APS voortgezet onderwijs. Aanbod APS-talen Schooljaar

APS voortgezet onderwijs

Aanbod APS-talen Schooljaar 2014 - 2015

www.aps.nl/talen

Voorwoord

APS-talen begeleidt ook in het schooljaar 2014-2015 schoolleiders en docenten bij de realisatie van goed, motiverend en effectief taalonderwijs. U kunt daarbij denken aan invoering en implementatie van taalbeleid of werken aan didactische samenhang, gericht op het motiveren en presteren van leerlingen. Naast de begeleiding op de scholen organiseren we conferenties, cursussen en studiedagen. Deze brochure biedt u een overzicht van onze activiteiten in het schooljaar 2014-2015. U treft eerst beknopte informatie aan over wat APS-talen doet. Daarna volgt een overzicht van onze activiteiten. Actuele berichtgeving over ons aanbod kunt u vinden op www.aps.nl/talen. Wij wensen u een inspirerend schooljaar 2014-2015 toe!

Geppie Bootsma Projectleider APS-talen

Kijk hier voor het complete APS-talenaanbod.

Inhoudsopgave

APS-talen

APS-talen 5 Maatwerk 7 Kosten en informatie

14. Studiedag ‘Spreken en luisteren van 1F naar 4F’ 29 15. Studiedag ‘Begrijpend lezen en woordenschat bij Nederlands en andere vakken’ 30

8 Moderne vreemde talen

Nederlands en moderne vreemde talen 1. 2. 3.

9

Jaarlijkse conferenties 10 Cursus ‘Alle leerlingen actief in de taalles. Door kleine ingrepen grote effecten’ 12 Cursus ‘Leidinggeven aan de ontwikkeling in een talensectie’ 13

Nederlands en taalbeleid

15

1. Studiemiddag ‘De praktijk van dyslexie in de klas’ 16 2. Studiedag ‘Het extra uur taal: wat en hoe?’ 17 3. Cursus ‘Taalcoördinator’ 18 4. Studiedag ‘Referentieniveaus en het kernvak Nederlands’ 19 5. Netwerk taalcoördinatoren 20 6. Studiedag ‘Werken met laptop of tablet/iPad bij Nederlands’ 21 7. Studiedag ‘Leesaanpakken voor zwakke lezers’ 22 8. Studiedag ‘Schrijven en minder nakijken’ 23 9. Studiedag ‘Alle vaardigheden op één dag’ 24 10. Studiedag ‘Examentraining Nederlands: als elk tiende punt telt’ 25 11. Studiedag ‘Taalverzorging en taalbeschouwing: eigen doelen en eigentijdse aanpakken’ 26 12. Studiedag ‘Hoe betrek je collega’s bij het taalbeleid?’ 27 13. Studiedag ‘Investeren in fictie: de kracht van lezen in het vmbo’ 28

4

Aanbod APS-talen 2014 - 2015

1. NetwERK 2. Cursus ‘Taal leren met laptop of tablet/iPad’ 3. Cursus ‘Differentiëren in de taalles’ 4. Cursus ‘Leesvaardigheid: beter lezen, beter scoren!’ 5. Cursus ‘Met 30 leerlingen tegelijk aan het spreken: hoe doe je dat?’ 6. Studiedag ‘Engels als kernvak’ 7. Studiedag ‘Taaldorp voor alle taalvaardigheden’ 8. Studiedag ‘Literatuur mvt, van brugklas tot eindexamen’ 9. Studiedag ‘Actief kijken en luisteren’ 10. Studiedag ‘Examentraining Engels: als elk tiende punt telt’ 11. Studiedag ‘Examentraining Frans: als elk tiende punt telt’ 12. Studiedag ‘Examentraining Duits: als elk tiende punt telt’ 13. Studiedag ‘Leer ze woorden leren!’ 14. Studiedag ‘Actief taal leren met nieuwe media’ 15. Studiedag ‘De leerling aan zet: motiverend taalonderwijs’ 16. Studiedag ‘Schrijfvaardigheid in een doorlopende leerlijn’ 17. Studiedag ‘De praktijk van dyslexie in de klas’ 18. Studiedag ‘De doeltaal spreken in de les. Hoe houden we het vol?’

33 34 35 36 37

38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50

51

Aanmelden 52

APS-talen werkt met scholen aan goed taalonderwijs in de lessen Nederlands en moderne vreemde talen en begeleidt scholen bij taalbeleid. Onze basis: ervaring in het voortgezet onderwijs en ontwikkelen met alle betrokkenen in de school De medewerkers van APS-talen hebben allemaal lange tijd voor de klas gestaan in het voortgezet onderwijs. We werken wekelijks met docenten en leerlingen en zijn gesprekspartner voor schoolleiders en andere betrokkenen bij veranderingen en professionalisering in de school. APS-talen biedt doorleefde kennis en ervaring. De kern van ons werk Het grootste deel van ons werk bestaat uit ondersteuning op maat van docenten en schoolleiders. Daarnaast organiseren we conferenties, cursussen en studiedagen. Die vindt u in deze brochure. Vrijwel alle onderwerpen uit ons aanbod van dit jaar voeren wij tevens als maatwerk op scholen uit. Nederlands Op het gebied van Nederlands zijn we gespecialiseerd in: • doorlopende leerlijnen taal en het ontwikkelen van sectiebeleid; • implementatie van de referentieniveaus taal; • activerende en motiverende didactiek bij alle domeinen van het vak Nederlands – lezen van zakelijke teksten, literatuur- en fictieonderwijs, schrijven, mondelinge taalvaardigheid, taalverzorging en taalbeschouwing (spelling en grammatica) – en daarbij meer recht doen aan verschillen tussen leerlingen; • ICT en interactieve media; • examentraining en toetsen, met een goede verhouding tussen onthouden en begrijpen enerzijds en integreren en toepassen anderzijds; • het vak Nederlands en taalbeleid in de school.

derwijs, waarbij aandacht voor taal in alle lessen het actief leren ondersteunt. Bij taalbeleid zijn alle niveaus in de school betrokken: schoolleiding, taalcoördinatoren (taalwerkgroep, taalcoaches), docenten Nederlands en docenten van andere vakken. Bij de realisatie van taalbeleid gaat het erom dat taalbewust lesgeven zichtbaar is in de klas. We werken opbrengstgericht, dus taalbeleid op de school moet aantoonbaar tot betere resultaten leiden. Moderne vreemde talen: Frans, Duits, Engels en Spaans APS-talen beschikt over een scala aan mogelijkheden om het onderwijs van moderne vreemde talen te verbeteren, met als uitgangspunt: kleine ingrepen, grote effecten. Zo werken we op scholen onder meer aan: • het toepassen van activerende en motiverende werkvormen en samenwerkend leren; • meer recht doen aan verschillen tussen leerlingen in de les mvt; • werken met het Europees Referentiekader (ERK) bij het opstellen van vaardigheidslijnen (spreek-, gespreks-, schrijf-, lees- en luistervaardigheid); • toetsen, met een goede verhouding tussen onthouden en begrijpen enerzijds en integreren en toepassen anderzijds; • het verbeteren van (de doorlopende leerlijn) leesvaardigheid en het opzetten van een effectieve en motiverende examentraining; • het ontwikkelen van motiverend fictieen literatuuronderwijs, van brugklas tot eindexamen; • het opzetten van een Taaldorp of Taalstad; • vormen van taakgericht taal leren: het Hele-Taak-Eerst-principe, Tabasco en taalleerarrangementen; • ICT en interactieve media in de les.

Taalbeleid Verbeteren van taal- en rekenvaardigheid is beleidsprioriteit nummer één. APS-talen begeleidt scholen bij het ontwikkelen en invoeren van duurzaam taalbeleid. Bij taalbeleid gaat het om taalbewuste vakdocenten en taalgericht vakon-

APS-talen

5

Maatwerk

‘Ik weet nu hoe ik mijn collega’s kan betrekken bij ons taalbeleid.’

De medewerkers van APS-talen verzorgen veel maatwerk op scholen. Maatwerk is afgestemd op de scholingsbehoefte en specifieke ondersteuning van de sectie(s) of de individuele docent. Vrijwel alle onderwerpen die tijdens studiedagen en conferenties aan de orde komen, kunnen als maatwerk op een school worden uitgevoerd. Een maatwerktraject start met een intakegesprek voor een goede analyse van de situatie en een bespreking van de gewenste begeleiding. Omdat elke school eigen behoeften heeft, stellen we samen met betrokken docenten (en vaak ook met de schoolleiding) de opzet en inhoud van de training vast. Het programma wordt vervolgens in overleg vastgesteld. Daarna krijgt de school een offerte met prijzen en afspraken. Echt maatwerk, dus.

Voorbeelden van maatwerktrajecten bij moderne vreemde talen: • Spreek- en gespreksvaardigheid in klassen van 30 leerlingen • Recht doen aan/munt slaan uit verschillen tussen leerlingen • Leesvaardigheidsonderwijs in een doorlopende leerlijn • Examentraining effectief en motiverend maken • Woordverwerving binnen en buiten het lokaal • Motivatie en prestatie verhogen met het ERK • Draai de boel eens om: werken volgens het Hele-Taak-Eerst-principe • Kijk- en luisteronderwijs met verschillende media • Het digibord in de taalles • Taal leren met apps en tablet of iPad • Doeltaal = voertaal

In het schooljaar 2013-2014 werkte APS-talen op meer dan 80 scholen aan maatwerk. Voorbeelden van maatwerktrajecten bij Nederlands: • Taalbeleid: van ‘plan in de la’ naar taalgerichte vaklessen (werkgroep taalbeleid) • Leesvaardigheid in de school (werkgroep taalbeleid) • Aandacht voor taalverzorging (correct schrijven) • Doorlopende leerlijn begrijpend lezen en fictie (sectie Nederlands) • Opleiden taalcoaches • Doorlopende leerlijn schrijven (sectie Nederlands) • De rol van de sectie Nederlands bij schoolbreed taalbeleid • De referentieniveaus taal (sectie Nederlands) • Vrij lezen in de school ter versterking van leesvaardigheid (Nederlands) • Examentraining Nederlands

Maatwerk

7

Kosten en informatie De kosten van maatwerk bedragen per dagdeel € 650,- of € 750,-, inclusief materiaal en reiskosten van de begeleider. De voorbereidingskosten zijn respectievelijk € 325,- en € 375,- per dagdeel; btw is niet verschuldigd. APS hanteert verschillende tarieven voor medewerkers: het professional tarief en het experttarief. De kosten voor de school zijn afhankelijk van de medewerker die de scholing verzorgt.

Voor maatwerk kunt u contact opnemen met het secretariaat van APS Academie, te bereiken via [email protected] of 030 28 56 722. Voor inhoudelijke vragen kunt u terecht bij Geppie Bootsma, via [email protected] of 06 2505 1905.

Nederlands en moderne vreemde talen

8


Jaarlijkse conferenties

Conferentie havo/vwo ‘Differentiatie bij alle taalvaardigheden’ Goed en motiverend talenonderwijs in de school neerzetten zorgt voor hogere opbrengsten, zowel schoolbreed als bij individuele leerlingen. Maar hoe bedient u de individuele leerling? Dit vraagt om een gedifferentieerde aanpak. Maar dat is niet altijd even makkelijk in de vaak grote klassen. Tijdens deze conferentie laten we vanuit de vier taalvaardigheden (lezen, schrijven, spreken en luisteren) zien hoe u een meer gedifferentieerde aanpak vorm kunt geven. We bieden u mogelijkheden aan om leerlingen gedifferentieerd aan opdrachten bij de verschillende vaardigheden te laten werken om zo de leeropbrengsten te vergroten. Na een plenaire inleiding kunt u in elke ronde één workshop volgen: Ronde 1 Differentiëren bij lezen – Nederlands Differentiëren bij lezen – mvt Leren door reflecteren – Nederlands + mvt

Voor wie? Docenten Nederlands, Frans, Duits, Engels en Spaans. Datum, tijd en plaats Dinsdag 30 september 2014 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 295,- inclusief materiaal en lunch.

Conferentie vmbo ‘Talen op het vmbo: differentiëren en motiveren’ We sturen alle scholen een aparte flyer met informatie over deze conferentie.

Datum, tijd en plaats Dinsdag 28 oktober 2014 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht.

Conferentie Literatuuronderwijs Tijdens de jaarlijkse conferentie Literatuuronderwijs voor docenten Nederlands, Frans, Duits, Engels en Spaans in de Tweede Fase gaan we in op mogelijkheden om leerlingen te laten kennismaken met de wereld van de literatuur op een manier die diepgang aanbrengt en tegelijkertijd motiverend is, voor docenten én leerlingen.

Datum, tijd en plaats Woensdag 15 april 2015 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht.

De thema’s van de workshops worden ook als maatwerk aangeboden. We sturen alle scholen een aparte flyer met informatie over deze conferentie.

Ronde 2 Differentiëren bij schrijven – Nederlands Differentiëren bij schrijven – mvt Feedback geven – Nederlands + mvt Ronde 3 Differentiëren bij spreken en luisteren – Nederlands Differentiëren bij spreken en luisteren – mvt Kleine ingrepen, grote effecten – Nederlands + mvt

10



11

Cursus ‘Alle leerlingen actief in de taalles. Door kleine ingrepen grote effecten’ Leerlingen zijn soms moeilijk aan het werk te krijgen en de resultaten stellen vaak teleur. In deze cursus gaan we aan de slag met ingrepen en werkvormen die de motivatie van leerlingen verhogen, de werkhouding verbeteren en mogelijkheden bieden voor afwisselende en spannende lessen met uiteindelijk betere leerresultaten. De cursus levert u uitdagende nieuwe werkvormen op voor alle taalvaardigheden. Ook analyseren we uw eigen les om te kijken hoe het met uw activiteit en die van uw leerlingen gesteld is. Tevens vertellen we u wat u kunt doen om uw leerlingen meer ‘op het puntje van hun stoel’ te krijgen en te houden. De eerste dag gaan we aan de slag met vragen als: Hoe start ik een goede taalles? Wie is er actief in de les? Hoe motiveer ik leerlingen? En: Wat maakt dat een leerling door een werkvorm wordt uitgedaagd? Hoe borg ik wat er geleerd is? Het antwoord vindt u door voortdurend van rol te wisselen: in de rol van leerling ervaart u een werkvorm, in de rol van docent reflecteert u op de werkvorm en ontdekt u de mogelijkheden voor de eigen praktijk. Na de eerste cursusdag probeert u werkvormen uit in de klas. Tijdens de tweede dag worden de klassenexperimenten nabesproken en besteden we aandacht aan uw rol als docent. Vervolgens komen dan complexere werkvormen, zoals het leerarrangement en het circuitmodel, aan de orde.

12


Voor wie? Docenten Nederlands, Frans, Duits, Engels en Spaans. Data, tijd en plaats Dinsdag 20 januari en donderdag 19 maart 2015 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 545,- inclusief materiaal en lunch. Deze cursus wordt ook als maatwerk aangeboden.

Cursus ‘Leidinggeven aan de ontwikkeling in een talensectie’ Het ontwikkelen van het talenonderwijs op een school en het leidinggeven aan een sectie vragen specifieke kwaliteiten: visie en koers kunnen uitzetten, kunnen organiseren, leiderschap kunnen tonen. In deze cursus gaan we in op de volgende aspecten: • het ontwikkelen van een koers en een visie op het talenonderwijs van de sectie of de cluster talen; • leidinggeven aan de talensectie(s). De verschillende onderdelen van de cursus richten zich op het vergroten van kennis, inzicht en vaardigheden op het gebied van: • het samen uitzetten van de koers van het talenonderwijs, hoe doe je dat? • de sectiebijeenkomst: vergadering of werkbespreking? • omgaan met problemen in de sectie; • contacten met de schoolleiding; • onderwijskundig en persoonlijk leiderschap; • werken in een professionele cultuur.

Voor wie? Sectieleiders Nederlands, Frans, Duits, Engels en Spaans. Data, tijd en plaats Donderdag 22 januari en donderdag 12 maart 2015 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 545,- inclusief materiaal en lunch. Deze cursus wordt ook als maatwerk aangeboden.

In deze cursus verbinden we praktisch-theoretische modellen aan de bestaande schoolwerkelijkheid van de deelnemers. Van daaruit wordt gezocht naar een manier waarop effectieve interventies kunnen worden gepleegd. We gaan na welke kwaliteiten van belang zijn bij het leidinggeven aan ontwikkelprocessen en hoe je die als sectieleider of LC-docent kunt inzetten.


13

‘Zeer leerzaam en praktisch. Ik kan er meteen mee aan de slag.’


14


Studiemiddag ‘De praktijk van dyslexie in de klas’

Alle docenten hebben te maken met leerlingen die in meer of mindere mate dyslectisch zijn. Bij het lezen en schrijven van teksten, maar ook bij andere talige taken ervaren zij problemen. Ook vallen deze leerlingen vaak gedragsmatig op door bijvoorbeeld gebrekkige concentratie, een laag zelfbeeld of faalangstig gedrag. De begeleiding in de klas blijft vaak beperkt tot een grotere print bij een proefwerk en meer tijd bij het maken ervan. Deze studiemiddag is bedoeld om, binnen de bestaande praktijk, het repertoire van de docent op dit terrein uit te breiden. Het is een praktische middag, waarin kort de nodige informatie over dyslexie wordt gegeven. Het grootste deel van de middag gaat over direct toepasbare interventies in de (vak)les waarvan leerlingen direct profijt hebben en waardoor de resultaten van het vak verbeteren. We presenteren tevens een speciaal ontwikkelde bureaulegger, die gemaakt is om vroegtijdig problemen rondom dyslexie te signaleren en waarop nuttige tips zijn verzameld.

16


Voor wie? Docenten Nederlands en taalcoördinatoren. Data, tijd en plaats Woensdag 17 september en dinsdag 30 september 2014 van 13.30 - 17.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 160,- inclusief materiaal. Elke tweede en volgende deelnemer van dezelfde school betaalt € 125,-. Deze studiemiddag wordt ook als maatwerk aangeboden.

Studiedag ‘Het extra uur taal: wat en hoe?’

Veel scholen hebben bij het verschijnen van het ‘Referentiekader taal’ naast de reguliere uren Nederlands in de onderbouw een of meer extra uren taal ingevoerd. Ze organiseren die extra taaluren om leerlingen op niveau te krijgen voor de taaltoetsen en om ze op belangrijke taalvaardigheden als schrijven, lezen en taalverzorging extra te ondersteunen. De uren komen in veel verschillende vormen op het rooster. Er zijn bovendien allerlei programma’s en materialen om die extra lessen te vullen. Het is voor scholen niet eenvoudig daar een goede keuze uit te maken. Ook is het niet gemakkelijk om dit taaluur te verbinden met wat leerlingen bij Nederlands en de andere vakken nodig hebben. Deze studiedag biedt inspiratie bij het effectief en realistisch invullen van het extra uur taal. Aan de orde komen: • doelen en uitgangspunten: waarom zou je het doen, een extra taaluur? • materialen en werkwijzen voor gedifferentieerd werken aan het versterken van taalvaardigheid; • motiveren: de leerling betrekken bij zijn eigen ontwikkeling; • voortgang in beeld: weten wat de extra inspanningen opleveren; • digitale mogelijkheden; • het extra uur taal en het vak Nederlands; • het extra uur taal en het taalbeleid van de school; • wat heeft de docent van andere vakken nodig om zo’n extra uur te kunnen begeleiden?

Voor wie? Verantwoordelijken voor het programma van het ‘extra uur taal’ in de onderbouw van vmbo, havo en vwo: docenten Nederlands, remedial teachers en taalcoördinatoren. Datum, tijd en plaats Donderdag 25 september 2014 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 295,- inclusief materiaal en lunch. Deze studiedag wordt ook als maatwerk aangeboden.


17

Cursus ‘Taalcoördinator’

Als taalcoördinator of taalcoach bent u verantwoordelijk voor de ontwikkeling en implementatie van het taalbeleid. U formuleert samen met de schoolleiding visie en uitgangspunten en voert in de school activiteiten uit die gericht zijn op de verbetering van de taalvaardigheid van de leerlingen en op het halen van de referentieniveaus taal. Om dat te kunnen moet u beschikken over kennis en expertise op het gebied van taalonderwijs en de referentieniveaus taal. Maar ook kennis van het werken aan veranderingen, het implementeren van taalbeleid en het betrekken van collega’s is nodig voor het boeken van zichtbare resultaten. Deze tweedaagse cursus geeft informatie die direct toepasbaar is in de concrete situatie op uw school en biedt u een stevige basis voor uw werk als taalcoördinator. We besteden aandacht aan: • het ontwikkelen en formuleren van een visie op taal en taalbeleid en de vertaling van die visie naar concrete activiteiten; • kansen voor taalbeleid: wat blijkt te werken op scholen? • de referentieniveaus taal en schoolbreed taalbeleid; • motiveren en activeren van collega’s voor taalgericht vakonderwijs; • opbrengstgericht werken aan taal in de hele school.

18


Studiedag ‘Referentieniveaus en het kernvak Nederlands’

Voor wie? Taalcoördinatoren/taalcoaches in het voortgezet onderwijs. Data, tijd en plaats Donderdag 2 oktober en dinsdag 9 december 2014 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 545,- inclusief materiaal en lunch. De thema’s van deze cursus worden ook als maatwerk aangeboden.

Taal is een kernvak en de referentieniveaus zijn een belangrijk instrument om taalvaardigheid de aandacht te geven die het verdient. Voor het halen van de referentieniveaus taal is de sectie Nederlands de spil in de school. Zij moet zorgen voor een stevige doorlopende leerlijn in de lessen Nederlands en kan met haar deskundigheid een belangrijke rol spelen in concreet taalbeleid in de school. Deze studiedag biedt een frisse blik op de doorlopende leerlijn taal en wat u als docent Nederlands daarbij kunt inzetten. U maakt kennis met de nieuwste inzichten, met praktische voorbeelden en bruikbare materialen. Aan de orde komen onder andere: • een doorlopende leerlijn taal ontwerpen met de sectie Nederlands doe je zó! • de doorlopende leerlijn lezen; • de doorlopende leerlijn schrijven; • concreet opbrengstgericht werken aan taal in de lessen Nederlands en in de school; • methode-onafhankelijke toetsen: mogelijkheden voor gebruik; • het schoolexamen afstemmen op de referentieniveaus; • aanleren en vervolgens doen: het vak Nederlands en taalbeleid.

Voor wie? Docenten Nederlands in vwo, havo en vmbo. Datum, tijd en plaats Woensdag 8 oktober 2014 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 295,- inclusief materiaal en lunch. Deze studiedag wordt ook als maatwerk aangeboden.


19

Netwerk taalcoördinatoren

Steeds meer scholen werken met een taalcoördinator om het taalbeleid op de school in de praktijk vorm te geven. Al die taalcoördinatoren hebben min of meer dezelfde werkzaamheden en komen in de praktijk ook dezelfde problemen tegen. In dit netwerk ontmoeten taalcoördinatoren elkaar om zo het taalbeleid op de scholen levend te houden. In het netwerk kunnen inhoudelijke en procesmatige onderwerpen aan de orde komen, zoals: • de stand van zaken met toetsen en volgsystemen; • aandacht voor begrijpend lezen en de rol van fictie lezen hierbij; • schrijfvaardigheid in de hele school op de kaart zetten; • de rol in de schoolleiding: tussen schoolleiding en docenten in; • leidinggeven aan een taalbeleidsgroep; • het proces in de school gaande houden; • de collega’s meekrijgen: hoe doen andere scholen dat? De onderwerpen worden voorafgaand aan de bijeenkomsten door de deelnemers ingebracht.

20


Studiedag ‘Werken met laptop of tablet/iPad bij Nederlands’ Voor wie? Taalcoördinatoren. Datum, tijd en plaats Donderdag 30 oktober 2014 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Vervolgmiddagen: dinsdagmiddag 20 januari en dinsdagmiddag 14 april 2015 van 13.30 - 16.30 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 395,- inclusief materiaal en lunch. Elke tweede en volgende deelnemer van dezelfde school betaalt € 365,-.

Laptops en tablets/iPads zijn niet meer weg te denken in het dagelijks leven van onze leerlingen. Inmiddels hebben ze ook in de klas op veel scholen hun intrede gedaan. Leerlingen gaan ermee om alsof ze ermee geboren zijn, docenten hebben er vaak wat meer problemen mee. Tijdens deze studiedag maakt u kennis met de ongekende en vaak nog onbekende mogelijkheden die laptops en tablets/iPads bieden voor het vak Nederlands. U hoeft geen IT-expert te zijn om aan deze dag deel te nemen, we werken met eenvoudig te bedienen applicaties. Tijdens deze dag maakt u kennis met zeer verschillende apps en webtools die inzetbaar zijn bij leeractiviteiten van de verschillende vaardigheden, zowel in als buiten uw les.

Voor wie? Docenten Nederlands. Datum, tijd en plaats Maandag 10 november 2014 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 295,- inclusief materiaal en lunch. Deze studiedag wordt ook als maatwerk aangeboden.

Opbrengsten: • U leert werken met een aantal apps en webtools voor Nederlands, die niet in uw repertoire mogen ontbreken. • U weet welke inhoud eraan gekoppeld kan worden. • U leert de laptop of tablet/iPad beter in te zetten voor interactieve opdrachten. • U hebt kant-en-klare lesideeën. • U ervaart hoe motivatieverhogend het gebruik van deze apps en webtools kan zijn in lesactiviteiten en bij huiswerktaken.


21

Studiedag ‘Leesaanpakken voor zwakke lezers’

Als je kunt lezen, kun je leren. De uitdagende opdracht van de school om alle leerlingen gemotiveerd te laten lezen, kan slagen. In het vmbo en het praktijkonderwijs stromen veel leerlingen binnen met een grote achterstand op het gebied van begrijpend en technisch lezen. Deze leerlingen hebben daardoor ook veel moeite met het begrijpen van teksten bij andere vakken dan Nederlands. Vaak hebben ze ook een hekel aan het lezen van fictie: waar je veel moeite mee hebt, dat doe je ook niet graag. Gelukkig zijn er de laatste jaren veel materialen en werkwijzen ontwikkeld om het lezen aantoonbaar te verbeteren en het leesplezier te vergroten. Over die mogelijkheden tot succes gaat deze studiedag. Aan de orde komen onder andere: • een beproefde aanpak voor zwakke lezers: rolwisselend lezen; • de aanpak van o.a. ‘Nieuwsbegrip’: begrijpend leren lezen aan de hand van actuele teksten; • verbeteren van technisch lezen met de RALFI-methode; • manieren om plezier in lezen te vergroten, zoals interactief voorlezen; • vorderingen volgen en meten: resultaatgericht werken aan tekstbegrip; • leerlingen betrekken bij hun leesontwikkeling.

Voor wie? Docenten Nederlands in het vmbo-bbl/kbl en het praktijkonderwijs. Datum, tijd en plaats Donderdag 20 november 2014 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 295,- inclusief materiaal en lunch. Deze studiedag wordt ook als maatwerk aangeboden.

Studiedag ‘Schrijven en minder nakijken’

Schrijven is een belangrijke vaardigheid. Met een goed geschreven tekst over een onderwerp laat een leerling zien dat hij de inhoud in de vingers heeft. Schrijven helpt om kennis en inzichten te verhelderen en voor anderen zichtbaar te maken. Aan de andere kant is echt werk maken van schrijfvaardigheid in de les Nederlands lastig. Het vele nakijken dat dit met zich meebrengt is vervelend en tijdrovend. Bovendien is het de vraag wat het effect van al dat nakijken is op de ontwikkeling van het schrijven van leerlingen. Deze studiedag gaat over hoe je de lessen zo organiseert, dat leerlingen niet alleen veel schrijven, maar ook bewust en gericht werken aan hun schrijfvaardigheid. En niet te vergeten, hoe je de leerlingen hiertoe kunt motiveren. Wij presenteren succesvolle werkwijzen van verschillende scholen. U kunt met de aangereikte tips en adviezen aan de slag om in uw eigen praktijk het schrijfonderwijs een positieve stimulans te geven.

Voor wie? Docenten Nederlands. Datum, tijd, plaats Dinsdag 25 november 2014 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 295,- inclusief materiaal en lunch. Deze studiedag wordt ook als maatwerk aangeboden.

Aan de orde komen: • praktische adviezen naar aanleiding van recent onderzoek naar schrijfdidactiek; • de opbouw van een inhoudelijk doorlopende leerlijn: schrijfvaardigheid van 1F naar 4F; • minder nakijken door ruim baan voor feedback en revisie; • beoordeling van schrijfproducten op een haalbare manier.

Tijdens deze dag krijgt u informatie, oefent u zelf met een aanpak en bekijkt u lesfragmenten.

22



23

Studiedag ‘Alle vaardigheden op één dag’

Het schoolvak Nederlands gaat over de vaardigheden lezen, schrijven en taalverzorging, spreken/luisteren, fictie en literatuur. Over al deze vaardigheden is onderzoek beschikbaar en er zijn goede praktijken ontwikkeld. Tijdens deze studiedag zetten we op een rij wat er bekend is over hoe leerlingen deze vaardigheden leren en hoe je de vaardigheden kunt opbouwen in een doorlopende leerlijn.

Voor wie? Docenten Nederlands.

We gaan niet diep in op theorie en onderzoek. De vaardigheden komen langs in korte presentaties, waarna we u bij elke vaardigheid een werkvorm of mogelijke lesactiviteit laten ervaren. Tot slot werkt u per vaardigheid aan een aanzet tot een doorlopende leerlijn voor uw sectie. Zo heeft u in een dag alles op een rij.

Kosten € 295,- inclusief materiaal en lunch.

Het programma voor de dag is: • Per vaardigheid: wat is er bekend over hoe leerlingen die vaardigheid leren en hoe ziet succesvolle praktijk eruit? • Opzetten van een doorlopende leerlijn. Daarbij maken we gebruik van een deels ingevuld format, dat iedere school eenvoudig kan aanpassen naar eigen wens en behoefte. Om de opbrengst van deze dag voor uw sectie te optimaliseren, is het handig om met twee collega’s te komen, eventueel iemand uit de onderbouw en iemand uit de bovenbouw.

Datum, tijd en plaats Donderdag 27 november 2014 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht.

Deze studiedag wordt ook als maatwerk aangeboden.

Studiedag ‘Examentraining Nederlands: als elk tiende punt telt’ De (vernieuwde) examens komen eraan. Hoe bereidt u uw leerlingen voor? Deze studiedag levert u concrete voorbeelden en werkvormen om van de examentraining een maatwerktraject te maken voor uw leerlingen. Zo vergroot u de kans op een beter cijfer. Tijdens de laatste fase van het examenjaar, na de laatste SE-periode, intensiveert de examentraining. Docenten laten leerlingen examens maken, die vervolgens klassikaal worden besproken. Niet altijd even efficiënt en zeker niet altijd voor alle leerlingen motiverend. Niet alle leerlingen ervaren namelijk dezelfde problemen. De ene leerling heeft moeite met structuurvragen, terwijl de andere leerling graag wil oefenen met argumentatiestructuren. Als u wilt dat ze echt beter gaan scoren tijdens het CE hebben uw leerlingen meer aan maatwerk.

Voor wie? Docenten Nederlands. Datum, tijd en plaats Dinsdag 2 december 2014 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 295,- inclusief materiaal en lunch. Deze studiedag wordt ook als maatwerk aangeboden.

Tijdens deze studiedag maakt u kennis met het vijfstappenplan van APS: 1. Een motiverende start 2. Een sterkte-zwakteanalyse maken: verschillende mogelijkheden, zowel digitaal als op papier 3. Deelvaardigheden oefenen: volledige instructies rond probleemgebieden 4. Een proefexamen maken: niet alleen nog een keer oefenen 5. Het eindexamen Hierbij krijgt u mogelijkheden en werkvormen gepresenteerd om de examentraining voor leerlingen effectief en uitdagend te maken.

24



25

Studiedag ‘Taalverzorging en taalbeschouwing: eigen doelen en eigentijdse aanpakken’ Leerlingen gaan beter spellen door andere aanpakken dan de oefeningen uit het boek. In het ‘Referentiekader taal’ wordt in domein 4 ‘Begrippenlijst en Taalverzorging’ het basisniveau voor spelling, grammatica en taalbeschouwing aangegeven. In de praktijk besteden nogal wat docenten in het voortgezet onderwijs naar verhouding veel tijd aan spelling, grammatica en stijl. Ze zien daarvan echter in de opbrengsten van hun inspanningen (en die van de leerlingen!) te weinig terug. De grote vraag is: hoe krijgen we leerlingen zover dat ze niet alleen weten hoe ze verzorgde teksten moeten schrijven, maar dat ook willen? Daarvoor zijn eigentijdse en vaak ook eigenwijze aanpakken nodig. Deze dag gaat over de volgende thema’s: • Wat zegt het referentieniveau over het basisniveau voor taalverzorging en taalbeschouwing? • Wat zegt onderzoek over onderwijs in spelling? • Correct schrijven is niet meer vanzelfsprekend. Wat is er aan de hand? • Hoe maak je onderwijs in spelling, grammatica en stijl betekenisvol voor leerlingen, zodat ze het geleerde echt gaan gebruiken? • Welk grammaticaonderwijs is nodig? • Wat zijn effectieve aanpakken en welke andere bronnen naast de methode zijn daarbij goed in te zetten? • Aandacht voor spelling in de school.

26


Voor wie? Docenten Nederlands in het vmbo en de onderbouw havo/ vwo. Datum, tijd en plaats Dinsdag 27 januari 2015 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 295,- inclusief materiaal en lunch. Deze studiedag wordt ook als maatwerk aangeboden.

Studiedag ‘Hoe betrek je collega’s bij het taalbeleid?’

De meeste scholen hebben inmiddels een taalbeleidsplan. Een belangrijke pijler van het taalbeleid is de aandacht voor taal in alle vakken. De grote vraag voor veel taalcoördinatoren is daarbij hoe je collega’s bij het taalbeleid kunt betrekken. Tijdens deze studiedag laten we zien hoe je in een schoolorganisatie tot een succesvolle en duurzame implementatie van het taalbeleid kunt komen en wat de valkuilen daarbij zijn. Daarnaast bekijken we verschillende mogelijkheden om bij alle vakken aandacht aan taal te besteden. Daarbij maakt u steeds de koppeling met uw eigen praktijk: wat kunt u hiervan gebruiken op uw school? Ook laten we u activiteiten zien en ervaren die u op school kunt inzetten om collega’s te motiveren voor het taalbeleid. We maken daarbij gebruik van succesvoorbeelden uit onze jarenlange ervaring met de ontwikkeling van taalbeleid op verschillende scholen. We gaan praktisch te werk, zodat u het geleerde direct kunt koppelen aan uw eigen taalbeleid en uw eigen schoolsituatie.

Voor wie? Docenten Nederlands en taalcoördinatoren. Datum, tijd en plaats Maandag 2 februari 2015 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 295,- inclusief materiaal en lunch. Deze studiedag wordt ook als maatwerk aangeboden.


27

Studiedag ‘Investeren in fictie: de kracht van lezen in het vmbo’ ‘Lezen voor je plezier’ is vaak niet het eerste waar de docent Nederlands aan denkt als het om zijn vmbo-leerlingen gaat. Alle kinderen van de basisschool houden van een goed verhaal, maar op het vmbo lijkt het plezier in het lezen van boeken bij veel leerlingen verdwenen. Recent onderzoek toont aan dat het lezen van boeken een enorme stimulans voor de taalontwikkeling van leerlingen kan zijn. Lezen van fictie en goed presteren op school kunnen niet zonder elkaar. Het ‘Referentiekader taal’ stelt bovendien het lezen van fictionele en literaire teksten op alle schoolsoorten in het voortgezet onderwijs verplicht. Redenen genoeg dus om ‘lekker lezen’ op het vmbo te stimuleren. Tijdens deze studiedag komen de volgende thema’s aan de orde: • Waar ben je op uit met het lezen van fictie op het vmbo? • Motiverende aanpakken: hoe krijg je leerlingen zover dat ze zin hebben in een verhaal? • Good practices, zoals schoolbrede leesmomenten voor iedereen, interactief voorlezen, leeslounges, lezen verbinden met creatief taalgebruik, voorlezen als stage-opdracht. • Lees- of fictiedossier: wel of niet? Wel: hoe dan?

28


Studiedag ‘Spreken en luisteren van 1F naar 4F’

Voor wie? Docenten Nederlands in het vmbo. Datum, tijd en plaats Donderdag 5 februari 2015 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 295,- inclusief materiaal en lunch. Deze studiedag wordt ook als maatwerk aangeboden.

De referentieniveaus taal geven aan wat het niveau van mondelinge taalvaardigheid is als de leerlingen beginnen aan hun schoolloopbaan en wat hun eindniveau aan het eind van vmbo-4 (2F), havo-5 (3F) en vwo-6 (4F) moet zijn. Tijdens deze studiedag, waar een doorlopende leerlijn spreken en gesprekken voeren centraal staat, komen vragen aan de orde als: • Hoe werk je als sectie aan een goed opgebouwd curriculum door de jaren heen? • Welke didactische principes passen bij goed onderwijs in mondelinge taalvaardigheid? • Welke spreeken luistertaken doe je per leerjaar en wat leren de leerlingen daarvan? • Hoe beoordeel je de voortgang en hoe worden leerlingen zich bewust van hun eigen voortgang?

Voor wie? Docenten Nederlands. Datum, tijd en plaats Dinsdag 10 februari 2015 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 295,- inclusief materiaal en lunch. Deze studiedag wordt ook als maatwerk aangeboden.

Daarbij komt ook aan bod op welke wijze je spreken en gesprekken voeren schoolbreed, dus ook bij andere vakken, kunt toepassen. Het presenteren van het sectorwerkstuk of profielwerkstuk voor bijvoorbeeld ouders kan daarbij de ultieme meesterproef ‘presenteren’ zijn, die beoordeeld kan worden door zowel docenten Nederlands als docenten van andere vakken. We werken met beproefde en concrete aanpakken en voorbeelden van uitdagende en motiverende opdrachten.


29

Studiedag ‘Begrijpend lezen en woordenschat bij Nederlands en andere vakken’ Leerlingen beter laten lezen en met meer plezier: het kan. Goede lezers leren beter. Goede lezers bouwen al lezend kennis op en breiden hun woordenschat spelenderwijs uit. Uit allerlei onderzoek blijkt echter dat het leesniveau van nogal wat leerlingen niet toereikend is om het onderwijs met succes te kunnen volgen. Dat speelt uiteraard niet alleen bij Nederlands, maar bij alle vakken. Scholen kunnen veel doen om leerlingen beter te laten worden in begrijpend lezen. Uiteraard moeten leerlingen ervaring opdoen met de tekst met vragen en – uiteindelijk – met de leesteksten voor het examen. Maar de basis voor een actieve en wendbare leesvaardigheid wordt gelegd door het maken van flink wat ‘leeskilometers’. Als lezen dan in een rijke en motiverende context geplaatst wordt, samen met echte aandacht voor de leeshouding van iedere leerling, ontstaat er een kansrijk leesklimaat. Tijdens deze studiedag krijgt u te horen wat er allemaal mogelijk is en wat een goede kans op succes geeft. Aan de orde komen: • Hoe hangen begrijpend lezen, woordenschatverwerving en leren met elkaar samen? • Wat werkt en is motiverend voor leerlingen? Onderzoek en praktijkervaring. • De rol van fictie lezen bij begrijpend lezen. • Verschillende voorbeelden van een activerende leesdidactiek met een rijke context. • Uitbreiding van de woordenschat: wat werkt? • De doorlopende leerlijn lezen.

30


Voor wie? Docenten Nederlands en andere vakken en taalcoördinatoren in de onderbouw havo/vwo en in het vmbo. Datum, tijd en plaats Dinsdag 17 maart 2015 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 295,- inclusief materiaal en lunch. Deze studiedag wordt ook als maatwerk aangeboden.

‘Prettig al die werkvormen voor lezen. Dat haalt de saaiheid uit mijn lessen.’

‘Ik ga nu echt meer de doeltaal gebruiken. Heb daar nu goede handvatten voor.’

Moderne vreemde talen

32


NetwERK

NetwERK is een landelijk opererend netwerk van scholen die willen werken aan de verbetering van de kwaliteit van hun vreemdetalenonderwijs. Een instrument om aan die verbetering te werken is het Europees Referentiekader (ERK). Het netwerk is bedoeld voor scholen die al (enige) ervaring met het ERK hebben. De leden nemen namens de school deel en koppelen terug naar hun collega’s. Naast drie bijeenkomsten voor docenten wordt jaarlijks één aparte bijeenkomst voor schoolleiders van de deelnemende scholen georganiseerd. Als NetwERK-school krijgt u: • Drie praktisch gerichte bijeenkomsten per jaar voor docenten, waarbij naast uitwisseling van ervaringen en materialen door de deelnemers ook inhoudelijke input wordt gegeven vanuit APS. • Eén bijeenkomst voor de schoolleiders van de deelnemende scholen. NetwERK levert hun informatie over de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van talenonderwijs en van het ERK die van invloed (kunnen) zijn op het beleid van de scholen. De onderwerpen worden voorafgaand aan de bijeenkomsten door de deelnemers ingebracht.

34


Cursus ‘Taal leren met laptop of tablet/iPad’

Voor wie? Docenten mvt die reeds ervaring hebben met het werken met het ERK. Data, tijd en plaats De bijeenkomsten vinden plaats van 14.00 - 17.00 uur op een van de NetwERK-scholen. De eerste bijeenkomst is op dinsdag 7 oktober 2014 op het Gymnasium Felisenum in Velsen-Zuid. Kosten € 950,- per school per schooljaar. Hiervoor kunnen drie docenten en één lid van de schoolleiding aan de bijeenkomsten deelnemen. U wordt als school lid van NetwERK, niet als individuele docent(en).

Laptops en tablets/iPads zijn niet meer weg te denken in het dagelijks leven van onze leerlingen en ze hebben ook in de klas inmiddels hun intrede gedaan. Leerlingen gaan ermee om alsof ze ermee geboren zijn, docenten hebben er vaak wat meer problemen mee. Tijdens deze cursus maakt u kennis met de ongekende en vaak nog onbekende mogelijkheden die laptops en tablets/ iPads bieden bij het leren van een vreemde taal. U hoeft geen IT-expert te zijn om aan deze cursus deel te nemen, we werken met eenvoudig te bedienen applicaties. Tijdens deze cursus maakt u kennis met zeer verschillende apps die inzetbaar zijn bij leeractiviteiten van de verschillende taalvaardigheden, zowel in als buiten uw les. Ook besteden we aandacht aan klassenmanagement en gaan we aan de slag met de motiverende start van de les, welke werkvormen zet ik wanneer in en hoe organiseer ik die, en het creëren van een taalrijke leeromgeving.

Voor wie? Docenten Frans, Duits, Engels en Spaans. Data, tijd en plaats Woensdag 8 oktober en maandag 15 december 2014 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 545,- inclusief materiaal en lunch. Deze cursus wordt ook als maatwerk aangeboden.

Opbrengsten: • U leert werken met vijftien verschillende apps en webtools voor taal leren, die niet in uw repertoire mogen ontbreken. • U weet welke inhoud eraan gekoppeld kan worden. • U leert de laptop of tablet/iPad beter in te zetten voor interactieve opdrachten. • U hebt kant-en-klare lesideeën. • U weet hoe u creativiteit en het samenwerken van leerlingen kunt stimuleren. • U ervaart hoe motivatieverhogend het gebruik van apps en webtools kan zijn in lesactiviteiten en bij huiswerktaken.


35

Cursus ‘Differentiëren in de taalles’

Tijdens deze tweedaagse cursus leert en ervaart u hoe u bij de verschillende vaardigheden lesstof op verschillende manieren kunt aanbieden en verwerkingsopdrachten kunt ontwerpen die meer leerlingen in dezelfde klas tot hun recht laten komen. In elke klas hebben we te maken met verschillen: verschillen tussen jongens en meisjes, en verschillen in leerstijl, intelligentie, tempo, interesse en niveau. Tijdens deze cursus bieden we u praktische handreikingen om meer leerlingen te bereiken en te motiveren door meer recht te doen aan die verschillen: een van de speerpunten van overheidsbeleid. Bijvoorbeeld: • Leerlingen binnen dezelfde les verschillende activiteiten laten uitvoeren: hoe organiseer je dat? • Hoe maken we een lessenserie waarin afgestemd wordt op verschillen? Kennismaken met het circuitmodel en het leerarrangement. • Jongens en meisjes: wat onderscheidt hen en hoe doen we recht aan beide groepen bij de verschillende vaardigheden? • Hoe kunnen we voor verschillende intelligentiegebieden en leerstijlen motiverende opdrachten bedenken? • Werken met volledige instructies bij zelfsturende opdrachten: hoe ga je om met verschil in tempo en niveau?

Cursus ‘Leesvaardigheid: beter lezen, beter scoren!’

Voor wie? Docenten Frans, Duits, Engels en Spaans. Data, tijd en plaats Donderdag 20 november 2014 en dinsdag 27 januari 2015 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 545,- inclusief materiaal en lunch. Deze cursus wordt ook als maatwerk aangeboden.

Aan het eind van deze cursus bent u in staat een doorlopende leeslijn te ontwikkelen van onder- naar bovenbouw en kunt u op een effectieve en motiverende manier invulling geven aan de examentraining voor het centraal examen. In deze cursus nemen we allerlei aspecten rondom leesvaardigheid onder de loep om na te gaan hoe we leerlingen leren om: • met motivatie aan teksten te werken; • te reflecteren op hun eigen leesgedrag; • een breed leesrepertoire te ontwikkelen en • met aantrekkelijke, gevarieerde werkvormen aan de slag te gaan. De ochtend van de eerste dag gaat het om: • het bevorderen van het leesplezier en de leesmotivatie bij leerlingen, door afwisselende werkvormen, integratie van vaardigheden en recht doen aan verschillen; • het ontwerpen van een doorlopende leerlijn lezen van onder- naar bovenbouw.

Voor wie? Docenten Frans, Duits, Engels en Spaans. Data, tijd en plaats Maandag 8 december 2014 en donderdag 5 februari 2015 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 575,- inclusief materiaal en lunch. Deze cursus wordt ook als maatwerk aangeboden.

Op de middag van de eerste dag en op de tweede dag gaan we in op de mogelijkheden om examentraining voor leerlingen effectief en uitdagend te maken, met als thema’s: • Hoe besteed je expliciet aandacht aan woordenschat? • Hoe pak je eindexamentraining systematisch aan? • Welke werkvormen kun je daarvoor inzetten en welke deelvaardigheden en strategieën oefen je met leerlingen?

Tijdens de cursus worden lesactiviteiten ontwikkeld die tussen de bijeenkomsten door in de eigen praktijk worden uitgeprobeerd.

36



37

Cursus ‘Met 30 leerlingen tegelijk aan het spreken: hoe doe je dat?’ Deze cursus levert u concrete voorbeelden op van spreeken gespreksoefeningen met 30 leerlingen die u de volgende dag kunt inzetten in uw eigen praktijk. Tijdens de cursus worden lesactiviteiten ontwikkeld die tussen de bijeenkomsten door in de eigen praktijk worden uitgeprobeerd. Spreek- en gespreksvaardigheid vinden we als docenten moderne vreemde talen belangrijke, zo niet de belangrijkste vaardigheden. Toch blijft het spreken en gesprekken voeren in de praktijk vaak de sluitpost in de lessen. Als belangrijkste obstakel wordt genoemd: ‘Hoe kan ik spreken en gesprekken voeren oefenen en beoordelen met 30 leerlingen tegelijk?’ Tijdens deze cursus werken we onder andere aan: • het uitbreiden van uw docentrepertoire door kennismaken met en oefenen van goede, uitdagende en leerzame werkvormen, waarbij 30 leerlingen tegelijkertijd in de vreemde taal spreken; • kennismaken en werken met nieuwe beoordelingsmodellen, gebaseerd op het ERK; • het in kaart brengen van kenmerken van en succesfactoren bij levensechte en speelse spreeken gespreksopdrachten; • het verbinden van spreeken gespreksvaardigheid met theorieën over hoe leerlingen leren; • het oefenen met leerlingen in actief luisteren en het ontwikkelen van een communicatieve houding, in samenwerken en reflecteren; • het inzetten van de doeltaal en het ontdekken van het belang daarvan; • het inzetten van nieuwe ‘sociale media’ en gratis webtools in de spreeklessen; • het gebruikmaken van andere vaardigheden om gespreksvaardigheid te versterken; • het opzetten van een doorlopende leerlijn spreeken gespreksvaardigheid.

38


Voor wie? Docenten Frans, Duits, Engels en Spaans. Data, tijd en plaats Donderdag 29 januari en dinsdag 10 maart 2015 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 545,- inclusief materiaal en lunch. Deze cursus wordt ook als maatwerk aangeboden.

Studiedag ‘Engels als kernvak’

Het vak Engels is net als de vakken Nederlands en wiskunde een kernvak. Dat wil zeggen dat op het eindexamen voor slechts één van deze vakken het cijfer 5 mag worden gehaald. Door deze exameneis staan we – samen met de leerlingen, het team, de afdeling – voor de uitdaging de leerlingen te motiveren en ze aan te zetten tot het leveren van hogere prestaties. Het bewust werken aan een doorlopende leerlijn van brugklas tot eindexamen helpt. Ook helpt het om leerlingen ‘time and again’ bewust te maken van het belang van Engels: bij vervolgstudies is Engels inmiddels zo belangrijk geworden dat een goede beheersing van deze taal vanzelfsprekend geworden is. Na het volgen van deze studiedag heeft u instrumenten en materiaal in handen om samen met de leerlingen aan hun motivatie te werken en in de school een doorlopende leerlijn Engels op te zetten.

Voor wie? Docenten Engels. Datum, tijd en plaats Dinsdag 7 oktober 2014 van 9.30 - 16.00 uur bij Aristo, Utrecht. Kosten € 295,- inclusief materiaal en lunch. Deze studiedag wordt ook als maatwerk aangeboden.

Ook besteden we aandacht aan allerlei zaken die vallen onder ‘regelgeving’: het vakleerplan, het leerlingvolgsysteem en de diagnostische toetsen. Tijdens deze studiedag komen de volgende vragen aan de orde: • Hoe motiveer ik mijn leerlingen? • Wat kunnen leerlingen zelf doen om tot hogere prestaties te komen? • Hoe ontwikkel je plezier in Engels leren? • Hoe maak je leerlingen verantwoordelijk voor hun eigen leren? • Hoe zet je een doorlopende leerlijn op voor het vak Engels? • Welke zaken zijn van belang als het gaat over ‘regelgeving’?


39

Studiedag ‘Taaldorp voor alle taalvaardigheden’

Tijdens deze studiedag gaan we aan de slag met het Taaldorp waarin niet alleen gesproken wordt, maar ook geluisterd, gelezen en zelfs geschreven. Aan het einde van deze studiedag bent u in staat om met nieuwe ideeën en materialen op uw eigen school een Taaldorp te organiseren en gaat u met een eerste schooleigen ontwerp naar huis. Taaldorp is een motiverende werkvorm voor leerlingen, onder andere door het levensechte karakter. Leerlingen proberen zich in diverse situaties mondeling te redden. Ze pikken de juiste informatie op van een radio- of tv-bericht. Ze schrijven een kaartje of versturen een e-mail. Ook stellen ze uit een verzameling folders een culturele middag samen in het Taaldorp. Een Taaldorp benadert een realistische context en lokt dus authentiek taalgebruik uit als het goed wordt gebruikt. We besteden aandacht aan: • de leerlijn spreken: van strak geregisseerde naar meer vrije opdrachten; • van spreken naar gespreksvaardigheid, hoe organiseer je dat? • het beoordelen van de prestaties van de leerlingen en de rol van leerlingen hierbij; • het omgaan met verschillen tussen leerlingen; • de verschillende rollen van leerlingen voor, tijdens en na een Taaldorp; • wat de leerlingen van een Taaldorp leren; • het onderzoeken van de mogelijkheden voor een permanent Taaldorp; • het maken van de vertaalslag naar de eigen school; • invoeringsstrategieën.

40


Voor wie? Docenten Frans, Duits, Engels en Spaans. Datum, tijd en plaats Donderdag 6 november 2014 van 9.30 - 16.00 uur bij Aristo, Utrecht. Kosten € 295,- inclusief materiaal en lunch. Deze studiedag wordt ook als maatwerk aangeboden.

Studiedag ‘Literatuur mvt, van brugklas tot eindexamen’

Na deze dag heeft u concrete ideeën en aanpakken in handen om uw leerlingen met meer motivatie aan te zetten tot het lezen van fictie en literatuur en daarbij hun leesniveau te verhogen. In de ‘can do’-statements van het Europees Referentiekader (ERK) wordt pas op C1-niveau gesproken over literaire aspecten van de taal. Maar al vanaf een eenvoudig niveau zijn leerlingen voor lezen enthousiast te krijgen als we zorgen voor een rijk leesaanbod: van kleine gedichtjes en songteksten tot korte en langere verhalen. Met als doelen: leerlingen culturele bagage meegeven en hun (literair) leesniveau verhogen. Tijdens deze studiedag komen aan de orde: • kennismaking met de fictiepiramide en de zes leesniveaus van Theo Witte; • aanpakken om leerlingen enthousiast en serieus met fictie bezig te laten zijn: onder andere de sandwich, het circuit en de leesclub; • meerdere ingangen bij leerlingen aanspreken om gebruik te maken van verschillen in sekse, interesse en intelligentie bij fictie en literatuur; • ideeën voor het maken van een doorlopende leeslijn en leeslijst aan de hand van het ERK; • inzet van ICT-toepassingen en nieuwe media bij het literatuuronderwijs.

Voor wie? Docenten Frans, Duits, Engels en Spaans. Datum, tijd en plaats Maandag 17 november 2014 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 295,- inclusief materiaal en lunch. Deze studiedag wordt ook als maatwerk aangeboden.


41

Studiedag ‘Actief kijken en luisteren’

Kijk- en luistervaardigheid bieden veel mogelijkheden voor creatieve toepassingen in de les. Tijdens deze studiedag maakt u kennis met verschillende activerende kijken luisteropdrachten. De dag biedt u concrete lesideeën die u in praktijk kunt brengen en geeft u meer inzicht in de mogelijkheden die er zijn voor het ontwikkelen van de kijken luistervaardigheid van uw leerlingen. Het doel is om leerlingen actief en enthousiast te krijgen om met uw taal aan de slag te gaan. U krijgt antwoord op vragen als: • Hoe kun je gebruikmaken van nieuwe media, zoals YouTube? • Wat kun je doen om leerlingen actiever te leren kijken en luisteren? • Hoe kunnen we kijken luistervaardigheid verbinden met theorieën over hoe leerlingen leren? • Hoe kun je kijken luistervaardigheid inzetten om lezen, schrijven en spreken te verrijken? • Hoe kun je ICT-toepassingen inzetten bij het kijken en luisteren? • Hoe kun je een doorlopende leerlijn kijken luistervaardigheid opzetten?

Studiedag ‘Examentraining Engels: als elk tiende punt telt’ Voor wie? Docenten Frans, Duits, Engels en Spaans. Datum, tijd en plaats Donderdag 27 november 2014 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 295,- inclusief materiaal en lunch. Deze studiedag wordt ook als maatwerk aangeboden.

Deze studiedag levert u concrete ideeën en voorbeelden voor een motiverende en uitdagende voorbereiding op het examen. Het belangrijkste onderdeel van de training vormen de interventies en werkvormen die van de examentraining een maatwerktraject maken voor uw leerlingen. Zo vergroot u de kans op een beter cijfer. Tijdens de laatste fase van het examenjaar, na de laatste SE-periode, intensiveert de examentraining. Docenten laten leerlingen examens maken, die vervolgens klassikaal worden besproken. Niet altijd even efficiënt en zeker niet altijd voor alle leerlingen motiverend. Leerlingen verschillen in de problemen die ze ervaren met het centraal examen. De ene leerling heeft moeite met structuurvragen, terwijl de andere leerling graag wil oefenen met samenvattingen. Als u wilt dat ze beter gaan scoren tijdens het CE hebben uw leerlingen meer aan maatwerk.

Voor wie? Docenten Engels. Datum, tijd en plaats Maandag 1 december 2014 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 295,- inclusief materiaal en lunch. Deze studiedag wordt ook als maatwerk aangeboden.

Tijdens deze studiedag maakt u kennis met het vijfstappenplan van APS: 1. Een motiverende start 2. Een sterkte-zwakteanalyse maken: verschillende mogelijkheden, zowel digitaal als op papier 3. Deelvaardigheden oefenen: volledige instructies rond probleemgebieden 4. Een proefexamen maken 5. Het eindexamen Hierbij krijgt u mogelijkheden gepresenteerd om de examentraining voor leerlingen effectief en uitdagend te maken.

42



43

Studiedag ‘Examentraining Frans: als elk tiende punt telt’ Deze studiedag levert u concrete voorbeelden en werkvormen op om van de examentraining een maatwerktraject te maken voor uw leerlingen. Zo vergroot u de kans op een beter cijfer. Tijdens de laatste fase van het examenjaar, na de laatste SE-periode, intensiveert de examentraining. Docenten laten leerlingen examens maken, die vervolgens klassikaal worden besproken. Niet altijd even efficiënt en zeker niet altijd voor alle leerlingen motiverend. Leerlingen verschillen in de problemen die ze ervaren met het centraal examen. De ene leerling heeft moeite met het beantwoorden van open vragen, terwijl de andere leerling graag wil oefenen met het benoemen van alineaverbanden. Als u wilt dat ze beter gaan scoren tijdens het CE hebben de leerlingen meer aan maatwerk. Tijdens deze studiedag maakt u kennis met het vijfstappenplan van APS: 1. Een motiverende start 2. Een sterkte-zwakteanalyse maken: verschillende mogelijkheden, zowel digitaal als op papier 3. Deelvaardigheden oefenen: volledige instructies rond probleemgebieden 4. Een proefexamen maken 5. Het eindexamen Hierbij krijgt u mogelijkheden gepresenteerd om de examentraining voor leerlingen effectief en uitdagend te maken.

44


Studiedag ‘Examentraining Duits: als elk tiende punt telt’ Voor wie? Docenten Frans. Datum, tijd en plaats Maandag 1 december 2014 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 295,- inclusief materiaal en lunch. Deze studiedag wordt ook als maatwerk aangeboden.

Deze studiedag levert u concrete ideeën en voorbeelden voor een motiverende en uitdagende voorbereiding op het examen. Het belangrijkste onderdeel van de training vormen de interventies en werkvormen die van de examentraining een maatwerktraject maken voor uw leerlingen. Zo vergroot u de kans op een beter cijfer. Tijdens de laatste fase van het examenjaar, na de laatste SE-periode, intensiveert de examentraining. Docenten laten leerlingen examens maken, die vervolgens klassikaal worden besproken. Niet altijd even efficiënt en zeker niet altijd voor alle leerlingen motiverend. Leerlingen verschillen in de problemen die ze ervaren met het centraal examen. De ene leerling heeft moeite met het beantwoorden van open vragen, terwijl de andere leerling graag wil oefenen met het benoemen van alineaverbanden. Als u wilt dat ze beter gaan scoren tijdens het CE hebben de leerlingen meer aan maatwerk.

Voor wie? Docenten Duits. Datum, tijd en plaats Maandag 1 december 2014 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 295,- inclusief materiaal en lunch. Deze studiedag wordt ook als maatwerk aangeboden.

Tijdens deze studiedag maakt u kennis met het vijfstappenplan van APS: 1. Een motiverende start 2. Een sterkte-zwakteanalyse maken: verschillende mogelijkheden, zowel digitaal als op papier 3. Deelvaardigheden oefenen: volledige instructies rond probleemgebieden 4. Een proefexamen maken 5. Het eindexamen Hierbij krijgt u mogelijkheden gepresenteerd om de examentraining voor leerlingen effectief en uitdagend te maken.


45

Studiedag ‘Leer ze woorden leren!’

Deze dag levert u kennis op over woordverwerving bij leerlingen en een grote hoeveelheid ideeën om op een speelse én doeltreffende wijze aandacht te besteden aan dit basale onderdeel van taal leren. Woorden leren? Voor een cijfer willen leerlingen er wel aan beginnen, maar een avond van tevoren ‘leren voor de toets’ levert vaak geen lang beklijvende kennis op. Toch is woordkennis de basis om een taal te leren gebruiken. Om het leerrendement te vergroten, moet je ‘dingen met die woorden doen’, op veel verschillende manieren. Alleen zó kunnen woorden in het langetermijngeheugen terechtkomen. Deze dag laten we u ervaren op welke gevarieerde manieren u leerlingen meer kunt betrekken bij woordverwerving, binnen en buiten de les. U maakt kennis met een aanpak waarmee u ruim aandacht kunt geven aan woordverwerving in de klassikale setting en u ervaart een aantal minder gebruikelijke manieren om het leren van woorden te ondersteunen, zoals het gebruik van gebaren en het werken met een woordcircuit in de les. Ook gaan we in op verschillende manieren van toetsen.

46


Studiedag ‘Actief taal leren met nieuwe media’

Voor wie? Docenten Frans, Duits, Engels en Spaans. Datum, tijd en plaats Dinsdag 9 december 2014 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 295,- inclusief materiaal en lunch. Deze studiedag wordt ook als maatwerk aangeboden.

Leerlingen brengen vaak uren achtereen door achter de computer. Ze chatten met vrienden, bellen via Skype en houden een weblog bij. Het lijkt wel of er elke dag nieuwe media bij komen: Instagram, WhatsApp, Twitter, Facebook, Flickr, wiki’s, weblogs, noem maar op. Ze worden ook wel social software genoemd, verzameld onder de naam Web 2.0. Ook op school kunnen we deze middelen inzetten en kunnen we gebruikmaken van de ICT-vaardigheden van leerlingen. Daarmee vergroten we de motivatie om taal te leren. Tijdens deze studiedag laten we voorbeelden zien van toepassingen van nieuwe media bij taalonderwijs en hoe u deze vormen van communicatie in kunt zetten in uw les. U leert: • werken met weblogs: wat kan ik ermee in de taalles? • werken met wiki’s en online prikborden: over samenwerking van leerlingen; • werken met chatprogramma’s: native speakers in de klas; • de mogelijkheden kennen die YouTube biedt voor levendig taalonderwijs; • gesprekken opnemen en versturen door gebruik te maken van gratis webtools; • hoe u nieuwe media in kunt zetten voor de verschillende vaardigheden.

Voor wie? Docenten Frans, Duits, Engels en Spaans. Datum, tijd en plaats Woensdag 4 februari 2015 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 295,- inclusief materiaal en lunch. Deze studiedag wordt ook als maatwerk aangeboden.


47

Studiedag ‘De leerling aan zet: motiverend taalonderwijs’

Deze studiedag levert u concrete ideeën en aanpakken op om uw leerlingen meer gemotiveerd te krijgen in de taallessen. Leidraad daarbij is het door APStalen ontwikkelde kaartspel ‘Hoe motiveer ik mijn leerlingen in de taalles? Maak leerlingen ERK-bewust!’. Aan de hand van de kaarten in dit spel, maakt u kennis met de verschillende stadia in het motivatieproces en krijgt u bij elk stadium concrete lesideeën aangereikt om met behulp van het Europees Referentiekader (ERK) uw leerlingen bewuster te maken van hun eigen capaciteiten en hun ontwikkeling in de taal. Onderwerpen die deze dag aan de orde komen zijn onder andere: • kennismaking met de motivatiecirkel en de vier fasen van een motiverende onderwijspraktijk; • praktische oefeningen om leerlingen meer te betrekken bij hun vorderingen, door: • energizers en ijsbrekers te gebruiken op het juiste ERK-niveau; • samenwerkend leren op een effectieve manier in zetten; - meer directe feedback aan leerlingen te geven; - leerlingen te leren hun succes en falen aan de juiste oorzaken toe te schrijven; - leerlijnen en rubrics met leerlingen samen te ontwikkelen aan de hand van het ERK.

Voor wie? Docenten Frans, Duits, Engels en Spaans. Datum, tijd en plaats Maandag 23 maart 2015 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 295,- inclusief materiaal en lunch. Deze studiedag wordt ook als maatwerk aangeboden.

Studiedag ‘Schrijfvaardigheid in een doorlopende leerlijn’

Deze studiedag levert u concrete ideeën op om uw leerlingen creatief te laten schrijven. Hierbij nemen we als uitgangspunt dat leerlingen op alle niveaus van het Europees Referentiekader (ERK) in staat zijn om een vrije schrijfopdracht te maken. Het schrijfproduct als etalage van datgene wat de leerling tot op dat moment geleerd heeft. Tijdens deze studiedag ontwikkelt u schrijfopdrachten die u de volgende dag aan uw leerlingen kunt voorleggen. Daarnaast krijgt u tools in handen om deze producten te beoordelen (ERK-rubrics). Onderwerpen van deze dag zijn onder andere: • de meerwaarde van creatieve schrijfopdrachten in relatie tot de werking van het brein (‘leren met diepgang’); • schrijfvaardigheidsonderwijs in relatie tot het ERK; • het werken met taaltaken als uitgangspunt voor schrijfvaardigheidsopdrachten; • het inzetten van ICT-toepassingen bij schrijfvaardigheid; • het werken met ERK-rubrics door de docent én door de leerling; • het opzetten van een schrijfvaardigheidslijn en documentatie in een schrijfdossier.

Voor wie? Docenten Frans, Duits, Engels en Spaans. Datum, tijd en plaats Donderdag 26 maart 2015 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 295,- inclusief materiaal en lunch. Deze studiedag wordt ook als maatwerk aangeboden.

De oefeningen die tijdens deze dag gedaan worden, kunt u meteen inzetten in uw lessen en in de begeleiding van uw leerlingen.

48



49

Studiedag ‘De praktijk van dyslexie in de klas’

Alle docenten hebben te maken met leerlingen die in meer of mindere mate dyslectisch zijn. Bij het lezen en schrijven van teksten, maar ook bij andere talige taken ervaren zij problemen. Ook vallen deze leerlingen vaak gedragsmatig op door bijvoorbeeld gebrekkige concentratie, een laag zelfbeeld of faalangstig gedrag. De begeleiding bij mvt blijft vaak beperkt tot een grotere print bij een proefwerk en meer tijd bij het maken ervan. Deze studiedag is bedoeld om, binnen de bestaande praktijk, het repertoire van de docent op dit terrein uit te breiden. Het is een praktische dag, waarin kort de nodige informatie over dyslexie wordt gegeven. Het grootste deel van de dag gaat over direct toepasbare interventies in de les mvt, waarvan leerlingen direct profijt hebben en waardoor de resultaten van het vak verbeteren. We presenteren tevens een speciaal ontwikkelde bureaulegger, die gemaakt is om vroegtijdig problemen rondom dyslexie te signaleren en waarop nuttige tips zijn verzameld.

Voor wie? Docenten Frans, Duits, Engels en Spaans. Datum, tijd en plaats Donderdag 16 april 2015 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 295,- inclusief materiaal en lunch. Deze studiedag wordt ook als maatwerk aangeboden.

Studiedag ‘De doeltaal spreken in de les. Hoe houden we het vol?’ Na afloop van deze studiedag kunt u een doorlopende leerlijn ontwikkelen voor het gebruik van doeltaal is voertaal. Ook kent u manieren om het doeltaal-is-voertaalgebruik vol te houden en bent u op de hoogte van de eisen die doeltaal-is-voertaalgebruik stelt aan docenten en leerlingen. Veelgehoorde redenen waarom het spreken in de doeltaal moeilijk is vol te houden, zijn: ‘de leerlingen zijn het niet gewend en vinden het moeilijk’ en: ‘hoe leg ik grammatica uit in de doeltaal?’. Het gebruik van de doeltaal heeft echter een enorm effect op het leerrendement, dat is inmiddels bewezen. Tijdens deze dag komen de volgende zaken aan de orde: • instrumenten om het doeltaalgebruik te organiseren; • de eisen die het doeltaalgebruik stelt aan de docent en aan de leerlingen; • de afspraken binnen de sectie, de mvt-groep, de school; • doeltaal, voertaal en het juiste niveau van het Europees Referentiekader (ERK); • de mogelijkheden van gemarkeerd doeltaalgebruik.

Voor wie? Docenten Frans, Duits, Engels en Spaans. Datum, tijd en plaats Dinsdag 21 april 2015 van 9.30 - 16.00 uur in Aristo, Utrecht. Kosten € 295,- inclusief materiaal en lunch. Deze studiedag wordt ook als maatwerk aangeboden.

Daarnaast maakt u kennis met taalleerconcepten die doeltaal is voertaal als basis hebben: TPRS (Teaching Proficiency through Reading and Storytelling) en AIM. AIM is een afkorting van Accelerative Integrated Method language learning methodology. Het is een in Canada ontwikkelde methode om leerlingen door gebruik van gebaren, liedjes, dans en toneel in korte tijd Frans te leren spreken, lezen en schrijven. Ook zien we wat ‘videotelling’ is, een combinatie van een verhaal vertellen en YouTubefilmpjes, ontwikkeld door Jamie Keddie.

50



51

Aanmelden U kunt zich aanmelden op onze website: www.aps.nl/talen. Aanmelden kan tot uiterlijk een week voor aanvang van de conferentie, cursus of studiedag. Nadat u zich heeft opgegeven, ontvangt u een bevestiging van uw inschrijving. Uiterlijk één week vóór aanvang van de betreffende activiteit ontvangt u een uitnodiging met concrete gegevens en een routebeschrijving. Minimum- en maximumaantal deelnemers Voor het beschreven aanbod geldt steeds een minimum- en een maximumaantal deelnemers. Dat betekent dat een activiteit waarvoor te weinig belangstelling is, niet door zal gaan. Wanneer voor een activiteit het aantal belangstellenden groter is dan wij kunnen plaatsen, kan het gebeuren dat wij u moeten teleurstellen. Het is daarom van belang dat u zich tijdig aanmeldt. Certificaten Bij alle conferenties, cursussen en studiedagen wordt aan de deelnemers een certificaat van deelname uitgereikt. U dient daartoe de gegevens op het inschrijfformulier volledig en correct in te vullen.

Annuleringsvoorwaarden • Annulering van een inschrijving dient schriftelijk te gebeuren. • Als annuleringsdatum geldt de datum waarop de annulering bij APS-talen binnenkomt. • De kosten verbonden aan de annulering zijn de volgende: - bij annulering tot 4 weken vóór aanvang van de conferentie, cursus of studiedag worden € 20,- administratiekosten gerekend; - bij annulering vanaf 4 weken tot 10 dagen vóór aanvang van de conferentie, cursus of studiedag wordt 50% van de deelnemersbijdrage in rekening gebracht; - bij annulering binnen 10 dagen vóór aanvang van de conferentie, cursus of studiedag wordt 100% van de deelnemersbijdrage in rekening gebracht. • U kunt zich in alle gevallen zonder kosten laten vervangen door een collega.

Colofon Om optimaal aan te sluiten op de actualiteit en de behoefte van scholen, is ons aanbod van adviestrajecten, conferenties en trainingen permanent in ontwikkeling.

De medewerkers van APS-talen zijn

Deze brochure hebben wij met de grootste zorg samengesteld. Door omstandigheden kunnen data en/of inhoudelijke aspecten echter worden aangepast. Geppie Bootsma

Alie Kammenga

Johan Keijzer

Kijk voor actuele informatie en details ook op www.aps.nl. Basisontwerp APS Vormgeving/opmaak www.studiomarie.nl

Hella Kroon

Masja Mesie

Guus Perry

Druk Giethoorn-Ten Brink, Meppel APS Zwarte Woud 2 3524 SJ Utrecht Postbus 85475 3508 AL Utrecht 030 28 56 722

Marieken Pronk

Patricia Rose

Bert de Vos

[email protected] www.aps.nl/talen Volg APS Twitter @APS_NL

52


www.aps.nl/talen 56


APS voortgezet onderwijs. Aanbod APS-talen Schooljaar

Recommend Documents