Nummer Toegang: NL-HaRKD-0823
Archief F.G. Waller-Fonds
Ramses van Bragt, 2014 RKD (Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie) 2014 This finding aid is written in Dutch.
2
Waller-Fonds
NL-HaRKD-0823
NL-HaRKD-0823
Waller-Fonds
3
I N H O U D S O P G AV E BESCHRIJVING VAN HET ARCHIEF.................................................................................5 Aanwijzingen voor de gebruiker....................................................................................6 Openbaarheidsbeperkingen.............................................................................................6 Citeerinstructie.................................................................................................................6 Andere Toegangen............................................................................................................6 Archiefvorming..............................................................................................................7 Geschiedenis van de archiefvormer.................................................................................7 Geschiedenis van het archiefbeheer................................................................................8 De verwerving van het archief..........................................................................................8 Verwant materiaal.......................................................................................................10 Bestaan en bewaarplaats van originelen.......................................................................10
BESCHRIJVING VAN DE SERIES EN ARCHIEFBESTANDDELEN...................................................11
NL-HaRKD-0823
Waller-Fonds
Beschrijving van het archief
Beschrijving van het archief Naam archiefblok: Archief F.G. Waller-Fonds Periode: 1935-2007 Archiefbloknummer: 0823 Omvang: 0.60 meter Archiefbewaarplaats: RKD (Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie)
5
6
Waller-Fonds
NL-HaRKD-0823
Aanwijzingen voor de gebruiker
Aanwijzingen voor de gebruiker Openbaarheidsbeperkingen
OPENBAARHEIDSBEPERKINGEN Volledig openbaar Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie doen. Citeerinstructie
CITEERINSTRUCTIE Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling. VOLLEDIG: RKD (Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie), Den Haag, Archief F.G. WallerFonds, nummer toegang 0823, inventarisnummer ... VERKORT: RKD (Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie), Den Haag, Archief F.G. WallerFonds (0823), inv.nr. ... Andere Toegangen
ANDERE TOEGANGEN Zie https://rkd.nl/explore/collections/319 voor het Archief F.G. Waller dat al eerder, in 1938, bij het RKD werd ondergebracht.
NL-HaRKD-0823
Waller-Fonds
7
Archiefvorming
Archiefvorming Geschiedenis van de archiefvormer
GESCHIEDENIS VAN DE ARCHIEFVORMER François Gérard Waller (1867-1934), collectioneur en commissionair in effecten, verzamelde onder andere tekeningen, grafiek, veilingcatalogi en occulte literatuur, ex libris, volksboekjes, tabaksdozen en edelstenen. In 1896 werd hij volontair bij het Rijksprentenkabinet, een jaar later onderdirecteur van het Mauritshuis en bovendien beheerder van het prentenkabinet van de Leidse universiteit. In 1905 nam hij om gezondheidsredenen ontslag en werd hij firmant bij Testas en Waller, Amsterdamse commissionairs in effecten. Bij testament van 30 juli 1930 benoemde F.G. Waller de Staat der Nederlanden tot enig erfgenaam. Op 23 november 1934 overleed Waller. Op 17 januari 1935 aanvaardde de Staat het legaat onder meer op de voorwaarde dat het gehele nagelaten vermogen, behoudens gemaakte legaten, afzonderlijk van het overige staatsvermogen zou worden beheerd onder de naam ‘F.G. Waller-Fonds’. Het vermogen van het fonds bestond - en bestaat nog steeds - uit vermogen belegd in aandelen en obligaties en liquide middelen in de vorm van een of meer despositorekeningen en een rekening courant. Testamentair was bepaald dat alléén de revenuen van het belegd vermogen gebruikt zouden worden en het Fonds zélf tenminste intact zou blijven en liefst groeien. Dat laatste was zeker het geval: bij aanvaarding van het legaat bedroeg het kapitaal fl. 145.000,-. Twintig jaar later, in 1955, was dit kapitaal al gegroeid tot fl. 1.000.000,-. De opbrengst van het Fonds kwam - en komt nog steeds - ten goede aan het Rijksprentenkabinet te Amsterdam en wordt aangewend voor de aankoop van ‘prenten, vervaardigd door Nederlanders en van incunabelen met houtsneden der Nederlandse school, in de tweede plaats van prenten door niet-Nederlanders vervaardigd, benevens bij uitzondering van teekeningen’. De directeur van het Rijksprentenkabinet werd in het testament geïnstrueerd over de verantwoording van zijn aankopen. Zo dienden aankopen gemerkt te worden met een apart stempeltje, en in het jaarverslag zou al het op deze wijze verworvene worden vermeld. Voor een uitvoerige analyse van de aankopen zie: Bulletin van het Rijksmuseum 32 (1984). Uit gegevens uit 2015 van het Rijksprentenkabinet blijkt dat sinds 1938 dankzij het Waller-Fonds, vaak ook in samenwerking met andere fondsen zoals de Rijksmuseum Stichting en de Vereniging Rembrandt, maar liefst bijna 37.000 objecten verworven konden worden, waarvan 34.452 tekeningen en 2.198 tekeningen. Hieronder bevinden zich meesterwerken zoals de ets ‘Het korenveld’ (1648) van Jacob van Ruisdael, Studies voor de zieke vrouw op de Honderguldenprent (ca. 1648, pen en inkt) van Rembrandt en Bomen in de duinen (ca. 1660, pen en inkt) van Claes Beresteyn. Overigens schonk en legateerde F.G. Waller daarnaast zelf ook nog bijna 13.000 werken aan het Rijksmuseum. Een college van vier beheerders, eigenlijk zijnde trustees, moest het Fonds volgens gedetailleerde aanwijzingen van Waller besturen. Tijdens de eerste vergadering, in het
8
Waller-Fonds
NL-HaRKD-0823
oude woonhuis van Waller aan de Vondelstraat 73 te Amsterdam, werden de volgende beheerders aangesteld: dr. J.C.J. Bierens de Haan (voorzitter); civiel ingenieur J.A. Royer (penningmeester); mr. A. Staring (secretaris) en mr. P.G. van Tienhoven (plaatsvervangend beheerder). De Beheerders dienen zich jaarlijks naar het ministerie te verantwoorden voor het gevoerde financiële beleid. De accountantsdienst van het ministerie voert de controle uit. De beheerders zijn gehouden aan de volgende bepalingen: - ten hoogste 70% van de zuivere inkomsten mag het volgend jaar worden verstrekt als subsidie aan het Rijksmuseum; - tenminste 20% moet aan het vermogen worden toegevoegd; - de vergoeding van de beheerders mag ten hoogste 10% van deze inkomsten bedragen. Geschiedenis van het archiefbeheer
GESCHIEDENIS VAN HET ARCHIEFBEHEER In het jaarverslag 1935-1936 wordt melding gemaakt van het laten vervaardigen van een speciale archiefkist, 'wetend hoe licht zelfs belangrijke archiefstukken in den loop der jaren verloren gaan, wanneer niet daarop de aandacht van opvolgende bewaarders van het archief wordt gevestigd gehouden, lieten Beheerders de belangrijkste documenten afschrijven en inbinden, en gaven zij aan den Heer F.H. Hoevenagel, leerling der Rijksacademie voor Beeldende Kunsten, die uit eenige daartoe aangezochte jonge beeldhouwers, het beste ontwerp had vervaardigd, opdracht een archiefkist voor het Fonds te maken'. Deze kist was bij de Nationale Zee- en Brand-Assurantie Maatschappij voor fl. 750,- verzekerd. Op de polis van deze maatschappij stond ook een andere kist, een 'antieke, met koper beslagen teakhouten dekenkist met hengsels en sleutels, bestemd voor bewaring van de documenten betreffende de uitgave van het manuscript [van F.G. Waller] over Hollandsche graveurs, etsers, enz., welke kist is gesteld in het bezit van den heer Dr. J.C.J. Bierens de Haan te Amsterdam'. De dekenkist was voor fl. 250,- verzekerd. Het is de inventarisator niet bekend of beide kisten nog bestaan en zo ja, waar deze zich bevinden. Polissen van de N.V. Nationale Zee- en Brand-Assurantie Maatschappij betreffende de verzekering van de archiefkist en de dekenkist, zijn toegevoegd aan het beheersdossier van het Archief F.G. Waller-Fonds. De verwerving van het archief
DE VERWERVING VAN HET ARCHIEF 8 september 2014 van prof.dr. R.A. Lunsingh Scheurleer in zijn hoedanigheid van voorzitter van het Waller-Fonds, en mede dankzij de inzet van oud-penningmeester Hans van der Ven. In 2013 vonden ook al schenkingen plaats van respectievelijke bestuursleden van het Wallerfonds. De wisseling van het penningmeesterschap vormde de aanleiding tot overdracht van het gehele archiefmateriaal aan het RKD. Het RKD blijft in de toekomst aanvullingen ontvangen.
NL-HaRKD-0823
Waller-Fonds
9
In het overgedragen archief bleken zich ook twee dossiers van het Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur te bevinden. Het ene dossier (voorzien van code -4.07.352.65/123055/AD/C) bevat stukken betreffende de organisatie, taak en uitvoering van het Waller-Fonds vanaf de aanvaarding van het legaat in 1935 en de uitvoering van de jaarlijkse controle van de jaarrekening van de beheerders van het Wallerfonds. Het andere dossier (voorzien van code -4.07.352.65/132362/AD/C) betreft stukken betreffende de organisatie, taak en uitvoering van het J.W. Edwin vom Rath Fonds vanaf 1943. Deze dossiers zijn om nog niet opgehelderde redenen in het Wallerfonds verzeild geraakt, en dienen teruggebracht te worden naar het archief van het Ministerie van WVC. Menukaarten zijn ook niet bewaard (werden verstuurd bij uitnodigingen voor sommige vergaderingen van de beheerders). Polissen van de N.V. Nationale Zee- en Brand-Assurantie Maatschappij betreffende de verzekering van de archiefkist en de dekenkist, zijn toegevoegd aan het beheersdossier van het Archief F.G. Waller-Fonds. Uiteindelijk zijn vier archiefdozen bewaard gebleven en worden drie archiefdozen niet opgenomen.
10
Waller-Fonds
NL-HaRKD-0823
Verwant materiaal
Verwant materiaal Bestaan en bewaarplaats van originelen
BESTAAN EN BEWAARPLAATS VAN ORIGINELEN Voor de stichting van het Waller-Fonds, zij ook verwezen naar het archief van het Rijksmuseum en rechtsvoorgangers (toegangsnummer 476), ondergebracht bij het NoordHollands Archief in Haarlem, inv.nr. 1772
Waller-Fonds
NL-HaRKD-0823
11
Beschrijving van de series en archiefbestanddelen
Beschrijving van de series en archiefbestanddelen 0823.1
Huishoudelijk Reglement, waarvan één exemplaar met aantekeningen 1936 2 stukken
0823.2
Jaarverslagen 1935-1939, 1945-1950
0823.vb1
1 omslag
Notulen van vergaderingen van de Beheerders, veelal met bijlagen 1939-2001, 2006-2007 17 omslagen Bevat vanaf 1963 ook correspondentie tussen beheerders onderling
0823.3
1939-1963, 1 omslag Met lacunes
0823.23 0823.22 0823.21
1964, 1 omslag 1965, 1 omslag 1966-1968, 1 omslag Bevond zich oorspronkelijk in een omslag waarop: 'F. G. Waller-Fonds. Correspondentie III van 8 aug 1959'
0823.4 0823.5 0823.6 0823.7 0823.8 0823.9 0823.10 0823.11 0823.12 0823.13 0823.14 0823.15 0823.16
1969-1989, 1 omslag 1990, 1 omslag 1991, 1 omslag 1992, 1 omslag 1993, 1 omslag 1994, 1 omslag 1995, 1 omslag 1996, 1 omslag 1997, 1 omslag 1998, 1 omslag 1999, 1 omslag 2000, 1 omslag 2001, 2006- 2007, 1 omslag
0823.vb2
Stukken ontvangen en opgemaakt door de secretaris 1935-1941, 1949-1951, 1960-1963 1935-1937, 1 omslag
0823.17
5 omslagen
Bevat ook notulen van de oprichtersvergadering (bevinden zich ook in inv.nr. 1)
0823.18 0823.19 0823.20 0823.24
1937-1941, 1 omslag 1949-1950, 1 omslag 1950-1951, 1 omslag 1960-1963, 7 katernen in 1 omslag Bevond zich aanvankelijk in 'Correspondentie III vanaf 1959'. Na overbrenging van een groot deel van deze stukken naar de verzamelbeschrijving 'Notulen, met bijlagen', bleven als vanzelf deze stukken over. De secretaris voorzag de ingekomen stukken van een met
12
Waller-Fonds
NL-HaRKD-0823
rood potlood geschreven nummer. De doorslagen van uitgaande stukken werden voorzien van een met blauw potlood geschreven nummer. Te oordelen naar de indeling in katernen behoorden deze stukken ontvangen en opgemaakt door de secretaris oorspronkelijk tot een - niet aangetroffen - omvangrijker deel, waar deze katernen deel van uitmaakten. In de stukken is ook vaak sprake van 'inschrijving in het notulenboek'; dit is echter ook niet aangetroffen
0823.25
Brieven van de heer R.J. Ouwejan aan voorzitter J.C.J. Bierens de Haan 1936 2 stukken in 1 omslag
0823.vb3
Correspondentie met het ministerie 1941-1994
3 omslagen
Correspondentie tussen 1946-1966 bevindt zich verspreid in de serie met notulen
0823.26 0823.27 0823.28 0823.29
1941-1945, 1 omslag 1967-1983, 1 omslag 1983-1994, 1 omslag Correspondentie met het Rijksprentenkabinet over aankopen, met jaarlijkse lijsten van aankopen 1963, 1967-1991 1 pak Veel lijsten met aankopen bevinden zich ook nog in de serie 'notulen met bijlagen' en de dossiers inzake de jaarlijkse financiële verantwoording
0823.30
Rekening en verantwoording van de Hoofddirecteur van het Rijksmuseum 1 pak
0823.vb4
Dossiers inzake de jaarlijkse financiële verantwoording 1940-1950, 1976-2000
8 pakken
Ontbrekende stukken bevinden zich grotendeels in de serie met stukken ontvangen en opgemaakt door de secretaris en in de serie met notulen
0823.32 0823.33 0823.34 0823.35 0823.36 0823.37 0823.38 0823.39 0823.31
1935-1942, 1 pak 1943-1950, 1 pak 1951-1961, 1 pak 1962-1967, 1 pak 1968-1974, 1 pak 1975-1980, 1 pak 1981-1992, 1 pak 1993-2000, 1 pak Rapporten van het ministerie inzake de jaarlijkse controle van de rekening en verantwoording en de besteding van het subsidie aan het Rijksmuseum 1974, 1976-1999, met hiaten 1 pak
