Backgrounder. Over NBN

Backgrounder Over NBN Het NBN - Bureau voor Normalisatie – is verantwoordelijk voor de ontwikkeling, publicatie en verkoop van normen, en levert diensten die hierop betrekking hebben. Het NBN heeft meer dan 42.000 normen in portefeuille en faciliteert jaarlijks de ontwikkeling van 1.500 nieuwe normen die tot stand komen door een samenwerking met meer dan 3.000 experten. Het NBN is een autonome instelling van openbaar nut waarvan de Voogdijminister de federale Minister bevoegd voor Economie is. Zijn raad van bestuur is samengesteld uit vertegenwoordigers van sectorfederaties, overheden en maatschappelijke actoren. Het NBN is het Belgisch kenniscentrum voor alle activiteiten die verband houden met normalisatie. De normontwikkeling gebeurt in samenwerking met partners uit de verschillende sectoren: de sectorale operatoren. Zij zorgen voor de administratieve en technische opvolging van één of meer normen in specifieke sectoren. Door haar NBN speelt een maatschappelijke rol door bedrijven, consumenten, overheden en andere belanghebbenden te helpen streven naar meer kwaliteit binnen een competitieve en internationale context. Dit doet het door diensten

Wat zijn normen? Inleiding We spreken vlotjes over USB of HTML, we gebruiken allemaal wel eens een A4-tje en we gaan ervan uit dat voeding veilig is of dat de veiligheid van gebouwen, bruggen of liften vanzelfsprekend is. Zonder het te beseffen komen we als consument of gebruiker van producten en diensten regelmatig in aanraking met normen. Het is zelfs zo dat achter bijna elk product één of meer normen schuilgaan. Meer hierover in het hoofdstuk “Normen in het dagelijkse leven”. Een norm is een afspraak over een product, een dienst, een proces of een methode. Deze afspraak wordt vastgelegd in een document dat goedgekeurd wordt door een erkende normalisatie-instelling zoals het Bureau voor Normalisatie (NBN). Belangrijk hierbij is dat deze erkende instelling erover moet waken dat iedereen kan deelnemen aan de ontwikkeling van een norm, en dat deze norm het resultaat is van een consensus tussen de betrokken partijen. Normen weerspiegelen goed vakmanschap in heel wat domeinen in de industrie, de dienstensector en de non-for-profit. Een norm is dus geen wet, maar wordt vrijwillig toegepast door producenten, leveranciers, overheden, etc. Ze vormen een essentieel onderdeel van de bedrijfswereld, de maatschappij en het dagelijks leven. De meeste normen bestaan al geruime tijd. Toch worden er ieder jaar heel wat nieuwe normen ontwikkeld. Bovendien worden heel wat bestaande normen regelmatig herzien en geactualiseerd om ervoor te zorgen dat ze bruikbaar blijven naarmate nieuwe materialen, technologieën en methodes beschikbaar worden. Ook externe factoren kunnen de aanzet zijn om tot nieuwe normen te komen, zoals een toegenomen behoefte om het milieu te beschermen of de bezorgdheid van consumenten of van overheidsinstanties ten aanzien van de veiligheid van bepaalde producten of diensten.

Typologie van normen en voorbeelden Normen worden onderverdeeld in volgende categorieën: Productnormen bestrijken verschillende eigenschappen van producten en verwijzen vaak naar productkenmerken die verband houden met kwaliteit en veiligheid, of naar aspecten die hun interoperabiliteit met andere aanverwante producten waarborgen. Voorbeelden: voeding, bouw, elektrische toestellen. Dienstennormen zijn doorgaans ontwikkeld om een constante ‘minimale’ kwaliteitsnorm te waarborgen voor de verlening van een specifieke dienst en om de rechten en verantwoordelijkheden van zowel de verstrekker als de gebruiker van deze dienst te verduidelijken. Voorbeelden: gezondheidszorg, toerisme, transport. Procesnormen verwijzen naar de voorwaarden waaronder producten worden geproduceerd, opgeslagen, verpakt en getest. Voorbeelden: testnormen, productievereisten, verpakkingsnormen. Managementnormen helpen organisaties met het beheer van hun activiteiten en organisatie in de brede zin. Een aantal normen hebben betrekking op onder meer kwaliteit, milieu of Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO). Andere managementnormen beschrijven hoe een specifieke activiteit best kan worden uitgevoerd, bijvoorbeeld project management, outsourcing of facility management. Voorbeelden: kwaliteitsmanagement, maatschappelijk verantwoord ondernemen, milieu.

Normen en wetgeving Het toepassen van normen is per definitie vrijwillig. Uit de definitie van een norm volgt dat de toepassing ervan niet verplicht is. Dit neemt evenwel niet weg dat de verplichte naleving van een norm kan worden opgelegd door wetgeving of in een overeenkomst. Overheden kunnen de overeenstemming met een norm als een wettelijke vereiste vastleggen. Dit gebeurt doorgaans in verband met veiligheids- of gezondheidsvoorschriften. Binnen de normencatalogus van het NBN zijn er in totaal 3.800 normen in uiteenlopende domeinen die een verplichtend karakter krijgen omdat ze als basis dienen voor bijvoorbeeld de CE-markering (zie verder). De toepassing van een norm kan ook contractueel worden vastgelegd, bijvoorbeeld tussen klant en leverancier. In dit geval moet de leverancier de norm respecteren bij uitvoering van het contract. Ook overheden kunnen in lastenboeken verwijzen naar normen, bijvoorbeeld in het gebruik van bepaalde materialen bij de aanleg van een snelweg of een brug. Een andere vorm van contractuele verplichting heeft men wanneer men zich inschrijft in een keurmerk. Het keurmerk helpt consumenten of bedrijven te beslissen in hun aankoop omdat dit keurmerk iets zegt over het product zelf (kwaliteit, gezondheidsfactoren) of over de maker van het product (ecologie, duurzaamheid). Een keurmerk is een kwaliteitsoordeel over een product of een dienst die meestal gebaseerd is op één of meerdere normen. Het kwaliteitsoordeel vindt plaats door certificering op basis van een lastenboek. Een aantal voorbeelden van keurmerken zijn het EUenergielabel, Biogarantie, BENOR, Quality Control, OK compost, FSC. In tegenstelling tot de CE-markering, die verplicht is, heeft een keurmerk een vrijwillig karakter. Ten slotte kan, zelfs wanneer de toepassing van een norm niet wettelijk of contractueel werd vastgelegd, het niet naleven van de norm ertoe leiden dat een fabrikant, leverancier, invoerder, of aannemer aansprakelijk wordt gesteld in geval van schade. De rechter beschouwt een norm als een belangrijk referentiekader. In het algemeen kan men dus stellen dat het niet naleven van een norm in vele gevallen de producent of distributeur van goederen of de leverancier van diensten verantwoordelijk stelt voor eventuele schade bij mogelijke fouten of ongevallen.

CE markering De CE-markering op een product geeft aan dat dit product voldoet aan een aantal minimumvereisten bepaald door Europese regelgeving. Deze minimumvereisten worden vastgelegd in Europese normen. Indien het product niet conform is met deze voorschriften, mag dit ook niet op de Europese markt worden verkocht. De CE markering heeft betrekking op heel wat producten, waaronder: machines, gastoestellen, speelgoed, liften, cosmetica, medische hulpmiddelen, bouwmaterialen, persoonlijke beschermingsmiddelen, elektrische toestellen, enzovoort Binnen de normencatalogus van het NBN zijn er in totaal 3.800 normen die als basis dienen voor de CE-markering. Door de CE-markering op een product aan te brengen, bevestigt de producent, op eigen verantwoordelijkheid, dat het product voldoet aan alle wettelijke vereisten om een CEmarkering te behalen en dat het product dus binnen de Europese Economische Ruimte (EER, de 28 lidstaten van de Europese Unie en de EVA-landen IJsland, Noorwegen, Liechtenstein en Zwitserland) en in Turkije mag worden verkocht.

Normen ontwikkelen Normalisatie is het proces om te komen tot een norm. De ontwikkeling van normen is vooral gericht op de bedrijfswereld en vindt plaats in commissies met experten van betrokken bedrijven. Ook academici of andere belanghebbenden kunnen bijdragen tot de ontwikkeling van een nieuwe norm. De praktische uitwerking van normen wordt in België in handen genomen door het NBN. Het NBN organiseert normcommissies, samengesteld uit vertegenwoordigers (experten) van de verschillende industrieën en belanghebbenden. Het NBN moet er op toezien dat de deelnemers aan het normalisatieproces een aantal basisregels volgen. Voor een aantal sectoren doet het NBN beroep op sectorale operatoren die meestal verbonden zijn aan een sectorfederatie. Sectorale operatoren zorgen voor de administratieve en technische opvolging van één of meer normencommissie en zijn erkend door de Raad van Bestuur van het NBN. Indien het internationale of Europese normen betreft werkt het NBN samen met ISO voor wereldwijde normen en CEN op Europees niveau. Opmerkelijk is dat meer dan 90 procent van de normen in Europese landen dezelfde zijn. Dit komt onder andere doordat alle Europese normen – te herkennen aan “EN” in de normreferentie – verplicht in elk Europees land moeten worden ingevoerd zonder dat de inhoud ervan gewijzigd mag worden. Zo zijn de normen NBN EN ISO 9001 en NEN EN ISO 9001 voor 100 procent dezelfde norm. Uitzonderingen op deze regel zijn de ‘nationale bijlagen’ die per land specifieke wijzigingen kunnen inhouden. Ook andere belanghebbenden kunnen een bijdrage leveren met betrekkingen tot maatschappelijke thema's in normen. Hierdoor kunnen normen ook rekening houden met bescherming van het milieu, duurzaamheid, consumentenveiligheid, veiligheid van de werknemer, gezondheidszorg of andere maatschappelijke thema's. De laatste jaren ziet men dat organisaties uit het middenveld – de maatschappelijke stakeholders – zoals consumentenorganisaties, milieuverenigingen en vakbonden – meer belangstelling vertonen om aan normalisatie mee te werken. Voor bedrijven kan dit een positief effect hebben omdat dit de draagwijdte van normen alleen maar kan vergroten. Elk jaar worden heel wat normen herzien en bijgewerkt zodat zij actueel en geschikt voor gebruik blijven, terwijl tegelijkertijd ook heel wat nieuwe normen worden ontwikkeld. Zo worden in België jaarlijks ongeveer 1.500 nieuwe normen gepubliceerd waarbij oudere normen worden teruggetrokken. Organisaties die meewerken aan normontwikkeling:  



Zijn als eerste op de hoogte zijn van toekomstige technologische ontwikkelingen en trends. Dit versterkt de concurrentiepositie van de bedrijven. Oefenen invloed tijdens het normontwikkelingsproces. Hierdoor kan een bedrijf zijn investeringen in producten en onderzoek en ontwikkeling beschermen. Maatschappelijke actoren kunnen de bescherming van het milieu of van de consument onder de aandacht brengen. Bouwen een netwerk uit. Normalisatiecommissies zijn de ideale ontmoetingsplaats om nieuwe contacten te leggen en ideeën uit te wisselen.

Normalisatieproces

Er bestaan specifieke regels voor de opstelling van normen. Deze regels zijn internationaal opgesteld om te waarborgen dat normen worden ontwikkeld overeenkomstig de beginselen van openheid, onpartijdigheid, consensus, efficiëntie, relevantie en consistentie. De duur van de ontwikkeling van normen neemt doorgaans 15 à 30 maanden in beslag en gebeurt in een aantal fasen: Voorstel: Op vraag van bedrijven of sectoren wordt bij het NBN een normproject opgestart. Voor elke nieuwe Belgische norm worden ook European Committee for Standardization (CEN) verplicht en International Organization for Standardization (ISO) vrijwillig geïnformeerd over dit nieuw normproject. Na goedkeuring wordt het voorstel toegewezen aan een Technisch Comité (TC). Anderzijds kunnen Belgische bedrijven en belanghebbenden zich aansluiten bij een nieuw normproject op Europees of internationaal niveau. Normontwerp: Dit Technisch Comité werkt Europees (CEN) of wereldwijd (ISO) een normontwerp uit in samenspraak met het NBN. NBN coördineert hierbij de werkzaamheden maar het effectief uitwerken van de norm gebeurt door experten uit het bedrijfswereld, sectorfederaties, academici en andere geïnteresseerden. Openbaar onderzoek: Eenmaal het ontwerp van de nieuwe norm klaar is wordt in elk land een openbaar onderzoek opgestart waarbij eenieder commentaren kan geven op de nieuwe norm. Publicatie: Na onderzoek van alle commentaren wordt het aangepaste normontwerp goedgekeurd en volgt de publicatie van de norm. De norm wordt dan gepubliceerd en is dan ook officieel erkend.

Voordelen van normen Kostenbesparing Heel wat normen zijn voor organisaties een bron van inspiratie voor de efficiëntere organisatie van bedrijfsactiviteiten: van productontwikkeling, over aankoop, productie, voorraadbeheer, verkoop tot en met administratieve processen. Hieronder wordt aangetoond dat normen voor meer efficiëntie zorgen en hierbij kostenbesparend kunnen werken. Reeds in de productontwikkelingsfase bespaart men door bestaande normen te gebruiken als bron van robuuste knowhow. Hierdoor moet de onderneming het spreekwoordelijke ‘wiel’ niet meer gaan uitvinden en worden de kosten van technologisch onderzoek sterk gereduceerd. Bovendien daalt de kans op fouten in het ontwerp en kan men beter rekening houden met compatibiliteitsvereisten ten aanzien van andere producten of onderdelen. Andere normen zorgen er dan weer voor dat karakteristieken van grondstoffen en halffabricaten vastliggen volgens vooraf bepaalde criteria. Dit vereenvoudigt aanzienlijk het productieproces alsook de aankoop van grondstoffen en halffabricaten en maakt de selectie van leveranciers eenvoudiger. Selectie van leveranciers en aanvaarding van goederen of diensten wordt bovendien vergemakkelijkt door het gebruik van gestandaardiseerde testmethodes, waardoor eenduidige afspraken tussen klant en leverancier kunnen worden gemaakt. Een bijkomend effect is dat normen helpen om producten of productieprocessen te standaardiseren door bepaalde eigenschappen of werkwijzen consistent toe te passen. Hierdoor dalen de kosten van productie, aankoop en voorraadbeheer. Een voorbeeld: De Volkswagen Golf is gemaakt uit meer dan 16.000 onderdelen, waarvan ongeveer één vierde gestandaardiseerd is. Vele van deze onderdelen verwijzen naar normen. Gestandaardiseerde onderdelen zijn bovendien tot twintig procent goedkoper dan op maat gemaakte onderdelen. Dit betekent een substantiële kostenbesparing als men dit omrekent naar de vele duizenden Volkswagens Golf die ooit zijn geproduceerd. Door kwaliteitsnormen - zoals de ISO 9001 - te gebruiken daalt ook de variabiliteit van de producten waardoor het percentage afgekeurde producten wordt gereduceerd. Het gevolg hiervan is een betere kwaliteit, waardoor men minder producten moet terugroepen of kosteloos vervangen. In logistieke processen worden normen gebruikt om uitwisseling van informatie op gestandaardiseerde wijze door te voeren. Het gebruik van bijvoorbeeld RFID (ISO/IEC 18000) laat toe de productiecyclus beter op te volgen, voorraden beter te beheren, verzending en afhandeling van goederen efficiënter te organiseren, onderhoudswerkzaamheden beter te plannen of activa te identificeren. Ten slotte is er het energievraagstuk. Efficiënter omgaan met energie is een van de belangrijkste factoren om kosten te besparen. Normen zoals ISO 50001 kunnen bedrijven of overheden aangeven hoe energiegebruik efficiënter kan worden gemaakt. Daarnaast zijn er specifieke normen die ertoe aanzetten het energieverbruik te reduceren in verschillende sectoren zoals de bouw, de transportsector, verlichting of industriële productie. Dit alles zorgt ervoor dat de efficiëntie van het productieproces wordt geoptimaliseerd en kosten zo laag mogelijk worden gehouden.

Export

Van de in België gepubliceerde normen zijn 75 procent Europees en 24 procent internationaal. Slechts één procent van de door het NBN gepubliceerde normen zijn specifiek ontwikkeld voor de Belgische markt. Dit onderstreept het internationale karakter van normen. Hierdoor zijn ze een hefboom om de export van producten of diensten te vergemakkelijken. Bovendien moeten Europese normen verplicht worden geïmplementeerd in de landen van de Europese Economische Ruimte (EER = EU + EVA-landen) en mogen hierbij niet worden gewijzigd. Dit betekent dat 75 procent van alle normen die in België zijn gepubliceerd identiek dezelfde zijn als die in de EER. Dit creëert enorme opportuniteiten om producten te exporteren naar andere Europese landen. Doordat producten of diensten conform zijn aan normen, of doordat acceptatietesten werden uitgevoerd volgens bepaalde erkende normen, gaan producten of diensten sneller aanvaard worden in nieuwe markten. Normen verhogen de geloofwaardigheid van producten en diensten. Het is een feit dat Europese normen hoge kwaliteitseisen stellen in vergelijking met de rest van de wereld. Daardoor genieten ze een brede erkenning in Azië, Australië, Afrika of Zuid-Amerika en geven ze producten makkelijker toegang tot groeimarkten. De geloofwaardigheid van producten of diensten wordt bovendien verhoogd indien door een certificering kan worden aangetoond dat men aan deze normen voldoet. Zeker indien men exporteert is het van belang te weten welke normen en eventuele certificering een rol spelen in de nieuwe afzetmarkt.

Duurzaamheid Bedrijfsleiders zijn meer dan ooit gedreven door duurzaam ondernemen. Indien zij voldoende draagvlak vinden bij hun stakeholders kunnen zij duurzaam ondernemen (ookMaatschappelijk Verantwoord Ondernemen of MVO genoemd) daadwerkelijk implementeren in hun bedrijf. Niet enkel de eigen overtuiging maar ook de toenemende druk van klanten, medewerkers of overheden zet steeds meer organisaties aan om een duurzaam beleid te voeren. Vandaag omvat MVO verschillende thema’s die van toepassing zijn in heel wat sectoren:  Ecologie: milieu, energie, eco-design, mobiliteit.  Mens: diversiteit, veiligheid en gezondheid, sociale dialoog.  Omgeving: duurzame klantenrelaties, bedrijf en omgeving, rol van NGO’s.  Zaken doen: duurzaam aankopen, duurzaam investeren, eerlijke handel. De belangrijkste collecties normen in dit kader zijn ISO 26000 (MVO), ISO 14000 (milieumanagement) en ISO 50000 (energiemanagement). Daarnaast zijn er heel wat normen die duurzaamheid behandelen vanuit een productgerichte invalshoek. Zo stellen heel wat specifieke productnormen vandaag reeds specifieke eisen met betrekking tot het milieu: beperking in gebruik van schadelijke stoffen, reduceren van energieverbruik, gebruik van gerecycleerd materiaal en verpakking, eco-design, enzovoort.

Innovatie Wil een bedrijf winstgevend blijven, dan moeten investeringen in innovaties rendabel zijn en moet de winst gemaximaliseerd worden over de hele levensduur van een product. Door mee te stappen in het normalisatieproces kan men producteigenschappen van eigen producten of diensten mee vastleggen in de norm. Hierdoor blijven eigen producten en diensten conform met de normen en worden gedane investeringen in bijvoorbeeld R&D, productie-infrastructuur en marketing beschermd.

Indien men als innoverend bedrijf echter te passief staat tegenover normalisatie, loopt men het risico dat eigen producten niet meer in lijn zijn met de laatste normen, met mogelijk desastreuze gevolgen voor de gedane investeringen. Ook kunnen nieuwe trends in producten of productietechnieken – lees eigen innovaties – worden gestimuleerd door ze in normen mee op te nemen. Bovendien kan men beter anticiperen op soms onvermijdelijke aanpassingen omdat men sommige technologische evoluties niet kan tegenhouden.

Kwaliteit en klantentevredenheid Kwaliteit en kwaliteitsmanagement zijn voor vele ondernemingen een onderdeel van hun strategie en laten toe een zeer gerichte invulling te geven aan bedrijfsdoelstellingen. Doordat normen geschreven zijn door de verschillende spelers in een bepaalde sector, vormen ze een uitstekende basis voor het opbouwen van een kwaliteitssysteem. Normen helpen bij een goede beschrijving van productkenmerken en kwaliteitseisen, een efficiënte organisatie van processen, het scherp in kaart brengen van procedures en verantwoordelijkheden en het oriënteren van de opleiding van medewerkers. Ze bevorderen hierdoor de verdere professionalisering van de organisatie. Indien deze kwaliteitsprincipes worden doorgetrokken in alle bedrijfsprocessen, van R&D tot dienst na verkoop, zal dit wellicht leiden tot een verhoogde klantentevredenheid. Kwaliteit kan beginnen bij de kwaliteitseigenschappen van een product of dienst. Heel wat normen – meer dan 1.900 – beschrijven de kwaliteitseisen van specifieke producten of activiteiten. Ze zijn een eerste aanknopingspunt om meer kwaliteitsvolle producten of diensten op de markt te brengen. Zo kunnen normen kwaliteitseisen rechtstreeks beschrijven op basis van bijvoorbeeld fysische of chemische eigenschappen zoals slijtvastheid, treksterkte, chemische samenstelling of temperatuurbestendigheid. Daarnaast bestaan er ook normen die testprocedures beschrijven zodat kwaliteit op een coherente wijze vastgelegd kan worden. Normen kunnen daarnaast andere criteria beschrijven die betrekking hebben op bijvoorbeeld veiligheid voor de gebruiker, de ergonomie of de compatibiliteit met andere producten. Een product ontworpen volgens bepaalde normen is dus in vele gevallen een basisvereiste om kwaliteit te kunnen leveren. De laatste jaren is het kwaliteitsvraagstuk echter verschoven van ‘product’ naar ‘proces’. De finale kwaliteit van een product is afhankelijk van de verschillende stappen doorheen het productieproces. Een meer procesgerichte aanpak laat dan ook toe om nog meer consistentie te bouwen in productkwaliteit, maar ook om meer klantgericht te werken. Er zijn vandaag dan ook heel wat normen ontwikkeld die de focus leggen op de kwaliteit van het productieproces. Hierbij zijn er algemene normen zoals ISO 9001 maar ook industriespecifieke normen zoals ISO 22000 voor de voedingsindustrie.

Voordelen voor andere stakeholders Naast bedrijfseconomische voordelen van normen en normalisatie zijn er ook maatschappelijk voordelen voor consumenten, werknemers en overheden. Door normen verplicht te maken kunnen overheden normen gebruiken als een zeer doeltreffend beleidsinstrument. Normen vormen een aanvulling op regionale, nationale en Europese Wetgeving en kunnen zo bijdragen tot de goede werking van de Europese markt en zorgen ze voor een betere bescherming van consumenten, werknemers en het milieu. Zij worden tevens steeds meer gebruikt om het beleid te ondersteunen bij het aanpakken van kwesties zoals klimaatverandering, efficiënt gebruik van hulpbronnen en andere publieke beleidskwesties. Consumentenveiligheid is een zeer belangrijk element in veel normen en herzieningen van normen behandelen vaak veiligheidsproblemen die aan het licht zijn gekomen door

markttoezicht en rapportage van incidenten. Er bestaat dan ook een nauw verband tussen normalisatie, productveiligheid, duurzaamheid en markttoezicht en in de toekomst zal dit verband nog worden versterkt. Normen kunnen consumenten ook geruststellen bij de toepassing van nieuwe technologieën, bijvoorbeeld via de evaluatie van risico’s of de meting van prestaties. Daarnaast is Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) een thema dat zowel bedrijven, consumenten als NGO’s bezighoudt. Zowel producten als dienstennormen gaan in de toekomst ook meer rekening houden met dit thema door strengere eisen te stellen met betrekking tot bijvoorbeeld ecodesign en recyclage. Tenslotte worden een aantal voordelen voor de bedrijven onrechtstreeks doorgegeven aan de consument. Voor de consument hebben normen dus volgende bijkomende voordelen:   

producten kunnen goedkoper worden verkocht innovaties komen sneller op de markt compatibiliteit en gebruiksgemak worden verbeterd.

Certificering Certificering is een validatieproces ( ook audit genoemd) waarbij wordt nagegaan of een organisatie in overeenstemming is met een bepaalde norm en waarbij een certificaat wordt afgegeven in geval van overeenstemming. Heel wat managementdomeinen kunnen vandaag worden gecertificeerd, onder andere:          

ISO 9001 - kwaliteitssystemen ISO 14001 - milieumanagement ISO 14064 - CO2 verificatie ISO/TS 16949 – kwaliteit in automobielindustrie ISO 15244 - kwaliteit in de gezondheidszorg ISO 13485 – kwaliteit voor medische hulpmiddelen ISO 22000 - voedselveiligheid ISO 27001 – ICT beveiliging ISO 28000 – beveiliging supply chain ISO 50001 - energiemanagement

Organisaties kunnen beroep doen op de diensten van een externe en onafhankelijke certificeringsinstantie (bvb Vinçotte) die de evaluatie voor hen uitvoert en een certificaat afgeeft waarin de overeenstemming met de vereisten wordt bevestigd. Geaccrediteerde certificeringsinstanties zijn instellingen die van een nationale accrediteringsinstantie (in België BELAC – onder de verantwoordelijkheid van de FOD Economie) de bevoegdheid hebben verkregen om dergelijke kwaliteitscontroles door derden te verrichten. BELAC is gemachtigd om organisaties die certificerings-, test-, inspectie- en kalibratiediensten willen verlenen, te evalueren en te accrediteren. Er zijn momenteel meer dan 1 000 geaccrediteerde certificeringsinstanties geregistreerd in de EU.

Normen in het dagelijkse leven We spreken vlotjes over USB of HTML, we vervangen allemaal wel eens een lamp, we gebruiken allemaal wel eens een A4-tje en we gaan ervan uit dat voeding veilig is of dat de veiligheid van gebouwen, bruggen of liften vanzelfsprekend is. Zonder het te beseffen komen we als consument of gebruiker van producten en diensten regelmatig in aanraking met normen. Het is zelfs zo dat achter bijna elk product één of meer normen schuilgaan. Hieronder volgen enkele voorbeelden van normen en mogelijke effecten bij het gebruik ervan.

Het A4’tje De term A4 is zo ingeburgerd dat men spreekt van een A4'tje. Het formaat was oorspronkelijk gedefinieerd in 1922 door DIN, het Duitse normeninstituut. Het A4 formaat is gebaseerd op het formaat A0. Deze heeft per definitie een oppervlakte van 1 m² en een lengte-breedteverhouding van √2:1 . Door de oppervlakte telkens te halveren krijgt men een A1, A2, A3, A4, etc… Het mooie aan deze werkwijze is dat dezelfde lengte-breedteverhouding van √2:1 wordt behouden. Derhalve heeft het formaat A4 een oppervlakte van ½ × ½ × ½ × ½ = 1/16 m². Het essentiële van het formaat van het velletje A4 is dat dit invloed heeft op andere producten in de waardeketen van de consument: printers, tekstverwerkers, mappen, kasten, enveloppes, brievenbussen, etc…

De E27-fitting De Edison-schroefdraad is een genormaliseerde, ronde schroefdraad die wordt toegepast bij onder andere lampen en lampenfittingen. De schroefdraad is ontwikkeld door Thomas Edison in 1909 onder het handelsmerk van General Electric. De aanduiding ‘E27’ betekent dat de lamphouder of lamp voorzien is van Edison-schroefdraad met een diameter van 27 millimeter, wat in België de "gewone fitting" is in huisen industriële installaties. Voor schemerlampen en spotjes is E14 gebruikelijk (‘kleine fitting’ of ‘Mignon-fitting’). Van belang hierbij is dat deze norm toelaat dat producenten onafhankelijk van elkaar producten kunnen ontwikkelen. Normen geven aan waar compatibiliteit (ook wel interoperabiliteit genoemd) van belang is. In dit voorbeeld kunnen lamparmaturen onafhankelijk van de lampen worden geproduceerd. De norm zal er voor zorgen dat de lamp in de armatuur past. Wel opletten dat men de juiste fitting gebruikt.

Kledingmaten

Een kledingmaat is de maat die gebruikt wordt om tot passende kleding te komen. Deze maten zijn niet in elk land dezelfde. Zo komt maat 40 in België overeen met maat 38 in Nederland, 42 in Frankrijk, 44 in Italië, 44 of 46 in Spanje en Portugal en 12 in Engeland. Bij het CEN wordt momenteel gewerkt aan een Europese standaard. Dit voorbeeld illustreert hoe moeilijk het soms kan zijn om tot een uniforme internationale norm te komen.

USB Universal Serial Bus, meestal aangeduid met het initiaalwoord USB, is een norm voor de aansluiting van randapparatuur op computers. Het vervangt de langzamere parallelle en seriële poorten, voornamelijk doordat de snelheid van gegevensoverdracht met USB veel groter is. De norm is uitgevonden door Intel in 1996. Met behulp van de gestandaardiseerde USB-poort kunnen hardwarefabrikanten producten maken die op eenvoudige wijze kunnen gekoppeld worden met pc's. Vandaag wordt USB ook gebruikt in andere toestellen zoals televisies, smartphones, …

Geschiedenis van de normen De oudste normen dateren wellicht uit de oudheid: tijd, lengtematen en gewichten. Deze waren belangrijk voor de landbouw, de handel maar ook om belastingen te kunnen innen. Lengtematen en gewichten werden door de eeuwen heen, en onafhankelijk van elkaar, in verschillende landen, regio’s en steden ontwikkeld, wat in de kaart speelde van de lokale machthebbers die zo de economie naar hun hand konden zetten. Bovendien werden lengtematen en gewichten redelijk arbitrair gedefinieerd. De Engelse “acre” werd beschouwd als de oppervlakte die door een span ossen in één dag kon worden geploegd. Een wettelijke basis voor standaard maten werd reeds in 1215 opgenomen in de Magna Carta, door koning Jan in 1215 getekend op aandringen van zijn leenheren. De relevante zinsnede luidt: “There shall be standard measures of wine, ale, and corn (the London quarter), throughout the kingdom. There shall also be a standard width of dyed cloth, russet, and haberject, namely two ells within the selvedges. Weights are to be standardised similarly.” Vandaag zijn Europese normen een essentieel instrument voor de consolidatie van de één geworden Europese markt omdat zij de technische belemmeringen voor grensoverschrijdende handel verminderen. Zo dragen normen bij tot economische groei en het scheppen van banen.

Normen in de industrie Normen ondersteunen de industrie en het bedrijfsleven door de codificatie en verspreiding van kennis en goede praktijken. Hierdoor helpen ze het productieproces

efficiënter en dus goedkoper te maken door activiteiten of gebruikte componenten te standaardiseren. Door deelname aan het ontwikkelen van normen kunnen bedrijven bovendien nieuwe kennis uitwisselen, hun bekendheid vergroten en waarborgen dat normen aan hun behoeften voldoen. Op die manier zijn ze tevens vroegtijdig op de hoogte van nieuwe ontwikkelingen en vereisten. Voorbeelden: De normen voor schroeven en bouten (bvb. ISO 888) waren één van de eerste internationale normen vastgelegd door ISO.Hierbij zijn niet enkel de dimensies (ISO gebruikt het metriek stelsel) maar ook de staalkwaliteit van belang. De bouwindustrie kent honderden normen, gaande van kwaliteitseisen voor bouwmaterialen, berekening van constructies, kwaliteitsproeven en specifieke normen voor materialen zoals staal, beton, glas, keramische producten, hout, cement, plastic, etc… In de voedingsindustrie zijn normen van essentieel belang om een constante kwaliteit van producten te kunnen garanderen. Belangrijker is echter de veiligheid van de gemaakte producten te garanderen en de veiligheid van de gehele voedselketen te waarborgen (ISO 22000). Bovendien zijn in de voedingsnijverheid naast normen ook strenge wetgeving van toepassing. In heel wat industriële activiteiten komen laswerken te pas. In dit specifieke domein zijn meer dan 200 normen van toepassing. Gaande van verschillende soorten lasverbindingen, kalibratie van lastoestellen, kwaliteitscontrole van het opgeleverde werk tot de vormingsvereisten voor lassers.

Normen in de handel Normen laten toe op een meer eenvoudige en uniforme manier handel te drijven door afspraken te maken tussen de verschillende partijen. Eerder hebben we gezien dat éénduidige lengtematen en gewichten door de eeuwen heen essentieel waren bij het drijven van handel. Gezien alle Europese lidstaten verplicht zijn om de ongeveer 20.000 Europese normen over te nemen wordt het tevens mogelijk dat producten en diensten over heel Europa aan dezelfde normen voldoen. Dit systeem geeft de producent of distributeur toegang tot de volledige Europese markt van meer dan 500 miljoen consumenten. Hierdoor kunnen schaalvoordelen worden gebruikt om kosten te drukken waardoor producten goedkoper kunnen worden geproduceerd. Bovendien leveren normen een aantal oplossingen waardoor de handel vergemakkelijkt en efficiënter wordt. Hieronder volgen een aantal voorbeelden. Een container bestaat uit standaardmaten. Door het gebruik van deze genormaliseerde afmetingen kan de container zowel via de weg, het water als per spoor worden vervoerd, zonder dat de goederen zelf hoeven te worden in- of uitgeladen. Dit levert tijdswinst en kostenbesparing op. Enkele feiten: 90% van de wereldwijde handel verloopt via containers en meer dan 25 miljoen containers zijn in gebruik. Het gebruik van containers reduceert de transporttijd met 84% en kosten met 35%. Meer dan ooit is de voedingsindustrie gebonden aan internationale handel. De waardeketen van voedingsproducten loopt meestal doorheen verschillende landen: van oogst tot consumptie van het eindproduct. Normen zorgen ervoor dat de producten die wij eten of drinken voldoen aan minimale vereisten. Ongeveer 1000 internationale normen (ISO) hebben betrekking op de voedingsindustrie en houden verband met landbouw, transport, bereiding, labelen, verpakking en opslag. Interoperabiliteit is de mogelijkheid van verschillende systemen, apparaten of componenten met elkaar te laten interageren. Om dit te bewerkstelligen zijn normen en procedures nodig waarin afspraken worden vastgelegd. Interoperabiliteit kan betrekking hebben op fysieke componenten (illustratie: diameters van plastic buizen zijn genormaliseerd en laten toe buizen van verschillende producenten op elkaar aan te sluiten). Daarnaast kan interoperabiliteit ook betrekking hebben op bijvoorbeeld gegevensuitwisseling tussen ICT systemen of zelfs informatiestromen tussen verschillende economische entiteiten (elektronische factuur, uitwisseling van fiscale en sociale zekerheidsgegevens,…) In een aantal sectoren is interoperabiliteit van essentieel belang omdat verschillende technologieën of systemen afhankelijk zijn van elkaar:  Telecommunicatie: telefoons, zendmasten, telefooncentrales, satellietcommunicatie, etc.  ICT: hardware, software, databanken, communicatie tussen systemen, etc.  Luchtvaart: luchtruimbeheer, regeling van luchtverkeersstromen, luchtverkeersdiensten, communicatie protocols, etc.  Spoorwegen: elektrische leidingen, spoorbreedte, veiligheid, etc.

Managementnormen Managementnormen helpen organisaties met het beheer van hun activiteiten. Zo kennen we:  ISO 9000: kwaliteit  IS0 14000: milieu  ISO 26000: duurzaamheid

  

ISO 27000: ICT beveiliging ISO 31000: risicobeheer ISO 50000: energie

Zij worden vaak gebruikt om een kader te creëren dat de organisatie in staat stelt op samenhangende wijze te voldoen aan een duurzame performantie en er zo voor te zorgen dat ze ‘onder controle’ zijn. Tegelijkertijd liegen de uitdagingen er niet om: toenemende concurrentie in een mondiaal perspectief, complexe productieketens met groeiende onderlinge afhankelijkheid, schaarse grondstoffen, een krimpende arbeidsmarkt en de klimaatproblematiek, om er maar enkele te noemen. Onderwerpen zoals o.a. kwaliteit, veiligheid, duurzaamheid, milieu, informatiebeveiliging, energie, risicobeheer worden hoe langer hoe meer holistisch beheerd vanuit het management van een organisatie, of worden soms zelfs als strategisch beschouwd. Deze managementbenadering vraagt om normen die beter op elkaar zijn afgestemd zodat een geïntegreerde implementatie van normen mogelijk wordt. Deze managementnormen hebben een uniform kader met aandacht voor een aantal thema’s zoals: governance, leiderschap, rollen en verantwoordelijkheden, interne en externe communicatie, competentiebeheer, planning, controle, risicobeheer, etc. Organisaties die deze managementsystemen gebruiken rapporteren volgende voordelen:  Verbetering van de kwaliteit van producten en diensten  Toename van de effectiviteit en efficiëntie van de processen  Toename van de klantentevredenheid  Vermindering van het aantal fouten en reductie van afval  Betere beheersing van de risico's  Beslissingen worden genomen op basis van ‘facts and figures’  Doelgerichter ontwikkelen van nieuwe producten en diensten  Toename van de motivatie van de medewerkers  Verhoogde financiële resultaten als gevolg van bovenstaande verbeteringen

In welke sectoren vinden we normen? Bijna alle sectoren hebben te maken met normen. Dit kan gaan van productnormen over procesnormen tot managementnorm. Hieronder een overzicht van Europese normen per thema (niet per sector): Thema

Aantal normen*

Transport ICT Mechanica Bouw en burgerlijke bouwkunde Materialen Huishouden, sport en vrijetijd Elektronica Elektriciteit Energie en nutsvoorzieningen Kwaliteit Chemie Veiligheid Gezondheidszorg Voeding Milieu HVAC Verpakkingen Diensten

2830 2324 2320 2302 1799 1248 1206 1201 1200 1152 1065 1030 767 443 431 356 277 99

* Bron: CEN 31/12/2013

Voor elektrotechnische normen heeft het NBN een zusterorganisatie: het Belgische Elektrotechnisch Comité (BEC) dat instaat voor het ontwikkelen van normen in een aantal specifieke domeinen van de elektrotechniek. In andere sectoren delegeert het NBN een aantal van haar activiteiten aan onderzoekscentra zoals het WTCB (bouw) of sectorfederaties zoals Agoria (technologie) of overheden.

Sectoronafhankelijke normen Heel wat normen zijn onafhankelijk van de sector waarin men actief is. Bovenstaand schema geeft een overzicht van mogelijke normen van toepassing binnen de waardeketen van een ‘generieke onderneming’. De waardeketen is een bedrijfskundig concept, dat de strategisch relevante bezigheden van een organisatie met elkaar in verband brengt. Dit concept is bruikbaar als management tool voor het systematisch onderzoeken van activiteiten binnen de eigen organisatie en interacties met de buitenwereld. De waardeketen toont de primaire en ondersteunende activiteiten binnen een organisatie. Primaire activiteiten hebben betrekking op o.a.:  R&D: onderzoek en ontwikkeling van nieuwe producten  Productie: omzetten van grondstoffen in eindproduct  Distributie: het ontvangen, opslaan en verspreiden van het eindproduct  Verkoop: distributiekanalen opzetten, verkoopactiviteiten. Ondersteunende activiteiten zijn o.a. HR, marketing, boekhouding, facility management en ICT.

Tenslotte zijn er alom meer normen die het management van organisaties ondersteunen.

Contacteer NBN Hoofdzetel:

Jozef II-straat 40 bus 6 1000 Brussel tel +32 2 738 01 11 www.nbn.be

Perscontacten:

Ellen Bartholomeeusen NBN Communication & Marketing Manager tel +32 2 738 01 15 [email protected] Kim Heylen NewsEngine Senior Consultant tel +32 3 260 96 42 [email protected]