Bijbelstudie-serie Baptisten gemeente Tweede Exloërmond. Deelnemer:

Bijbelstudie-serie 2015-2016 Baptisten gemeente Tweede Exloërmond Deelnemer: _____________________________________

Inleiding Als gemeente zijn we twee jaar geleden begonnen aan een stuk bezinning over de toekomst, samengevat in het verslag ‘Psalmen voor nu.’ Dit bracht de BGTE tot de volgende visie, waarin we onszelf over zeven jaar willen herkennen.      

“Er is een aanstekelijke eigentijdse gemeente waarin de eer en aanbidding van God op de eerste plaats komt. Blij met God! Met toewijding en overgave aan Hem en met liefde en verdraagzaamheid naar elkaar wordt met blijdschap een verscheidenheid aan gaven gebruikt om Zijn gemeente als Zijn discipelen te dienen. Er is ruimte voor de werking en leiding van de Heilige geest en veel aandacht voor taaktoerusting op grond van Bijbelse uitgangspunten. Er is naast plaats voor troost, bemoediging en persoonlijke aandacht voor de ouderen en zieken in de gemeente veel aandacht en prioriteit voor jeugdwerk en het leiden van jongeren tot de Heer. Met een warmte en bewogenheid om plaatsgenoten te helpen, te ondersteunen en daardoor te kunnen bereiken met het Evangelie staat de gemeente midden in de samenleving van 2e Exloërmond en omgeving. Als dorpsgemeente is er het bewustzijn dat samenwerking met nabijgelegen zustergemeenten een meerwaarde heeft met betrekking tot de missie van de gemeente.”

Uit deze visie vloeide het aandachtspunt van ‘toerusting en coaching’ en daarmee ‘discipelschap’ voort. Dit was ook reeds een thema tijdens de verschillende georganiseerde toerustingsavonden. Mede daarom is er ook nu gekozen om ons een seizoen lang te laten beïnvloeden door de studie van de Bergrede, waarin juist het ‘discipelschap’ zo centraal en praktisch naar voren komt. Dit alles betekent echter niet dat de Bijbelstudie alleen toegankelijk of bruikbaar zou zijn voor leden van de BGTE; iedereen is welkom! Omdat Jezus’ onderwijs over het zijn en worden van Zijn discipel een ieders eigen hart moet aanspreken en een ieders leven moet veranderen, mag en kan het niet zo zijn dat onze Bijbelstudie enkel ‘luisteren naar de meester’ is. De hier op volgende pagina’s zijn dan ook geen pagina’s waar we ons per se doorheen moeten worstelen om tot een goede avond te komen. Nee, ze dienen meer als samenvattingen die thuis nog verder kunnen worden bekeken, bijvoorbeeld als we de stof niet allemaal hebben behandeld. We willen ruimte geven aan het gesprek, luisteren naar elkaars voorbeelden, vragen, twijfel en getuigenissen in een sfeer van openheid, gebed en respect. Hierdoor en door praktische opdrachten zullen we worden uitgedaagd om op onze eigen plek achter Jezus’ aan te gaan - dwars door de wereld van Tweede Mond en omgeving. Zo leren we allemaal meer te wandelen in het licht, om vervolgens dat licht ook te laten schijnen. Ik zie uit naar mooie avonden en een verder opgebouwde gemeente van toegewijde discipelen, zodat het Koninkrijk steeds meer gestalte krijgt in ons leven en in Tweede Mond. De Bergrede in Tweede Mond! Shalom, jullie veurganger,

Maurits Luth T: 06-10151777 E: [email protected]

De Bergrede in Tweede Mond

-2-

Avond 1 - Inleiding op Mattheüs - Inleiding op de Bergrede (5:1-2) - Zaligsprekingen I (5:3-12) Inleiding op Mattheüs ⌘Waarom zijn er eigenlijk vier Evangeliën? Mattheüs: het evangelie voor een Joods publiek  veronderstelde Joodse kennis (o.a. 26:17).  meeste focus op verhouding Wet, Profeten en Evangelie (o.a. 17:1-13).  Jezus met name gepresenteerd als Messias van Israël (1:1; 1:17 > 3 maal 14 geslachten = volheid).  het vervuld worden van profetieën krijgt in Mattheüs de meeste aandacht.  de discipelen volgen Jezus (Messiaanse waardigheid), terwijl in andere Evangeliën de discipelen meer “doen.”  Mattheüs tekent de bevoorrechte positie van Israël als geen ander (vergelijk bv. 28:18-20 en Dn 7:13; zie ook Mt 21:42). Structuur van Mattheüs  Jezus zegt aan het einde van het Evangelie dat de discipelen aan alle volken moeten leren dat wat Hij hen geleerd heeft (28:20). Als we terug kijken naar wat dat dan is, dan komen we vijf blokken onderwijs tegen, waarvan de Bergrede de toonzetter is.1 Voorwoord

1,2

De geschiedenis van Jezus’ geboorte

Boek 1

3:1 – 4:25 5:1 – 7:27 Afsluiting:

vertellende stof de 1e groep van Jezus’ woorden over de wet van het Koninkrijk (Bergrede) ‘en het geschiedde toen Jezus deze woorden geëindigd had….’ (7:28,29)

Boek 2

8:1 – 9:35 9:36 – 10:42

vertellende stof de 2e groep van Jezus’ woorden over de proclamatie van het Koninkrijk bij de uitzending van de discipelen ‘en het geschiedde toen Jezus zijn bevelen gegeven had ….’ (11:1)

Afsluiting: Boek 3

Afsluiting:

vertellende stof en twistgesprekken 3e groep van Jezus’ woorden over de uitbreiding van het Koninkrijk (de gelijkenissen) ‘en het geschiedde toen Jezus deze gelijkenissen geëindigd had ….’ (13:53)

Boek 4

13:54 – 17:27 18:1 - 18:35 Afsluiting:

vertellende stof en twistgesprekken 4e groep van Jezus’ woorden over de gemeenschap binnen het Koninkrijk ‘en het geschiedde toen Jezus deze woorden geëindigd had…’ (19:1)

Boek 5

19:2 – 22:46 23:1 – 25:46 Afsluiting:

vertellende stof en twistgesprekken 5e groep van woorden over de voleinding van het Koninkrijk (rede over de laatste dingen) ‘en het geschiedde toen Jezus al deze woorden geëindigd had….’ (26:1,2)

26:3 – 28:20

Geschiedenis van Jezus’ dood en opstanding

Nawoord

1

11:2 – 12:50 13:1 – 13:52

J. P. Versteeg, Evangelie in viervoud (Kok: Kampen, 1992). De Bergrede in Tweede Mond

-3-

Inleiding op de Bergrede (5:1-2) ⌘Wat was / is je eerste indruk bij het lezen van de Bergrede? Wat is de Bergrede (niet)? - De Bergrede is - hoe moeilijk ook - bedoeld voor alle christenen: ze geeft een volmaakt beeld van het leven in het Koninkrijk van God. - Zoals we zagen, schreef Mattheüs aan een Joods publiek. Hij wilde hun materialistische visie op het Messiaanse Koninkrijk bekritiseren en direct aan het begin van het Evangelie laten zien wat er in Jezus en Zijn Rijk nu echt van belang is. Geen militaire macht tegen de Romeinen, maar juist ‘arm van geest’ zijn tekent Zijn Rijk. - We bidden ‘Uw Koninkrijk kome’ (6:10). Het Koninkrijk is nu al ‘aan het komen.’ ‘Yet & not yet.’ Het Koninkrijk is daar waar openbaar wordt dat de Koning regeert. - Centraal staat in het Koninkrijk de genade van God. De Bergrede is geen serie onmogelijk na te volgen wetten waardoor wij uiteindelijk christen zullen worden. De Bergrede vertelt ons niet: ‘Leef zo en je zult christen worden,’ maar ‘Leef zo, omdat je christen bent.’ ⌘Zie het voorbeeld in de Bergrede, 6:14-15. Leert die tekst ons dat wij alleen maar vergeven zijn door God onder de voorwaarde dat wij ook anderen vergeven? Nee. We moeten het lezen vanuit de genade: als ik zelf geen vergeving schenk, dan is mij geen vergeving geschonken. Als ik als ellendige zondaar voor God echt besef dat mijn hoop alleen ligt in het feit dat God mij vergeeft, dan kan ik iemand anders de vergeving niet weigeren. Genade ervaren in je eigen leven maakt dat het leert door te geven. - De Bergrede is dus een karakterbeschrijving van een Koninkrijks-burger, het is geen ethische of morele gedragslijn. Als we het zien als hoge idealen, dan zijn we per direct al lam geslagen omdat we weten dat we het niet kunnen. Jezus gaat in de Bergrede steeds een stapje dieper - dieper naar de wortel van het probleem. Zie bv. 5:38-40.  5:38 > ‘U hebt gehoord dat er is gezegd...’ < de traditionele manier van wraak  5:39 > ‘Ik zeg u echter... doe dat niet...’ < Jezus waarschuwt voor vicieuze cirkel van wraak  5:40 > ‘Maar, doe ook dit...’ < Jezus’ manier om het diepere probleem aan te pakken Jezus leert ons uit de vicieuze cirkel te stappen, door een initiatief te ondernemen dat ons en de situatie transformeert, plaatst in het licht van Zijn Koninkrijk.2 Waarom de Bergrede bestuderen?  Jezus stierf, zodat ik naar de Bergrede kon leven (Ti 2:14). We zijn geroepen tot een heilig leven (1 Kr 1:2; 1 Pe 1:13-25).  Het wijst ons op de noodzaak van onze wedergeboorte: het doet ons inzien dat we Gods genade nodig hebben om naar Zijn goede wetten te kunnen leven.  Wij zullen er zelf door gezegend worden.  Tweede Mond zal er door gezegend worden; we laten zien wat en Wie het verschil maakt tussen kerk en wereld (5:16; Pe 2:11-12), tussen het Koninkrijk (5:3) en de wereld, tussen licht en duister (5:14). N.B. Mattheüs is het enige Evangelie dat spreekt over de opbouw en organisatie van de kerk (16:18; 18:17). In een preek over de Bergrede werd dit eens gezegd:

2

Glen H. Stassen & David P. Gushee, Kingdom Ethics: following Jesus in contemporaty context (Downers Grove: IVP Academic, 2003, 19-193. De Bergrede in Tweede Mond

-4-

“De wereld van vandaag is op zoek naar, en heeft een wanhopige behoefte aan, ware christenen. Ik word nooit moe te zeggen dat de kerk geen evangelische campagnes moet organiseren om buitenstaanders aan te trekken, maar zelf moet beginnen het christelijk leven in de praktijk te brengen. Als ze dat deed zouden de mensen onze gebouwen binnenstromen. Ze zouden zeggen: ‘Wat is het geheim dat hier achter ligt? ... Als de wereld de ware christen ziet, dan zal zij zich niet alleen veroordeeld voelen, maar zich ook getrokken en aangetrokken voelen. ... Hier is het leven waar we toe geroepen zijn, en ik houd staande dat, als nu iedere christen in de kerk naar de Bergrede leefde, de grote opwekking waar we voor bidden en waar we naar verlangen al zou zijn begonnen.’”3

Context van de Bergrede - Hoofdstuk 1: Geslachtsregister en geboorte / Hoofdstuk 2: Vlucht naar Egypte / Hoofdstuk 3: Johannes de Doper doopt Jezus / Hoofdstuk 4: Verzoeking in de woestijn & roeping discipelen  Jezus heeft dus zojuist laten zien dat Hij de Zoon van God is (vergelijk “de Zoon” in 2:15 > 3:17 > 4:3). Met andere woorden: de Zoon is aan de Vader gehoorzaam gebleken en gaat zo aan Zijn bediening beginnen. Zijn discipelen zijn de Zoon van God ook direct gehoorzaam, ‘ze lieten meteen de netten achter en volgden Hem’ (4:20). - Jezus ging wonen en werken in Galilea, in gehoorzaamheid aan het Goddelijk Woord (4:13-16); in een ‘heidens’ gebied warempel (lag te midden van belangrijke handelsroutes)! - Jezus’ grootste nieuws is te vinden in 4:17, waaruit blijkt dat het Hem om inkeer en het Koninkrijk gaat. -Hier vinden wij Jezus dus, aan het begin van de Bergrede (4:23-25)

3

Martyn Lloyd-Jones, De Bergrede (Heerenveen: Groen en Zoon, 1995), 26-27; 37. De Bergrede in Tweede Mond

-5-

Structuur van de Bergrede - Geen hele duidelijke structuur: Mattheüs’ weergave van een preek, door inspiratie van de Geest. - Eventueel deze structuur:  5:13-16 > algemene karakterbeschrijving van christen/Koninkrijks-burger  5:17-48 > het effect van deze Koninkrijks-burger in de wereld  6 > gehoorzaam zijn aan en afhankelijk zijn van de Koning  7 > in het licht van het oordeel / binnengaan van het Koninkrijk

51 Toen Jezus de menigte zag, ging Hij de berg op, en nadat Hij was gaan zitten, kwamen Zijn discipelen bij Hem. 2 En Hij opende Zijn mond en onderwees hen. Hij zei:

- Er was een menigte; Jezus was niet meer onbekend. - Jezus zag de menigte. Dat klinkt nogal logisch, want een menigte is juist moeilijk om niet te zien... Het gaat dus om een diepere betekenis van zien hier. Zien wij de inwoners van Tweede Mond alleen met de ogen of ook met het hart (zie Mk 6:34)? - Hoe wel de menigte aanwezig is, onderwijst Hij zijn discipelen; de boodschap is dus inderdaad voor elke christen, maar zegenrijk en goed zijn Gods wetten voor een 3 Zalig zijn de armen van geest, ieder die zich er aan houdt. want van hen is het Koninkrijk der hemelen. 4 Zalig zijn zij die treuren, want zij zullen vertroost worden. 5 Zalig zijn de zachtmoedigen, want zij zullen de aarde beërven. 6 Zalig zijn zij die hongeren en dorsten naar de gerechtigheid, want zij zullen verzadigd worden. 7 Zalig zijn de barmhartigen, want aan hen zal barmhartigheid bewezen worden. 8 Zalig zijn de reinen van hart, want zij zullen God zien. 9 Zalig zijn de vredestichters, want zij zullen Gods kinderen genoemd worden. 10 Zalig zijn zij die vervolgd worden om de gerechtigheid, want van hen is het Koninkrijk der hemelen. 11 Zalig bent u als men u smaadt en vervolgt, en door te liegen allerlei kwaad tegen u spreekt, omwille van Mij. 12 Verblijd en verheug u, want uw loon is groot in de hemelen, want zo hebben ze de profeten vervolgd die er vóór u geweest zijn.

4

Zaligsprekingen I (5:3-12) Wat bedoelt de Zaligmaker met ‘zalig’ zijn? - Betekent het dat je ‘gered bent’, als je zo en zo leeft? Nee, ook hier niet. Want de genade staat centraal. We zullen namelijk veel niet-christenen zien en kennen die vallen onder deze categorieën van goede zaken. - De NBV-ertaling kiest voor ‘Gelukkig zijn...,’ hetgeen we kunnen verantwoorden als een goede vertaling van het Griekse makarios. Ook het Engelse ‘Blessed are...’ werkt. In feite gaat het om een serie omschrijvingen en aanbevelingen aangaande datgene wat echt goed is.4 De eerste zaligspreking; de toonzetter - De eerste zaligspreking zet de toon voor de rest. Je bent rijk als je jezelf arm weet. Het Grieks staat in dit vers niet voor zomaar arm, maar straatarm. Want alleen als je jezelf arm weet zie je in dat je God nodig hebt. Deze armen zijn gelukkig omdat ze vol geluk Gods openbare regering (= Koninkrijk) aanvaarden in hun leven. Er is dus niemand in het Koninkrijk die deze basishouding niet aanneemt. Vanuit dit perspectief moeten we de volgende zaken bekijken.

R. T. France, The Gospel of Matthew (Grand Rapids: Eerdmans, 2007), 161. De Bergrede in Tweede Mond

-6-

- Hiermee start de Bergrede dus! Vanaf het begin wordt letterlijk beleden dat christenen arm zijn en niets van de Bergrede-oproepen kunnen gehoorzamen, dan door de genade van God. Dit is altijd al Gods manier van werken geweest, zie Js 57:15. Zien op de Eeuwig Rijke God, maakt ons arm van geest en maakt dat het Koninkrijk ons deel wordt. - Hoe anders is het in de wereld? In de wereld, waar je jezelf juist ‘aan de man moet brengen’ en sterk moet zijn om gehoord en gezien te worden. ⏏ Verwerking Avond 1 ⌘Waar zie jij het Koninkrijk (= daar waar Gods regering openbaar is) terug in Tweede Mond? Kan dat (dus) ook buiten de kerk zijn? Waar zie jij het in je eigen leven? ⌘Neem tien minuten de tijd om in 3-tallen de Zaligsprekingen te herschrijven door na te denken over wat de wereld ziet als manieren om ‘zalig’/‘gelukkig’ te worden. ⌘Kies één zaligspreking uit, schrijf deze op en hang de woorden op één (of meerdere) lokale plek(ken) bij je in huis. Mediteer, memoriseer en vraag God hoe jij de aankomende twee weken uiting mag geven aan deze zaligspreking. Wees voorbereidt om over twee weken te delen wat God hier doorheen heeft gedaan. ⌘Zingen: LvG 428, ‘... Christus aanvaardt graag de armen van geest. God adopteert! ...’

De Bergrede in Tweede Mond

-7-

Avond 2 - Zaligsprekingen II (5:3-12) Zaligsprekingen II (5:3-12) ⌘Welke zaligspreking heb je vorige keer uitgekozen en wat bracht het besef en de memorisatie daarvan teweeg? Heb je God bijvoorbeeld zien werken of zag je dat je groeide in het zijn van een discipel van Jezus? Terugblik We hebben een start gemaakt met de Zaligsprekingen. De eerste was de toonzetter; ‘arm van geest’ zijn betekende in alles weten dat je God in alles nodig hebt. Zo beginnen we deel te hebben aan het Koninkrijk; de plek waar openbaar wordt dat Jezus regeert. Ook de volgende zaligsprekingen willen we lezen door de bril van de genade; niet als voorwaarden om gered te zijn, maar als karakterbeschrijvingen van een christen. We zullen opnieuw zien hoe anders de christen is ten opzichte van de niet-christen, de wereld anders denkt dan burgers van het Koninkrijk dat doen. Per zaligspreking lijkt het verschil wel een stap dieper te gaan. We lezen ze dan ook in de context.

- Dit vers laat al direct de 4 Zalig zijn zij die treuren, want zij zullen vertroost worden. noodzaak van de context van het voorafgaande vers zien. Simpel weg zeggen dat treuren goed is, is onzinnig. We zoeken naar de geestelijke betekenis (net als in 5:3 ‘arm’ niet hetzelfde is als geen geld hebben). Voor een christen zal er blijdschap zijn, maar hun situatie in de wereld is over het algemeen nadelig/treurig/om te treuren/beseffen dat het Koninkrijk nog niet op haar best aanwezig is. Er zijn twee zaken die ons wat te zeggen hebben over dit vers: blijdschap & zonde-besef. - Treuren is niet direct een eigenschap van de meeste christenen. Want juist naar buiten toe willen we juist graag vrolijk en opgewekt overkomen... Maar de wereld zal door deze oppervlakkige vreugde snel heen prikken. - We hebben het liever niet (meer) over de zonde. Dit is een gebrek van christenen in deze tijd. Want alleen als wij bereid blijven na te deken over onze zonde en de zonde van de wereld blijven wij realistisch. Alleen dan blijven wij treurig en blijven wij het werk van Jezus aan het kruis als kostbaar zien. We treuren, want we weten ons arm van geest (5:3). > Wanneer we treuren over onze zonde, wordt onze vreugde dieper en daarmee ons getuigenis meer integer. - Dat Jezus lachte, staat nergens in de Bijbel - dat Hij weende meerdere keren (Jh 11:35; Lk 29:4144). Hoewel we niet kunnen zeggen dat Jezus dus nooit heeft gelachen, illustreerde Jezus met Zijn leven de waarheid van deze Zaligspreking wel, die de hele Bijbel doorspekt (Ps 126:5-6; Pr 7:2). ⌘Heb jij wel eens getreurd over je zonde of over de ellende van een wereld die God pijn doet met haar zonde? Vraag God dat je met Zijn ogen mag leren kijken. ⌘Denk eens terug aan een periode van droefheid of rouw in je leven. Wat heb je in die periode geleerd? Zou je dat geleerd hebben in een meer gemakkelijke periode in je leven? - Weer zo’n andere 5 Zalig zijn de zachtmoedigen, want zij zullen de aarde beërven. beredenering dan die we in de wereld vinden; daar zullen machthebbers en rijken de aarde beërven! Niet zo bij Jezus! - Maar ook in de kerk lijkt het wel eens zo dat we menen samen te moeten gaan werken met anderen om één groot front te vormen, om door onze eigen organisatie de organisatie van de wereld het hoofd te bieden. Nee, lijkt Jezus te zeggen; werk maar aan de zachtmoedigheid - dan bereik je wat! De Bergrede in Tweede Mond

-8-

- Wat bedoelen we met ‘zachtmoedig’ (‘vriendelijk,’ BGT)? Denk aan Abrahams gedrag tegenover Lot; David in zijn verhouding tot Saul; Jeremia tegenover het volk. Het gaat over wat John Bunyan bedoelde, toen hij zei: ‘Iemand die al op de grond ligt hoef niet bang te zijn voor een val.’ - Het grootste voorbeeld is Jezus: mild, zachtaardig, nederig. Iemand die altijd tevreden is, iemand die nu al voldaan is. Of zoals Paulus zei (2 Kor 6:10): ‘... mensen die niets hebben en toch alles bezitten.’ Dan bezit je het aarde... Letterlijk kan je jezelf die wetenschap nu al eigen maken, maar straks zal het ook nog echt zo zijn. Net zoals het Koninkrijk er nu al is, maar straks pas volledig. ⌘Aan wie moet je denken in de gemeente of in je omgeving als het gaat om ‘zachtmoedig’? Waarom? 6

Zalig zijn zij die hongeren en dorsten naar de gerechtigheid,

want zij zullen verzadigd worden.

- Velen, in de wereld en in de kerk, hongeren naar geluk - als een doel op zich. Jezus’ onderwijs is zo radicaal anders en gooit alles overhoop: juist als we zullen hongeren naar gerechtigheid, dan zullen we ervaren wat ‘geluk’ is. In de Bijbel is geluk nooit een doel op zich, maar altijd iets dat voortkomt uit het zoeken naar iets anders. Geluk is voor een leerling van Jezus dus ook niet te vinden in het bezoeken van zoveel mogelijk christelijke ontmoetingen en conferenties. Nee, in het zoeken naar gerechtigheid vinden wij geluk, worden wij verzadigd. - Ook hier kijken we weer naar Jezus; Hij is hier de Leraar die doet wat Hij anderen voorhoudt. Hongeren en dorsten naar gerechtigheid is in feite een sterk verlangen als Jezus te worden; echt heilig. Het gaat hier om meer dan netjes leven; het is in alles leren Jh 4:34 na te spreken. - Let op! Met ‘hongeren en dorsten’ bedoelt Jezus dus een toestand die niet voorbijgaat, net als echte honger en dorst; diep, hevig en pijnlijk... (Ps 42:2-3; Lk 15:16-17). - De paradox van het christelijk leven: je kent God en daarom weet je dat je Hem nog niet goed genoeg nog kent. God leren kennen is Hem méér willen kennen. Je wilt vol zijn tot je geen pap meer kunt zeggen - tot je super-vet bent - zoals het Grieks wil zeggen.5 ⌘Heb je afgelopen twee weken wel eens gemerkt dat je ‘verzadigd’ was van de Bijbel? Wil je wat delen over je ervaring dat je niet genoeg kon hebben van God, de Bijbel, Zijn liefde? 7

Zalig zijn de barmhartigen, want aan hen zal barmhartigheid bewezen worden.

- Wat een toets weer! Zijn wij zo? De Zaligsprekingen vertellen ons wie we zijn als christen wanneer we ons gewone leven zouden leiden. Ons hele, alledaagse leven is een ‘selfie’ van wie we werkelijk zijn. Dus: zijn wij barmhartig? - Wat bedoelen we daarmee? ‘Waar genade met name let op de zonde, let barmhartigheid vooral op de ellende. Het betekent in feite een gevoel van ontfermen, een verlangen het lijden te verlichten.’6 Denk aan de barmhartige Samaritaan. Denk aan Jezus: Hij zag onze ellende, onze ‘erbarmelijke’ staat en kwam naar ons toe (cf. Ex 3:8). - Zie ook deze Zaligspreking in de context van de vorige: als we werkelijk onszelf ‘arm van geest’ weten, ‘treuren’ over onze zonde en de ellende in de wereld, als we ‘zachtmoedigheid’ en ‘gerechtigheid’ nastreven: dan kan het niet anders dan dat we zo ook met anderen om leren gaan, barmhartig zijn. We zien nu mensen met christelijke ogen, we zien mensen zoals Jezus ze zag (cf. 5:1, zie p. 6). 5 6

R. T. France, The Gospel of Matthew (Grand Rapids: Eerdmans, 2007), 168. Martyn Lloyd-Jones, De Bergrede (Heerenveen: Groen en Zoon, 1995), 103. De Bergrede in Tweede Mond

-9-

- Let op dat we ook hier de ‘genade-bril’ ophouden: Jezus zegt niet dat als wij maar ‘lief zijn’ voor anderen, dat Hij ook ‘lief’ voor ons zal zijn. Nee, Jezus zegt, ‘Als je niet barmhartig bent, dan heb je nog nooit goed Gods barmhartigheid/liefde voor jou begrepen.’ Als je beseft wat Jezus voor je deed, dan zal je per definitie barmhartig leren zijn. ⌘Denk eens na over zaken waar de wereld zich druk om kan maken; noem er eens drie op. Herken je dan soms een gevoel van ‘medelijden’/‘barmhartigheid’? - In elke godsdienst gaat het om 8 Zalig zijn de reinen van hart, want zij zullen God zien. ‘God zien.’ Hoe zegt Jezus dat we Hem zullen zien? ‘Wie zijn er rein van hart? ... met name diegenen die treuren over de onreinheid van hun hart.’7 - Het ‘hart’ in de Bijbel heeft altijd een belangrijk plaats: Jezus legt nadruk op het hart; niet alleen op het gevoel, niet alleen op het verstand, niet alleen op je uitsluitend technische belangstellig voor Bijbelstudie. Jezus spreekt de reinheid van het hart aan; je wil, je emotie, je verstand. Hij spreekt ons hart aan, want Hij kent ons hart en de donkere kant ervan, zoals Hij zegt in Mt 15:19, BGT: ‘Maar juist de dingen die uit je mond naar buiten komen, maken je onrein. Want dat zijn de slechte dingen die uit je hart komen: slechte gedachten, verboden seks, en moord. En ook vreemdgaan, stelen, en anderen beledigen of vals beschuldigen.’ Jezus weet dus dat er oorlog in ons hart woedt, terwijl Hij wil dat ons hart door maar één ding wordt bepaald, dat ons hart ‘éénvoudig’ is: rein. Ons hart is opgesplitst in tweeën; daarom moeten we het gebed van Ps 86:11 leren bidden, ‘maakt mijn hart één, om Uw Naam te vrezen.’ - De belofte, ‘zij zullen God zien,’ is net zoals het Koninkrijk-principe: het is er al, maar nog niet volledig. Als we rein zijn van hart, dan mogen we nu al God zien werken in ons leven en in Tweede Mond. Maar straks zien we God pas volledig: 1 Jh 3:2-3, ‘... want wij zullen Hem zien zoals Hij is. En ieder die deze hoop op Hem heeft, reinigt zich, zoals Hij rein is.’ 9

Zalig zijn de vredestichters,

want zij zullen Gods kinderen genoemd worden.

- Jezus maakt aan het begin van Zijn onderwijs nog maar eens goed duidelijk aan de Joden dat Zijn Koninkrijk niet bestaat om de Romeinen te verjagen. - Waarom zijn er zoveel oorlogen? Waarom is er geen vrede, ondanks zoveel te prijzen initiatieven? Waarom lukt het de Verenigde Naties niet? Omdat het door mensen niet bij de kern kan worden aangepakt: het begint bij de onreinheid van het hart van ieder mens. In Christus - en daarmee in christenen - ligt er daarom wel een hoop op vrede! De ‘God van de vrede’ (Hb 13:20) leert ons in Jezus namelijk de nieuwe weg, de Wet van het Koninkrijk, de Bergrede. Hij leert ons passief (niet uit op ruzie) en actief (slapende honden wel wakker maken) vredelievend te zijn. Hij daagt ons uit om: te leren zwijgen, alles te zien in het Licht van het Evangelie, aanspreekbaar te zijn, te letten op de ander (Filip 2:3-5).

7

Martyn Lloyd-Jones, De Bergrede (Heerenveen: Groen en Zoon, 1995), 112. De Bergrede in Tweede Mond

- 10 -

10 Zalig zijn zij die vervolgd worden om de gerechtigheid,

- Ook deze want van hen is het Koninkrijk der hemelen. Zie ook 5:11-12 zaligspreking is nog steeds een beschrijving van een christen. Het staat in relatie tot het vorige vers: als een christen in vrede wil leven, is de kans groot dat er vervolging aankomt. - Feit is dat christenen altijd zijn vervolgd. Maar het is niet ondenkbaar dat ook wij vervolgd worden, in deze generatie. Laten we daarom goed stil staan bij wat dit vers ons te zeggen heeft. - Waarom worden wij vervolgd? ‘Om de gerechtigheid,’ zegt Jezus. Die gerechtigheid, zagen we, betekent op Jezus lijken (5:6, zie p. 9). We worden vervolgd omdat we op Jezus lijken. Dit maakt de Bijbel veel vaker duidelijk (Jh 15:18-20; 2 Tm 3:12). We worden dus vervolgd, omdat we ‘anders’ zijn, omdat we in ons leven de wereld een spiegel van God voorhouden. Het licht maakt het donker openbaar en daarom haat het donker het licht. - 5:12 doet ons uitkijken naar het volmaakte Koninkrijk: de hemel; de eeuwigheid moet bepalend zijn in het handelen van nu. Voor de christen gaat het er niet om om alles uit deze wereld te halen wat er in zit. Nee, het gaat om de vreugde die voor ons ligt (Hb 12:1-3). ⌘Heb jij voorbeelden in je leven van vervolging? Op je werk misschien? Als je je indenkt dat we in Nederland vervolgd zullen worden in de toekomst, om welke zaken zou dat dan gaan? ⌘Verlang je wel eens naar de hemel? Zeg je dat wel eens tegen iemand? Wat is de reactie? ⏏ Verwerking Avond 2 ⌘Zoek de ⌘-tekens op in de vorige pagina’s en bespreek deze (naar keuze) in een klein groepje. ⌘Bemoedig een ander door op de meegenomen of gekochte kaart te omschrijven waarin je ziet dat hij of zij volgens de Bergrede leert te leven. Stuur de kaart morgen direct op of fiets even langs het huis van de geadresseerde. Bedenk: hier gaat veel kracht van uit, want je bemoedigt vanuit Gods Woord (1 Th 4:18)!

De Bergrede in Tweede Mond

- 11 -

Avond 3 - Zout & licht (5:12-16) Zout & licht (5:12-16) Terugblik De zaligsprekingen leken steeds wel een stap dieper te gaan voor wat betreft radicaliteit en het ernstige verschil tussen een christen en de wereld. Waar de zaligsprekingen een karakterbeschrijving waren, volgen nu de toepassingen ervan in de wereld. Daarmee zijn 5:11-12 eigenlijk een soort overbruggende verzen: als christenen zo en zo zijn in de wereld, dan is dit het gevolg. 13

U bent het zout van de aarde; maar als het zout zijn smaak verloren heeft, waarmee zal het gezouten worden? Het deugt nergens meer voor dan om weggeworpen en door de mensen vertrapt te worden. - Het totaal anders zijn van de christen kan niet onopgemerkt blijven, zo is ons ondertussen goed duidelijk geworden. Het probleem richt zich echter op de vraag hoe een christen dan zichtbaar moet zijn. Want waar 5:16 ons zegt dat de goede daden zichtbaar moeten zijn, daar lijkt Jezus vanaf hoofdstuk 6(:1-8) deze publieke tentoonstelling van goede daden juist te verafschuwen. Dus hoe zit dat? Het antwoord op deze vraag is belangrijk, want het helpt ons om helder te hebben hoe wij moeten leven in deze wereld - een wereld waarin de kans groot is dat wij worden vervolgd (5:11-12). Zie het krantenknipsel uit een artikel (‘Kerk nog nooit zo vervolgd als nu’) van het Reformatorisch Dagblad, 31 oktober 2015, door prof. Henk Bakker. - Misschien komen we tot een antwoord als we eerst verder de tekst bekijken. ‘U bent het zout van de aarde...’ Dit is het directe gevolg van leven volgens de Zaligsprekingen: als we arm van geest zijn et cetera, dan hebben wij het effect van zout in de wereld. Jezus zegt dus niet dat we het moeten worden, nee, als gevolg van de Zaligsprekingen zijn we het al. - Jezus spreekt hier de taal van zijn publiek: het zout dat men destijds uit de Dode Zee haalde bevatte niet alleen zout, maar ook veel andere stoffen. Het zout werd er uit gefilterd en alles wat er overbleef werd weggegooid, om ‘door de mensen vertrapt te worden.’8 - Maar wat zijn de effecten van zout? 1. Zout bewaart / voorkomt bederf. 2. Zout geeft smaak / voorkomt smakeloosheid. 3. Zout zuivert / voorkomt onzuiverheid. - Wat wordt hiermee dus indirect over de aarde (Gr. kosmos) gezegd? ad 1. Zonder christenen rot de aarde weg/bederft de wereld. ad 2. Zonder christenen heeft de wereld geen smaak (en is dan ook nutteloos, cf. ‘het deugt nergens meer voor’) ad 3. Zonder christenen is er geen hoop op reiniging van de wereld. Met andere woorden, ‘De wereld is slecht, zondig, en vol kwaad; en elke vorm van optimisme over de wereld is niet alleen volkomen onschriftuurlijk, maar is ook door de geschiedenis zelf weerlegd.’9 8 9

R. T. France, The Gospel of Matthew (Grand Rapids: Eerdmans, 2007), 175. Martyn Lloyd-Jones, De Bergrede (Heerenveen: Groen en Zoon, 1995), 154. De Bergrede in Tweede Mond

- 12 -

⌘Als we alleen al de meeste televisie-programma’s bij langs zouden gaan is het duidelijk dat mensen het leven saai vinden - daarom zoekt men in alles vermaak. Ervaar jij de navolging van Jezus ook (wel eens) als datgene wat smaakt geeft aan je leven?

Toen Jezus de christenen zei dat zij het zout zijn in de wereld, zijn de meesten van schrik terug gerend naar het veilige zoutpotje.

- De christen - zout als hij of zij is - heeft de taak om verderf en vuiligheid tegen te gaan. Betekent dit dat de kerk als zodanig zich volledig in de politiek zou moeten begeven? Daar kan de kerk inderdaad een plek krijgen. Maar in het Nieuwe Testament wordt de kerk nooit als zodanig omschreven. Wat meer effect heeft, is dat de christenen één voor één als het zout der aarde gaan functioneren. Slechts een klein beetje zout (één persoon) geeft al genoeg smaak en heeft meer effect dan een bij elkaar gehouden zoutpot. Als de kerk alleen maar bezig zou zijn met politieke zaken, dan zou zij haar eerste taak vergeten: de prediking en verbreiding van het Evangelie. ‘Bidt voor de premier; maar verwacht de Koning!’ - ‘... een mens die gewoon aan de werkbank staat en een waar christen is, van wie het leven is gered en hervormd door de Heilige Geest, zal al degenen die hem omgeven beïnvloeden.’10 Meer zo dan dat een kerk een bepaald officieel stuk zou publiceren richting de overheid - al zou dat ook een goed doel kunnen dienen. Daarom is de belangrijkste hoop voor deze ‘verrotte(nde)’ wereld een toename van het aantal discipelen. Daarom moeten wij in Tweede Mond discipelen zijn die discipelen maken en zo leiders zijn in ons dorp. Gods kracht woont in jou, jij bent zout! - Als een christen niet zout is, is de christen nutteloos. We durven zelfs te vragen: zou er in de wereld iets meer nutteloos zijn dan naam-christenen (2 Tim 3:5)? Bloemen kunnen bijvoorbeeld nog verschillende functies hebben; maar als zout geen zout meer is - dan is het werkelijk nutteloos zout... Het hele punt van zout is dat het zout is... Als we geen zout zouden zijn, zou de wereld ons ook niet vervolgen... Daarom: verheug je (opnieuw) in je vervolging want het laat zien dat je bij God hoort, dat je zout en licht bent!

14 U bent het licht van de wereld. Een stad die boven op een berg ligt, kan niet verborgen zijn. 15 En ook steekt men geen lamp aan en zet die onder de korenmaat, maar op de standaard, en hij schijnt voor allen die in het huis zijn. - De logica is ook hier weer heel duidelijk. Destijds voor de mensen op de berg helemaal; de plek waar Jezus naar alle waarschijnlijkheid deze preek heeft gehouden keek uit op Tiberias (‘een stad die boven op een berg ligt’); een grote stad die rondom het hele meer goed zichtbaar is en een oriëntatiepunt was voor vissers in de nacht (zie kaart op p. 5). Voor Jezus’ luisteraars was het volkomen onzinnig te bedenken dat Tiberias niet zichtbaar zou zijn. Zo volkomen onzinnig is het voor christenen om niet in de wereld zichtbaar te zijn. Zo volkomen onzinnig is het om een lamp aan te steken en die te verstoppen onder een emmer van 9 liter (‘korenmaat’). Denk aan deze volkomen onzinnigheid, de volgende keer dat je ontkent dat je christen bent of niet op wil komen voor recht en gerechtigheid. - Wat zijn de effecten van licht? 1. Licht onthult duisternis (Jh 3:19).

10

Martyn Lloyd-Jones, De Bergrede (Heerenveen: Groen en Zoon, 1995), 159. De Bergrede in Tweede Mond

- 13 -

2. Licht verklaart de oorzaak van duisternis. Met andere woorden, christenen kunnen de ellende in de wereld verklaren, want zij weten dat ‘de enige oorzaak van de moeilijkheden in de wereld op dit moment, van het persoonlijke tot het internationale vlak, is niets anders dan het feit dat de mens vervreemd is van God. Dat is het licht dat alleen de christen heeft, en dat hij aan de wereld kan geven.’11 - Wat wordt hiermee dus indirect over de aarde (Gr. kosmos) gezegd? ad 1. De wereld is in duister gehuld. ad 2. Zonder christenen blijft de wereld zoeken naar de oorzaak van het duister. Het aankaarten van dit probleem maakt ons niet populair (spreken over zonde is niet leuk), maar wel noodzakelijk (zie p. 8). - Hoe kunnen we blijven schijnen? Door in te zien dat wij niet alleen het licht der wereld zijn. Maar dat wij alleen het licht der wereld zijn omdat Hij het licht der wereld is (Jh 8:12; Jk 1:17). We moeten blijven in Hem; sterk zijn in Woord en gebed; onszelf de Zaligsprekingen voor ogen blijven houden. ⌘Ook hier dringt de vraag zich op of wij de mensen zien die in duisternis wandelen; of wij verdriet om hen kunnen hebben. Stel je voor dat er in Tweede Mond over tien jaar geen christelijke gemeente meer is... Wat zou dat voor gevolgen hebben? Zou dat verschil maken voor de inwoners van Tweede Mond? Wat zegt het als dat wel zo is of niet zo is? God is Licht,

in Hem is er geen duisternis. - 1 Jh 1:5 ⌘Kijk eens naar de foto: wat zegt het over God en over jou, als licht van de wereld? Wat betekent het dat licht zelf geen schaduw heeft?

- Terug naar de vraag waar we mee begonnen: hoe moeten de

goede daden van christenen nu precies wel of niet zichtbaar zijn in de wereld? Hoe mogen/moeten wij zichtbaar zijn en smaak geven aan Tweede Mond, verderf voorkomen in Tweede Mond, zuiverheid stimuleren in Tweede Mond? De scheidslijn tussen goede daden voor jezelf of voor God doen is helaas vaak dun. Maar 5:16 leert ons daarin toch de weg. Waarom ‘doen/zijn wij wat wij doen/zijn’? Antwoord: ‘dat zij uw Vader verheerlijken...’ Dat is het uiteindelijke doel van alles: Gods glorie. Dat was Gods intentie toen Hij de wereld schiep; dat was en is Gods intentie toen Hij ons herschiep: Zijn eigen eer en glorie. Dat is wat we bedoelen als we zeggen dat God een ‘jaloers God’ is; Hij wil als enige aanbeden worden en verheerlijkt worden en Hij - als Enige - heeft daar ook alle recht op (Ex 20:45; Dt 4:24). Als we leven vanuit een verlangen om God te verheerlijken, dan zullen de mensen vragen gaan stellen (‘Waarom zijn deze mensen zo totaal anders in alle opzichten?’), dan zullen de mensen misschien (wel) nieuwsgierig naar de kerk durven komen. Dan zal Israël - als licht voor de volken - wél nieuwsgierig en jaloers gaan worden (Js 49:6; Rm 11:11) en gaan schijnen. 11

Martyn Lloyd-Jones, De Bergrede (Heerenveen: Groen en Zoon, 1995), 169. De Bergrede in Tweede Mond

- 14 -

Avond 4 - Jezus & de Wet (5:17-19) - Rechtvaardiger dan rechtvaardig (5:20) Jezus & de Wet (5:17-19)

De Bijbel is wel van eergisteren, maar hij reikt verder dan overmorgen.

Terugblik Door de zaligsprekingen en de toepassingen daarvan zagen we hoe radicaal anders de weg is die Jezus wijst. We kunnen als christenen die Jezus navolgen niet onopgemerkt blijven; dat zou volstrekt onzinnig en ongeloofwaardig zijn. Jezus zei al eerder dat we zalig zijn als we hongeren en dorsten naar “gerechtigheid.” In feite wordt dat thema nu nog meer uitgelicht. Gezamenlijk, dwars door de wereld, achter Jezus aanlopen betekent een leven vol gerechtigheid.

17 Denk niet dat Ik gekomen ben om de Wet of de Profeten af te schaffen; Ik ben niet gekomen om die af te schaffen, maar te vervullen. 18 Want, voorwaar, Ik zeg u: Totdat de hemel en de aarde voorbijgaan, zal er niet één jota of één tittel van de Wet voorbijgaan, totdat het alles geschied is. 19 Wie dan een van deze geringste geboden afschaft en de mensen zo onderwijst, zal de geringste genoemd worden in het Koninkrijk der hemelen; maar wie ze doet en onderwijst, die zal groot genoemd worden in het Koninkrijk der hemelen.

- Jezus sluit aan bij de vragen die mensen over hem hebben. Hij was een bijzondere man - maar mensen wisten bij deze eerste publieke preek van Hem nog niet zo goed hoe ze Hem moesten plaatsen. We weten nu dat Hij wonderen deed en dat Hij met gezag sprak (4:23-25), hetgeen vast zorgde voor veel vragen over wie Hij nu echt was. Maar ook over hoe hij stond tegenover datgene wat gangbaar was in die tijd: het houden van de wetten uit het Oude Testament. Hij sluit aan bij deze gedachtegang van de mensen en zegt dat wat ze ook denken, “denk niet” dat... “Ik ben gekomen om de Wet en Profeten af te schaffen” (staat er tot twee keer toe!). Over welke Wet heeft Jezus het? - De “Wet en de Profeten” was een gangbare aanduiding voor het Oude Testament.12 Het feit dat de Geschriften als derde deel van de TaNaCH (Tora/Wet; Neviem/Profeten; Chetoeviem/Geschriften = TNCH = Oude Testament) niet wordt genoemd betekent verder niets. Denk aan de verheerlijking (transfiguratie) op de berg (zie afbeelding); waar Mattheüs van verteld in 17:1-13; daar zien we Mozes (= Wet) en Elia (= de Profeten). - De Wet van het Oude Testament wordt vanouds in drie delen opgedeeld: - burgerlijke wetten: denk aan de bijzondere omstandigheden van het volk Israël - toen. - ceremoniële wetten: denk aan de wetten over offeren, rituelen en de tempel - toen. - morele wetten: denk aan de Tien Geboden - toen en(!) nu. De morele wetten houden stand (zie p. 17), ook na Christus; de burgerlijke en ceremoniële wetten heeft Hij vervuld, want die wezen juist ook op Hem.

12

R. T. France, The Gospel of Matthew (Grand Rapids: Eerdmans, 2007), 181. De Bergrede in Tweede Mond

- 15 -

- De Profeten dienden om mensen te houden bij Gods goede Wet, om ze terug te brengen tot een goed begrip van de Wet (zie bv. Js 58:5-6). - Wat bedoelt Jezus met “vervullen”? In feite zegt Jezus het volgende: “In de verste verte zal Ik de Wet en de Profeten nooit weg doen, maar is het Mijn taak om in verwezenlijking te brengen datgene waar de Wet altijd naar heeft toegestuurd. Ik kwam om de Wet en de Profeten naar een nieuwe tijdsperiode van vervulling te brengen.” Vervullen is “volbrengen, voleindigen in de zin van er volmaakt aan gehoorzamen.” - “totdat de hemel en aarde voorbijgaan” wil zeggen dat de Wet tot haar kleinste details zo permanent is als de hemel en aarde zijn - en zal als zodanig altijd gezag hebben, omdat de wet zelf tot in haar kleinste details vooruit wijst naar een nieuwe hemel en aarde. Jezus en het gezag van de Wet - Jezus wordt hier wat scherper. Waar Hij eerder alleen maar positieve uitspraken deed, spreekt Hij nu ook duidelijk in negatieve zin. Dat is nodig - ook in deze tijd. “Maar wij hoeven hun standpunten toch niet af te keuren?” is een vaak gehoorde kreet in onze postmoderne samenleving en (!) kerk. Maar de Heere Zelf is hier wel vrij scherp over de hoofdzaken. Gezamenlijk de weg van Jezus gaan - in de gemeente en in Tweede Mond als kerken - vereist dat we elkaar over hoofdzaken ook de harde waarheid in liefde voor ogen houden (Mt 18:15-20). Of dit nu past bij deze tijd of niet, in dit vers zien we ook dat het past bij Jezus. Ga eens na of je open staat om dergelijke woorden te spreken of juist te ontvangen. - Jezus wordt scherper omdat Hij de noodzaak wil benadrukken: onder elke omstandigheid moeten jullie dit goed helder hebben, namelijk: dat Gods Woord voor eeuwig gezag heeft! Gods Woord is absoluut van kracht, tot het einde der tijden... Het “want, voorwaar, Ik zeg u” is een formule die Jezus nog eens dertig keer in dit Evangelie zal gebruiken, wijzend naar Zijn eigen gezag. Hij zegt hier dus nogal wat! - Hij spreek hier met gezag, ook omdat Hij met Zijn eigen leven en sterven illustreerde dat de eeuwenoude, voorspellende profetieën uit komen; in Hem. Zie het gezag van de Schrift in Jezus’ eigen leven! Hij weet er alles van! Alles van de Bijbel, tot aan de kleinste letter, blijft dus altijd van kracht - zegt Jezus. Wie dus twijfelt aan Gods Woord, twijfelt niet alleen aan Gods Woord, maar ook aan Jezus en wat Hij over het Woord zegt. ⌘Onze houding tegenover het Oude Testament heeft dus alles te maken met onze houding tegenover Jezus... Wat heeft dit te zeggen in discussies over bijvoorbeeld het evolutie-geloof of andere gedachten? Gedachten die gaan over dat we de Bijbel niet per se zo letterlijk hoeven te nemen. Zo kan je gezegd worden: “Jona zat toch niet echt drie dagen en nachten in een walvis? Geloof je dat nou echt?” Hoe reageer je daarop? De wereld en de Wet - Mensen in de wereld bepalen voor henzelf wat gezag heeft: dit vind ik belangrijk / dit heeft voor mij gezag. Maar deze ontwikkeling gaat de kerken helaas ook niet volledig voorbij. Hiervoor waarschuwde een voorganger in de vorige eeuw al. “Het resultaat van deze ontwikkeling is dat het gezag van de bijbel als Gods Woord voor een kleiner of groter deel ontbonden wordt verklaard. ... Het mag ons in de twintigste eeuw dan wel opvallen dat Jezus zelf de gehele Bijbel heeft gehandhaafd.”13 De bijbel blijft in elke eeuw gezaghebbend en de Bijbel is dus per definitie relevant (voorgangers hoeven niet te proberen om de Bijbel “relevant te maken” - de Bijbel is relevant!). 13

Jakob van Bruggen, De bergrede (Kampen: Kok, 2007), 30. De Bergrede in Tweede Mond

- 16 -

- Het gaat om een profetisch boek, zegt Jezus. Jezus laat in zijn eigen leven zien dat het nog steeds geldig is, door de eeuwenoude profetieën te vervullen. Zo moeten we beseffen dat ook vandaag de Bijbel niet statisch stil staat, maar een bouwplan is waarop wordt gebouwd: de “Bijbel is een boek onderweg en we zijn al ver over de helft!”14 De Wet houden is niet zo saai als ongelovigen (en veel christenen) denken! Met de ondertitel van deze Bijbelstudie-serie (“In het licht van het komende Rijk, wandelen wij gezamenlijk, dwars door de wereld, achter Christus aan, de berg op”) kunnen we zeggen dat de Bijbel onze reisgids is en met ons dus onderweg is! Jezus’ doel met de Wet - Om te zeggen dat we de Wet wel weg kunnen doen als christenen is volkomen onzinnig. Want alleen in het licht van de Wet begrijpen wij God. - Het kruis kan alleen begrepen worden in het licht van de wet (lees Gl 3:24; 1 Kor 15:56). De morele wetten (zie p. 15) die nog steeds gelden brengen ons tot Jezus in die zin dat ze laten zien dat we Jezus nodig hebben. Nooit heeft de wet kunnen leiden tot redding van mensen! - De Geest kan alleen begrepen worden in het licht van de wet (lees Rm 8:24; Jr 31:31-34). Zo zien we dus dat we ook alleen door de Wet de genade van God in zullen zien; dat was en is Gods doel met de Wet en daarom kan de Wet niet weg worden gedaan - zoals veel christenen wel willen geloven. Genade is “die wonderbaarlijke gave van God die, na de mens van de vloek van de zonde verlost te hebben, hem in staat stelt de wet te houden en rechtvaardig te zijn zo als Jezus was, want Hij gehoorzaamde de wet op volmaakte wijze. ... ‘Die mijn geboden heeft,’ zei Christus, ‘en dezelven bewaart, die is het, die Mij liefheeft.’”15 Rechtvaardiger dan rechtvaardig (5:20) 20

Want Ik zeg u: Als uw gerechtigheid niet overvloediger is dan die van de schriftgeleerden en de Farizeeën, zult u het Koninkrijk der hemelen beslist niet binnengaan. - Tot zover konden de mensen van Israël Jezus goed volgen en waren ze misschien weer even gerustgesteld over zijn orthodoxie: Jezus bleek gelukkig wel een Joodse leraar die de Wet bleef volgen. Maar met dit vers komt er toch een kleine verassing voor Jezus’ eerste publiek. Waar Jezus in 5:17-19 wil zeggen dat het houden van de kleinste wetten zelfs nog erg belangrijk is, zegt Hij hier dat de mensen van wie je dit houden aan de wetten echt verwacht (schriftgeleerden en Farizeeërs) - dat je die nog moet overstijgen om het Koninkrijk binnen te gaan. Totaal ondenkbaar en bizar moet dit hebben geklonken in de oren van de Joden toen (en nu!). Want Farizeeërs deden zelfs meer dan de Wet vroeg! Zo vastten zij bijvoorbeeld twee keer per week, terwijl de Wet dat in de verste verte niet voorschreef. Hoe kan Jezus deze mensen, die Hij op andere plaatsen er het meest van langs geeft (bv. Mt 23:1-32, vergelijk Am 5:21-24), als voorbeeld geven? Wat wil Jezus Zijn toehoorders met deze uitdagende en onmogelijke opdracht zeggen? - Als we dit vers in de context van het Nieuwe Testament lezen zien we, in feite, drie beschuldigen van Jezus richting de Farizeeërs:

14 15

Jakob van Bruggen, De bergrede (Kampen: Kok, 2007), 32. Martyn Lloyd-Jones, De Bergrede (Heerenveen: Groen en Zoon, 1995), 199. De Bergrede in Tweede Mond

- 17 -

I. Hun godsdienst was puur gericht op het uiterlijke en formalistische (Lk 16:15). ⌘ad I. Als je wil weten wie je zelf werkelijk bent, kan je het antwoord vinden als je helemaal alleen bent - zonder anderen in de buurt - met je eigen gedachten, verlangens en fantasieën. Wat je op dat moment tegen jezelf zegt - dat is wie je echt bent. Dat is belangrijker dan wat je tegen iemand anders, in het publieke, zegt. Wat zou dit jou kunnen zeggen met betrekking tot een God die volgens 6:4 “in het verborgene ziet”? Wil je misschien wat delen over jouw “verborgene”? II. Ze hadden meer oog voor de ceremoniële wet dan de morele wet (zie p. 15). ⌘ad II. Het zit in ons mensen om te denken dat zolang we maar aanwezig zijn bij de religieuze ceremonies, dat God dan wel tevreden is met ons. Hoe komt het bijvoorbeeld dat de zondagochtend goed bezocht is, maar de rest van de wekelijkse activiteiten minder? Waarom is op zondagochtend de kerkzaal vol en waarom zijn er bij de bidstond op zaterdagavond maar tien mensen? Vinden wij in deze adressering aan de Farizeeërs misschien een gedeeltelijke verklaring Zou het zo kunnen zijn dat wij en onze gemeente hier en daar wat farizeïsche trekjes vertonen? Wat ga jij in je eigen leven daar aan doen? III. Eigen wetten aan de Wet toevoegen + zichzelf als rechtvaardig beoordelen op grond daarvan. ⌘ad III. We zien in het vervolg (vanaf 5:21) steeds de zin: “U hebt gehoord dat tegen de ouden is gezegd... ,” gevolgd door een Farizeïsche uitleg van de wet. Jezus weerlegt ze één voor één en wijst op het onderliggende principe van de regel (“Ik zeg u”). Kan je een voorbeeld noemen van je eigen leven of het gemeenteleven waarin wij meer bezig zijn met eigen wetten in plaats van Gods Wet? “De mensen die niet - Het antwoord op de vraag “Wat wil Jezus Zijn toehoorders zeggen met dit meer doen dan alleen vers?” is dus in feite dit: Jezus heeft het niet op regeltjes, maar Hij heeft het maar de regeltjes wel op de Wet. Farizeeërs letten op details in plaats van op hoofdzaken; op volgen - hoe bewust daden in plaats van beweegredenen; op te doen in plaats van te zijn. Jezus dan ook - zijn nog niet leert hier geen “zaligheid door werken,” maar spreekt het hart aan. Hij is niet eens echt begonnen tevreden met 10 % van je inkomsten, Hij is alleen tevreden met 100% van je hart. Jezus wil niet dat we naar de regeltjes leven, maar Hij wil ons hart. Wat als het gaat om werkelijk leven is onze kerkgang waard, als ons hart er niet naar is? De christen kan en mag volgens de Wet van niet tevreden zijn met het volgen van regels, maar de christen moet blijven het Koninkrijk.” - R. T. “hongeren en dorsten naar gerechtigheid” (5:6). France Dit maakt het gemeenteleven en christelijke leven heel spannend! Een christen wandelt altijd op het scherpst van de snede: waar komt het er op aan? Welke “Geest” zit er onder de “letter” (2 Kor 3:6)? Onze “gerechtigheid moet groter zijn” dan die van de schriftgeleerden en Farizeeërs - die is alleen groter als we ook ons hart aan Jezus geven - volledig. Een vorige keer hebben we ‘gerechtigheid’ al gedefinieerd als “op Jezus lijken.” Dat is in feite de vraag van dit hele gedeelte: als het gaat om bepaalde zaken, lijk jij op en handel jij als een discipel van Jezus, geleidt door de Geest - en niet door de letter?16 ⏏ Verwerking Avond 4 ⌘Zoek de ⌘-tekens op in de vorige pagina’s en bespreek deze (naar keuze) in een klein groepje. ⌘Zingen: JdH 585, “’k Geef mijzelf aan U volkomen...” 16

“Natuurlijk ontmoedigt het christelijke geloof ons niet in onze pogingen om goed om te gaan met de uiterlijkheden van het geloof. Maar het vertelt ons wel dat onze uiterlijkheden niet de plaats in mogen nemen van Christus’ boodschap richting ons innerlijke wezen. Zijn Boodschap, in de vele voorbeelden die Hij geeft, beweegt van de regels die onze daden bepalen naar ons innerlijke wezen.” Roger L. Shinn, Sermon on the Mount (Philadelphia: United Church Press, 1962), 36. De Bergrede in Tweede Mond

- 18 -

Avond 5 - Het “moord”-principe (5:21-26) - Overspel (5:27-30) - Echt echtscheiden (5:31-32) Het “moord”-principe (5:21-26) Terugblik De zaligsprekingen brachten onze gedachten al bij de term “gerechtigheid.” Vervolgens daagde Jezus ons uit om te laten zien dat onze gerechtigheid per definitie effect heeft (net zoals zout en licht per definitie bestaan doordat ze effect hebben). Jezus daagde ons daarna uit om meer gerechtigheid te laten zien dan de Farizeeën, in 5:20. Dat betekende, zo zagen we, dat we verder gaan dan gewoon de regels volgen maar ons laten beinvloedden door het onderliggende principe van de Wet (niet de letter, maar de geest). Daar wijst Jezus ons op, ook door nu in het vervolg zes voorbeelden te geven. Vanavond behandelen we de eerste drie voorbeelden.

21 Jullie hebben gehoord dat destijds tegen het volk is gezegd: “Pleeg geen moord. Wie moordt, zal zich moeten verantwoorden voor het gerecht.” 22 En ik zeg zelfs: ieder die in woede tegen zijn broeder of zuster tekeergaat, zal zich moeten verantwoorden voor het gerecht. Wie tegen hen “Nietsnut!” zegt, zal zich moeten verantwoorden voor het Sanhedrin. Wie “Dwaas!” zegt, zal voor het vuur van de Gehenna komen te staan.

- Het is van belang te beseffen dat de Farizeeën hier wel de Tien Geboden aanhalen, maar dat ze er hun eigen versie van maken. “Wie moordt, zal zich moeten verantwoorden voor het gerecht” vinden we namelijk nergens in de Tien Geboden terug. Zoals we de vorige avond al zagen was dat ook juist één van Jezus’ kritiek punten: de Farizeeën maken hun eigen wetten. Wat is Jezus kritiek hier dan specifiek? Op deze Farizeïsche manier werd Gods Wet gemaakt tot een puur wettelijke transactie: als je moordt, ga je naar het gerecht. Maar met deze Farizeïsche uitleg kunnen de meeste mensen gerust ademhalen en denken dat ze de wet hebben vervuld. Denk aan de geschiedenis van de rijke jongeling die ook dacht dat Hij de (Farizeïsche interpretatie van de) Wet van God volledig vervuld had en dus daarmee God tevreden had gesteld (Mt 19:16-30). Jezus wijst de Farizeeën, de rijke jongeling en ons op het onderliggende principe van Gods Wet: Hij spreekt het hart aan; Hij gaat een stap dieper. Zo wijzen de scheldwoorden van 5:22 ons op een houding van minachting. “Dwaas” en “nietsnut” drukken in de oorspronkelijke taal de diepste minachting uit; ze doen denken aan het geluid dat je maakt met je keel om vervolgens te spugen, op iemand te spugen. Jezus wijst niet op moord, maar op minachting - het beginsel van moord; “... een gevoel van spot en hoon, dat is precies de geestesinstelling die tot moord leidt.”17 ⌘De vraag is of wij deze instelling herkennen bij onszelf - de vraag is niet direct of wij wel eens iemand hebben vermoord. Terwijl we de avond afsluiten in gebed lassen we een stilte in om dit te overdenken en om ons “moord-principe” aan God te belijden in de stilte van ons hart. Als je daarnaast een klein getuigenis kunt geven van hoe verzoening in jouw leven heeft gewerkt of dat er specifieke situaties zijn waarin je graag verzoening zou zien, bidt daar dan met elkaar voor. 17

Martyn Lloyd-Jones, De Bergrede (Heerenveen: Groen en Zoon, 1995), 226. De Bergrede in Tweede Mond

- 19 -

23 Wanneer je dus je offergave naar het altaar brengt en je je daar herinnert dat je broeder of zuster je iets verwijt, 24 laat je gave dan bij het altaar achter; ga je eerst met die ander verzoenen en kom daarna je offer brengen. 25 Leg een geschil snel bij, terwijl je nog met je tegenstander onderweg bent, anders levert hij je uit aan de rechter, draagt de rechter je over aan de gerechtsdienaar en word je gevangengezet. 26 Ik verzeker je: dan kom je niet vrij voor je ook de laatste cent betaald hebt.

- Jezus gaat al een stap dieper door te wijzen naar ons hart en niet naar de simpele regel, maar Hij gaat nog verder. Hij daagt Zijn leerlingen uit om niet alleen maar te denken in termen van “niet-doen,” door te zeggen wat wij meer nog dan het niet-doen, juist wel moeten doen. Wij moeten niet alleen passief zijn, maar juist actief zijn! Wij moeten niet alleen oorlog voorkomen, maar - meer nog - de vrede bevorderen! - Zie hoe Jezus dit benadrukt door de vaart er in te houden, “leg een geschil snel bij...” - er moet alles aan gedaan worden om te voorkomen dat deze gedachte van minachting, dit “moordprincipe” ook maar langer dan een paar seconden in ons hart woekert. - Deze Jezus, die juist dit punt aansnijdt, gebruikt later Zelf desondanks wel stevige woorden richting de Farizeeën. Houdt Jezus Zich niet aan Zijn eigen gebod? Bedenk dat Jezus door God het recht is gegeven om recht te spreken. Bedenk ook dat God het kwade, de zonde haat - en dat zal aanspreken - terwijl Hij de zondaar lief heeft (Rm 5:8). ⌘Als je God om vergeving vraagt, waar vraag je Hem dan het vaakst vergeving voor? Vraag je bijvoorbeeld vergeving voor de zaken die je verkeerd hebt gedaan? Komt het ook wel eens in je op om vergeving te vragen voor de zaken die je had moeten doen en juist niet gedaan hebt? Wat voor effect heeft dat of zou dat hebben in je (gebeds)leven? Wat voor zaken “laat” jij wel eens? Overspel (5:27-30)

27 U hebt gehoord dat tegen het voorgeslacht gezegd is: U zult geen overspel plegen. 28 Maar Ik zeg u dat al wie naar een vrouw kijkt om haar te begeren, in zijn hart al overspel met haar gepleegd heeft. 29 Als dan uw rechteroog u doet struikelen, ruk het uit en werp het van u weg, want het is beter voor u dat een van uw lichaamsdelen te gronde gaat en niet heel uw lichaam in de hel geworpen wordt. 30 En als uw rechterhand u doet struikelen, hak hem af en werp hem van u weg, want het is beter voor u dat een van uw lichaamsdelen te gronde gaat en niet heel uw lichaam in de hel geworpen wordt. - Ook in dit tweede voorbeeld van Jezus hadden de Farizeeën weer de zonde teruggebracht tot slecht de fysieke daad van overspel en verkozen zij de letter weer boven de geest. Als we de Tien Geboden er bij pakken, dan zien we dat zij deze wel letterlijk citeerden, maar dat ze het losmaakten uit het geheel. Opmerkelijk is namelijk dat Jezus derde voorbeeld, over echtscheiding, hier direct op volgt. In sommige Bijbelvertalingen gaan deze twee alinea’s over overspel en echtscheiding zelfs op De Bergrede in Tweede Mond

- 20 -

in één alinea. Met andere woorden: we kunnen niet, zoals de Farizeeën deden, de Wet als zodanig tot ons nemen, zonder oog voor de geest van de Wet en de context. - Jezus spreekt wederom het hart aan en niet enkel de daad. Zonde is in de Bijbel niet slechts een kwestie van handelingen of daden. Als de Bijbel spreekt over zonde, dan overstijgt het daar het doen en laten van de mens als zodanig. Het gaat om de duisternis van ons hart, de duisternis in de wereld. - Deze duisternis is ongelofelijk duister, het brengt ons namelijk de dood. In deze woorden van Jezus komt dat naar voren, maar ook elders in de Bijbel wordt dat direct duidelijk (Rm 6:23). Spelen met de zonde, in je hart of met je handen, is spelen met de dood. “De zonde vernietigt de mens; ze bracht de dood in het leven van de mens en in de wereld. Ze leidt altijd tot de dood, en uiteindelijk naar de hel, het lijden en de straf.”18 Deze boodschap is niet mooi, maar wel noodzakelijk en ernstig. Een diep-gelovige vrouw vertelde eens dat zij pas na de dood van haar eigen kind de ernst van de zonde echt onder ogen zag; zonde bracht de dood. Hoe duister is de zonde, als zij de dood brengt - hoe schitterend het bloed van Christus, die door Zijn dood het Leven gaf. - Wanneer wij opnieuw beseffen hoe schitterend kostbaar Christus voor ons is, dan zijn we klaar om na te denken over dat andere aspect van dit vers: dat we ons rechteroog of onze rechterhand weg moeten doen. Sommigen van ons ervaren aan den lijve hoe kostbaar de ogen zijn, en de handen. Maar hoe kostbaar ook - niets kan ons kostbaarder zijn dan Christus. Jezus wil hier zeggen: “Als het meest kostbare wat je bezit in zekere zin de oorzaak is van de zonde, doe het dan in Gods Naam weg! Hak het af!” Dit bedoelde Jezus ook met zijn woorden over het “haten” van de eigen familie om achter Jezus aan te kunnen gaan, in Lk 14:26. We moeten mensen niet haten (5:44!), maar alles wat ons bij Jezus weg zou kunnen houden wel. ⌘De enige vraag, hoe confronterend ook, die ons wordt gesteld in deze tekst is deze: leeft er overspel in je hart? En hoe zorg je ervoor dat je niet tot overspel verleidt wordt? Hoe zorg jij er voor dat het vuur dat in je hart woedt, niet wordt gevoed door olie? Kijken de mannen na 21:00 geen televisie meer als ze alleen zijn? Wat zoek je op, op de computer? Met wie bespreek je dat je af wil van pornografie? Zoeken de vrouwen alleen woorden van warmte en bevestiging bij hun eigen man? Wat moet jij afhakken? Echt echtscheiden (5:31-32)

31 Er is ook gezegd: Wie zijn vrouw verstoot, moet haar een echtscheidingsbrief geven. 32 Maar Ik zeg u dat wie zijn vrouw verstoot om een andere reden dan hoererij, maakt dat zij overspel pleegt; en wie met de verstotene trouwt, pleegt ook overspel.

18

- Het aantal keren dat er over deze tekst is gepreekt zal niet groot zijn. Maar ook hier, nu het pijnlijk persoonlijk kan worden, moeten wij buigen voor Gods Woord. We vragen in gebed om fijngevoeligheid. Het voordeel van systematisch een gedeelte samen doorlopen is dat we niet blijven hangen bij onze favoriete of de gemakkelijke teksten - ook deze tekst. We benaderen deze verzen vanuit drie punten: - we kijken naar

Martyn Lloyd-Jones, De Bergrede (Heerenveen: Groen en Zoon, 1995), 241.

De Bergrede in Tweede Mond

- 21 -

wat de Wet echt leerde, - we kijken naar wat de Farizeeën leerde, - we overdenken wat Jezus leerde. - I. Wat de Wet leerde over echtscheiding (zie o.a. Deut 24:1-14). In de Wet gaat het niet uitgebreid over overspel, want de straf was duidelijk: overspel werd destijds met de steniging betaald. Het doel van de Wet van Mozes was het bedwingen van de echtscheiding. Want als een man destijds graag af wilde van zijn vrouw, dan gebeurde dat gewoon. De Wet legde principes vast om dit tegen te gaan, om de vrouw te beschermen: de echtscheiding werd beperkt tot bepaalde oorzaken (alle mogelijke smoesjes van de mannen volstonden niet meer) / het werd een officiële, gewichte gelegenheid gemaakt (een “scheidbrief”) / de man die van zijn vrouw scheidt, mocht niet later nog met haar hertrouwen (het werd hiermee een echt blijvende bepaling). - II. Wat de Farizeeën leerden over echtscheiding. Ze deden het voorkomen dat Gods Wet aandrong op echtscheiding. Maar Gods Wet zei alleen dat het geoorloofd was onder bepaalde voorwaarden. De nadruk van de Farizeeën lag op de letter (zolang er maar een officieel document bij wordt betrokken) en niet op de geest (in het huwelijk vieren we levenslange trouw). - III Wat Jezus leerde over echtscheiding (zie Mat 19:3-9). De Farizeïsche vraag naar “allerlei redenen” om te scheiden laat de ware aard zien (19:3). - Jezus benadrukt vervolgens de heiligheid van het huwelijk, door terug te gaan naar Gods Wet in den beginne. Hij wijst op het onverbrekelijke (19:6). Voor God is het huwelijk heilig, vanaf het zuivere begin. Tegelijkertijd weet Hij dat er na de zondeval veel gebeurd is, hetgeen te zien is in het feit dat Hij rekening houdt met de “hartheid van uw hart” (19:8). Daarom, in de gebrokenheid, is een echtscheiding niet uit te sluiten. Maar dat maakt Gods hoge visie op het onverbrekelijke huwelijk niet anders! - Hoewel de Farizeeën dit voorstaan, stimuleert God echtscheiding dus nergens. Nee, Jezus wijst op de onverbrekelijkheid en op Zijn liefde en genade. Ook wij moeten daarmee weg bij onze slecht juridische interpretatie van echtscheiding en spreken over de onderliggende principes (niet de letter, maar de geest!). - Jezus geeft vervolgens één reden voor echtscheiding, namelijk: “hoererij” (19:9; Gr. porneia). Een alomvattende term die ontrouw bij één van de beide partijen in het huwelijk insluit. In 1 Kor 7 zien we dit terugkomen bij Paulus. Daar, in de situatie van de vroege kerk, leert Paulus dat een ongelovige man niet verlaten mag worden door een gelovige vrouw. Dus daar is “zelfs” ongeloof van de partner nog geen reden - het is enkel ontrouw, “porneia” als reden! Het gaat weer om de onverbrekelijkheid, want alleen ontrouw/hoererij is ook inderdaad datgene dat een huwelijk doet breken - alleen daardoor verbreek je de eenheid die God wil geven. - Overspel is een verschrikkelijke zonde, maar het Evangelie van Gods genade roept ons op om ook overspel niet te zien als de onvergeeflijke zonde. - De toestand in de wereld en in de kerk, ook op dit punt, is om te schrijnen. Als mannen en vrouwen al niet trouw zijn, wat verwachten we dan van landen? Wij moeten bij onszelf beginnen - getrouwd of vrijgezel. In welke zaken mag jij leren meer trouw te zijn? ⏏ Verwerking Avond 5 ⌘Zoek de ⌘-tekens op in de vorige pagina’s en bespreek deze (naar keuze) in een klein groepje. ⌘Invullen evaluatie-formulier. ⌘Zingen: JdH 440, “Komt, laat ons voortgaan, kind’ren...”

De Bergrede in Tweede Mond

- 22 -

Avond 6  

- Wat is daarop je antwoord? (5:33-37) - Oog voor oog, tand voor tand (5:38-42) - Vriend en vijand liefhebben (5:43-48)

Wat is daarop je antwoord? (5:33-37)   Terugblik We  hebben  “gerechtigheid”  gedefinieerd  als  “op  Jezus  lijken.”  Vervolgens  zei  Jezus  Zijn  leerlingen,  ons,  dat  onze   gerechtigheid  groter  moest  zijn  dan  die  van  de  zeer  vrome  Schriftgeleerden.  We  begrepen  dat  dit  betekende  dat  we   niet  alleen  heel  vroom  gaan  leven  volgens  de  letter  van  de  Wet,  maar  juist  naar  de  geest  die  we  er  achter  proeven.   Op  die  manier  is  onze  gerechtigheid  groter  dan  vrome  mensen  die  alleen  maar  keurig  de  regeltjes  naleven.  Jezus   heeft  drie  voorbeelden  hiervan  gegeven  (zie  avond  5;  over  vermoorden,  overspel  en  echtscheiding)  en  nu  volgen  er   nog  drie  voorbeelden:  over  je  houden  aan  je  woord,  wraak  nemen  en  je  vijanden  liefhebben.    

-­‐  In  alles  wordt  er  op  ons   christenen  gelet,  dus  Jezus   heeft  ook  oog  voor  dit   “detail”  van  een  eed  zweren   -­‐  al  heeft  niemand  die   meedoet  aan  deze  cursus  er   misschien  ooit  mee  te   maken  gehad.     -­‐  Jezus  bekritiseert  ook  nu   niet  de  Wet  van  God,  maar   wel  de  interpretatie  van  de   Farizeeërs.     -­‐  Gods  Wet,  hier  weer   verkeerd  geciteerd  door  de   Farizeeërs,  bestond  om   chaos  door  leugens  te  voorkomen.  Gods  Wet  bestond  om  het  afleggen  van  eden  te  beperken  tot   alleen  de  belangrijkste  zaken.  Maar  daar  hadden  de  Farizeeërs  geen  oog  voor;  nee,  ze  gingen   alleen  in  op  de  letter,  op  het  wettische  en  bedachten  er  zelf  nog  regels  bij.   -­‐  De  Farizeeërs  uit  die  tijd  maakten  onderscheid  tussen  verschillende  eden:  zweren  bij  de  tempel   was  niet  bindend,  maar  een  eed  zweren  bij  het  goud  van  de  tempel  was  wel  bindend  (Mt  23:16).   Jezus  bekritiseert  verderop  in  dit  Evangelie  ook  deze  totale  onredelijkheid,  oneerlijkheid  en   onduidelijkheid.     -­‐  Wat  leert  Jezus  vervolgens  (“...  maar  Ik  zeg  u”)?  Hij  vraagt  om  een  eenvoudige  oprechtheid:  laat   je  je  “ja”  nu  maar  gewoon  “ja”  zijn  en  laat  dat  niet  afhangen  van  God,  de  Tempel  of  goud.  Je  hebt   uiteindelijk  aan  God  alleen  rekenschap  af  te  leggen  van  ieder  woord  dat  je  uitspreekt  (Mt  12:36)  -­‐   dat  zou  genoeg  moeten  zijn  om  ons  denken  en  spreken  te  beïnvloeden  op  de  juiste  manier.  Al   het  andere  waarbij  gezworen  kan  worden  (de  aarde,  Jeruzalem,  je  hoofd,  je  haren)  zijn  onder  Zijn   bestuur  -­‐  zijn  dus  per  definitie  van  minder  belang  dan  God  Zelf.     -­‐  Ook  dit  vers  lezen  we  in  de  context  van  de  voorafgaande:  over   overspel  en  echtscheiding.  Eén  van  de  grootste  problemen  in  ons   land  is  dat  er  geen  waarde  wordt  gehecht  aan  een  gezworen  “ja.”   Wees  oprecht  in  wat  je  zegt  en  blijf  erbij  -­‐  zegt  Jezus.  Altijd.   ⌘  Heb  jij  wel  eens  een  eed  gezworen?  Zo  niet,  zou  je  er  problemen   mee  hebben?  

33 Verder hebt u gehoord dat tegen de ouden gezegd is: U zult de eed niet breken, maar u zult voor de Heere uw eden houden. 34 Maar Ik zeg u: Zweer in het geheel niet, niet bij de hemel, want dat is de troon van God; 35 niet bij de aarde, want dat is de voetbank van Zijn voeten; en ook niet bij Jeruzalem, want dat is de stad van de grote Koning. 36 Ook bij uw hoofd mag u niet zweren, want u kunt niet één haar wit of zwart maken; 37 laat uw woord ja echter ja zijn en uw nee nee; wat hierboven uitgaat, is uit de boze.

De Bergrede in Tweede Mond

-­‐  23  -­‐  

⌘  Een  populair  woord  is  tegenwoord  “misschien.”  Waarschijnlijk  omdat  het  tussen  “ja”  en  “nee”   in  zit.  Wanneer  gebruik  jij  dit  woord  “misschien”?  Waarom?     ⌘  Waar  zou  de  angst  vandaan  kunnen  komen  dat  er  steeds  minder  mensen  “ja”  beloven  bij  een   huwelijk  en  kiezen  voor  manieren  van  samen  verder  gaan  waar  dat  “ja”  niet  zo  hoeft  te  klinken?   Wat  zou  dit  kunnen  zeggen?     Oog voor oog, tand voor tand (5:38-42)

38 U hebt gehoord dat er gezegd is: Oog voor oog en tand voor tand. 39 Ik zeg u echter dat u geen weerstand moet bieden aan de boze; maar wie u op de rechterwang slaat, keer hem ook de andere toe; 40 en als iemand u voor het gerecht wil dagen en uw onderkleding nemen, geef hem dan ook het bovenkleed; 41 en wie u zal dwingen één mijl te gaan, ga er twee met hem. 42 Geef aan hem die iets van u vraagt, en keer u niet af van hem die van u lenen wil. -­‐  Van  alles  wat  je  een  kind  moet  leren,  hoef  je  een  kind  nooit  leren  terug  te  slaan.  Blijkbaar  zit  dat   al  in  ons,  mensen.  Met  een  realistisch  besef  van  deze  menselijke  neiging  heeft  God  besloten  dat   er  controle  moet  zijn  op  dit  menselijk  gedrag,  al  in  het  Oude  Testament.  Denk  aan  Job:  zelfs  de   duivel  wordt  “gecontroleerd”  door  God.  Als  het  gaat  om  een  algeheel  principe  in  het  Oude   Testament  zien  we  een  dergelijke  controle:  een  straf  moet  zijn  naar  de  zonde  -­‐  voor  één  oog   hoeven  als  straf  geen  twee  ogen  te  worden  ingeleverd...     -­‐  Maar  meer  nog  dan  dit  beheersende,  controlerende  in  te  zien  van  Gods  beschermende  Wet,  is   het  belangrijk  te  weten  dat  het  in  het  Oude  Testament  alleen  was  toegestaan  aan  instanties,  aan   rechters  om  dit  principe  te  beoordelen  en  hanteren.  Voor  individuen  gold  dit  niet!  Maar  dat   hadden  de  Farizeeërs  er  wel  van  gemaakt...   -­‐  Betekent  deze  tekst  dat  Jezus  een  pacifist  was  (tegen  elke  vorm  van  oorlog)?  Niet  per  se.  Want   de  Bergrede  is  geen  morele  code;  de  tekst  spreekt  helemaal  niet  over  oorlog  en  we  moeten  deze   tekst  met  andere  Bijbelteksten  vergelijken  voordat  we  zoiets  zouden  stellen.     -­‐  Want  bedenk  goed:  tegen  wie  had  Jezus  het  hier  ook  alweer?  Tegen  de  staat?  Nee,  tegen   mensen,  “arm  van  geest,”  mensen  die  weten  dat  ze  zondaren  zijn  en  zich  volkomen  onbekwaam   weten  zonder  Jezus.  Jezus  spreekt  dus  niet  tegen  landen  of  tot  de  staat  -­‐  maar  tegen  christenen!   Want  ook  alleen  een  christen  kan  in  Gods  kracht  vervullen  wat  hier  gevraagd  wordt.  In  de  wereld   geldt  nog  steeds  de  wet  “oog  om  oog,  tand  om  tand,”  maar  wie  Christus  leert  kennen  wandelt   een  nieuwe  weg  -­‐  “dwars  door  de  wereld.”   -­‐  Het  gaat  Jezus  hier  weer  om  de  verhouding  tussen  ons  en  ons  “eigen  ik.”  Als  mijn  “eigen  ik”   onrechtvaardig  wordt  behandeld  (5:39),  als  mijn  “eigen  ik”  moet  buigen  voor  gezag  (5:40-­‐41),  -­‐als   mijn  “eigen  ik”  afstand  moet  doen  van  bezittingen  (5:42)...  dan  komt  het  er  op  aan....  Jezus  wil  in   ons  een  geest  scheppen  die  niet  gemakkelijk  aanstoot  neemt.  We  herkennen  in  de  ander  een   geest  die  vreemd  is  aan  onze  nieuwe  natuur,  wanneer  we  worden  uitgescholden.  Het  hoeft  ons   niet  te  raken...     -­‐  We  zijn  gewend  te  spreken  in  Nederland  over  “rechten”  en  voor  je  “rechten  opkomen.”   Opmerkelijk  genoeg  spreekt  de  Bijbel  nergens  over  “rechten,”  maar  wijst  Jezus  ons  eerder  op   onze  “plichten.”   -­‐  Betekent  dit  dat  je  nooit  voor  je  “rechten”  op  mag  komen?  Niet  direct.  Jezus  (Joh  18:22-­‐23)  en   Paulus  (Hand  16:37)  zien  wij  ook  opkomen  voor  recht  en  gerechtigheid  -­‐  maar  een  christen  

De Bergrede in Tweede Mond

-­‐  24  -­‐  

hoeft/mag  zich  niet  bekommeren  om  persoonlijke  beledigingen  of  het  verdedigen  van  de  eigen   persoon.  In  Jezus  zetten  wij  een  stap  verder,  lopen  wij  nog  een  extra  mijl.     -­‐  Waarom  wij  opgedragen  worden  om  nog  een  tweede  mijl  een  last  mee  te  dragen,  in  plaats  van   de  destijds  ene  verplichte  mijl  (het  recht  een  Romeinse  soldaat  toen)?  Want  daarin  maken  wij,   discipelen,  het  verschil  in  de  wereld.  Daarin  zijn  wij  zoutend  zout  (5:13).  Want  dan  alleen  gaat  de   soldaat  zich  afvragen:  “Wie  is  dit?  Wat  bezielt  deze  persoon?”  Daarmee  zien  we  dat  missionair   zijn  als  gemeente,  begint  met  een  levensstijl  van  iedere  individuele  discipel  -­‐  en  niet  direct  of   alleen  maar  met  het  organiseren  van  missionaire  projecten.   -­‐  Dit  alles  moge  duidelijk  maken  dat  het  zo  nodig  is  dat  een  mens  opnieuw  geboren  wordt.   Zonder  geloof  in  Jezus  Christus,  zonder  een  kind  van  God  te  zijn  is  wat  Jezus  hier  stelt  onmogelijk   na  te  volgen.  We  moeten  onszelf  “verloochenen.”  Jezus  alles  laten  bepalen  en  niet  “ons  eigen  ik”   alles  laten  bepalen.  Een  psychologische  dwaling  die  je  deze  dagen  vaker  hoort  is  dat  “je  jezelf   eerst  moet  liefhebben  voordat  je  iemand  anders  (of  God)  lief  kan  hebben.”  Het  probleem  is  juist   dat  we  onszelf  al  veel  te  veel  liefhebben.  “Het  oude  is  geweest,  het  nieuwe  is  gekomen.”  “Ik  leef,   doch  ik  niet  meer  ik,  maar  Christus  leeft  in  mij.”   -­‐  Als  Jezus  Zijn  “eigen  ik”  nooit  op  zij  had  gezet,  had  het  nooit  Kerst  kunnen  worden.  Hij  nam   afstand  van  wie  Hij  was  -­‐  God  -­‐  en  werd  aan  een  mens  gelijk  (Fil  2).  Hem  volgen  wij  na:  “Die,  toen   Hij  uitgescholden  werd,  niet  terugschold,  en  toen  Hij   leed,  niet  dreigde,  maar  het  overgaf  aan  Hem  die   rechtvaardig  oordeelt.”  (1  Pet  2:23).   ⌘  Kan  en  wil  je  een  voorbeeld  delen  van  een  situatie   waarin  jij  werd  benadeeld?  Hoe  kwam  het  dat  je  je   toch  misschien  raakte?  Hoe  heb  je  toen  gereageerd?       Vriend en vijand liefhebben (5:43-48)

43 U hebt gehoord dat er gezegd is: U moet uw naaste liefhebben en uw vijand moet u haten. 44 Maar Ik zeg u: Heb uw vijanden lief; zegen hen die u vervloeken; doe goed aan hen die u haten; en bid voor hen die u beledigen en u vervolgen; 45 zodat u kinderen zult zijn van uw Vader, Die in de hemelen is, want Hij laat Zijn zon opgaan over slechte en goede mensen, en laat het regenen over rechtvaardigen en onrechtvaardigen. 46 Want als u hen liefhebt die u liefhebben, wat voor loon hebt u dan? Doen ook de tollenaars niet hetzelfde? 47 En als u alleen uw broeders groet, wat doet u meer dan anderen? Doen ook de tollenaars niet zo? 48 Weest u dan volmaakt, zoals uw Vader, Die in de hemelen is, volmaakt is. -­‐  Nu  Nederland  steeds  meer  kennis  neemt  van  extreme  islamitische  opvattingen  en  de  koran,  is   er  ook  druk  gezocht  naar  wat  de  Bijbel  eigenlijk  leert  over  heilige  oorlogen  en  geweld  in  Gods   Naam.  Dimitri  Verhulst,  een  Vlaams  auteur  publiceerde  onlangs  zijn  eigen  samenvatting  van  het   Oude  Testament:  het  was  volgens  hem  een  verschrikkelijk  “bloedboek.”  Tegelijkertijd  zag  hij  dat   het  Nieuwe  Testament  wel  anders  was:  we  lezen  dat  Jezus  oproept  om  vijanden  juist  lief  te   hebben.        

De Bergrede in Tweede Mond

-­‐  25  -­‐  

Dimitri  Verhulst  beantwoordt  hierover  een  vraag  in  de  Trouw,  7  november  2015.     Voor  wij  verder  ontdekken  wat  Jezus   dan  precies  bedoelde  met  “je   vijanden  liefhebben”  dwingt  de   actualiteit  van  toenemend  geweld  in   naam  van  de  islam  en  de  berichten   van  kritische  schrijvers  ons  om  eerst   na  te  denken  hoe  Jezus  liefdes-­‐ oproep  zich  zou  rijmen  met  sommige   gewelds-­‐teksten  uit  het  Oude   Testament  (zie  Jr  18;  2  Sm  3;  Ps  137).     -­‐  Voor  dit  grote  (schijnbare)  verschil  zijn  in  de  loop  der  eeuwen  verschillende  verklaringen   gegeven:   -­‐  “De  God  van  het  Nieuwe  Testament  is  een  andere  God.”  (Hb  13:8;  Jh  17:5;  Kl  1:16-­‐17).   -­‐  “Sommige  teksten  zijn  meer  door  mensen  dan  door  de  Geest  geïnspireerd.”  (Hnd  4:25)   -­‐  “Dit  moet  je  alleen  geestelijk  lezen  en  niet  zo  letterlijk.”  (Ps  52  [Doëg],  2  Sm  16  [Simi]).   Of  bestaat  er  nog  een  verklaring?  Moeten  we  misschien  “liever  langer  luisteren”  naar  de  tekst?     -­‐  Allereerst  moeten  we  beseffen  dat  er  sprake  is  van  een  “life-­‐reality”-­‐karakter  in  de  Bijbel.   Hoezeer  we  ook  mogen  geloven  in  de  inspiratie  van  de  Heilige  Geest  bij  het  schrijven  van  de   Bijbel  -­‐  het  verhaal  gaat  nog  steeds  over  mensen  van  vlees  en  bloed;  zondige  mensen.  Het  mooie   van  dit  “life-­‐reality”-­‐karakter  is  dat  het  de  geloofwaardigheid  van  de  Bijbel  bevestigt:  het  is  geen   verzonnen,  opgepoetst  verhaal,  maar  de  rauwe  realiteit  van  eeuwen  geleden.   -­‐  In  de  tweede  plek  moeten  we  oog  hebben  voor  verschillende  soorten  van  geweld;  de  politie   gebruikt  geweld  (gerechtvaardigd)  terwijl  de  de  Nazi’s  ook  geweld  gebruikten   (ongerechtvaardigd).     Als  we  kijken  naar  de  context  van  de  gewelds-­‐teksten,  het  Oude  Testament,  moeten  we  de   volgende  zaken  noemen:   -­‐  het  Oude  Testament  kent  geen  uitzicht  op  een  leven  na  de  dood;  in  dit  leven  hier  op  aarde   moest  alles  gebeuren  en  recht  worden  gezet  volgens  de  mensen  toen.   -­‐  God  verbood  in  Dt  32:35  dat  mensen  zelf  zouden  wreken.   -­‐  Zoals  we  zagen  op  pagina  23  was  het  zweren  van  een  eed  heel  normaal  en  moest  het  gebruik   ervan  door  Gods  Wet  zelfs  aan  banden  worden  gelegd.  Bepaalde  eed-­‐zinnen  (“vloek-­‐bedes”)  in   het  Oude  Testament  waarin  de  meest  grove  zaken  worden  genoemd  als  iemand  die  eed  breekt   was  dé  manier  om  iets  af  te  spreken  met  elkaar  (er  waren  geen  contracten  op  papier,  immers).   -­‐  Verder  moeten  we  alles  lezen  in  het  kader  van  het  Oude  Testament,  dat  is:  dat  God  trouw  is  aan   Zijn  volk  Israël  (Gn  12:1-­‐3)  en  dat  de  koning  van  Israël  een  uitverkorene  is  van  God  (Dt  17:15).   -­‐  Wanneer  er  geweld  gebruikt  wordt  in  het  Oude  Testament,  zien  we  daarbij  de  volgende   intenties  achter  liggen:   -­‐  Gods  eer  door  rechtvaardigheid  op  deze  wereld  (Ps  7:6-­‐11).   -­‐  De  wereld  laten  zien  dat  God  regeert  (Ps  58:11;  Ps  59:13).   -­‐  De  mensen  naar  God  laten  gaan  (Ps  83:16-­‐18).   -­‐  David  bad  nooit  dat  hij  degene  mocht  zijn  om  te  wreken,  maar  liet  het  over  aan  God.         De Bergrede in Tweede Mond

-­‐  26  -­‐  

Als  we  verder  kijken  in  het  Nieuwe  Testament  vallen  ons  de  volgende  dingen  op:   -­‐  Jezus  geeft  nergens  kritiek  op  de  gewelds-­‐teksten  van  het  Oude  Testament.   -­‐  Jezus  zingt  de  Hallel-­‐psalmen  tijdens  Pesach  (Ps  113-­‐118;  zie  Mt  26:30),  waar  ook  geweld  in   voorkomt.   -­‐  Jezus  wordt  gepresenteerd  als  de  Leeuw  en  het  Lam.   -­‐  Als  we  menen  dat  er  ten  onrechte  geweld  wordt  gebruikt  in  het  Oude  Testament,  kunnen  wij,   christenen,  dan  soms  niet  te  weinig  beseffen  hoeveel  onrecht  God  wordt  aangedaan  met  onze   zonden?   -­‐  De  vraag  is  of  het  Nieuwe  Testament-­‐plaatje  inderdaad  wel  zoveel  rooskleuriger  is.  Want  waar   het  Oude  Testament  alleen  maar  spreekt  over  straffen  op  aarde,  spreekt  het  Nieuwe  Testament   over  straffen  in  de  eeuwigheid  (Mt  24-­‐25;  Opb  6:10)   -­‐  Wat  rest  ons  te  doen?  Wat  rest  een  ieder  te  doen?  Twee  zaken:   -­‐  Rm  12:19:  “Neem  geen  wraak,  geliefde  broeders  en  zusters,     maar  laat  God  uw  wreker  zijn,  want  er  staat  geschreven  dat  de  Heer  zegt:  ‘Het  is  aan  Mij   om  wraak  te  nemen,  Ik  zal  vergelden.’”   -­‐  Ps  2:11-­‐12:  “Onderwerp  u,  toon  de  HEER  uw  ontzag,  breng  Hem  bevend  uw  hulde.   Bewijs  eer  aan  Zijn  Zoon  met  een  kus,  anders  ontvlamt  Zijn  woede,  en  uw  weg  loopt   dood,  want  bij  het  geringste  ontsteekt  Hij  in  toorn.  Gelukkig  wie  schuilen  bij  Hem.”   Als  wij  dat  doen  -­‐  alles  aan  God  overlaten  en  Gods  Zoon  eer  bewijzen  -­‐  dan  mogen  we  leren   rusten  bij  teksten  die  misschien  nog  altijd  niet  helemaal  te  begrijpen  zijn.     -­‐  Jezus  en  de  weg  die  Hij  wijst  hier  in  de  Bergrede  (“Heb  je  vijanden  lief”)   in  ieder  geval  wel  goed  te  begrijpen.  Dit  is  wat  iedere  christen  kan  -­‐  in   Zijn  kracht.  Het  betekent  niet  dat  je  iedereen  hoeft  aardig  te  vinden  -­‐   nee,  Hij  spreekt  over  liefhebben.  Liefde  is  meer  dan  een  gevoel  of  een   emotie,  het  is  heel  praktisch.     -­‐  Is  het  daarmee  makkelijk?  Nee.  Maar  denk  eens  aan  Stefanus,  die   terwijl  hij  werd  gestenigd,  ook  Jezus  nog  navolgde  en  zijn  laatste   woorden  sprak  (Hnd  7:60):  “Heer,  reken  hun  deze  zonde  niet  aan.”   Hierom  woont  de  Heilige  Geest  in  ons.     -­‐  Klaagt  deze  tekst  je  misschien  toch  aan?  Deze  tekst  veroordeeld  veel   “Vroeger waren wij mensen;  mensen  die  dit  niet  lijken  te  kunnen.  Maar  weet  je  getroost:  je   dus vijanden van mag  een  God  kennen  Die  Zijn  Zoon  stuurde  naar  het  kruis  zodat  je  gered   God. Maar nu is het bent.  Wij  falen  allemaal,  maar  (1  Jh  1:9)  “als  wij  onze  zonde  belijden,  is   goed tussen God en Hij  getrouw  en  rechtvaardig  om  onze  zonden  te  vergeven.”   ons, dankzij de -­‐  Daar  aan  het  kruis,  dat  gewelddadige  kruis,  vinden  wij  een  antwoord  op   dood van zijn de  grootste  gewelds-­‐teksten.  Het  is  het  grootste  symbool  van  liefde,   Zoon.” - Rm 5:10 waarmee  Gods  ons  uitnodigt  Hem  en  de  naaste  en  de  vijand  lief  te   (BGT) hebben.       ⌘ Jouw  ongemakkelijke  gevoel  -­‐  als  Nederlandse  christen  anno  2016  -­‐  is  misschien  nog  niet   (helemaal)  weg  als  het  gaat  om  de  gewelds-­‐teksten.  Maar  welke  gevoelens  zou  een  christen  die   jaren  lang  vervolgd  is  bij  deze  teksten  hebben  (Ps  13)?   ⌘  Welke  vloekbede  herken  je  uit  het  “Onze  Vader”  (5:9-­‐13)?  Wat  bedoel  jij  als  jij  dat  bidt?     ⏏ Verwerking Avond 6   ⌘  Zoek  de  ⌘-­‐tekens  op  in  de  vorige  pagina’s  en  bespreek  deze  (naar  keuze)  in  een  klein  groepje.   De Bergrede in Tweede Mond

-­‐  27  -­‐