Arm maakt ziek maakt arm. Het korte en dure leven van mensen in armoede
Design Charles & Ray Eames - Hang it all © Vitra
MPD ‘Het gelaat van armoede’ Nazareth 10 oktober 2015 Prof. I. NICAISE KU Leuven (HIVA / PPW)
DEEL 1: Ongelijkheden in gezondheid: enkele vaststellingen Bron: Willems & Vyncke 2010
2
Ongelijkheden in levensverwachting (mannen, 25 jaar)
Bron: Van Oyen e.a. 2010 3
Andere gezondheidsindicatoren Subjectieve gezondheid (slecht / zeer slecht)
Matige / ernstige beperking in dagelijkse activiteiten
Bron: Van der Heyden e.a. 2010 4
Sociaal ongelijke chronische aandoeningen / beperkingen • Longen & luchtwegen • Permanente letsels door ongevallen • Rheuma, artrose, rug- en nekproblemen • Angst, slapeloosheid, chronische vermoeidheid, • Hart- en vaatziekten eenzaamheid • Diabetes, obesitas • depressie, suicide(neiging) • Maagzweren, leveraandoeningen • Chronische blaasontsteking, urinaire incontinentie Bron: Van der Heyden e.a. 2010 5
Bijzondere risicogroepen • Ouderen: – Gezondheidsproblemen nemen toe met de leeftijd (minstens verdubbeling) – Maatschappelijk kwetsbaarder (scholing, inkomen, sociale netwerken)
• Migranten: Socio-economische kwetsbaarheid + discriminaties Mentale gezondheid (trauma’s, angst, eenzaamheid, depressie…) Toegang tot ziekteverzekering: verblijfsvoorwaarden Informatie- en culturele drempels (bv. preventiecampagnes, religie, genderproblematiek) – Vooral mensen zonder papieren (quasi geen sociale bescherming, uitbuiting, ongezonde / overbevolkte woningen, 1/6 dakloos, stress, onbetaalbaarheid gezondheidszorgen…) – – – –
6
Bijzondere risicogroepen • Dak- en thuislozen: – Extreem laag inkomen en deprivatie vooral daklozen: de helft heeft op slaapplaats geen toegang tot drinkbaar water / WC; slechts 1/3 wasgelegenheid – Administratieve drempels => onbetaalbaarheid gezondheidszorgen – Accumulatie van slaaptekort, angst, eenzaamheid, gebruik van slaapmiddelen en alcohol (mannen) – 1 op 7 leeft samen met kinderen
7
DEEL 2: Oorzaken van ongelijkheid: een driedubbele cumulatie • Doorheen de levenscyclus • Tussen levenssferen • Boemerangeffect gezondheid ó armoede Bron: Willems & Vyncke 2010
8
Cumulatieve effecten doorheen de levenscyclus Opleiding ouders • Eigen gezondh. • Inzetbaarheid • Kennis over gezondheid
Inkomen ouders • Voeding, wooncomfort • Cons. zorgen Gezinsplanning • Vroeggeboorte kindersterfte • Gezondheid baby
Pedagogische vaardigheden • Kennis • Rationeel gedrag
Gezondheid / levensverwachting vlg generatie • scholing • Inkomen • Gezonde levensstijl • Woon- & werkcomfort
Cumulatie tussen levenssferen Materiële leefomstandigheden (wonen, milieu voeding, gebruik zorgen…)
Opleiding, kennis, cultuur (kennis, levensstijl, gebruik zorgen…)
Arbeidsomstandigheden (ongevallen, beroepsziekten…) Werkloosheid
Wederzijdse versterking armoede ziekte • Gezondheidsuitgaven gemiddeld 130€ / maand (25-30% van totale kosten) • Laagste inkomensquintiel 10,5% van inkomen ó hoogste quintiel 4,2%
armoede
kosten
ziekte
11
DEEL 3: Hoe deze ongelijkheden aanpakken ?
12
Een dubbele aanpak Meer gelijke kansen op gezondheid
Preferentiële behandeling in de gezondheidszorgen
• Preventie door armoedebestrijding • Progressief universalisme in (via SZ, arbeidsmarktbeleid, ziekteverzekering: bv. – versterking maximumfactuur woonbeleid, onderwijs…) (derdebetalerssysteem), • Preventieve gezondheidszorg bij lage – automatisering verhoogde tussenkomst inkomensgroepen (perinatale zorg, (30=>100% take-up) voorlichting, arbeidsbescherming, • Afbouw financiële & culturele drempels bv. ‘ambulance verte’…) – Wijkgezondheidscentra – Ervaringsdeskundigen – Automatisering van rechten (bv. MAF, verhoogde tegemoetkoming, sociale derdebetaler)
13
Verdere systeemhervormingen nodig • Euro Health Consumer Index: België scoort hoogst van 34 landen op vlak van toegankelijkheid… – Verplichte universele basisverzekering – Combinatie publieke financiering – private competitie (quasimarkt-mechanisme) – Maximumfactuur, verhoogde tegemoetkoming…
• …maar (nog) niet qua betaalbaarheid… (17e op 34) bv. geestelijke gezondheidszorg • …en niet (meer) qua kwaliteit (11e op 34)… • …en ook niet qua gelijkheid Bron: Health Consumer Powerhouse 2012
14
Beperkingen in dagelijkse activiteiten bij hoogste en laagste inkomensquintiel o hoogste quintiel o laagste quintiel 60 50
30 20 10 0
EU-27 BE BG CZ DE EE IE EL ES FR IT CY LT LV LU HU MT NL AT PL PT RO SI SK FI SE UK IS NO
Percentage
40
Bron: EC 2010 15
(Nog) betere dekking nodig • Belgisch systeem is geen paradijs: – Vooruitgang drijft kosten omhoog: gezondheidsuitgaven x3 op 20 jaar – privaat aandeel in uitgaven gezondheidszorgen stijgt (momenteel ca. 29% van kosten, ca. 7% van inkomen) – Sterke toename private aanvullende verzekeringen: 65% van de bevolking, met Matteüseffect – Toenemende ongelijkheid in gezondheid / levensverwachting – Toenemend fenomeen van gezondheidsschulden
Bron: Bracke e.a. 2009; Ryssaert e.a. 2011
16
En de eerstelijns zorgverstrekker ? • Begrip voor de totale situatie van de patient (laaggeletterdheid, financiële stress, zelfbeeld…) • Op lange termijn denken • Netwerken met andere hulpverleners => niet-medische preventie • Vooral: vermijden van culpabilisering / discriminatie
10/10/15
17
TOT BESLUIT:
18
Besluit • Onderaan de sociale ladder is de gezonde levensverwachting van een jongvolwassene 20 jaar korter dan bovenaan • Gezondheidsarmoede neemt toe, terwijl de sociale bescherming verbetert • Remedies zijn voorhanden, maar nog erg onvolmaakt (stijgende kosten; geestelijke gezondheidszorg…) • Vermaatschappelijking van (vooral preventieve) gezondheidszorgen, NIET medicalisering van de armoede 19
