I N HOUD 1
2
3
4
5
6
7
A. EERSTE PIJLER PENSIOEN INLEIDING 1.1 Bevoegdheid tot het vervaardigen van wetgeving 1.2 Pensioenwetgeving 1.3 Het idee van de oudedagsparaplu 1.4 De kredietcrisis 1.5 De toekomst van het Nederlands pensioenstelsel HOOFDLIJNEN SOCIALE ZEKERHEID 2.1 Driepijlersysteem 2.2 Hoofdlijnen sociale zekerheid ENIGE PENSIOENRECHTELIJKE ASPECTEN VAN SOCIALE ZEKERHEID 3.1 Ziektekosten 3.2 Inkomen bij ziekte 3.3 Inkomen bij arbeidsongeschiktheid 3.4 Inkomen bij werkloosheid 3.5 Inkomen bij ouderdom 3.6 Inkomen bij overlijden 3.7 Samenloop van uitkeringen B. TWEEDE PIJLER PENSIOEN (CIVIEL RECHT) INLEIDING 4.1 Wat is pensioen? 4.2 Vrijheid en regelgeving 4.3 De Pensioenwet DE PENSIOENOVEREENKOMST 5.1 Het begrip pensioenovereenkomst 5.2 Werkgevers- en werknemersbegrip 5.3 Zelfstandige 5.4 Gelijkstelling met pensioenovereenkomst 5.5 De totstandkoming van een pensioenovereenkomst – informatie aan werknemer en aanbod pensioenovereenkomst 5.6 Verplichting tot aangaan pensioenovereenkomst 5.7 Vormvoorschriften pensioen overeenkomst 5.8 Inhoud pensioenovereenkomst 5.9 Vaststelling uitkering, kapitaal of premie 5.10 Verlening van toeslagen 5.11 Nadere eisen ouderdomspensioen 5.12 Nadere eisen partnerpensioen 5.13 Betalingsvoorbehoud werkgever 5.14 Verlaging pensioen 5.15 Startbrief 5.16 Evenredige verwerving pensioenaanspraken 5.17 Evenredig doorberekenen kosten bij premieovereenkomst DE UITVOERINGSOVEREENKOMST 6.1 Uitvoeringsovereenkomst 6.2 Onderbrengingsplicht werkgever 6.3 Uitvoeringsreglement 6.4 Eisen inzake inhoud uitvoeringsovereenkomst 6.5 Eisen inzake premiebetaling 6.6 Toepasselijk recht 6.7 Verbod verpanding en andere handelingen 6.8 Uitbesteding HET PENSIOENREGLEMENT 7.1 Pensioenregeling 7.2 Pensioenreglement 7.3 Basispensioenregeling en vrijwillige pensioenregeling 7.4 Aanleveren pensioenreglement aan DNB
11 11 11 11 13 14 15 15 15 18 18 18 18 18 18 19 19
20 20 20 20 26 26 26 26 27 27 28 28 29 30 30 30 30 30 30 31 31 31 32 32 32 32 33 33 34 34 34 35 35 35 35 36
INHOUD
8
9
10
11
12
13
PENSIOENUITVOERDERS EN HUN SPECIFIEKE KENMERKEN 8.1 Begrippen 8.2 Algemene taak pensioenuitvoerder 8.3 Pensioenreglement 8.4 Waarborging goed bestuur 8.5 Uitbesteding werkzaamheden pensioenuitvoerder 8.6 Bestuur pensioenfondsen 8.7 Medezeggenschap pensioenfondsen 8.8 Melding oprichting van een pensioenfonds 8.9 Bescherming leden pensioenfondsbestuur, deelnemersraad en verantwoordingsorgaan 8.10 Eisen ten aanzien van beleid, deskundigheid en betrouwbaarheid 8.11 Vereisten bestuur pensioenfondsen 8.12 Deelnemersraden 8.13 Taakafbakening 8.14 Pension fund governance 8.15 Beroepspensioenfondsen 8.16 Algemene Pensioeninstelling – API 8.17 Premiepensioeninstelling – PPI 8.18 Multi-ondernemingspensioenfonds BEDRIJFSTAKPENSIOENFONDSEN 9.1 Inleiding 9.2 Verplichtstelling 9.3 Naleving statuten en reglementen 9.4 Doorsneepremie 9.5 Oneerlijke concurrentie 9.6 Toezicht op de inhoud van statuten en reglementen 9.7 Vrijstellingen en ontheffingen: algemeen 9.8 Toezicht en sancties 9.9 Rechtsvordering INFORMATIEVERSTREKKING 10.1 Inleiding 10.2 Informatieverplichtingen werkgever 10.3 Informatieverplichtingen pensioenuitvoerder 10.4 Informatie op verzoek 10.5 Wijze van informatieverstrekking 10.6 Civielrechtelijke aspecten van informatieverstrekking 10.7 Gevolgen van onduidelijke informatieverstrekking 10.8 Gevolgen van foutieve informatieverstrekking GELIJKE BEHANDELING EN PENSIOEN 11.1 Onderscheid op basis van persoonskenmerken 11.2 Onderscheid naar geslacht 11.3 Onderscheid op andere gronden 11.4 Functieonderscheid 11.5 Pensioenopbouw en overwerk 11.6 Pensioen en indexatie RUIL VAN PENSIOENEN 12.1 Ontstaansgeschiedenis 12.2 Wettelijk recht op ruil van nabestaandenpensioen voor ouderdomspensioen 12.3 Ruil van ouderdomspensioen voor partnerpensioen 12.4 Andere vormen van ruil van pensioensoorten 12.5 Fiscale aspecten van ruil 12.6 Actuariële gelijkwaardigheid en ruilvoet 12.7 Actuariële gelijkwaardigheid en opbouwkeuzevoet 12.8 Actuariële gelijkwaardigheid en beschikbarepremieregelingen ONTSLAG EN PENSIOEN 13.1 Wat is pensioenbreuk? 13.2 Ontslag zonder pensioenbreuk 13.3 Pensioenbreuk zonder ontslag 13.4 Ontslagrechten bij einde deelneming 13.5 Premievrije aanspraak 13.6 Evenredig ouderdomspensioen
37 37 37 37 37 37 38 38 39 39 40 40 41 43 44 46 47 47 48 51 51 51 52 52 52 53 53 55 55 56 56 56 57 58 59 59 60 60 62 62 63 67 68 68 69 70 70 70 72 72 72 72 73 73 74 74 74 74 74 74 75
INHOUD
14
15
16 17
18
19
20
13.7 Financiering evenredig pensioen 13.8 Affinanciering en afvloeiingsregeling 13.9 Premievrije aanspraak en bestaande tijdelijke pensioenen 13.10 Informatieverplichting inzake premievrije aanspraken INDEXATIE EN TOESLAGEN OP PENSIOENRECHTEN 14.1 Nominale aanspraken of indexering; geen wettelijke indexeringsplicht 14.2 Gelijke behandeling bij toeslagen 14.3 Toeslagen onder de PW 14.4 Gelijke behandeling 14.5 Wie is gewezen deelnemer? WERKLOZE WERKNEMERS EN PENSIOENOPBOUW 15.1 De bijdrageregeling FVP 15.2 Werkloze werknemer 15.3 Bijzondere groepen werkloze werknemers 15.4 Pensioenvoorziening 15.5 Pensioenuitvoerder 15.6 Recht op een bijdrage 15.7 Aanvraag van de FVP-bijdrage 15.8 Hoogte van de FVP-bijdrage 15.9 Aanwending van de FVP-bijdrage voor pensioenopbouw 15.10 Aanwending FVP-bijdrage als subsidie 15.11 Toepasselijkheid wettelijke bepalingen inzake pensioen WAARDEOVERDRACHT VAN PENSIOENRECHTEN 16.1 Algemeen overzicht (ECHT)SCHEIDING EN PENSIOEN 17.1 Bijzonder nabestaandenpensioen 17.2 Positie van de DGA 17.3 Verdeling ouderdomspensioen; Boon/Van Loon 17.4 Wet verevening pensioenrechten bij scheiding 17.5 Fiscale gevolgen FUSIE EN PENSIOEN 18.1 Inleiding 18.2 Fusie; juridische vormen 18.3 Aandelenfusie 18.4 Bedrijfsfusie 18.5 Juridische fusie 18.6 (Af)splitsing 18.7 Overige fusiegevolgen 18.8 Fusie: wat gebeurt er met de vrijstelling? 18.9 VUT-aanspraken 18.10 Invloed ondernemingsraad bij fusie FAILLISSEMENT EN PENSIOEN 19.1 Veiligstelling pensioengeld 19.2 Premiebetaling en melden achterstand 19.3 Voorrechten 19.4 Pensioen als boedelschuld 19.5 Overnemen betalingsver plichting door UWV 19.6 Voorbehoud premiebetaling 19.7 Geen premie, toch pensioen? 19.8 Positie van het pensioenfonds 19.9 Positie van de verzekeraar 19.10 Positie van de deelnemer; waardeoverdracht; verplicht bedrijfstakpensioenfonds 19.11 Faillissement/insolventie van de werknemer GRENSOVERSCHRIJDEND PENSIOENVERKEER 20.1 Afbakening: begrippen en indeling 20.2 De pensioenovereenkomst 20.3 De uitvoeringsovereenkomst 20.4 Relatie deelnemer-uitvoerder 20.5 Uitbesteding 20.6 Rol toezichthouder 20.7 Salarissplitsing
75 75 75 76 77 77 78 78 80 80 81 81 81 82 82 82 82 83 83 84 84 84 85 85 88 88 88 88 89 91 93 93 93 93 93 95 96 96 97 98 99 100 100 100 101 102 102 103 103 104 104 105 106 108 108 108 109 109 110 110 111
INHOUD
21 TOEZICHT 21.1 Vormen van toezicht 21.2 Toezichthouders 21.3 Instrumentarium 21.4 Verzekeraars en tussen personen: Wft 22 GESCHILLEN EN PROCEDURES 22.1 Inleiding 22.2 Pensioengeschillen bij de rechter 22.3 Pensioengeschillen: andere oplossingsmethodes
112 112 112 112 114 116 116 116 118
C. TWEEDE PIJLER PENSIOEN (FISCAAL RECHT) 23 INLEIDING - FISCALE ASPECTEN VAN PENSIOEN 23.1 Fiscale behandeling pensioenen 24 DE FISCALE PENSIOENDEFINITIE 24.1 Plaats in de Wet LB 1964 24.2 Pensioenrechten 24.3 Restbegunstiging 24.4 Inkomensvoorziening 24.5 Oneigenlijke handelingen 24.6 Pensioenuitvoerders 24.7 Premie 25 PENSIOENOPBOUWSYSTEMEN 25.1 Inleiding 25.2 Eindloonsystemen 25.3 Middelloonsystemen 25.4 Beschikbarepremiesysteem 25.5 Staffelbesluiten 2003, 2007 en 2009 25.6 Overige onderwerpen CPP2009/1487M 26 SAMENLOOP VAN VERSCHILLENDE PENSIOENSYSTEMEN 26.1 Kwalificatie pensioenregeling 26.2 Besluit staatssecretaris 26.3 Samengevat 27 OVERGANG VAN VERSCHILLENDE SYSTEMEN 27.1 Omzetting van een pensioensysteem 28 PENSIOENRECHTEN 28.1 Pensioenvormen 28.2 Ouderdomspensioen (OP) 28.3 Partnerpensioen (PP) 28.4 Wezenpensioen (WZP) 28.5 Arbeidsongeschiktheids pensioen (AOP) 28.6 Tijdelijk ouderdomsoverbruggingspensioen (TOP) 28.7 Tijdelijk nabestaandenoverbruggingspensioen (TNP) 29 HOOGTE VAN DE PENSIOENRECHTEN 29.1 Pensioengevend loon (PGL) en beloningen 29.2 Overhevelingstoeslag 29.3 AOW-inbouw 29.4 Maximale opbouwpercentages en maximumpensioenniveau 29.5 Pensioenleeftijd en pensioendatum 29.6 Dienstjaren 29.7 Inbouw van elders verzekerd pensioen 29.8 Samenloop WAO-uitkering en vóór de 65-jarige leeftijd ingaand OP 30 INDEXATIE VAN DE PENSIOEN RECHTEN 30.1 Vormen van na-indexatie 30.2 Enkele aspecten van na-indexatie 30.3 Voorindexatie 31 FLEXIBILISERING 31.1 Uitruilen van pensioenrechten 31.2 Variabiliseren van de pensioenuitkeringen 31.3 Vervroegen van de pensioendatum 31.4 Uitstellen van de pensioendatum 31.5 Complicatie 31.6 Wijzigingen pensioenregeling door ex-werknemers
121 121 122 122 122 122 123 123 125 126 128 128 128 129 130 131 143 146 146 146 148 149 149 150 150 150 150 151 151 152 155 156 156 161 161 162 165 166 169 169 170 170 170 170 172 172 173 175 176 177 177
INHOUD
32 INDIVIDUELE PENSIOENMODULES 32.1 Extra individuele stortingen 32.2 Formulering optimaliseringsmogelijkheden 32.3 Inkoop ontbrekende diensttijd 32.4 Optimaliseren verstreken en toekomstige diensttijd 32.5 Systeemkeuze 32.6 Modulering optimaliseringsmogelijkheden 32.7 Inhaalmogelijkheden 32.8 Inhaal en inkoop van pensioen 32.9 Individuele modules en lijfrenteaftrek 33 DE DGA EN EIGEN BEHEER 33.1 Algemeen 33.2 Premie 33.3 Opbouwsystemen 33.4 Pensioengevend loon 33.5 Opbouwpercentage 33.6 Maximaal TOP 33.7 Vervroegen en uitstellen 33.8 Individuele modules 33.9 Risico-elementen 33.10 Pensioenverevening 33.11 Dividendpolitiek 33.12 Prijsgeven 33.13 Afkoop 33.14 Aanpassing pensioenregeling: knip in de opbouw? 33.15 Modelpensioenovereenkomsten 33.16 Aanpassen pensioenregeling in verband met de PW 34 VUT EN PREPENSIOEN 34.1 VUT 34.2 Prepensioen (PreP) 34.3 Omzetting van VUT in prepensioen 35 WET VUT, PREPENSIOEN EN LEVENSLOOPREGELING (WET VPL) 35.1 VUT 35.2 Prepensioen 35.3 Tijdelijk overbruggingspensioen 35.4 Ouderdomspensioen 35.5 40-deelnemingsjarenpensioen 35.6 Flankerende maatregelen 35.7 Diversen 36 FORMALITEITEN 36.1 vastlegging formaliteiten 37 RECHTSBESCHERMING 37.1 Rechtsbescherming 38 FISCALE GEVOLGEN VAN VERBODEN PENSIOENHANDELINGEN 38.1 Verboden pensioenhandelingen en hun gevolgen 39 OVERDRACHTSRECHT PENSIOENREGELINGEN 39.1 Complicatie 39.2 Aanpassing pensioenregeling en premievrijstelling 40 STELLIG VOORNEMEN PENSIOENTOEZEGGINGEN 40.1 Historisch perspectief 40.2 Enkele overwegingen 41 GRENSOVERSCHRIJDEND PENSIOENVERKEER 41.1 Inleiding 41.2 Woonplaatsbepaling 41.3 Verblijfsduur (183-dagenregeling) 41.4 Verdragsverklaring 41.5 Inhouding ZVW-bijdrage 41.6 Nederlands fiscaal beleid grensoverschrijdende pensioenregelingen 41.7 Salarissplitsing 41.8 Uitkeringsfase 41.9 Belastingverdragen 41.10 Conserverende aanslag
179 179 179 179 179 180 180 181 181 181 182 182 183 183 183 184 184 185 185 185 186 186 186 187 187 189 190 191 191 192 196 198 198 199 200 200 203 205 206 207 207 208 208 210 210 211 211 211 212 212 212 214 214 214 215 215 216 217 227 227 228 229
INHOUD
41.11 Enige civielrechtelijke aspecten van grensoverschrijdend pensioenverkeer 41.12 Europese pensioenfondsen richtlijn van 23 september 2003 42 ANDERE ARBEIDSVOORWAARDEN: DE LEVENSLOOP- EN BEDRIJFS SPAARREGELINGEN 42.1 De levensloopregeling 42.2 Bedrijfsspaarregelingen en oudedagsvoorziening D. DERDE PIJLER PENSIOEN 43 SAMENVATTING 43.1 Beknopt overzicht per deel 44 CIVIELRECHTELIJKE ASPECTEN VAN OVEREENKOMSTEN VAN LEVENSVERZEKERING 44.1 Algemene eisen voor verzekeringsovereenkomsten 44.2 De overeenkomst van levensverzekering 44.3 De bij een levensverzekering betrokken personen 44.4 Begunstigde en begunstiging 44.5 Problematiek van beleggings verzekeringen 45 KAPITAALVERZEKERINGEN (INCL. KEW) 45.1 Verzekeringstechnische aspecten 45.2 Fiscaalrechtelijke aspecten van kapitaalverzekeringen 46 LIJFRENTEN 46.1 Civielrechtelijke aspecten 46.2 Fiscaalrechtelijke aspecten 46.3 Lijfrente bij de eigen bv 46.4 Overgangsrecht 46.5 Schematisch overzicht fiscale regimes verzekerde lijfrente 47 STAMRECHTEN 47.1 Civielrechtelijke aspecten 47.2 Fiscaalrechtelijke aspecten 47.3 Periodieke uitkering bij arbeidsongeschiktheid 47.4 Alimentatiestamrechten 48 ERF- EN SCHENKBELASTING EN OUDEDAGSVOORZIENINGEN 48.1 Algemeen 48.2 Echtgenoten en ongehuwde partners 48.3 Schenkbelasting 48.4 Erfbelasting: levensverzekering 48.5 Erfbelasting: pensioen en lijfrenten 48.6 Aandelen in pensioen- en lijfrentelichamen E. WAARDERINGSVRAAGSTUKKEN IN DE WINSTSFEER 49 SAMENVATTING 49.1 Vennootschappelijke winstbepaling (deel 50) 49.2 De fiscale winstbepaling (deel 51) 49.3 De ondernemer en de oudedagsreserve (deel 52) 49.4 Waardering van de kapitaalverzekering bij de eigen bv (deel 53) 49.5 Waardering van de kapitaaldekkingspolis (deel 54) 49.6 Waardering van saldolijfrenten bij de eigen bv (deel 55) 49.7 Waardering van gefacilieerde lijfrenten bij de eigen bv (deel 56) 49.8 Waardering van pensioenverplichtingen bij de eigen bv van gewone werknemers (deel 57) 49.9 Waardering van pensioenverplichtingen van de DGA bij de eigen bv (deel 58) 49.10 De kostenegalisatiereserve/ stellig voornemen (deel 59) 49.11 Directiepensioenlichamen (extern eigen beheer) (deel 60) 50 VENNOOTSCHAPPELIJKE WINSTBEPALING 50.1 Inleiding 50.2 Aanspraken van werknemers 50.3 Financieringsstelsels 50.4 Lastenallocatie 50.5 Pensioenvoorzieningen in de jaarrekening 50.6 Grondslagen voor waardering 50.7 Richtlijn 271.3
232 233 235 235 239
242 242 243 243 244 247 247 248 252 252 254 268 268 270 286 287 291 292 292 292 298 299 301 301 301 301 301 304 305
306 306 306 306 306 306 306 306 306 307 307 307 308 308 308 308 309 309 310 311
INHOUD
51 FISCALE WINSTBEPALING 312 51.1 Inleiding 312 51.2 Goed koopmansgebruik 312 51.3 Indexatie van pensioenen 312 51.4 Toekomstige loon- en prijsstijgingen 313 51.5 Coming-backservice 313 51.6 Rekenrente pensioenvoorzieningen 313 51.7 Waarderingsfictie 313 51.8 Overdrachtswaarde van voorwaardelijk open geïndexeerde pensioenen 314 51.9 Het Besluit van 3 juli 2008 (CPP2008/447M) 315 51.10 Doelvermogen 315 51.11 Opbouw van het doelvermogen 315 51.12 extra pensioendotaties 316 52 WAARDERING VAN DE OUDEDAGSRESERVE 320 52.1 Inleiding 320 52.2 Voorwaarden 320 52.3 Afname van de oudedagsreserve 321 52.4 Zelfstandig ondernemer en de levensloopregeling 324 52.5 Vrijwillige voortzetting pensioenopbouw 324 53 WAARDERING VAN KAPITAALVERZEKERINGEN BIJ DE EIGEN BV 325 53.1 Inleiding 325 53.2 Het begrip ‘levensverzekering’ 325 53.3 De verzekering in materiële zin 325 53.4 Kapitaalverzekeringen met ingang van 1 januari 2001 325 54 WAARDERING VAN DE KAPITAALDEKKINGSPOLIS 328 54.1 Inleiding 328 54.2 Kapitaaldekkingspolis 328 54.3 Waardering pensioenverplichting in eigen beheer inclusief dekkingspolis 328 55 WAARDERING VAN SALDOLIJFRENTEN BIJ DE EIGEN BV 331 55.1 Inleiding 331 55.2 Bestaande saldolijfrenten (situatie tot 2001) 331 55.3 Ter beschikking stellen van vermogensbestanddelen (situatie vanaf 2001) 331 56 WAARDERING VAN GEFACILIEERDE LIJFRENTEN BIJ DE EIGEN BV 333 56.1 Inleiding 333 56.2 Balanswaardering 333 56.3 Geruisloze terugkeer uit de bv 335 56.4 Loonstamrechten 335 56.5 Stakingsstamrechten 336 57 WAARDERING VAN PENSIOENVERPLICHTINGEN BIJ DE EIGEN BV VAN GEWONE 337 WERKNEMERS 57.1 Inleiding 337 57.2 Pensioentoezegging aan oudere werknemers 337 57.3 Pensioentoezegging aan werknemers buiten Nederland 337 57.4 Pensioentoezeggingen op de pensioeningangsdatum 338 57.5 VUT-voorzieningen 338 57.6 De oneigenlijke verplichting 338 57.7 Waardering 339 57.8 Voorwaardelijke pensioentoezegging 339 58 WAARDERING VAN PENSIOENVERPLICHTINGEN BIJ DE EIGEN BV VAN DE 341 DGA 58.1 Voorwaarden 341 58.2 Consequenties in de loonsfeer 345 58.3 Waardering in de opbouwfase 360 58.4 Waardering in de afbouwfase 370 59 WAARDERING VAN DE KOSTEN EGALISATIERESERVE/STELLIG VOORNEMEN 373 59.1 Inleiding 373 59.2 KER voor pensioen 373 59.3 Stellig voornemen in plaats van pensioentoezegging 373 59.4 Pensioentoezegging wordt omgezet in stellig voornemen 374 59.5 KER voor kosten- en winstopslagen 374
INHOUD
59.6 Geen KER voor VUT van de dga 59.7 Alternatieven voor de KER 60 DIRECTIEPENSIOENLICHAMEN (EXTERN EIGEN BEHEER) 60.1 Inleiding 60.2 Directiepensioenlichamen (extern eigen beheer) 60.3 Belastingplicht 60.4 Waardering openingsbalans 60.5 Dotaties 60.6 Rentestandkorting 60.7 Depotrekening 60.8 Jaarwinst 60.9 Soorten dotaties 60.10 Waardeoverdracht naar directiepensioenlichaam (Dpl) 60.11 Pensioenverplichting binnen fiscale eenheid 60.12 Directiepensioenlichaam (Dpl) en overgangsrecht 60.13 Emigratie en zetelverplaatsing F. PRAKTIJKVRAAGSTUKKEN 61 SAMENVATTING 61.1 Praktijkvraagstukken 62 HET BEOORDELEN VAN OFFERTES VOOR INDIVIDUELE PENSIOEN-, STAMRECHT, LIJFRENTE- EN KAPITAALVERZEKERINGEN 62.1 Inleiding 62.2 Wet op het financieel toezicht (Wft) 62.3 Inhoud van de Financiële Bijsluiter 62.4 Voorbeelden van offertevergelijking op basis van de Bijsluiter 63 HET BEOORDELEN VAN OFFERTES VOOR COLLECTIEVE PENSIOENVERZEKERINGEN 63.1 Inleiding 63.2 Netto actuarieel tarief 63.3 Bruto actuarieel tarief 63.4 Winstdeling 63.5 De invloed van prijsbepalende factoren 63.6 Een eindvergelijking 64 ACTUARIËLE ASPECTEN EN FINANCIERING VAN PENSIOEN 64.1 Inleiding 64.2 Financiële rekenkunde 64.3 Actuariële rekenkunde 64.4 Voorbeelden 64.5 Financiering van pensioenen REGISTER
375 375 376 376 376 376 376 376 377 377 378 378 378 379 380 380
385 385 386 386 386 386 390 393 393 393 397 399 402 403 404 404 404 405 405 406 411
