Artikel door schrijver. Inhoud jaargang 46, nummer 1

|Artikel|door schrijver46, nummer 1 |Inhoud| jaargang 3582 Van het bestuur Hendrik Scholten 3583 Verenigingsnieuws Jan van der Zanden 3586 ►Coververhaal Riekie Otte Frans de Lugt In de laatste jaren van de Tweede Wereldoorlog kwam de 16-jarige Riekie Otte te werken op de afdeling bevolking van het gemeentehuis, waar de NSB-gezinde burgemeester Jan Hendrik Oonk de scepter zwaaide. De jonge Riekie deed er met haar collega’s alles aan om de zetbaas van de bezetter zoveel mogelijk tegen te werken. Toen de grond onder haar voeten te heet werd, moest ze onderduiken. De nu 85-jarige mevrouw Best-Otte ontving twee redacteuren van AH in haar huis in Alkmaar, waar zij herinneringen ophaalde. 3590 ►Oost-Souburg Willy Rikkers De gemeente Vlissingen vernoemde 65 jaar geleden een straat naar Haaksbergen. Wat was daarvan de reden? 3593 De link naar... Henk Menkehorst Oproep voor handige websites voor genealogisch onderzoek 3594 Boerenbruiloft Johanna Broekhuis & Gerhardus Michorius, Veldmaat 1941 Fons Leferink 3596 Kiek toch es... Caecil Waijerdink-Mentink In het hart van elk nummer over twee pagina’s een grote foto uit het rijke archief van Aold Hoksebarge. In deze eerste aflevering: Café ’n Peeter, dat stond op de hoek van de Spoorstraat en de Lansinkstraat. 3598 ►De klokkenluidersfamilie van Joannes Leussink op erve Bennink Henny Slotman 3603 Mijn geboortehuis: Anneke en Nans Grooters Frans de Lugt 3606 Wegwiezer Han ten Berge Rubriek over straatnamen: De Morsboer 3609 Genealogie: Familienaam Bos-Bosch Gerrit Wes 3610 Hoksebargse sproake en Sprekweurde Bernard Ottink 3611 Uit de Courant

Foto op de cover: Riekie Otte, die als 16-jarig meisje in 1943-1944 op het gemeentehuis werkte. (Foto familiearchief Otte) Uiterste inleverdatum kopij volgend nummer: 8 april

3581

|Artikel| schrijver |Van hetdoor bestuur| door Hendrik Scholten, voorzitter Namens het bestuur wens ik u graag het allerbeste toe voor dit jaar 2013, zowel voor uzelf als voor de mensen die u lief zijn. Wij van de Historische Kring Haaksbergen zullen ons best doen om er weer een mooi jaar van te maken met veel activiteiten ten faveure van uw en onze belangstelling voor de historie van onze woonplaats. De redactie van ons verenigingsblad Aold Hoksebarge wijzigt in deze jaargang van samenstelling (zie de colofon). Wij nemen afscheid van Gerard Hofste op Bruinink, Bram van Leeuwen en Jan Leppink. Zij hebben ons blad met hun toewijding en deskundigheid tot een niveau gebracht dat zich mag verheugen in de grote waardering van onze lezers. Het bestuur is hun veel dank verschuldigd voor de prestatie die zij in een lange reeks van jaren hebben geleverd. Bram van Leeuwen blijft wel als tekstcorrector aan ons blad verbonden en Jan Leppink zal samen met Fons Leferink en Eric Ooink gaan functioneren als historisch adviseur. De vernieuwde redactie zal er alles aan doen om door te gaan op de ingeslagen weg om Aold Hoksebarge verder te verbeteren. Hierbij zijn uw suggesties zeer welkom. De werkgroep Monumenten en Archeologie heeft in haar beleidsplan opgenomen om historische gebouwen en plekken in het centrum van Haaksbergen van informatieborden te voorzien. Het eerste is onlangs aangebracht op een van de gevels van het pand Markt 7, het huidige restaurant ‘t Notarishoes. Binnenkort zullen ook borden geplaatst worden bij de Joodse begraafplaats aan de Goorsestraat, het appartementencomplex Passinckhave (voormalige St. Antoniusziekenhuis) aan de Braak en villa Jordaan aan de Spoorstraat. Op 15 juni 1988, dit jaar 25 jaar geleden, hebben in een volle, met veel bloemen versierde raadzaal de al jarenlang bevriende gemeenten Stadt Ahaus en Haaksbergen elkaar officieel in de armen gesloten. Dat gebeurde met de ondertekening van een verdrag, waardoor Haaksbergen en de nabuurgemeente aan de andere kant van de grens voortaan als elkaars partner door het leven gaan. Naast de beide gemeentes zal ook onze Kring aan dit jubileum aandacht besteden. Zo was tijdens de nieuwjaarsreceptie in de raadzaal al een door onze medewerkers ingerichte expositie te bekijken, die terugblikt op deze afgelopen 25 jaar. Verder zijn wij bezig om samen met de Heimatverein Ahaus een fietsroute langs cultuurhistorische panden en objecten te ontwikkelen tussen Haaksbergen en Ahaus. In de rubriek verenigingsnieuws treft u hierover meer bijzonderheden aan. Wij wensen u met deze eerste uitgave van de 46e jaargang van Aold Hoksebarge weer veel leesplezier.

3582

|Artikel|door schrijver |Verenigingsnieuws| door Jan van der Zanden, secretaris Vrijwilliger van het jaar: Dick Hilarius Op de jaarlijkse vrijwilligersavond, gehouden op 8 december in theater De Kappen, was er een grote verrassing voor Dick Hilarius, lid van onze Kring. Hij ontving de individuele prijs van ‘Vrijwilliger van het Jaar 2012’. Dick kreeg die onderscheiding toegekend voor zijn activiteiten op diverse fronten. Zo fietst hij jaarlijks een weekje met visueel gehandicapten. Tijdens de Open Monumentendag in september maakte hij met mensen met een beperking per huifkar een rondrit langs verscheidene objecten die onderdeel waren van het thema ‘Groen van toen’. Dick is verder onder meer actief bij de VVV en bij het Rode Kruis. Wij feliciteren hem van harte met deze onderscheiding. De vrijwilligersprijs voor groepen ging naar de 10 wijkraden. ► Dick Hilarius krijgt de oorkonde uit handen van burgemeester H. Gerritsen. (Foto Betty Morsinkhof)

Meer tijd voor Bank Jordaan Een uitgebreide delegatie ging 10 december naar het gemeentehuis om de Commissie Ruimte en Milieu uit te leggen waarom de Historische Kring vindt dat het pand Bank Jordaan voor Haaksbergen behouden dient te worden. Veel argumenten (financieel, economisch, sociaal en historisch) werden aangevoerd en toegelicht om de leden van de commissie van informatie te voorzien. Zijdelings kwam ook het gevoelige punt aan de orde dat aan het karakter van ons dorp in de voorbije jaren al zo veel is veranderd wat het behouden waard was geweest. Het zou zonde zijn als het zo zichtbepalende pand Bank Jordaan met zijn bijzondere historie zou sneuvelen onder de slopershamer. Samen met de heer Tjeerd Canrinus, directeur van het bedrijf Vivia, werd een plan gepresenteerd om het gebouw te renoveren en te bestemmen voor een kantoor met op de zolder een educatieve ruimte. Vivia wil als hoofdhuurder in het project stappen. De Historische Kring is bereid voor een educatieve invulling te zorgen. Op 17 januari was er een nieuwe ontmoeting met de gemeentelijke commissie. Uitkomst hiervan: er is een half jaar tijd om de plannen nader te onderbouwen. Dat geldt ook voor de andere partij (Jan Scharenborg), die op de plaats van het pand een appartementencomplex wil bouwen. ► V.l.n.r.: Clemens Wentink en Wim Oltwater van de Historische Kring en de heer Tjeerd Canrinus van Vivia (Foto Henk Krooshof)

3583

|Artikel|door schrijver |Verenigingsnieuws| Terugblik bestuur In haar vergadering van 11 december heeft het bestuur teruggeblikt op de activiteiten in het voorbije jaar. Doel van deze jaarlijkse evaluatie is om te zien of de plannen uitgevoerd zijn die in het begin van het jaar op papier zijn gezet. De balans, zelfs in deze crisistijd, is over het algemeen positief bevonden. Enkele opmerkingen: • Hoe ver kunnen/moeten wij in de toekomst gaan met het beantwoorden van alle vragen die via e-mail worden gesteld? Er is vaak veel tijd mee gemoeid. Kunnen wij dit blijven doen, zonder kosten in rekening te brengen? • Nu zijn er 3 dorpswandelingen per jaar. Moet dit vaker? • De Dick Jordaanzaal (bibliotheek) in het Historisch Centrum heeft nu wifi. • Komend jaar geen nieuwe tentoonstelling Theeschenkerij Jordaan. • Onderhoud Möll’npad is voor wandelvereniging DIO en Gemeente Haaksbergen. Kerstmarkt Wiedenbroek Op 12 december was de Kring met een kraam aanwezig op de kerstmarkt in het Wiedenbroek. We waren uitgenodigd en het was voor onze medewerkers vanzelfsprekend om daar mee te doen en de laatste aanwinsten te tonen. Het was een gezellige middag, waar met grote voldoening op teruggekeken kan worden.

► Alphons Slotman, Kees Müller en Henny Slotman (v.l.n.r.) bemannnen de kraam van de Historische Kring op de Kerstmarkt. (Foto Henk Krooshof)

Kerstmarkt en Open Huis Twee locaties maakten zondag 16 december deel uit van de presentatie van onze Kring. Buiten aan de noordzijde van de Pancratiuskerk stond onze kerstkraam en in ons Historisch Centrum was Open Huis, met een expositie. In deze kraam was de nadruk gelegd op de tweejaarlijkse kalender 2013-2014. Binnen vertelden foto’s op de borden het verhaal over Haaksbergen van vroeger. En dat vroeger was voor menigeen nog niet zo lang geleden. De herkenbare plekken riepen veel reacties op, van “o ja, nee toch, die ken ik, moet je zien, is zij dat, dat wist ik niet, die woonde, zat bij mij op school, weet je nog, enz., enz.”

Partnerschapsverdrag met Ahaus 25 jaar De nieuwjaarsbijeenkomst van de Gemeente Haaksbergen op 2 januari stond in het teken van het 25-jarig bestaan van het Partnerschapsverdrag met Ahaus. Naast een overzichtstentoonstelling van de vele activiteiten was er aandacht voor een nieuwe fietsroute tussen de twee buurgemeenten. De leden Clemens Wentink, Jan Goorhuis en Peter Eijkholt van onze Kring en de leden Bruno Wolf en Bernard Heying van de Heimatverein Ahaus hebben het initiatief genomen voor de ontwikkeling van een cultuur/historische fietsroute van Haaksbergen naar Ahaus. De route moet vanaf half 3584 juni gefietst kunnen worden.

|Artikel|door schrijver |Verenigingsnieuws| Nieuwe bestuursleden Op de jaarvergadering op 16 april zullen Carla van der Pol (1958) en Henk Menkehorst (1952) worden voorgedragen als nieuwe bestuursleden. Carla werkt als leerkracht op basisschool Los Hoes op de Hassinkbrink. Zij heeft meegewerkt aan het geschiedenisproject ‘Verhalen rond Haaksbergen’ en is een van de gidsen voor de rondleidingen in Waterpark Het Lankheet. Henk Menkehorst was chef-kok in Het Saalmerink en is nu manager van het voedingsbureau van Livio. Binnen onze Kring onderzocht hij de stambomen van de familie Menkehorst en de familie Langezaal ( moeders kant). Henk is lid van de werkgroep Monumenten en Archeologie. Schenkingen In de afgelopen periode mochten we de volgende schenkingen ontvangen, waarvoor we ook nu weer de gulle gevers van harte willen bedanken: J.H. Brummelhuis: Diverse foto’s. J. Wielens: De nazaten van Smit – ten Dam en vooral Waanders. Bruikleen. Grootbeeld Led TV 94 cm. K. Müller: 1 computer en 2 schermen. T. te Lintelo: Hist. Kring Neede: 100 maal ‘Nee,wat bu’j veranderd’. Fam. Spenkelink: De Ramp van Enschede. Zo was Indië 1850-1950. Synthese (Zuid Limburg). S.G. Het Assink: Een aantal gebruikte boeken en boekjes betreffende de geschiedenis van Haaksbergen. Fam. Wilderink: Een aantal dozen met boeken over streekgeschiedenis. Openbare Bibliotheek Enschede: Krantenknipsels over Haaksbergen. Aanwinsten (boeken) • Fam. Jordaan in Rothenberge, Zur Geschichte des Westmünsterlandes, So Bunt as ’t Lääwen. Hochstifts Münsterricher Hof- und Adresse Calender 1802, Een perfecte Landcaerte van Overijssel. • Fotoboek Tubantia van G.J. ter Kuile. Nieuwe leden Dhr. J.G. Diepenmaat, de Els 29, 7482 BA Haaksbergen. Mw. L. Eijsink, Brammeloweg 5A, 7482 NK Haaksbergen. Dhr. F. Eijsink, Sterrebosstraat 40, 7481 DD Haaksbergen. Dhr. J.H. Jannink, Oude Enschedeseweg 76, 7481 PL Haaksbergen. Mw. A.J.M. Meuleman, Adriaan Brouwerstraat 51, 7482 ZJ Haaksbergen. Dhr. O. Nemetschek, Ambachtstraat 138, 7481 HA Haaksbergen. Dhr. J.H.B. Ros, Jacob van Ruysdaelstraat 1, 7482 XA Haaksbergen. Dhr. G.A. Velthuis, N.W. Broekweg 1, 7054 CE Westendorp. Dhr. G.J.B. Volmer, Vincentstraat 78, 7481 LJ Haaksbergen. Dhr. G. Wielens, Richard Holstraat 28, 7604 EE Almelo.

3585

|Werken onder een foute burgemeester| door Frans de Lugt (m.m.v. Fons Leferink en Eric Ooink)

Riekie Otte: ”Hij voelde dat wij tegen hem waren.” Op 21 april 1943 benoemde de Duitse bezetter Jan Hendrik Oonk tot burgemeester van Haaksbergen. Hoe was het voor ambtenaren in het gemeentehuis om onder deze NSB-burgemeester te moeten werken? De nu 85-jarige mevrouw Hendrika Johanna Maria Best-Otte haalt herinneringen op. Ze was 16 jaar toen ze in november 1943 de kans kreeg om in het gemeentehuis aan het werk te gaan als jongste bediende op de afdeling bevolking. Riekie Otte was het oudste kind in het gezin van Franciscus Wilhelmus Otte en Wilhelmina Clotilda Oude Wansink. Haar vader was eigenaar van Café F.W. Otte aan de Oude Boekeloseweg (nu Fazantstraat). Ook de windmolen was zijn eigendom, maar die was al sinds 1934 buiten werking. Mevrouw Best-Otte is sinds 1956 weg uit Haaksbergen. Ze bracht het als accountant tot hoge functies bij de Europese Unie in Brussel en bij Euratom in Petten. Ze is gehuwd geweest met Jaap Best, een grootheid in de circuswereld. Sinds tien jaar is zij weduwe. We spreken haar in Alkmaar in haar statige vooroorlogse herenhuis. Hoezeer ze Haaksbergen in haar hart met zich mee is blijven dragen, blijkt uit een kamer die zij typeert als “mijn Twentse kamer”. Hier herinneren tal van attributen aan haar geboortegrond, zoals een schilderij van molen De Korenbloem, wandtegeltjes, een ingelijst Twents Volkslied, lijstjes met foto’s en veel (foto)boeken. Hendrika Best-Otte werkte vanaf november 1943 als Riekie Otte een jaar op het gemeentehuis, tot ze plotseling moest onderduiken. Hoe kon zij als een nog zo jong meisje aan die baan komen? Dat is terug te voeren op de bijzondere relatie die was ontstaan tussen Riekie’s vader Frans Otte en gemeentesecretaris G.B.S. van Loevezijn. Otte was in het kader van de Arbeitseinsatz molenaar geworden in Stadtlohn. Dit zal in 1942 of 1943 geweest zijn, het precieze jaar herinnert mevrouw Best ► Jan Hendrik Oonk was van april 1943 tot zich niet. Daar konden de Duitsers haar vader het einde van de oorlog burgemeester. goed gebruiken, omdat de eigenaar van die mo(Archieffoto Historische Kring) len en diens zoon in militaire dienst moesten.

3586

|Artikel|door schrijver

► In 1941 kwam het nieuwe gemeentehuis gereed. Hier werkte Riekie Otte op de afdeling bevolking. (Archieffoto Historische Kring)

“Vanuit zijn functie als molenaar wist hij meel naar Haaksbergen vervoerd te krijgen. Zo konden via bakkers veel mensen aan brood worden geholpen, ook Van Loevezijn. Er was nog iets dat een speciale band schiep tussen mijn vader en de gemeentesecretaris. De oudste zoon van Van Loevezijn (Ko) was opgepakt omdat zijn vader een belangrijk figuur was. Hij mocht absoluut geen brieven of pakjes ontvangen van het thuisfront, want daar werd censuur op toegepast. Mijn vader kende iemand in Stadtlohn die er toen voor gezorgd heeft, dat hij in het geheim toch brieven en pakjes afgeleverd kreeg.” Weinig inkomsten Doordat Riekie’s vader in Stadtlohn moest werken, kwam het gezin, dat zeven kinderen telde, in financiële problemen. Het had toch al een beroerde tijd achter de rug met een faillissement in 1937, een eenjarig zoontje overleden, het woonhuis naast het café in 1939 getroffen door brand, de teloorgang van de molen en het bedrijf. “Ik was de oudste dochter thuis en heb in die omstandigheden geleerd veel verantwoordelijkheid te dragen. Dankzij de relatie van mijn vader met Van Loevezijn heb ik toen die baan op het gemeentehuis gekregen.” In het gemeentehuis werd de scepter gezwaaid door

3587

|Artikel|door schrijver Jan Hendrik Oonk, geboren in Winterswijk op 30 januari 1897. Daar was hij een actief lid geworden van de NSB. Het had hem het burgemeesterschap opgeleverd van het Limburgse Born, maar hij wilde graag terug naar de eigen regio en dat resulteerde op 21 april 1943 in zijn benoeming in Haaksbergen. Daar was hij de opvolger van wethouder G.B. Somhorst, die de functie had waargenomen sinds burgemeester Jhr. Von Heijden op 15 november 1941 door de bezetter was afgezet. Riekie Otte kwam te werken bij de afdeling bevolking, waar Gerda Overbeek haar iets oudere collega was en ‘meneer Gruijters’ (G.L.) haar chef. “Het bevolkingsregister bestond uit persoonskaarten op alfabet. Die waren heel belangrijk voor de Duitsers, want alle persoonsgegevens stonden er op. Andere collega’s waren Rie Zander, de heren Zegers (hoofd burgerlijke stand) , Damen, Holvast, Leferink en gemeenteontvanger Leemreis. Naast het bijhouden van de kaarten, schreef ik de kwitanties voor het Gemeentelijk Electriciteitsbedrijf, het GEB.” Voor Riekie was het direct bij de kennismaking duidelijk: “Oonk leek op het oog geen slecht mens, was een man die aardig gevonden wilde worden, maar bleek een meeloper met de vijand. Hij was invalide en door het gebonk van een been konden wij het altijd horen als hij eraan kwam. Dan hadden wij met elkaar de houding: pas op, daar komt ie! Zodra hij in de buurt was, hielden wij ons stil. De sfeer werd dan ijzig. Hij voelde dat wij tegen hem waren; het was de hele club tegen één. Vertrouwen was er niet; hij werd door iedereen slecht aangekeken. Maar hij moest met ons werken. Waar het maar enigszins mogelijk was, probeerden we tegen te werken. Het was voortdurend lopen over hete kolen.” Oonk had zijn eigen kamer en hij bemoeide zich niet veel met zijn ambtenaren. Mevrouw Best-Otte herinnert zich: “Hij was een grote schreeuwerd. Het contact was nooit persoonlijk. Ik wist niet eens dat hij getrouwd was. Over zijn beweegredenen om bij de NSB te zijn, ging niemand met hem in gesprek. Je keek wel uit!”

3588

Onderduiken Aan het bestaan van Riekie (en haar collega’s) op het gemeentehuis kwam een abrupt einde, toen op een donkere herfstavond haar chef meneer Gruijters bij haar thuis kwam met de dringende mededeling dat ze direct moest onderduiken. Het is 68 jaar geleden en mevrouw Best-Otte weet niet meer welke dag dat exact was, maar ze meent dat het zal zijn geweest vlak voor de grote razzia van 28 oktober 1944. Dat was de ondergrondse beweging (waartoe Gruijters behoorde) ter ore gekomen en daarop was het bevolkingsregister onvindbaar gemaakt voor de Duitsers. “Voor ons was het toen op het gemeentehuis te gevaarlijk geworden. De enige die bleef was Gerda Overbeek. Zij moest het vertrouwen zien te winnen van Oonk en hem om de tuin leiden. Door haar wist de ondergrondse beweging wat de burgemeester deed en hoe hij de Duitsers hielp. Die dubbelrol van spion heeft zij heel moedig en knap vervuld. Op haar aanwijzing kon direct na de bevrijding de op de vlucht geslagen Oonk worden gearresteerd, in Meddo.” Jan Hendrik Oonk werd veroordeeld tot vijf jaar gevangenisstraf, maar mocht in april 1949 terugkeren naar Haaksbergen. Op 4 april 1962 kwam hij om het leven bij een verkeersongeval.

|Artikel|door schrijver

► Riekie Otte was de oudste dochter van Frans Otte, die een café had naast de windmolen aan wat nu de Fazantstraat is. (Archieffoto Fons Leferink)

Gerda Overbeek

Bronnen: Gesprek met mevrouw

Ambtenaar Gerda Overbeek was typiste en stenografe bij de afdeling bevolking. In de oorlogsjaren vervalste ze samen met mevrouw Gruijters persoonsbewijzen. Dit gebeurde met medeweten van

H. Best-Otte. Het uur der bevrijding is thans ook voor u aangebroken. Historie van Haaksbergen, deel III.

pastoor Elbersen in een kippenhok in de pastorie-

A.F.M. Otte in Aold

tuin. De geheime stukken plus de instrumenten en

Hoksebarge over wind-

het benodigde materiaal werden na gebruik telkens opgeborgen in het tabernakel op het altaar. Dit vertelde Gerda’s oudste broer J.F. Overbeek in een in-

molen De Korenbloem (februari 1970). CABR-dossier J.H. Oonk. Diverse krantenknipsels.

terview in 1997. Gerda Overbeek leefde van 1921 tot 1998. Ze is ongehuwd gebleven en woonde samen met haar vier jaar jongere zuster Diny, die in 2011 overleed.

3589

|Haaksbergenstraat |Artikel| door schrijver in Oost-Souburg 65 jaar|door Willy Rikkers Er zal waarschijnlijk geen feestje aan worden gewaagd. Volgende maand bestaat de Haaksbergenstraat in Oost-Souburg op Walcheren 65 jaar. We gaan even een stukje geschiedenis ophalen over het ontstaan ervan. De Haaksbergenstraat in het Walcherense dorp is een kleine straat. Met niet al te grote rijtjeswoningen aan weerszijden. De straat maakt deel uit van een wijk die is ingeklemd tussen het winkelcentrum van het dorp en het Kanaal door Walcheren, dat van Vlissingen naar Veere loopt. Sinds de gemeentelijke herindeling in 1966 maakt OostSouburg formeel deel uit van de gemeente Vlissingen, maar het is met zijn rond 10.000 inwoners wel een min of meer zelfstandige woonkern. Het kanaal scheidt deze kern van Vlissingen. Dit in tegenstelling tot West-Souburg dat een volledig geïntegreerde woonwijk van Vlissingen is. De wijk met de Haaksbergenstraat verrijst een kleine drie jaar na de Tweede Wereldoorlog in de toen nog zelfstandige gemeente West- en Oost-Souburg. Onder het straatnaambord is nog een bordje geplaatst en dat verduidelijkt het ‘waarom’ van de Haaksbergenstraat: ‘Haaksbergen verleende hulp tijdens de inundatie Walcheren 1945’. Nog iets verder terug in de geschiedenis. Op 3 oktober 1944 werpen 243 Lancaster bommenwerpers hun last op de zeedijk bij Westkapelle. Het Geallieerde Opperbevel heeft besloten Walcheren onder water te zetten om de Duitse bezetter te verdrijven. Het beoogde effect blijft echter uit, zodat op 17 en 20 oktober nog een poging - maar nu op grotere schaal - wordt gedaan. Dit keer met succes. Grote delen van de gemeente West- en Oost-Souburg komen onder water. Bijna een jaar heeft het zeewater vrij spel. Als de gemeente weer droog staat, wordt duidelijk dat de schade groot is en het gebrek aan alles zich duidelijk doet voelen. Zelfs alom in den lande opgerichte hulporganisaties kunnen vaak niet op korte termijn aan de wensen van de noodlijdende gemeenten tegemoet komen. Haaksbergen maakt in oktober 1945 deel uit van een Twentse hulpkring, waartoe ook Hengelo, Ambt Delden, Goor, Markelo, Rijssen, Diepenheim behoren. De vorming van de kring is door ‘Den Haag’ opgelegd. Hengelo wordt daarbij vanuit het rijk opgedragen initiatieven te nemen. Haaksbergen ontfermt zich over West- en Oost-Souburg en

3590

|Artikel|door schrijver

► De Haaksbergenstraat in Oost-Souburg. (Foto Gemeentearchief Vlissingen, J. Simonse)

gaat voortvarend te werk. Eind februari 1946 belandt vanuit Hengelo een briefje op het bureau van burgemeester mr. J.H.J. Eenhuis met de vraag welke bijdrage Haaksbergen kan leveren voor de noodlijdende Zeeuwse gemeente. Eenhuis geeft dan begin maart op ietwat bitse toon te kennen “dat Haaksbergen al aan de aanvragen van West- en Oost-Souburg heeft voldaan door te leveren wat gevraagd is” en dat verdere bijdragen, gezien de heersende armoede, niet te verwachten zijn. In het midden blijft wat Haaksbergen heeft geschonken. In een eerste schriftelijk contact meldt de Zeeuwse gemeente dat ”door de inundatie één schrijfmachine verloren is gegaan en twee door beschietingen”. Tsja, een ambtenaar zonder schrijfmachine... Het is echter niet bekend of er ooit een schrijfmachine richting Zeeland is gegaan. Bezoek Haaksbergen handelt snel in die dagen. Want medio december 1945 nodigt het college een Souburgse delegatie uit voor een bezoek. Burgemeester A.H.S. Stemerding, vergezeld door een predikant, een kapelaan en enkele in Zeeuwse dracht gestoken dames, zijn op 7 en 8 januari 1946 in het Twentse land. In Buurse, St. Isidorushoeve en het dorp vertellen zij over de situatie in hun woonplaats. Een week later, op 15 januari, schrijft de Zeeuwse burgemeester zijn Twentse ambtsgenoot “nog geheel onder de indruk van de allerhartelijkste ontvangst” een bedankbrief, waarin hij ook een verzoek verpakt. “Voor eenige tientallen meters gummisnoer zou ik u zeer erkentelijk zijn, onder voorwaarde dat u het missen kunt. Hier bestaat het meest behoefte aan wandschakelaars en stopcontacten, maar ik weet dat u die ook niet hebt.” Ook ten aanzien van het vervullen van deze wens wordt het gissen. De historie vermeldt niet of er daadwerkelijk snoer en misschien toch ook nog wat schakelaars naar Zeeland zijn gegaan.

3591

Zeker is dat er een schilderij van een Haaksbergs dorpsgezicht, dat eerst de werkkamer van burgemeester Eenhuis sierde, naar Walcheren is gegaan. In die bedankbrief meldt burgemeester Stemerding ook dat het schilderij een plekje in zijn werkkamer heeft gekregen, zodat hij elke dag even naar Haaksbergen kan kijken. Het laatste woord is aan de gemeenteraad van West- en Oost-Souburg. Die krijgt in zijn vergadering van 10 februari 1948 het voorstel van het college van burgemeester en wethouders een aantal straten in een uitbreidingsplan van een naam te voorzien. In totaal gaat het om dertien straten. De gemeenteraad gaat zonder noemenswaardige discussie met het voorstel akkoord. Enkele worden vernoemd naar boerderijen die door de uitbreiding hebben moeten wijken. Vier straten worden vernoemd naar de gemeenten die na de oorlog hulp hebben verleend aan de gemeente. Het zijn Poortugaal, Nieuwer Amstel, Steenwijk en Haaksbergen. Bronnen: Archief Historische Kring Haaksbergen. De Twentsche Courant. Archief gemeente Haaksbergen. Archief gemeente Vlissingen. Wikipedia. ► Het raadsvoorstel

► Het raadsbesluit

3592

|Artikel| schrijver door Henk Menkehorst |De link door naar...| De historie onder handbereik met de pc De computer raakt steeds meer ingeburgerd in het dagelijks leven. In heel veel huishoudens is tegenwoordig een computer aanwezig. Waren het vroeger (hoe kort is het nog maar geleden?) grote logge kasten, nu zijn het compacte apparaten, die je overal mee naar toe kunt nemen. Laatste ontwikkelingen De laatste ontwikkeling op het gebied van computers zijn de tablets. Dat zijn kleine handzame computers die eenvoudig te bedienen zijn. Mijn kleinzoon van amper drie kan er al goed mee overweg! Met behulp van de computer ligt de wereld als het ware onder handbereik. Gigantisch veel historische informatie van over de hele wereld is toegankelijk voor de computergebruiker. Interessante internetadressen In deze rubriek zullen we telkens een aantal interessante internetadressen aan u presenteren, met daarbij een toelichting van wat u er kunt vinden. Internetgebruikers onder u zijn vast wel eens een interessante website tegengekomen. Mail ze door aan de redactie van Aold Hoksebarge, graag voorzien van een toelichting. Uit de ingezonden internetadressen zal de redactie een keuze maken voor plaatsing in Aold Hoksebarge. U kunt uw inzending sturen naar [email protected]. Als eerste adres, ook wel link genoemd of site, aandacht voor de pagina van het Nationaal Archief www.gahetna.nl. Op deze site kun je veel informatie vinden over voorouders die in dienst van de overheid zijn geweest, bijvoorbeeld ambtenaren, militairen of voorouders die voor de VOC gevaren hebben. Ook vind je er oude foto`s die betrekking hebben op Haaksbergen. Op de site kan men zoeken door middel van een zoekvenster. Men tikt een naam in van een persoon, plaats of onderwerp. Komt deze naam of dit onderwerp voor in het archief, dan wordt dat vermeld met het aantal keren dat naam of onderwerp wordt aangetroffen in diverse archiefstukken. Je kunt de akte inzien en eventueel ook bestellen of reserveren voor een bezoek aan het Nationaal Archief in Den Haag. Een andere leuke en interessante site is http://home.planet.nl/~awaan/home.html. Deze site bevat heel veel informatie over het Bataafse leger in de periode 1795 – 1806. Een voorvader van mij heeft in de zesde halve brigade van dit leger gediend als tweede luitenant. Er is heel veel informatie over de historie van dit leger te vinden. Troepenbewegingen en garnizoenssteden worden beschreven. Verder: hoe zag het uniform er uit, wat verdiende een soldaat toen in die tijd, etc.

3593

|Boerenbruiloft |Artikel| door schrijver in de Veldmaat in 1941|door Fons Leferink GJzn. Nee, dit is geen folklore en niet in scène gezet. Dit ongedwongen tafereel van een boerenbruiloft speelde zich af in 1941, toen het ‘op de boer’ nog heel gebruikelijk was om een bruiloft aan huis te houden. We zijn hier op het erf van de familie Hendrik Michorius, ‘de Knepper’, in de Veldmaat. Gelukkig dat dit plaatje bewaard is gebleven door een trotse dochter van de cateraar, mevrouw W.A. Leferink-Morssinkhof. Daardoor kunnen wij nog een glimp van een eeuwenoude traditie op het Twentse platteland opvangen. Terwijl de versierde bruidskoets na de huwelijksinzegening in Hengevelde het erf opdraait, zijn enkele bruiloftsgasten naar buiten gekomen en maken hun opwachting voor het bruidspaar. Doordat enkele namen van de personen bekend waren, kon ik de overige, met dank aan o.a. mevrouw Ter Woerds - ten Hag, de Dodden, ook achterhalen. Zij was als buurmeisje van 16 jaar getuige van deze bijzondere gebeurtenis. De hoofdpersonen op die woensdag 27 augustus 1941 waren de 27-jarige bruid Johanna Berendina Broekhuis (roepnaam Dina) uit Bentelo, dochter van Johannes Antonius Broekhuis en Johanna ter Braak, en de enkele maanden jongere bruidegom Gerhardus Rudolphus Michorius (roepnaam Gerard), oudste zoon van Hendrik Michorius en Hanna Temmink. Vijf dagen ervoor waren zij in Ambt Delden voor de wet getrouwd. Aan bruiloftsgasten die dag geen gebrek. Niet alleen de leden van de beide families waren natuurlijk van de partij, ook de noasten noabers met hun kinderen ‘hadn healn dag wat met’. Zoals die jongeman links op de foto, keurig in het pak, met de handen op de heupen: Bernhard ten Dam, Beernink. Rechts naast de jongeman staat buurvrouw Ten Hag - ten Thije.¹ Als noaber werd er van haar natuurlijk verwacht dat ze ook een handje zou helpen; dat was in een noaberschop een ongeschreven wet. Ongetwijfeld zal ze die week ook al druk zijn geweest met het schoonmaken en het inrichten van de deel. Daarnaast twee jongere broers van de bruidegom, de 15 jaar oude Henny en de 18 jaar oude Bennie. Op de voorgrond, met witte schort, mevrouw B. Morssinkhof - Konink van het gelijknamige café in de Veldmaat. Zij is hier beroepsmatig, want zij en haar man zullen die dag het morgen- en middagfeest verzorgen. Dat betekende destijds dat alles van te voren aangesleept moest worden; van tafels en banken tot aan soepborden en bierglazen toe. En niet te vergeten de foezel, de boerenjongens en de vaten met bier. “Het is ooit voorgekomen”, vertelt mevrouw Leferink - Morssinkhof, “dat een paard op hol is geslagen en het zorgvuldig in krantenpapier gewikkelde serviesgoed toen letterlijk skeurewark werd.” Soms kwam het voor dat de caféhouder geen volledige vergunning

3594

|Artikel|door schrijver

► Misschien was die morgen in augustus 1941 op Hendrik Dekkers en Johan Pierik wel de regel van toepassing van de Duitse dichter Klaus Groth: “Jehann, nu spann de Schimmels an, nu fahr wi na de Brut!” (Foto familiearchief mevrouw W.A. Leferink-Morssinkhof)

had, maar slechts Verlof A (zwak alcoholische dranken) en er een tweede kastelein met de juiste papieren moest worden bijgehaald. Caféhouder B. Morssinkhof, in het dagelijks leven timmerman bij aannemer H. ter Braak, staat op de foto links naast zijn vrouw, nog net zichtbaar, en is een van de weinigen die in de camera kijkt. Als horeca-man was hem dit tafereel natuurlijk niet vreemd. De overigen zien met spanning uit naar het bruidspaar. “Het waren zeer gastvrije ondernemers”, vertelt mevrouw Ter Woerds over de Morssinkhofs. “Toen we naar school gingen, konden we daar in de koude wintermaanden tussen de middag terecht voor een kopje thee met beschuit en mochten wij er onze fietsen stallen.” “De twee personen op de bok van de bruidswagen zijn de doodsboeren² van Broekhuis. Links Hendrik Dekkers en naast hem Johan Pierik”, aldus mevrouw Gré Michorius uit Bentelo. Gezien het geringe aantal mensen op het erf, zullen de overige gasten wel binnen op de deel aan de koffie met broodjes (kadetjes) zitten. De bruiloft werd ’s avonds voortgezet op de boerderij van de bruid, ‘de Franke’, aan de Bentelerhaarweg 4 in Bentelo. Daar zal het jonge paar zich gaan vestigen. De bruidskoe zal daar ook wel een plaatsje hebben gekregen. Bronnen:

¹ In 1920 verloor zij haar eerste man G.J.

Boerderijenkaart Haaksbergen, Eric Ooink.

Hobbenschot en haar 3 kinderen door de Spaanse

Archief Historisch Centrum Haaksbergen.

griep. In 1921 huwde zij B.J. ten Hag. ² De vast aangewezen boeren, die het dichtstbij woonden èn twee paarden hadden.

3595

|Kiek toch es: Café ’n Peeter|door Caecil Waijerdink-Mentink Dit is een foto (uit waarschijnlijk 1918) van het café van de wed. Heemink-Wissink, in de volksmond ‘café ‘n Peeter’, aan de Spoorstraat. De vanouds bekende cafénaam was afgeleid van Peter Heemink, een van de voorvaderen van de familie. Een neef van de weduwe, de heer J.G. Kamp, staat op deze foto voor het aangrenzende huis.

3596

k Hij nam het café over, verbouwde het en breidde het uit tot hotel, café en restaurant Kamp. In 1984 is het horecabedrijf gesloopt en maakte het, na de nodige discussies in de gemeenteraad, plaats voor commerciële ruimtes en winkels zoals Zeeman en Scapino, met daarboven appartementen. (Fotoarchief Historische Kring)

3597

|De Klokkenluidersfamilie Leussink op erve Bennink| door Henny Slotman Naast het pand van de gereedschappenhandel van de firma Schutten sluit de Benninkstraat aan op de Blankenburgerstraat. Op die plek stond tot eind jaren vijftig van de vorige eeuw de woning van de familie Leussink, die in Haaksbergen grote bekendheid genoot als klokkenluiders. Volgens de kadastrale legger van de gemeente Haaksbergen koopt Joannes Leussink in 1861 van Antonius Wilhelmus Ottink een huis met tuin en een stuk bouwland in het dorp. Die Antonius Wilhelmus Ottink is van beroep kuiper (vatenmaker) en heeft het huis overgenomen van schoenmaker Wiegerink, woonachtig in Groenlo. Het huis staat precies op de plaats waar tegenwoordig de Benninkstraat aansluit op de Blankenburgerstraat. Het standaardwerk Historie van Haaksbergen deel II geeft op pagina 9 de topografische kaart van 1830 weer. Hierop is het bovengenoemde huis met erf bekend onder nummer 148. Op pagina 67 en 68 schrijft men dat het huis op nummer 148 en de beide naastliggende panden 147 en 149 zijn gebouwd op geslechte wallen van het Kasteel de Blankenborg. Waar die wijsheid vandaan komt, blijft in het ongewisse. Er zijn geen feiten die dat onderbouwen. Zeker is wel dat nummer 148 in 1668 bewoond is door Berend Elderink. Zijn nazaten blijven tot in 1830 bewoner en eigenaar van het huis. Daarna koopt winkelier Arend Eijsink het geheel. In 1861 blijkt Antonius Wilhelmus Ottink eigenaar te zijn. Terug naar Joannes Leussink in 1861. Hij koopt het huis op 36-jarige leeftijd en is dan wieldraaier van beroep. Joannes is een zoon van Gerrit Jan Leussink en Geertruida Wissink, bewoners van het erve Bennink in Holthuizen. Hun erf ligt aan de weg naar Goor, Wijk D nr. 1. Deze boerderij is vanwege de realisatie van de wijk Hassinkbrink in 1994 afgebroken. Het laatste adres van deze boerderij is Goorsestraat 64. Joannes krijgt als zoon van een bewoner van het erve Bennink de bijnaam Bennink en om onderscheid te maken met de andere Benninks wordt hij Benninkdreaier genoemd, naar zijn beroep van wieldraaier. Feitelijk is de naam van de Benninkstraat dus niet helemaal terecht. De bewoners van het huis nummer 148 worden Bennink genoemd, maar formeel kloppen doet het niet. Joannes Leussink trouwt op 17 november 1851 met Johanna Landewé. Hij is dan 27 jaar en zijn vrouw 29. Uit dit huwelijk worden tussen 1854 en 1865 vijf kinderen geboren: Johanna Geertruida, Hermannus, Reinoldus, Gerhardus Paulus en nogmaals een Johanna Geertruida. Johanna Landewé overlijdt thuis 18 maart 1875, nog maar 52 jaar oud. Het huisadres is dan Wijk A nummer 68.

3598

► Zicht vanuit de toren van de Pancratiuskerk op de Peddemors en in den Diek, omstreeks 1900. Het huis van de familie Leussink staat 2de van rechts. Goed zichtbaar zijn de synagoge en een deel van de begraafplaats aan (nu) de Enschedesestraat. Op de achtergrond de molen aan (nu) de Fazantstraat. Tot eind jaren vijftig is aan deze situatie weinig veranderd. (Fotoarchief HKH)

Op 17 juni 1875, enkele maanden na het overlijden van Johanna, hertrouwt Joannes Leussink met Wilhelmina Wijlens. Zij is 36 jaar en de dochter van Arend Wijlens en Catharina ten Vregelaar. Uit dat huwelijk van Joannes Leussink en Wilhelmina Wijlens worden twee kinderen geboren: Gerhardus Antonius (Tonie, 7 oktober 1877) en meer dan tien jaar later Berendina Johanna (Dina, 22 mei 1888). Wilhelmina is dan reeds 49 jaar en Joannes 64. Volgens de kadastrale leggers wordt het huis Wijk A nummer 68 in 1890 vernieuwd. Het huis op de foto zal waarschijnlijk uit die periode zijn; van de situatie voor 1890 zijn geen foto’s in het Historisch Centrum aanwezig. Joannes Leussink overlijdt op 14 augustus 1896 op de leeftijd van 71 jaar. Als beroep wordt in de overlijdensakte houtdraaier vermeld. Het adres van het huis aan den Diek is dan Wijk A nummer 93. Zijn vrouw, in de kadastrale legger dan Wilhelmina Hermina Wijlens of Wielens genoemd, wordt samen met haar minderjarige kinderen Tonie en Dina eigenaar van het pand. Wilhelmina Wijlens overlijdt op 30 oktober 1918 op de leeftijd van 79 jaar. Het woonadres is dan Wijk A nummer 97. Klokkenluider Tonie Leussink (1877) is ongehuwd en blijft samen met zijn zuster en zijn zwager in het ouderlijk huis wonen. Na de sloop van dit huis eind jaren vijftig verhuizen ze naar de Blankenburg 18. Tonie krijgt als klokkenluider van de Pancratiuskerk enige bekendheid in Haaksbergen onder de naam Benninkdreaier of Benninks Tonie. Bij zijn tachtigste verjaardag in oktober 1957 en bij zijn afscheid als klokkenluider in september 1962 worden er in de Twentsche Courant artikelen aan hem gewijd. Daaruit blijkt dat hij de taak van klokkenluider omstreeks 1900 heeft overgenomen van zijn oudere broer Herman, die toen op 42-jarige leeftijd overleed. Herman was in 1896 de opvolger van zijn vader Joannes, die omstreeks 1861 was begonnen als klokkenluider.

3599

In april 1949 worden de drie luidklokken die door de Duitsers in maart 1943 uit de gemeentetoren waren gehaald, opgevolgd door drie exemplaren met naar men zegt een betere klank. Benninks Tonie krijgt dan van het college van B & W de opdracht deze nieuwe klokken te luiden op de zaterdag voor Pasen, 30 april Koninginnedag, 4 mei dodenherdenking, de zaterdag voor Pinksteren en op de dag voor Kerstmis. De vergoeding hiervoor bedraagt 3 gulden per keer. Zelf moet hij voor twee hulpen zorgen. Voor het luiden op de zondagochtend met de twee grootste klokken krijgt hij van de katholieke, de hervormde en de gereformeerde kerken 110 sigaren per jaar. Het luiden van klokken is zwaar werk. Als er meerdere klokken moeten worden geluid, heeft Tonie assistentie nodig; meestal krijgt hij die van zijn naaste buren. Bij begrafenissen is het de traditie dat de noabers helpen bij het verluiden van een dode. Met het luiden wordt begonnen zodra de lijkkoets in het zicht van de kerk komt. Hiervoor wordt één van de noabers boven voor de galmgaten op de uitkijk gezet. Wanneer de begrafenisstoet de kerk nadert geeft deze een flinke ruk aan het touw. Benninks Tonie weet dan dat het luiden moet beginnen. Hij is met de toren geheel vertrouwd; hij kent elk hoekje en gaatje. Zelfs in het donker beklimt hij de toren zonder moeite. Het uurwerk van de toren is in 1911 aangebracht. Voor het opwinden van dit uurwerk moet hij elke dag 57 treden omhoog. Bij feestelijkheden wordt de vlag uit de torenspits gehangen, waarvoor hij dan ook ► Benninks Tonie bij het uurwerk nog enkele ladders hoger moest klimmen. dat in 1911 is aangebracht. Voor het op- Bij zijn gouden jubileum als klokkenluider in winden van dit uurwerk moet hij elke dag 1950 wordt hem de eremedaille verbonden 57 treden omhoog. (Fotoarchief HKH) aan de Orde van Oranje-Nassau toegekend. Bij zijn afscheid in 1962 is hij veruit de oudste klokkenluider van Nederland, een taak die hij 62 jaar lang heeft volgehouden. En de gehele familie Leussink meer dan 100 jaar! Naast klokkenluider is Tonie evenals zijn vader houtdraaier. Hij maakt slagarmen en stelen voor weefgetouwen en pijpen voor spoelmachines. Voorts vervaardigt hij tal van onderdelen voor landbouwmachines en meubelen. Jarenlang maakt hij de vogel voor het schuttersfeest.

3600

Dina Leussink trouwt op 21 augustus op 22-jarige leeftijd met Hermannus Cornelis Komman (roepnaam Kneels). Deze is 29 jaar en de zoon van Arend Jan Komman en Gezina Spanje. Het echtpaar woont samen met de ongehuwde broer Tonie in het huis aan den Diek, later is dit de Enschedesestraat, daarna Blankenburgerstraat. Kneels heeft enige bekendheid in Haaksbergen als huisslachter en dorpsomroeper onder de naam Bennink Kneels. Het echtpaar Komman-Leussink laat geen kinderen na. ► Berendina en Kneels omstreeks 1950 voor hun woning; het adres is dan Blankenburgerstraat 15. (Fotoarchief HKH)

► Een van de laatste foto`s van het huis, voordat dit eind jaren vijftig gesloopt zal worden. Rechts de plek waar nu de zaak van gereedschappenhandel Schutten gevestigd is. Het huis links is van de familie Ter Beek (later de familie Heinrich). Hier staat nu een kantoorgebouw met appartementen. (Fotoarchief HKH)

3601

Verkoop Om de achterliggende gronden in de Peddemors te ontsluiten en geschikt te maken voor woningbouw, wordt in 1955 het huis met bijbehorende grond aan de gemeente verkocht. Uit een aantekening op de kadastrale legger blijkt dat deze verkoop waarschijnlijk door middel van onteigening heeft plaatsgevonden. Nadat het huis is afgebroken komt in de jaren daarna de Benninkstraat met aanliggende woningen tot stand. Cornelis Komman, zijn vrouw Berendina en inwonende zwager Tonie Leussink verhuizen naar de Blankenburg nummer 18. Dat gedeelte van de Blankenburg staat bekend als het ‘Endeke To’. Dina Leussink overlijdt daar op 1 mei 1962, Tonie op 16 maart 1967 en Kneels op 18 juli 1974. Bronnen: Kadastrale leggers 1380 / 1663 / 1671 / 4176. Krantenarchief Historisch Centrum Haaksbergen. Bevolkingsregisters en Burgerlijke Stand. Historie van Haaksbergen, deel II. Aold Hoksebarge 44e jaargang nummer 3.

► Tonie Leussink werd 89 jaar. (Fotoarchief HKH)

3602

|Mijn geboortehuis| Anneke en Nans van ‘pand Grooters’ Aan Markt 8 staat ‘pand Grooters’, genoemd naar huisarts Gerhard Barend Grooters, die hier ruim 30 jaar zijn praktijk had en er woonde. Hij en zijn vrouw Johanna Heijdeman hadden twee dochters: Anneke en Nans. Anneke is in 1935 geboren op het adres Spoorstraat 23, waar nu drogisterij Kruidvat staat. Nans zag het levenslicht in 1940 in de villa aan de Markt. AH-redactielid Frans de Lugt ging met de beide zussen terug naar de plekken waar hun wieg stond. Ze verlieten het ouderlijk huis toen ze na hun middelbare schooltijd gingen studeren: Anneke koos voor fysiotherapie in Utrecht en Nans (meisjesnaam Narda) koos voor nijverheidsonderwijs in Amsterdam. Haaksbergen zou niet meer hun woonplaats worden, maar de band met hun geboortedorp is wel altijd blijven bestaan. “Vader en moeder

► Nans Grooters voor de villa aan de Markt, in de volksmond bekend als ‘pand Grooters’. (Foto auteur)

3603

liggen begraven op de Hervormde begraafplaats; we bezoeken ook onze hier wonende neef Jan van Tongeren, wiens moeder een zuster was van onze vader.” De twee zussen gingen door hun huwelijk Van Liefland-Grooters (Anneke) en OppèlGrooters heten en wonen in respectievelijk Wassenaar en Amstelveen. Via de Historische Kring blijven ze op de hoogte van de ontwikkelingen in hun geboorteplaats. We ontmoeten elkaar in het Grand Café, welk pand in hun meisjesjaren achtereenvolgens in gebruik was als huishoudschool, katholieke bibliotheek en als onderkomen voor de verkenners en welpen van de St. Paulusgroep. De aanblik van de Markt op deze ietwat sombere zaterdagmorgen ontlokt hun de uitspraak: “Haaksbergen had een heel authentiek centrum kunnen hebben, zoals Ootmarsum. Heel jammer dat zoveel oude panden afgebroken zijn.” En dan vertellen ze over hun in Dinxperlo geboren vader, die zich in 1933 als huisarts in Haaksbergen vestigde. Eerst in het linkerdeel van huis De Dom, dat historische gebouw achter de Pancratius, waarin de Wereldwinkel zit. Hij richtte beneden een praktijkruimte in. Een jaar later trad hij in het huwelijk met de ► Anneke Grooters voor drogisterij Kruidvat. Op de plek van het uit Nijmegen afkomrechterdeel van dit pand stond haar geboortehuis. (Foto auteur) stige verpleegkundige Johanna Heijdeman. Het jonge paar vestigde zich daarna in een groter huis aan de Spoorstraat 23. Hier werd in 1935 dochter Anneke geboren. Aan dat huis heeft ze weinig herinneringen: “Ik was nog geen vier jaar toen we verhuisden naar de villa aan de Markt.” Als we ernaartoe lopen, moet ze even goed kijken, want het geboortehuis staat er reeds lang niet meer. “De plek was het rechterdeel van wat nu drogisterij Kruidvat is. Onze buren aan de kant van Bakker Bart waren de familie Hartog de Jong met hun manufacturenwinkel. Daarnaast liep een steegje naar het ziekenhuis aan De Braak. Aan de andere kant naast ons woonde de familie Ulenbelt, daarnaast stond het zgn. Wiedenbroekhuis, toen bewoond door de familie H.W. Jordaan. Op de andere hoek, waar nu de Rabobank staat, was hotel-café ‘De Klok’ van de weduwe Eijsink. Ik herinner mij nog de enorm diepe achtertuin. En van een foto weet ik dat het huis mooi versierd is geweest ter gelegenheid van het huwelijk van Juliana en Bernhard in 1937.” De herinneringen aan de voormalige fabri-

3604

kantenvilla achter de kerk zijn uiteraard veel groter. Textielfabrikant Johannes Gijsbertus Jordaan had de villa in 1888 laten bouwen, maar stierf vier jaar later. Zijn weduwe en kinderen verkochten het enkele jaren daarna aan een gepensioneerde marineofficier. Het huis werd ook kort bewoond door notaris A. ten Cate. In 1914 kwam het pand in bezit van de Coöperatieve Zuivelfabriek voor zijn directeur meneer Zuidema. In 1938 werd Grooters eigenaar van deze riante woning, waar het gezin in 1940 werd verblijd met de geboorte van Nans. De twee zussen groeiden er samen op en hebben alleen maar goede herinneringen aan hun jeugdjaren. In koor zeggen zij: “Dit was voor ons een ideaal huis. Het was beneden heel groot. De praktijk van vader zat aan de rechterkant, naast de voordeur. Op de hoek was de spreekkamer en daarachter de apotheek en de Afbreken? wachtkamer. Via de achterkant aan de Von Heijdenstraat (toen Oostenstraat) was er Eén waargebeurde anekdote willen een ingang. Je kunt die poortdeur nog zien de zussen Grooters graag kwijt: tussen ons pand en het hypotheekkantoor, “Burgemeester Eenhuis vond het waarin toen de manufacturenwinkel van Dievelaar zat.” huis in de weg staan voor de vlotte doorgang van het verkeer naar de Enschedesestraat. Daarom wilde hij het laten afbreken. Vader heeft toen een procedure aangespannen die tot voor de Raad van State is uitgevochten. Vice-president Beel, de oud-premier, stelde vader in het gelijk en… hij gaf de burgemeester op zijn kop. Beel vond het kwalijk dat vader door de schuld van de burgemeester naar Den Haag had moeten komen en daardoor een dag zijn werk als huisarts niet had kunnen doen.” Het resultaat valt nog steeds te bewonderen: ‘pand Grooters’ is met zijn fraaie betimmeringen een van de ‘kroonjuwelen’ aan de Markt, met tegenwoordig beneden een kapsalon en een paramedische

Hoewel het een groot pand was, telde het slechts drie slaapkamers en daarom sliepen de zussen samen op een kamer. Dat vonden ze niet erg, want “het waren zalen van kamers”. De fantasierijke bouw maakte wel dat er liefst zeven zolderruimtes waren. Die werden gebruikt voor de dienstbode, voor manden met medicijnen, voor appels, voor de was, voor het drogen van tabak. En de meisjes hadden er een schommel. “Het was een ideaal huis om veel mensen onderdak te kunnen verlenen, o.a. dokter Scaf van Markt 2, wiens huis was gevorderd. Hij kon toen zijn praktijk bij ons voortzetten.” In 1970 nam dokter Grooters afscheid als huisarts. De zussen: “Dat was in de achterzaal van Hotel Centraal. Het huis werd verkocht aan opvolger dokter D.H. Wentink. Vader en moeder verhuisden naar de Kroonprins 27. Vader overleed in 1978. Moeder leefde daar nog tot het jaar 2000.”

praktijk en boven drie appartementen.

3605

|Wegwiezer|door Han ten Berge Waar komt De Morsboer vandaan? Achter elke straatnaam in Haaksbergen zit een verhaal. In de jaren tachtig schreef H.G.M. (Herman) Schulten een populaire rubriek in de Twentsche Courant over de oorsprong van straatnamen in ons dorp: ‘n Sträötje um. Hij was grondlegger van de werkgroep Historisch Archief, die in de jaren negentig opging in de Historische Kring, waarvan hij toen bestuurslid werd. Inmiddels zijn we 25 jaar verder en valt er over veel straten nog veel (meer) te vertellen. Voor de redactie reden om een nieuwe rubriek te beginnen onder de titel Wegwiezer.

► De Morsboer in wijk ‘t Wolferink. (Foto Henk Krooshof)

In de raadsvergadering van 28 november 1979 werd in eerste instantie besloten het voorstel van de Straatnamencommissie over te nemen en de straten in ’t Wolferink deelplan 2 naar waterwegen uit Overijssel en Gelderland te noemen: Slingestraat, Reggestraat, Vechtstraat en Berkelsstraat. Toenmalig raadslid H.G.M. Schulten opperde het idee om de nieuwe straten te noemen naar oude Haaksbergse erven uit het verleden. Bij grootscheepse veranderingen in het landschap zoals het realiseren van een nieuwbouwwijk dreigen deze oude erf- en veldnamen immers in de vergetelheid te geraken of helemaal te verdwijnen. Bij stemming schaarde de voltallige gemeenteraad zich achter dit voorstel. Daarop besloot de gemeenteraad niet in te stemmen met het oorspronkelijke plan van de Straatnamencommissie.

3606

Omdat de straatnaamgeving uitgesteld werd, kwamen de eerste nieuwe bewoners in de problemen. Verhuisberichten, brief- en post konden nog niet van het juiste adres voorzien worden. Daarom werd in allerijl besloten, na talloze telefoontjes van verontruste nieuwe bewoners naar het gemeentehuis, een extra agendapunt toe te voegen aan de raadsvergadering van december. De raad ging toen akkoord met het voorstel de straten in ’t Wolferink deelplan 2 de volgende namen te geven: Vonkenkaamp, De Morsboer, Stiegert en De Boorne. Hoe komen we nu aan de naam De Morsboer? De Morsboer, een erfnaam, is een afgesplitst deel van het erve Kaamscher. De ‘Kaamscher’ kan bogen op een zeer hoge ouderdom. In 1188 heette het Kammesgore, een leengoed van de Heren van Diepenheim. Evenals meer erven in deze buurt werd het in 1331 verkocht aan de Bisschop van Utrecht. In de beleningsoorkonden werd aangetekend dat het ‘Luttike Kaamscher’ betrof; het oude Kammesgore was namelijk al in de middeleeuwen gesplitst in Groot en Klein Kaamscher. In het Schattingsregister van 1475 wordt het Klein Kaamscher genoemd als het ‘Kammescher’ en het Groot Kaamscher als Ulenholt of Ulencote. Dit werd in 1565 eigendom van Gerhard Manten. Hij kocht de grond van de kerk in Haaksbergen. Met de kooppenningen werd de torenbouw gefinancierd. In 1602, tijdens de Tachtigjarige Oorlog, was er sprake van een katerstede, een eenvoudig huisje, met slechts 1 mud bouwland (0,53 ha). Rond die tijd had een gemiddeld gewaard erf in Twente ca. 4,22 ha bouwland. Erfgenamen hebben het erve in de loop der jaren in diverse porties verkocht. Het raakte daardoor versnipperd in meerdere erven: Ulenholt of Mors, Stegert of Stiegert, de Boorne en Christiaans. Erve Mors In 1715 duikt een andere naam voor het Ulenholt op: Mors. Dit was vermoedelijk het oudste erve op Groot Kaamscher. Eigenaar was Engelbert Michgorius. De pachter van Mors, Jan Ulenholt, alias Mors, kocht de boerderij in 1771 van kapitein Lambertus Michgorius. Jans zoon, Herman Mors, werd in 1816 als eigenaar vermeld. Zijn weduwe was in 1830 bewoonster. De familie Mors heeft haar naam dus te danken aan het erf in het buurschap Holthuizen, dat ze bewoonden. Een mors is een langs een stroompje gelegen stuk grond, dat ieder winterseizoen overstroomde en daardoor werd overspoeld met slib. In 1850 werd vermeld dat de erfgenamen van Herman Mors eigenaar waren en Johannes Hollink, die in 1833 huwde met Janna Mors, bewoner. Vandaar dat deze Hollink en zijn nazaten de bijnaam Morsboer kregen. Het erve Mors is nu te vinden aan de Richterstraat 32. De familie Hollink bewoonde het erve Mors tot in 1974. Vanwege het bouwplan ‘t Wolferink moest zij het agrarisch bedrijf op het erve Mors beëindigen. Een kilometer verderop aan de Heetpasweg 13 (Oude Goorseweg) bouwde de familie een nieuwe boerderij. De oude boerderij werd aan de gemeente verkocht, die deze doorverkocht. De huidige eigenaar is tandarts-orthodontist J. Smienk, die het pand verbouwde tot woonboerderij/praktijk. Half oktober 1982 kwam het eindstadium van de bestratingswerkzaamheden in het ’t Wolferink deelplan 2 in zicht. Daarna volgde het aanleggen van het openbaar groen.

3607

Bovengenoemde straten zijn gesitueerd rond een drietal speelterreinen. De Morsboer kent een tweetal ‘zijarmen’. Voor buitenstaanders is het vaak moeilijk om de juiste straat met bijbehorend huisnummer te vinden. In een groot gedeelte ontbreken de trottoirs. Dit gaf voor ouders met jonge kinderen soms problemen. Kinderen konden veilig op straat spelen maar in andere straten moesten ze eerst wennen aan het begrip stoep. Van een straat met bejaardenwoningen en woningen van jonge ouders met jonge kinderen is niet veel over. Het overgrote deel van de oorspronkelijke bewoners is intussen verhuisd. De vergrijzing heeft ook hier voor een groot deel zijn intrede gedaan.

► Erve Mors aan de Richterstraat 32. (Foto Eric Ooink)

Bronnen: Historie van Haaksbergen deel II en IV. De voorouders van Hendrik Slot en Dine ter Braak, Eric Ooink. Diverse publicaties Twentsche Courant Tubantia.

3608

|Genealogie|door G.P. Wes Titel: Genealogie Familie Bos-Bosch. Deel 1 en deel 2 (boeken aanwezig in het Historisch Centrum). Formaat A4. Deel 1 pag. 1 t/m 428, deel 2 pag. 429 t/m 900. Bladen tweezijdig bedrukt. Gebonden, harde omslag. Uitgave beide boeken : 2006. Schrijver: T.M. de Bruijn. Mijn eerste indruk is dat we lezen in een zeer uitvoerig gedocumenteerd genealogieboek, rijkelijk voorzien van foto’s, aktes, bidprentjes, testamenten, protocollen, pachtovereenkomsten, oude rekeningen, doopbewijzen enz. Ook zien we een grote kwartierstaat met als proband Marion C.B. de Bruyn, geboren in 1969, dochter van de schrijver, tot de oudst genoemde Jan ten Bos als 13e generatie, geboren ca. 1575. De relatie tussen de schrijver en de familie Bos is dat zijn echtgenote een Bos is. Het geheel is te lezen als één boek, dat in twee omslagen is gebonden, daar het anders te dik zou worden. De schrijver vertelt over de geschiedenis van de familie Bos. Vanaf ca. 1600 tot ca. 1800 werden daarvoor o.a. ook Bosz, te Bos, ten Bosch, Bus, ten Buss en Busz gebruikt, maar de laatste 200 jaar is dat hoofdzakelijk Bos en/of Bosch geworden. Vooral in Buurse komt ook de naam ten Dorenbosch of afgeleide vormen daarvan voor. Ook zijn genealogieën uitgewerkt van families Bos, die geen directe relaties hebben met de familie Bos waarover het boek gaat. Is er iemand van wie zijn of haar voorouders één van deze achternamen heeft, dan is de kans op het vinden van de genealogie van deze persoon in het boek zeer groot. Ook diverse beroepen en bedrijven uit vooral Haaksbergen, Buurse, Enschede, Lonneker en Usselo worden uitvoerig besproken en we zien vele foto’s van boerderijen in Borculo, Diepenheim, Markelo en Winterswijk. Doordat de dochters Bos, zoals meestal, trouwden met bruidegommen met andere namen, werden er zeer veel nakomelingen met aanverwante achternamen geboren. Ook hiervan zijn vele families nader uitgewerkt, vooral in het 2e boek waarin ook een groot aantal belasting, kadaster en notariële gegevens staan vermeld. Zeer handig zijn de laatste 70 pagina’s, waar alle genoemde personen alfabetisch vermeld staan. Staat uw naam er niet bij, dan heeft u tijdens de bezoekuren wel grote kans meer te vinden in de vele andere genealogische boeken in ons Hist. Centrum. Ze worden helaas niet uitgeleend. In deze omschrijving van beide boeken heb ik geen nadere genealogische gegevens overgenomen, daar anders de voor u liggende Aold Hoksebarge zeker te dik zou worden.

3609

|Hoksebargse sproake en sprekweurde 4|door Bernard Ottink (Wat niet staat in Dijkhuis’ Taal van Haaksbergen) Umme Hee had ‘m good umme. Hij was behoorlijk aangeschoten. Spradn ’n Spradn. Een venijnig, klein kereltje. Tedderetje ’n Tedderetje. Een fatje, nuffig vrouwspersoon. Vedoon ’t Vedut nog wa. Wordt gezegd als iets snel is opgebruikt of behoorlijk an de pries (duur) is. Venimstig Schrander, pienter. Klemtoon op 2e lettergreep. Beginnende baardgroei bij pubers. Letterlijke betekenis: wolgras. Vennepluze Zich verspreken, z’n mond voorbij praten. Veluln (zik) ‘n Klein’n wodn verneumd noa zien grotva. Veneumn Het kleine kind werd naar zijn grootvader vernoemd. Scheurewark Porcelein en ander aardewerk, zoals ‘tealder’ (eetborden). ‘nen Falderabbus van ‘nen kearl. Een rotvent. Falderabbus Feilik Feitelijk. ‘ne Dure flikkeri-je. Een duur grapje. Flikkeri-je Gerust, rustig. Hee is zo gerös as ne hennen dee botter vret. Gerös Hij is onverstoorbaar. ’n Ei met ’nen haan’ntrad. Met bloedspatjes op de dooier. Haann’n Hamerzeln Onderdeel van een paardentuig. Hapskere Een snibbige (bazige) vrouw. Opgejaagd zijn of worden. Heksn Toeskn Ruilen ( vgl. in het Duits ‘tauschen’). Dragen, slepen met iets. Todn Vertodn Verwerken. Hee kon ’t nich vertodn. Hij kon het niet verwerken. Sprekweurde * Fien op’n taand wean. Kieskeurig (met name wat eten betreft). * ‘t Is na an de pries. Het is behoorlijk duur. * Onbezeens koopn. Kopen zonder eerst te kijken. * Den is van ’t taande kriegn nich dood ‘egoane. Letterlijk: die is van het tanden krijgen niet doodgegaan. Dus: zeer oud geworden. * Hee had ’t an de tied. Hij had bepaald geen haast. * As de tied d’ r is mot de man d’r wean. Ieder sterft op zijn/haar tijd. * In aandermans tied leamn (leavn). Zeer oud worden. * Oet de tied kommn. Sterven. * Hee is nog wa reukeloos oet de tied ‘ekomn. Hij is nogal onverwacht overleden. * Zik tiern. Zich druk maken, stampij maken. * Ginne haand vol mer ’n laand vol. In overvloed, groot aantal. * De ene haand wasket de aandere. De ene dienst is de andere dienst waard.

3610

|Uit de courant| 18- 07-1960

27-10-1972

Geheime zender

Bar

Haaksbergen - De rijkspolitie te Haaksbergen heeft in samenwerking met de ambtenaar van de P.T.T., de heer Neuteboom en de districtsrecherche uit Almelo opnieuw de hand weten te leggen op een geheime zender. Zondagmiddag werd de zender, die uitzond onder de naam “IJzervreter”, aangetroffen in de openlucht, in een haverveld aan de Eibergseweg. Tegen de 14-jarige M.J.W. werd proces-verbaal opgemaakt en de apparatuur werd in beslag genomen.

Haaksbergen - De overlast voor de bewoners van de Goorsestraat en omgeving van een bar in de buurt begint steeds groter te worden. Het gezicht op hun behoefte in de voortuinen doende “dames” behoort rond twee uur ’s nachts tot de orde van de nacht. In de nacht van zaterdag op zondag werd een antieke ploeg, staande in de voortuin van familie M. aan de M.A. de Ruyterstraat gedemonteerd. De man kon de resten uit de omtrek weer bij elkaar zoeken. Luid claxonnerende auto’s, vechtpartijen en gezang begeleidden de nachtelijke evenementen.

Al meer dan 110 jaar passie voor vakmanschap...

|

Handelsstraat 1 | Postbus 177 | 7480 AD Haaksbergen | t [053] 572 17 77 | f [053] 572 62 75 |

|

3611

NR_4_2006_Opmaak

07-02-2007

14:10

Pagina 1

|Artikel|door schrijver

Kampioen 2002! Van der Linde Beste Echte Bakker van Twente Van der Linde De Echte Bakker

Jhr. von Heydenstraat 30 - 7481 ED Haaksbergen Tel. (053 - 572 13 94 - Fax (053) - 572 43 80

Tel. 053-5722162

Unipro bv

Postbus 33

Fax (053) 573 73 33

Industriestraat 15

Telefoon (053) 573 73 73

Internet www.unipro.nl

kleefstoffen en kunstharsvloeren

7480 AA Haaksbergen

Email [email protected]

LEETERS ADVOCATEN

Unipro is producent van Uzin kleefstoffen, Qeshfloor kunstharsvloeren en Renovloer vloerrenovatiesystemen

Unipro 3612 3612

Mr L.P.F.M.C. Leeters Mr A. van Zutphen Mr A.W. van Rutten

Spoorstraat 32 7481 HZ HAAKSBERGEN tel.: (053)572 57 57 fax: (053)572 22 01