Bezoek ook de projectwebsite www.vversterk.nl Scholing
Materiaal
Onderzoek
• materialen en bronnenboek voor ROC’s en PABO’s • info over maatwerktrajecten voor gemeenten • info over nascholingsprogramma’s en conferenties • lijst van regionale scholingsinstellingen
• instrumenten om kennis en vaardigheden te testen • scholingsmaterialen • docudrama JongLeren • activiteitencycli peuters en kleuters
• effecten van Vversterk • onderzoeksrapporten
Vversterk (in) de opleiding Vversterk heeft specifieke (les)materialen voor VVE voor de opleidingen PW3, PW4, onderwijsassistent en leerkracht basisonderwijs. Lees meer
Welkom bij Vversterk Vversterk wil de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie (VVE) versterken door scholing en onder steuning te bieden aan leidsters in peuterspeelzalen en kinderdagverblijven, leerkrachten in groep 1 en 2, managers van instellingen, beleidsmakers in gemeenten, opleiders van leidsters en leerkrachten. Het project, dat loopt tot 1 augustus 2010, wordt mogelijk gemaakt door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. De landelijke coördinatie is in handen van Sardes.
Wat is Vversterk?
Nieuws
VVE-info
• video Vversterk verder • folder • Vversterk magazine • publicaties
• actualiteiten • Vversterk Koerier
• achtergrondinformatie
Colofon Redactie: Sabine Peterink (Sardes) • Teksten: Annet Deelstra-Mennink (CITO), Dré van Dongen (Inspectie van het Onderwijs), Kees Broekhof (Sardes) en Sabine Peterink (Sardes) • Vormgeving en drukwerk: FC Klap, Hilversum • Fotografie: Studio André Ruigrok, Alex de Vocht Fotografie Vversterk Magazine verschijnt halfjaarlijks
Magazine
september 2008, nummer 3
pagina 4
• Vversterk in de opleiding Voor u ligt de derde uitgave van
verblijven, peuterspeelzalen en
Vversterk Magazine. Centraal staat
basisscholen. Daarnaast aandacht
het belang van een goede opleiding
voor een aantal zelfbeoordelings
voor het werken met jonge kinderen.
testen waarmee leidsters en leer-
Vanaf de maand september gaat het
krachten hun bekwaamheden in
Vversterk-traject zich vooral richten
het werken met jonge kinderen
op de versterking van de voor- en
kunnen bepalen. De inspectie geeft
vroegschoolse educatie in de oplei
een beeld van het door hen ontwik-
dingen van de PABO’s en ROC’s voor
kelde toetsingskader voor de voor-
de medewerkers van de kinderdag
en vroegschoolse educatie.
pagina 5
• T est en VERSTERK uw VVE-bekwaamheden pagina 6
• E en toetsingskader voor voor- en vroegschoolse educatie
Het werken met jonge kinderen vraagt om goed opgeleide professionals Hoe belangrijk is nu eigenlijk de opleiding en professionaliteit van leidsters, leerkrachten en peda gogisch medewerkers voor het stimuleren van de ontwikkeling van jonge kinderen? Kees Broekhof legt deze vraag voor aan Wim Meijnen (emeritus hoogleraar Universiteit van Amsterdam) en Jo Kloprogge (directeur Sardes). Onderzoekers en beleidsmakers zijn
bijvoorbeeld docenten in het voort
hoe belangrijk men dit vindt.
het er in grote meerderheid over eens
gezet onderwijs?
Meijnen: Het is een feit dat de peda
dat investeren in de educatie van
Kloprogge: Daar zit wel een kern van
gogiek bij het omgaan met jonge
jonge kinderen de meest effectieve
waarheid in. Er is een oude theorie
kinderen een stuk moeilijker dan
manier is om de kansen van kinderen
over de omgekeerde piramide, die
bijvoorbeeld de pedagogiek bij
uit achterstandssituaties te verbete-
zegt dat de hoogst opgeleide profes-
het omgaan met studenten op de
ren. Zijn de mensen die werken met
sionals zouden moeten werken met de
jonge kinderen dus belangrijker dan
jongste kinderen. Daar blijkt wel uit
Lees verder op pagina 2 en 3
vervolg van de voorpagina
jonge kinderen. Je moet alleen niet vergeten dat goed kunnen omgaan
universiteit. Oudere kinderen kunnen
met kleine kinderen niet alleen een
veel zelf. Bovendien is er voor hen
kwestie is van opleiding. Het is voor
meer technologie beschikbaar en dan
een deel ook een persoonlijke kwali-
bedoel ik niet alleen computertech
teit is die je niet op een academische
nologie maar ook boeken. Bij jonge
manier kunt leren.
kinderen draait het veel meer om de interactie met de volwassene. Zij zijn
We weten uit internationaal en
echt afhankelijk van de leidster of de
Nederlands onderzoek aan welke
leerkracht. Dat is inderdaad een grote
eisen de educatie van jonge kinderen
verantwoordelijkheid.
moet voldoen om effect te bereiken. Die eisen hebben te maken met de
Betekent dit dat de opleidingseisen
aanvangsleeftijd, het aantal dagdelen
voor mensen die werken met jonge
per week, de kwaliteit van het
kinderen omhoog moeten?
programma en de kwaliteit van de
Meijnen: Een goede opleiding past bij
uitvoering. Zijn al die zaken op orde
het belang van dit werk. Hoe besluit je
bij de programma’s die in Nederland
als leidster wat een kind nodig heeft?
worden uitgevoerd?
Een leerkracht heeft daar een leerling-
Kloprogge: Nee, niet overal. Wij
volgsysteem voor, met duidelijk onder-
hebben in Nederland moeite om de
scheiden categorieën: lezen, rekenen
juiste kwaliteit te realiseren. Vier
enzovoort. Als het op een bepaald
dagdelen per week en een dubbele
wel dat je ook nieuwe aanpakken moet
gebied niet goed gaat, dan zie je dat
bezetting zie je bijvoorbeeld lang
kunnen ontwikkelen, maar daar hoort
en dan handel je daarnaar. Bij heel
niet overal. Dan moet je ook niet gek
dan wel een evaluatieprogramma bij.
jonge kinderen moet je het hebben
staan kijken als je rendement verliest.
En als blijkt dat het werkt, kun je het
van observaties. Daar is ook wel een
Je moet die kwaliteitseisen echt
breder gaan verspreiden.
systeem voor, maar daarbinnen zijn
serieus nemen als je effect wilt zien,
de categorieën vager. Bovendien is
dat blijkt ook uit internationaal
Er is veel internationaal onderzoek –
veel moeilijker om bij jonge kinderen
onderzoek.
Zweeds, Amerikaans, Brits en ook
te achterhalen wat er in die hoofden
Meijnen: In feite komt het neer op
UNESCO onderzoek – waaruit zonne-
omgaat. Dat maakt het moeilijker om
intensiteit. Met minder dagdelen en
klaar blijkt dat educatie voor jonge
de juiste conclusies te trekken. Daar
met een enkele bezetting verlies je
kinderen een gunstig effect heeft op
moet je dus goed in geschoold zijn.
intensiteit en dus ook rendement.
hun ontwikkeling, ook op de lange
Het zou mij heel wat waard zijn als
En de kwaliteit van de programma’s
termijn. Is er ook Nederlands onder-
voor dit werk dezelfde opleidingseisen
is natuurlijk ook een belangrijke
zoek dat dezelfde effecten laat zien?
zouden gelden als voor leerkrachten
factor. We weten van Piramide en
Meijnen: Toen de experimenten met
op de basisschool.
Kaleidoscoop met zekerheid dat ze
de VVE-programma’s begonnen was
Kloprogge: Ik heb in het kader van een
effectief zijn. Maar er worden ook
er nog weinig overtuigend bewijs.
Europees onderzoek wel eens gepleit
andere programma’s gebruikt, die
Maar de experimenten hebben
voor HBO-niveau. Maar sommigen
alleen gebaseerd zijn op theoretische
concrete effecten laten zien. In het
gingen al verder: er waren heel wat
veronderstellingen. Dat is treurig,
veld is de situatie gecompliceerder.
voorstanders van een academisch
want het is maar de vraag of de
Daar zullen eerst de implementatie
opleidingsniveau voor het werken met
kinderen daarbij gebaat zijn. Ik begrijp
problemen overwonnen moeten
Wim Meijnen
worden. Er is enige tijd geleden
“Wij hebben in Nederland moeite om de juiste kwaliteit te realiseren” 2
Vversterk Magazine, september 2008
onderzoek in Nederland gedaan waaruit geconcludeerd werd dat VVE nauwelijks effect op de latere onderwijsprestaties. Hoe kwam dat? Onder
volgende stapje te kunnen maken.
van de andere kinderen en de manier
Bovendien kun je van de cognitieve
waarop de leerkracht met die kinderen
ontwikkeling zeggen: hoe meer hoe
omgaat. Andersom geldt, dat als een
beter, bijvoorbeeld hoe meer je rekent,
groep 80 procent achterstandskinderen
hoe beter je dat gaat doen. Voor de
heeft, de lat qua prestaties lager wordt
sociaal-emotionele ontwikkeling geldt
gelegd en alle kinderen lager gaan
dat niet. Je kunt niet zeggen: hoe meer
presteren. Als de school echter extra
je een verlegen kind helpt om asser
middelen krijgt en aan alle kinderen
tiever te worden, hoe beter. Wanneer
extra aandacht kan besteden doen
is een kind assertief genoeg? Moet je
ze het over het algemeen behoorlijk
doorgaan tot het kind brutaal wordt?
goed. Zonder extra middelen werkt
De sociaal-emotionele ontwikkeling
een concentratie van achterstands
leent zich niet voor een programmati-
kinderen dus slecht uit.
sche aanpak. Het is eerder een voor-
Kloprogge: Het onderscheid tussen
waarde dan een zelfstandig terrein.
doelgroepen en niet-doelgroepen is heel grof. Gemeenten mogen zelf bepa-
Jo Kloprogge
“Wanneer is een kind assertief genoeg?”
len wat de doelgroep van het VVEbeleid is, dus over welke kinderen hebben we het? Het gaat altijd over een combinatie van factoren, die in verschillende verhoudingen aanwezig zijn. Ook taal is een factor in een groter geheel. Je
de noemer VVE werd alles bij elkaar
In de praktijk gaan beide ontwikkelings-
kunt niet zeggen: dit is een doelgroep-
genomen: goede en slechte program-
gebieden hand in hand. En in de pro-
kind, daar moet je dit of dat mee doen.
ma’s, langdurige en korte deelname,
gramma’s is de sociaal-emotionele ont-
Wel kun je, als groepen divers van
vier dagdelen en twee dagdelen,
wikkeling verweven in de activiteiten.
samenstelling zijn, kinderen op speci-
enzovoort. Dan kun je ook niet anders
Kloprogge: Kinderen nemen deel aan
fieke onderdelen bij elkaar zetten en zo
verwachten. Als je alleen zou kijken
VVE-programma´s in een rustige en
zorgen voor differentiatie in de aanpak.
naar die plaatsen waar aan alle
veilige omgeving. Voor sommige kinde-
Mejjnen: Differentiëren moet heel goed
randvoorwaarden is voldaan, dan zou
ren is dat al een belangrijk winstpunt
mogelijk zijn met vier dagdelen en een
je veel meer effect zien.
ten opzichte van de situatie thuis.
dubbele bezetting. Ik heb wel locaties
Kloprogge: Er is nog wel wat emotio-
Ik vind dat daar heel serieus mee
in het buitenland bezocht, waar leid-
nele weerstand tegen het educatief
wordt omgegaan er dat er goed wordt
sters een groot deel van de tijd met
werken met jonge kinderen. En als
gekeken naar de belangen van kinde-
kleine groepjes kinderen op de grond
dan ergens geconcludeerd wordt dat
ren. Leidsters en leerkrachten hebben
zaten te spelen en te praten. Ze wisten
het niet werkt, dan wordt daar meteen
op dit punt een heel positieve eigen
precies welke kinderen wat meer
veel aandacht aan geschonken.
inbreng.
stimulans nodig hadden om mee te doen en mee te praten. Zo komen we
Maar als je wat preciezer kijkt naar het verhaal erachter, dan blijkt zo’n
Lopen kinderen met een achterstand
weer terug bij de voorwaarden voor
conclusie niet terecht.
een risico als zij in een groep zitten
resultaat: die mensen waren goed
met voornamelijk kinderen zonder
geschoold en aan alle randvoorwaar-
De cognitieve ontwikkeling staat
achterstanden?
den was voldaan.
centraal in de huidige VVE-program-
Meijnen: Als er een groep voor minder
ma’s. Doen de programma´s wel
dan 20 procent bestaat uit kinderen
Paul Leseman, hoogleraar orthopedagogiek
voldoende aan de sociaal-emotionele
met een achterstand, dan schenkt de
Universiteit Utrecht, tijdens het congres ‘Vversterk
ontwikkeling van jonge kinderen?
leidster of leerkracht daar weinig
Verder’ van 24 januari jl. over het belang van VVE:
Meijnen: Bij de cognitieve ontwikkeling
speciale aandacht aan. Het is maar
is het zo dat we weten we welke
de vraag of dat een probleem is. De
stapjes een kind moet maken om het
achterstandskinderen leren dan veel
‘De ontwikkeling van complexe (school)vaardig heden is als het spinnen van een web, een ontwikkelingsproces dat begint vanaf de geboorte….’
Vversterk Magazine, september 2008
3
Vversterk (in) de op De afgelopen jaren is het besef in het onderwijsveld gegroeid dat voor- en vroegschoolse educatie van grote betekenis is voor alle kinderen, maar in het bijzonder voor kinderen van laag opgeleide ouders die in het onderwijs minder goede kansen hebben. Sommige wetenschappers noemen VVE de best mogelijke investering in kinderen. In het Vversterk-project staat de professionalisering van personeel in de voor en vroegschoolse instellingen centraal. Belangrijk onderdeel hiervan is het beschikbaar maken van
Themagebieden
specifieke (les-)materialen voor VVE in het opleidingsaanbod
Het bronnenboek behandelt de volgende themagebieden:
van ROC’s en PABO’s.
• Inleiding voor- en vroegschoolse educatie en ontwikkelings Het (gratis) nascholingstraject van
met theoretische informatie en
leidsters, leerkrachten en pedagogisch
concrete (stage)opdrachten. Instel
medewerkers is bijna afgerond. Nu
lingen kunnen hieruit (les-)materiaal
gaan we ons richten op de opleidingen
halen dat naar wens en noodzaak in
van deze medewerkers in de PABO’s
het curriculum kan worden ingepast.
en ROC’s. Vversterk wil bevorderen
Vversterk biedt bij het bronnenboek
dat VVE een plek krijgt binnen het
een gratis implementatietraject voor
• Collegiale ondersteuning
curriculum van deze opleidingen. Het
de professionalisering van de docen-
• Taal
gaat dan om de opleidingen Pedago-
ten in de opleidingen op het terrein
• Rekenen en wiskunde
gisch werkers in de kinderopvang,
van VVE. Dit implementatietraject
• Sociaal-emotionele ontwikkeling
niveaus 3 en 4, Onderwijsassistent
vindt plaats in de periode 2008 – 2010.
• Sensomotorische ontwikkeling
en Leerkracht basisonderwijs.
Centraal staat hoe een ROC of PABO
• Ouderbetrokkenheid
stimulering bij het jonge kind • Pedagogisch-didactisch handelen: spel als motor voor ontwikkeling • Organisatie en groeps management
(onderdelen van) het bronnenboek Er is een bronnenboek samengesteld,
kan inzetten in het eigen curriculum. de opleiding’ downloaden via
waaruit de docenten van de opleidingen
4
(les-)materiaal en opdrachten kunnen
Wilt u meer weten over het bronnen-
www.vversterk.nl. U kunt ook
halen. Het bronnenboek is bestemd
boek, het implementatietraject en hoe
contact opnemen met Alfons
voor de docenten van de opleidingen
u VVE in uw opleiding kunt versterken,
Timmerhuis (030-2326200 of
en bestaat uit negen themagebieden
dan kunt u de brochure ‘Vvesterk (in)
[email protected]).
Vversterk Magazine, september 2008
leiding Test en VERSTERK uw VVE-bekwaamheden Bent u een leidster, pedagogisch medewerker of leerkracht en u werkt met jonge kinderen? Dan kunnen de testen van VERSTERK u inzicht geven in uw dagelijks handelen. In opdracht van het Vversterk-project heeft Cito VERSTERK ontwikkeld: een website waarmee leidsters en leerkrachten hun bekwaamheid in het stimuleren van de ontwikkeling van jonge kinderen kunnen testen. De testen zijn gratis. U kunt ze downloaden door in te loggen op www.versterkvve.nl. De resultaten van de testen kunt u gebruiken om samen met uw collega’s de verschillende aspecten van het werken met jonge kinderen te bespreken. Bovendien geven deze resultaten inzicht in uw sterke en minder sterke punten en de gevolgen daarvan. Dit kan een startpunt zijn om bepaalde bekwaamheden verder te ontwikkelen. Op de website VERSTERK staan een Quickscan, een Situatiebeoordelingstest en een Portfolio. Er komen verschillende vakinhoudelijke bekwaamheden aan bod: het stimuleren van de taal-, reken-, sociaal-emotionele- en sensomotorische ontwikkeling van jonge kinderen. Verder komen er bekwaam heden aan bod zoals organisatorische bekwaamheid en bekwaamheid in het omgaan met collega’s. Het gebruik van VERSTERK is flexibel. De inhoud sluit aan bij de trainingen van Vversterk. De verschillende onderdelen kunt u geheel of gedeeltelijk maken, voor of na de trainingen.
positieve gedrag van kinderen en geef ze een compliment” . U beantwoordt elke stelling door op een vijfpuntsschaal
Elke test van VERSTERK biedt een persoonlijk overzicht van
aan te geven in hoeverre de stelling op u van toepassing
de mate van beheersing van bekwaamheden. U ontvangt
is (past niet bij mij – past bij mij).
per bekwaamheid een score, uitgedrukt in een percentage. In het algemeen geldt: hoe hoger de score, hoe bekwamer
Situatiebeoordelingstest
u bent. Verder kunt u ook lezen wat de gevolgen zijn van
De Situatiebeoordelingstest is een vaardigheidstest. De
een beperkte en een voldoende beheersing voor de kinderen
Situatiebeoordelingstest bestaat uit een aantal meerkeuze-
in uw groep.
vragen. Tijdens de test bekijkt u telkens een filmpje, foto of beschrijving. Daarna volgt een meerkeuzevraag. De vraag-
Quickscan
stelling is als volgt: “Wat kan de leidster/leerkracht het
De Quickscan is een zelfbeoordelingstest en bestaat uit een
beste doen in deze situatie?” Bij elke opgave kunt u
aantal stellingen. De stellingen gaan over uw dagelijks werk als leidster of leerkracht, bijvoorbeeld: “Ik benoem het
Lees verder op pagina 6
Vversterk Magazine, september 2008
5
Tenslotte kunt u met het Portfolio
Een toetsings en vroeg
bekwaam gedrag in de praktijk aan-
De inspectie van het onderwijs beoordeelt de kwaliteit van het onderwijs
tonen. Het aantonen van bekwaam-
op de scholen. Op verzoek van de vier grote steden en het ministerie van
vervolg van pagina 5
kiezen uit vier antwoordalternatieven. U kiest voor de beste oplossing in de situatie die wordt gegeven.
Portfolio
heid vindt plaats door activiteiten uit te voeren in uw groep. U legt de activiteiten vast op beeld, geluid en/
OCW heeft de inspectie in 2007 de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie beoordeeld bij VVE-locaties in die steden. Hiertoe heeft de
of schrift. Vervolgens kunnen deze
inspectie een toetsingkader ontwikkeld. Dré van Dongen, Inspectie van
bewijzen worden beoordeeld door
het Onderwijs, geeft een beeld van wat er is gebeurd. Het toetsings
beoordelaars (bijvoorbeeld een intern
kader kan ook gebruikt worden om uw eigen instelling te beoordelen.
begeleider, schoolbegeleider of De inspectie heeft bij ruim 250 VVE-
tieve scoremodule. Samen geven de
locaties in Amsterdam, Rotterdam,
scoreresultaten een beeld van uw
Den Haag en Utrecht de kwaliteit
bekwaamheid.
beoordeeld. Het ging bijna altijd om
huisvesting, de toegankelijkheid
zowel een voorschool (een peuter-
en de beschikbare tijd.
voorwaarden voor VVE voldaan?
Te weten: het personeel en de
Vversterk Werkconferenties
speelzaal met VVE) als een vroegschool
Vversterk organiseert drie werk-
(groep 1 en 2 van een basisschool).
bij aan de kwaliteit van VVE?
conferenties voor degenen die de
De rapporten van het onderzoek zijn
Dat zijn onder meer de kwaliteits-
Vversterk-nascholing hebben
te vinden op de website van de onder-
zorg en het beleid van de
gevolgd. De werkconferenties
wijsinspectie: www.onderwijsinspectie.
gemeente.
vinden plaats op drie woensdag-
nl. Vanaf 2008 gaat de inspectie door
middagen in november 2008, in
met het beoordelen van VVE in de vier
In het toetsingskader staat dus de
Vergadercentrum Houtrust te
grote steden en in toenemende mate
vraag centraal wat de opbrengsten
Amersfoort. De conferenties
ook in de rest van het land.
van VVE zijn. Met andere woorden: of
2c In welke mate draagt de context
kinderen ‘mee’ kunnen op de basis-
starten met een plenaire inleiding gevolgd door twee rondes work-
Toetsingskader
school, en dan met name rond groep 3.
shops en deelsessies.
De inspectie gebruikt bij haar beoor
De andere vragen (2a, 2b en 2c) zijn
Kosten voor deelname bedragen
delingen een toetsingskader. Dat is
van betekenis omdat die een verkla-
€ 50,- per persoon. Vanaf 8
bedoeld om de volgende vragen te
ring of een onderbouwing kunnen
september kunt u zich via www.
beantwoorden:
geven waarom VVE goed of minder
vversterk.nl inschrijven voor één of
1 Hoe effectief is VVE op deze
goede opbrengsten heeft bereikt.
meerdere conferenties.
voor- of vroegschool?
12 november: Ouders en VVE 19 november: VVE in de kinderopvang 26 november: VVE in het basisonderwijs
hebben gehad ‘gewoon’ mee
De kwaliteit van VVE in de vier grote steden
in groep 3?
Het vaststellen van de opbrengst van
Ofwel: kunnen kinderen die VVE
2a Wat is de kwaliteit van de uit voering van VVE?
6
2b In welke mate wordt aan de
docent) met behulp van een objec-
VVE bleek in de praktijk helemaal niet makkelijk te zijn. Zo bleken de instru-
U kunt de programma’s van de
Dat wil zeggen: het programma,
verschillende werkconferenties
het pedagogisch klimaat, het
beoordelen vooral te gaan over de
met een overzicht van de workshops
educatief handelen, de betrokken-
‘smalle’ opvatting van de doelen lezen
en deelsessies downloaden via
heid van de ouders, de ontwikke-
en taal. Dat is een ‘smalle’ benadering
www.vversterk.nl.
ling, zorg en begeleiding.
van het doel van VVE, want VVE werkt
Vversterk Magazine, september 2008
menten om de opbrengsten van VVE te
kader voor voorschoolse educatie het betrekken van ouders. Ook werden doorgaans te weinig ouders daadwerkelijk bereikt. Op de meeste voor- en vroegscholen zijn de beroepskrachten voldoende gekwalificeerd (tenminste MBO-3 bij de peuterleidsters en natuurlijk PABO op de basisschool) en gecertificeerd om met een bepaald VVE-programma te kunnen werken. In bijna alle locaties komen peuters en kleuters voldoende dagdelen per week. De kwaliteitszorg voor en rond VVE van de voor- en vroegschool sámen vormt een nog vrijwel onontgonnen gebied. Er is nog te weinig ‘ketenregie’ en continuïteit in de keten. Gezamenlijke, systematische evaluatie en verbetering was nog maar op weinig voor- en vroegscholen in voldoende mate aan de orde. Het lijkt alsof VVE door peuterspeelzalen en zeker door basisscholen nog te veel beschouwd wordt als een op zichzelf staand traject met eigen regels en voorschriften, waarbij de gemeente, en niet het eigen bestuur of de voor- en vroegschool, een sturende rol heeft. bijvoorbeeld ook aan zaken als
je ook niet of het effect heeft gehad.
zelfstandigheid en sociaal gedrag.
Vrijwel alle onderzochte voor- en
Daarnaast bleek in het inspectieonder-
vroegscholen gebruiken een erkend
Bredere beschikbaarheid van het toetsingskader
zoek ook dat van veel kinderen die nu
VVE-programma. Het pedagogisch
Inmiddels is het toetsingskader
in groep 3 zaten, niet bekend was of
klimaat is het sterkst ontwikkelde
aangepast op basis van de gebruiks
ze VVE gehad hadden op een peuter-
onderdeel van VVE. Ook het educatief
ervaringen in 2007. Het is beschikbaar
speelzaal of het kinderdagverblijf, en
handelen is voldoende tot goed
gesteld op het internet:
soms was zelfs niet bekend of een
ontwikkeld. Dit komt omdat de
http://vveweb.isapi.nl. Daardoor kan
kind überhaupt op een peuterspeel-
leidsters gecertificeerd moeten zijn.
iedereen het gebruiken voor scholings-
zaal had gezeten. Het was daardoor
In de oudercomponent bleken vaak
doeleinden, voor de beoordeling van
onmogelijk om uitspraken te doen
niet alle mogelijkheden benut te
de eigen instelling of locatie, om
over het effect van VVE: want als je
worden, zoals het intakegesprek, het
over de prioriteiten bij VVE te praten,
niet weet wie VVE gehad heeft, weet
rekening houden met de thuistaal,
enzovoort.
Vversterk Magazine, september 2008
7
