Bijbelcafé 5 oktober De bijbel: Boek of bibliotheek De grote religie voor dummies, 413-430.
! Is de bijbel het Woord van God? Of bevindt het Woord van God zich in de bijbel? Er zijn heel verschillende manieren om naar de bijbel te kijken en te luisteren.
! Rich Tennant denkt aan de film ‘God must be crazy’, een komische speelfilm uit 1918 van James Uys, die speelt in Zuid Afrika / Botswana. Een man vindt in het oerwoud een uit een vliegtuig gegooide fles, die hij, omdat hij hem niet kan thuisbrengen, ziet als een voorwerp afkomstig van de goden. Is de bijbel daarmee te vergelijken? Een dergelijk probleem speelt bij de koran, door moslims regelrecht aan Allah toegeschreven. Verhoogt het letterlijk ‘senkrecht von oben’ komen van het Woord van God, daarvan de zeggingskracht?
! Op deze wijze is de bijbel echter geen eenheid. In de vorm waarin wij deze kennen is de bijbel inderdaad een boek, maar ieder die echt nauwkeurig gaat lezen, zal al gauw ontdekken dat we met heel verschillende teksten te maken hebben. We vinden in de bijbel o.a.: Allerlei soorten poëzie Mythologie Legenden Verhalen Lijsten; Geografische beschrijvingen Wetsteksten Heldendichten Orakelspreuken Liturgische teksten, waaronder liederen en gebeden Koninklijke verordeningen !1
Diplomatieke, persoonlijke en allerlei andere brieven Preken Hekeldichten Lofliederen Bezweringen Traktaten Evangeliën Historische beschrijvingen Parabels Puntdichten Muziek Filosofische verhandelingen … Als het gaat om de auteurs noemt Tennant: herders, koningen, boeren, dichters, schriftgeleerden, profeten en vissers… maar er zijn er veel meer. Het woord bijbel komt van ‘biblion’ (Grieks) dat rol of boekrol of boek kan betekenen. Byblos was een stad in het gebied van het huidige Libanon, waar belangrijke nijverheid was rond papierproducten (papyrus). Ta biblia betekent: de rollen. Er zijn in de tegenwoordige vorm van de bijbel 66 boeken. De indeling hangt direct samen met een ontstaansgeschiedenis van 1000 jaar. De wet blijkt een verhaal te zijn. De norm is een pelgrimage.
! Joodse bijbeluitleg, ‘halach’ = wandelen, lopen; ‘haggada’ = laten zien, aankondigen, vertellen, getuigen; ‘midrash’ < onderzoeken, Ezra 7,10. De Talmud betreft het verzameld commentaar op Mishna, d.w.z. bijbelstudie, het echte ‘lernen’ in de sjoel. Midras wil zeggen bijbelinterpretatie. (1. pesjat (directe betekenis), 2. remez (een hint), 3. derasj (eigenlijke exegese) en 4. sod (mystiek)). De midrasj richt zich voornamelijk op remez en derasj in het bijzonder. In de halacha worden veel exegesmethodes ontwikkeld. Dat gaat er vaak heel anders aantoe dan in literair- of historisch-kritische westerse exegesemethodes. !2
Soms lijkt de tekst van bijv. een psalm als een parabel te worden gezien, soms gaat men erg op getallen letten, die asoociatief van betekenis worden voorzien. Een paar regeltjes tekst kunnen zo een enorme filosofische discussie opleveren. Voor fundamentalistisch-orthodoxe joden kunnen letterlijke historische waarheden in de tekst bedoeld worden, terwijl meer liberale lezers het voor figuurlijk uitgedrukte waarheden houden. De metafoor speelt een grote rol. Het niet gerelateerd zijn van een inzicht, kan ergernis oproepen en de verdenking van willekeur.
! I Tenach, bestaand uit 1) Torah (WET, eerste vijf boeken, toegeschreven aan Mozes = Pentateuch); 2) Neve’im (PROFETEN); 3) Chetuvim (GESCHRIFTEN). Dit is de Joodse bijbel, door christenen vaak het Oude of het Eerste Testament genoemd. Ontstaansperiode: ruwweg v.a. 1000 v.Chr. met een concentratiemoment in en na de Babylonische Ballingschap (586 v.Chr-ca. 530 v.Chr.). De Perzen die de Joden terugsturen naar Jeruzalem eisen van hen een codificatie van hun wet. Opmerkelijk is dat de canon (dit is de norm voor de complete lijst van bijbelboeken in de tijd van Jezus nog altijd niet gesloten was! Dit gebeurt pas in 100 na Chr. ten tijde van de joodse diaspora wanneer de rabbijnen te Jamnia na veel discussie een lijst opstellen.) De taal waarin de meeste bijbelboeken oorspronkelijk geschreven zijn is het Hebreeuws. In ca. 250 v.Chr., ten tijde van het Hellenisme (Griekse invloed t.g.v. veroveringstochten van Alexander), wordt het OT in het Grieks vertaald, de zgn. Septuaginta, of: LXX, de vertaling van de Zeventig. Daarna komen latijnse vertalingen: Vetus Latina en in de 4e eeuw de gezaghebbende vertaling in de middeleeuwen en de vroegmoderne tijd van Hieronymus, de Vulgaat. De joden zelf blijven de teksten overschrijven in het Hebreeuws. De zgn. Masoretenteksten stammen 10e eeuw. Dit waren lange tijd de oudst bekende rollen. Bij de ontdekking van de Dode Zeerollen in 1947 te Qumran werd ontdekt dat er gedurende de 1000 jaar van overschrijven daarvoor, heel weinig overschrijffouten zijn gemaakt. M.n. in de Hellenistische tijd worden vele boeken geschreven die de Hebreeuwse canon niet halen, maar die in de Grieksprekende vroege kerk wel ingang vinden. De deutero-canonieke boeken, of apocriefe geschriften, staan in sommige bijbels wel in andere niet. In de Statenvertaling uit 1637 staan ze wel, maar met een waarschuwing aan de lezer. !3
Diverse lijsten vindt men in het boek, maar ook voorin bijbels.
! II Over het NT is door de verschillende schrijvers gezamenlijk ca. 50-75 jaar gedaan. De taal is koinè-Grieks, de internationale taal in het Oostelijk Middellandse Zee gebied. De oudste documenten bevinden zich onder de brieven van de apostel Paulus, vermoedelijk uit de jaren 40 van de eerste eeuw, de jongste zijn omstreeks 100 ontstaan, waaronder mogelijk het Johannesevangelie.
! Men kan het NT op vele manieren lezen en dat is ook gedaan. Cruciaal is hoe men daarbij kijkt naar het OT! Wat is het OT? -slechts een voorportaal van de waarheid? -de essentie, door Jezus opnieuw ontdekt? -afgedaan, nu de tempel is verwoest (70 na Chr.)? -blijvend van betekenis voor joden en christenen, maar hoe? De canon van het NT wordt (definitief) gesloten in 379. Maar wat is het hoofdspoor en wie of wat vertegenwoordigen de zijwegen (ketters?)? Er zijn ontzettend veel Nederlandse uitgaven en vertalingen, van 1270 (Maerlandt, Rijmbijbel) t/m de recent in 2014 verschenen bijbel in gewone taal. (Zie lijst 425-426)
! Er zijn vele manieren van bijbellezen: -letterlijk -magisch -profetisch -historisch-kritisch -kabbalistisch (joodse getallensymboliek) -dogmatisch -literair -… !4
! Vertalen is wel verraden genoemd. De context is wezenlijk. Dat gaat niet alleen letterlijk voor woorden op, maar ook contextueel voor begrippen. Bijv. Brontaal getrouw doeltaal gericht vertalen (NBV 2004) of ‘als God een man is, dan is de man god…’ Bijv. ‘broeders en zusters’ waar in de grondtekst alleen broeders staat. Hoe zit dat met het stenigen van mensen, de oorlogen des Heren en de sterk afwijzende houding t.o.v. homoseksualiteit. Het probleem van de godsnaam spreekt boekdelen (Zie p.430) Adonai, Heer is de gesproken klank van JHWH, het HEERE uit de Statenvertaling. De heilige Godsnaam zelf zal een gelovige orthodoxe Jood uit eerbied niet uitspreken. Elohim, God, is grammaticaal een meervoudsvorm. Gaat hier in godsdienstfenomenologische zin de overgang van polytheïsme naar monotheïsme achter schuil?
! ! ! ! ! ! !
!5
