Beestige Buren Dieren in de stad DIDACTISCH DOSSIER

Museum Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen

‘Beestige Buren’ Dieren in de stad van 18 oktober 2000 tot 31 maart 2002 in het Museum voor Natuurwetenschappen

DIDACTISCH DOSSIER

Een permanente bouwplaats vol staal, glas en beton, waar koning auto heerst … Een jachtige hoofdstad zonder bomen, dieren, groen … Deze clichés geven een vertekend en onvolledig beeld van onze stad. Hier herbergt zich een fascinerend, maar onbekend dierenrijk. Als je je oren en ogen goed openhoudt, duiken er overal stadsbeestjes op. Dit rijke leven willen we je laten ontdekken tijdens een tentoonstelling die 2001 beestige verhalen vertelt.

Met de steun van Brussel 2000, DWTC, Brussels Hoofdstedelijk Gewest, BIM, RTBf, La Libre Belgique en Fortis Bank

Didactisch dossier Beestige buren

Educatieve Dienst KBIN okt. 2000

1

Voor een aangenaam bezoek… Speelexpo… De tentoonstelling « Beestige Buren – Dieren in de Stad » laat kinderen en hun familie onbekende aspecten ontdekken van het « wilde » stadsleven. Het is een speelexpo die zich voornamelijk richt tot de oudste kleuters, de jongeren van het basisonderwijs en van het eerste jaar secundair. De motor van de tentoonstelling is een spel, een zoektocht door ons « stadsdoolhof » met informatie over hoe de dieren naast en met de mens leven in een stedelijk milieu. …met opdrachten De kinderen doorlopen het parcours zelfstandig of in kleine groepjes en voeren een opdracht uit. Om die opdracht tot een goed einde te brengen, doorkruisen ze de tentoonstelling : ze observeren de stadsdieren, luisteren naar hun kreet of roep, volgen hun spoor, aaien hun pels of hun veren, maken puzzels en lossen raadsels op die dieren hen voorleggen. De speurneuzen leren spelenderwijs heel wat over onze beestige buren.

Op het journaal en in de krant Bij het binnenkomen krijgen de jongeren alle informatie via een heus dierenjournaal. Ze krijgen een tentoonstellingskrant met een opdracht, aangepast aan hun leeftijd (een potlood is handig). Er zijn 8 opdrachten uitgewerkt, vier bedoeld voor kinderen jonger dan tien jaar (met kleurenfoto) en vier voor jongeren ouder dan tien jaar (met zwart-wit foto). De duur van het bezoek bedraagt 1.20 uur. Geleide bezoeken voor de jongsten De jongsten, die nog niet of onvoldoende kunnen lezen, worden bij hun spelopdracht begeleid door een animator. Dergelijke geleide bezoeken zijn voorzien op dinsdagnamiddag, woensdagvoormiddag en vrijdagnamiddag. Ze duren ongeveer één uur.

Met uw klas en beestige buren op internet ? Een (school)groep die na het bezoek rond de thema’s van de tentoonstelling een project uitwerkt, kan het resultaat daarvan (tekeningen, foto’s, gedichtje, opstel, interview…) naar de Educatieve Dienst ([email protected]) opsturen. Wij evalueren de projecten en zetten de beste op de website van ‘Beestige buren’ . Zo kom je met uw school op onze website, waar heel wat te beleven valt. Klik op www.natuurwetenschappen.net en je ontdekt de zaal voor ‘curieuzeneuzen’ met de knotsgekke vraag van de maand, de knutselhoek, de spelletjes, een encyclopedie die voortdurend aangroeit en een stadssafari. Verteluurtje De verbeelding is aan de macht in deze tentoonstelling. Kinderen die ze op woensdag- of zondagnamiddag bezoeken kunnen (gratis) deelnemen aan een verteluurtje. Professionele vertellers komen hun dierenverhalen voorstellen in een speciaal daartoe ingericht theatertje.



2

Parcours doorheen de tentoonstelling Kinderen verwelkomen je al aan de poort van de tentoonstelling. In een kort filmpje geven ze hun mening over de dieren in de stad : over dieren die ze zagen, hoorden (knappe nabootsing van geluiden !) of waar ze bang voor zijn, maar ook hoe zwaar of hoe nuttig het is voor de dieren om met ons de stad te delen. De tijd gaat snel als je luistert naar hun anekdotes en dan gaat de poort open. Je gaat niet zomaar binnen bij de Beestige Buren. Alleen op vaste tijdstippen, zoals in de bioscoopzaal. Omdat de tentoonstelling start met een voorstelling van een dierenjournaal.

1. Het dierenjournaal De kinderen gaan zitten en dan verschijnt Staf Coppens van Ketnet. Hij presenteert een journaal dat in het teken staat van de dieren in de stad. Hij geeft ons het laatste nieuws over de link tussen de stad en de dieren en hun delicate samenwonen : een manifestatie om de woonplaats van de dieren te beschermen, een onderzoek naar de verkeersongevallen met dieren… Hij ontvangt in de studio mevrouwtje Kruidentuin, die de stadstuintjes bespioneert om ideeën op te doen voor haar eigen tuin, vol planten en dieren. Staf die gekke bekken trekt, de nieuwsberichten die elkaar opvolgen, je denkt dat je thuis naar een echt journaal zit te kijken . Na de eindgeneriek gaat het scherm opzij en kan je de tentoonstelling zien. Het stadsdoolhof is klaar om ontdekt te worden. Elk zijn opdracht De bezoekers komen de stad op kindermaat binnen en mogen een krantje nemen. Ze vinden er de informatie terug die ze op het scherm hebben gekregen, de onderwerpen van de opdracht die hen is toevertrouwd (aangepast aan hun leeftijd zijn er 8 verschillende opdrachten te vervullen). Als echte reporters noteren ze in hun krantje wat ze zien en antwoorden ze op 5 vragen. Ze gaan op zoek in het stadsdoolhof. Door de stadsdieren goed te observeren, door te luisteren naar hun roep, hun spoor te volgen, hun pels of veren te voelen, kunnen ze hun opdracht in het stadsdoolhof tot een goed einde brengen. De stad van de dieren: 8 zones De vos Yuri, de mascotte van de tentoonstelling, toont de weg. Hij duidt de zones aan, gaat mee van paneel tot paneel, geeft instructies en helpt een handje bij het oplossen van de vragen in de 8 zones : - stadscentrum - parken en tuinen - stadsbos - de nachtelijke stad

- braakliggend terrein - vijvers - onder de grond - de grote trek

Opdracht volbracht ? Op het einde van het stadsparcours kunnen de kinderen hun antwoorden controleren op een computerscherm en dan zien ze of ze hun opdracht naar behoren vervuld hebben. Tenslotte wacht hen nog een verrassing : de mascotte Yuri presenteert zijn versie van het journaal. De omgekeerde wereld, waarin mensen vreemde vogels blijken te zijn !



3

2. Stadscentrum

Het stadscentrum is het koninkrijk van de vogels. Je ziet opgezette voorbeelden die je goed kan observeren, want ze gaan niet vliegen. Je hoort hun roep als je op een knopje duwt. Er zitten ook beestige buren op zolder (lieveheersbeestjes en gaasvliegen) en in de kelder (pissebedden en muggen). Bekijk ze goed, misschien vind je ze wel terug als je straks naar huis gaat. Kijk uit waar je loopt ! Want er wonen ook diertjes tussen de straattegels : mieren, pissebedden en bijtjes die je hier van dichtbij kan begluren. Verbaasd dat er zoveel dieren tussen het beton en het glas leven ? In een humoristisch paneel leer je de voordelen en nadelen kennen van de stad voor de dieren. In de buurt van een huisje wachten twee computers je op. Daar ontmoet je exotische diertjes, (Nijlganzen, roodwangschildpadden, halsbandparkieten…) die zich in onze steden thuisvoelen. Je leert waar ze vandaan komen en of hun introductie in de stad eventueel problemen oplevert. Welke dieren leefden er vroeger in de buurt van de steden ? Beren, everzwijnen, wolven… iedere stad heeft een eigen verhaal.

Lijst van de dieren die aan bod komen. Sommige worden uitgebreid besproken, andere worden enkel in een speciale context vermeld.

Vogels tussen stenen en beton :

Binnenshuis

Exoten (computerspel)

-

- zomerkolonie vleermuizen - in de kelder: - huisspin - trilspin - zilvervisje (insect) - pissebed - mug - wintergasten op zolder: - lieveheersbeestje - gaasvlieg - kleine vos (vlinder) - huismuis - wesp

-

Huisduif Rotsduif houtduif holenduif Turkse tortel huiszwaluw boerenzwaluw spreeuw zwarte roodstaart huismus gierzwaluw zwarte kraai ekster kauw

Natuur tussen straatstenen -


zwarte wegmier zandbij (solitair) pissebed maartse vlieg


kakkerlak rijstkalander faraomier Spaanse wegslak Nijlgans Koreaanse eekhoorn Roodwangschildpad Halsbandparkiet grote groene kikker prairiehondje

Stadsverhalen (boek) -

everzwijn hert wolf beer das

4

3. Parken en tuinen

Een beetje verder bevindt zich een haag. Je komt er grote silhouetten tegen die je erop wijzen dat de haag het terrein is van de slak, de eekhoorn, het roodborstje en de egel. Wil je er meer over leren ? In de brievenbus vind je weetjes over deze dieren. In de haag kan je door vergrootglazen vlinders en wespen van kortbij bekijken. Het zoemt van jewelste in je oren. Er lopen sporen door de tuin. Van wie zijn ze ? Door ze te volgen vind je hun eigenaar : de hermelijn, de steenmarter… Er is een nestkastje opgehangen. Daarin zie je een filmpje over een mezenfamilie : het maken van het nest, het leggen van de eieren, het broeden en het uitkomen van de jongen. Een infraroodcamera in een nestkastje heeft dat prille leven kunnen registreren. Er staat een parmantige boom in je tuin. Maar wie woont daar ? Druk op een bel en een bewoner verschijnt. Hij zal je met luide stem uitleggen waarom hij precies de wortels of de takken uitkoos om er te leven. Begeef je naar de oude muur. Tussen de bakstenen zie je op kleine schermen beelden van de talrijke dieren die er beschutting zoeken.



5


Rottend hout

Parken en tuinen -

bruingerande tuinslak egel roodborstje eekhoorn kleine bonte specht groene specht merel winterkoninkje lijster mezen

Sporenspel -

kraai das eekhoorn egel vos hond steenmarter hermelijn bunzing

De haag - spot op kruisspin - spot op meikever - vliegen: o.a. - bijenzweefvlieg - roofvlieg - blauwe vleesvlieg - wantsen: o.a. - roofwants - schorswants - schildwants

- vliesvleugeligen: o.a. - aardhommel - honingbij - solitaire bij - solitaire wesp - goudwesp - sluipwesp - kevers: - meikever loopkever - lieveheersbeestje - soldaatje - snuitkever - kniptor - goudhaantje - bladhaantje

Een boom: een stad op zich -

wezel heggenmus winterkoninkje boomklever vliegend hert snuitkever roodpotige boomwants grootoorvleermuizen eikengalwesp groenling zwartkop bosuil koolmees

-

huisjesslak larve vliegend hert larve boktor

-

spot op aardhommel spot op atalanta

Insecten: bloembestuivers - hommels - bijen - wespen - vlinders - bladhaantje - boktor - snuitkever - soldaatje - penseelkever - wolzwever - zweefvlieg - vleesvlieg Insecten: geen bestuivers - waterjuffer - libellen - krekels - sprinkhanen - loopkevers - poppenrover - mestkevers - kortschildkever - kakkerlakken - wantsen - schorpioenvlieg - oorworm - langpootmug Een levende muur (videofilm):

Strooisellaag - vlinders: - kleine vos - blauwtje - koolwitje - atalanta - dagpauwoog - groot geaderd witje - citroenvlinder


-

duizendpoot miljoenpoot pissebed springstaarten


-

hooiwagen springspin rode fluweelmijt dambordvlieg mestselwesp kaardespin lieveheersbeestje huisjesslak

6

4. Stadsbos

In het bos staat een uitkijkpost. Als je die beklimt kan je roofvogels, reigers, meeuwen in hun vlucht bewonderen. Met een verrekijker zie je de vogels in detail. Gehurkt in een hutje bespied je een jonge ree, een houtsnip, een bunzing… dieren die je in werkelijkheid moeilijk kan observeren. Door middel van een spel leer je de sporen lezen die je onderweg vindt : zeg me hoe je een nootje opeet en ik zeg je wie je bent ! Tot slot verklaart een animatiefilm, volledig in huis gemaakt, de populatiedynamica. Het is de ‘Beestige Buren Rap’, een titel die meteen ook de stijl van het filmpje aangeeft.


-

eekhoorn woelmuis bosmuis vliegend hert grote weerschijnvlinder rosse vleermuis gouden schallebijter rode bosmier houtsnip bunzing buizerd boomklever fluiter glanskop


-

ree zwartkop winterkoninkje vink zwarte specht sperwer torenvalk slechtvalk blauwe reiger zilvermeeuwen kokmeeuwen


7

5. Nachtelijke stad

Zou het ‘s nachts in de stad even stil zijn als in huis, Nee hoor ! Een heleboel dieren gaan pas op stap als jij slaapt. Als de nacht valt, kan de voorstelling beginnen. Yuri de vos, onze gids, neemt de kinderen mee op een nachtelijke ontdekkingstocht. Je hoort het oehoe van een uil, je ziet een egel in het gras voorbijflitsen … Opgezette diertjes, een spel met decor en licht, kippenvel is gegarandeerd. Lijst van de dieren die aan bod komen. Sommige worden uitgebreid besproken, andere worden enkel in een speciale context vermeld.

-

vleermuizen (60 jaar onderzoek)

Onderscheid dag- nachtvlinder

-

bosuil ransuil kerkuil steenuil

-

kat huismuis woelmuis vos vleermuis glimworm bunzing

- dagvlinders : o.a. - koninginnepage - citroentje - koolwitje - dagpauwoog - kleine vos - gekartelde auretia


- nachtvlinders : o.a. - grote beervlinder - huismoedertje - pijlstaart - wasmot


8

6. Braakliggend terrein

Kijk eens mee door de afsluiting van een braakliggend terrein : hagedissen, vogels, insecten, dieren die je niet direct in een tuin of park vindt, trekken aan je oog voorbij. Twee stappen verder maak je kennis met een vossenfamilie, knus in hun hol. Vroeger was het ondenkbaar dat je ergens in de stad een vos zou tegenkomen. Maar nu kan het. Want, waar mensen wonen daar is voedsel. Het is langs de spoorwegbermen dat de vos terugkeert naar de stad. Hij is sluw, slim en ontzettend sympathiek. Niet te verwonderen dat hij de mascotte werd van de tentoonstelling.


-

tjiftjaf tuinfluiter rietzanger kneu levendbarende hagedis egel


-

kleine vos bont zandoogje sabelsprinkhaan landkaartje solitaire bij blauwe duinsprinkhaan de vos (diorama)


9

7. Vijvers

Futen, waterhoentjes, meerkoeten en zelfs de blauwe reiger hebben zich met succes gevestigd aan de parkvijver Als je naar een vijver kijkt, is het moeilijk je het leven onder water voor te stellen. Hier kan je, zonder nat te worden, vele geheimen ontdekken. De paringsdans van de stekelbaars bijvoorbeeld kan je in een film zien. In een spel leer je de poten van een eend herkennen. In een ander spel help je vogels die hun weg kwijt zijn, hun nest terug te vinden. Even verder spreken ze in een film over de padden en kikkers die lange reizen ondernemen om hun geboortevijver te bereiken en er hun eieren te gaan leggen. Een niet ongevaarlijke tocht.


-

kamsalamander kleine watersalamander alpenwatersalamander vinpootsalamander bruine kikker groene kikker gewone pad glazenmaker wilde eend tafeleend kuifeend

-

blauwe reiger knobbelzwaan ijsvogel


- diorama boven: - meerkoet - waterhoen - kleine karekiet - schaatsenrijder - diorama onder: - fuut - stekelbaars - posthoornslak - poelslak - eendenmossel - larve kokerjuffer - waterschorpioen - geelgerande watertor - zoetwaterpissebed


10

8. Onder de grond

Een rioolbuis verwelkomt je. Durf je je erdoor wurmen ? Het bezoek is de moeite waard. De knaagdieren zijn hier je beestige buren : zwarte en bruine ratten, muizen … Deze beestjes licht je bij met je zaklamp. Dan ga je rond een koker in de muur zitten om Max te bekijken. Max De Mier is een schitterende animatiefilm, gerealiseerd door de multimedia-afdeling van het Instituut, over één dag uit het leven van een mierenkolonie. Alsof je er zelf bij bent ! Een paar passen daar vandaan vertelt een meer dan levensgrote regenworm zelf hoe belangrijk hij wel is voor de kwaliteit van de aarde. De mestkever en de mol tonen dan weer in een stripverhaal hoe zij leven.


In riolen:

Ondergronds :

-

-

zwarte rat bruine rat spinnen vliegen pissebed vlokreeft naaktslak kakkerlak


zwarte wegmier regenworm mol driehoornmestkever


11

9. De grote trek

Alle kinderen verzamelen in een luchtballon. De stad ligt aan hun voeten. In de lucht : vogels, een vleermuis en een vlinder die op reis vertrekken. Ze verlaten onze streken om de winter in warmere oorden door te brengen. Op een geluidsband hoor je het verhaal van de dieren : waarom ze vertrekken, hoe ze hun weg vinden en welke gevaren ze moeten trotseren.


-

kokmeeuw spreeuw atalanta rosse vleermuis

-

zwartkop roodborstje ooievaar stadsduif

10. Opdracht volbracht ? Op het einde van het stadsparcours kunnen de kinderen hun antwoorden controleren op een computerscherm en dan zien ze of ze hun opdracht naar behoren vervuld hebben. Tenslotte wacht hen nog een verrassing : de mascotte Yuri presenteert zijn versie van het dierenjournaal. De omgekeerde wereld, waarin mensen vreemde vogels blijken te zijn !



12

Om er meer over te weten Didactische publicaties rond de tentoonstelling BEUDELS M.-O., 2000. Beestige buren, dieren in de stad. Uitg. KBIN Brussel, 52 blz. Een boek waarin men het wonderlijke dierenwereldje in de tuin, op een braakliggend terrein, in en rond een vijver, in het park en het bos ontdekt. DUSART M., VANDEVELDE I., 2000. Beestige buren. Dieren in de stad. Themanummer Zonneland 82ste jrg. nr. 3, sept. 2000. Uitg. Averbode, 16 blz. DUSART M., VANDEVELDE I., 2000. Beestige buren . Op zoek naar dieren in de stad. Themanummer Zonnestraal. 36ste jrg. nr. 4, sept. 2000. Uitg. Averbode, 24 blz. KBIN, 2000. Tentoonstellingskrant ‘Beestige buren: dieren in de stad’. Uitgave KBIN Brussel, 17 blz. Iedere bezoeker aan de tentoonstelling ‘Beestige buren’ ontvangt deze krant met informatie en 8 spelopdrachten van verschillend niveau. SCHUYEMANS W., 2000. Op safari in de stad. Uitgave KBIN Brussel 32 blz. Originele catalogus bij de tentoonstelling ‘beestige buren’. Sil trekt met zijn opa op safari in de stad en ontdekt elke dag plekjes met verborgen dieren.

Jeugdboeken RODNEY A., 1995. Dorpen en steden. Natuurwijzer. Uitg. De lantaarn. 45 blz. Boeiend boek niet enkel over de flora en fauna van dorpen en steden, maar ook hoe we die kunnen behouden. BARFF U., 1998. Groot knutselboek van de natuur. Casterman. 111 blz. Een boombastbootje, een vogelmobiel, een zeeroversvlot, een schilderij van bloemblaadjes, talloze manieren om met puur natuurlijke materialen te knutselen. CHINERY M., 1993. Op onderzoek in de natuur. (vertaling: Midas Dekkers) Uitgeverij De Hoeve . 190 blz. Een boek vol eenvoudige observatiegerichte biologische projecten voor in huis, tuin of veld. DE HAAN N., 1997. Maak van uw tuin een vogelparadijs. Uitg. Sesam Natuur, 118 blz. Prachtig boek met handige tips om het vogels naar hun zin te maken. STRUYF K., 1997. 1. Een kriebelboek: bezige beestjes in huis. 2. Een kriebelboek: bezige beestjes in de tuin. Uitg. Clavis Hasselt. 44 blz. Met deze informatieve boekjes kom je meer te weten over de bekendste kriebelbeestjes die bij jou in huis (deel 1) en in je tuin (deel 2) wonen. VAN LIER B., KNEEPKENS H., 1995. Het natuurboek voor kinderen. Uitg. Ploegsma ism Vereniging Natuurmonumenten, 63 blz. Doe- en ontdekboek waar kinderen veel ideeën krijgen voor buitenactiviteiten in de natuur.



13

Internet http://www.natuurwetenschappen.net Op de website van ‘beestige buren’ valt heel wat te beleven. Je ontdekt er de zaal voor ‘curieuzeneuzen’ met de knotsgekke vraag van de maand, de knutselhoek, de spelletjes, een encyclopedie die voortdurend aangroeit en een stadssafari. Een (school)groep die na het bezoek rond de thema’s van de tentoonstelling ‘beestige buren’ een project uitwerkt, kan het resultaat daarvan (tekeningen, foto’s, gedichtje, opstel, interview…) naar de Educatieve Dienst ([email protected]) opsturen. Wij evalueren de projecten en zetten de beste op de website van ‘Beestige buren’ . Zo kom je met uw school op onze website http://www.jnm.be/ Raadpleeg de kalender van de ‘piepwerking’ van de jeugdbond voor natuurstudie en milieubescherming als je met leeftijdsgenootjes op stap wil in de ‘echte’ natuur. http://www.ibgebim.be Wil je de groene ruimten van Brussel leren kennen ? Het Brussels Instituut voor Milieubeheer geeft je alle informatie. http://sun-hydr-01.bwk.kuleuven.ac.be/hydraulics/Etoorman/avib.html Hier vind je alles over stadsvogels en over de vogelwerkgroep van de Brusselse regio. http://www.dierentuinen.net Zoek je basisgegevens en literatuur over verschillende dieren, ook dieren die in de stad leven, dan kun je op deze webstek terecht. Natuurlijk tref je er ook links naar allerlei dierentuinen. http://bund-bremen.webmen.de /Magazin/TIER/Tiertext.htm Een uitgebreide reeks Duitse artikels met grondige informatie over dieren die in de stad leven.



14

Praktische informatie

Beestige buren : Dieren in de stad van 18 oktober 2000 tot 30 juni 2001 Openingsuren museum Van dinsdag tot vrijdag van 9u30 tot 16u45 Zaterdag en zondag van 10 tot 18 uur Gesloten op maandag, op 25 december, 1 januari en op verkiezingszondagen Duur van het bezoek : 1 uur 20 minuten Tarieven (tentoonstelling + permanente zalen) * Individuele bezoekers : Volwassenen 250 BEF (6,20 €) 6-17 jaar, studenten, senioren, vrienden van het KBIN 200 BEF (4,96 €) * Groepen : Volwassenen 200 BEF (4,96 €) Jongeren 150 BEF (3,72 €) Verplichte reservering voor groepen : 02 627 42 52 Rondleidingen De jongsten, die nog niet of onvoldoende kunnen lezen, worden bij hun spelopdracht begeleid door een animator. Dergelijke geleide bezoeken zijn voorzien op dinsdagnamiddag, woensdagvoormiddag en vrijdagnamiddag. Ze duren ongeveer één uur. Verteluurtje Gratis op woensdag- en zondagnamiddag voor kinderen die dag de tentoonstelling bezoeken. Natuuratelier Naar aanleiding van de tentoonstelling ‘beestige buren’ gaat een nieuw natuuratelier van start over ‘stadsdieren’. 200 BEF (4,96 €) per deelnemer. Info : 02 627 44 40 ; Reservering : 02 627 42 52 Didactische publicaties te koop in de museumwinkel: - Catalogus : Op safari in de stad. (32 blz.) W. Schuyemans . 250 BEF (6,20 €) - Beestige buren, dieren in de stad. (52 blz.) M.O. Beudels. 250 BEF (6,20 €) - Themanummers zonneland en zonnestraal 25 BEF Uitgebreide info op onze webstek : www.natuurwetenschappen.net Info dag en nacht : Tel. : 02 627 42 38



15

Beestige Buren


TV journaal Stadscentrum Parken en tuinen Stadsbos De nachtelijke stad Braakliggend terrein Vijvers Onder de grond De grote trek Opdracht volbracht? Dierenjournaal


1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

16

Beestige Buren Dieren in de stad DIDACTISCH DOSSIER

Recommend Documents