Eten als de oermens
Geen granen, geen Aardappelen, brood, suiker en zuivel worden in de ban gedaan. Vlees, fruit en vis vullen het menu. Voedingskundige en journaliste Karine Hoenderdos verdiepte zich in de ‘oerdis’: eten zoals onze verre voorouders. Ze was sceptisch – maar ging volledig om. Tekst Karine Hoenderdos | Illustratie Jan van der Hoeven
A
Karine Hoenderdos.
2
lles wat we in ons leven eten, heeft invloed op onze gezondheid. Dat maakt voeding uniek: er is niets anders dat we dagelijks aan ons lichaam toedienen en dat zo’n direct effect heeft op onze gezondheid. Als voedingskundige vind ik dat een fascinerend idee. En dus ben ik al jaren op zoek naar de perfecte voeding – de heilige graal voor gezond oud worden en lang vitaal blijven. Dat is hard nodig, want niet alleen wij worden massaal te dik, ook onze kinderen en kleinkinderen. Onze aderen slibben dicht en onze suikerspiegels stijgen tot ongekende hoogten.
www.plusonline.nl
Dieetgoeroes
Iedereen heeft recht op zijn persoonlijke afwijking. Die van mij is dat ik niets vermakelijker vind dan het lezen van boeken van dieetgoeroes. Atkins, Montignac, South Beach, Sonja Bakker: ze prijken allemaal in mijn kast. Een jaar of twee geleden las ik ook het boek ‘The Paleo Diet’ van de Amerikaanse wetenschapper dr. Loren Cordain. Het gaat over de voeding van de eerste mens, hoe deze voeding bij onze genen past en dat deze voeding heilzaam kan zijn voor onze gezondheid. Cordain vertelt enthousiast en aanstekelijk, zo aanstekelijk zelfs
dat ik hem ervan verdacht de zoveelste dieetgoeroe te zijn. Ik zette Cordain in de boekenkast en vergat hem. Totdat ik een uitnodiging kreeg van het InnovatieNetwerk, een denktank van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Of ik als voedingskundige mee wilde denken over de vraag: wat is nu echt gezonde voeding? Ze kwamen terecht bij de voeding van de allereerste mens. Deze verre voorouders waren jagers en verzamelaars, die leefden van wat ze in de natuur konden vinden. Dat was in die tijd best veel: wild, vis, groenten,
gezondheid
piepers, geen melk fruit, eieren, zeewier, insecten en noten. De oermens at verrassend gezond, zo bleek uit een literatuurstudie van het InnovatieNetwerk. Uit opgravingen blijkt bijvoorbeeld dat oermensen niet klein of ondervoed waren. Er zijn zelfs vrouwelijke skeletten van ruim 1,80 meter aangetroffen! Onze huidige voeding is compleet anders dan die van de oermens. De oermens dronk geen zuivel (wilde koeien lieten zich niet melken), at geen granen (de landbouw was nog niet uitgevonden) en al helemaal geen industrieel bereide producten als gedroogde soep, drop, chips of diepvriesmaaltijden. Westerse voeding
wel identiek aan onze voorouders, aldus Muskiet. Het duurt namelijk heel lang voordat genen zich aanpassen aan veranderende leefomstandigheden. Lange tijd was onze voeding goed afgestemd op de omgeving waarin we woonden.
Onze genen zijn helemaal niet afgestemd op veel eten en weinig bewegen, en dat ook nog elke dag weer. Muskiet bleek een wandelende oer-encyclopedie van het onderhoudende soort. Jaren geleden raakte hij gefascineerd door het contrast tussen de westerse voeding en de voeding van de eerste mensen. “De homo sapiens loopt nog maar 160.000 jaar op de aarde rond”, zegt Muskiet. “Dat lijkt een eeuwigheid, maar het is slechts een knipoog in de geschiedenis.” Genetisch gezien zijn we nog vrij-
Maar in relatief korte tijd is veel veranderd: onze omgeving, onze voeding en hoeveel we bewegen. Muskiet: “Denk aan de opkomst van de landbouw en veeteelt, zo’n 10.000 jaar geleden, en aan de industriële revolutie, ongeveer 200 jaar geleden. Onze genen zijn helemaal niet afgestemd op veel eten en weinig bewegen – en dat ook nog elke dag weer. Ons leefen eetpatroon is de belangrijkste
▲
Tijdens de bijeenkomst van het InnovatieNetwerk werd de voeding van de oermens ‘de Oerdis’ gedoopt. Ik trok na afloop
het boek van Cordain weer uit de kast en maakte een afspraak voor een interview met professor Frits Muskiet, een Groningse hoogleraar die bekend staat als een warm pleitbezorger van de Oerdis. Klinisch chemicus
Plus Magazine september 2009
3
oorzaak van welvaartsziekten en gezondheidsproblemen van deze tijd. Als we meer rekening zouden houden met onze aanleg, kunnen we langer gezond leven.” Muskiet somde op wat er allemaal mis is met onze huidige voeding. “Om te beginnen eten we de verkeerde vetten, bijvoorbeeld uit zuivel en snacks. We krijgen te weinig vezels binnen en vaak te veel calorieën. En dan is onze voeding ook nog eens arm aan een flink aantal vitamines
Proefkonijn
Het InnovatieNetwerk besloot een boek te schrijven over de Oerdis. Aan mij de taak om er, als voedingskundige, praktische dagmenu’s bij te verzinnen. Het was even omschakelen om een menu te bedenken waar (vrijwel) geen granen, aardappelen en zuivel inzitten, maar toch lukte het om lekkere gerechten samen te stellen. Maar eerlijk gezegd geloofde ik niet dat deze dagmenu’s – zon-
Ik ging de Oerdis zelf uitproberen. Twee weken lang at ik veel vis, vlees, eieren, noten, groenten en fruit, en een beetje zuivel. Het was heerlijk. en mineralen, zoals vitamine A, vitamine D, foliumzuur, zink, ijzer en selenium.” De huidige voedingsadviezen passen volgens de hoogleraar niet bij onze genetische aanleg. Muskiet: “Er wordt te veel brood en aardappels aanbevolen en te weinig vlees, vis, gezonde vetten en groenten en fruit.”
4
www.plusonline.nl
der volkoren boterhammen en glazen melk – voldoende gezonde bouwstoffen zouden bevatten. Toen ik vervolgens de voedingswaarde berekende, viel ik bijna van mijn stoel. Wat een prachtige resultaten! Bijna alle vitamines en mineralen waren ruim boven de aanbevolen hoeveelheid. En ook qua vetten zat het helemaal snor
met de Oerdis. De maaltijden volgens de huidige voedingsadviezen steken er zelfs bleekjes bij af. Het werd tijd voor een proef op de som. Ik ging de Oerdis zelf uitproberen. Twee weken lang liet ik granen, suiker en bewerkte producten staan. In plaats daarvan at ik veel vis, vlees, eieren, noten, groenten en fruit, en een beetje zuivel. Opnieuw zorgde de Oerdis voor een verrassing: ik at in die weken namelijk heerlijk. Ik maakte goedgevulde salades, soepen, omeletten, groenteschotels, visjes uit de oven en gegrild vlees. En als ik trek had in een snack nam ik fruit, noten en olijven. Toegegeven, het vraagt wel wat meer tijd dan een boterhammetje smeren, maar je eet er dan ook lekkerder door. Kritiek
Intussen bleef het project ‘Oerdis’ niet onopgemerkt. Er verschenen artikelen over de Oerdis, de radio besteedde er aandacht aan en onder voedingskundigen barstte een discussie los. Er waren enthousiaste reacties, maar er was ook
Oerdieet goed voor diabetici? Er zijn nog maar weinig onderzoeken gedaan met proefpersonen die volgens de Oerdis eten, maar de onderzoeken dié er zijn, laten goede resultaten zien op de bloeddruk, het choleste rolgehalte en de bloedsuiker. Die waarden wor den stuk voor stuk gezonder, zelfs als de proef personen niet afvallen. Bijzonder, vindt Hanno Pijl, internist van het Leids Universitair Medisch Centrum. Hij ziet in de Oerdis een manier om patiënten met diabetes type 2 beter te kunnen behandelen. Afvallen is voor diabetici heel belangrijk, omdat daarmee de kans op hartziektes vermindert; door het gewichtsverlies worden de bloeddruk en het cholesterol gezonder. Ook de bloed suiker verbetert door afvallen, waardoor de diabetes beter te behandelen is en medicijnen soms helemaal niet meer nodig zijn. Maar voor veel diabetici is afvallen nóg moeilijker dan voor anderen. De Oerdis zou voor deze patiën ten mogelijk een ideaal dieet zijn, omdat het de gezondheid óók verbetert als het gewicht gelijk blijft. Hanno Pijl start binnenkort met een on derzoek waarbij diabetespatiënten het oerdieet krijgen voorgeschreven. ▲
kritiek. Logisch, want de Oerdis is soms volledig in tegenspraak met de huidige inzichten over gezonde voeding. Een voeding met zo weinig zuivel, daar moet je toch wel broze botten van krijgen? En als je helemaal geen granen en aardappelen eet, dan krijg je toch nooit genoeg vezels en vitamines binnen? Ik weet inmiddels dat het met die vezels en vitamines veel beter zit dan met de normale Nederlandse voeding: de Oerdis scoort daarmee beter dan de Schijf van Vijf. En inderdaad, de hoeveelheid calcium is vrij laag in de Oerdis, maar niet schrikbarend laag. Het Voedingscentrum beveelt per dag 1000 mg calcium aan (voor ouderen 1100 mg), en in een dagmenu van de Oerdis zit gemiddeld 900 mg. En de Nederlandse aanbeveling is al hoger dan in andere delen van de wereld. Mijn collega Angela Severs was een van de criticasters. Ze is dol op brood en aardappelen en het kon er bij haar gewoon niet in dat een voeding zonder deze basisproducten ook gezond kan zijn.
Plus Magazine september 2009
5
Angela dook in de wetenschappelijke literatuur en schreef een korte nota over de Oerdis. En ze moest toegeven: de Oerdis heeft potentie, de resultaten tot nu toe zijn zo positief dat verder onderzoek zeker gerechtvaardigd is. Gezond tussendoortje
Ga ik voortaan eten volgens de Oerdis? Nee, dat gaat te ver. Een leven zonder brood, appeltaart of spaghetti kan ik me niet voorstellen. Wel neem ik vaker vis, een lekkere salade of soep bij de lunch, en noten en fruit als gezond tussendoortje. Ook eet ik ‘puurder’, dus minder bewerkte producten, omdat die vaak veel zout, vet en suiker bevatten. Zo pik ik wat gezonde aspecten van de Oerdis mee en dat is al heel gezond. Verder blijf ik de Oerdis op de voet volgen. Want wie weet is het toch de heilige graal waar ik al zo lang naar zoek! ■ • Het boek van InnovatieNetwerk over de Oerdis verschijnt binnenkort. Een website is er wel al: www.oerdis.nl. • ‘The Paleo Diet’ van Loren Cordain is alleen Engelstalig uitgegeven.
6
www.plusonline.nl
Een dag eten volgens de Oerdis Ontbijt ✔ Vers fruit bestrooid met gehakte nootjes. ✔ Vers geperst vruchtensap. ✔ Thee. Tussendoor ✔ Fruit. ✔ (Kruiden)thee, water of koffie. Lunch ✔ Salade Niçoise met tomaat, ui, sperziebonen, tonijn, olijven en ei. ✔ Fruit. Tussendoor ✔ Glas vers gepureerd fruit (smoothie). ✔ Handje ongezouten noten. Diner ✔ Gegrilde biefstuk. ✔ Broccoli. ✔ Frisse rauwkostsalade van ijsbergsla, komkommer, radijs en venkel. ✔ Glas wijn. ✔ Portie aardbeien. ’s Avonds ✔ Fruit of rauwkost. ✔ Handje ongezouten noten. ✔ Koffie, (kruiden)thee of water.
