Ambitiestatement Focus Zeeuwse duurzame ontwikkeling 2013-2015 … Naar de circulaire economie Zeeuws kader Omgevingsplan Zeeland 2012-2018 De definitie van duurzame ontwikkeling "aansluiten op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen" is opgenomen als centraal uitgangspunt in het visiegedeelte in het Omgevingsplan Zeeland 2012-2018. De Provincie vertaalt dit in een lange termijn perspectief door te kiezen voor een evenwichtige en duurzame ontwikkeling van economie, vestigingsklimaat en ruimtelijke kwaliteit. Voor het versterken van de economische veerkracht van Zeeland: 1. Zet de provincie in op de sectoren biobased economy, procesindustrie, maintenance, havens, logistiek, energie, innovatieve landbouw, visserij en aquacultuur en recreatie en toerisme via… 2. Het inzetten op innovatie en het scheppen van een gunstig klimaat voor onderzoek en experiment waarbij…. 3. het gebruik van energie en grondstoffen uit hernieuwbare bronnen wordt bevorderd en gelijktijdig wordt gestreefd naar het sluiten van kringlopen van water en grondstoffen op lokaal tot regionaal schaalniveau. Deze versterking van de economische veerkracht vraagt om een om een integrale en innovatieve aanpak in systemen. Dit leidt tot een hogere inhoudelijke kwaliteit, meer draagvlak en legitimiteit én een hogere effectiviteit. Dit wordt vertaald naar een provinciale stimulerende rol van vernieuwende samenwerkingsverbanden mét burgers, (mede)overheden, onderwijs- en kennisinstellingen, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. Economische agenda 2013-2015 De economische agenda richt zich op de uitvoering van zgn. business cases, met trekkers uit het bedrijfsleven. De business cases zijn: Biobased economy , Containerisatie op het knooppunt Zee- en Binnenvaart, Zeeland Care, Recreatieve Infrastructuur, Leisure Hotspots Breskens en Brouwersdam, Foodport Zeeland, Nieuwe teelten en Technieken in de landbouw, Ontwikkelingen binnendijkse Aquacultuur en Energie en Klimaat. Binnen de business cases is 'duurzame ontwikkeling' opgenomen als thema's dat alle business cases doorsnijdt. Andere 'doorsnijdende' thema's zijn: Innovatie en ICT, Human Capital Agenda, Ondernemerschap, Financiering (Revolving Funds) en Europese ontwikkelingen.
1
Invulling kader In het omgevingsplan Zeeland is als actie opgenomen het bevorderen van duurzame ontwikkeling. Vijf prestaties geven, samen met economische agenda, richting aan de inzet van de middelen duurzame ontwikkeling. De prestaties betreffen: 1. Het schrijven van een ambitiestatement duurzame ontwikkeling, waar deze notitie invulling aan geeft 2. Het inrichten van een koploperloket, waar we invulling aan geven door een focus aan te brengen op circulaire economie, 3. Het opzetten van een grensoverschrijdend Zeeuws-Vlaams jongerenpanel én 4. De organisatie van het tweejaarlijks internationaal side event Four Freedoms Awards waar duurzame ontwikkeling in 2010 en 2012 leidend is geweest 5. Stimuleren MVO bij 1000 industriële en midden- en kleinbedrijven, wat inmiddels onderdeel is van de reguliere economische agenda. De komende jaren richten we ons op de CIRCULAIRE ECONOMIE… Waarom focus op circulair? Het Zeeuwse programma 'duurzame ontwikkeling', dat valt onder het landelijke programma 'duurzaam door', focust vanaf 2013-2014 op de 'circulaire economie'. Waarom? Circulaire economie biedt een reëel economisch perspectief waarbij door de focus op 'sluiten van kringlopen' duurzaamheidsdoelen, zoals klimaatverandering en de omgang met grondstoffen, worden gerealiseerd. Grondstoffen worden circulair gebruikt waar door het toepassen van verbeterde productietechnieken een positieve invloed op klimaatverandering ontstaat. Circulaire economie is vernieuwend , visionair, praktisch én begrijpelijk. Het sluit aan bij resultaten van eerdere projecten en samenwerkingsverbanden zoals Cradle-to-Cradle MKB en het spoor stimuleren van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Het is logisch te verbinden met de inzet op 'biobased' en de focus van de economische agenda. Sinds 1 januari 2013 is duurzame ontwikkeling ondergebracht bij afdeling economie & duurzaamheid. De inzet op 'Circulaire economie' past prima bij deze afdeling, waar o.a. ook energie & klimaat, innovatie, landbouw, human capital agenda en biobased onder vallen. Circulaire economie staat centraal We verkennen de kansen van de 'circulaire economie'1 op een inspirerende manier. Het is een fundamenteel andere manier van denken en benaderen dan de 'lineaire economie'. Het betekent: 1. denken in kringlopen, in de circle - economy, in een aanpak van ‘take-makedispose' naar 'take-make-use -retake - make- use' 2. kansen voor nieuwe product-markt combinaties waarbij het gebruik centraal staat, de 'fee for use'. - dus niet het bezit 3. een 'state of mind' dat we leren van de natuur om designprincipes voor (nieuwe) bedrijven, (nieuwe) producten en (nieuwe) vormen van marktbenadering te vinden, mét bijbehorende financiële constructies 4. vanaf de start aandacht voor 'framing'. Daarmee wordt bedoeld dat de economische invalshoek en toekomstgerichtheid voorop staan. Er is geen sprake meer van een 'moreel appel' op duurzaam gedrag, het is economische realiteit.
1
Zie bijlage 1 voor een uitgebreidere beschrijving van de uitgangspunten circulaire economie.
2
Circulaire economie is een benadering die in potentie sterker is dan de inzet op biobased economy (wat een onderdeel is van circulair). Waarom? De biobased economy richt zich, in opeenvolgende stappen (cascadering), op optimaal gebruik van natuurlijke materialen. Eerst gaat het om de extractie van nuttige bouwstenen (mineralen), dan om het gebruik van biomassa voor voeding en biobased producten; tot slot om energiewinning. Kenmerkend voor biobased producten is dat zij ‘afbreekbaar’ zijn. Biobased plastics verschuiven daardoor naar de technische kringlopen. De circulaire economie richt zich, via gesloten kringlopen, op het in gebruik houden van producten. Via de kringloop van gebruikte grondstoffen worden materialen herwonnen voor een volgende fase van gebruik. Daarmee staat het continue hergebruik van grondstoffen uit materialen expliciet op de agenda. Daar waar stromen van grondstoffen samenkomen, b.v. in de havens met kansrijke sectoren als maintenance en logistiek, is 'circulair' kansrijk. Deze visie met de hieruit voortkomende kansen voor het bedrijfsleven en samenleving willen we verzilveren via de inzet van drie sporen: I Versterken Economische agenda ! We ondersteunen en versterken business cases met vernieuwende en aansprekende 'circulaire' voorbeeld projecten. In de projecten is aandacht voor zowel eco-innovatie, (hernieuwbare) energie en grondstoffen- en keten efficiency als aan maatschappelijk draagvlak. Dit betekent : • Het 'verkennen' c.q. analyseren van de negen business cases als het gaat om kansen voor de circulaire economie • Deze verkenning leidt tot drie vernieuwende projecten die als voorbeeld dienen voor het Zeeuwse en landelijke bedrijfsleven . Dit geldt zowel voor de grote industriële bedrijven als het Zeeuwse MKB Vitaal Sloe- en Kanaalzone; Deze gebiedsgerichte aanpak, die al enige jaren actief is, besteed expliciet aandacht aan de grote industriële bedrijven en 'hernieuwbare grondstoffen'. De basis voor groene groei, via de inzet op bio based, ligt er. De focus op circulaire economie versterkt deze inzet én biedt kansen voor innovatie2. Dit betekent, in samenwerking met de projectgroep VS&K, • het 'verkennen' van de kansen voor de circulaire economie II Kleinschalige vernieuwende projecten In het programmateam NME, het 'podium voor duurzame ontwikkeling op gemeenteniveau', zetten we circulaire economie op de agenda. De basis ligt er via een kaderstellend uitvoeringsprogramma. Er zijn én veel vernieuwende gemeentelijke initiatieven waar we kennis over delen én er is ervaring op het gebied van 'groene groei', groene educatie. Tevens zijn naast gemeenten en waterschap 'alle Zeeuwse groene maatschappelijke organisaties' betrokken. De provincie faciliteert het programmateam in menskracht (voorzitten programmateam) en – indirect – financieel via de subsidierelatie met ZMf en IVN. De verdergaande samenwerking tussen de Zeeuwse Milieufederatie en het IVN via het programmateam vergroot de effectiviteit van de inzet van middelen.
2
Een kansrijk pilot project om bij aan te sluiten is 'de toekomst van de Zeeuwse haven'.
3
Mogelijke voorbeeld projecten: • Circulair renoveren / bouwen in het provinciehuis via innovatiegericht aanbesteden. • Aansluiting bodem en eco-systeemdiensten3. Hierbij is het uitgangspunt dat natuurlijke bodemeigenschappen functies voor de mens kunnen vervullen die economische en maatschappelijke baten opleveren. Door dit duurzaam te doen en een wederdienst aan het natuurlijk (bodem)systeem terug te leveren (ecosysteemwederdienst) wordt volgens kringlopen gewerkt. Dit betekent voor het programmateam NME: • Het organiseren van een masterclass circulaire economie in november 2013 met als resultaat: inspiratie / bewustwording en het verkennen van kansen. III Jongerenparticipatie via betrekken onderwijs en wetenschap Circulaire economie wordt de focus als het gaat om het betrekken van jongeren. De focus ligt op de side-events FFA 2014 en 2016. Jongerenparticipatie via 'Jouw Zeeland' is leidend. De provincie faciliteert door onderwijsinstellingen, bedrijven en maatschappelijke organisaties te betrekken bij de organisatie van deze events. De University College Roosevelt, (UCR), afdeling science, krijgt een leidende rol. De side- event FFA's bepalen de inzet van middelen. Binnen de circulaire economie ontbreekt op nationale schaal de 'leidende rol van onderwijs en wetenschap - en daarmee de inzet van jongeren -' . In Engeland is al wél ervaring opgedaan met circular economy' en jongeren. Wij willen in Zeeland dit 'nationale gat' opvullen. Dit betekent: • Vertalen van de Engelse ervaringen rond 'circular economy' naar de Zeeuwse situatie ('wat kunnen we ermee'?) • Opzetten van een 'onderzoekagenda' , aansluiting bij onderwijsprogramma in samenspraak met University College Roosevelt' als leadpartner. De focus ligt op 'vernieuwende concepten' Maatschappelijk draagvlak Vanwege het gewenste maatschappelijk draagvlak wordt voorgesteld te verkennen of een 'klankbordgroep' , bestaande uit Zeeuwse, nationale personen c.q. partijen (mét hun rol) wenselijk is. Evaluatie van het functioneren (samenstelling) van 'natuurlijk Zeeland' biedt hiervoor de basis: • Doel- en samenstelling van natuurlijk Zeeland wordt geëvalueerd vanuit een vernieuwde focus op circulaire economie. We beginnen niet op 'nul'. Eerder zijn b.v. ervaringen opgedaan met: 'Standplaats Zeeland' . Deze 'special guests' uit wetenschap, bedrijfsleven en maatschappelijk krachtenveld kunnen meebouwen aan netwerken en visievorming rond de business-cases. Denk b.v. aan de koppeling aan wetenschap via Louïse Vet, directeur NIOO. Masterclasses -in het kader van Vitaal Sloe- en Kanaalzone- . De masterclasses dienen niet alleen voor bedrijven georganiseerd te worden, maar juist sámen met maatschappelijke organisaties, burgers, bedrijfsleven en onderwijs- en kennisinstellingen. Daarnaast is het verkennen van de effecten voor de Human Capital Agenda relevant. 3
Binnen het platform bodembeheer is onder de titel '(Kring)loop naar de bodem' de vraag opgeworpen: "Kringlopen in de stad en het landelijk gebied kunnen zorgen voor een betere, goedkopere, duurzamere inrichting van ons land en beter gebruik van de grondstoffen. Biobased economy en circulaire economie zijn in opkomst. Er bestaan diverse studies en initiatieven om kringlopen en hergebruik van water, energie, afval, biomassa, nutriënten te realiseren. Waarom zie je zo weinig gesloten kringlopen in de praktijk? "
4
Bijlage 1 Wat betekent een circulaire economie? 4 Het betekent een fundamentele verandering ten opzichte van de lineaire economie. Het betekent een verandering van ‘take-make-dispose' naar 'take-make-use-retake - makeuse… ' Uitgedrukt in basis principes betekent dit:
Afval is voedsel Diversiteit = kracht Energie op basis hernieuwbare bronnen (zon) Prijzen = reëele kosten
Dit betekent dat in de biologische kringloop natuurlijke grondstoffen weer afbreekbaar zijn in het natuurlijk systeem. In de technische kringloop vormen de producten die niet meer gebruikt worden, de grondstoffen voor de nieuwe productiecyclus. Hoe verdien je dan? Verdienen gaat doorde omslag van 'verkoop van proucten' naar' product-service combinaties'. In de tweede plaats gaat het om het benutten van natuurlijk kapitaal op de juiste wijze. Energie van de zon is oneindig en beschikbaar en er is nog zoveel energie beschikbaar te krijgen door slimme technologie: wind, water, geothermie en dergelijke. Schone energie is nodig om de materialen op kwaliteitsniveau te houden. In de derde plaats gaat het ook om diversiteit, niet alleen technisch maar ook cultureel. Diversiteit geeft kracht en veerkracht aan de samenleving. In de vierde plaats gaat het om verdienmodellen die los staan van uitputting van de aarde of mensen. Wil je werken aan een circulaire economie, denk en werk volgens de volgende lijnen: 1) Heroverweeg de economische component van het gebruik van hulpbronnen, materialen worden beschouwd als ‘common good’ waar tijdelijk gebruik van gemaakt wordt voor producten; 2) Herontwerp activiteiten en producten (design for disassembly) 3) Heroverweeg de kwaliteit van natuurlijke processen: het gebruik en hergebruik van nutriënten en materialen; 4) Heroverweeg onze energie behoefte en leverantie: gebruik binnenkomende energie van de zon, wind- en geothermische bronnen; 5) Waardeer de kwaliteit van diversiteit als basis voor veerkracht; 6) Herontwerp onze economische perspectief (eigendom) voor een perspectief op basis performance (dit betekent 'bruikbaarheid'); 7) Experimenteer, verken en accepteer onzekere resultaten.
4
Onderstaande tekst is gebaseerd op het artikel "Circulaire Economie, Educatief perspectief" van hr. D. J. Joustra. De hr. Joustra is, werkzaam bij het OnePlanetArchitecture institute (OPAi).Het OPAi is initiatiefnemer van de Circular Economy Education Foundation (CEEF) in samenwerking met AgentschapNL (‘Duurzaam Door’), The Circle Economy Platform, Platform Duurzaam Grondstoffenbeheer en anderen.
5
Hoe doe je dat dan? 1. Ontwerp nieuwe (performancebased) businesscases die werken op basis van de essentie van de circulaire economie. Het vraagt nieuwe perspectieven, maar ook nieuwe vaardigheden voor professionals op alle niveaus in organisaties. “Rethinking” geldt voor producten maar ook de relatie tussen producent en consument (zowel privé als bedrijven). 2. Leren van de Natuur is een state of mind en een slimme manier om designprincipes voor (nieuwe) bedrijven, (nieuwe) producten en (nieuwe) vormen van marktbenadering te vinden. We zien nu dat de kennis van de fundamentele principes van de natuur niet wordt gebruikt op een dagelijkse basis. Dat past bij de circulaire economie vanuit drie perspectieven: (1) ecologie gericht op relaties, kringlopen en patronen, (2) thermodynamica voor de relatie tussen energie en 'materie' (3) biologie om te leren van oplossingen uit de natuur. Dat laatste omvat vorm en functies maar kan ook toegepast worden voor een systemische manier van kijken naar menselijk gedrag, organisaties, producten, logistiek en maatschappelijke voorzieningen (bijvoorbeeld: steden); 3. Financiering en herijking van waarden in nieuwe businesscases brengen nieuw zicht op financiële regelingen. Voor de circulaire economie zal vaak de serviceovereenkomst tussen producent en gebruiker centraal staan. De gebruiker heeft een prestatiecontract waarin niet eigendom het thema is, maar juist de prestatie naar waarde wordt geschat. Nieuwe financiële arrangementen gebaseerd op een "fee for use" worden ingevoerd. Dit brengt interessante mogelijkheden voor investeerders; 4. Systemen veranderen en dat kan ons voorzien van compleet nieuwe perspectieven op wonen en werken als gebruiksbasis voor woningen en kantoren in de bouw, zowel voor renovatie als voor nieuwbouw. Het leidt tot de vraag naar goede werkplekken en comfortabel wonen. Nieuwe bedrijven zoals car2go, de Coffee Company, Seats2Meet, kunnen worden gezien als de voorlopers die herkennen dat nieuwe manieren van zaken doen zijn gebaseerd op het verlenen van service en prestaties. Hoe kunt u uw bedrijf veranderen? 5. Educate, Educate Educate is een belangrijk aspect. Dat zal geleden op alle niveau’s en alle vormen van onderwijs en opleiding: business schools, webinars, conferenties en in de nabije toekomst een breed programma voor de formele en non-formele educatie. We zien de noodzaak van professionals die begrijpen hoe circulaire systemen werken, die bestaande businesscases durven te heroverwegen en te herontwerp en zowel individueel als op bedrijfsniveau. 6. Schaalveranderingen als gevolg van nieuwe energie in de samenleving, de ‘Energieke Samenleving’. Mensen zoeken steeds vaker naar onafhankelijkheid van de grote structuren waar het gaat om energie, zorg, vervoer en gezond leven. Deze onafhankelijkheid wordt primair gevoeld op het gebied van energie. De creatieve burger wil niet meer afhankelijk zijn van de olie-, gas-en elektriciteitsbedrijven: door het creëren van hun eigen Lokaal Duurzaam Energie Bedrijf (LDEB) ontwikkelen ze een gevoel en fundament van zelfstandigheid. Ook projecten op basis van coöperatief autobezit en andere gezamenlijke initiatieven brengen de nieuwe economie tot leven; 7. Transitiemanagement is noodzakelijk om de omslag van het lineaire systeem naar de circulaire economie tot stand te brengen. Daarbij staat centraal het keer op keer identificeren van de 'volgende stap' of beter nog de 'volgende sprong voorwaarts'. Planning van de interventies die nodig zijn om het proces te versnellen van verandering is waar bedrijven, onderwijs, onderzoek en overheid kunnen samenwerken en 6
8. Governance heeft ook een ‘redesign’ nodig. Tot voor kort was beleid gericht op milieu- en duurzaamheid vooral gericht op regelgeving en handhaving. Om de economische transitie te versterken wordt van de overheid een andere rol gevraagd. Die is veel meer gericht op de creatie van de juiste ‘condities’ die groei en ontwikkeling versterken en uitlokken. Inkoop kan dan een belangrijk instrument zijn. Niet zozeer de criteria die gelden voor duurzaam inkopen, maar veel meer door de juiste vraag te stellen en vanuit een ‘performance’ benadering in te kopen: wilt u een lamp of wilt u het juiste licht? Dat laatste is de kernvraag die leidt tot een versnelling van de circulaire businessmodellen in de markt.
7
Bijlage 2 Inzet middelen 'DuurzaamDoor' in 2013 In 2013 is t/m juni 2013 alle tijd en inzet besteed aan het (mede) organiseren van de INESPO 2013. INESPO staat voor 'international environment & sustainability olympiad 2013'. Feitelijk gaat de INESPO over de organisatie van een bijeenkomst van scholieren in de leeftijd van 13 t/m 18 jaar die via voorronden – aanmelding via scholen - in eigen land als winnaar naar voren zijn gekomen. Zij presenteren op twee dagen hun technische en wetenschappelijke duurzame oplossingen op de gebieden 'chemistry, physics, biology, geography, social/civics'. Hun oplossingen worden beoordeeld door hoogleraren afkomstig van verschillende universiteiten. De winnaars kunnen op hun beurt (weer) een studiebeurs verdienen. Naast de organiserende partij, stichting Cosmicus, zijn als mede organisatoren IVN (landelijk), SME – Globe en het landelijk programmabureau 'Leren voor Duurzame Ontwikkeling' – de heer A. Heidevelt - betrokken. De olympiade is gehouden onder de vlag van de Unesco. De INESPO 2013 vormt een goed vervolg op de eerdere de side-events Four Freedoms Awards 2010 en 2012. Resultaat Aan de INESPO 2013 hebben ongeveer 350 internationale jongeren deelgenomen. Het hoge niveau van de inzendingen ('high potentials'), van juryleden (van gerenommeerde universiteiten en hogescholen), de enthousiaste bijdrage van de 'jouwzeeland' jongeren jury én de georganiseerde side-events door SCOOP hebben Zeeland als 'jongerenprovincie' op de kaart gezet. Bedrijfsleven, (o.a. de biobased – industrie), maatschappelijke 'groene' organisaties en overheden hebben 'acte-de-presence' gegeven. Veertig inzendingen hebben een prijs gewonnen. We onderzoeken deze projectideeën op o.a. haalbaarheid, complexiteit, realiseerbaarheid en 'time to market'. We bespreken de kansrijke initiatieven met partijen die óók voor de marktintroductie zorg kunnen dragen. De INESPO 2013 biedt mede de basis voor het toekomstige grensoverschrijdende Zeeuws – Vlaams jongerenpanel. Tevens levert de INESPO een bijdrage aan doelstellingen op het gebied van de jongerenparticipatie. Vanuit het programma 'DuurzaaDoor' zijn middelen ter beschikking gesteld in de vorm van ambtelijke ondersteuningen en middelen. Middelen zijn besteed om de olympiade op het provinciehuis te laten plaatsvinden (ruimten zijn 'om niet' ter beschikking gesteld) én zijn ingezet om zgn. side-events te laten organiseren. Side-events in de vorm van gemeente- en bedrijfsbezoeken en lezingen. Informatie is te vinden www.inespo.org
8
