Bedrijfsgebouw als showroom van eigen kunnen

Constructie & uitvoering Utiliteitsbouw

Bedrijfsgebouw als showroom van eigen kunnen Het bedrijf Hercuton, bouwer van prefab bedrijfsgebouwen, groeide uit zijn jasje. Het bedrijf maakt haar nieuwe gebouw tot voorbeeldproject van eigen kunnen. Het werd het eerste gebouw in Nederland waar betonkernactivering werd toegepast in kanaalplaatvloeren van VBI. Daarmee werd het ook een demonstratieproject voor de VBI Klimaatvloer.

1 | H et nieuwe hoofdkantoor van Hercuton aan de A59 in Nieuwkuijk (foto’s: 1 t.m. 3 Kees van Unen)

Met het nieuwe bedrijfsgebouw wilde het bedrijf Hercuton een aantal wensen verwezenlijken. Het hoofdkantoor annex bedrijfshal moest niet alleen aan de eigen veranderende huisvestingsbehoeften voldoen, maar ook als ‘showroom’ van eigen kunnen dienen richting potentiële klanten. “We wilden ermee laten zien wat we in huis hebben en waarin we ons onderscheiden”, vertelt algemeen directeur Jeroen de Bonth, tevens projectleider nieuwbouw van het kantoor. “Het moest een echte blikvanger worden waarin we alle technieken demonstreerden die we kunnen toepassen.” Hercuton bouwt bedrijfsgebouwen uit prefab betonelementen, volgens eigen concept, die turnkey worden opgeleverd. Dat het eigen kantoor

40 cement 2007

1

ook met dit systeem werd opgezet, sprak dus voor zich. Uitgangspunten waren verder dat een duurzame energievoorziening zou worden toegepast en dat het pand een goed voorbeeld zou worden voor intensief ruimtegebruik. Dat laatste uit zich in het aanbrengen van parkeervoorzieningen op het dak. Loft-architectuur in combinatie met BKA

Gekozen werd voor de zogeheten open ‘Loft-architectuur’, waarin de ruimten als het ware zijn gestript, met behulp van ‘de kunst van het weglaten’. De constructie en de installaties blijven zo veel mogelijk in het zicht. “Waarmee niet is gezegd dat we het ons gemakkelijk maken”, onderstreept De Bonth. “Het vereist juist een heel nauw-

keurige detaillering, bijvoorbeeld bij de aansluiting van balken en kolommen.” Dedato Ontwerpers en Architecten ontwierpen een transparant gebouw met een hoge beukmaat. De grotendeels glazen gevel is in hoogwaardig glas uitgevoerd. Gestreefd werd naar een zo groot mogelijke daglichttoetreding, bij zo weinig mogelijk zoninval. Balkons over de hele breedte van het pand zorgen voor extra schaduwwerking. Hercuton wilde graag ook op energiegebied nieuwe technieken verwerken in het nieuw bedrijfspand. De Bonth: “We zoeken zo veel mogelijk onderscheidend vermogen. Betonkernactivering (BKA) door de betonmassa is voor ons natuurlijk ideaal; het geeft een toegevoegde waarde voor ons product. We zien op termijn zeker toekomst voor deze techniek.” Betonkernactivering sloot bovendien goed aan op de Loft-architectuur van Dedato. Door het ontbreken van leidingen en radiatoren voor verwarming, komt de sobere architectuur nog meer tot z’n recht. Hercuton past in haar prefab bouwsysteem voor 99% kanaalplaten toe, vanwege de snelheid waarmee kan worden gebouwd en de minimale arbeid die nodig is op de bouwplaats. Betonkernactivering was er volgens De Bonth echter tot voor kort bijna niet in combinatie met kanaalplaten. “Toen we hoorden dat VBI deze toepassing toegankelijk ging maken, hebben we dus meteen contact met hen gezocht.” De samenwerking die hieruit voortkwam, resulteerde in het eerste utiliteitsgebouw in Nederland met betonkernactivering in kanaalplaten. Niet alleen voor Hercuton en VBI, maar ook voor architectenbureau Dedato en installateur Van Panhuis Ermelo betekende dat een primeur.

Constructie & uitvoering Utiliteitsbouw

De Bonth is zeer tevreden over de samenwerking. “Omdat het de eerste keer was voor alle partijen, had iedereen ook maximale aandacht voor het systeem.” Als energiebron voor zowel verwarming als koeling is een warmtepompsys­ teem aangebracht, met een kleine gasketel als backup. De keuze voor betonkernactivering heeft duidelijke consequenties voor het bouwproces. Allereerst dient de installateur al in de ontwerpfase bij het proces te worden betrokken; betonkernactivering vereist immers een integraal ontwerp. De opdrachtverstrekking voor installatiewerk geschiedt dan ook eerder dan gebruikelijk. Bij de prefabricage van de bouwelementen is het leidingverloop al bekend, zodat hiervoor sparingen kunnen worden aangebracht. Ook tijdens de bouw zelf dienen werkzaamheden anders te worden georganiseerd. Het installatiewerk vindt immers hoofdzakelijk in de ruwbouwfase plaats, in plaats van bij de afbouw. Op de bouwplaats worden de geprefabriceerde elementen aan elkaar gekoppeld en verzamelleidingen aangebracht. Een en ander vereist extra aandacht wat betreft planning en organisatie. Dit sluit overigens goed aan bij de bouwwijze van Hercuton. “We zijn alleen maar blij wanneer we het bouwproces nog meer kunnen verkorten.” Concept zelf uitproberen

Het gebouw is inmiddels in gebruik sinds maart 2006. Dat betekent dat de gebruikers zowel zomer- als winterweer hebben ervaren. De Bonth is zeer tevreden met het resultaat. ’s Zomers viel het koelend vermogen van het gebouw op. En in de koude maanden heeft de gasinstallatie nog niet in actie hoeven te komen. “Maar misschien is die wel nodig als het 10 graden vriest, en we de hellingbaan naar het parkeerdak ijsvrij willen houden.” De Bonth roemt de eenvoud van het energiesysteem. “Hoe eenvoudiger het systeem, hoe minder

kwetsbaar het is.” Het energiesysteem is bovendien gemakkelijk op afstand te bedienen. Betonkernactivering in combinatie met lagetemperatuurverwarming en hogetemperatuurkoeling is gebruiksvriendelijk; ook dit aspect van het concept benadrukt Hercuton richting haar klanten. Wat betreft de mogelijkheid om met BKA te koelen onderscheidt het systeem

2 | D e schuine hoeken in de kantine dempen het geluid, evenals de stoffen slurf waardoor ventilatielucht wordt aangevoerd

3 | D oor het ontbreken van verlaagde plafonds zijn akoestische voorzieningen noodzakelijk, zoals het aanbrengen van tapijt op de vloer en baffles aan het plafonds (links- en rechtsboven op de foto)

cement 2007

1

41

Constructie & uitvoering Utiliteitsbouw

4 | O p de bouw worden de elementen gekoppeld en van verzamelleidingen voorzien.

5 | H et inhijsen van de vloer­ elementen

42 cement 2007

1

zich ten opzichte van de meer bekende vormen van lagetemperatuurverwarming zoals traditionele wand- en vloerverwarming. Bij toepassing van betonkernactivering kan airco achterwege blijven. In het bedrijfsgebouw van Hercuton is alleen een simpel ventilatiesysteem toegepast op basis van verdringing, waarbij schone lucht ruimten wordt ingeblazen. De lucht wordt centraal boven in de vide afgezogen, waarbij warmte wordt teruggewonnen middels een warmtewisselaar.

De werknemers zijn erg tevreden over het systeem en roemen het gelijkmatige klimaat in het gebouw. Met name de gelijkmatige afkoeling wordt erg gewaardeerd. Binnenmilieuklachten zoals rode ogen, droge lippen en tochtklachten komen wegens het ontbreken van airco niet of nauwelijks voor. Bovendien wordt ook gekoeld in ruimten waar in een traditionele opzet geen airco zou zijn aangebracht; de temperatuur is binnen het gebouw dus overal constant. Hercuton houdt de ervaringen van

haar werknemers nauwlettend in de gaten en voert 24 uur per dag metingen uit. De Bonth: “Meten is weten. Zo kunnen we ervaringsgegevens opbouwen en naar onze klanten toe met overtuiging de voordelen van het systeem overbrengen. We hebben zelf onze nek uitgestoken en het concept zelf uitgeprobeerd. Zoiets wekt vertrouwen bij de klanten.” Hercuton biedt betonkernactivering inmiddels ook aan als onderdeel van het door het bedrijf te leveren bouwconcept. Naar de klanten toe benadrukt Hercuton een combinatie van voordelen van betonkernactivering: naast voordelen op energie- en comfortgebied ook de goede mogelijkheden om BKA te combineren met het prefab-bouwsysteem van Hercuton, vooral in combinatie met de Loftarchitectuur. Zoals ook eerder in dit nummer aangegeven, is bij toepassing van betonkernactivering akoestiek een belangrijk aandachtspunt. Dat is zeker het geval voor het bedrijfspand van Hercuton, waarin het beton niet alleen in de plafonds, maar ook in de vloeren in het zicht en glad is afgewerkt. Hercuton heeft op verschillende manieren akoestische maatregelen getroffen; mede om op basis van de ervaringen met de verschillende technieken haar eigen klanten te kunnen adviseren. In de kantine is een aantal schuine hoeken aangebracht, waardoor de geluidsweerkaatsing flink is teruggebracht. Verder wordt het geluid onder meer gedempt door een in stof uitgevoerde ventilatiekanaal (foto 2). Akoestische maatregelen in andere ruimten zijn resonantiepanelen (‘baffles’) en akoestische plafondeilanden aan het plafond (voor de hoge tonen) en/of tapijt op de vloer (voor de lage tonen) (foto 3). Aan de muur zijn her en der ‘akoestische kunstwerken’ aangebracht: stoffen werken waarin (onzichtbaar) steenwol is verwerkt. De Bonth: “Dat werkt zeer effectief. Overigens zou je ook hele wanden akoestisch kunnen uitvoeren.“

Constructie & uitvoering Utiliteitsbouw

VBI-Klimaatvloer: een beschrijving In de VBI Klimaatvloer is het principe van betonkernactivering geïntegreerd in een 100% kanaalplaatvloer. Daarmee was het bedrijf de eerste met een dergelijke toepassing. De Klimaatvloer is een specifieke toepassing van de

laagd plafond. Vanwege de waterleidingen in de onderschil van de Klimaatvloer is er een aangepaste sparingsrichtlijn, omdat niet overal doorvoeringen gemaakt kunnen worden. Ten behoeve van de ventilatieopeningen in het plafond

Principe Klimaatvloer (artistimpressie)

a

Er zijn meerdere mogelijk-

b

c

VBI Leidingvloer en de VBI Appartementenvloer. De Klimaatvloer heeft dus ook de voordelen van de Leidingvloer. Het is mogelijk fabrieksmatig sleuven in de bovenkant van de vloer aan te brengen. Deze sleuven zijn afhankelijk van de vloerhoogte 100, 120 en 135 mm diep, zodat er binnen de constructieve hoogte van de vloer ook ruimte is voor leidingen voor ventilatie, riolering en elektra. Deze leidingen kunnen bij thermisch actieve vloeren niet meer worden opgenomen in een ver-

kunnen waar mogelijk ronde sparingen gemaakt worden voor ventilatieopeningen met een diameter van 125 mm. Afhankelijk van onder meer de watertemperatuur, doorstroomsnelheid, slanglengte per register en luchtsnelheid is de capaciteit van de VBI Klimaatvloer 35 à 45 Watt per m2. In door VBI beschikbaar gestelde grafieken kan de capaciteit per plaattype worden afgelezen. De Klimaatvloer wordt geleverd in drie vloerhoogten, 200, 260 en 320 mm, waarmee verschillende overspanningen kunnen worden gerealiseerd. Grotere overspanningen zijn mogelijk door het toepassen van een gewapende constructieve druklaag. Doordat met de Klimaatvloer grote vrije overspanningen mogelijk zijn, biedt dit een hoge mate van blijvende indelingsvrijheid in het gebouw. De leidingregisters zijn in de onderschil van de Klimaatvloer ondergebracht. Per vloerelement

zijn één of twee registers van leidingen te plaatsen. De leidingen zijn zowel naar boven als naar onderen aan de aan- en afvoerleidingen van de klimaatinstallatie te koppelen. Door de koppelpunten van de registers uit te laten komen in de dwarssleuven van de Klimaatvloeren, kunnen de koppelingen op de vloer worden aangebracht. Dit maakt het aanbrengen van de installatie voor de activering, alsmede ook de werkzaamheden voor ventilatie en riolering veel eenvoudiger, omdat van bovenaf gewerkt kan worden. De VBI Klimaatvloer combineert de voordelen van de bouwwijze met kanaalplaatvloeren en een flexibel in te richten binnenruimte met een flinke reductie op energiekosten vanwege de klimaatinstallatie. Afhankelijk van de werking van de gekozen installatie en financieringsvorm bedraagt de terugverdientijd voor de extra investering bij de huidige energieprijzen circa vijf jaar. Het systeem is inmiddels toegepast in een aantal Nederlandse projecten, waaronder het bedrijfsgebouw van Hercuton en het nieuwe gemeentehuis van het Limburgse Stein. Info: VBI, tel. 026-3797979, www.vbi.nl.

heden voor het indelen van registers in de VBI Klimaatvloer; met doorkoppeling bij oplegging (eenzijdig of tweezijdig) of naar beneden in het midden.

Doorkoppeling van de Klimaatvloer bij de oplegging (variant)

M ontage van de leidingen in de fabriek

cement 2007

1

43

Constructie & uitvoering Utiliteitsbouw

maakt betonkernactivering voor deze sector extra aantrekkelijk. Bovendien kunnen installaties kleiner worden gedimensioneerd, omdat de piekbelastingen in het energieverbruik voor koeling en verwarming minder hoog zijn. Daarnaast zijn er minder meetbare, maar niet minder belangrijke voordelen: het comfort in deze gebouwen is nadrukkelijk beter en ook neemt de arbeidsproductiviteit toe.” Overigens ziet Van Paassen ook voor woningbouw groeiende perspectieven voor betonkernactivering. “Zeker wanneer de EPBD, zeg maar de Europese energieprestatienorm, wordt ingevoerd. In de berekening van de Europese EPC wordt koeling veel nadrukkelijker gewaardeerd.” Voor toepassing van betonkernactivering gloren er al met al dus goede tijden. Van Paassen ziet daarin belangrijke winst voor de betonbouwindustrie: “Sterker nog: ik zie betonkernactivering als hét item waarmee de betonbouw zich momenteel als industrie kan onderscheiden te opzichte van andere bouwmethoden.” n

6 | A ansluiting van balken en kolommen vereist nauwkeurige detaillering

7 | P lattegrond

Anne Marij Postel Interesse vanuit de markt

Hercuton krijgt regelmatig bezoek van geïnteresseerde klanten. Ook Klimaatvloerleverancier VBI komt regelmatig over de vloer met een groep belangstellenden. Aad van Paassen, hoofd R&D bij VBI: “Bij Hercuton zijn ze erg enthousiast, dus we komen er graag.” Van Paassen constateert dat de interesse voor betonkernactivering vanuit de utiliteitsbouwmarkt groeit, zij het nu nog vooral onder de zogeheten ‘early adaptors’. De commerciële markt kijkt de kat vooralsnog uit de boom en wacht tot meer praktijkervaring is opgedaan. Voorbeeldprojecten als die van Hercuton kunnen zeker bijdragen aan de acceptatie van BKA. Betonkernactivering brengt extra investeringen met zich mee. Dat levert voor commerciële ontwikkelaars nog vaak een drempel op.

44 cement 2007

1

Dat de meerinvestering in de exploitatie binnen 5 tot 7 jaar terugverdiend wordt, wordt door lang niet alle partijen in de berekeningen meegenomen. Zowel Van Paassen als De Bonth zien dan ook vooralsnog vooral kansen voor afzet bij ontwikkelaars in de utiliteitsbouw die tevens eindgebruikers zijn. De Bonth: “Die hebben zelf belang bij aspecten als energiezuinigheid en comfort.” Van Paassen: “We zien nu nog met name interesse vanuit de overheid. Daar leven energievraagstukken ook beleidsmatig sterk.” Van Paassen onderstreept nog eens dat betonkernactivering voor de utiliteitsbouw zeer interessant is gezien de mogelijkheid het sys­ teem in te zetten voor koeling. “In de U-bouw zijn de energielasten voor koeling nog steeds zes keer zo hoog als voor verwarming. Dat

Pr ojec tg eg evens

opdrachtgever: Hercuton b.v. architect: Dedato Ontwerpers en Architecten constructeur: Adviesbureau Opzeeland b.v. leverancier verwarmings- en koelsysteem: Nathan aannemer: Hercuton b.v. leverancier Klimaatvloer: VBI Verkoopmaatschappij leverancier installaties W: Van Panhuis Ermelo leverancier installaties E: Ad Bouman Elektro leverancier akoestische plafonds: Coat Acoustic leverancier parkeerdak: Zoontjes beton