Almen Monumentnummer: , rijksmonument Januari 2013

De Velhorst vanuit het oosten, kijkend naar de voorgevel (foto´s © E.J. Nusselder, Monumentenzorg)

Energierapport Velhorst Vorden / Almen Monumentnummer: 520294, rijksmonument Januari 2013

Pagina 1 van 14

1 Introductie Velhorst is een landgoed in bezit van Natuurmonumenten. De ontstaansgeschiedenis blijkt uit onderstaande 'Redengevende Omschrijving' op grond waarvan het gebouw is aangemerkt als rijksmonument. Het huidige landhuis is ontstaan uit een 17de-eeuwse omgrachte spieker die in 1741 gedeeltelijk is afgebroken en aan de voorzijde werd verbreed en verhoogd tot een onderkelderd gebouw, met twee bouwlagen en een kap. De middelste travee werd driezijdig uitgebouwd. Door de verbreding van de oude spieker moest de gracht worden gedempt. Aan die bouwfase herinnert een gevelsteen in de stoep met 'E. Van Löben Sels en P.C. Op ten Noort haec otia f 1741'. Het huis werd in 1819 naar achteren uitgebreid tot een blokvormig gebouw. De middenpartij werd met een attiek verhoogd. De afwerking van het interieur volgde in 1829. Thans vertoont het zich als een rechthoekig bakstenen gebouw met hoeklisenen en twee verdiepingen op een hoog onderhuis; omlopend schilddak met vier hoekschoorstenen en gedekt met gesmoorde pannen. Aan de voorzijde en de eerste travee aan linker- en rechterzijde heeft het 18de-eeuwse metselwerk klezoren in de koppenlagen. De achtergevel en de laatste twee traveeën van de linker- en rechter zijgevel zijn uit een iets rodere baksteen opgetrokken. Ook in de vensters zit verschil. De 18de-eeuwse vensters hebben een lichte toog aan de bovenzijde; de 19de-eeuwse vensters zijn van boven recht afgesloten. De symmetrische voorgevel (oost) is uit 1741. Vijf traveeën breed met driezijdig uitspringende middenpartij en klein bordes met smeedijzeren balustrade, te bereiken via vijf ronde treden in zandsteen. De decoratie van de ingangspartij met bordes en dubbele beglaasde voordeur met halfrond bovenlicht, voorzien van spaakroeden is uit 1819, evenals de verdeling van de vensters. Twee soorten persiennes. De grovere zullen uit de 18de, de fijnere uit de 19de eeuw dagtekenen. De middenpartij boven de gootlijst is in 1819 opgebouwd als attiek in baksteen met drie gekoppelde kleine halfronde vensters. De vroeg 19de-eeuse achtergevel telt vijf traveeën. Hierin is de toegang voor het personeel. De beide zijgevels tellen drie traveeën, een met 18de-eeuwse en twee met 19de-eeuwse vensters. In de dakschilden een eenvoudige dakkapel. De indeling van het interieur is als volgt. In de onderverdieping bevinden zich de oorspronkelijke keukens, een vertrek met stookplaats voor het personeel en voorraadkelders. Troggewelven op houten balken onder het bordes en de hal. Op de beletage een voorname hal. Vloer met platen van marmer en rode zandsteen. Op het plafond versiering met amandelvormig lijstwerk met floraal middenstuk, alles uit 1829. Op de wanden gestucte vakken. Rechts achter bevindt zich de grote zaal. Op het plafond uitbundig floraal stucwerk binnen achtzijdig lijstwerk. Middenstuk met geometrisch lijstwerk en bloemslingers, alles uit 1829. Kachelnis voorzien van stucwerk met druiven. Brede houten vloerdelen. De vensters zijn van vensterbanken en binnenluiken voorzien. Aan de rechtervoorkant een salon (de Jachtkamer) met een stucplafond met amandelvormig lijstwerk en rond middendeel, alles 1829. Kachelnis voorzien van stucwerk met bladwerk en pijl. Vensters met vlakke binnenluiken en vensterbanken. In de hal voert, tegenover de voordeur, een trap naar boven, gevat in een ronde boog. Het middenvertrek op de verdieping heeft een stucplafond met amandelvormig lijstwerk, geometrische vakken en een rond middenstuk met bladmotief. In de hoeken waaiervormige patronen, alles 1829. De kamer rechts voor heeft een stucplafond met amandelvormig lijstwerk en sterren in de hoeken, alles uit 1829. Tegen de wand met het middenvertrek voormalige bedsteden. De kamer rechts achter heeft een stucplafond met ovaal lijstwerk en een kachelnis. De kamer midden achter heeft een stucplafond met recht lijstwerk en rozetten op de hoeken. De vertrekken aan de linkerkant zijn verbouwd. De kap is uit 1819. Op de zolder is een dienstbodekamer met bedstede afgetimmerd. Plafond van kraalschroot.

HUIS de VELHORST, behorend tot de historische buitenplaats de Velhorst, van algemeen cultuurhistorisch en architectonisch belang. Waardering - vanwege de ouderdom - vanwege de interieurafwerking - vanwege de eenvoudige, doch kloeke architectuur - vanwege de centrale rol in de historische buitenplaats

Het huis heeft dus een zeventiende-eeuwse kern, die in 1741 aan de voorzijde is uitgebreid met het huidige voorste gedeelte. In 1819 is het pand over de volle breedte naar achteren uitgebreid. De interieurafwerking dateert grotendeels van na die laatste uitbreidingsperiode. In de tweede fase werd het gebouw twee keer zo groot. Het gebouw is geselecteerd in het kader van de Haagse Conventie van 1954 inzake bescherming van culturele erfgoederen en is gemarkeerd met het bijbehorende witblauwe monumentenschildje . Dit houdt o.m. in dat het gebouw niet mag worden gebruikt voor militaire doeleinden. Linker zijgevel (zuidzijde) van het huis Het rechterdeel (voorste bouwlichaam) dateert uit 1741, het achterste deel met twee vensterassen uit 1819. (foto © E.J. Nusselder)

Het gebouw is verhuurd aan particulieren, die er wonen en deels werken. De energierekening is hoog, namelijk circa 10.000 kWh elektriciteit en 9000 – 10.000 m3 gas per jaar. Op verzoek van de heer Joost Bakker, projectleider vastgoed beheereenheid De Graafschap, heeft Natuurmonumenten een onderzoek laten doen naar de mogelijkheden van energiebesparing in het pand. Dit werd uitgevoerd door Evert Jan Nusselder, Monumentenzorg, en Kees Zandijk, energiedeskundige DWA. De rapportage is verzorgd door Wim Haver, energiecoördinator van Natuurmonumenten. Rechter voorgevel (oostzijde) van het huis (foto © W.Haver)

Pagina 3 van 14

2. Staat van onderhoud / energieadviezen Muren Velhorst is een landgoed uit de 18e-19e eeuw met tweesteens, spouwloze baksteen muren. Gevelisolatie kan als systeem niet worden doorgevoerd: buitenisolatie is vanwege het historische en beschermde aspect uitgesloten. In enkele kamers zou een beperkte, dampopen binnenisolatie achter de deels nog historische bespanningen kunnen worden aangebracht. Dit vereist dan restauratie-specifieke verbouwing die kan worden gecombineerd met renovatie van de vensters/ramen.

Ramen

Westgevel (achterzijde) van het huis. Dit deel dateert uit 1741. (foto © E.J. Nusselder)

Het gebouw heeft grote hoge vensters. Deze stammen grotendeels uit de bouwtijd. De ramen zijn grotendeels laat-negentiende-eeuws. Ze zijn bezet met min of meer recent glas, enkel gezet (deel in getrokken glas, deel in floatglas). Een deel van het glas kan nog negentiende eeuws zijn, een ander deel is vervangen mogelijk na de oorlog toen er veel glasschade was ontstaan. In ieder geval dateren alle floatglaspanelen van na 1960 (patent Pilkinton d.d. 1959) Aan de buitenzijde zijn op een aantal plaatsen voorzetramen geplaatst, die er permanent zijn aangebracht. De bevestiging en het hout laten zien dat deze ramen hun beste tijd hebben gehad en binnen 10 jaar moeten worden vervangen. Kozijnen in het souterrain en op de eerste verdieping vertonen duidelijk schade onder Pagina 4 van 14

invloed van vochtinwerking. Er is plaatselijk sprake van aantasting door houtrot. Juist de kwaliteit van het binnenschilderwerk is van belang voor de instandhouding van vensters, zeker op dit souterrainniveau waar vochtproductie (keuken, badkamer) aan de orde is. De verf bladdert er op veel plekken af; oorzaak én symptoom van vochtschade en gevolg van falend onderhoud. De kozijnen op de begane grond zijn in iets betere staat. Het nu eenvoudigweg uitrepareren van te open delen van de vensters en het tochtwerend afwerken van sponningen en aanslagen (bij voorkeur met hoogwaardige kierdichting), zal, gezien het grote aantal gesignaleerde 'lekken' en kieren, ook al flink energiebesparend werken. Geadviseerd wordt de ramen in fasen aan te pakken. De kozijnen moeten worden hersteld en de ramen gerepareerd en aangepast of vervangen (naar gelang de onderhoudstoestand). Bezetting met isolatieglas in de vorm van gelamineerd glas (Ruijsdaelglas VR22.05 7,5mm)) met een infrarood bescherming om UV straling te voorkomen. Kosten bedragen geschat € 4000 per venster. Begeleiding wordt aangeraden door een architect met erkende monumentenexpertise (GEAR-erkenning; zie www.stichtingerm.nl) , zoals Van Hoogevest Architecten Amersfoort.

Isolatie ramen Veel vensters hebben historische binnenluiken. Geadviseerd wordt deze luiken te gebruiken in de winter en ´s avonds te sluiten zodra het donker wordt. Besparing 2 %, 200 m3 gas, kost enige moeite

Nagenoeg alle vensters van het huis zijn voorzien van buiten-zonnerakken of Persiennes. Geadviseerd wordt deze luiken aan de noord en oostzijde steeds en aan de zonkant na zonsondergang gesloten te houden in het koude halfjaar. Ook al sluiten zij door hun louvres niet echt af, toch zorgen zij voor minder afkoeling van het glasoppervlak bij wind en belemmeren zij enigermate warmteuitstraling. Besparing 3 %, 300 m3 gas, Kost wel de nodige moeite

Pagina 5 van 14

Veel ramen en deuren tochten als gevolg van ruimte in de sponningen, of van wat scheef getrokken ramen of deuren e.d. Het aanbrengen van goede tochtstrips kan hier veel opleveren. Eenvoudige schuimband plakstrips zijn weliswaar goedkoop, maar weinig duurzaam. Bij de in het algemeen zwaardere deuren en ramen van historische panden komen ze snel weer los en overbruggen maar weinig kierdikte. EPDM tochtstrips met in te drukken holle ruimten (veelal grijze of witte rubberen strips) kunnen ca. 5 mm kier overbruggen. Kosten variëren tussen de € 0.80 en de € 1,80 de m1. Voor het isoleren van ramen over het volledige oppervlak zijn er in basis twee mogelijkheden: 1. Het plaatsen van achterzetbeglazing, aan interieurzijde. Kostbaar maar wel reversibel. Afhankelijk van de situatie en de detaillering soms minder fraai. 2. Het vervangen van het bestaande glas door isolatieglas (dun isolatieglas, gelaagd glas, gelamineerd glas zoals Ruijsdael e.d.). RuysdaeI-isolatieglas is 7 mm dik laminaatglas, dat aan de interieurzijde een onzichtbare infraroodreflectie-coating heeft. Het past vaak in de oude glassponningen. Soms moeten ze iets verdiept worden. Nadeel van optie 2 is dat het kostbaar is, niet reversibel en verlies oplevert van historisch materiaal. Een ander nadeel is het veranderen van de weerschijn, de spiegeling van de ramen. Extra storend bij een partiële uitvoering of gefaseerde uitvoering over een lange(re) periode. Vanwege deze optie adviseert afdeling Gebouwen van Natuurmonumenten om de ramen niet om redenen van energiebesparing aan te pakken, maar te kiezen voor gebruik van luiken en dikke gordijnen.

Ventilatie Ventileren is voor het behoud van het historisch erfgoed nog belangrijker dan isoleren! Vanwege flinke vochtproductie in de keuken en badruimten moet ter plaatse effectief geventileerd worden. De ventilatie bij de douches op de eerste verdieping is te beperkt, waardoor vochtophoping ontstaat. Dat zal op termijn aantasting veroorzaken van de houten betimmerings- en constructie delen. Isolerende aanpak van de vensters ter plaatse van badruimten kan daarbij helpen als systeemverbetering. Zaak is daarbij nadrukkelijk de dampdichtheid en het vochtgedrag bij de aansluitingen van elementen van de buitengevel terplaatse grondig te betrekken en hier geen risico's te introduceren. Advies: vergroten ventilatiekanalen en/ of luchtafvoersnelheid (grotere ventilator aan eind ventilatiekanaal). Ramen van badkamers als eerste aanpakken. Begeleiding door erkende restauratie-architect. Op een andere slaapkamer is een douche aangebracht als doos in kamer. Hier lijkt voldoende ventilatie aanwezig. In deze kamer zijn geen vochtproblemen bij Pagina 6 van 14

de ramen geconstateerd. De doos-in-doos formule is in huizen als dit in alle gevallen de beste formule voor onderbrengen van natte ruimten, mits goed geventileerd.

Overzicht grote slaapkamer eerste verdieping, noordoosthoek. De natte cel is ondergebracht in een 'doos' achter het bed. De vensters van deze op de koude gebouwhoek gesitueerde kamer zijn voorzien van voorzetramen. (©ejn).

Verlichting Op de huidige verlichting is niet specifiek gelet. In het algemeen geldt dat vervanging van conventionele lampen door LED een grote besparing oplevert, die in enkele jaren terugverdiend kan worden. Vooral halogeen lampen en gloeilampen gebruiken veel elektriciteit en kunnen tegen lage kosten worden vervangen. De terugverdientijd is korter dan een jaar. NB - zorg voor behoud van historische armaturen. Besparing op elektriciteit bij aanschaf 50 LED lampen / TL e.d.

4000 kWh

Kosten : wanneer geen armatuur hoeft te worden vervangen € 6.000 Besparing € 1000 per jaar (excl. prijsstijging elektriciteit 4 % per jaar) Terugverdientijd is 6 - 8 jaar.

Pagina 7 van 14

Verwarming

De verwarmingsinstallatie van het gebouw bestaat uit een gasgestookte reeks HR-ketels in cascadeopstelling. In de winter wordt op een vertrektemperatuur van ca 18˚c gestookt, in de zomer wordt 15˚c aangehouden. De radiatoren zijn voor het grootste deel in 1996 aangebracht; er resteert een aantal oudere radiatoren, bijvoorbeeld in de voorhal. De aanleg van de installatie lijkt terug te gaan tot eerste helft vorige eeuw. Er staan op zolder vier Nefitketels in cascade met twee indirect gestookte warmwaterboilers die een circulatie-ringleiding van warmwater voorzien. Het is een veel toegepaste oplossing in grote panden, die veel gas kost, wanneer het warmwater 24 uur per dag op meer dan 65˚c verwarmd wordt om legionellabesmetting te voorkomen. Het volledige leidingsysteem heeft deze temperatuur. Een circulatie-ringleiding voor warmtapwater vraagt veel energie (gas). Als je de pomp uitzet bespaar je gas, maar dan loop je een Legionellarisico. Legionella groeit in stilstaand water tussen 20 en 50 ˚c. Het vervangen van de ringleiding door een elektrische boiler is mogelijk maar duur. Het volstaat om de circulatieleiding eens per dag op 65 ˚c te verwarmen. Dat kan met een tijdschakelaar. Advies: Zet op de ringleiding voor warmtapwater een draadloze circulatiepompregeling Kosten € 60 excl. plaatsingskosten en advies / instelling. Een goede installateur kan dit regelen. Bijvoorbeeld Ten Hove Karnebeek. Advies: zorg voor goede isolatie van de warmwatertoevoerleiding en zorg dat deze de koudwater leiding niet opwarmt. Besparing aardgas ringleiding 10 - 20 %

1000 – 2000 m3 gas

Besparing elektriciteit voor rondpompen

400 kWh

Pagina 8 van 14

Houtkachels Houtkachels Tijdens het bezoek aan het landhuis is de mogelijkheid van een houtgestookte ketel niet besproken. Het kan relatief te duur zijn beschouwd waardoor het niet aan de orde kwam. Vlak achter het koetshuis staan een aantal boerderijen in bezit van Natuurmonumenten, waarvoor minimaal een de optie houtkachel wordt onderzocht. Regelen van een centraal ketelhuis waarop een aantal boerderijen en het landhuis worden aangesloten is het onderzoeken waard. De aansluiting op de externe houtkachel bespaart 80 % van het gas. Er moet dan voor de levering van warmte worden betaald. Dit kan ivm afbetaling van de kachels en de grondleidingen wel 20 jaar duren. Voordeel is dat de komende 10 jaar een prijs per jaar kan worden afgesproken die meeloopt met de inflatie en verhoging van de houtprijs. Verwacht wordt dat de prijsstijging kleiner is (4 %) dan de prijsstijging die voor aardgas is voorzien (8%).

Op de eerste verdieping staan houtkachels in de woonvertrekken. De grijze kachel is energetisch niet erg efficiënt. De historische zwarte sierkachel in de concertzaal is nog in prima staat; door zijn bijzondere werking (met gesplitste rookgasgeleiding en groot warmte-afgevend oppervlak) lijkt deze kachel een redelijk efficiënte biokachel. Er kunnen zelfs gerechten in worden warm gehouden. Deze kachel is nodig als de ruimte gebruikt wordt, want de radiatoren zijn hier te klein.

Pagina 9 van 14

Wanneer gekozen wordt voor uitbreiding van de cv-installatie voor het hele huis kunnen in de stookplaatsen houtgestookte cvhaarden worden geplaatst. Daarmee kan met de ruim voorhanden houtvoorraad niet alleen vertreksgewijs op een milieuvriendelijke wijze worden verwarmd, maar wordt ook het installatiewater van de cv meeverward. Zelfs kan een zonneboiler op het systeem worden aangesloten. Het schema toont de samenwerking tussen gasgestookte cv-ketel, houtgestookte cv-haard, en zonneboiler. Om de door de systemen aangeleverde warmte te beheersen en op te slaan moet een buffervat worden geplaatst. Dat kan in op buiten het huis, op kelderniveau.(©ejn)

Aanbevolen wordt om haarden toe te passen die via buizen zijn aangesloten op de CV installatie. Daarmee komt de houtstookwarmte via het daarin opgewarmde systeemwater ook ten nutte van de overige CV-verwarmde vertrekken en zo wordt gas bezuinigd Dit is aanbevolen in de meest gebruikte woonvertrekken, zoals de keuken en woonkamers. Indien voorradig zijn houtblokken veel goedkoper dan pellets. Besparing per kachel

10 %

1000 m3 gas

Kosten kachel en buizen

€ 3000 - 5000

Kosten aanleg / montage

€ 1000

Bij aanschaf van 3 – 4 kachels kunnen de kosten per kachel € 2500 – 4000 worden met aanlegkosten van € 800. Ten Hove installateurs adviseert dit niet te doen, omdat het duur is en bewerkelijk. Hij raadt aan om evohome thermostaatknoppen aan te brengen op alle verwarmingen. Dan is er geen centrale thermostaat meer, maar onafhankelijke, draadloos aangestuurde thermostaatknoppen in huis. Je kan elk vertrek zijn eigen programma kunnen geven. De ketel wordt aan een ontvanger gekoppeld en krijgt dus signaal om te gaan verwarmen als kamer x warmte nodig heeft. Omdat alle radiatoren gesloten zijn in vertrekken die op temperatuur zijn, krijgt alleen kamer x warmte toegevoerd. Geen verspilling dus.

Pagina 10 van 14

De radiatoren zijn vrij nieuw en vertonen geen lekkage. Er is geen hoogwaardige radiatorfolie achter de verwarming aangebracht. Geadviseerd wordt infrarood-reflecterende radiatorfolie tegen de muur te bevestigen. (bv. Aluthermo Quattro R=5,7 m2K/W). Dit voorkomt dat energie verloren gaat om de koude muur op te warmen. Besparing 4 %

400 m3 gas

Kosten folie: € 300 voor alle radiatoren in de verwarmde kamers. Aanbrengen kost de nodige uren. 20 minuten per radiator. Op de eerste verdieping zijn schilderijen en andere spullen tegen de radiator aan gezet. Dit beperkt de warmteafgifte van de radiatoren in ernstige mate. Geadviseerd wordt in de winter geen spullen voor of tegen de radiatoren aan te zetten. Ook het situeren van meubels direct voor of tegen radiatoren betekent sterk verlaagde efficiëntie en energieverspilling. Besparing 0,5 %, 50 m3 gas Kosten: geen, kost nauwelijks moeite

Isolatie zolder De zolderruimte is op de bebording van de schuine dakdelen na nog geheel oorspronkelijk. De dakconstructie is die van een beschoten dak met pannen op de hellende delen en een zinken roevendek op het middenvlak. De zolder is niet verwarmd. De zoldervloer is nog in oorspronkelijke messing-en-groefdelen. Hij is ongeïsoleerd. Er komt veel kou door het plafond naar de eerste verdieping. Geadviseerd wordt de zoldervloer te voorzien van een isolerende laag, die plaatselijk of geheel beloopbaar is. Besparing hangt af van verwarmde ruimten op tweede verdieping. Afdekken zolder kan beperkt worden tot de zolderdelen die boven verwarmde kamers liggen. Boven onverwarmde kamers leidt het tot meer comfort. Besparing in geval tweede verdieping verwarmd wordt 8 %

800 m3 gas

Besparing in geval niet / weinig wordt verwarmd : 3 %

300 m3 gas

Totaal oppervlakte circa 10 x 16 meter = 160 m2. Afhankelijk van het gewenste beeld en het al dan niet intensief gebruik van de zolder kan gekozen worden voor een drukvaste (beloopbare) isolatieplaat. Deze zijn er in verschillende kwaliteiten, de goed beloopbare / minder kwetsbare zijn duidelijk duurder. Voorbeelden: Pagina 11 van 14

Roofmate SL-A isolatieplaat, een XPS plaat. Kosten exclusief leggen ca. € 17,= per m2 bij 60 mm. plaatdikte. Voordeel: sterk, wordt veel gebruikt bij beloopbare daken. Nadeel: Prijzig. Kleur: hel blauw. Unidek Walker dakisolatie, een EPS plaat. Kosten exclusief leggen ca. € 7,50 per m2 bij 60 mm. plaatdikte. Voordeel: vriendelijk geprijsd. Nadeel: Kwetsbaar bij veel loopbewegingen. Kleur: wit met ‘unidek’ teksten. Nadeel van een beloopbare isolatielaag is uiteraard ook de invloed op de beeldvorming van de kap, die haar historisch uitstraling voor een deel verliest. Een kostbaar alternatief hierop kan zijn door de vloer te voorzien van een tweede (houten) vloer waartussen isolerende dekens als bijvoorbeeld steenwoldekens. Rockwool steenwol dekens. Kosten exclusief leggen ca. € 8,30 per m2 bij 80 mm. dikte deken. Voordeel: vriendelijk geprijsd. Nadeel: Niet beloopbaar en dient afgewerkt te worden met een beloopbare plaat bijvoorbeeld een underlayment triplex plaat of playwood plaat. Kosten ca. € 10,= per m2. exclusief leggen. Bij het partieel bedekken van een zoldervloer met isolatiemateriaal alert zijn op de grote temperatuursverschillen die kunnen gaan ontstaan in de constructie, met het risico op condensatie in de constructie. Aanbrengen platen door een timmerschool ? Kost zeker 80 manuur. Het zoldertrapgat is gewoon open waardoor koude lucht van zolder de gang op de eerste verdieping kan bereiken.

Geadviseerd wordt het trapgat ter hoogte van de zoldervloer af te dichten met een luik met contragewicht aan takel dat binnen de balustrade in het trapgat kan worden aangebracht. Besparing indien gang tweede verdieping verwarmd wordt 2 %

200 m3

Kosten hout, katrol € 150 Timmermanskosten € 500 Brandveiligheid Op zolder en op de eerste verdieping zijn geen brandmelders aanwezig. Ook is het ten zeerste aan te raden op elke verdieping twee brandblussers op goed toegankelijke plaatsen paraat te hebben. Het elektrisch systeem moet bij voorkeur worden genormeerd en gekeurd conform NEN 3140. Dringend advies: verbeteren van de brandbeveiliging Pagina 12 van 14

Zonnepanelen op het dak.

Het dak van Velhorst is in 2009 opnieuw belegd met een zinken roevendak. Het is technisch mogelijk zonnepanelen en zonnecollectoren op dit dak te plaatsen. Er is plek voor in totaal ca. 50 m2 meter zonneboilers+PV. Omdat het middendak op geen enkele wijze verantwoord kan worden verlaagd, Overzicht Overzicht platte zinkgedekte roevendak boven het pand.

zodat opstaande installatiedelen visueel achter de nok zouden verdwijnen, moet hier opstelling van PV-cellen als mogelijkheid worden uitgesloten. Een beperkt oppervlak aan goed vlak geplaatste zonneboilers, terugliggend tov. de dakrand moet haalbaar zijn (zie hiervóór).

Aanleg zonnepanelen Kostenindicatie: 5000 WP 25 m2 zonnepanelen aan te leggen in een cultuurhistorisch gevoelige situatie betekent een investering van ca. € 9.000,-. In plaats van zonnecollectoren of ernaast kunnen ook zonnepanelen worden aangeschaft om de hoge elektriciteitskosten te dekken. Voor 5000 kWh zijn 20 zonnepanelen nodig, kosten € 9.000 Besparing € 1250 per jaar (excl. prijsstijging elektriciteit 6 % per jaar) Terugbetaaltijd op investering is 6 - 7 jaar mede door 6 % prijsstijging elektriciteit. Na 7 jaar winst.

Pagina 13 van 14

Nadere informatie: Opdrachtgever

:

Beheereenheid De Graafschap Joost Bakker Baakseweg 1 7251 RW Vorden Telefoon : 035-655 96 06 Mobiel E-mail

: :

06 – 55 82 51 80 [email protected]

Contactpersoon :

Joost Bakker

Adviseurs

Evert Jan Nusselder MONUMENTENZORG Laan van der Meerdervoort 375 2563 AP DEN HAAG Telefoon : 06 – 224 749 24 E-mail : [email protected]

:

Kees Zandijk DWA Bodegraven Wineke Allersma, adviseur Bouwkunde Natuurmonumenten 06 5334 1379

Opsteller rapportage:

Wim Haver Energiecoördinator Natuurmonumenten 06 – 1648 4728 Info@ EnergiekMilieuAdvies.nl

Pagina 14 van 14