Beschermen zonder te beknotten

beschermingsstatuut

Beschermen zonder te beknotten Nieuwe wet beschermingsstatuut Deze wet grijpt in op heel wat situaties waarmee gezinnen met een psychisch kwetsbaar persoon geconfronteerd worden: je zoon geeft ongeoorloofd veel geld uit en werkt zich in de schulden, je depressieve grootmoeder verkommert thuis en zou naar een woon-zorgcentrum moeten voor verzorging, je ouder die psychisch kwetsbaar is, is niet meer in staat de verkoop van het ouderlijk huis te regelen en het geld te beheren of te besteden enz. Aan het tot stand komen van deze wet is vele jaren parlementair werk voorafgegaan. De teksten werden definitief aangenomen door de Kamer van volksvertegenwoordigers op 28 februari 2013. De wet treedt op 1 september 2014 in werking. Dit artikel streeft er niet naar de wet in haar complexiteit toe te lichten maar in te gaan op enkele belangrijke aandachts­ punten en zorgen, die aangebracht werden door de deel­ nemers aan de vier studiedagen die Similes hierover de voorbije maanden georganiseerd heeft voor gezinnen van mensen met een psychische kwetsbaarheid.

Er zal een bewindvoerder over de persoon kunnen aangewezen worden. Is dat geen brug te ver?

Het antwoord is complex. Soms is een bescherming van de persoon nodig maar het aanstellen van een bewindvoerder over de persoon is verre­ gaand en ligt bijzonder gevoelig. Er zijn een aantal garanties voor goede toepassing in de wet ingebouwd maar toch zijn er valkuilen. Vooreerst is een aanstelling van een bewindvoerder over de persoon enkel mogelijk na voorlegging van een medisch getuigschrift, dat zicht moet geven op de weerslag van het ziek zijn op het functioneren. Er wordt een model medisch getuigschrift voorzien door de overheid, dat verplicht zal moeten gebruikt worden en een uitvoeriger beeld zal geven van de mogelijkheden van de betrokkene, veel uitvoeriger dan het beeld dat we nu kunnen lezen in de meeste medische getuigschriften, die aan de vrederechter voorgelegd worden en vaak summiere en niets­ zeggende getuigschriften zijn. Een model zal hopelijk meer garanties bieden op een correcte inschatting van de moge­ lijk­heden en beperkingen. Er is hoe dan ook een gesprek met de te beschermen persoon en zijn kerngezin. Het kerngezin is het concrete netwerk, dit zijn de personen, die met de te beschermen persoon samen­ wonen. Zij worden opgeroepen om hun oor­deel te geven aan de vrederechter over de nood aan bescher­ming. Ook andere familieleden kunnen verschijnen en vragen gehoord te worden.

Wat niet echt bevorderlijk is voor een toepassing op maat, is dat de beschermingsmaatregelen wat de persoon betreft in eenzelfde procedure genomen worden als de beschermings­ maatregelen over de goederen. We hadden liever gezien dat dit afzonderlijke procedures waren geweest, juist om veralge­meningen te vermijden. Waarop zal de vrederechter zicht moeten proberen te krijgen? Over welke handelingen wordt geoordeeld of de te beschermen persoon ze zelf nog kan stellen? Het zijn er heel wat… De vrederechter moet alle handelingen individueel bekij­ ken. Dat is een delicate opgave. We hopen dat elk domein terdege wordt bekeken, dat niet alle domeinen zomaar aangevinkt worden, want dat zou totaal ingaan tegen de geest van de wet, die aanstuurt op waardigheid, een zo beperkt mogelijke en geïndividualiseerde bescherming op maat. We hopen dat de vrederechters hier de nodige tijd en aan­ dacht aan zullen kunnen besteden! Concreet gaat het over de keuze van de verblijfplaats, het Similes n maart 2014 n nr. 147

9

beschermingsstatuut

huwen, de echtscheiding, de nietigverklaring van het huwelijk, de erkenning van een kind, afstammings­ vorde­ ringen, de uitoefening van het ouderlijk gezag, de verklaring wettelijke samenwoning, …

Hoe wordt de onbekwaamheid op persoonlijk vlak opgevangen?

Het is helemaal niet zo dat als de te beschermen persoon niet in staat bevonden wordt bepaalde handelingen te stellen wat zijn persoon betreft, de bewindvoerder dat in zijn plaats zal doen. Neen, heel wat handelingen zijn zo persoonlijk dat ze enkel door de betrokkene zelf kunnen gesteld worden en niet door de bewindvoerder. De vrederechter kan wel aan de betrok­ kene een bijzondere machtiging verlenen. Zo kan iemand onbekwaam worden geacht te huwen, maar er toch toe gemach­tigd worden, indien de vrederechter oordeelt dat hij op het ogenblik van de te stellen handeling er toch toe in staat is. In een aantal andere gevallen kan de bewindvoerder de handeling wel in de plaats van de beschermde persoon stellen. Zo kan de bewindvoerder bijvoorbeeld beslissen waar de beschermde persoon zal verblijven.

Wie kan het verzoekschrift opstellen en wat moet er in opgenomen worden?

Elke belanghebbende kan een verzoekschrift indienen bij de vrederechter als hij een bescherming nodig vindt. Dit verzoek­schrift bevat onder andere een schets van het fami­ liaal en sociaal netwerk, een beschrijving van de leef­ omstandigheden van de te beschermen persoon en de wijze waarop het netwerk kan betrokken worden bij het bewind. Er kunnen eveneens suggesties gedaan worden in verband met de aan te stellen bewindvoerder en de omvang van diens bevoegdheid. Nieuw is ook dat een model verzoekschrift zal voorhanden zijn, waarin uitdrukkelijk naar informatie over het voorgaande wordt gevraagd. Het wordt een uniform verzoekschrift voor het hele land. Onnodig te zeggen dat een goed gestoffeerd verzoekschrift een noodzakelijke voorwaarde is voor een uittekening van een bescherming op maat. De vrederechter moet immers voldoende informatie krijgen om zicht te krijgen op de beperkingen en de context van de te beschermen persoon.

Wat kan je doen als je geen medisch getuigschrift kan bekomen om de bescherming te vragen?

In het kader van de geestelijke gezondheidszorg is het soms moeilijk een attest te bekomen omdat de te beschermen persoon niet in behandeling is of wenst te gaan. Toch kan er heel wat mislopen op het persoonlijke en financiële vlak, wat een bewindvoering noodzakelijk maakt. De wet voorziet een oplossing voor die dringende situaties, waarin het absoluut onmogelijk is een medisch getuigschrift toe te voegen. Hij kan een geneesheer-deskundige aan­ stellen om de toestand van betrokkene te onderzoeken en neer te schrijven.

10

Similes n maart 2014 n nr. 147

Wie wordt als bewindvoerder aangeduid?

Het is niet onbelangrijk wie de bewindvoerder wordt. De aanpak en de persoonlijkheid van de aangestelde bewind­ voerder bepalen voor een groot stuk de kwaliteit van de aangeboden bewindvoering. De vrederechter duidt in dalende volgorde aan: § De gekozen bewindvoerder, tenzij er ernstige redenen zijn met betrekking tot het belang van de beschermde per­soon; § De ouder(s), echtgenoot, wettelijke samenwoner, de per­ soon met wie beschermde persoon een feitelijk gezin vormt, een lid van de naaste familie, de aangeduide last­ hebber, de personen die de beschermde persoon en om­ geving begeleiden, de aangeduide lasthebber (goede­ren alleen) of private stichting die zich uitsluitend inzet voor de beschermde persoon; § Een professionele bewindvoerder. En dit telkens rekening houdende met de mening van de te bescher­men persoon, de persoonlijke omstandigheden, de samen­stelling van het vermogen en de gezinstoestand

Het is de bedoeling dat de bewindvoerder bij voorkeur enkel bijstand zou verlenen en niet in de plaats van de beschermde persoon zou optreden. Hoe zal dat in de praktijk verlopen?

De bijstand is inderdaad de uitgangspositie. De beschermde persoon zal zelf, maar niet zelfstandig handelingen stellen. De beschermde persoon neemt het initiatief, de bewind­ voerder maakt het af, door bijvoorbeeld een tweede hand­ tekening te zetten. De vertegenwoordiging is een uiterste oplossing. Hier treedt de beschermde persoon niet zelf op en doet de bewind­ voerder het in zijn plaats. Het is de bedoeling dat enkel voor de vertegenwoordiging gekozen wordt als de bijstands­ formule onvoldoende bescherming zou bieden. Hoe zal dit verlopen in de praktijk? Op zich is de bijstandsformule een mooi en volwaardig regime maar de vraag is of ze vaak zal toegekend worden! Zullen de vrederechters hier in meegaan? Zullen ze niet vrezen voor rechtsonzekerheid en de voorkeur geven aan het veilige en duidelijke regime van de vertegenwoordiging? Bovendien zal dit van de bewindvoerder een grotere beschik­ baarheid, openheid en soepelheid vragen. Niet alle bewind­ voerders zullen daartoe bereid of in staat zijn.

Kan je als gezinslid van een persoon met psychische problemen nog op een wettelijke manier een overeenkomst met hem sluiten, waarin je afspreekt dat je zijn goederenbeheer zal doen, zonder dat de rechter er in tussenkomt?

Jazeker, maar er zijn wel voorwaarden aan verbonden. We noemen een dergelijke overeenkomst een lastgeving­ overeenkomst. De lastgever (de persoon met psychische kwetsbaarheid) en de lasthebber (een gezinslid bijvoorbeeld)

beschermingsstatuut

sluiten een overeenkomst waarin afspraken over het goede­ renbeheer gemaakt worden. Als beide partijen bekwame personen zijn en het ook blijven, is er geen probleem. Maar als de lastgever ernstig psychisch ziek wordt en de lasthebber dus niet meer kan controleren, voorziet de nieuwe wet dat de lastgeving juridisch gezien maar overeind blijft als ze geregistreerd werd. De registratie gebeurt door opname in een centraal register door bemiddeling van een notaris of de griffie van het vredegerecht. De niet geregistreerde lastgeving - na de inwer­king­treding van de wet - eindigt als de lastgever onbe­ kwaam wordt. Er is bovendien een beperking van de kring van lasthebbers. Niet iedereen kan lasthebber zijn. Zo zal een lastgeving aan een voorziening, waar de betrokkene verblijft, niet meer toegelaten zijn in geval van onbekwaamheid van de lastgever. Voordeel van een lastgeving is dat de kwetsbare persoon de eer aan zichzelf houdt en zelf een regeling uitwerkt zonder tussenkomst van de vrederechter, maar dit veronderstelt natuurlijk dat hij inzicht heeft in zijn beperkingen en vertrou­ wen heeft in dezelfde persoon op een duurzame wijze. De sancties zijn aanzienlijk en dus te vermijden als de lastgeving verder gebruikt wordt als ze niet voldoet aan de eisen van de wet! Zo kunnen alle rechtshandelingen gesteld door de lastgever vernietigd worden, op vraag van de last­ gever of de wettelijke vertegenwoordiger, rekening houdend met derde te goeder trouw.

Kan de bewindvoerder in sommige gevallen een schenking doen in plaats van de beschermde persoon?

Een plaatsvervangende schenking door de bewindvoerder is mogelijk na een bijzondere machtiging door de vrederechter verleend, ingeval de beschermde persoon zelf daartoe niet wilsbekwaam is en de wil tot schenken van de beschermde persoon bewezen wordt aan de hand van: § vroegere schriftelijke of mondelinge verklaringen; § de schenking in verhouding staat tot het vermogen; § en ze de beschermde persoon of zijn onderhouds­gerech­ tig­den niet behoeftig dreigt te maken.

Kan ik als lid van het gezin van de beschermde persoon een rol spelen als vertrouwenspersoon als ik zelf geen bewindvoerder ben?

Jazeker! De figuur van de vertrouwenspersoon wordt opge­ waar­deerd. Voortaan krijgt hij alle informatie en versla­gen van de bewindvoerder zodat hij zijn rol van toezicht en onder­ steuning ten volle kan opnemen. Bovendien kan hij op een­ voudig verzoek het dossier in het bevoegde vredegerecht inzien. Hij is een brugfiguur tussen de beschermde persoon en zijn bewindvoerder. Als vertrouwenspersoon word je aan­ ge­wezen door de beschermde persoon zelf, tenzij er ernstige redenen zijn met betrekking tot diens belang. Ook een andere belanghebbende kan om je aanwijzing vragen. De vrederechter kan ook desnoods ambtshalve een vertrou­ wens­persoon aanwijzen.

vormingsdag voor alle geïnteresseerden Wie beslist voor mij?

Nieuwe regelgeving voor mensen die niet meer bekwaam zijn om zelf te beslissen, niet alleen over hun goederen, maar ook over hun persoon Er zijn in de samenleving steeds meer mensen die, geheel of gedeeltelijk, niet (meer) in staat zijn om hun belangen naar behoren zelfstandig waar te nemen. De wetgever voorziet daarom in een regeling om hen te beschermen en bij te staan. Tot nu toe is de bewindvoering steeds beperkt gebleven tot het beheer van de goederen van de beschermde persoon. De nieuwe regelgeving maakt voor het eerst ook een bewindvoerder over de persoon mogelijk. Deze nieuwe regels kunnen een verregaande invloed hebben op de intieme relaties van de beschermde persoon en de dynamiek van zijn gezin. Deze korte bijscholing brengt u op de hoogte van dit ver­ nieuw­de wettelijk kader. De docent illustreert dit met uiteen­ lopende concrete cases, met ruim gelegenheid tot vragen stellen en discussie.

Medewerkers en gebruikers van zorgvoorzieningen, gezinnen en advocaten zullen op deze dag veel antwoorden vinden op hun vragen.

Praktisch Deze vormingsdag door Marianne De Boodt, juridisch adviseur van Similes en docent in de opleiding Psycho­ sociale Gerontologie en Gezinswetenschappen van de HUB gaat door op Dinsdag 3 juni 2014 van 10 tot 16u Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen, Huart Hamoirlaan 136 te 1030 Brussel € 50 per persoon Online inschrijven op gpv.hubrussel.be Meer info www.hig.be

Similes n maart 2014 n nr. 147

11

beschermingsstatuut

Er is ook voorzien dat de vertrouwenspersoon de vrede­ rechter moet vatten bij kennelijke tekortkomingen van bewindvoerder.

Wordt er tegemoetgekomen aan de veel gehoorde klachten over de bewindvoeringen, zoals ze nu lopen? Klachten als gebrek aan inspraak en overleg, afstandelijkheid en anonimiteit, traagheid en onnauwkeurigheid in financieel beheer zijn immers niet zeldzaam.

Ja en neen. Een echte klachtenprocedure in geval van disfunctioneren van de bewindvoerder is er niet voorzien, een beperking van het aantal dossiers per bewindvoerder al evenmin. Een ombudsdienst zou nochtans zeer zinvol werk kunnen doen als bemiddelaar en als signaalgever maar plannen om een dergelijke dienst op te richten zijn er niet voorzien. Wat kan er wel? Vooreerst wat vroeger ook al kon: een verzoek tot vervanging van de bewindvoerder richten tot de vrederechter maar uit ervaring weten we dat hier maar heel af en toe gevolg wordt aan gegeven. Ook aansprakelijkheidsvorderingen zijn moge­ lijk maar die zijn praktisch moeilijk hanteerbaar en zullen pas ingesteld worden in geval van grote fouten. Daarnaast kan de vrederechter dankzij de nieuwe wet een deskundige aanstellen voor nazicht van de boeken ingeval

de bewindvoerder kennelijk tekortschiet in zijn verslaggeving of de uitoefening van zijn of haar functie. De kosten hiervan worden ten laste gelegd van de bewindvoerder. De vrederechter kan ook een vermindering van de vergoe­ ding van de bewindvoerder of zelfs de bezoldiging niet toekennen bij ernstige klachten over het gevoerde beheer. Ook kan de vertrouwenspersoon de vrederechter vatten in geval van tekortkomingen en vragen de beschikking te her­ zien maar uit ervaring leren we dat de rol en de invloed van de vertrouwenspersoon helaas in realiteit overschat worden. De klachtenprocedure bij de hoge Raad voor Justitie is zeker zinvol om problemen te signaleren maar levert geen concrete oplossingen voor het betwiste dossier. Nuttig om weten is dat het dossier in het vredegerecht kan ingezien worden door de beschermde persoon zelf en zijn vertrouwenspersoon. Ook derden kunnen toegang krijgen tot het dossier als ze een belang kunnen aantonen en hun vraag kunnen motiveren. Inzage in het dossier kan wat druk op de ketel zetten.

Vragen bij het gevoerde beheer ontstaan soms na het overlijden van de beschermde persoon. Hoe heeft de bewindvoerder het aangepakt? Hoe is de bewindvoering verlopen? Hoe kan je er zicht op krijgen?

Erfgenamen en de belaste notaris kunnen het dossier in het vredegerecht inzien en dus zicht krijgen op het gevoerde

rondetafelgesprek voor alle geïnteresseerden Wanneer het nemen van persoonlijke en financiële beslissingen moeilijk wordt Ziekenzorg CM en Similes nodigen je uit.

Op 1 juni 2014 treedt een nieuwe wet in werking, die een regeling voorziet voor de bescherming van mensen die ten gevolge van een gezondheidsprobleem niet meer in staat zijn om persoonlijke en zakelijke beslissingen zelf te nemen! Tijd dus om jou te informeren! Het wordt een open gesprek, dat wordt ingeleid door een jurist. Daarna kan je met je persoonlijke vragen en bekommernis­ sen bij hem/haar terecht. De gesprekken richten zich tot mensen met een chronische ziekte of handicap, vrijwilligers, mantelzorgers en al wie zich op de toekomst wil voorbereiden. De samenkomsten gaan door op vijf locaties en we doen beroep op volgende juristen:

12

Similes n maart 2014 n nr. 147

Voor Brugge: Tim Wuyts, adjunctadviseur Kamerfractie van CD&V en docent UGent Voor Kessel-Lo, Antwerpen en Volledige Gent: Marianne De Boodt, programma­ juridisch adviseur Similes, folder in bijlage docent HUBrussel van dit tijdschrift of Voor Hasselt: Beatrijs te bekomen via Mevesen, vrederechter van [email protected] Neerpelt

beschermingsstatuut

beheer. Soms zijn er geen betrokken erfgenamen maar hebben anderen vragen bij het gevoerde beheer, hulpver­ leners bijvoorbeeld. Zij kunnen de procureur des Konings verzoeken het dossier in te zien. Maar derde belangheb­ben­ den kunnen ook zelf een gemotiveerd verzoek tot de vrede­ rechter richten die een belangenafweging doorvoert en bij inwilliging zal aangeven welke documenten kunnen ingezien worden.

Wat gebeurt er met de lopende bewindvoeringen?

Als er geen nieuwe rechterlijke beschermingsmaatregel wordt getroffen, is er een automatische omzetting in bewind over de goederen twee jaar na de inwerkingtreding van de wet. Bij een algemeen voorlopig bewind wordt de bescherm­ de persoon handelingsonbekwaam met betrekking tot alle vermogensrechtelijke handelingen in het strengste regime, namelijk de vertegenwoordiging. Er gebeurt een verplichte evaluatie van de handelingsonbekwaamheid binnen twee jaar na de omzetting. Wie een meer genuanceerde oplossing wil dan degene die in de lopende bewindvoering is voorzien, zal zelf een vraag tot de vrederechter moeten richten. Marianne De Boodt, juridisch adviseur Similes Bewindvoerders, die aandacht hebben voor mensen met een psychische kwetsbaarheid Bij Similes kan je terecht als je een bewindvoerder zoekt, die bereid is een persoonsgericht beheer te voeren voor een persoon met een psychische kwetsbaarheid. De kandidaat bewindvoerders zijn door Similes uitge­ kozen, ze worden opgeleid en begeleid in de uitoefening van hun functie. Ze combineren deskundigheid en patiënt­ gerichtheid en laten in de uitoefening van hun functie, veelvuldig inspraak en overleg toe. Regio’s die voorlopig kunnen bediend worden: Brugge, Kortrijk, Gent, Oudenaarde, Sint-Niklaas en Antwer­pen Voor meer informatie, advies en teksten Juridische dienst Similes Martine De Moor Similes Kantoor Oost- en West-Vlaanderen, Oude Abdij, Drongenplein 26, 9031 Drongen [email protected] tel 09 2168803   Marianne De Boodt Federatie Similes, Groeneweg 151, 3001 Heverlee [email protected] tel 016 244207 (bij afwezigheid 016 244201)

Mijn psycholoog Mijn psycholoog is zo erg een psycholoog dat ik er nooit een seconde over nagedacht heb dat hij ook nog mens is. Als ik hem ontspannen met de benen over elkaar geslagen in zijn praktijk zie zitten, notitieboekje op zijn schoot, behoedzaam een puntje aan zijn snor draaiend, dan is het niet voor te stellen dat hij ooit iets anders is dan dat. En het irriteert me. Want terwijl ik daar de meest duistere uithoekjes van mijn ziel aan hem blootstel, blijft hij één blok ongenaakbare rust. Wat je ook zegt - slaapproblemen, blijf bang dat ik ziek word, niemand wordt ooit verliefd op mij, ik heb de behoefte kleine hondjes in reepjes te snijden en er origamikunstwerken van te maken - hij heeft altijd een drie-stappenplan binnen handbereik. Nooit kijkt hij van iets op. Nooit lijkt er iets te zijn waarmee hij zelf geen raad weet. Maar laatst had ik hem. Ik was iets te vroeg en toen ik de praktijk in liep, hoorde ik een geluid dat ik nooit eerder had gehoord: mijn psycholoog in stemverheffing. Het kan me niks schelen dat je nu nog steeds ongelukkig bent, want als je niet betaalt dan haal ik mijn advocaat erbij! Ik snelde door de gangen in de hoop nog een laatste beetje mens in mijn psycholoog te kunnen meemaken. Net te laat, de telefoon werd weggestopt, ik kreeg een keurig handje. Als je hier even gaat zitten, ben ik zo bij je terug. Maar toch was deze sessie anders dan alle anderen. Want terwijl ik praatte, was ik extra alert. Lette hij wel op, of was hij toch van slag door dit incident? Is dat zweet dat langs zijn slaap naar beneden sijpelt? Gaat hij het hier met mijn zijn vrouw over hebben vanavond? Ik was extra alert, maar vooral extra alert op hem. Want terwijl ik hem nauwlettend in de gaten hield, vergat ik steeds waar we het over hadden, beantwoorde ik waaromvragen met ja. Aan het einde van de sessie, wist ik dan misschien wel dat mijn psycholoog ook maar een mens is, maar was dat ook het enige wat tot me was doorgedrongen. Mens zijn, dat kunnen psychologen toch echt beter aan ons overlaten. Een column van Jan Hoek. Similes n maart 2014 n nr. 147

13