Beursberichten Schweissen & Schneiden Warmtebehandelingen (deel 3, slot) Lastoortsen uit Nederland Hij is er: EN-ISO

Onafhankelijk vakblad voor lassen, lijmen en snijden | nummer 9 - september 2013

In dit nummer:

Beursberichten Schweissen & Schneiden Warmtebehandelingen (deel 3, slot) Lastoortsen uit Nederland Hij is er: EN-ISO 9606-1

VOORWOORD

september 2013

Colofon www.vakbladlastechniek.nl Uitgave ISSN 0023-8694 Lastechniek wordt uitgegeven in opdracht van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL). Redactie Bert de Jong, Fleur Maas, Rolf Mul, Leo Vermeulen, Bart Verstraeten, Margriet Wennekes, Henk Zandvliet Eindredactie Margriet Wennekes, Leo Vermeulen (techniek) Uitgever Bert de Jong - T 06 53 84 69 33 Advertentie-exploitatie Con-Sell, Rolf Mul T 06 12 50 90 58 - E [email protected] Redactieadviesraad Erik Anschütz, Paul Barendse, Ruud van Bezooijen, Tim Blok, Marijke Damen, Leen Dezillie, Rob Helmich, Marcel Hermans, Michel van ‘t Hof, Piet van der Horst, Michael Jak, Pieter Keultjes, Marco Kraaijeveld, Maurice Mol, Ed Mulder, Johan Schelfhorst, Frank Smit, Wil van der Stap, Erik Steenkist, Gregor Tokarenko, Fred Vasquez, Adriaan Visser, Ben Weenink

‘Lasrobots die exact de

Adressen Nederlands Instituut voor Lastechniek Postbus 190 - 2700 AD Zoetermeer T 088 400 85 60 - E [email protected] - www.nil.nl

lasnaad blijven volgen’

Belgisch Instituut voor Lastechniek vzw Technologiepark 935 - B-9052 Zwijnaarde, België T +32 9 292 14 05 - F +32 9 292 14 01, E [email protected] - www.bil-ibs.be

‘

OPUS communicatie-ontwerp Fruitweg 24 j - 2321 GK Leiden, T 071 589 56 44 - F 071 541 41 50 E [email protected] - www.opus-co.nl Voor het verzenden van grote bestanden kunt u gebruik maken van: https://vakbladlastechniek.wetransfer.com Abonnementen Voor particulieren in Nederland € 62,50 op privé-adres, voor bedrijven in Nederland per abonnement. Voor studenten en senioren geldt in Nederland een speciaal tarief. Voor abonnementen in België kunt u contact opnemen met [email protected] Prijzen zijn excl. BTW.

Om aluminium segmenten exact te kunnen lassen en achteraf kunnen te walsen, investeerde silofabrikant Jansens & Dieperink in een lasrobotinstallatie met een Arc-Eye lasersensor: “De Arc-Eye laser-sensor heeft als enige lasnaadvolgsysteem geen last van reflecties die bij aluminium optreden. Daardoor kan de lasrobot de lasnaad exact blijven volgen, zodat de segmenten met een minimale A-hoogte voldoende sterkte hebben voor de walsbewerking.”

Lastechniek verschijnt elf keer per jaar en wordt toegezonden aan deelnemers van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) en andere geïnteresseerden en belanghebbenden in de verbindingstechniek. Voor vragen over abonnementen kunt u terecht bij het NIL. Het abonnement geldt voor een geheel jaar. Opzeggingen per aangetekend schrijven vóór 1 oktober van het lopende jaar. Verzendadres wijzigen? Stuur dan het etiket met verbeterd adres retour. Alle advertentiecontracten worden afgesloten conform de regels voor het Advertentiewezen gedeponeerd bij de rechtbanken in Nederland.

Bezoek de demo op Schweissen und Schneiden, hal 3 - stand H111

Hoewel de informatie gepubliceerd in deze uitgave zorgvuldig is uitgezocht en waar mogelijk gecontroleerd, sluiten de uitgever en de redactie uitdrukkelijk iedere aansprakelijkheid uit voor eventuele onjuistheden en/of onvolledigheid van de verstrekte gegevens.

Stuurt de lasrobot langs de meest complexe lasnaden Enige systeem dat lasnaden realtime volgt

©2013 - Overname van artikelen is slechts mogelijk na verkregen schriftelijke toestemming van de uitgever.

Geen verstoring door reflecties Levert exacte offset en daarmee optimale laskwaliteit Ook inzetbaar voor snij-, kit- en lijmtoepassingen

Ontwerp en lay-out OPUS communicatie-ontwerp, Leiden.

Valk Welding tel. 078 69 170 11

[email protected] www.valkwelding.com

          


Volg LASTECHNIEK op twitter:

@VBLASTECHNIEK

Schweissen & Schneiden Essen 2013 In deze editie van Lastechniek treft u veel informatie aan over de bekende internationale beurs Schweissen und Schneiden in het Duitse Essen. Op deze vierjaarlijkse technische vakbeurs bij uitstek, zullen vele producenten de nieuwste technieken op het gebied van lassen en snijden, maar ook coating en automatisering laten zien. Vrijwel alle bekende producenten van las- en snijapparatuur, toevoegmaterialen en aanverwante producten zijn aanwezig in Essen om hun laatste innovaties te presenteren. Met name de verdergaande automatisering in de lastechniek, zoals robotisering, zal veel aandacht krijgen. Verder worden oplossingen gepresenteerd om niet alleen efficiënter te kunnen lassen, maar ook moeilijk te lassen materialen te kunnen verbinden. Tijdens deze editie van de wereldwijd gerenommeerde vakbeurs vindt ook de 66e IIW-jaarvergadering plaats, met aansluitend het IIW-congres. Het congresthema van dit jaar is ‘Automatisering in de lastechniek’. Tijdens de jaarvergadering en het congres komen deskundigen uit 54 landen bij elkaar om de twintig jaar geleden gestarte harmonisatie van lasopleidingen en de daaraan gekoppelde las- en persoonscertificatie wereldwijd met elkaar af te stemmen. Deze permanente afstemming is noodzakelijk omdat er voortdurend nieuwe ontwikkelingen zijn in de las- en snijtechniek, maar ook in materialen. Lasverbindingen moeten aan steeds hogere eisen voldoen, en ook de normen zijn aan verandering onderhevig. Een voorbeeld daarvan is de bekende norm EN 287-1. Na intensief en langdurig internationaal overleg is besloten dat deze vervangen gaat worden door de EN-ISO 9606-1. In dit blad leest u wat daarvan de consequenties zijn. Ik wens u veel leesplezier toe met deze editie van Lastechniek, waarmee u zich kunt voorbereiden op uw eventuele bezoek aan Schweissen und Schneiden. Met vriendelijke (las)groet, Henk Zandvliet directeur Nederlands Instituut voor Lastechniek

] ? t i e F [

De vertrouwde Europese norm voor het certificeren van lassers, de EN 287-1, wordt vervangen door de EN-ISO 9606-1. Dat is een feit, of toch niet? Waar zoveel landen overeenstemming moeten bereiken, zoals dat het geval is

Inhoud #9 september 2013

bij het invoeren, aanpassen en accepteren van normen, is er altijd sprake van langdurige processen. De nieuwe norm komt er, zoveel is duidelijk, maar het moment van het definitieve afscheid van de oude norm lijkt nu weer ter discussie te staan. Er ligt een voorstel om dit moment uit te stellen met 24 maanden. In de praktijk zou dit betekenen dat er gedurende de komende twee jaar twee normen naast elkaar zouden bestaan. Een aantal landen is hier

LASTECHNIEK

fel op tegen, maar de uitkomst van de discussie is nog steeds niet duidelijk.

wordt uitgegeven door OPUS communicatie-ontwerp in opdracht van het Nederlands Instituut voor Lastechniek en het Belgisch Instituut voor Lastechniek

De echte insiders kunnen in dit blad alvast lezen op welke punten er veranderingen zullen komen, wanneer de nieuwe norm gebruikt wordt. Is het niet binnenkort, dan wel over maximaal twee jaar.

www.vakbladlastechniek.nl

30 04 06 08 20 24 26

Vanuit de verbindingswereld Schweissen & Schneiden 2013 Schweissen & Schneiden beursberichten Translas op weg naar de top Juiste gaskeuze bij laserlassen en -snijden Laskennis opgefrist, deel 5 OP-lassen

“Er zijn altijd punten die nog verder kunnen worden verbeterd. Op basis van gebruikerservaringen gaan we daar intern en met hulp van industriële ontwerpers mee aan de slag.”

20

18

34 38 40 41 42 46

Warmtebehandelingen in de dagelijkse laspraktijk: gloeien (slot) Toepassingen van het microlassen De lasrobot van de toekomst (Marwin) Lasser van de maand Willem de Welder EN-ISO 9606-1, de opvolger van EN 287-1 Brancheregister

30

26

LASBERICHTEN

september 2013

10 oktober 2013: Nationale Staalbouwdag De Nationale Staalbouwdag is het jaarlijks terugkerend info-event voor de brede Nederlandse (staal)bouw: van opdrachtgevers en ontwerpers tot en met staalbouwers, toeleveranciers en producenten. De afgelopen jaren heeft de dag gemiddeld zo’n 1.500 bezoekers getrokken. De organisatie van de Nationale Staalbouwdag is in handen van Bouwen met Staal.

Samen bouwen met staal

Prijzen

Het thema van dit jaar is ‘Samen bouwen met staal’. Onder dit motto worden er verschillende activiteiten georganiseerd. Op de vakbeurs zullen circa 65 bedrijven en organisaties hun producten en diensten presenteren. Daarnaast wordt een congres gehouden met lezingen en discussies over belangrijke actuele ontwikkelingen en gebeurtenissen in het ontwerpen en bouwen met staal. Aan het congresprogramma wordt meegewerkt door bekende representanten uit de Nederlandse ontwerp- en bouwwereld, het onderwijs, de wetenschappen en verwante disciplines en vakgebieden. Voor constructeurs en architecten zijn er speciale seminars, en voor studenten is er een studentenprogramma: zo’n 300 studenten Bouwkunde en Civiele Techniek ontmoeten hun toekomstige collega’s van ingenieursbureaus en doen verslag van hun activiteiten in het congres.

Tijdens de Nationale Staalbouwdag vindt ook de uitreiking plaats van de StudentenStaalprijs, de jaarlijkse waardering voor afstudeerprojecten in staal. De Nationale Staalprijs, de tweejaarlijkse prijs voor inspirerende bouwprojecten in staal, zal in 2014 voor de twintigste keer worden toegekend. De inschrijving is op 1 juni 2013 geopend.

ITW WELDING produceert en levert een uniek en volledig producten programma met gereputeerde merken als Miller, Elga, Hobart, Stein, McKay, Trimark, Weldcraft, WTC, Bernard, Tregaskiss en AEC.

MILLER LASAPP LASAPPARATUUR PP PA ARA ATUUR T

Openingstijden en locatie Voor wie De 1.500 bezoekers aan het evenement zijn beslissers in de staalbouw die graag op de hoogte worden gehouden van trends, noviteiten, techniek en ontwikkelingen binnen hun vakgebied. Zij zijn actief betrokken bij de bedrijfsvoering, het beleid, de productie, in- en verkoop en technische vraagstukken.

Donderdag 10 oktober 2013 - 9.30 uur - 18.30 uur Hangaar 2 | 1e Mientlaan | 2223 LA Katwijk (voormalig vliegveld Valkenburg) Een bezoek aan de Nationale Staalbouwdag 2013 is gratis ná inschrijven. www.nationalestaalbouwdag.nl

Miller is wereldwijd marktleider op het gebied van TIG, MIG, Elektroden, Gevulde draad en Onder Poederdek stroombronnen. Miller staat al ruim 80 jaar garant voor ultieme betrouwbaarheid en nieuwe vooruitstrevende lasprocessen!

ITW W Welding elding Products Products BV Edisonstraat Edisons traat 10 NL-3261 LD Oud-Beijerland

advertentie

T +31 (0)186 641 444 F +31 (0)186 640 880

MILLER EN AEC TECHNOL OGY TECHNOLOGY VERW ARMINGSAPP PA ARA ATUUR T VERWARMINGSAPPARATUUR biedt een breed programma innovatieve inductie-, weerstand-, infra rood- en Joule effect verwarmingsapparatuurr. Dit geeft u de mogelijkheid het optimale verwarmingsproces te selecteren voor elke specifieke toepassing.

VAKKUNDIGE V AKK A AKKUNDIGE TECHNISCHE ONDERSTEUNING Onze diensten en producten zijn gebaseerd op innovatieve oplossingen en “Quality and Know-How in Welding”.

-

Consumabl Consumables es Equipment Heating Automation Automation Sub b Arc Arc Solutions

Een bekwaam team van technische adviseurs helpt u graag met de juiste keuze op het gebied van lasprocessen en (voor)verwarmen.

GEÏNTERESSEERD GEÏNTERESSEERD IN UW VOORDELEN VOORDELEN Onze verkooporganisatie en zorgvuldig geselecteerde dealers met gedegen vakkennis staan voor u klaar voor ondersteuning en levering van lastoevoegmaterialen, stroombronnen en verwarmingsapparatuurr.

Bel ons op:

Tel. Tel. 0186 641 444 Wij zijn u graag van dienst!

Workshop MIG/MAG lassen Voor meer informatie en inschrijven:

www.nil.nl 4

WE CREATE CREA ATE T SUCCESS SUCCESS IN METAL MET ETTA AL FABRICATION FABRIC A ATTION 5

ESSEN

september 2013

SCHWEISSEN & SCHNEIDEN 2013 Mondiaal toneel voor innovaties HET IS NET ALS BIJ DE OLYMPISCHE SPELEN: ELKE VIER JAAR VORMT SCHWEISSEN & SCHNEIDEN HET MONDIALE ONTMOETINGSPUNT VOOR DE VAKWERELD VAN DE VERBINDINGSTECHNIEK. VAN 16 T/M 21 SEPTEMBER PRESENTEREN ZO’N 1000 EXPOSANTEN UIT MEER DAN 40 LANDEN HUN INNOVATIES.

ESSEN

september 2013

Jonge, innovatieve ondernemingen vieren beurspremière Een ander belangrijk onderwerp waaraan de 18e editie van Schweissen & Schneiden veel aandacht schenkt, zijn jonge ondernemingen en hun innovatieve portfolio. Op zo’n 90 vierkante meter in hal 9 zullen startende Duitse ondernemers laten zien waarin zij zich onderscheiden. Tot de gepresenteerde innovatieve producten behoren bijvoorbeeld lasnaadklemmen voor verbindingslassen, speciale mondstukken en mobiele lasers die ook op schepen of booreilanden kunnen worden gebruikt.

door de redactie

Weldcup: Young Welders’ Competitions et belang van de vakbeurs in Essen is onomstreden. “Wie Essen gezien heeft, hoeft geen enkele andere lasbeurs ter wereld meer te bezoeken”, is een uitspraak uit 2009 van Mauro Scasso, directeur van het Italiaanse Instituut voor Lastechniek. Ook nu komen de internationale experts van de verbindings-, snij- en coatingtechniek samen in Essen. De Messe Essen en haar ideële partner DVS (Deutscher Verband für Schweißen und verwandte Verfahren e.V.) verwachten rond 55.000 bezoekers uit meer dan 100 landen.

Internationale kennisoverdracht Sinds zijn première in 1952 is Schweissen & Schneiden ook altijd het belangrijkste platform geweest voor de vaktechnische uitwisseling, die dit jaar nog belangrijker wordt. Vlak voor de start van de beurs, van 11 tot en met 15 september 2013, houdt het International Institute of Welding (IIW) haar jaarvergadering in het Congress Center Essen. Voor dit evenement, evenals de tweedaagse IIWconferentie ‘Automation in Welding’ op 16 en 17 september 2013, worden rond de 1000 experts uit de hele wereld verwacht.

Tijdens de vakbeurs zal een selectie van lassers uit 14 Europese landen deelnemen aan de Weldcup, de laswedstrijden voor jonge, veelbelovende lassers. De Weldcup, die plaatsvindt op 18 en 19 september geeft de deelnemers een mooie gelegenheid om hun vaardigheden te demonstreren en hen in contact te brengen met potentiële werkgevers en grote organisaties binnen de lasindustrie.

Mondiale showcase van de branche Als internationaal toneel voor innovaties biedt Schweissen & Schneiden het optimale platform voor het presenteren van nieuwe producten, processen en dienstverleningen. Alle grote industrielanden en gerenommeerde fabrikanten zijn in Essen vertegenwoordigd. De grootste groep exposanten is afkomstig uit Duitsland met 379 ondernemingen, gevolgd door China (170 exposanten), Italië (96) en de VS (41). De buitenlandse deelname ligt in totaal op circa 61 procent.

Gemeenschappelijke stands Veel landen benutten de vakbeurs om op nationale gemeenschappelijke stands de capaciteiten van hun ondernemingen compact te presenteren. Daartoe behoren de VS, die met twee stands aanwezig zijn in de hallen 7 en 8, en de Volksrepubliek China met drie nationale presentaties in de hallen 7, 8.1 en 9.1. Overige gemeenschappelijke stands worden verzorgd door Frankrijk (hal 9), Japan (hal 7), Taiwan (hal 8), Italië (hal 6), en voor het eerst Zuid-Korea (hal 7).

Tijdens Schweissen & Schneiden zullen bovendien gerenommeerde vakmensen op het DVS Congress 2013 onderzoeksresultaten, marktontwikkelingen en oplossingen voor fabrikanten en gebruikers van verbindings-, snij- en coatingtechniek presenteren. Het DVS Congress 2013 vindt plaats op de gemeenschappelijke stand van DVS/GSI in hal 12.

Een belangrijk onderwerp: thermisch spuiten Tot de innovatieve producten die op de Schweissen & Schneiden worden getoond, behoren apparaten, installaties en materialen – niet alleen voor het lassen en snijden, maar ook voor aanverwante processen, zoals solderen, warmtebehandeling of thermisch spuiten. Zo demonstreren dertien bedrijven die aangesloten zijn bij de Gemeinschaft Thermisches Spritzen e.V. (GTS) op een gemeenschappelijke stand in hal 5 verschillende krachtige coatingprocessen die zwaarbelaste oppervlakken beschermen tegen slijtage en corrosie.

Sinds zijn première in 1952 is Schweissen & Schneiden het belangrijkste platform geweest voor de vaktechnische uitwisseling, die dit jaar nog belangrijker wordt. 6

Schweissen & Schneiden 2013: IIW-jaarvergadering: IIW-conferentie ‘Automation in Welding’: DVS-congres 2013: Young Welders’ Competitions (Weldcup):

16 t/m 21 september 11 t/m 15 september 16 en 17 september 17 t/m 21 september 18 en 19 september

Messe Essen, Norbertstraße 2, Essen www.schweissen-schneiden.com | www.messe-essen.de

7

september 2013

Stako Snijtechniek B.V. presenteert nieuw driebrander-aggregaat Tijdens Schweissen und Schneiden presenteert Stako Snijtechniek BV een nieuw ontwikkelde snijtoepassing, waarmee het mogelijk wordt om naast rechte snedes diverse laskantvoorbewerkingen te snijden, zoals V-, Y- en K-snedes.

september 2013

Abicor Binzel ‘More than Welding’ Abicor Binzel, één van de grootste fabrikanten van lasen snijtoortsen, toont onder het motto ‘More than Welding’, een overzicht van het hele gamma op een originele manier.

Innovatieve presentatie Kantelbare middenbrander

Kenmerken

Vanuit de markt kreeg Stako Snijtechniek BV de vraag of het mogelijk is bij een driebrander-aggregaat de middenbrander ook kantelbaar te maken. Dit is met name van belang voor bijvoorbeeld de sector windenergie, waarbij regelmatig een K-naad laskantvoorbewerking gesneden moet worden met het middenstuk op 10 graden. Inmiddels heeft Stako een oplossing ontwikkeld die dit mogelijk maakt.

• • • •

•

Lateraal/tangentiaal driebrander-aggregaat Met behulp van het driebranderaggregaat wordt het mogelijk om, naast een rechte snede, ook laskantvoorbereidingen zoals V-, Yen K-snedes te snijden. Dit in combinatie met digitale laserhoogtemeting maakt het snijden, ondanks dat de plaat geplooid is, tot zeer hoge nauwkeurigheden mogelijk. De vernieuwde middenbrander kan ca. 45 graden kantelen om zijn centerpunt, zodat ook gaten zonder tussenkomst van de bediener kunnen worden voorzien van een laskantvoorbewerking.

•

7 AC- servomotoren Snedelengte tot 200 mm mogelijk Verschillende lasnaadtypen mogelijk en automatisch instelbaar, zoals K- V- Y- naad 3-brander automatische hoekverstelling waarbij de middenbrander gelimiteerd is tot een automatische hoekverstelling van +/- 45 graden en de overige toortsen tot een maximale hoek van 60 graden Automatische lateraal verstelling voor 2 branders, ca. 130 mm verstelbaar uit het centrum Volautomatische gasconsole

In Hal 1, stand C137, nodigt de lastoortsspecialist zijn bezoekers uit op de wereldpremière van de nieuwe bedrijfsfilm. Naast een algemene blik op het ultramoderne ‘ARClab’, wordt ook een compleet trainingsprogramma voor lassers getoond. In een realistische industriële omgeving zullen binnen elke productgroep nieuwigheden te zien zijn die het werk van de lasser lichter, gezonder, veiliger en efficiënter maken. Een innovatieve presentatie zorgt ervoor dat de bezoeker niet alleen kennismaakt met de voordelen van de producten, maar ze ook aanvoelt en beleeft.

Producten voor manueel en robotlassen Stako presenteert het nieuw ontwikkelde driebrander-aggregaat tijdens de beurs Schweissen und Schneiden, in Hal 4, stand B106.

www.stako.nl

Het accent ligt bij manueel lassen op de nieuwste MIG/MAG serie pistolen ABIMIG A T LW en RAB GRIP (in combinatie met het lasrookafzuigapparaat FES-200), en op de baanbrekende wolfraamelektrode E3. De divisie Abicor Binzel Robotic Systems toont systeemoplossingen rondom de lasrobot en presenteert naast de nieuwe toortshouders iCAT mini en CAT 3, het MIG/MAG robotpistool ROBO COMPACT W 600 en een uitgebreide keuze aan lasertoebehoren zoals complete laserlaskoppen en lasnaadzoeksensoren. U kunt het internationale team van Abicor Binzel bezoeken in Hal 1, stand C137. www.binzel-benelux.com

september 2013

september 2013

Air Products demonstreert

Modular Drive System Bug-O-Systems toont op de beurs een overzicht van las- en snijwagens, zoals het Modular Drive System (MDS) voor het lassen en snijden van uiteenlopende staalconstructies. De Bug-O automaten worden ingezet op vaste of flexibele rail en zijn voorzien van permanente of inschakelbare magneten voor directe positionering ten opzichte van de lasnaad. MDS stelt iedere gebruiker in staat om een combinatie te kiezen voor doelmatig en snel gemechaniseerd snijden en lassen. Nieuw zijn de K-BUG tractoren in acht varianten op rail of als magnetische tractor zonder rail. Een voorbeeld vormt de K-BUG 2000, een dubbele hoeklasmachine.

Noviteiten voor gemechaniseerd lassen op Schweissen & Schneiden Demonstraties

De Amerikaanse specialist in gemechaniseerd lassen en snijden, Bug-O-Systems, demonstreert op Schweissen & Schneiden 2013 een dwarsdoorsnede uit het brede leveringsprogramma, alsmede nieuwe ontwikkelingen. Steeds meer fabrikanten en projectuitvoerders zien de grote voordelen van een tussenweg tussen handmatige en volledig geautomatiseerde, gerobotiseerde processen. Bug-O-Systems speelt daarop in door het programma hulpmiddelen en apparatuur voor gemechaniseerd lassen en snijden verder uit te bouwen.

Voordelen mechanisatie Gemechaniseerd lassen en snijden verhoogt de productiviteit van het proces en de kwaliteit van las en snede, vermindert de handling en door de gelijkmatige warmte- en materiaalinbreng is de vervorming minimaal. Ook verbeteren de werkomstandigheden en laat de apparatuur zich gemakkelijk aanpassen aan verschillende werkzaamheden. Daarbij zijn de investeringen relatief gering in vergelijking tot bijvoorbeeld gerobotiseerde systemen.

10

Bezoekers aan de stand krijgen een overzicht geboden van de verschillende mogelijkheden van positioneergereedschap, zoals hoogteregelingsystemen voor controle van de lasboog. Voor het gemechaniseerd lassen van bijvoorbeeld olieopslagtanks introduceert Bug-O-Systems een 'Mini Portable Girth Welder', uitgerust met een OP-lassysteem, die de procestijd met 40% reduceert. Verder worden demonstraties gegeven met de geavanceerde pijplasautomaat PIPER-PLUS. Onder de naam 'Automatic Circle Burning and Welding ' wordt een productgroep voorgesteld bestaande uit een serie automaten voor het snijden van gaten in allerlei vormen in pijpen en ketels en het lassen van pijpen met zowel het MIG- als het OP-proces. Er wordt bijvoorbeeld een 'Automatic Nozzle Welder' getoond waarmee excentrisch geplaatste nozzles in een pijpwand kunnen worden gelast. Daarnaast demonstreert Bug-O-Systems een programmeerbare snijmachine met branderhoek-verstelling voor het snijden van eindstukken en sneden in een pijpwand. Tijdens Schweissen & Schneiden is Bug-O-Systems te vinden in Hal 8, stand B123G. www.mt-international.nl | www.bugo.nl

state-of-the-art lastechniek in Essen Air Products, een van de grootste leveranciers van industriële gassen, is ook dit jaar aanwezig op de vakbeurs ‘Schweissen und Schneiden 2013’. Air Products laat op de stand zijn hele range gassen en apparatuur voor lassen en snijden zien. Bovendien is er op de stand een lashoek ingericht, waar lasspecialisten in de praktijk demonstreren wat de mogelijkheden en voordelen zijn van het werken met de gassen en gasmengsels van Air Products voor het lassen en snijden van verschillende metaalsoorten.

Maxx-gassen Op de stand van Air Products zijn ook alle Maxx-gassen te zien. De gassen zijn ontwikkeld met behulp van intensieve tests onder echte werkomstandigheden. De Alumaxx- gassen zijn speciaal ontwikkeld voor het lassen van aluminium en aluminiumlegeringen. Euromix M21 is ontwikkeld voor het MAG-lassen van koolstof-mangaanstaal, terwijl de verschillende Ferromax-varianten vooral geschikt zijn voor dikke en dunne plaatmaterialen of koolstofstaal. De Innomax-gassen bieden de beste lasresultaten met roestvast staal.

Ingebouwd reduceertoestel Op ‘Schweissen und Schneiden 2013’ toont Air Products zijn Integra-cilinders met ingebouwd reduceertoestel. Dankzij dat ingebouwde toestel hoeven bedrijven geen extra kosten meer te maken voor aanschaf en onderhoud van aparte reduceertoestellen. De Integra-cilinders hebben nagenoeg dezelfde inhoud als de traditionele hoge cilinders, maar ze zijn kleiner, stabieler en 23% lichter, wat ze geschikt maakt voor mobiel gebruik in de werkplaats of op locatie. Het reduceerventiel is ingebouwd in de beschermkap waardoor het risico op beschadiging gering is. Het reduceertoestel regelt drukken tot vier bar en kan niet verwijderd worden. Vrijwel alle lasgassen van Air Products zijn leverbaar in Integra-cilinders.

CryoEase-tanks Afhankelijk van de hoeveelheid gas die in het productieproces nodig is, kan het voor bedrijven zinvol zijn om van losse cilinders over te stappen op cilinderpakketten of op opslagtanks voor vloeibaar gas. Daarvoor heeft Air Products de CryoEase-service geïntroduceerd. Air Products adviseert zijn klanten over te stappen op CryoEase-tanks bij een gebruik van meer dan tien cilinders met zuivere gassen als argon, zuurstof of stikstof per maand. Als men gasmengels gebruikt, ligt het omslagpunt bij ongeveer dertig cilinders per maand. Een van de voordelen van de Cryo-Ease-service is dat bedrijven geen aandacht meer aan het voorraadbeheer van gassen hoeven te besteden. Air Products monitort namelijk de inhoud van de tanks op afstand en zorgt ervoor dat er altijd voldoende voorraad is.

Demonstraties Om de voordelen van de Maxx-gassen in de praktijk te laten zien, heeft Air Products op de stand een demonstratiehoek ingericht, waar lasspecialisten de resultaten laten zien van het lassen met verschillende gassen bij verschillende toepassingen en materialen. De specialisten van Air Products geven op de stand eveneens veiligheidsadviezen en laten de veiligste manier zien voor het gebruik van lasgassen in toepassingen en processen zoals die in werkplaatsen en de metaalindustrie gebruikelijk zijn. Air Products is tijdens ‘Schweissen und Schneiden 2013’ te vinden in Hal 2, stand C107. www.airproducts.com

11

september 2013

’Cold tandem welding’ met standaard lasmachine Normaalgesproken is voor het tandemlassen een hoger vermogen vereist, waarbij veel warmte wordt ingebracht. Dat het ook anders kan toont OTC aan tijdens Schweissen und Schneiden.

Tandemconfiguratie De voorste draad wordt hierbij conventioneel verlast met een iets hogere vermogen dan met de enkeldraad-instelling , terwijl de volgdraad meer de functie heeft van vuldraad. Met het proces kan meer materiaal worden aangebracht bij hetzelfde energieniveau in vergelijking tot andere processen. Vervorming en warmtescheuren worden hierdoor voorkomen. Een groot voordeel is dat de tandemconfiguratie kan worden opgebouwd vanuit de nieuwe standaard Welbee lasmachine.

Welbee lasmachines OTC lanceert de nieuwe generatie Welbee lasmachines, uitgevoerd met nieuwe chip. Dankzij deze nieuwe technologie zijn de reactietijd en het booggedrag verbeterd. De nieuwe lijn bestaat uit drie standaard inverters met de toevoeging M en twee pulserende inverters met toevoeging P. Alle Welbee lasmachines kunnen zowel voor het handlassen als het robotlassen worden ingezet. Het overbruggen van spleten, zoals voorheen alleen kon worden toegepast met de speciale DW300, is nu standaard uitgevoerd op alle Welbee lasmachines. Alle functies van het standaard bedieningspaneel van de lasmachine kunnen ook worden bediend vanaf een tablet. Op afstand kan hierdoor het lasproces worden ingezien en bewaakt. Deze mogelijkheid is nieuw voor handlasmachines.

20 x langere standtijd dankzij TCC-toorts ‘True constant contact’ leidt ertoe dat de lasdraad geforceerd en daardoor constant contact maakt met de contacttip. Waar een standaardtip na circa 50 m lasdraad slijtageverschijnselen vertoont en daardoor een verminderde stroomafdracht heeft naar de lasdraad, gaat de TCC-tip 1000 m mee zonder problemen.

Draadloos programmeerpaneel Met het nieuwe en draadloze programmeerpaneel kunnen zeven robots worden bediend. Tijdens het programmeren zal daardoor nooit meer de kabel in de weg kunnen zitten of te kort zijn. U kunt OTC Daihen Europe tijdens Schweissen und Schneiden bezoeken in Hal 3, stand C115. Personeel van Rolan Robotics is aanwezig op de stand. www.rolan-robotics.nl

TBi gaat voor lastoortsen met toekomstperspectief TBi ontwikkelt praktijkgerichte oplossingen voor uitdagingen op het gebied van handlassen, automatisering en robotisering. Onder het motto ‘Ready for Tomorrow’ zal de lastoortsenfabrikant op ‘Schweissen & Schneiden‘ nieuwe producten presenteren, die de dagelijkse werkzaamheden voor de gebruiker nu én in de toekomst moeten helpen verlichten.

september 2013

Formdrill vloeiboor te zien op Schweissen & Schneiden Unimex Formdrill presenteert de Formdrill vloeiboor op de vakbeurs in Essen. De Formdrill is een stuk gereedschap dat boort door middel van wrijvingswarmte. De vloeiboor draait relatief snel rond, waardoor een grote wrijvingswarmte ontstaat. Deze hitte zorgt ervoor dat een klein deel van de metaalstructuur zachter wordt, waardoor de vloeiboor door het materiaal dringt. Het materiaal vloeit weg van de originele positie om een volmaakt ronde bus te vormen aan de achterzijde van het gat. Deze bus heeft een lengte van ca. drie keer de wanddikte van het werkstuk.

www.formdrill.com

Translas toont noviteiten TIGlasapparatuur op de beurs in Essen Translas, gespecialiseerd in de ontwikkeling en productie van lastoortsen en leverancier van lashelmen en veiligheidsproducten, zal tijdens de vakbeurs Schweissen und Schneiden de nieuwste generatie Force TIG-lastoortsen en het universele connectorsysteem (TMC) voor TIG-lasmachines als noviteiten presenteren.

Schroefloze montage De nieuwste Force TIG-lastoortsenlijn van de 7-serie is geheel schroefloos gemonteerd, waardoor de verschillende schakelmodules die voor de nieuwe lijn beschikbaar zijn, eenvoudig en snel kunnen worden gewisseld. De vorm van de handgreep is verder verbeterd, waardoor de handlasser de toortsbewegingen beter onder controle kan

Zwaarder inzetbare toortsen Er worden nieuwe, zwaarder inzetbare handlastoortsen gepresenteerd; op de praktijk afgestemde systeemcomponenten voor het robotlassen; zwaar inzetbare lastoortsen voor het geautomatiseerde TIG-lassen en een nieuwe generatie push-pull toortsen. Tijdens interessante demo’s op de stand toont TBi oplossingen voor veel voorkomende vraagstellingen bij verschillende lastoepassingen. U vindt TBi tijdens Schweissen & Schneiden in Hal 12, stand A114. www.tbi-industries.com

12

Alle bewerkingen zijn te zien op de stand van Unimex Formdrill, Hal 9.1, stand C152.

houden. Translas heeft daarnaast een oplossing ontwikkeld om alle verschillende stekkereindes en machine-aansluitingen snel en eenvoudig uitwisselbaar te maken. Daarvoor zijn alle aansluitingen vervangen door het zelf ontwikkelde Quick Connect systeem, waarmee iedere print en aansluitstekker zonder solderen kan worden gewisseld.

Universele connector Vanuit de gedachte dat alle aansluitingen snel en eenvoudig uitwisselbaar zouden moeten zijn, heeft Translas tevens een universele connector voor TIGlasmachines ontwikkeld. Met deze TIG Modular Connector (TMC) passen alle Force TIGlastoortsen op ieder merk en type lasmachine. Onder de merknaam Force zullen ook lashelmen en persoonlijke beschermingsmiddelen, zoals veiligheidsbrillen en lashandschoenen worden gepresenteerd. U kunt Translas bezoeken in Hal 6, stand A118. www.translas.com

13

september 2013

september 2013

Noviteiten bij Valk Welding

Robot-innovaties van Yaskawa

Lasrobotintegrator Valk Welding is gespecialiseerd in engineering en installatie van lasrobotsystemen op basis van Panasonic booglasrobots, voor een flexibele lasproductie van complexe producten in kleine series. Het bedrijf ontwikkelt voortdurend oplossingen om zowel de efficiency van het lasproces als de kwaliteit van de lasnaad verder te verbeteren. Tijdens Schweissen und Schneiden zal Valk Welding een aantal noviteiten presenteren, waaronder het Arc-Eye lasnaadvolgsysteem, een lasrobotcel in een E-vormige frame opstelling en het Active Wire lasproces voor toepassing in dunne plaat.

te zien op Schweissen & Schneiden

Arc-Eye lasersensor Met de Arc-Eye lasersensor is een innovatieve oplossing ontwikkeld om lasnaden met de hoogste nauwkeurigheid te volgen. Lasersensoren zijn de enige systemen die lasnaden tijdens het lasproces realtime kunnen volgen, worden niet verstoord door laslicht en kunnen daardoor in de nabijheid van de lastoorts worden gemonteerd. De Arc-Eye maakt met één enkele scan een 3D beeld van de lasnaad, zonder nadelige beïnvloeding van reflecties. Toegepast op Panasonic lasrobots, bepaalt de lasersensor zelf, in plaats van de robotbesturing, het traject van de lasrobot. Deze lasersensor levert daardoor een exacte offset en is daarmee het nauwkeurigste lasnaadvolgsysteem van dit moment. Tijdens de beurs zal Valk Welding de zeer nauwkeurige werking aan de hand van verschillende typen lasnaden demonstreren.

bij een langsverplaatsing de lasrobot altijd in de beste laspositie ten opzichte van het werkstuk worden geprogrammeerd, waardoor een optimale laskwaliteit wordt verkregen.

Dunwandig RVS lassen met Active Wire Specifiek voor het robotlassen van dunwandige materialen, waaronder RVS en verzinkt staal, heeft Panasonic het Active Wire lasproces ontwikkeld, een softwarematige functionaliteit die het mogelijk maakt dunwandige materialen sneller en zonder spatvorming MIG te lassen. Daarbij maakt de lasdraad tijdens het lassen terugtrekkende bewegingen in een hoge frequentie. Op deze manier wordt een stabiele druppelovergang zonder spatvorming en met veel minder warmte-inbreng bereikt. Valk Welding zal de toepassing van Active Wire demonstreren in een compacte cel waarin dunwandige RVS producten worden gelast.

Ruimtebesparende E-frame opstelling Valk Welding ontwikkelde als een van de eerste lasrobotintegrators een concept waarbij robot en opspantafels op een vast H-vormig frame voorgemonteerd bij de klant wordt geplaatst. Een lasrobotinstallatie op zo’n zelfdragende (torsievaste) stabiele staalconstructie kan gemakkelijk worden verplaatst, zonder dat kalibratie noodzakelijk is. Valk Welding presenteert in Essen een nieuw concept in een E-vormige frame opstelling, waarbij een lasrobot op langsgeleiding twee naast elkaar gelegen werkstations bedient. Ten opzichte van een systeem met een voordraaitafel of een H-frame opstelling is het benodigde vloeroppervlak circa 30% kleiner. Bovendien kan

14

Op de vakbeurs ‘Schweissen & Schneiden’ toont Yaskawa zijn brede pakket Motoman-lasrobots met nieuwe modellen. De op de robot gebaseerde laserremote toepassingen staan daarbij in de schijnwerpers.

Storingsvrij draadtransport met Wire Wizard De Wire dispensing systemen van Wire Wizard zorgen voor een storingsvrij draadtransport van vat naar lasrobot. Toepassing leidt in de praktijk tot productieverhoging en verlaging van onderhoudskosten. Inmiddels is ook een aantal grote autofabrikanten de voordelen van dit systeem niet ontgaan. U vindt Valk Welding tijdens Schweissen und Schneiden in Hal 3, stand H111. www.valkwelding.com

Nieuwe 6-assige robots Verder presenteert Yaskawa op de beurs twee nieuwe 6-assige robots voor lichtboog-lassen en handling: de MA 1440 lasrobot en de MH 12 handlingsrobot. De MA 1440 lasrobot, voorzien van een volledig door de bovenarm verlegd slangenpakket naar de lastoorts, heeft een hoge payload van 6 kg. De MH 12 handlingsrobot heeft een payload van 12 kg en is eveneens voorzien van een ‘holle as’, zodat het mediapakket volledig binnen de robotarm kan worden verlegd, voor maximale bewegingsvrijheid en minimale slijtage. Yaskawa is te vinden in Hal 7, stand A120 www.yaskawa.eu.com

advertentie

Laser-remote-lassen Met drie gelijktijdig gepresenteerde oplossingen verdiept Yaskawa de markt voor het op robots gebaseerde laserremote-lassen. Op ‘Schweissen & Schneiden’ worden twee totaalsystemen, bestaande uit uiterst nauwkeurige robots en remote-laserkoppen van Highyag en Trumpf gepresenteerd. Aanvullend op de reeds in de markt bestaande oplossingen, laten Yaskawa robots en de laser-remotekop zich in de robotbesturing nu ook in het zogenaamde teachin proces programmeren. Het resultaat: ‘on the fly’ lassen met zeer hoge precisie en snelheid. De derde laser-remoteoplossing voor het programmeren met een pc werd speciaal voor de toepassing met de alom bekende besturingssoftware van Blackbird ontwikkeld.

15

september 2013

Nieuwe laskap met veiligheidshelm De nieuwe 3M™ Speedglas™ 9100 MP laskap met veiligheidshelm biedt bescherming op alle fronten: hoofd, ogen, gelaat en ademhaling. Vooral in zware industrieën en veeleisende werkomgevingen is de behoefte aan deze gecombineerde bescherming groot. Maar de roep om comfort is zeker zo luid. Met de nieuwe laskap wil 3M aan alle eisen en wensen van lassers voldoen.

Laskap getest Dat de 3M Speedglas 9100 MP veiligheid combineert met comfort, kwam volgens een woordvoerder van 3M bij testen al snel naar voren. “De behoefte van lassers aan een goede en comfortabele hoofdbescherming was een moeilijk vraagstuk. Tot nu toe waren de mogelijkheden beperkt en slecht geaccepteerd door de lassers. Tijdens 3M-testen in de markt, bij mijnen, scheepswerven, in de bouw en andere zware industrie wereldwijd, gaven de lassers goede feedback. Ze waren vooral enthousiast over het comfort, de goede balans, het grote gezichtsveld en het gebruiksgemak van de nieuwe laskap."

Product in detail: veiligheid Alle veiligheidspunten zijn met de nieuwe laskap afgedekt. De laskap biedt de hoogste klasse ademhalingsbescherming (TH3), dankzij de 3M Adflo Motorunit (NPF 500). Als alternatief wordt het 3M Versaflo V-500 Verselucht Regelventiel (3B met NPF 200) geboden. De bovenkant van de helm is gemaakt van hittebestendig polycarbonaat, waardoor hoofdbescherming verzekerd is. Als extra optie is een zon- en hittewerende aluminium reflectielaag mogelijk. Het beschermende vizier voldoet aan de vereisten voor mechanische sterkte, zelfs bij extreme temperaturen. Dankzij een optioneel verkrijgbare vuurbestendige kap is ook de nek- en schouderbescherming gewaarborgd. Ter bescherming van het gehoor kan de 3M Peltor Gehoorkap (optioneel) eenvoudig aan de helm bevestigd worden.

16

De 3M Speedglas 9100 MP Laskap met Veiligheidshelm heeft een CEmarkering en voldoet aan alle recente Europese standaarden en veiligheidsnormen.

september 2013

Copier Bevelmachines voor het eerst op Schweissen & Schneiden Dit jaar heeft Copier Bevelmachines voor het eerst een stand op de vakbeurs Schweissen & Schneiden, waar het bedrijf zijn speciaal ontworpen machines voor het bevelen (het maken van laskanten) laat zien. De stationaire en on-site pijpbevelmachines die Copier Bevelmachines levert, worden op de engineeringsafdeling getekend en in de eigen fabriek gebouwd. Het bedrijf is opgericht in 1997 en heeft al meer dan 273 stationaire pijpbevelmachines geproduceerd die over de hele wereld in gebruik zijn.

Bevelen van niet perfect ronde buizen

Product in detail: gebruiksgemak “De 3M Speedglas 9100 MP Laskap met Veiligheidshelm wordt graag gedragen. Lassers loven de goede balans en het lage zwaartepunt, zelfs als de laskap met vizier in opgeklapte positie is gezet.” De instelling op maat werkt logisch en het onderhoud is eenvoudig. De 9100 MP Lashelm heeft een groot (17 x 10 cm), licht gebogen, beschermend vizier. Voordeel voor de lasser is een ruim gezichtsveld: naar boven, beneden en rondom. De SideWindows (zijruiten) in DIN 5 bieden nog eens extra zicht op de omgeving en kunnen eenvoudig met herbruikbare afdekplaten bedekt worden. De 9100 MP Lashelm is te combineren met alle 3M Speedglas 9100 Lasfilters. Dus ook met het 9100XX filter met een zichtvlak van 73 x 107 mm, het grootste op de markt. De 3M Speedglas 9100 Lasfilters zijn automatisch donkerkleurend (ADF) met kleuren 5, 8, 9-13 en in lichtstand kleur 3, ze hebben een unieke instelling voor hechtlassen, vertragings- en gevoeligheidsinstellingen.

Mechanisch bevelen Joost Bertels, Copier Sales department: “Wij ontwerpen en produceren mechanische pijpbevelmachines die nauwkeurig, robuust en state-of-the art zijn.” Copier heeft machines voor het hele bereik buizen met diameters van 0.5 tot en met 56 inch (oftewel tot 1420 mm). “Onze machines zijn in de afgelopen zeventien jaar ver doorontwikkeld; dat heeft geleid tot een perfect nauwkeurige bevel op de buis voor onze klant. Door de jaren heen heeft Copier Bevelmachines de kennis gekregen hoe de verschillende metalen bewerkt moeten worden.”

Een van de laatste nieuwe ontwikkelingen is de I.D. Tracker; een systeem voor het bevelen van buizen die niet 100% rond zijn. De I.D Tracker volgt de binnenkant van de buis en houdt op deze manier rekening met de vorm in de bevel. Bertels: “Doordat wij onze eigen engineeringsafdeling hebben, kunnen we ook maatwerkoplossingen leveren. Een vorm van maatwerk is onze on-site machine, de Beaver F- Serie. Dit is een uitwendig klemmend systeem; de machine kan worden vervoerd met een graafmachine of met een zware vorkheftruck. De Beaver F is te gebruiken in het veld en bestaat in twee varianten: de Beaver F 16-32” en de Beaver F 30-48.” Naast allerlei opties voor zijn machines levert Copier Bevelmachines ook rollerbanen en tooling sets. U kunt Copier tijdens Schweissen & Schneiden bezoeken in Hal 7, stand F137. www.bevelmachines.com

Weldas op Schweissen & Schneiden Tijdens de vakbeurs in Essen zal Weldas Europe B.V. nieuwe producten presenteren op het gebied van persoonlijke bescherming voor de lasser. Ook wordt de nieuwe imagefoto van het bedrijf geïntroduceerd.

Image

3M is aanwezig op de vakbeurs Schweissen und Schneiden, Hal 1, stand C129. 3M, Speedglas, Adflo, Versaflo, Peltor, AOSafety en E-AR zijn handelsmerken van 3M.

In hal 9, stand A132 zal Weldas nieuwe modellen lashandschoenen, laskleding, lasschermen, monnikenkappen, TIG-vingers en andere producten presenteren. Dit jaar zal er daarnaast extra aandacht worden besteed aan de introductie van de nieuwe imagefoto die gedurende de komende jaren gebruikt zal worden als hét beeld van Weldas Europe.

www.speedglas.nl | www.3m.nl

www.weldas.com

17

september 2013

Cebora introduceert lassen met nieuwe Speed Star technologie Laskar las- en snijtechniek, importeur van Cebora las- en snijapparatuur, heeft zijn assortiment uitgebreid met drie modellen uit de nieuwe generatie synergische MIG/MAG-lasapparatuur. “De innovatieve Speed Star machines onderscheiden zich door bijzondere voordelen. Een uiterst efficiënt en gemodificeerd kortsluitboogproces wordt gecombineerd met een hoge energiedichtheid. Ze zijn zeer geschikt voor alle toepassingen die een hoge productiviteit vereisen, waaronder de zware en middelzware metaalindustrie, constructies en scheepsbouw.” mm) in één keer dicht lassen, zonder gebruik te maken van hulpmateriaal. De kans op lasfouten wordt praktisch tot nul gereduceerd in vergelijking met conventioneel ‘zwaaiend’ lassen. Het leggen van grondlagen (‘rooten’) is zeker in vergelijking met het TIG-lasproces sneller en zeer betrouwbaar.

Grote uitsteeklengte

30% hoger rendement De Speed Star technologie maakt het mogelijk om de draadsnelheid tot 30% te verhogen zonder dat het voltage verandert. Het rendement is hoger door een hogere neersmeltsnelheid van de draad. Het gasverbruik blijft overigens gelijk in vergelijking met conventioneel lassen. Met de nieuwe technologie is het bovendien mogelijk om materiaal met grote variërende vooropeningen (tot wel 10

Met deze machines is het ook mogelijk om met een extreem grote uitsteeklengte van de lasdraad te werken. Dit is vooral van belang bij het lassen in de smalle openingshoek van een V-naad, zonder dat dit ten koste gaat van de stabiliteit. Een demonstratievideo over dit product kunt u bekijken op de website van Laskar. Tijdens Schweissen und Schneiden vindt u de stand van Cebora in Hal 2.0, stand B147. www.laskar.nl | www.cebora.it

Specialist in warmtebehandelingen presenteert nieuwste apparatuur en diensten Delta Heat Services is gespecialiseerd in industriële warmtebehandeling en toont de laatste ontwikkelingen tijdens de vakbeurs in Essen.

Activiteiten Warmtebehandelingen kunnen op elke gewenste locatie worden uitgevoerd dankzij toepassing van diverse uitvoeringsmethoden. Naast het uitvoeren van warmtebehandelingen als gloeien, voorwarmen en drogen, bestaan de activiteiten van Delta Heat uit verhuur en verkoop van apparatuur en het geven van deskundig advies. U kunt Delta Heat tijdens Schweissen & Schneiden bezoeken in Hal 4.0 stand B118. www.delta-heat-services.nl

18

LASTOORTSEN

september 2013

LASTOORTSEN

september 2013

Translas investeert voortdurend in productontwikkeling

Nederlandse lastoortsenfabrikant wil tot de top in de markt behoren

DE NEDERLANDSE FABRIKANT VAN LASTOORTSEN, TRANSLAS, HEEFT DE AFGELOPEN JAREN EEN BEHOORLIJKE PROFESSIONALISERINGSSLAG DOORGEVOERD. NAAST PROFESSIONALISERING VAN DE ORGANISATIE HEEFT HET IN NIEUWEGEIN GEVESTIGDE BEDRIJF FLINK GEÏNVESTEERD IN PRODUCTONTWIKKELING.

door Erik Steenkist ranslas zal op de vakbeurs Schweissen & Schneiden zijn nieuwe generatie TIG-lastoortsen en een universele machine-aansluiting voor TIG-lasmachines introduceren. “De nieuwe TIG-lastoorts, die onder de merknaam Force op de markt wordt gebracht, is de eerste TIG-lastoorts die met elke vorm van stekkereinde, adapter en schakelmodule kan worden uitgevoerd. Dit is te danken aan de modulaire opbouw van de toorts. De nieuwe TIG-lastoorts van Translas is daarmee niet alleen gemakkelijk custom-built samen te stellen, maar daarmee ook eenvoudig naar ieder type lasmachine om te bouwen. Eindgebruikers hoeven voor het aansluiten op andere typen machines voortaan geen compleet nieuwe TIG-lastoorts meer aan te schaffen en dealers hoeven minder voorraad aan te houden.”

Op basis van gebruikerservaringen gaan we daar intern en met hulp van industriële ontwerpers mee aan de slag.” De bestaande TIG-lastoortsenlijn had al een gesloten schakelsysteem en kon zowel met een enkel-, als een meerdruksschakelmodule worden geleverd. “Dat is inmiddels niet uniek meer, maar de nieuwe generatie kan nu worden uitgevoerd met zeven verschillende schakel-/wisselmodules, die je bovendien eenvoudig zelf, zonder schroeven, kunt wisselen. En dat is wel uniek!”

Eenvoudige aansluitingen Het uitgangspunt dat ieder onderdeel gemakkelijk uitwisselbaar moet zijn, heeft Translas ook doorgevoerd voor de verschillende stekkereindes en machine-aansluitingen (adapters). Translas noemt dit Quick Connect. Jeroen Boer: “Verschillende schakel-/wisselmodules vragen weer om extra stekkers of om anders aangesloten te worden. De stekkereindes voor zowel de 1-, 2-, 3- of 4-drukschakelaar als voor de geïntegreerde potentiometer, hebben we met universele Quick Connect stekkerverbindingen uitgevoerd, zodat ze makkelijk uitgewisseld kunnen worden.”

Ergonomie verder verbeterd Derde generatie De nieuwe TIG-lastoorts in de 7 series family look is de derde generatie van de Force lastoortsenlijn die Translas in 2005 op de markt bracht. Directeur Jeroen G. Boer: “Er zijn altijd punten die nog verder kunnen worden verbeterd.

Translas heeft de vormgeving van de handgreep voor de nieuwe TIG-lastoorts verbeterd, waardoor deze beter in de hand ligt. Jeroen Boer: “We hebben ook de optimale afstand tussen het schakelpunt en het laspunt uit laten zoeken. Die hebben we nu in de hele lijn doorgevoerd, waardoor de handlasser de toortsbewegingen beter onder controle kan houden.”

‘Onze kracht zit in de kennis van het product, waarmee we het ontwerp van de klant verder kunnen optimaliseren’ Iedere lastoorts wordt klantspecifiek samengesteld Productiemanager John Wijnhoven (r) en directeur Jeroen G. Boer

20

21

LASTOORTSEN

september 2013

TMC universele machine-aansluiting Volgens datzelfde principe heeft Translas een oplossing ontwikkeld voor het feit dat machine-aansluitingen altijd merk- en typegebonden zijn. Jeroen Boer: ”TIG-lastoortsen kun je daardoor niet op meerdere machines gebruiken. Dat moet toch anders kunnen, dachten wij. We hebben daarom machine-gebonden adapters ontwikkeld waarop de door ons ontwikkelde TIG Modulair Connector (TMC) past. Daarmee zijn onze TIG-lastoortsen universeel inzetbaar op ieder merk en type lasmachine. Bedrijven met meerdere TIG-lasmachines hoeven daarmee niet langer voor iedere machine een apart slangenpakket aan te schaffen.”

Professionaliseringsslag Als producent en handelsonderneming heeft Translas de afgelopen jaren een behoorlijke professionaliseringsslag doorgevoerd. Naast professionalisering van de organisatie heeft het bedrijf flink geïnvesteerd in productont-

In de laatste generatie Force MIG en TIG lastoortsenlijn heeft Translas veel aandacht besteed aan de aansluitingen

wikkeling. Jeroen Boer: “We beschikken over een volwaardige productie- en ontwikkelafdeling. Door productie en ontwikkeling in eigen huis kunnen we snel schakelen en ook klant-specifieke opdrachten voor derden uitvoeren. Zo hebben we samen met Valk Welding een robottoorts met pneumatische afschakeling ontwikkeld, die we ook voor hen produceren. Ook voor de offshore maken we specifieke lastoortsen, die we zelf hebben ontwikkeld. En inmiddels weten ook grote OEM’s ons te vinden met de vraag of we voor hen een lastoorts onder private label willen maken. Dat doen we zowel op basis van hun ontwerp als met een variant op onze lastoortsenlijn. Onze kracht zit in de kennis van het product, waarmee we het ontwerp van de klant verder kunnen optimaliseren en het feit dat we alles zelf kunnen produceren. We willen met onze eigen Force lastoortsen tot de top in de markt behoren.”

Beschermingg

advertentie

Specialist in Heat Treatment Preheating and stress relief Induction and resistance Stationary furnaces Dry out and curing Rental and sales Mobile furnaces

INTERNATION JOINING CU AL TRADE FAIR TT SURFACING

ING 16 –21 SEPT . 2013 ESSEN GERM ANY Hall 4 Stand B118

geefftt Ver erttrouween

VISIT US!

GERMAN SOCI ETY W E L D I N G

Comfortable bescherming voor lasser De nieuwste aanvulling van het topassortiment laskappen: dee 3M™ Speedglas™ 9100 MP Las- en veiligheidshelm. MultiPurpose, comfortable alles-in-één lasbescherming. Voldoet aan alle vereisten in zeer veeleisende werkomgevingen.

3M™ Speedglas™ 9100 MP Laskap met veiligheidshelm

t

)PPHTUF
LMBTTF
BEFNIBMJOHTCFTDIFSNJOH
5) t

$PNGPSUBCFMF
WFJMJHIFJETIFMN
&/

t

'MJQVQ
4QFFEHMBT

MBTmMUFST
NFU
EPOLFSLMFVSFO



%*/



FO
JOTUFMMJOH
WPPS
IFDIUMBTTFO
t

&FO
HSPPU
MJDIU
HFCPHFO
CFTDIFSNFOE
WJ[JFS

Y

DN

t

0QUJPOFFM
.™ Peltor™ Gehoorkappen &SWBBS
IFU
[FMG
FO
WSBBH
FFO
HSBUJT
UFTU
BBO

www. delta-heat-services.com [email protected] +31 (0) 187 - 49 69 40

22

.
/FEFSMBOE
#7
o
XXX4QFFEHMBTOM
o
&NBJM
.TBGFUZOM!NNNDPN
o
UFM



 .
#FMHJVN
/7
o
XXX.4BGFUZCF
o
&NBJM
.TBGFUZCF!NNNDPN
o
UFM




LASERLASGAS

september 2013

Juiste gaskeuze van belang voor efficiënt lasersnijden en -lassen HET AANTAL LASERINSTALLATIES IN DE METAALBEWERKING IS DE AFGELOPEN JAREN SNEL GESTEGEN. OM DE KWALITEIT EN DE PRODUCTIVITEIT VAN LASERPROCESSEN TE OPTIMALISEREN, IS HET VAN BELANG OM VOOR ELKE TOEPASSING HET JUISTE GAS TE KIEZEN. Dit is een artikel van Air Products, bewerkt door Jo Verwimp IWE, Lasercentrum Vlaanderen, Unit Materiaaltechnologie, VITO, te Mol. e lasertechniek staat inmiddels bekend als een accurate en efficiënte manier voor het snijden van diverse soorten metaal, het lassen van metalen (waaronder corrosievast staal, titanium en aluminium) en voor oppervlaktebehandelingen als harden, legeren en cladden. Marco Ameye (IWE), fabrication technology manager Europe bij Air Products, legt uit: “Gassen zijn een essentieel onderdeel van elk lasersysteem, of dat nu gebruikt wordt voor snijden of voor lassen. Voor het opwekken van het laserlicht wordt in een CO2-laser CO2 gebruikt. Daarnaast wordt stikstof gebruikt om de kracht van de laser te vergroten door de energie van de elektrische ontlading door te geven aan de CO2-moleculen. Helium speelt een rol bij de vergroting van de kracht van de laser door te zorgen voor de hitteoverdracht.

Samenstelling gas De exacte samenstelling van het lasergas hangt af van het type en de constructie van de laser. De gebruikelijke mengsels bevatten 60-85 % helium, 13-35 % stikstof en 1-9 % kooldioxide. Fabrikanten van laserinstallaties raden het gebruik van gassen met een hoge zuiverheid aan, om zeker te zijn van een goede werking, een hoge productiviteit en een goede kwaliteit. Lasergassen met een hoge zuiverheid stellen echter wel hoge eisen aan het systeem voor de gastoevoer. Als de gastoevoer speciaal ontwikkeld is voor de specifieke gassen, dan kan een hoge gaskwaliteit tijdens de werkzaamheden gegarandeerd worden.

Snijgassen De meest gebruikte gassen voor het snijden van koolstofstaalsoorten zijn zuurstof en stikstof. Stikstof wordt ook gebruikt voor het snijden van corrosievast staal, aluminium en zijn legeringen; argon voor het snijden van magnesium, titanium en andere metalen. De laatste jaren worden voor het snijden van sommige materialen steeds

24

vaker ook stikstof en argon onder hoge druk toegepast. Voor het snijden is een hoge zuiverheid van het gas belangrijk. Voor een maximale productiviteit is echter ook een constante toevoer van een grote hoeveelheid gas noodzakelijk. Daarvoor zijn moderne hogedrukinstallaties noodzakelijk en een grote gasvoorraad.

Laserlassen Bij het gebruik van een hoogvermogen CO2-lasersysteem voor het lassen met gas, wordt helium over het algemeen beschouwd als het beste beschermgas, omdat helium een hoog ionisatiepotentiaal heeft en zich hierdoor minder snel een plasmawolk boven de las vormt, zoals bij argon wel het geval is. Helium is ook een goede keuze dankzij een hoge thermische geleiding en de mogelijkheid om lassen met een uitstekende kwaliteit in combinatie met hoge productiviteit te produceren. Voor laserlassen worden daarnaast ook andere gassen en gasmengsels gebruikt, zoals mengsels van argon en helium. Het lasgas heeft meerdere functies. Het is niet alleen een beschermgas, maar het vermindert eveneens de vorming van rook en spatten. Welk gas het best gebruikt kan worden hangt af van het type laser, de kracht van de laser, de nozzle, het te lassen materiaal dat gelast moet worden, de mechanische eigenschappen van de las en natuurlijk de kosten.

Oppervlaktebehandeling Lasers ­ vooral met weinig vermogen - kunnen ook gebruikt worden om materialen te markeren. Hierbij wordt het gas gekozen in functie van het te markeren materiaal. Daarnaast worden lasers gebruikt om oppervlakken in zeer korte tijd te verhitten, waardoor ze geschikt zijn voor oppervlaktebehandelingen, zoals harden, cladden en legeren. Harden met behulp van laser is ook een veel voorkomende toepassing. Een beschermgas, dat meestal argon of stikstof bevat, beschermt het metaal tegen oxidatie.

LASKENNIS

september 2013

Laskennis opgefrist 5

LASKENNIS

september 2013

Als vuistregel kan worden gehanteerd: Bij gebruikmaking van een lasdraad met een diameter van 4 mm is de inbrandingsdiepte op een vlakke plaat ca. 1 mm per 100 A. Met andere woorden: wordt gelast met 400 A dan is de inbrandingsdiepte ca. 4 mm.

Onderpoederlassen HET EERSTE PATENT OP HET ONDERPOEDERLASPROCES WERD VERLEEND IN 1935 EN OMVATTE HET LASSEN MET EEN ELEKTRISCHE VLAMBOOG ONDER EEN DEKEN VAN KORRELIGE FLUX. DE BEROEMDSTE TOEPASSING VAN HET ONDERPOEDERLASSEN, EEN PROCES ONTWIKKELD DOOR HET PATON LASINSTITUUT TE RUSLAND, WAS GEDURENDE DE TWEEDE WERELDOORLOG HET LASSEN VAN DE T34 TANKS. Procesbeschrijving

Apparatuur

Net als bij het MIG/MAG-lassen wordt bij het onderpoederlassen een boog onderhouden tussen een continu aangevoerde blanke draadelektrode en het werkstuk. Om het smeltbad tegen de inwerking van de omringende lucht te beschermen wordt een laspoeder gebruikt. Dit laspoeder produceert de benodigde beschermende gassen en zorgt daarnaast voor de vorming van een slak; bovendien kunnen via het poeder legeringselementen aan het lasbad toegevoegd worden. Een extra beschermgas is dus niet nodig

Het onderpoederlassen wordt normaalgesproken uitgevoerd als een volledig gemechaniseerd of geautomatiseerd proces, maar het kan ook als half-gemechaniseerd proces worden toegepast. Bij de volledig gemechaniseerde uitvoering zijn de draadaanvoermotor, de laskop, de poedertrechter en de bedieningskast op een tractor of laskolom gemonteerd. De laskop kan zich langs de te lassen naad bewegen of de naad wordt onder de laskop door bewogen. Bij het half-gemechaniseerd lassen wordt de laskop handmatig langs de te lassen naad bewogen. Hieruit volgt al dat in dit geval de laskop klein is en vergeleken kan worden met een MIG/MAG-laspistool. In een andere aflevering van ‘Laskennis opgefrist’ wordt dieper ingegaan op de apparatuur voor het onderpoederlassen.

Lasparameters

Vanuit een poedertrechter wordt het laspoeder in een dunne laag vóór de lasboog uit op het werkstukoppervlak gedeponeerd. Na passeren van de lasboog wordt het nietgebruikte poeder opgezogen of opgeveegd en naar de poedertrechter teruggevoerd. Uit het verbruikte en gesmolten poeder is een slak gevormd, die na het lassen gemakkelijk kan worden verwijderd. Er is geen zichtbaar booglicht, het lassen verloopt spatvrij en lasrookafzuiging is meestal niet noodzakelijk.

26

Doordat het lasbad bedekt is met laspoeder, kan de lasser het niet zien. Daarom moet hij volledig kunnen vertrouwen op de instelling en handhaving van de lasparameters. De lasparameters: lasstroomsterkte, boogspanning en voortloopsnelheid, hebben invloed op de vorm en de doorsnede van de lasrups, de inbrandingsdiepte en de chemische samenstelling van het neergesmolten metaal. Kennis van de invloed van de lasparameters, een juiste instelling en controle ervan is noodzakelijk. Ook ander parameters, zoals de uitsteeklengte, de polariteit van de draad en de stand van de laskop hebben invloed op de rupsdoorsnede. De invloeden van de afzonderlijke parameters zijn globaal als volgt weer te geven: Lasstroomsterkte Verhoging van de lasstroomsterkte heeft een vergroting van de inbrandingsdiepte en dus de opmenging tot gevolg.

200

300

400

500

600

(A) Invloed van de stroomsterkte op de inbrandingsdiepte

Boogspanning Als de boogspanning hoger wordt, wordt de lasrups breder, met een gelijktijdige afname van de inbrandingsdiepte. De boogspanning heeft echter een kleinere invloed op de inbrandingsdiepte dan de stroomsterkte.

24

28

32

36

40

(V) Invloed van de boogspanning bij het lassen van een vlakke plaat

Voortloopsnelheid Hoe hoger de lassnelheid (voortloopsnelheid), hoe kleiner de inbrandingsdiepte. Polariteit Door de draadelektrode aan te sluiten op de minpool (lassen op de minpool) in plaats van de pluspool, kan een verhoogde neersmelt worden bereikt met een geringere inbranding. Deze verlaagde inbranding kan zelfs in extreme gevallen leiden tot bindingsfouten. Het lassen op de minpool wordt voornamelijk toegepast bij het oplassen met massieve draad.

+

~

-

Invloed van de polariteit van de draad op de vorm van de lasdoorsnede

Uitsteeklengte Hoe groter de uitsteeklengte, hoe kleiner de inbrandingsdiepte. Dit komt doordat een deel van de laswarmte gebruikt wordt voor de voorverwarming van het vrije draadeinde. 30 mm

45 mm

Onderpoederlasinstallatie zoals opgesteld bij OCAS, Zwijnaarde (B), met detail van de laskop en de toevoer voor het poeder

60 mm

Invloed van de uitsteeklengte op de vorm van de lasrups

80 mm

Stand van de laskop Bij het stekend lassen is de inbrandingsdiepte kleiner omdat de boog meer op het smeltbad is gericht. Bij het slepend lassen is de boog meer op het werkstuk gericht en daardoor wordt de inbrandingsdiepte groter.

Kenmerken van het proces Het onderpoederlasproces wordt, naast het ontbreken van zicht op het smeltbad, gekenmerkt door hoge lasstroomsterkten op relatief kleine draaddiameters. De toegepaste draaddiameters liggen normaalgesproken tussen 1,6 en 5 mm, terwijl de toegepaste lasstroomsterkten variëren van ca. 100 tot 1200 A; dit afhankelijk van de draaddiameter.

27

LASKENNIS

september 2013

LASKENNIS

september 2013

Laspoeders

Procesvarianten

Toepassingen

De bij het onderpoederlassen toegepaste laspoeders bestaan uit korrelvormige smeltbare mineralen die oxiden van mangaan, silicium, titaan, calcium, zirkonium, magnesium en ander componenten bevatten, bijvoorbeeld calciumfluoride. Ieder poeder is samengesteld volgens een speciale formule, waardoor het geschikt is om bij een bepaald type draad gebruikt te worden. De juiste combinatie van poeder en draad zorgt namelijk voor de gewenste mechanische eigenschappen. Alle poeders reageren met het smeltbad en bepalen daardoor de uiteindelijke samenstelling en de mechanische eigenschappen van het lasmetaal. Poeders worden ‘actief’ genoemd als zij mangaan en silicium aan het lasmetaal toevoegen; de hoeveelheid ervan is weer afhankelijk van de boogspanning en de lasstroomsterkte.

Het onderpoederlassen wordt normaalgesproken uitgevoerd met een enkele draad op wisselstroom of gelijkstroom. Afhankelijk van de materiaaldikte, naadvorm en afmetingen van de componenten, kunnen varianten van het standaardproces de neersmeltsnelheid en het uiterlijk en vorm van de lasrups verbeteren. Bekende varianten zijn: • Lassen met vergrote uitsteeklengte Door de uitsteeklengte te vergroten wordt het vrije draadeinde opgewarmd, waardoor de neersmeltsnelheid toeneemt. Deze variant is ook bekend als het zogenaamde I2R-lassen. Deze variant wordt veel gebruikt bij het oplassen, omdat de inbrandingsdiepte en dus de opmenging kleiner zijn dan bij het standaardproces.

Het onderpoederlassen is uitermate geschikt voor stompe langs- en rondnaden en voor hoeklassen. Echter, vanwege de dunvloeibaarheid van het smeltbad, de gesmolten slak en de neiging tot het wegvloeien van de poederlaag, wordt het lassen van stompe naden over het algemeen onder de hand uitgevoerd. Het leggen van hoeklassen kan zowel in de positie PA (‘onder de hand’) als in positie PB (‘staande hoeklas). Voor rondgaande naden wordt het werkstuk onder een vast opgestelde laskop doorgedraaid, waarbij het lassen ‘onder de hand’ plaatsvindt.

De indeling van laspoeders gebeurt vaak op basis van de vervaardigingsmethode: • Geagglomereerde poeders De ‘agglo-poeders’ worden vervaardigd door de componenten te drogen en te binden met een bindmiddel met een lage smelttemperatuur. De meeste van de geagglomereerde poeders bevatten metallische desoxidanten die porositeit van het lasmetaal helpen te voorkomen. De poeders zijn geschikt voor het lassen over roest en hamerslag. Er zijn zowel basische als rutiel typen beschikbaar. De keuze voor een bepaald type hangt samen met de toegepaste draad en de mechanische eisen die aan het lasmetaal worden gesteld. • Gesmolten poeders Smeltpoeders worden vervaardigd door de samenstellende componenten te mengen en te smelten in een elektrische oven. Hiermee wordt een homogeen product gevormd wat na afkoeling wordt gemalen tot de gewenste korrelgrootte. De grootste voordelen van deze poeders zijn de stabiele en zachte boog bij stroomsterkten tot 2000 A en de constante eigenschappen van het lasmetaal. Smeltpoeders worden echter vanwege milieuaspecten nauwelijks meer geproduceerd.

Lasdraden Bij het lassen van ongelegeerde staalsoorten worden normaalgesproken massieve en (metaal)gevulde draden toegepast. Het type lasdraad dat wordt toegepast, wordt bepaald door de gewenste mechanische eigenschappen van het lasmetaal in combinatie met het toegepaste laspoeder.

• Twin-arc lassen Bij deze variant worden twee, meestal dunne, draden door één draadaanvoermotor en door dezelfde contacttip gevoerd. De draden kunnen achter elkaar óf naast elkaar worden geplaatst. Hierdoor kan men de breedte van de lasrups beïnvloeden. Dit proces wordt gekenmerkt door een hoge neersmeltsnelheid. • Tandem lassen Hierbij worden twee draden, elk aangesloten op een eigen lasapparaat, afzonderlijk aangevoerd. Omdat de magnetische velden van de beide bogen elkaar beïnvloeden wordt de eerste lasdraad op gelijkstroom aangesloten en de tweede draad op wisselstroom. De eerste draad wordt dan gebruikt voor het verkrijgen van een grote inbranding, terwijl de tweede draad gebruikt wordt voor het afvullen van de naad. Met deze variant kunnen grote naaddoorsneden met hoge snelheid worden gelast. Bij de fabricage van spiraalgelaste buizen worden zelfs meer laskoppen gebruikt; het lassen met 5 koppen is geen uitzondering. Hiermee kunnen lassnelheden worden bereikt tot wel twee meter per minuut! • Extra draadtoevoer Bij deze variant wordt voor de boog uit een draad in de boog geleid. Deze draad kan al of niet op een eigen elektrische bron zijn aangesloten en dus al dan niet worden voorverwarmd. Al deze varianten dragen bij tot verhoging van de productiviteit, door een aanmerkelijke toename van de neersmeltsnelheid en/of de voortloopsnelheid.

Deze aflevering in de rubriek 'Laskennis opgefrist' is een bewerking van 'Job Knowledge for Welders Part 5' uit TWI Connect (TWI Ltd, Cambridge, UK), geactualiseerd in 2013. Met dank aan Pieter Keultjes (ITW).

28

Afhankelijk van de materiaaldikte kan het lassen uitgevoerd worden in de enkellaags-, laag-tegenlaag- of de meerlagentechniek. Er is feitelijk geen beperking voor wat betreft de materiaaldikte, vooropgesteld dat een geschikte lasnaadvoorbereiding wordt toegepast. Het onderpoederlassen wordt het meest toegepast voor het lassen van de ongelegeerde constructiestaalsoorten, de laaggelegeerde staalsoorten en de roestvaste staalsoorten. Het proces is eveneens geschikt om enkele non-ferrometalen te lassen, zoals nikkellegeringen. Die zijn met dit proces te verbinden of op te lassen. Uiteraard worden dan draden gebruikt van nagenoeg dezelfde samenstelling als het non-ferrobasismateriaal. Het onderpoederlassen, hetzij met draad, hetzij met band, wordt ook veel toegepast voor het oplassen van slijtvaste of corrosievaste lagen. advertentie

FastMig X 450 – MXP 37 Pipe Complete oplossing voor het lassen van pijpen en platen Kemppi at SCHWEISSEN & SCHNEIDEN Essen, Deutschland 16.-21. September 2013 Hall 2.0, Stand C141

Een productieve multi-proces machine voor het lassen van pijpen en platen Deze nieuwe generatie pijplasmachine is voorzien van het innovatieve WiseRoot+ lasproces. En is bijzonder geschikt voor het lassen van grondlagen in pijpen en platen. Smeltbadondersteuning is hierbij overbodig. Met het WiseRoot+ lasproces kunnen pijpen en platen in alle lasposities worden gelast. Het pistool, dat is voorzien van een verwisselbare hals, geeft een nieuwe dimensie aan het lassen van grondlagen. Met het WiseRoot+ lasproces en de pistoolhals, die speciaal geschikt is voor het lassen van grondlagen, is het zeer eenvoudig om een optimale doorlas te creëren. Neem voor meer informatie contact op met uw geautoriseerde Kemppi-dealer. www.kemppi.com

29

GLOEIEN

september 2013

Warmtebehandelingen in de dagelijkse laspraktijk

IN DE REEKS ARTIKELEN OVER WARMTEBEHANDELINGEN IN DE LASPRAKTIJK, WAARVAN HET EERSTE DEEL WERD GEPUBLICEERD IN LASTECHNIEK #6, IS DIT DERDE DEEL GEWIJD AAN DE MEEST TOEGEPASTE GLOEIBEHANDELINGEN.

GLOEIEN

september 2013

Gloeien ter vermindering van spanningscorrosie Spanningsarm gloeien van koolstofstalen leidingen of apparaten zal om spanningtechnische redenen niet altijd nodig zijn. Echter bij procesleidingen of apparaten waarbij sprake is van een corrosief medium, kan in combinatie met de inwendige spanningen spanningscorrosie optreden. Tevens kunnen spanningsgebieden zich als anode gedragen, waardoor materiaalafname ontstaat. Bij koolstofstaal zal corrosie optreden onder invloed van nitraten en inwendige trekspanningen en bij roestvast staal onder invloed van chloriden. Door het wegnemen van de inwendige spanningen door spanningsarm gloeien zal de kans op corrosie sterk verminderen en de levensduur van de leiding of het apparaat toenemen.

Spanningsarm gloeien Spanningsarm gloeien is de enige juiste benaming voor deze gloeibehandeling. Vaak wordt de term ‘spanningsvrij gloeien’ gebruikt, maar dit wordt met deze behandeling niet bereikt. Het principe van het spanningsarm gloeien

Voor exacte gloeitemperaturen zal men de materiaalfabrikant moeten raadplegen of tabellen in bijvoorbeeld de NEN-EN 13480-4; ASME B 31.3; Stahlschlüssel; enzovoort. Veel ondernemingen hebben eigen tabellen samengesteld voor de gloeitemperaturen voor de diverse materiaalsoorten. Bij veredelde staalsoorten, voornamelijk toegepast in de apparatenbouw, is een juiste gloeitemperatuur van groot belang. Veredeld staal heeft een bewerking ondergaan van harden en daarna hoog ontlaten. Doel is om een combinatie van hogere sterkte en taaiheid van het oorspronkelijke materiaal te verkrijgen. Indien de werkstukken nadien spanningsarm gegloeid moeten worden mag de ontlaattemperatuur zeker niet overschreden worden, omdat de verkregen mechanische eigenschappen dan teniet worden gedaan. In de praktijk blijft men met de gloeitemperatuur dan meestal 30°-50°C onder de ontlaat- of veredelingstemperatuur. De ontlaattemperatuur behoort op het materiaalcertificaat of -attest van de materiaalfabrikant te staan.

door Auke Osinga loeien is een verzamelnaam voor tal van warmtebehandelingen. Om duidelijk aan te geven welke behandeling precies bedoeld wordt is een nadere omschrijving noodzakelijk, die vaak ook iets zegt over het doel van de gloeibehandeling. Zo kennen we spanningsarm gloeien, waterstofarm gloeien, normaliserend gloeien enzovoort.

Waterstofarm gloeien Waterstof in een las in combinatie met lasspanningen kan tot scheurvorming leiden. Waterstof kan afkomstig zijn van vocht uit het lasproces (bijvoorbeeld vocht uit bekleding van elektroden of poeder), de atmosfeer en de lasomstandigheden. Waterstof lost op in het lasbad en zal bij het afkoelen gedeeltelijk door de las diffunderen. De achtergebleven atomaire waterstof zal zich onder aanwezige spanningen verzamelen in gebieden van het rooster waar de elastische rek en vervorming het grootst zijn. Elastische rekzones komen onder meer voor bij de tip van microscheuren. Waterstof veroorzaakt een verzwakking van de bindingen in het rooster en de scheur kan zich uitbreiden. Door zogenoemd waterstofarm te gloeien kan men de aanwezige waterstof versneld laten uittreden. Met het verhogen van de temperatuur neemt de diffusiesnelheid van de waterstof toe. In de praktijk wordt de las op een temperatuur gebracht van 200°-300 °C en hierop 2 uur gehouden om de aanwezige waterstof te laten uittreden.

30

Gloeien op locatie (isolatie nog niet gemonteerd)

Ovencharge

Het meest ideaal is om vanuit het voorwarmen de las waterstofarm te gloeien. Vanuit de voorwarmtemperatuur wordt de las dan verder opgewarmd naar een temperatuur voor het waterstofarm gloeien. Dit kan zowel met weerstandverwarming als inductieverwarming. Bij reparaties of vervangen van bijvoorbeeld leidingdelen ‘oud op nieuw’ van bestaande procesleidingen waar waterstof mag worden verwacht, zal men voor het ‘doorsnijden’ van de leiding de snijlijnzone eerst waterstofarm gloeien.

berust op het verlagen van de vloeigrens. Bij het verhogen van de temperatuur daalt de vloeigrens en inwendige spanningen hoger dan de vloeigrens zijn niet mogelijk. De vloeigrens reduceert echter niet naar nul en dus blijven er restspanningen, zij het acceptabel, over. De temperaturen voor het spanningsarm gloeien liggen voor koolstofstaal rond de 600 °C en voor bijvoorbeeld de met Cr en Mo gelegeerde staalsoorten rond de 700 °C. Deze temperaturen liggen onder de PSK-lijn van het ijzerkoolstofdiagram, waarbij nauwelijks structuurveranderingen optreden.

Krimpspanningen In en rond een las zullen spanningen ontstaan door het krimpen van de las. Het vloeibare lasbad van ± 1400 °C stolt en koelt af naar de temperatuur van het basismateriaal. Door dit grote temperatuurverschil is er ook een groot verschil in krimp. Het basismateriaal krimpt niet met de las mee en in de las en het basismateriaal ontstaan grote krimpspanningen. Deze spanningen zijn ongewenst en kunnen nog tijdens het stollen van de las tot zogenoemde stolscheuren leiden. Maar ook later kunnen nog scheuren optreden door de combinatie van lasspanning, brosheid

31

GLOEIEN

en hardheden. Spanningsarm gloeien zal de kans op latere defecten tot een minimum beperken. Noodzaak tot spanningsarm gloeien hoeft niet altijd een gevolg te zijn van het lassen. Bijvoorbeeld bij het verspanen van assen met inwendige spanningen kan vervorming optreden omdat de ‘vezels’ die deze spanningen in ‘evenwicht’ houden worden doorgesneden. Om latere problemen met vervorming te voorkomen wordt een as eerst voorgedraaid met overmaat. Hierna wordt de as dan spanningsarm gegloeid om daarna op maat te worden gedraaid. Ditzelfde is ook van toepassing voor bijvoorbeeld gelaste fundaties met pasvlakken. Niet alleen voor de lasspanningen, maar ook de pasvlakken met overmaat kunnen later machinaal bewerkt worden zonder dat vervormingen optreden.

september 2013

Ovengloeiingen Bij grote aantallen lassen van prefab leidingdelen kan het kostenbesparend zijn in een stationaire oven te gloeien in plaats van de lassen op locatie afzonderlijk te gloeien. Wel moet dan met een aantal zaken rekening worden gehouden. De maximale lengte van de pijpstukken moet aangepast zijn aan de lengte van de beschikbare oven (meestal rond de 12 m lengte). Een extra montagelas kan dan voordeliger zijn dan alle lassen van een te lang pijpstuk plaatselijk te moeten behandelen. Appendages zijn meestal ook niet bestand tegen de gloeitemperaturen en kunnen beter als montagelas gemaakt worden. Wordt een pijpstuk toch met ingelaste afsluiters geleverd, dan moeten alle lassen in dit pijpstuk plaatselijk behandeld worden. Oxidatie door het gloeien van flensvlakken

september 2013

Het vat, de opslagtank of bijvoorbeeld een gasbol kan aan de buitenzijde van isolatie worden voorzien waarbij het werkstuk zelf als oven fungeert. Voor de aanwezige mangaten worden olie- of gasbranders geplaatst en het werkstuk wordt op deze manier opgewarmd. Er moeten dan wel ook nog nozzles aanwezig zijn voor het afvoeren van de verbrandingsgassen. Bij kleinere werkstukken is het ook mogelijk om van binnenuit elektrisch te verwarmen. Hiervoor zijn speciale verwarmingselementen ontwikkeld, zogenaamde ‘fourbank’ elementen.

Voorbeeld van een “fourbank” element

De tweede mogelijkheid is ter plaatse, om het vat heen een tijdelijke oven te plaatsen, opgebouwd uit geïsoleerde panelen. Dergelijke ovens kunnen aan iedere grootte van het werkstuk aangepast worden. Bij deze afmetingen wordt altijd met olie- of gasbranders gestookt.

Lokale gloeiingen Zodra de prefabdelen gegloeid zijn, moeten ook de montagelassen nog gegloeid worden. Deze lokale gloeiingen kunnen zowel met weerstandselementen als met inductie uitgevoerd worden; de omstandigheden bepalen welke methode het beste is. Bij diverse diameters en verspreid zittende lassen wordt eerder voor weerstandsverwarming gekozen en bij grotere diameters en wanddiktes voor inductieverwarming. Gloeien met inductie

De praktijk Voor het uitvoeren van gloeibehandelingen is speciale apparatuur nodig en is expertise vereist. Nog meer dan bij het voorwarmen wordt het spanningsarm gloeien uitbesteed aan gespecialiseerde bedrijven. Het is raadzaam om vooraf aan de gloeibehandelingen een gloeiprocedure op te stellen. Na akkoord van de opdrachtgever ligt dan de juiste uitvoering vast. In deze gloeiprocedure worden alle gegevens vermeld voor een juiste uitvoering, zoals de uitvoeringsmethode c.q. werkwijze, aantal en plaats van de temperatuurmeetpunten en het temperatuurtraject. De verscheidenheid aan werkstukken is groot, van een enkele las tot geprefabriceerde pijpstukken en complete vaten.

32

Draagbare unit met drie verwarmingselementen

kan voorkomen worden door de vlakken te behandelen met een hiervoor geschikt product. Apparaten die langer zijn dan de beschikbare ovens kan men voorzien van sluitnaden. De afzonderlijke delen worden dan in een stationaire oven gegloeid en de sluitnaden worden later plaatselijk gegloeid. Stationaire ovens kunnen elektrisch, gas- of oliegestookt zijn. Voor de uitvoering maakt de stookwijze niet uit. Kleinere ovens tot ± 25 m3 worden vaak elektrisch gestookt, voor grotere ovens is het praktischer om met olie of gas te stoken. Voor grote vaten zullen geen stationaire ovens meer beschikbaar zijn. Er zijn twee mogelijkheden voor het gloeien op locatie.

De laatste ontwikkeling bij de stroombronnen voor weerstandverwarming is een draagbare unit, gebaseerd op invertertechniek, waarop drie verwarmingselementen van 2,7 kW kunnen worden aangesloten. Deze unit is zeer geschikt voor het gloeien van een enkele las op een moeilijk te bereiken locatie of op hoogte. Zowel regeling en registratie zijn in de unit geïntegreerd en kunnen na de gloeiing digitaal uitgelezen en opgeslagen worden. Voor de voeding volstaat een 400 V 32 A aansluiting terwijl voor de standaard units minimaal 63 A benodigd is. Al met al is voor iedere warmtebehandeling wel een oplossing te bedenken.

Auke Osinga is Specialist in Heat Treatment bij Delta Heat Services B.V.

Als functioneren alleen niet genoeg is.

Verhoog uw productiviteit productiviteit met de Verhoog betrouwbare toorts systemen van betrouwbare TBi Industries. Onze uitgekiende en onderhoudsarme techniek verzekert u van constante lasresultaten in uw productie. Benut uw TBi voordelen!
Functionele producten met sterk prestatievermogen
Eerste klas klantenservice
Trainingen r voor handhand en robotlastoortsen
Klantspecifieke producten

Ready for TTomorrow. omorr omo o ow. TBi Industries GmbH Ruhberg 14 35463 Fernwald, Fernwald, Deutschland TTel. el. e + 49 6404 9171- 0 Fax. + 49 6404 9171- 58 www.tbi-industries.com www.tbi-industries.com

114 dA tan 13 S , 12 . 20 Hal 21.09 many r 16. en, Ge Ess

MICROLASSEN

september 2013

Toepassingen van het microlassen CEWAC EN BIL HEBBEN VANAF JULI 2008 GEZAMENLIJK GEWERKT AAN HET PROJECT ‘MICROSOUD’, VOOR HET BUNDELEN, UITBREIDEN EN DELEN VAN KENNIS OP HET GEBIED VAN MICROLASSEN. EEN SPECIAAL OPGERICHT PLATFORM BIEDT TECHNISCHE ONDERSTEUNING AAN BEDRIJVEN. DIT ARTIKEL FOCUST OP ENKELE TOEPASSINGEN. door Fleur Maas, Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) et project ‘Microsoud’ werd mede gefinancierd door het EFRO-fonds en de Waalse regionale overheid. Het project liep tot juni 2013 en omvatte de oprichting van een technologisch platform voor het microlassen en de bijbehorende kwaliteitscontroles. Dit platform, vormgegeven vanuit het CEWAC (Waals onderzoekscentrum voor assemblage en materiaalcontrole, gevestigd te Ougrée), is al gedurende twee jaar operationeel, en heel wat bedrijven hebben concrete technische ondersteuning gekregen. Bedrijven, in het bijzonder de KMO’s (red. kleine of middelgrote ondernemingen, vergelijkbaar met MKB in Nederland), kunnen via deze weg toegang krijgen tot de vereiste informatie en moderne technologie met betrekking tot microlassen en microcontrole. Zo kan een technisch-economische afweging gemaakt worden tussen de verschillende beschikbare methoden (laserlassen, elektronenbundellassen, wrijvingsroerlassen, weerstandlassen, booglassen, etc.) om de meest aangewezen technologie in te zetten bij de creatie van nieuwe producten of voor het aanpassen van bestaande producten.

Beschikbaar machinepark Het CEWAC beschikt over een uitgebreid assortiment lasapparatuur, waarvan een deel, zoals micro-plasma- en micro-TIG-technologie, inzetbaar is voor het microlassen. Daarnaast kunnen met de verschillende weerstandlasmethodes, in dit geval puntlassen en rolnaadlassen, staalplaten tot diktes van maximaal 2x1,5 mm verbonden worden. In het kader van het ‘Microsoud’ project werden aanzienlijke investeringen gedaan in verschillende nieuwe machines. Zo werd naast de machines voor 1D- en 2,5D-laswerk (minimaal lasbare dikte 1,8 mm) ook een micro-FSW-robot aangekocht voor 3D-laswerk in dunner plaatmateriaal.

34

Voor het laserlassen kan er gebruik gemaakt worden van een gepulste 100 W YAG-laser die gemonteerd is op een X-Y tafel; van een robot-gestuurde 3 kW continue YAGlaser en sinds kort ook van een laserlascabine voorzien van twee laserbronnen (namelijk een gepulste 200 W YAG-laser en een 400 W fiberlaser). Bovendien is geïnvesteerd in een machine voor elektronenbundellassen. Deze heeft een maximaal vermogen van 6 kW en een nuttige kamerruimte van 500x500x500 mm. Wat er verstaan wordt onder ‘microlassen’ is uiteraard ook afhankelijk van de gebruikte technologie. Zo kan het lassen van 1 mm dik materiaal volgens de ene methode een heel standaard toepassing zijn, terwijl bij een andere methode, zoals het wrijvingsroerlassen van aluminiumplaat, diktes tot 2 mm als micro-FSW (Friction Stir Welding/wrijvingsroerlassen) beschouwd kunnen worden. Afb. 1: Gerobotiseerd microwrijvingsroerlassen (µFSW)

MICROLASSEN

september 2013

Toepassing gerobotiseerd microwrijvingsroerlassen (µFSW): heterogene lasverbinding in aluminium schoepen Deze studie, uitgevoerd in opdracht van een onderneming uit de luchtvaartsector, had als doel het vinden van een innovatieve oplossing voor het onderling verbinden van twee aluminiumlegeringen die als moeilijk lasbaar beschouwd worden, namelijk 6061-T6 en 2014-T6. De huidige manier van samenbouwen, namelijk door middel van schroefverbindingen of klinknagels, zorgt voor extra gewicht door het gebruik van verbindingselementen. Bovendien vereisen deze methoden bijkomende acties om de afdichting te garanderen. Zo moet er onder andere een siliconendichting aangebracht worden en gebeurt het gladstrijken ervan manueel.

Het wrijvingsroerlassen (FSW) is een methode waarbij de te verbinden materialen tijdens het lasproces in vaste toestand blijven, wat het verbinden van de twee verschillende aluminiumlegeringen (6xxx en 2xxx serie) mogelijk maakt. Het was dus de methode bij uitstek voor deze toepassing. De verkregen resultaten waren heel bemoedigend, aangezien een dichte lasverbinding met uitstekende mechanische eigenschappen gerealiseerd kon worden. Op basis daarvan werd ook een (3D) complex gebogen demonstratiemodel vervaardigd (afb. 1).

Toepassing micro-elektronenbundellassen (µEBW): heterogene lasverbinding van roestvast staal en koper

Afb. 2: Heterogene lasverbinding met behulp van micro-elektronenbundellassen (µEBW)

In het kader van deze studie werden verschillende lasprocedés bestudeerd (TIG, wrijvingslassen, elektronenbundellassen) die het soldeerproces bij connectoren zouden kunnen vervangen. Ook hier was de grootste uitdaging het kwalitatief verbinden van twee heel verschillende materialen, namelijk roestvast staal en koper. Na het uitvoeren van verschillende lasproeven bleek dat de meest kwalitatieve verbinding gerealiseerd kon worden door middel van elektronenbundellassen (afb. 2 en 3). Zowel op het gebied van mechanische eigenschappen als gasdichtheid bleek de las uitzonderlijk goed te presteren. Enerzijds was de laspenetratie voldoende, anderzijds konden vloeiende geometrische overgangen aangebracht worden door middel van een bijkomende laspas. Hierdoor werd eveneens de vermoeiingsweerstand van de verbinding verhoogd.

Afb. 3: Doorsnede heterogene lasverbinding, vervaardigd met µEBW

35

MICROLASSEN

september 2013

TECHNOLOGY FOR THE WELDER’S WORLD

Toepassing microlaserlassen: lassen van dun plaatmateriaal zonder aantasting van de aanwezige coating

De nieuwe E3® wolfraamelektroden:

Bezoek onze stand op de Schweissen und Schneiden beurs 16 - 21 september in Essen EARS 100 Y TRIES N U O 100 C

dé keuze voor de toekomst. E k . d nde blend van oxides garandeert uitmuntende prestaties.

Afb. 4: Demonstratiemodel warmtewisselaar

Afb. 5: Functionele coating blijft intact bij pulserend laserlassen

Het doel van deze studie was het vervaardigen van een demonstratiemodel van een warmtewisselaar. Het betrof een soort radiator, opgebouwd uit twee dunne platen, waartussen een warmtevoerende vloeistof zou stromen (afb. 4). Aan de lasverbindingen werden de volgende eisen gesteld: een juiste vloeistofdichtheid aan de naden, voldoende mechanische sterkte in het midden en dit alles zonder compromis met betrekking tot het uitzicht van het product. De warmtewisselaar werd opgebouwd uit twee dunne, elkaar overlappende staalplaten: een ongecoate 0,2 mm dikke plaat bovenop een eenzijdig gecoate plaat van 0,8

mm dikte. Dit moest gebeuren zonder volledige doorlassing van de dikkere plaat, opdat de bedekkingslaag onder aan deze laatste niet thermisch aangetast of beschadigd zou worden. Het was vanaf het begin duidelijk dat een heel gecontroleerde warmte-inbreng vereist zou zijn, vandaar dat gekozen werd voor de techniek van het pulserend laserlassen. Het uiteindelijke model voldeed aan de eisen inzake vloeistofdichtheid, en het lassen werd uitgevoerd zonder beschadiging van de functionele coating (afb. 5).

Toepassing tomografie (3D radiografisch onderzoek): studie spuitgegoten wielen Dit project omvatte de analyse van spuitgegoten wielen om de kwaliteit van verschillende toeleveranciers te kunnen evalueren. De klant wilde deze, à priori identieke prototypes van verschillende toeleveranciers, laten onderzoeken om zo de onderlinge, maar vaak niet zichtbare verschillen, te kunnen aantonen. Elk van de geleverde wielen onderging een radiografische en tomografische controle om de onregelmatigheden en de hoeveelheid porositeit in het materiaal, en in het bijzonder in de kritische zones, te kunnen bepalen.

■ ■ ■ ■

De beste ontstekings- en herontstekingseigenschappen Bruikbaar voor zowel DC als AC TIG-lassen Hoge belastbaarheid Geringe slijtage van de elektrodepunt

Hal 11

www.binzel-benelux.com

Experts in welding consumables since 1915

Weet u wat een lasser inademt? Voldoende schone lucht is belangrijk voor optimale prestaties en het voorkomen van gezondheidsklachten! Verantwoord lassen begint dan ook met een kwalitatieve combinatie van een lashelm met een verse lucht systeem: de MultiC’Air 2!

MultiC’Air 2 compleet verse lucht systeem Complete set MultiC’Air motor unit + MultiVision Carbon lashelm

Bij bes telling vóór 1 novem ber: 2e bat terij G voor op RATIS timale produc tiviteit !

t
5)
HFDFSUJm
DFFSE
'JMUFSU
EF
MVDIU
WPMHFOT
EF
&VSPQFTF
OPSN
&/
 t
&FO
[FFS
JOUFSFTTBOUF
QSJKTLXBMJUFJUTWFSIPVEJOH
WPPS
FMLF
MBTTFS t
&MFDUSPOJTDI
HFSFHFMEF
DPOTUBOUF
MVDIUTUSPPN
t
-VDIUUPFWPFS
PQ

PG

MNJOVVU t
8BBSTDIVXJOH
WPPS
WFSNJOEFSEF
m
MUFSJOH
EPPS
FFO
BLPFTUJTDI
TJHOBBM
FO
FFO
USJMTJHOBBM t
&FO
WBO
EF
MJDIUTUF
NPUPSVOJUT
PQ
EF
NBSLU t
7FSXJTTFMCBSF
MJJPO
BDDV
NFU
VVS
DBQBDJUFJU t
&SHPOPNJTDIF
MFOEFOTUFVO
WPPS
IPPH
ESBBHDPNGPSU t
$PNQMFUF
TFU
CFWBU
FFO
.VMUJ7JTJPO
$BSCPO
WFSTF
MVDIUIFMN
NFU
TMJKQTUBOE t
0PL
WFSLSJKHCBBS
NFU
MFEFSFO
CPSTUMBQ "EWJFTQSJKT
€
 
FYDM
CUX

]

#FTUFMOVNNFS


Conclusie De in dit artikel beschreven toepassingen geven een beperkt, maar duidelijk overzicht van de mogelijkheden met de beschikbare apparatuur. Hoewel het ‘Microsoud’ project afgesloten is, blijft het technologisch platform meer dan ooit beschikbaar voor geïnteresseerde bedrijven. De betrokken teams bij het CEWAC en het BIL staan klaar om eventuele vragen te beantwoorden.

36

Stand A111

Ademhalingsbescherming verdient advies. Daarom raden wij u aan om in geval van twijfel contact op te nemen met uw MultiVision-dealer. Zij helpen u graag bij het maken van de juiste keuze.Voor een MultiVision-dealer bij u in de buurt kunt u contact opnemen met De Vlamboog op 023-5675500 of [email protected].

ROBOTISERING

september 2013

september 2013

De lasrobot

Het Marwin-project is gestart in november 2011 en duurt 24 maanden. Dat betekent dat het project eind november van dit jaar afgerond moet zijn. Maar het systeem zal dan nog niet helemaal zijn uitgekristalliseerd. De Haan: “We werken aan een oplossing die hele keten bestrijkt, van ontwerp tot eindproduct. Ook in het midden- en kleinbedrijf zal de productieomgeving vroeg of laat richting digitaal gaan. Met kosten die te overzien zijn kunnen we daar nu aan werken en een stap zetten naar een slimmere, zelfdenkende robot.”

van de toekomst programmeert zichzelf

IN HET MARWIN-PROJECT WERKEN ZEVEN EUROPESE PARTNERS AAN DE ONTWIKKELING VAN EEN ZELFLEREND ROBOTSYSTEEM, GEBASEERD OP BEELDHERKENNING, AUTOMATISCHE LASBAANBEREKENING EN KWALITEITSCONTROLE. DIT MOET HET MIDDEN- EN KLEINBEDRIJF HELPEN BIJ HET RENDABEL AUTOMATISEREN VAN LASPROCESSEN.

Verrassingen Wat is nu de stand van zaken? “Het onderdeel beeldherkenning en het automatisch berekenen van laspaden is klaar. Bij MFKK testen we nu het verwerken van het beeld en de koppeling met de software. We denken allemaal mee over de specificaties en het programma van eisen, en we geven commentaar op bepaalde details.” Via enquêtes vraagt Rolan Robotics ook zijn klanten regelmatig om input. “Dan merk je dat je de plannen soms toch een beetje aan moet passen. We weten wat we willen, maar de weg ernaartoe kan nog wel voor verrassingen zorgen.”

door Bert de Jong

De huidige technologie op het gebied van lassen kent allerlei beperkingen. Dit geldt zowel voor het handmatig lassen als voor het geautomatiseerd lassen met behulp van lasrobots. Handmatig lassen is tijdrovend en duur, terwijl bestaande lasrobotsystemen vaak niet efficiënt genoeg worden ingezet. Ook het herprogrammeren van lasrobots voor afwijkende maten kan tijdrovend zijn. In november 2011 ging het Marwin-project van start, een door de Europese Commissie gesubsidieerd project in het kader van ‘FP7’. In FP7, het zevende ‘Framework Programme’ van de Europese Unie, zijn alle initiatieven ondergebracht die bedoeld zijn om de concurrentiekracht van het Europese bedrijfsleven te versterken. Vooral voor het midden- en kleinbedrijf is het vaak moeilijk om innovatieve projecten gefinancierd te krijgen, en om daarbij gebruik te maken van de laatste wetenschappelijke inzichten. Dankzij Europese subsidie wordt dit wel mogelijk. Binnen ‘Marwin’ werken vier Europese bedrijven en drie wetenschappelijke instellingen samen. Het belangrijkste doel van Marwin is het ontwikkelen van een concept voor een lasrobot die op basis van een 3D-ontwerp en het herkennen van een driedimensionaal beeld van een product, zichzelf programmeert.

38

Tom de Haan, technisch adviseur bij Rolan Robotics: “In het Marwin-project zijn we bezig met het ontwikkelen van een ‘precompetitive prototype’. Dat is een concept dat wij met andere bedrijven kunnen uitwerken tot iets wat we kunnen vermarkten. Concreet gaat het om softwaremachinebesturing en een camera-/visionsysteem, waarmee je als eindgebruiker een robot veel makkelijker kan inleren. Je krijgt dus een intelligenter stuk gereedschap, waarmee je kleinere series veel sneller rendabel kunt lassen.” De Haan legt uit dat dit idee een stap verder gaat dan het offline programmeren. “Een ontwerper bedenkt iets, tekent het op de computer en geeft aan hoe het eruit moet zien, hoe het gelast moet worden en hoe sterk het moet zijn. Vervolgens wordt het model ingelezen. Met behulp van een camera en sensoren kan de robot inscannen hoe het onderdeel precies ligt. Via beeldherkenning worden de contouren herkend en kan de robot zelf de laspaden uitrekenen. Daar willen we uiteindelijk naartoe.”

Het Marwin-concept

Concurrentiekracht

Intelligent gereedschap

Partners Het initiatief voor het aanvragen van de Europese subsidie voor het Marwin-project ligt bij vier Europese bedrijven. Zij worden straks ook de eigenaar van het ontwikkelde concept. Naast Rolan Robotics gaat het om een softwareontwikkelaar uit Bulgarije, een Hongaarse integrator van robotsystemen en een Spaans bedrijf dat gespecialiseerd is in lasertoepassingen. Deze bedrijven kunnen dankzij de Europese financiering rekenen op de wetenschappelijke inbreng van drie kennisinstituten: TWI (The Welding Institute), coördinator van het project; MFKK, een Hongaars ingenieursbureau, en Sheffield Hallam University, gespecialiseerd in 3D-beeldherkenning en beeldreconstructie.

Partners

tel je voor dat er een lasrobot zou bestaan die zo slim is dat hij op basis van een CADontwerp en aan de hand van beeldherkenning zichzelf programmeert om een onderdeel te lassen en samen te stellen. Het lijkt te mooi om waar te zijn, maar toch is dit het concept dat zeven Europese partners met elkaar hopen te realiseren binnen het Marwin-project. Lasrobotspecialist Rolan Robotics uit Zwaag participeert in dit project als enige Nederlandse deelnemer.

Besturende software • Ingebouwde gebruikersinterface • Gebruiker kan procesparameters aanpassen • Besturing van het visionsysteem en de lasrobot • Bepaling van de lasparameters en het lasnaadvolgsysteem • Ingebouwde database van lasparameters • Interpretatie van CAD-tekening • Vergelijking 3D-beeld met CAD-tekening Visionsysteem • Projecteert een lijnenpatroon op het onderdeel • Gebruikt het lijnenpatroon om een 3D beeld te vormen Lasrobot • Wordt bestuurd door de software Te lassen onderdeel • Wordt door visionsysteem herkend

Vier bedrijven • Nemetschek Odd, Bulgarije • Rolan Robotics, Nederland. • G-Robots, Hongarije • Recam Laser, Spanje Drie kennisinstellingen • The Welding Institute (TWI), UK • Sheffield Hallam University, UK • MFKK Invention and Research Center Services Company Ltd., Hongarije

HAL 3 STAND C115

Met onze las- en handlingrobots kunnen we elke uitdaging aan. Welk automatiseringsvraagstuk u ook wilt voorleggen, u bent bij ons verzekerd van eerlijk en gedegen advies over de meest rendabele oplossing.

Deze flexibele werkwijze is mogelijk dankzij ons complete assortiment kwaliteitsproducten van OTC, Stäubli en Fanuc. Deze kunnen we van a tot z inrichten voor uw specifieke toepassing en voor de eisen die gelden in uw branche. Met onze oplossingsgerichte aanpak zijn we uitgegroeid tot een van de grootste spelers in de Benelux. Daag ons uit en leg ons uw vraagstuk voor.

T 0229 - 248484 I www.rolan-robotics.com

RUBRIEK

september 2013

COLUMN

september 2013

Zomer 2013

Naam: Dinant van Mourik - Leeftijd: 25 jaar Functie: Lasser bij Caterpillar Work Tools B.V. te ’s-Hertogenbosch, sinds 2011

Juli en augustus waren zo slecht nog niet dit jaar. Een relatief koude lente werd gevolgd door een mooie zomer. Goed voor de vlinders; dit jaar heeft u volop de Kleine Vos en Citroenvlinder kunnen zien fladderen. Het was zelfs het beste vlinderjaar sinds de jaren negentig. Van vlinders word ik altijd vrolijk, ook al weet ik dat die mooie vlinder eerst een rups was, die het voorzien had op mijn zo goed verzorgde planten en groenten. Eten en gegeten worden, het is een oude natuurwet.

door Margriet Wennekes, fotografie Caterpillar Welke opleiding heb je gevolgd? “Na mijn vmbo-opleiding Techniek aan het Cambium College in Zaltbommel heb ik de mbo-opleiding constructiebankwerker/lasser gevolgd via Middelbare Vakopleiding Metaal in Den Bosch. Ik heb de diploma’s MIG/MAG-lassen niveau 1,2 en 3, en verschillende certificaten. Waarom heb je gekozen voor het lassersvak? “Eerst heb ik meer constructiewerk gedaan, maar lassen vind ik toch leuker om te doen. Je bent een hele tijd geconcentreerd bezig, en als je dan ziet dat je iets moois gemaakt hebt, geeft dat veel voldoening. Hoe groter het product, hoe mooier ik het vind om te doen.” Waarom is dat? “Hoe groter het product, hoe zwaarder het laswerk, hoe meer het vraagt van je vaardigheid. Ik las hier bijvoorbeeld aan grote graafbakken. Met elke bak zijn we wel een paar dagen bezig. Het laswerk moet aan hoge kwaliteitseisen voldoen. Na het lassen en schoonmaken lopen we met collega’s en soms met klanten om de bak heen, en ik ben dan trots als ik een mooi resultaat kan laten zien. Uiteindelijk gaat elke bak de grond in en zie je niks meer van het laswerk, maar je weet dat je goed werk geleverd hebt, en daar gaat het om.” Hoe ben je bij Caterpillar terechtgekomen? “Toen ik net van school kwam wist ik nog niet precies wat ik wilde. Ik ben eerst via een uitzendbureau gaan werken bij een paar bedrijven in de buurt. Zo ben ik hier ook begonnen. Het beviel van beide kanten zo goed dat ik ben gebleven.” Wat maakt iemand een goede lasser? “Een goede lasser moet rustig en geconcentreerd kunnen werken. Het is belangrijk om goed te kijken wat het smeltbad doet en de machine goed af te stellen. Je moet daar wel aanleg voor hebben; sommigen zien het gewoon niet. Rust en een goede houding zijn ook belangrijk; je moet ontspannen kunnen werken.”

40

Heb je naast het lassen nog bijzondere hobby’s? “Bijzondere hobby’s zijn het niet, maar ik doen aan fitness en sportfietsen. En in het weekend stappen met vrienden.”

Hoe zie jij je toekomst? “Ik heb het hier goed naar mijn zin en leer nog elke dag bij. Ik ben natuurlijk ook nog vrij jong. Binnen het bedrijf zijn er genoeg doorgroeimogelijkheden, dus voorlopig wil ik hier wel blijven.” Hoe zou je jongeren kunnen interesseren voor jouw vak? “Ik denk dat het belangrijk is om te laten zien dat je als lasser geen slecht leven hebt. Ook zou je jongeren meer moeten laten ervaren wat het werk inhoudt, door ze zelf te laten lassen. Maar uiteindelijk heeft iedereen zijn eigen talent en moet je gewoon doen wat je het leukst vindt.”

Over eten gesproken; de mooie zomer gaf me ruimschoots de gelegenheid de barbecue weer eens tevoorschijn te halen. Barbecueën heeft iets primitiefs. Terug naar de natuur. Het zijn ook bijna altijd mannen, die met een barbecue aan de slag gaan. Heeft het soms iets te maken met ons jachtinstinct? De tuincentra puilden in augustus uit van de niet verkochte barbecue-installaties. Barbecueën met houtskool of met gas; het kan ook elektrisch. Ik ben voor houtskool; als je daar niet-verkoold vlees op weet te bereiden, dan heb je de techniek toch beter in de hand dan met die moderne apparaten. Trouwens, een beetje lasser bouwt zijn barbecue zelf. Een oud olievat is daar uitstekend voor geschikt. Door pennen op verschillende hoogtes aan te brengen kun je de roosters op de gewenste hoogte instellen. Daar kan geen gekochte barbecue tegenop. Alleen vraag ik me af: van welk materiaal kan ik het beste de roosters maken?

Het olievat is van pisbakkenstaal en dat is probleemloos lasbaar. Het rooster kan ik van gewoon constructiestaal maken, maar is er soms een geschikter materiaal? Een ding weet ik zeker, roestvast staal is onbruikbaar. Daar blijft het vlees aan kleven en er vormt zich niet automatisch een soort anti-aanbaklaag zoals bij gewoon staal. Gewoon staal roest een beetje en met het vet uit het vlees ontstaat de gewenste laag. Toch denk ik dat er een nog beter materiaal is. Lamellair en niet-nodulair gietijzer moet nog betere resultaten opleveren. De grafietlamellen in het gietijzer zijn op te vatten als kleine scheurtjes en het vet van het vlees en de daarop gesmeerde olie dringen gemakkelijk langs die lamellen het gietijzer binnen. Dan krijg je een nog betere anti-aanbaklaag. Alleen is er een probleem, gietijzer is slecht lasbaar en zeker lamellair gietijzer. Met een hoog nikkelelektrode is wel enig resultaat te boeken, maar hoe kom je daaraan en nikkel is behoorlijk duur. Dus op zoek naar een gegoten rooster. Vraag is alleen moet je de giethuid er nu wel of niet afhalen? Dat vereist dus nader onderzoek. U merkt het al, het zelf bouwen van een goede barbecue is nog niet zo eenvoudig als ik eerst suggereerde.

Lastechniek #10 verschijnt in oktober Voor redactionele bijdragen en advertenties kunt u ons bellen 071 589 56 44 of e-mailen: [email protected] Uw bijdragen zien wij graag vóór 25 september verschijnen 41

EN-ISO 9606-1

de opvolger van

De laatste versie van de EN 287-1 heeft in de Europese industrie nogal wat stof doen opwaaien. De huidige ISO 9606-1:2012 wordt in Nederland en België nog nauwelijks gebruikt. Maar nu is het zo ver, de oude EN 287-1 is na vele jaren in Europa vervangen door de EN-ISO 9606-1. Dit artikel beoogt een leidraad te geven hoe met deze overgang zo efficiënt mogelijk om te gaan. Het is geen ‘must’, maar wellicht geeft het de verduidelijking die de lezer zoekt. Gemakshalve bespreken we alleen die paragrafen uit de EN-ISO 9606-1 die significant zijn gewijzigd ten opzichte van de huidige EN 287-1. Bovendien houden we de oorspronkelijke paragraafnummers en -titels en tabelnummers uit de norm in dit artikel consequent aan.

Inleiding van de norm We worden direct in de inleiding al met iets nieuws geconfronteerd. Allereerst is het duidelijk dat alle nieuwe kwalificaties moeten voldoen aan de nieuwe norm. Bij verlenging wordt gesteld dat de (oude) kwalificaties moeten voldoen aan eisen zoals in de nieuwe norm worden gesteld voor zover het de ‘technische intentie’ van de norm betreft. Ook wordt gezegd dat het geldigheidsgebied moet worden geïnterpreteerd zoals het in de nieuwe norm wordt beschreven. We komen hier later op terug. 2. Normatieve verwijzingen Natuurlijk is deze lijst geheel opgewaardeerd naar de stand van zaken van het moment. Hierbij moet echter één belangrijk aspect niet over het hoofd worden gezien: het zijn nagenoeg allemaal ongedateerde verwijzingen. Dat betekent dat altijd wordt verwezen naar de laatste (!) versie van een document. Soms kan dit betekenen dat hierdoor een nieuwe interpretatie van een bepaalde situatie noodzakelijk wordt. 4.3

4.3.5

Types van lasprocessen

Hier wordt de betekenis gegeven van de doorgaans zeer bekende afkortingen MIG, MAG en TIG. Elders in de norm worden deze afkortingen toegepast.

4.3.2 Voor toevoegmaterialen Om een zo breed mogelijke toepassing voor verschillende codes en normen mogelijk te maken, treft men hier twee indelingen aan voor de elektrodebekleding (kerndraad vulling): één gebaseerd op cijfers zoals de AWS die kent en één gebaseerd op letters zoals we die van de EN 287 al kennen. Aangezien het hier om twee parallelle systemen gaat, adviseren wij op certificaten beide systemen toe te passen om verwarring te voorkomen en het certificaat voor ASME, AWS en ISO herkenbaar te houden. Afbeelding 1 geeft een overzicht van de in de norm gegeven aanduidingen, met enige extra verklaring.

42

Essentiele parameters en geldigheidsgebied

5.1 Algemeen In dit lijstje zitten de grootste afwijkingen ten opzichte van de vorige normen voor lasserskwalificatie. Basismateriaal is vervangen door lastoevoegmateriaal! Dit is zo ongeveer de belangrijkste wijziging ten opzichte van de EN 287-1. Het basismateriaal moet wel worden vermeld (gerapporteerd), maar dan zónder er een geldigheidsgebied aan toe te kennen. Bovendien staan enkele nieuwe parameters vermeld als gevolg van verbeteringen in de norm ten aanzien van backing.

Overzicht van aanduidingen toevoegmateriaal Groep Toevoegmateriaal voor het lassen van

FM1

Ongelegeerde en fijnkorrelige staalsoorten

Voorbeelden van toepasbare ISO normen

Voorbeelden van

([xx] verwijst naar de bibliografie in de norm)

toepasbare AWS normen

ISO 2560, ISO 14341,[8] ISO 636,[1]

AWS A5.1, AWS A5.18,

ISO 14171,[6] ISO 17632[14]

AWS A5.17, A5.20

ISO 18275,[21] ISO 16834,[13]

AWS A5.5, AWS A5.28, AWS A5.28,

ISO 26304,[25] ISO 18276[22]

AWS A5.23, AWS A5.29

ISO 3580,[3] ISO 21952,[23]

AWS A5.5, AWS A5.28,

ISO 24598,[24] ISO 17634[16]

AWS A5.23, AWS 5.29

FM2

Hogesterktestaalsoorten

FM3

Kruipbestendige staalsoorten Cr < 3,75 %

FM4

Kruipbestendige staalsoorten 3,75 ≤ Cr ≤ 12 % ISO 3580,[3] ISO 21952,[23]

FM5

Roestvaste en hittevaste staalsoorten

FM6

Nikkel en nikkellegeringen

Nr.

Coating type

Gedetailleerde informatie

03 10 11 12 13 14 15 16 18 19 20 24 27 28 45 48

Rutiel basische bekleding Cellulose bekleding Cellulose bekleding Rutiel bekleding Rutiel bekleding Rutiel + ijzerpoeder bekleding Basische bekleding Basische bekleding Basische + ijzerpoeder bekleding Limoniet bekleding IJzeroxide bekleding Rutiel + ijzerpoeder bekleding IJzeroxide + ijzerpoeder bekleding Basische + ijzerpoeder bekleding Basische bekleding Basische bekleding

Titaandioxide, calciumcarbonaat Cellulose, natrium Hoog cellulose, kalium Hoog titaandioxide, natrium Hoog titaandioxide, kalium IJzer poeder, titaandioxide Laag waterstof, natrium Laag waterstof, kalium Laag waterstof, kalium, ijzerpoeder IJzeroxide, titaandioxide, kalium Hoog ijzeroxide IJzer poeder, titaandioxide Hoog ijzeroxide, ijzerpoeder Laag waterstof, kalium, ijzerpoeder Elektroden voor neergaand lassen van pijpleidingen Laag waterstof, kalium, ijzerpoeder

Symbolen en afgekorte termen

4.3.1 Voor proefstukken In deze lijst valt alleen de introductie van ‘s’ op als de neergesmolten dikte of de verbonden dikte in een stompe lasverbinding. Deze parameter wordt belangrijk wanneer we de geldigheidsgebieden gaan bekijken.

5

AWS A5.5, AWS A5.28,

ISO 24598,[24] ISO 17634[16]

AWS A5.23, AWS 5.29

ISO 3581,[4] ISO 14343,[9]

AWS A5.4, AWS A5.9,

ISO 17633[15]

AWS A5.22

ISO 14172,[7] ISO 18274[20]

AWS A5.11, AWS A5.14

5.2 Lasprocessen Hier komen we enkele zaken tegen die het gevolg zijn van de herdefinitie van lasprocessen in de EN-ISO 4063 en paragraaf 4.2 van de EN-ISO 9606-1. Voor OP-lassen geldt dat een verandering van proces 121 naar 125 (massieve naar gevulde draad) of omgekeerd, geen gevolgen heeft voor de kwalificatie van de lasser. Voor MIG/MAG-lassen is het probleem groter: een lasser die gekwalificeerd is in het kortsluitbooggebied (proces 131, 135 of 138), mag ook met andere materiaaloverdrachtsvormen lassen (globulair, gepulseerd, sproeiboog), maar omgekeerd mag dat niet. Maar hoe bepaal je of je in het kortsluitbooggebied aan het lassen bent?

Je kunt natuurlijk zeggen: “dat hoor je toch” of “kijk maar eens in de vele diagrammen die we allemaal kennen”. Maar wat bijvoorbeeld te doen met een moderne stroombron, die op soms zeer vernuftige wijze met de materiaaloverdracht omspringt? Hier blijft het gezonde verstand dringend nodig. Een zuiver kortsluitboogregime wordt bereikt als men last met een spanningbron bij een lage ingestelde boogspanning en draadsnelheid waarbij tijdens het lassen kortstondige kortsluitingen en doven van de boog optreden. Deze lasapparaten worden ingesteld met een boogspanning en draadsnelheid en geven als output een variabele stroom: bronnen hebben een CV (of CP) stroomspanningskarakteristiek. Dit zijn kortom de conventionele halfautomaatmachines. In veel moderne stroombronnen is geen sprake van een zuivere kortsluitboog, maar van een zogenaamde ‘gemodificeerde kortsluitboog’, zoals sommige producenten van lasapparatuur het noemen. Voorbeelden daarvan zijn CMT, Cold-Arc, Cold Weld, STT, Speedpulse, PCS, forceArc, Rapid Weld, SpeedArc, DeepARC, enzovoort. Deze gemodificeerde kortsluitbogen komen niet in aanmerking om een lasser te kwalificeren voor kortsluitboog. Het kwalificeren van een lasser voor het kortsluitbooggebied kan dus uitsluitend indien de stroombron kan worden ingesteld als een conventionele lasmachine met CV stroom-spanningskarakteristiek. 5.3 Producttype De eerste zin van deze paragraaf in de norm geeft onopvallend iets belangrijks aan: “of een andere productvorm”. Hierbij is het van belang dat men 5.4 d) erbij betrekt, daar staat wat ermee wordt bedoeld. Een andere productvorm kan door een opdrachtgever, klantenspecificatie, keuringsinstantie of product- norm in specifieke gevallen worden voorgeschreven.

5.4 Type las Een belangrijk gegeven dat we van de laatste wijziging van de EN 287-1 kennen is het feit dat een hoeklas niet meer via een stompe lasproef kan worden gekwalificeerd. Hier wordt echter een alternatief voorgesteld, een gecombineerd proefstuk (Annex C), waarin een gedeelte als hoeklas en een gedeelte als stompe verbinding kan worden gelast en in één keer kan worden beproefd. Oplettendheid is hier geboden: een lasser die een kwalificatie voor een stompe verbinding nodig heeft, zal in de meeste gevallen direct ook een doorlassing willen ‘meenemen’. Als dat het geval is, dan gaat het verhaal van het gecombineerde proefstuk niet op. Bij dergelijke hoeklaskwalificaties moet men het geldigheidsgebied aanhouden van de stompe lasverbinding. Let op: de gedetailleerde beschrijving voor het uitvoeren van een dergelijke gecombineerde proef staat beschreven in punt 5.4.b; een aanvullende hoeklas in 5.4.e.Tevens moet de toepassing van deze optie speciaal op het certificaat worden aangegeven (zie paragraaf 10, laatste zin). 5.5

Groepsindeling lastoevoegmaterialen

5.5.1 Algemeen De indeling van lastoevoegmaterialen wordt gegeven in Tabel 2 van de norm. Voor lastoevoegmaterialen die niet in een van de gespecificeerde groepen vallen moet een aparte proef worden afgelegd. Belangrijke toevoeging: het is niet nodig om gelijke materialen te gebruiken als die waarin de lasverbinding moet worden gemaakt. Houd daarbij wel de lasbaarheid in de gaten. 5.5.2 Geldigheidsgebied Tabel 3 spreekt voor zichzelf, het toepassingsgebied is breed. Let op: de indeling in FM-nummers staat vooralsnog geheel op zichzelf en heeft daarom niets te maken met andere normen waarin lastoevoegmaterialen worden ingedeeld! 5.6 Toevoegmateriaal type De opmerking over de twee lasprocessen die door de norm worden gedekt die zónder lastoevoegmateriaal kunnen werken (TIG en autogeen) kan belangrijk zijn. De norm geeft hierbij aan dat het gebruikte basismateriaal de beperkende factor is voor het geldigheidsgebied, met andere woorden de lasser is uitsluitend gekwalificeerd voor de materiaalgroep waarin hij zijn/haar proef heeft afgelegd.

43

9. Geldigheidstermijn

Tabel 4 geeft het geldigheidsgebied voor typen beklede elektroden en Tabel 5 voor de overige toevoegmaterialen. 5.8 Lasposities Ook hier is een waarschuwing op zijn plaats; er zijn verschillende lasposities verdwenen uit de tabellen. Voor het eerst maakt een norm actief gebruik van het verschil tussen testposities en lasposities. Dit onderscheid bestaat al heel lang (we kennen het zelfs uit de oude “Regels voor Toestellen Onder Druk”), maar werd in de ISO en ook in CEN niet of nauwelijks gebruikt.

stompe plaatverbinding

stompe pijpverbinding

Hoek plaatverbinding

Hoek pijpverbinding

PA

PA

PA

PB

PC

| 4G

pijp as las

draaiend horizontaal onder de hand

PC

| 2G

PH

pijp as las

PF

| 3G opgaand

PJ

pijp as las

PG

| 3G neergaand

6.3 Lascondities Ten aanzien van de ‘stop-start’-eis is er ook nieuws te melden. De ‘oude’ norm spreekt van één ‘stop-start’ te maken in de grondlaag én één in de sluitlaag. Volgens de nieuwe norm moet - wanneer meer dan één lasproces wordt toegepast - tenminste één ‘stopstart’ voor ieder toegepast lasproces worden uitgevoerd, dus inclusief die in de grondlaag

44

PB

| 1F

| 2F

ingeklemd verticaal uit de zij

| 5G opgaand

PD

| 4F

ingeklemd horizontaal verticaal opgaand

| 5G neergaand

PF

| 3F opgaand

ingeklemd horizontaal verticaal neergaand

H-L045

pijp as las

Dit is dan ook de reden dat bijvoorbeeld de PH-positie (voor pijp), geen geldigheidsgebied meer heeft als PH maar slechts PA (onder de hand), PE (boven het hoofd), PF (verticaal opgaand); hier worden nu de gekwalificeerde lasposities weergegeven. Dit ligt in de lijn van ASME IX en de AWS; daar werkt dit hetzelfde. Dit geldt ook voor de H-L045 die kwalificeert als PA (onder de hand), PC (horizontaal), PE (boven het hoofd), PF (verticaal opgaand) en géén ‘H-L045’ meer. Eenzelfde redenering betreft J-L045. De EN-ISO 9606-1 werkt nadrukkelijk met beide systemen: de aanduiding PA, PB enz. zoals we ze in de huidige Europese en internationale normen tegenkomen, en de ‘omschreven’ posities die in de ASME-code en de AWS worden toegepast (zie Tabel 9 en 10 van de EN-ISO 9606-1). Het advies is om beide systemen toe te passen op certificaten, zodat er een maximale kans is dat deze door een brede groep van inspecteurs of toezichthouders worden geaccepteerd.

| 1G

| 6G opgaand

ingeklemd hellend opgaand

PG

| 3F neergaand

| 2FR

pijp as las

draaiend horizontaal horizontaal verticaal

PB

| 2F

pijp as las

ingeklemd verticaal horizontaal verticaal

PD

| 4F

pijp as las

ingeklemd verticaal horizontaal boven het hoofd

PH

| 5F opgaand

pijp as las

ingeklemd horizontaal verticaal opgaand

PJ

pijp as las

| 5F neergaand

ingeklemd horizontaal verticaal neergaand

© Nederlands Instituut voor Lastechniek, Zoetermeer | OPUS communicatie-ontwerp, Leiden

Anders is het met de lasposities, de posities waarin te verbinden materiaaldelen zich in de productiefase bevinden. Die worden aangeduid met namen als ‘onder de hand’, ‘horizontaal’, ‘boven het hoofd’, enzovoort. Ook hier horen toleranties bij die in de EN-ISO 6947 worden beschreven.

| 2G

pijp as las

PE

In principe zijn onze PA, PB, enzovoort slechts testposities, die uitsluitend worden gebruikt bij het uitvoeren van een test. Deze testposities hebben een tolerantie waarbinnen de test moet worden uitgevoerd.

| 1G

9.1 Eerste kwalificatie Een belangrijke nieuwe eis is dat er bij de eerste kwalificatie op ieder certificaat reeds wordt aangegeven hoe in de toekomst de verlenging zal worden uitgevoerd. Uit de opties die in 9.3 worden beschreven kan worden gekozen. Men moet zich realiseren dat hiermee telkens de keuze vastligt per kwalificatie.

Nederlands Instituut voor Lastechniek 1 2 en 8 3 en 7 4 en 6 5

onder de hand horizontaal verticaal uit de zij horizontaal boven het hoofd boven het hoofd

[email protected] | www.nil.nl Boerhaavelaan 40 | 2713 HX Zoetermeer T 088 400 85 60

Overzicht van de lasposities

en één in de sluitlaag. Let op: een overgang van massieve of metaalgevulde draad naar poedergevulde draad geldt als een proceswissel! In dergelijke gevallen verdient het aanbeveling om alle ‘stop-starts’ in één lijn te leggen, zodat het aantal proefstaven of doorsnedes (indien van toepassing) kan worden beperkt. Een veel voorkomende vraag is: “Hoe lang moet er worden gewacht tussen het stoppen en het herstarten?” Het antwoord is vrij eenvoudig: het materiaal moet kunnen stollen. Dus een paar tellen rust voor de herstart is reëel. Praktische tip: laat de lasser een krijtlijntje trekken daar waar hij is gestopt. In deze tijd heeft het lasmateriaal kunnen stollen. Vervolgens last hij verder.

7. Aanvaardbaarheidseisen voor proefstukken Hier staat een heel belangrijke zin: “De som van de grootste onvolkomenheden groter dan 1 mm, maar kleiner dan 3 mm in alle buigproefstukken, mag de 10 mm niet te boven gaan.” Nog een nieuw element is te vinden in de “onjuist aangevloeide las” (ISO 6520: ref. 505). Deze onvolkomenheid was in de laatste versie van de EN 287 naar niveau ‘C’ gegaan; echter in de EN-ISO 9606-1 gaat deze onvolkomenheid weer terug naar maximaal niveau ‘B’! Dit zijn belangrijke gegevens bij voornamelijk het NDO (visueel onderzoek). 8. Herbeproevingen Een mislukte proef voor deze norm mag slechts eenmaal opnieuw worden uitgevoerd zónder dat een extra training heeft plaatsgevonden. Na een tweede mislukking moet er dus eerst weer (aantoonbaar) worden getraind alvorens een nieuwe proef mag worden afgelegd.

9.2 Bevestiging van de geldigheid In deze paragraaf wordt niet al te veel gewijzigd, slechts verduidelijkt. Wellicht ten overvloede de opmerking dat het duidelijk niet de bedoeling is dat de lascoördinator van een bedrijf ‘even snel’ de tussentijdse bevestigingen aftekent wanneer na twee of drie jaar de ‘grote’ verlenging gaat plaatsvinden. Denk hierbij aan de verantwoordelijkheid die de fabrikant heeft ten aanzien van het door hem geleverde product. 9.3 Verlenging van de kwalificatie Zoals al eerder opgemerkt zijn er meerdere opties, waarbij reeds bij het uitreiken van het certificaat moet zijn vastgesteld op welke wijze het certificaat zal worden verlengd. De mogelijkheden worden hieronder verkort weergegeven: 1. De lasser voert iedere drie jaar een nieuwe proef uit. 2. De oude methodiek is ook een optie; iedere twee jaar worden twee lassen beoordeeld die de laatste zes maanden voor het verstrijken van de geldigheid van het certificaat zijn gemaakt. 3. Een lasserskwalificatie is onbeperkt geldig zolang: a. Iedere zes maanden de geldigheid is bevestigd. b. De lasser werkt bij dezelfde fabrikant en: c. Het kwaliteitssysteem van de fabrikant voldoet aan de eisen van de EN-ISO 3834-2 of -3 en dit moet zijn geverifieerd, uitgevoerd door een daartoe gemachtigde organisatie (bijvoorbeeld aangemelde instantie, ‘NoBo’). d. De fabrikant heeft gedocumenteerd dat de lasser lassen van acceptabele kwaliteit heeft geproduceerd, gebaseerd op criteria uit toepassingsnormen, zoals EN 13445 “Niet aan vlambelasting blootgestelde drukvaten”, EN 1090 “Het vervaardigen van staal- en aluminiumconstructies”, EN 12952 “Ketels met pijpen en hulpinstallaties”, EN 12953 “Vlampijpketels”, EN 13480 “Metalen industriële leidingsystemen” en EN 14222 “Vlampijpketels van corrosievast staal”.

In deze paragraaf wordt duidelijk de invloed van de toewijzing van verantwoordelijkheid aan de fabrikant zichtbaar. Met name optie 3 geeft ruimte aan een lascoördinator om met behulp van een weldoordacht administratief systeem ‘zijn’ lassers bij te houden. Dit is een typisch stukje filosofie dat afkomstig is van de ASME-code. Let op: de fabrikant mag nooit vergeten dat die verantwoordelijkheid in geval van onverhoopte calamiteiten bij HEM en niemand anders ligt! 10. Het kwalificatiecertificaat De norm geeft duidelijk aan dat de uitgifte van een certificaat strikt is voorbehouden aan de examinator of examinerende organisatie en stelt in bijlage A een ‘format’ voor. Opvallend daarin is – naast alle bekende zaken – dat ook een aantal zogenaamde niet-essentiële parameters moet worden vermeld zoals: • stroomsoort en elektrodepolariteit; • basismateriaal groep/subgroep; • beschermgas. Wanneer er een aanvullende hoeklasproef is uitgevoerd (volgens 5.4.e) moet het resultaat hiervan eveneens op het certificaat worden vermeld. 11. Beschrijving Na bespreking van alle wijzigingen zal het niemand verbazen dat ook de aanbevolen beschrijvingsmethode is aangepast aan de nieuwe opzet. Dit vergt behoorlijke aanpassingen van eventuele computersystemen die met de ‘oude’ systematiek volgens EN 287 werken.

Aanvullende opmerking: Binnen CEN is men nu nog aan het debatteren over de “DOW” dat staat voor “Date Of Withdrawal” de tijdsperiode dat de nieuwe norm (EN-ISO 9606-1) parallel mag worden toegepast met de oude EN 287-1. Er ligt een Deens voorstel om dit van de gebruikelijke 6 maanden naar 24 maanden op te vijzelen. Een aantal landen – waaronder Nederland – is hier fel tegen vanwege de verwachte chaos wanneer twee normen die principieel ernstig verschillen, tegelijkertijd zouden mogen worden gebruikt! Deze ontwikkeling wordt op de voet gevolgd en ligt momenteel in handen van

Wat nu? De introductie van de nieuwe norm voor de kwalificatie van lassers, geeft bij de overgang van oud naar nieuw meerdere mogelijkheden. We zullen proberen hierin enig advies te geven. Het is van groot belang om het voorwoord, de inleiding en het eerste hoofdstuk uit de norm goed te lezen. 1) Alle nieuwe certificaten moeten vanaf de datum van uitgifte van de EN-ISO 9606-1 (NEN-EN-ISO 9606-1 in ons land) worden uitgevoerd volgens de nieuwe norm. Dit lijkt eveneens te gelden voor al die andere (toepassings-)normen die verwijzen naar een oudere versie, bijvoorbeeld de EN-287-1, al dan niet voorzien van een jaartal. 2) Bestaande certificaten waarvan de lasgegevens beschikbaar zijn: a) met beproevingen binnen de technische intentie van de EN-ISO 9606-1. Deze zullen door een certificerende organisatie kunnen worden overgezet naar een nieuw certificaat. Hierbij moeten eventuele nieuwe geldigheidsgebieden worden ingevoerd. De vraag is hier natuurlijk: “wat is technische intentie?” Deze is lastig te beantwoorden en blijft daardoor een beetje suggestief. Momenteel ligt een conceptvraag aan ISO/TC 44 over het begrip ‘technical intent’ ter commentaar. Reëel is te verwachten dat hiermee bedoeld wordt bijvoorbeeld de beproevingsomvang als intentie, waarbij een afwijkende proefstaafligging over de diameter van een proefpijp (bijvoorbeeld figuur 5 van de norm) nog wel degelijk binnen de technische intentie valt. b) met beproevingen niet binnen de technische intentie van de EN-ISO 9606-1. Indien een lasserskwalificatie niet binnen de technische intentie van de nieuwe norm is uitgevoerd of beproefd, kan in principe geen overgang naar de nieuwe norm worden uitgevoerd en zal een nieuwe proef moeten worden afgelegd. 3) Bestaande certificaten waarvan geen lasgegevens meer te achterhalen zijn. Hierbij is het helaas niet mogelijk om een oud certificaat om te zetten naar een certificaat volgens de nieuwe EN-ISO 9606-1.

CEN BT, de Technical Board.

Ing. Henk J. M. Bodt IWE, voorzitter NEN commissie 341008, Lassen en verwante processen.

45

BRANCHES

september 2013

LAS- EN SNIJTOORTSEN

ADVIES en CONSULTANCY

ADK Techniek Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 750 38 20 - F 078 750 38 21 E [email protected] www.adktechniek.nl

WTT Lasopleidingen Theemsweg 4 - 3197 KM Rotterdam T 0181 29 57 50 - F 0181 21 81 24 E [email protected] www.wtt-lasopleidingen.nl

Vecom Metal Treatment B.V. Mozartlaan 3 - 3144 NA Maassluis T 010 593 02 99 - F 010 593 02 23 E [email protected] www.vecom.nl

Lincoln Electric Smitweld B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 20 6534 AD Nijmegen Postbus 253 - 6500 AG Nijmegen T 024 352 29 11 - F 024 352 22 02 E [email protected] www.lincolnelectric.nl

Lorch Lastechniek B.V. Postbus 5 - 2200 AA Noordwijk T 071 362 56 27 - F 071 362 38 85 E [email protected] www.lorch.eu

GEAUTOMATISEERD SNIJDEN AFZUIGINSTALLATIES en LUCHTBEHANDELING Zekeringstraat 33 - 1014 BV Amsterdam T +31 (0)20 556 35 55 E [email protected] Voorerf 18 - 4824 GN Breda T +31 (0)76 5424 300 E [email protected] www.element.com Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek, Breda, Hengelo, Rotterdam, Veendam.

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] www.alwn.nl

ATTC B.V. Fornheselaan 244 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] www.attc-bv.eu Slijtdelen voor snijprocessen: plasma, autogeen, laser. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen

De Vlamboog B.V. Wijkermeerstraat - 2131 HB Hoofddorp Postbus 298 - 2130 AG Hoofddorp T 023 567 55 00 - F 023 563 74 91 E [email protected] www.vlamboog.nl

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] www.hetlashuis.nl

Lincoln Electric Smitweld B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 20 6534 AD Nijmegen Postbus 253 - 6500 AG Nijmegen T 024 352 29 11 - F 024 352 22 02 E [email protected] www.lincolnelectric.nl

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] www.alwn.nl

Nederman/Lebon & Gimbrair Voltaweg 32 - 3752 LP Bunschoten Postbus 225 - 3750 GE Bunschoten T 033 298 81 22 - F 033 298 80 24 E [email protected] www.nederman.nl

AUTOMATISCHE LASHELMEN

Linde Gas Benelux B.V. Havenstraat 1 - 3115 HC Schiedam Postbus 78 - 3100 AB Schiedam T 010 246 14 70 - F 010 246 15 06 E [email protected] www.linde-gas.nl

KEURINGEN

Linde Gas Benelux B.V. Havenstraat 1 - 3115 HC Schiedam Postbus 78 - 3100 AB Schiedam T 010 246 14 70 - F 010 246 15 06 E [email protected] www.linde-gas.nl

Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] www.valkwelding.com

CHEMISCHE METAALOPPERVLAKTEBEHANDELING

Hoofdkantoor Dukdalf 11 - 9206 BE Drachten Postbus 505 - 9200 AM Drachten T 0512 52 40 08 E [email protected] www.weldmij.com

Henkel Benelux Adhesive Technologies T +32 (0)2 421 25 59 F +32 (0)2 421 25 99 E [email protected] www.henkel.nl

Kwaliteitsmanagement | Lasconsultancy | Inspectie

Henkel is wereldmarktleider op het vlak van oplossingen voor lijmen, afdichten en oppervlaktebehandeling.

46

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

AIB-Vinçotte Nederland B.V. Takkebijsters 8 - 4817 BL Breda Postbus 6869 - 4802 HW Breda T 076 571 22 88 - F 076 587 47 60 E [email protected] www.vincotte.nl

LASACCESSOIRES

Drachten | Zutphen | Rotterdam

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] www.alwn.nl

Interlas Theemsweg 4 - 3197 KM Rotterdam T 0181 29 57 50 - F 0181 21 81 24 E [email protected] www.interlas.nl

Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] www.alwn.nl

Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] www.valkwelding.com

Zekeringstraat 33 - 1014 BV Amsterdam T +31 (0)20 556 35 55 E [email protected] Voorerf 18 - 4824 GN Breda T +31 (0)76 5424 300 E [email protected] www.element.com Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek, Breda, Hengelo, Rotterdam, Veendam.

Slijtdelen voor snijprocessen: plasma, autogeen, laser. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen

LASTOEVOEGMATERIALEN

Interlas Theemsweg 4 - 3197 KM Rotterdam T 0181 29 57 50 - F 0181 21 81 24 E [email protected] www.interlas.nl

Henkel Benelux Adhesive Technologies T +32 (0)2 421 25 59 F +32 (0)2 421 25 99 E [email protected] www.henkel.nl Henkel is wereldmarktleider op het vlak van oplossingen voor lijmen, afdichten en oppervlaktebehandeling.

Exova B.V. Hofweg 5 - 3208 LE Spijkenisse T 0181 61 71 44 E [email protected] Kap. Nemostraat 12 - 7821 AC Emmen T 0591 61 85 55 E [email protected] www.exova.com

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

Lincoln Electric Smitweld B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 20 6534 AD Nijmegen Postbus 253 - 6500 AG Nijmegen T 024 352 29 11 - F 024 352 22 02 E [email protected] www.lincolnelectric.nl

ATTC B.V. Fornheselaan 244 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] www.attc-bv.eu

LASKWALIFICATIES/ CERTIFICERING

LASAPPARATUUR EN ANDERE TOEBEHOREN

INDUSTRIËLE GASSEN

Exova B.V. Hofweg 5 - 3208 LE Spijkenisse T 0181 61 71 44 E [email protected] Kap. Nemostraat 12 - 7821 AC Emmen T 0591 61 85 55 E [email protected] www.exova.com

BRANCHES

september 2013

WTT Lasopleidingen Theemsweg 4 - 3197 KM Rotterdam T 0181 29 57 50 - F 0181 21 81 24 E [email protected] www.wtt-lasopleidingen.nl

Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] www.valkwelding.com

LASTOORTSEN

ATTC B.V. Fornheselaan 244 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] www.attc-bv.eu Slijtdelen voor snijprocessen: plasma, autogeen en laser. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG en OP. Las- en snijtoortsen

Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

Lincoln Electric Smitweld B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 20 6534 AD Nijmegen Postbus 253 - 6500 AG Nijmegen T 024 352 29 11 - F 024 352 22 02 E [email protected] www.lincolnelectric.nl

MECHANISATIE EN AUTOMATISERING

Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] www.valkwelding.com

ADK Techniek Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 750 38 20 - F 078 750 38 21 E [email protected] www.adktechniek.nl

LIJMEN

Henkel Benelux Adhesive Technologies T +32 (0)2 421 25 59 F +32 (0)2 421 25 99 E [email protected] www.henkel.nl Henkel is wereldmarktleider op het vlak van oplossingen voor lijmen, afdichten en oppervlaktebehandeling.

MANIPULATOREN EN MECHANISATIE

Lincoln Electric Smitweld B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 20 6534 AD Nijmegen Postbus 253 - 6500 AG Nijmegen T 024 352 29 11 - F 024 352 22 02 E [email protected] www.lincolnelectric.nl

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] www.hetlashuis.nl

ADK Techniek Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 750 38 20 - F 078 750 38 21 E [email protected] www.adktechniek.nl

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] www.alwn.nl

Dumeta import / export B.V. Marconistraat 26 - 7575 AR Oldenzaal T 0541 53 33 69 - F 0541 53 33 71 E [email protected] www.dumeta.nl

Interlas Theemsweg 4 - 3197 KM Rotterdam T 0181 29 57 50 - F 0181 21 81 24 E [email protected] www.interlas.nl

Magnatech International B.V. De Amer 24 - 8253 RC Dronten T 0321 38 66 77 - F 0321 31 41 65 E [email protected] www.magnatech-international.com

47

BRANCHES

september 2013

NDO/DO ONDERZOEK

Drachten | Zutphen | Rotterdam Zekeringstraat 33 - 1014 BV Amsterdam T +31 (0)20 556 35 55 E [email protected] Voorerf 18 - 4824 GN Breda T +31 (0)76 5424 300 E [email protected] www.element.com Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek, Breda, Hengelo, Rotterdam, Veendam.

Hoofdkantoor Dukdalf 11 - 9206 BE Drachten Postbus 505 - 9200 AM Drachten T 0512 52 40 08 E [email protected] www.weldmij.com Kwaliteitsmanagement | Lasconsultancy | Inspectie

WTT Lasopleidingen Theemsweg 4 - 3197 KM Rotterdam T 0181 29 57 50 - F 0181 21 81 24 E [email protected] www.wtt-lasopleidingen.nl

ORBITAAL EN APPARATUUR

OPLEIDINGEN EN CURSUSSEN

Exova B.V. Hofweg 5 - 3208 LE Spijkenisse T 0181 61 71 44 E [email protected] Kap. Nemostraat 12 - 7821 AC Emmen T 0591 61 85 55 E [email protected] www.exova.com

Materiaal Metingen Testgroep B.V. MME Group Rietdekkerstraat 16 - Ridderkerk Postbus 4222 - 2980 GE Ridderkerk T 0180 48 28 28 - F 0180 46 22 40 E [email protected] www.mme-group.com

De Groot Lasopleidingen B.V. Weidehek 24 - 4824 AS Breda T 076 541 07 20 - F 076 542 72 95 E [email protected] www.lasopleidingen.nl

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] www.hetlashuis.nl

•

International Welding Engineer (IWE/ LPI)

•

International Welding Technologist (IWT/ MLT)

•

Verkorte combinaties van IWT met Inspectie en

Magnatech International B.V. De Amer 24 - 8253 RC Dronten T 0321 38 66 77 - F 0321 31 41 65 E [email protected] www.magnatech-international.com

SNIJDEN

ATTC B.V. Fornheselaan 244 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] www.attc-bv.eu Slijtdelen voor snijprocessen: plasma, autogeen en laser. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG en OP. Las- en snijtoortsen

PLASMASNIJDEN VOORBEWERKINGSAPPARATUUR VOOR PIJP EN PLAAT

keuring mogelijk. •

Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15, Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] www.valkwelding.com

Lastechnisch construeren, Workshop lasnormen, Lasopleidingen MIG/MAG, BMBE, TIG, Autogeen, Laskwalificalties/ certificeringen, SMLT

Ook cursussen op gebied van Materialen, Procestechnologie, Onderhoud & Inspectie, Engineering, Bedrijfskunde (hbo, post-hbo en masterniveau).

ONDERZOEK

Meer informatie CvNT Lenneke Kok T 088 481 88 88 E [email protected] www.cvnt.nl

Exova B.V. Hofweg 5 - 3208 LE Spijkenisse T 0181 61 71 44 E [email protected] Kap. Nemostraat 12 - 7821 AC Emmen T 0591 61 85 55 E [email protected] www.exova.com

ONDERHOUD & NIEUWBOUWINSPECTIE

3P Project Services B.V. Nijverheidsweg 4 - 4854 MT Bavel T 0161 43 85 00 - F 0161 43 85 01 E [email protected] www.3pgroup.com Totaalproject in inspectie en lastechnische ondersteuning en projectmanagement

48

ATTC B.V. Fornheselaan 244 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] www.attc-bv.eu Slijtdelen voor snijprocessen: plasma, autogeen en laser. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG en OP. Las- en snijtoortsen

Meer informatie ROC Joost Zijderveld T 030 754 69 03 E [email protected] bedrijfsopleidingen.rocmn.nl

bewijzen Wij be wijzen u tijdens de Sch weißen & Schneiden gr Schweißen graag aag he egendeel. hett ttegendeel.

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] www.hetlashuis.nl

Een aan aantal tal v voorbeelden: oorbeelden:

Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

t t

 Y
TOFMMFSF
QSPDFTSFHFMJOH Y
TOFMMFSF
QSPDFTSFHFMJOH

ns van Bezoek o ember 1 sept 16 t/m 2 nd op de sta i s iu van Fron

nd F102 Hal 3 Sta

t UBCJFMFSF
CPPH
NFU
[FMGSFHVMFSFOEF
OFFSTNFMU t

4 4UBCJFMFSF
CPPH
NFU
[FMGSFHVMFSFOEF
OFFSTNFMU t t

5 5PVDI
TDSFFO
CFEJFOJOH
PPL
NFU
IBOETDIPFO

PVDI
TDSFFO
CFEJFOJOH
PPL
NFU
IBOETDIPFO

WARMTEBEHANDELING

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] www.hetlashuis.nl

Denkt u dat het maximaal haalbare in de lastechniek bereikt is?

Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

Lastechnische opleidingen, advisering en certificering.

Hogeschool Utrecht, Centrum voor Natuur & Techniek en ROC Midden Nederland NIL erkende opleidingen voor alle niveau’s en processen.

Rolan Robotics B.V. De Corantijn 6 - 1689 AP Zwaag Postbus 135 - 1620 AC Hoorn T 0229 24 84 84 - F 0229 27 27 07 E [email protected] www.rolan-robotics.nl

Interlas is de gr Interlas grootste ootste ttotaalleverancier otaalleverancier op lasgebied. De jar jarenlange enlange ervaring ervaring is tterug erug tte e zien in de hoogw hoogwaardige aardige producten pr oducten die door In Interlas terlas w worden orden gele geleverd, verd, waaronder waaronder lasapparatuur lasappar atuur van van Fronius. Fronius. Behalv Behalve e pr producten oducten le levert vert Interlas In terlas ook dienst diensten. en. Als onder onderdeel deel v van an Interlas Interlas is WTT Lasopleidingen marktleider in Nederland. Zij biedt dan ook een zzeer eer uitgebreid uitgebreid pakket pakket lasoplei dingen en -trainingen -trainingen aan. Een landelijk ne netwerk twerk van van lasscholen en de volledige volledige ttechnische echnische onderst ondersteuning euning van van Interlas, Interlas, maakt dat dat WTT Lasopleidingen he hett ideale kenniscentrum kenniscentrum voor voor de lastechniek last echniek is.

Lincoln Electric Smitweld B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 20 6534 AD Nijmegen Postbus 253 - 6500 AG Nijmegen T 024 352 29 11 - F 024 352 22 02 E [email protected] www.lincolnelectric.nl

ROBOTS EN ROBOTISERING

Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

Lincoln Electric Smitweld B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 20 6534 AD Nijmegen Postbus 253 - 6500 AG Nijmegen T 024 352 29 11 - F 024 352 22 02 E [email protected] www.lincolnelectric.nl

t
5 BJMPSNBEF
QSPDFTPQMPTTJOHFO t
5BJMPSNBEF
QSPDFTPQMPTTJOHFO t
t
1 1SPDFTVJUCSFJEJOHFO
[POEFS
XJTTFMFO
WBO
SPDFTVJUCSFJEJOHFO
[POEFS
XJTTFMFO
WBO
stroombron stroombron t
t
&OFSHJFCFTQBSJOH
ENW
SFOEFNFOUTWFSCFUFSJOH &OFSHJFCFTQBSJOH
ENW
SFOEFNFOUTWFSCFUFSJOH

Delta Heat Services B.V. Scheelhoekweg 2 - 3251 LZ Stellendam Postbus 52 - 3250 AB Stellendam T 0187 49 69 40 - F 0187 49 68 40 E [email protected] www.delta-heat-services.nl • • • • • • •

Elektrisch voorwarmen en gloeien Inductie verwarmen Stationaire gloeiovens Mobiele gloeiovens Uitdrogen beton / coatings Verhuur / verkoop Advisering

t
%BUBMPHHJOH
VJUMFFTCBBS
WJB
64# %BUBMPHHJOH
VJUMFFTCBBS
WJB
64# t


www.interlas.nl www w.in . terlas.nl *OUFSMBT
t
5IFFNTXFH

t

,.
#PUMFL
3PUUFSEBN *OUFSMBT
t
5IFFNTXFH

t

,.
#PUMFL
3PUUFSEBN T: 
 




F: T: 
 




F: 
 




E: 
 




E: JJOGP!JOUFSMBTOM
OGP!JOUFSMBTOM


Een complete range lastoevoegmaterialen. Het aantal toepassingen in staalsoorten met een hogere treksterkte neemt sterk toe, met name in de off-shore, pipe-lay, kranenbouw, scheepsbouw en infrastructuur. Lastoevoegmaterialen van OERLIKON, onder te verdelen in beklede elektrode, gevulde en massieve MAG-draden en OP draad poeder combinaties, zijn speciaal ontwikkeld om aan de hoge eisen te voldoen. Voor OERLIKON kiezen verzekert u van een optimaal presterend product, vervaardigd in Europese fabrieken, met een ondersteuning en expertise van een internationaal netwerk.

Proven Welding Solutions for HYSS Applications Voor meer informatie vraag het uw OERLIKON leverancier: Air Liquide Welding België SA Tel: +32 (0)16 80 48 20 Air Liquide Welding Nederland BV Tel: + 31 (0)76 541 00 80 www.oerlikon-welding.com