Bernhardkazerne en Kamp Amersfoort Aan mij weer de eer om een stukkie te schrijven over ons uitje naar Amersfoort. Deze keer hadden we een toer gepland naar het Tankmuseum op de Bernhardkazerne in Amersfoort en aansluitend naar het beruchte Kamp Amersfoort uit de oorlog, waar zoveel mensen hebben vastgezeten onder erbarmelijke omstandigheden. De opkomst was deze keer ook weer goed te noemen, we waren ongeveer met twintig man/vrouw, op het laatst heeft Peter nog weer afgezegd wegens drukke werkzaamheden en Gerard Pauw wegens ziekte. Ik kwam s'avonds thuis en ik checkte mijn mail, zat er een mail van Gait Leferink bij, met de woorden, “kats vergetn Jan, is der mie bie deurre goan, dat is wel weer lachen natuurlijk. Dankzij Alberto Stegeman was er een redelijke scherpe bewaking ingesteld, dus het was niet naar binnen lopen naar het museum, eerst allemaal je ID laten zien en dan kreeg je een badge die je de hele dag moest dragen. We kregen de rondleiding van een 87 jarige Indiëveteraan, een nog hele krasse man moet ik zeggen, hij heeft ons alle uniformen en sabels en wat dies meer zij laten zien en er over verteld, aansluitend naar een ander gebouw waar diverse soorten tanks en ander klein materieel o.a. een brencarrier stonden. Er was ook nog een motor uit een Leopard, die bouwden ze in een halfuur ongeveer in, dit had ik dus wel eens in het echt willen zien, zulke dingen vind ik interessant, maar dat dus niet gezien. Toen aansluitend de lunch daar gebruikt en daarna naar Kamp Amersfoort. Daar werden we begroet door een lid van het OVV, ben alleen de naam kwijt. Die heeft ons samen met een vrouwelijke collega van hem tekst en uitleg gegeven over Kamp Amersfoort. Kamp Amersfoort was in de Tweede Wereldoorlog een gewelddadig doorgangs-en strafkamp van de Duitse bezetter (SS). Vanaf augustus 1941 tot april 1945 hebben hier ongeveer 37000 mensen voor kortere of langere tijd vastgezeten. De gevangenen die hier zaten, werden om zeer verschillende redenen opgepakt. Zo waren er politieke gevangenen, geestelijken, Jehova's getuigen, misdadigers, gijzelaars, Joden; mensen van eenvoudige komaf tot mensen die een prominente plek in de samenleving hadden. Uithongering en mishandeling waren aan de orde van de dag. Het zaaien van onderlinge verdeeldheid werd effectief toegepast. Gevangenen werden ingedeeld in werkgroepen of 'Kommando's' Tot 1943 voornamelijk ten behoeve van de uitbreiding van het kamp. In een gunstig 'Kommando' werden gevangenen minder opgejaagd en mishandeld. Het toepassen van fysiek geweld door de kamp-SS was volstrekt willekeurig. Daarbij speelden de persoonlijke voorkeuren van de kamp-SSers een belangrijke rol. De vaak willekeurig toegepaste collectieve en inviduele straffen waren onmenselijk en wreed. Berucht was het zogenaamde strafstaan Ám Tor' of in de rozentuin. Er ging geen enkele remmende of corrigerendewerking uit van de kampleiding. Naar buiten toe hoefde- in de praktijk-niemand zich te verantwoorden voor het toegepaste geweld.
De gevangenen moesten o.a. een schietbaan uitgraven in het bos, dit was een diepe geul door het bos, vanaf het kamp loopt het bos namelijk op naar boven, deze baan is 320 meter lang. Aan het eind bij de kogelvanger staat nu een stenen beeld van een man, ze noemen het ook 'De Stenen Man' Op 23 september 1950 werd er voorlopig een houten kruis geplaatst. In 1953 werd het houten kruis vervangen door een monument 'De Stenen Man' Dit beeld werd op de plek geplaatst waar in 1945 49 mensen waren aangetroffen in een massagraf. Op 14 mei 1953 onthulde minister-president dr. W Drees het beeld dat officieel de naam draagt 'Gevangene voor het vuurpeloton' Dit is nu een nationaal monument, ieder jaar maar in elk geval op 19 april (de herdenkingvan de overdracht aan het Nederlandse Rode Kruis) en op 4 mei vinden bij het monument herdenkingsplechtigheden plaats. Er was ook nog een bunker waar ze gevangenen in zetten die volgens hen een extra straf verdienden. Tot zover bekend is daar ooit een man uit ontsnapt, dit was
Gerrit Kleinveld. Zijn ontsnapping werd later verfilmpd. De reconstructie van een deel van de cel gebeurde in overleg met hem.
Afbeelding 1: De Stenen Man
Het was een zeer indrukwekkende rondleiding van onze OVV collega. Hij liet ook nog een loopgraaf zien die ze daar ook nog gegraven hebben. De rondleiding duurde twee uur, maar was eigenlijk nog te kort. Mijn dochters waren erg onder de indruk van dit alles, het is toch wel goed dat we hier elk jaar nog eens bij stilstaan op 4 mei, zo'n dag in Kamp Amersfoort drukt je nog eens goed met de neus op wat toen gebeurd is. Ik denk dat de meeste mensen toen er geen notie van hadden wat daar gebeurd is, misschien wel een gedachte dat het er daar niet zo fijn aan toe ging, maar wat er werkelijk gebeurde ging het voorstellingsvermogen de mensen te boven denk ik.
Deze muurschilderingen zijn in juli 1971 ontdekt in het voormalige kantoor van de kampcommandant, men heeft dan ook besloten toen de zaak werd verbouwd om deze muur te laten staan en te integreren in het nieuwe gebouw .
Het Rode Kruis was ook actief in het kamp, dat wil zeggen zoveel als de Duitsers toe lieten natuurlijk. Een verpleegster genaamd Loes van Overeem heeft veel voor de gevangenen betekend. Zij stond bij de gevangenen bekend als de 'Witte Engel' De weg waar aan het kamp ligt is naar haar vernoemd. Na deze excursie konden we weer terug naar de Bernhardkazerne om te genieten van de beroemde 'Blauwe Hap' maar ik had een oude tankboer uit Enter mee genomen, hij had zelf nog in Kamp Amersfoort gelegen als soldaat, want na de oorlog heeft het kamp nog een tijd als kazerne dienst gedaan. Maar deze man moest dezelfde avond nog naar condoleren van een bekende van hem en dan kwam hij te laat, dus wij zijn rechtstreeks naar huis gegaan. Ik denk dat de rest wel aangeschoven is op de Bernhard. Dit was een kleine impressie van wat wij gezien en gehoord hebben. Ik zou zeggen tot de volgende keer maar weer, heeft mij deze keer wel zwoegen gekost om aan al die feiten te komen, maar het is gelukt. Groeten uit Enter, Kpl1 bd Jan Manenschijn, de Moane
