Alice Gort-Switynk (s) Piet Heinstraat KN Leidschendam

bulletin NVZ

indien onbestelbaar retour naar Larixlaan 23, 3971 RA Driebergen

juni/juli 2012

Als nieuw lid heten wij welkom: Manuela Ana Ochakovski-Potopencu (w) Wieselseweg 28 7345 CD Wenum Wiesel 055-3559338 [email protected]

Josefine Straesser (s) Uiterwaardenstraat 304 2hoog 1079 DB Amsterdam 020-6704989 [email protected]

Sandra van den Brand (w) Reinderlandlaan 29 2548 NZ Den Haag 070-3991333 [email protected]

Alice Gort-Switynk (s) Piet Heinstraat 9 2266 KN Leidschendam 070-3882128 [email protected]

Alfons Verreijt (w) Csardasstraat 33 6544 RV Nijmegen 024-3229242 [email protected]

Chris Bongenaar (s) Delwijnsestraat 14a 5315 AV Kerkwijk 0418-642920 [email protected]

Vincent Spoeltman (s) Ruilstraat 22A-2 3023 XS Rotterdam 010-8449279 [email protected]

Manon Robert (b) Stellingsmolenstraat 92 1333 CN Almere 036-5324286/06-10755540 [email protected]

Maarten van Manen (w) Schelpkade 15 2514 KA Den Haag 070-3609277 [email protected]

Heleen van den Berg-Zomer (s) Distelvlinderlaan 57 7323 RK Apeldoorn 055-8430796 [email protected]

Mieke Doeschot (w) Reijmerweg 43 6871 HB Renkum 0317-319406/06-55322266 [email protected]

Christina Plein (w) Van Deventerweg 17 6861 ET Oosterbeek 026-4435426/06-55765730 [email protected]

Antje de Wit (w) Eyndenhoefflaan 7 2071 AM Santpoort-Noord 06-21805104 [email protected]

Ellen Bakker (w) Nieuwbuurt 46 9145 RM Ternaard 0519-571020 [email protected]

Mirjam Zantinga (w) Poolse Bevrijderslaan 13 9531 PR Borger 06-28852367 [email protected]

Jeroen Manuhutu (w) Bunderbeemd 1 4824 NN Breda 06-51257432 [email protected]

Lisette Bestebreur (s) Wilhelminastraat 27 3264 XR Nieuw Beijerland 0186-840863 [email protected]

Anna Majchrzak (w) Ruilstraat 22A-2 3023 XS Rotterdam 010-8449279 [email protected]

Franka van Essen (w) Kloosterplein 13 8262 CS Kampen 06-26658960 [email protected]

Adreswijziging: Judi Haynes-Smart Vechtstraat 31-2 1078 RG Amsterdam 020-4192329/06-10242250

nederlandse vereniging van zangpedagogen www.zangpedagogen.nl

Korte berichten & colofon Rodríguez en zijn begeleidingsensemble. http://www.singalongevents.nl/nl/ ramirez-scratch-home Online

Symposium 6 oktober 2012

Utrechts Conservatorium, 10.00 – 17.00 uur

De Psychologie van Zingen

Een symposium over de psychologische dimensies van zingen en zangles geven! Met Jan Kortie, Roberta Alexander e.a.

Edingburgh Van 3-27 augustus 2012: Fringe Festival http://www.edfringe.com/whats-on ‘s-Hertogenbosch

Van 21-30 september vindt het 49ste Internationaal Vocalisten Concours (IVC) 2012 plaats. http://www.internationalvocalcompetition.com/nl

De Stichting Het 20ste-eeuwse Lied (opgericht in 1998) zet zich in voor de grote liederenschat die de twintigste eeuw heeft voortgebracht. Tevens streeft de Stichting naar een originele manier van presentatie van zelden uitgevoerde liederen, met name uit het interbellum. http://www.songfoundation.com/index. htm Scholing Hogeschool Utrecht

• Van spreken naar zingen en andersom I (Cursus) 29 september 2012  http://www.cursussen.hu.nl/TotaalAanbod/Gezondheidszorg/cursussen/ Van%20spreken%20naar%20zingen%20en%20andersom%20I.aspx Nascholing Zangdocenten Utrecht

 ver blokkades bij zingen, over stembevrijding, podiumangst en concertvoorbeO reiding bij opera, lichte muziek en tv-optredens. Toegang gratis voor leden, niet-leden € 30,00 Informatie en inschrijving zie www.zangpedagogen.nl Actuele info op Facebook ‘Zangpedagogen’

Westland

Het Internationaal Koorfestival is een concours voor klassieke koren. Op 28, 29 en 30 september 2012, op verschillende locaties in het Westland. http://www.tonen2000.nl/ Nijmegen

Op zaterdag 3 november 2012 kan iedereen die van zingen houdt, meedoen met de 19de editie van Supervoices in het Concertgebouw De Vereeniging. http://www.zing.nl/pages/sv_info.asp Schubert Stichting

De Schubert Stichting werd opgericht in 1993 en stelt zich ten doel om de bestudering en uitvoering van Schuberts werken te bevorderen, in het bijzonder van diens liedoeuvre. De stichting is bezig met het voorbereiden van de jubileumeditie van de Schubert Masterclass in 2013. http://www.schubert.nl/ Amsterdam

Binnen één dag de Misa Criolla en Navidad Nuestra instuderen en uitvoeren. Dat kan op zaterdag 24 november 2012. Op deze dag wordt samengewerkt met dé Javier

• Praktijkdag: Belten, zingen met power 22 september • Praktijkdag: Workshop opbouw en geven 6 oktober • Praktijkdag: Methodisch werken aan zangtechniek 4 november • Praktijkdag: Werken met het boek Professioneel zingen 24 november http://nascholingzangdocenten.nl/ Cursussen

• EVT:Zomercursus Estill Voice Training Level 1&2, 20 t/m 24 augustus 2012 Locatie: MuzyQ Amsterdam • Workshop: Themadag EVT in Rockmuziek, zaterdag 22 september 2012 Locatie: Scholen in de Kunst, locatie Icoon, Amersfoort • Workshop: Themadag Belting en EVT, zaterdag 3 november 2012 Locatie: Muziek Organisatie Noord, Groningen • Workshop: Themadag EVT in Klassiek & Legit zingen, zaterdag 29 december 2012 Locatie: MuzyQ Amsterdam, www.singasong.nl.

© 2012 auteursrechten voorbehouden, overname van artikelen slechts met toestemming van het bestuur van de NVZ.

Samenstelling van het bestuur: voorzitter Irene Maessen [email protected] secretaris/ ledenadministratie Margo van Biezen [email protected] [email protected] penningmeester Christa Bornhijm [email protected] lid/symposia/social media Antje de Wit [email protected] [email protected] ereleden Cora Canne Meijer, Margreet Witsen Elias Ank Reinders, Maria Rondèl Kay Jensma, Elly Ameling Peggy Larson, Meinard Kraak Samenstelling van de redactie: Ineke van Doorn, Margreet Witsen Elias, Cora Peeters, Winanda van Vliet, José Lieshout (eindredactie) [email protected] drukkerij EDITOO ontwerp cover Ramon Verberne vormgeving Bulletin Bi©e (Trix van Vugt), Utrecht De contributie van de NVZ bedraagt € 47,50 per jaar voor werkende leden en vrienden, en € 27,50 voor studenten. Aanmelding via de website www.zangpedagogen.nl of via de ledenadministratie. Het verenigingsjaar loopt gelijk met het kalenderjaar. Het lidmaatschap wordt aangegaan voor onbepaalde duur; afmeldingen vóór 1 december, uitsluitend schriftelijk bij de ledenadministratie. Kopij voor het volgende Bulletin (eind juni 2012) moet uiterlijk september/oktober 2012 per e-mail bij de redactie binnen zijn: [email protected]. Over plaatsing van een ingezonden bijdrage beslist de redactie. De redactie behoudt zich het recht voor bijdragen te corrigeren en/of te redigeren. De NVZ aanvaardt geen aansprakelijkheid voor de inhoud van in het Bulletin geplaatste artikelen.

3

Inhoud 4

10

12

10

12

16

24

31

De ‘klik’ Irene Maessen, voorzitter

4

Zangonderwijs in Duitsland Lis Harting

5

“Waar in de stem” In memoriam dr.Coen Waar

8

De omgekeerde wereld Winanda van Vliet in Chili

10

De eerste Susanna: Anna Storace (1) Margreet Witsen Elias

12

Jaarvergadering European Voice Teachers Association Christa Bornhijm over EUROVOX 2012

14

Nieuwe leden in het land: Christina Plein

16

Fotoverslag ALV en werkmiddag 24 maart jl

18

Concept-notulen ALV 24 maart 2012

19

Zangpedagogen nu ook in sociale media Antje de Wit

22

Jaarverslag NVZ 2011

22

Spiegelneuronen en imitatie Ineke van Doorn over imiteren = leren

24

Kwestie van kiezen column van Herman van Doorn

26

Boekbespreking Cora Peeters

28

Meer alti column door Ank Reinders

30

Korte berichten & colofon

31

Als nieuwe leden heten wij welkom

32

NVZmagazine 4

De ‘klik’ A

ls kersverse voorzitter van het bestuur van de NVZ

5

Zangonderwijs in Duitsland

D

e redactie van het Bulletin heeft mij gevraagd iets over het zangonderwijs in Duitsland te schrijven. Omdat ik zelf hoofdzakelijk op het gebied van de pop en jazz werk en bovendien Duitsland een erg groot land is, heb ik natuurlijk niet het

volledige overzicht over wat er op zanggebied gebeurt.

wil ik allereerst Elena Vink hartelijk bedanken

door Lis Harting

voor haar capabele voorzitterschap van de afge-

Aan de andere kant woon en werk ik al bijna twintig jaar in dit land en heb ik inmiddels toch wel enige ervaring opgedaan: als zangpedagoge in mijn particuliere praktijk, aan twee muziekscholen in Munster, aan de lerarenopleiding van de universiteit in Oldenburg en als docent zangmethodiek aan de jazzopleiding van de Hochschule für Künste in Bremen. Door uitwisseling met collega´s, door bijscholingen, symposia etc. heb ik er steeds weer wat bijgeleerd. Vooral sinds ik lid ben van de Bund Deutscher Gesangspädagogen (het Duitse pendant van het NVZ), krijg ik ongelofelijk veel informatie over nieuwe wetenswaardigheden omtrent de stem, over congressen, bijscholingen, workshops etc.

lopen drie jaar. Ik denk dat ze op een open en ontspannen manier de vereniging, met leden van zeer verschillend pluimage, heeft geleid.

Irene Maessen, voorzitter Het bestuur in de nieuwe bezetting heeft op 25 april jl. vergaderd en ik kan het niet laten kort mijn enthousiasme daarover met jullie te delen. Direct aan het IJmeer, onder de rook van Amsterdam, met windkracht 5 probeerde ik de weg te vinden naar Christa Bornhijm haar stulp, waar de vergadering van het nieuwe bestuur zou plaatsvinden. Een zeer tot de verbeelding sprekende locatie, die ons als bestuur direct inspireerde. Er bleek een goede ‘match’ te zijn tussen secretaris Margo van Biezen, penningmeester Christa Bornhijm, Antje de Wit, die de website en de symposia voor haar rekening neemt, en mij als voorzitter. De ‘klik’ was er in het nieuwe bestuur. De ‘klik’ die tussen de leraar en de leerling bij het lesgeven ook zo belangrijk is. Ik kan niet anders zeggen dan dat we zeer constructief hebben vergaderd en dat we een mooie opzet hebben gemaakt voor een interessant symposium, dat in het najaar zal plaatsvinden. De afgelopen tijd stonden de leerzame workshops en bijeenkomsten veelvuldig in het teken van de wetenschappelijke benaderingen van het zingen. Het bestuur leek het een goed idee om deze keer tijdens het symposium de psychologische kant van het zingen en lesgeven te belichten. We hebben inmiddels interessante gasten uitgenodigd, in het volgende Bulletin vertellen we daar meer over. We houden de spanning er nog even in. We zijn als klein bestuur van vier mensen op zoek naar nog een bestuurslid (het liefst uit de pop- en jazzrichting) en we zouden het helemaal niet vervelend vinden

als dat een man is... Hierbij dus nog een oproep aan alle geïnteresseerden. Verder heb ik nagedacht over de vraag wat nu mijn verdienste zou kunnen zijn voor de NVZ. Wat is mijn meerwaarde voor de vereniging? Tijdens de algemene ledenvergadering, na mijn installatie als voorzitter, heb ik de aanwezigen al verteld dat we als zangdocent erg veel belang hechten aan een zangtechnische vooruitgang van de leerling. Daar zitten we voor bij elkaar en daar willen we allemaal effectiever en behendiger in worden. Maar wat net zo belangrijk is, is dat de leerling tegelijkertijd ook een muzikale ontwikkeling doormaakt, ook al betreft het een beginnende leerling. Hierbij geef ik jullie een gedachte mee ter overweging: De techniek staat ten dienste van de muziek, maar het muzikale aspect kan de techniek ook ten dienst te staan. Als voorzitter van de NVZ hoop ik de komende tijd in contact te komen met vele mensen die op allerlei manieren bezig zijn met muziek en muziekonderwijs. Zo kunnen we elkaar scherp houden!

Cornelius L. Reid Het is alweer een tijdje geleden dat ik in Nederland heb gewerkt, voor het laatst van 1997 tot 2004 aan het Arnhems Conservatorium. Ik woonde toen al lang in Munster, maar was door het regelmatige contact met mijn Nederlandse collega´s goed op de hoogte van de ontwikkelingen in het Nederlandse zangonderwijs. Dat is daarna beduidend minder geworden en ik zal dan ook niet proberen vergelijkingen tussen Nederland en Duitsland te trekken. Het enige wat me zo spontaan als verschil opvalt, is dat veel zangpedagogen zich hier bij het lesgeven sterk aan een bepaalde methode vasthouden. Dat ken ik zo niet uit Nederland. De functionele zangtechniek van Cornelius L. Reid is hier bijvoorbeeld erg populair en veel zangleraren werken vanuit deze theorie. Ook de bipolariteits- of ademtypentheorie van Charlotte en Christian Hagena, die Romeo Alva Kia en Renate Schulze-Schindler in hun boek ‘Sonne, Mond und Stimme’ specifiek op zangers hebben toegepast, is bij veel zangpedagogen geliefd. Nieuwe generatie zangleraren Duitsland heeft natuurlijk een lange en indrukwekkende traditie op het gebied van de klassieke zang. Het belcanto stond tot voor kort nog sterk in het middelpunt en bij de oudere generatie pedagogen gold nog lang het credo dat klassieke zangles ook voor pop-, rock- of jazzzangers de beste basis is. Ondertussen is er echter, net als in Nederland, een nieuwe generatie zangleraren ontstaan, die doelgericht een niet-klassieke opleiding hebben gevolgd of hun klassieke opleiding met een scholing in niet-klas-

sieke technieken hebben aangevuld. Het stikt in Duitsland intussen van de musical-, pop- en rockacademies, als particuliere opleidingen, maar ook als onderdeel van een conservatorium. Ook Estill-trainingen en cursussen in Complete Vocal Technique van Cathrin Sadolin worden regelmatig op verschillende plaatsen aangeboden. Er is geen congres of symposium meer, waar niet het thema ‘belten’ of ‘die Stimme in der Popmusik’ of iets dergelijks op het programma staat. Laatst klaagde mijn klassieke collega al, dat het bij het congres voor zangpedagogen in Wenen van dit jaar bijna alleen nog maar om moderne zangtechnieken ging.

NVZmagazine 6

Zangles was zangles De aandacht voor een technische benadering en analyse van de verschillende zangstijlen is in de afgelopen tien jaar inderdaad enorm gegroeid. Toen ik zeven jaar geleden aan de muziekschool in Munster begon les te geven, was ik de enige van zeven zangdocenten die pop en jazz kon onderwijzen. Vóór die tijd moesten leerlingen die eigenlijk pop, jazz of rock wilden zingen leraren voor lief nemen die zelf niet wisten hoe dit repertoire moest klinken, laat staan het voor konden doen. Aan de andere kant had ik voordien een aantal jaren aan een kleinere muziekschool gewerkt, waar ik met mijn diploma pop/jazz zonder meer geacht werd ook klassieke zangles te geven. Zangles was zangles, of de docent klassiek of in een andere muziekrichting was opgeleid, was minder belangrijk. Niet dat het op zich niet mogelijk is, zeker op beginnersniveau, in alle stijlen les te geven. Ik ben de laatste die dat zal beweren. Maar dan wel met de nodige bijscholing en niet vanuit het gevoel ‘dat doen we er even bij’. Juist omdat ik zelf lang les in klassiek repertoire heb gehad en ook affiniteit met deze muziek heb, weet ik hoe groot het onderscheid in stemgebruik en in expressie tussen de verschillende muziekstijlen kan zijn. Het is een spannend gebied en een van de leukste en boeiendste uitdagingen vind ik het werken met klassiek opgeleide zangers, die hun pop-, jazz- of musicalstem willen ontdekken. Gevolgen van bezuinigingen Het is jammer dat het muziekonderwijs steeds minder steun krijgt vanuit de politiek. In veel bondslanden wordt al sinds de val van de Berlijnse muur gigantisch op cultuur bezuinigd, dus al lang voor de ‘kaalslag’ in Nederland. In het muziekonderwijs is dit vooral te merken aan het feit dat er sinds lange tijd nauwelijks nog leraren vast worden aangesteld. Dit geldt zowel voor de muziekscholen als voor de universiteiten en hogescholen. Veel docenten aan de conservatoria reizen honderden kilometers voor een Lehrauftrag van maximaal 8 uur, die steeds voor een half jaar geldt en met 30 euro bruto per gegeven uur en een kleine tegemoetkoming in de reiskosten vergoed wordt. De meesten hebben, om rond te komen, Lehraufträge aan verschillende conservatoria of gecombineerd met een baan aan een muziekschool. Ook geven veel musici voor hetzelfde tarief en met dezelfde onzekerheid les aan de lerarenopleiding voor schoolmuziek aan de universiteiten. Aanwezigheid en reiskosten bij examens, voorspeelavonden etc. wordt bij dit soort contracten normaal gesproken niet vergoed. Degenen die nog wel een vaste baan hebben, moeten steeds meer werken voor hetzelfde geld. Gezien het feit dat Duitsland nog steeds een van de rijkste landen ter wereld is en apetrots is op zijn cultuur, is dit een paradoxaal beleid waar ik me ontzettend aan erger.

Veel belangstelling Op zich wordt er veel gezongen in Duitsland. Niet alleen zijn er heel veel goede solozangers en -zangeressen, zowel op klassiek gebied als op het gebied van de pop en jazz, maar ook is er een enorm aantal koren en kleinere ensembles, van amateurniveau tot zeer professioneel. De vraag naar zangles is groot en de zangopleidingen en zangworkshops hebben over het algemeen veel toeloop. Op de basisschool Aan de andere kant is er een hele grote groep mensen die helemaal nooit zingen. Een jaar of tien geleden brak in Duitsland een lichte paniek uit onder muziekpedagogen. Kinderen zouden thuis en op school niet meer leren zingen. De gezonde ontwikkeling van de kinderstem en het zingen als culturele uiting waren in gevaar. Ik ben steeds weer verbaasd hoe vaak mensen in Duitsland tegen me zeggen, dat ze niet kunnen zingen (en het daarom dus niet doen). Veel van deze mensen hebben weer kinderen, waarmee ze thuis nooit zingen. Veel van deze mensen zijn ook crèche- en kindergartenleid(st)ers of juffen en meesters op de Grundschule, die op zijn hoogst wel eens met de kinderen zingen omdat het nu eenmaal in het leerplan staat. Helaas meestal in een toonsoort die voor kinderen onzingbaar is, omdat het anders voor de juf te hoog is. Ook de lerares op de basisschool van mijn dochter kon zelf geen enkele melodie goed voorzingen en had als zware rookster enkel het laagste octaaf van haar stem tot haar beschikking. Geen wonder dat de helft van haar klas uit brommers bestond. Maar ik was klaarblijkelijk niet de enige, die zich erover opwond dat kinderen niet meer leerden zingen. Er werd veel over geschreven en gediscussieerd, wat uiteindelijk resulteerde in een aantal goede initiatieven. Zo vindt sinds 2002 elk jaar het Symposium zur Kinder- und Jugendstimmeplaats in Leipzig. Het wordt georganiseerd door de KNO-arts Prof. Dr. Michael Fuchs, werkzaam aan het Universitätsklinikum Leipzig en zelf gepassioneerd zanger. Dit is een ontmoetingsplaats voor zangpedagogen, koorleiders, artsen, logopedisten enz. uit heel Duitsland. De meest uiteenlopende specialisten houden hier voordrachten over thema´s uit hun vakgebied, er worden workshops aangeboden en er wordt over actuele thema´s gediscussieerd. Tegelijkertijd zijn meerdere muziekpedagogen, met name leiders van kinderkoren, actief geworden. ‘Ieder kind zijn stem’ Een succesvol initiatief is ontwikkeld door een van mijn collega´s aan de muziekschool in Munster. Mareile Reuter, pianolerares en zeer ervaren kinderkoorleidster, bedacht naar analogie van het project JEKI (Jedem Kind sein Instrument) – dat er voor heeft gezorgd dat duizenden kinderen die daar anders nooit de kans voor zouden krijgen op school in groepsverband een instrument kunnen leren spelen – een concept met de naam JEKISS (Jedem Kind Seine Stimme). Het idee van JEKISS is, dat op iedere Grundschule onder

7 leiding van een in dit concept bijgeschoolde vakkracht twee koren worden opgezet, één voor klas 1 en 2 en één voor klas 3 en 4. Voor de duidelijkheid: de Duitse Grundschule komt overeen met de Nederlandse groep 3 t/m 6 van de basisschool. Tot 6 jaar zijn de kinderen in de Kindergarten, na vier jaar Grundschule gaan ze dan al naar de weiterfährende Schule, vergelijkbaar met de middelbare school in Nederland. Het gaat dus om een koor voor ca. 6 tot 8-jarige en een koor voor ca. 9 tot 11-jarige kinderen. De deelname is vrijwillig en kost 6 euro per maand (voor inkomens onder het minimuminkomen gratis). Hoeveel kinderen er per klas meedoen is heel verschillend. Soms zit de halve klas op het koor, soms zijn er maar twee of drie kinderen voor te porren. De JEKISS-leiders hebben een vastgelegd repertoire aan oefeningen en liedjes, die de ontwikkeling van een gezonde (kinder)zangstem stimuleren en tegelijkertijd de kinderen plezier in het zingen geven. Het liedrepertoire is een mix van oude en moderne liedjes, Duits en internationaal. Er wordt veel aandacht aan beweging besteed. Bij veel liedjes wordt de betekenis van de woorden met gebaren ondersteund of helpen bewegingen bij het zingen van hoge of lage tonen of moeilijke passages. Bijscholing voor leerkrachten Naast de twee schoolkoren bieden de JEKISS-leiders een bijscholing voor de leerkrachten aan. Deze leren dezelfde liedjes als de kinderen, ze krijgen tips over het zingen met kinderen en leren beter met hun eigen stem om te gaan. De bedoeling is dat de leerkrachten de liedjes met hun klas zingen en daarbij worden geholpen door die kinderen in de klas, die in een van de schoolkoren zitten. Minstens twee keer per jaar is er een concertje in de aula met een optreden van de twee koren. Ook de hele school zingt dan een aantal van de in de klas geleerde liedjes. Er blijkt een enorme behoefte aan een dergelijk concept te zijn. Hoewel JEKISS pas enkele jaren wordt aangeboden, is er al bijna geen Grundschule meer in Munster die hier niet aan meedoet. Sinds er een officieel boek met cd bij de methode is verschenen, is er ook veel belangstelling in andere delen van Duitsland. En dit is nog maar een van de vele initiatieven. Er is dus goede hoop, dat (zelf) zingen ook voor het grote publiek weer iets vanzelfsprekends wordt. ‘Rudelsingen’ Een goed teken is wat dat betreft de recente populariteit van het Rudelsingen (Rudel = (honden)roedel). Rudelsingen betekent zingen met heel veel mensen tegelijk, bijvoorbeeld met z´n vijfhonderden kerstliedjes zingen op het Domplein of in een kroeg onder leiding van een dirigent en een pianist samen met honderden andere mensen bekende hits en evergreens zingen. Dat is in Munster, maar ook in andere Duitse steden, de absolute hit. De goede kant op Al met al vind ik dat het in Duitsland goed gaat met de

zang en het zangonderwijs. Er wordt weer steeds meer gezongen door mensen van alle leeftijden en er is onder zangpedagogen steeds meer aandacht voor onderlinge uitwisseling van ervaringen ten behoeve van een gezond, bewust stemgebruik in alle muziekstijlen.

Lis Harting maakte in het begin van de 80-er jaren kennis met de vocale jazz en stemimprovisatie in het Crea-koor van Peggy Larson. In de jaren daarna werkte zij steeds weer in verschillende muziek(theater)-producties met deze inspirerende zangeres samen. Van 1983 tot 1988 studeerde Lis Harting jazzzang en klassieke zang aan het Hilversums Conservatorium. Sinds 1991 woont en werkt Lis Harting als jazzzangeres en zangdocent pop en jazz in Duitsland. Van 1997 tot 2004 was zij docent voor jazzzang aan het Arnhems Conservatorium. Op dit moment geeft zij les aan de Westfälische Schule für Musik in Münster en werkt zij als docent voor methodiek van de jazzzang aan de Hochschule für Künste Bremen.

NVZmagazine 8

9

In memoriam dr. Coen Waar (12 april 1939 – 17 april 2012)

De covers van het Bulletin Beeldend kunstenaar Ramon Verberne heeft de cover van zowel dit Bulletin als het vorige gemaakt. Op het vorige Bulletin was scheidend voorzitter Elena Vink te zien. De tekening bevatte diverse verwijzingen naar opera’s waarin Elena heeft gezongen. Het behang bestond bijvoorbeeld uit schetsen die Karel Appel maakte voor een voorstelling van Mozarts ‘Die Zauberflöte’. Tijdens haar carrière heeft Elena vele malen de rol van Koningin van de Nacht gezongen.

“WAAR IN DE STEM”

O

p de KNO-site stond een zeer gecomprimeerde levensloop: “Op 12 april is Coen Waar overleden. Hij werd geboren in Den Haag en promoveerde in 1970 te Leiden.” Daarbij noteert zijn opvolger Jaap J. van Twisk in een persoonlijke noot:

“Coen heeft speciale aandacht besteed aan de stem en aan stemstoornissen bij zangers.”

door Ank Reinders Niet alleen wist hij als foniater alles over stemgebruik, als stemliefhebber aanbad hij de schone zangstem, hij kende de klassieke stemmen van zijn tijd. Hij hoorde niet alleen, hij luisterde ook. Inderdaad is dr.Waar, onze Coen Waar, daarom beroemd geworden.

Met minister Gardenier tijdens opening stemcongres in Rotterdam, 1982.

Dr. Waar heeft veel gedaan voor de erkenning van de stemproblemen van de zangstem als onderdeel van de KNO-discipline; vooral heeft hij artsen, logopedisten en zangers geleerd met elkaar te communiceren. ”Vóór hem bestonden er tussen deze vakgebieden diepe ravijnen”, schrijft dr. Willem Kersing mij. Door Coens invloed zijn die scheuren verdwenen, vooral door het oprichten van de ‘Nederlandse Stemstichting’, die na ruim een kwart eeuw van activiteit helaas een sluimerend bestaan leidt.

moesten leren met dit fenomeen om te gaan. “Doe maar wat,” zei Coen, “we moeten leren zien.” Het slangetje kietelde in de neus. Sommige kandidaten stikten er bijna in, sommige kotsten en enkelen konden gewoon zingen. We zongen ‘a’ en zagen niets, maar zongen we een ‘i’ dan kwam de hele glottis in beeld op het tv-scherm vóór ons. Een mannenstem demonstreerde de registerovergang naar falset. De filmfoto’s van deze sessies werden tijdens het congres aan wanden opgehangen. Een beroemde zangpedagoge uit Londen sloeg bij het zien daarvan de hand voor haar mond en riep: “But that is pornògraphy!”. Zo weinig was bekend in de tachtiger jaren over het werktuig van de zanger. Wat een opschudding veroorzaakte een paar jaar later niet Coens tv-presentatie (NCRV) van de stemplooien van Marco Bakker! Op het drie dagen durende IDRS congres werden alle voordrachten in het Engels gepresenteerd, vertaald door Thea Waar-Garrat. De lezingen, de lesdemonstraties, de workshops en vooral het contact van zangers met collega’s, met foniaters en logopedisten hebben voor heel veel zangers een duw omhoog betekend. Velen kregen nu pas het juiste inzicht in het stemapparaat.

De naam van dr. Waar is onlosmakelijk verbonden met het in november 1982 in het Dijkzicht ziekenhuis door hem georganiseerde, legendarische stemcongres met de naam IDRS = International Decade of Research in Singing. Daar ging het om: het onderzoek naar het zingen, naar de stem, naar voorbeeld van – onder andere – het jaarlijks congres van de ‘Voice Foundation’ te New York. De befaamde foniater John Large kwam als afgezant van deze instelling speciaal voor ‘ons’ congres naar Rotterdam. Het werd geopend door de toenmalige minister van cultuur, mevrouw Gardeniers.

Dokter Waar was vele jaren verbonden aan het Ikazia ziekenhuis te Rotterdam, waar hij talloze logopedisten opleidde, jonge artsen coachte en een speciaal zangersspreekuur hield. In 1999 is Coens praktijk in het Ikaziaziekenhuis overgenomen door dr. Jaap van Twisk, die ook het specifieke zangersspreekuur heeft voortgezet. Van Twisk, op de site van de KNO: “Ik heb de eer gehad door een groot leermeester te zijn ingewerkt”. Nu heeft onze Coen Waar de regie van zijn leven uit handen gegeven, de zangwereld zal hem missen. Ik ben hem veel dank verschuldigd.

Precies een jaar nadat op de hogeschool in Utrecht door ‘zijn’ logopedisten een dag van ‘Eerbetoon aan Coen Waar’ georganiseerd was – een dag die hij samen met zijn vrouw Thea blijmoedig ondergaan heeft – is onze grote vriend en leraar ons ontvallen. Dat hij al lange tijd ziek was, wisten allen, maar hij liep daar niet mee te koop.

Ter voorbereiding van deze happening heeft Coen Waar Cora Canne Meijer, de logopediste Matthitja Gast en mij in 1981 naar New York gestuurd om te zien hoe een internationaal congres moest functioneren. De meest opzienbarende ervaring was voor ons de fiberscoop (de flexibele endoscoop) – een minicamera’tje met een doorsnee van ten hoogste vier millimeter, dat, aan een lang draadje (fiber) door een neusgang naar binnen gevoerd, de glottis tijdens het zingen in beeld brengt. Enthousiast kwamen wij terug uit New York, met veel nieuwe informatie. Het Ikazia ziekenhuis, waar Coen Waar werkte, schafte dit dure apparaat aan. Ook artsen

Zojuist verschenen ‘Castraten, hun oorsprong, glorie en ondergang’, een essay over eunuchen en castraten, geschreven door Ank Reinders Uitgeverij Eburon, € 18,00 ISBN 9789059726390

NVZmagazine 10

11

Een verslag van het 7e internationale seminar voor Latijns-Amerikaanse muziek in Chili

De omgekeerde wereld

E

ind 2010 was ik op uitnodiging van Padre Pedro in Chili. Padre Pedro is een Duitse priester die zich in de jaren 70 ten tijde van de militaire dictatuur in Chili gevestigd heeft in Osorno, een stadje vlakbij een met sneeuw bedekte vulkaan, in het zuiden

van dat lange land.

door Winanda van Vliet Van een klein onbetekenend dorpje met veelal houten huizen met rokende schoorstenen van de houtgestookte kachels heeft hij een prachtig stadje gemaakt door intensief samen te werken met de bewoners en hen veel verantwoordelijkheden te geven. Osorno heeft een bloeiend cultureel klimaat. De basis daarvan wordt gelegd op het ‘Colegio Artistico Santa Cecilia’, een school waar muziek en theater een belangrijk onderdeel zijn van het onderwijs, zowel voor de kleintjes als voor de jongeren. Er zijn maar liefst drie schoolorkesten van drie verschillende niveaus. Alle klassen (basisschool en middelbaar onderwijs) zijn vertegenwoordigd. Elk jaar wordt een tournee gorganiseerd en in 2010 werd er zelfs een speciale compositie gemaakt voor het jeugdorkest met als solist Maria Krieger, een beroemde Duitse celliste. De toewijding is zeer groot. Orkestdiscipline wordt van jongs af aangeleerd. De school is fantastisch geëquipeerd met de beste instrumenten, aparte repetitieruimtes en mooie accommodaties voor repetitieweekenden. Enthousiaste muziekdocenten ontwikkelen veel en grote toekomstplannen en worden daarbij gesteund door veel vrijwilligers, veelal ouders. Er is recentelijk ook een schoolkoor opgericht. Blijkbaar waren de muziekdocenten daar eerder nog niet aan toe. Ook de jeugd in Osorno ziet en hoort via internet steeds meer muziek uit de Verenigde Staten. Gelukkig wordt daar op het Colegio Artistico tegenwicht aan geboden door veel aandacht te schenken aan het behoud en het

ontwikkelen van de eigen cultuur . Wie de indrukwekkende documentaire ‘El Sistema’ gezien heeft over muziekonderwijs in de sloppenwijken van Caracas (Venezuela), waar componist José Antonio Abreu zijn levenswerk van heeft gemaakt, kan zich een voorstelling maken van kinderen in symfonieorkesten die enthousiast spelen op violen, fluiten en trompetten. In het geval van Osorno wordt er in deze orkesten gespeeld op gitaren, charango’s (kleine 10- snarige indiaanse instrumenten), kena’s (indiaanse bamboefluiten), zampoñas (panfluiten) en bijzondere snaarinstrumenten die sommigen van ons misschien kennen uit de oude muziek. De Spaanse veroveraars hebben in de 16e eeuw veel muziek en muziekinstrumenten meegebracht en vaak hebben die via de Jezuïeten hun weg gevonden in de Latijns-Amerikaanse cultuur. De uitnodiging die ik kreeg was voor het internationale seminar voor Latijns-Amerikaanse muziek dat daar nu al voor het zevende jaar plaatsvond. Studenten uit heel Chili en zelfs uit Argentinië kwamen naar Osorno voor workshops, lezingen en elke avond een ander concert met gerenommeerde artiesten. Iedereen op het seminar is buitengewoon geïnteresseerd in de traditionele Chileense muziekcultuur. Ik werd uitgenodigd als solist bij de uitvoering van de ‘Canciones Salvajes’ (ongetemde liederen) van de Chileens-Nederlandse componist Patricio Wang, op gedich-

ten van Pablo Neruda. Patricio Wang, die Chili in 1976 had verlaten omdat een muziekstudie tijdens de dictatuur onmogelijk was geworden, studeerde in Den Haag o.a. bij Louis Andriessen. In zijn werk hoor je zijn LatijnsAmerikaanse achtergrond maar ook dat hij zich in Nederland ontwikkeld heeft als componist. Dit komt samen in een interessante eigen stijl en een eigen idioom. De Canciones werden in Osorno uitgevoerd door een ad hoc-koor met veel professionele koorzangers, een instrumentaal ensemble met Chileense musici uit Parijs, Nederland en Chili en ikzelf als solist. Toen men hoorde dat ik ook zangdocent was, werd mij gevraagd een paar workshops te geven. Natuurlijk, maar waarin? Ik vertelde over mijn activiteiten op het conservatorium in Rotterdam, mijn zanglessen op de afdeling docent muziek waar ik veel doe met allerlei stijlen muziek van pop tot jazz, wereldmuziek, improvisatie, circlesongs, CVT, EVTS en nog veel meer. Een totaal onbekende wereld ging voor hen open. De studenten, voor een groot deel toekomstige muziekdocenten, hadden namelijk nog nooit iets anders gedaan dan hun ‘klassieke zangstem’ ontwikkelen door het zingen van toonladders, liederen van Schubert en aria’s van Mozart. Het zangonderwijs is geheel gericht op het klassieke zangidioom en de uitvoering daarvan. En dat terwijl de meesten van hen in het onderwijs alleen traditionele en populaire liedjes met gitaarbegeleiding zingen. Hoever kan je studie afstaan van de praktijk? De studenten hadden trouwens van hun conservatoria geen vrij gekregen om aan dit seminar mee te doen. Deze volks- en populaire muziek wordt niet als een serieus studiegebied gezien door de veelal in Europa opgeleide conservatoriumdocenten. Wie wel meedeed riskeerde een

schorsing. De omgekeerde wereld? Zelf zing ik al jaren Latijns-Amerikaans repertoire (o.a. met mijn ensemble Winanda del Sur ) en daar voel ik me helemaal in thuis. Ik noemde mijn workshop dus: ‘Zangtechniek voor Latijns-Amerikaanse populaire muziek’. De belangstelling was groot. Interessant om te vermelden is dat er, in tegenstelling tot workshops in Nederland, meer mannen dan vrouwen aan meededen. In Latijns-Amerika is zingen evenzeer een mannen- als een vrouwenzaak. De uitleg over ademhaling, het functioneren van de stembanden, twang, curbing, belting en noem maar op, was een schot in de roos. Voor hen had geschoold zijn altijd klassíek geschoold betekend en ik herinner me dat dat hier in Nederland nog niet zo heel lang geleden ook zo was. Tijdens de workshop merkten ze dat het ook mogelijk was in hun eigen Chileense repertoire technische vorderingen te maken en hun stem daarin verder te ontwikkelen. Aanvankelijk nogal schuchter kregen ze toch de smaak te pakken en durfden ze uiteindelijk zelfs te improviseren en aan de circlesongs mee te doen. Ze waren razend enthousiast. Ik kreeg zelfs de vraag of ze in Nederland populaire Latijns-Amerikaanse muziek konden komen studeren. Ik vertelde hen over de afdeling wereldmuziek (WMDC) bij Codarts in Rotterdam. Stel je voor: een plek waar tango, flamenco en latin als volwaardige studie gedaan kunnen worden! De omgekeerde wereld? Ons concert werd een groot succes. Niet in de laatste plaats omdat het koor de (niet echt makkelijke) partituren binnen drie weken geheel uit het hoofd had geleerd en er zeer goed zuiver en prachtig gemengd gezongen werd. Dat klassieke zangonderwijs daar zit wel goed.

NVZmagazine 12

B

13

ij de première van Mozarts opera Le Nozze di Figaro op 1 mei 1786 in het Altes Burgtheater in Wenen werd de rol van Susanna (dienstmeid van de gravin en verloofde van Figaro) gezongen door Anna Storace, een Engels/Italiaanse sopraan.

door Margreet Witsen Elias

De eerste Susanna: Anna Storace (1) Anna Storace (achternaam dient op z’n Italiaans te worden uitgesproken) werd geboren in Londen op 27 oktober 1765, enkele maanden na het bezoek dat Mozart en zijn zuster Nannerl aan Londen brachten. Het is zeer waarschijnlijk dat haar vader, Stefano Storace, betrokken was bij de organisatie van dit bezoek. Hij moet zeer onder de indruk geweest zijn van de muzikale vaardigheden van de twee kinderen van Leopold Mozart. Die was misschien een voorbeeld voor Stefano, want ook hij zorgde ervoor dat zijn kinderen een gedegen opvoeding kregen in de muziek. Anna had nog een broer, Stephen, die eveneens muzikaal begaafd was en later enkele opera’s componeerde, waarin Anna een rol had. Wie was deze Stefano Storace en hoe kwam hij in Londen terecht? Hij werd rond 1720 geboren vlakbij Napels en volgde een opleiding voor violist op een van de meest vooraanstaande Europese conservatoria. Hij schijnt Napels verlaten te hebben aan het eind van de veertiger jaren van de achttiende eeuw, waarschijnlijk omdat er flink bezuinigd werd bij de orkesten. Het orkest van het Napolitaanse theater San Carlo bijvoorbeeld, moest al in 1741 inkrimpen van 70 musici naar 55. In 1753 had het orkest nog maar 47 leden. Veel Italiaanse musici gingen overigens hun geluk beproeven in rijkere Europese landen als Frankrijk en Engeland. Muziek was voor Italië een zeer belangrijk exportartikel. Vooral in Engeland vond men dat Italiaanse musici de beste waren. Via Bristol kwam Stefano in Dublin terecht, dat op cultureel gebied in die tijd veel te bieden had. Stefano paste zich snel aan en raakte al gauw bekend in de stad. Hij ruilde de viool in voor de contrabas, omdat er meer dan genoeg violisten waren en er aan contrabassisten een groot tekort was. Al gauw kon hij werk vinden in Londen in het King’s Theatre in Haymarket. Tijdens de zomersluiting van de theaters werd er gemusiceerd in de Londense parken, waar Stefano vele evenementen organiseerde. Hij trad veel op in het park Marylebone Gardens, waar Mary Trusler beroemd

was om de heerlijke versnaperingen die zij bereidde en verkocht. Stefano trouwde met Mary. Anna leerde van haar vader de oude Napolitaanse straatliederen. Hij maakte haar tevens vertrouwd met populaire aria’s uit komische opera’s. Ook probeerde hij haar zangles te geven, maar daarvoor bleek hij toch niet bekwaam te zijn. Waarschijnlijk heeft Anna hier haar hele carrière last van gehad. Ze leerde ook harp en gitaar spelen. In 1773 – ze was toen 8 jaar – vond haar vader het tijd voor een debuut. Het vond plaats in Winchester en ze had zo’n succes dat ze enkele weken later in het Salisbury Festival zong. Een krantenbericht meldde dat zij ´uncommon signs of genius in music´ toonde. Inmiddels was Veneziano Rauzzini (1746-1810), een beroemde Italiaanse castraat, in Londen aangekomen. Hij had de rol van ‘primo uomo’ gezongen in Mozarts Lucio Silla. Hij was niet zo zeer naar Engeland gekomen om te zingen als om les te geven, te componeren en zijn eigen opera’s uit voeren. Hij mocht Anna graag; ze was pienter, spontaan en leergierig. De eerste opdracht die hij haar echter gaf was dat ze voorlopig niet in het openbaar mocht optreden. Hij was van mening dat haar stem schade opgelopen had doordat haar vader haar te enthousiast had lesgegeven. Waarschijnlijk had hij gelijk, want men vond haar stem later wat hees en scherp. Toch kon ook hij al gauw de verleiding niet weerstaan met haar te pronken. Ze was betoverend en zo zelfverzekerd! Tien jaar was ze toen ze een korte solo zong in een van zijn opera’s. Een jaar daarna zong ze met hem in enkele van zijn oratoria. Rauzzini besloot naar Bath te gaan en een afscheidsconcert te geven, waarin ook Anna weer optrad. Met haar zong hij het door hem gecomponeerde duet La Partenza. Het was een lang en bijzonder moeilijk stuk:

Het laat zien hoe vergevorderd Anna al was en welke hoge eisen er door achttiende-eeuwse pedagogen gesteld konden worden aan veelbelovende leerlingen. Rauzzini kwam nog regelmatig over uit Bath om met haar op te treden. Zijn plaats als leraar werd ingenomen door Antonio Sacchini (1730-1786). Maar in 1778 besloot Stefano met vrouw en dochter naar Italië te gaan. Anna’s broer, Stephen, was al twee jaar eerder naar Italië gestuurd. Stefano’s besluit diende niet alleen als familiebezoek en om te zien welke vorderingen zijn zoon had gemaakt. De voornaamste reden was dat alleen in Italië Anna een begin kon maken met haar zangcarrière. Daarom werd een afscheidsconcert georganiseerd op 27 april 1778. En deze aankondiging verscheen in de krant: In het volgende Bulletin een beschrijving over Anna´s verblijf in Italië en Wenen.

Bronnen: ‘Anna Susanna’, geschreven door Geoffrey Brace en ‘Triomf en Tragiek der Castraten’, geschreven door Patrick Barbier

NVZmagazine 14

15

Jaarvergadering European Voice Teacher Association (EVTA) Het gebruik van technische hulpmiddelen in de zangpraktijk kwam ruimschoots aan bod. Dr. Filippa La van de Aveiro University, Portugal, en Marlene Schaff gaven voorbeelden van technologie die in de zangpraktijk ingezet kan worden. Ze demonstreerden hoe de laptop gebruikt kan worden om tempi en toonsoort te veranderen en hoe je I-Phone apps en YouTube kunt inzetten bij zangles. Prof. Josef Ila uit Duitsland gaf een interessante lezing onder de titel ‘Voice analysis’. Hierin werd het ‘Groninger model’, ontwikkeld door Donald Miller, als basis genomen en verder ontwikkeld.

EUROVOX 2012 München 12 t/m 15 april 2012

V

oordat Petronella Palm en ondergetekende zich onderdompelden in een fantastisch georganiseerd en interessant jaarcongres (EUROVOX) van de Bundesverband Deutscher Gesangpädagogen in samenwerking met de EVTA, waren wij als

Nederlandse afgevaardigden aanwezig bij de jaarvergadering van de EVTA. Negenentwintig enthousiaste zangpedagogen (zowel klassiek als pop/jazz) uit achttien landen kozen nieuwe bestuursleden voor de komende vier jaar met als startdatum 2013. Scheidend voorzitter Norma Enns zat voor de laatste keer de vergadering voor. Acht jaar lang heeft zij de EVTA op voortvarende wijze geleid en nu geeft ze de hamer over aan Outi Kahkonen uit Finland. Nieuw dit jaar is de afvaardiging uit België in de persoon van Lieve Jansen, voorzitter van de kersverse EVTA-Be.

Norma Ens scheidend voorzitter van de EVTA (foto George Regner)

EUROVOX 2012 Eurovox 2012 betekende drie dagen voordrachten, concerten en uitwisseling van ervaringen en inzichten van en voor zangers en zangpedagogen uit heel Europa. Er was ruime keuze in workshops, lezingen en concerten. Deze vonden plaats in het gebouw van de Hochschule für Musik und Theater in München, vroeger het hoofdkantoor van de nazi’s. Nu klinkt er muziek in de tot prachtige concertzaal omgebouwde vergaderzaal. Deelnemers aan het EVTA ‘Young Professionals Programme’ in zowel pop&jazz als klassieke muziek participeerden in masterclasses en concerten.

Dr. Matthias Echternach, gespecialiseerd in stemdiagnose, sprak over de fysiologische verschillen tussen een lyrische en dramatische tenorstem. Hij illustreerde dat prachtig met filmpjes van beroemde tenoren en driedimensionale beelden van het aangezicht en strottenhoofd. Ook de praktijk kwam royaal aan bod, bijvoorbeeld in Teaching CCM, in een masterclass voor singer-songwriters, in ‘Auditioning for German Opera Houses’, in een lezing over akoestiek voor koorzangers en een lezing over improvisatie in de les. Te veel om op te noemen. Als klap op de vuurpijl gaf Birgitte Fassbaender een masterclass aan de ‘Young Professionals’ en sloot de winnaar van de Duitse Musical prijs 2011, Oliver Morschel, de drie dagen af met een concert. Geweldig! Dit EuroVoxcongres was een inspirerende belevenis die ik een ieder van harte kan aanbevelen. Australië is misschien wat ver weg maar Eurovox 2015 is in Riga. Wordt vervolgd!

door Christa Bornhijm een internationale blog over zangpedagogie. Suggesties en ideeën zijn van harte welkom. (De NVZ heeft aan dit project niet deelgenomen maar stuurt wel een afvaardiging naar Helsinki voor de slotronde “Technology in Teaching” in juni van dit jaar.) Hiernaast volgt de kalender voor de komende jaren. Het eerste grote evenement is de ICVT (International Congress of Voice Teachers) in Australië in 2013. Zangpedagogen uit de hele wereld worden uitgenodigd aan het programma mee te doen.

(foto George Regner)

EVTA kalender 2012 Juni 6-10 EVTA weekend Helsinki, Finland Juli - oktober LEO 2 einde project

Financieel staat de EVTA er goed voor mede dankzij de Europese subsidies voor het Leo II project. Dit project eindigt in Helsinki met een laatste seminar in juni. De website is in de lucht en binnenkort gaat er nog meer live: Facebook, een YouTube-channel voor EVTA-filmpjes en

2013 en daarna Juli 10 - 2014 ICVT Brisbane, Australia (zie de advertentie in dit bulletin) Aug. 21-24, 2014 PEVOC 10 Praag Juni 25-27, 2015 EUROVOX 2015 Riga, Letland

(foto George Regner) Van links naar rechts: Giulia Pratelli, Selina Sillanpaa, Marlene Schaff, Deelnemers pop & jazz

NVZmagazine 16

17

Nieuwe leden in het land W

elke mensen schuilen toch achter al die namen op de ledenlijst van de NVZ? Sommige leden kom je wel eens tegen in het vak of op bijeenkomsten van de NVZ, maar wie op enige afstand van het ‘midden des lands’ woont zal niet

altijd ‘acte de présence’ kunnen geven op de NVZ-bijeenkomsten. door José Lieshout

Christina Plein In het verleden zijn leden aan het woord geweest die al langer lid zijn. Sinds het vorige Bulletin zullen in deze rubriek nieuwe leden aan het woord komen. Ellen Bakker uit Ternaard (Friesland) was de eerste. Nu is het woord aan Christina Plein Waar: Oosterbeek. Thuis geef ik les in zowel jazz en pop als klassiek. Tevens ben ik sinds 2001 als docente jazz- en popzang werkzaam bij ’t Venster, Centrum voor muziek, dans, theater en beeldende kunst in Wageningen. Leeftijd: 37 NVZ-lid sinds: 2012 Opleiding: Lichte muziek zang (jazz/pop) DM en klassieke zang DM, Hogeschool voor de kunsten Arnhem/ArtEZ conservatorium. Afgestudeerd in: 2001 en 2005. Bij wie gestudeerd: Ineke van Doorn en Peggy Larson; Elena Vink en Harry van Berne. Werkzaamheden: Als zangdocent: Ik geef zangles, individueel en in groepen, stemcoaching en workshops. Als zangeres: ik ben regelmatig alt-soliste bij diverse koren, ik zing in o.a. een Braziliaans a-capella kwartet en met een pianist geef ik concerten met voornamelijk klassiek repertoire. Collegiaal contact met: Ineke van Doorn, Carolien van Workum, Jolande Geven, Anja Kwakkestein, Ali Hendriksen, Clemens Schmuck (D), Rosani Reis (D). “Bij ons thuis luisterden wij als kinderen door de week naar de platen van de Beatles en Mahalia Jackson, terwijl op zondag Bach of Mozart het ontbijt opleukte. Ook later toen ik de viool voor een saxofoon en het kinderkoor voor een Big Band en een rockband ingeruild had, wilde ik niet

samen met pianist/echtgenoot Aljosja Buijs. foto’s: Chantal Bekker

kiezen voor één genre. Na schooltijd luisterde ik naar AC/DC gevolgd door een uurtje Vivaldi om vervolgens met Sarah Vaughan de dag af te sluiten. Ik ben zolang ik mij kan herinneren geboeid door de ongelooflijke kracht en diversiteit van muziek in het algemeen en de veelzijdige mogelijkheden van de stem in het bijzonder; met als extra dimensie de tekst. Zoals bij veel anderen kwam op een gegeven moment EVT als een soort van ‘routeplanner’ op mijn pad. Door de nieuwe methoden zijn technische aspecten nog effectiever te oefenen, maar een goede techniek is niet het einddoel. Steeds harder en hoger zingen zonder emotionele lading boeit me niet. Als zanger moet je een verhaal willen vertellen en geen woorden op noten plakken. Muziek maken is voelen en laten voelen. Als docente streef ik ernaar om elke leerling in de loop van de tijd zijn hele kleurenpalet te laten ontdekken en te gebruiken voor zijn eigen interpretaties. Waar het uiteindelijk om gaat is kippenvel en daarvoor is een integere klank vereist. Als een leerling zichzelf laat horen, een stuk helemaal eigen is geworden en het als het ware bij de uitvoering opnieuw ontstaat, dan ben ik gelukkig. Inmiddels geef ik vijftien jaar met veel plezier les en ik moet zeggen dat ik het steeds leuker vind. Hoe meer ik zelf te weten kom, mee maak en ervaar hoe meer ik kan en wil delen. Samen met mijn man Aljosja Buijs ben ik uitgenodigd om in september van dit jaar concerten en masterclasses te

geven in China. Hier lijkt pop- en jazzzang nog in de kinderschoenen te staan. Ik ben zeer benieuwd naar de kwaliteiten en leergierigheid aldaar. Een geheel nieuwe uitdaging als docente! Waarom lid geworden van de NVZ: In mijn ogen staat de NVZ voor een open blik naar verschillende stromingen en ontwikkelingen binnen de zangwereld. Via de NVZ hoop ik nog meer collega’s te ontmoeten, ideeën te verzamelen en discussies aan te gaan waarmee ik mijzelf als docente kan ontwikkelen. Over het Bulletin: De boekbesprekingen lees ik meteen, zo heb ik alvast een beetje een idee wat een aanwinst zou kunnen zijn in mijn boekenkast en wat juist niet. Ik geniet van de herkenning in ervaringsberichten maar sta ook telkens weer versteld van weetjes die nieuw voor me zijn of van dingen die ik me tot nu toe niet gerealiseerd had (zoals bijvoorbeeld toen ik het artikel las van Eileen Fiss over het stemloos maken van de /v/ in de AmerikaansEngels uitspraak. En ja hoor, betrapt, ik ben van Duitse oorsprong.).

NVZmagazine 18

19

Concept-Notulen Algemene Ledenvergadering NVZ d.d. 24 maart 2012 Notulen opgemaakt d.d. 19-4-2012 door Margo van Biezen, secretaris. Gehouden in het Utrechts Conservatorium, Mariaplaats 27 te Utrecht. Aanwezige bestuursleden: Elena Vink, Petronella Palm, Cora Peeters, Christa Bornhijm en Margo van Biezen. Afwezig met bericht: Diane Hidding. Aanwezig: 12 leden. 1. Opening Elena opent de vergadering. 2. Agenda De voorgestelde agenda wordt akkoord bevonden. 3. Ingekomen stukken Er zijn geen ingekomen stukken. 4. Notulen Algemene Ledenvergadering 2011 Na wijziging van de jaartallen in de kopjes van de punten 4, 5 en 6d worden de notulen vastgesteld. 5. Jaarverslag 2011 Margo leest het jaarverslag voor en dit wordt, na enige aanvullende uitleg m.b.t. de EVTA, per acclamatie door de leden goedgekeurd (zie bijlage). 6. Financieel Financieel verslag 2011 door de penningmeester Christa vertelt de vergadering dat het nieuwe boekhoudsysteem dat per september in gebruik is genomen heel goed bevalt en veel werk scheelt. T.a.v. de winst & verlies rekening licht zij toe: • dat de algemene bestuurskosten wat hoger zijn uitgevallen: dit komt o.a. door de extra porti die nodig waren voor het versturen van het tweede lustrumexemplaar van het Bulletin en door het lidmaatschapsgeld voor het nieuwe boekhoudsysteem (€ 200,-), • dat de kosten voor het Bulletin wat lager zijn uitgevallen dan begroot: de drukkosten zijn omlaag gegaan nu we bij een andere drukker zijn, • dat de kosten van de EVTA wat lager zijn uitgevallen omdat er nog een beetje subsidie over was van het eerste Leonardo-project, • dat de overige inkomsten bestaan uit de bijdrage die leden hebben betaald voor het bijwonen van het lustrum en de deelnemersgelden van niet-leden aan de werkmiddag en het lustrum. Conclusie: er is in 2010 € 2.003,- ingeteerd i.p.v. de begrote € 7.200,-. Er wordt gevraagd of ereleden ook contributie betalen: nee dat hoeven zij niet.

T.a.v. de kosten van het Bulletin wordt voorgesteld over een jaar of drie te kijken of de investering in de nieuwe vormgeving heeft opgeleverd wat we ervan verwachten: o.a. aantrekken van nieuwe leden. T.a.v. de balans licht Christa toe: • dat de post debiteuren op dit moment al is teruggelopen tot € 120,-. Er zijn nog drie leden die ondanks alle aanmaningen niet hebben betaald: hun lidmaatschap zal worden stopgezet. • Er wordt gevraagd hoe wij als NVZ aan zoveel geld komen. Dit komt omdat de uitgaven jarenlang hebben achtergelopen bij de inkomsten. Omdat onze reserve relatief groot is hebben we de laatste jaren steeds een intering op ons vermogen begroot. Het gespaarde geld komt dus ten goede aan de leden. Wanneer deze buffer op een acceptabel minimum komt, zullen de uitgaven en inkomsten weer in balans moeten komen. b) Verslag van de kascommissie Namens de kascommissie laat Hester Hazelaar weten dat Christa Bornhijm haar werk als penningmeester zeer zorgvuldig heeft gedaan. Zij heeft veel tijd gestoken in het achterhalen van ‘dwalende leden’ en gezorgd dat alsnog contributie werd betaald. Het nieuwe boekhoudsysteem is gebruikersvriendelijker dan het oude systeem. De kascommissie stelt voor Christa Bornhijm decharge te verlenen. c) Benoeming nieuw lid kascommissie De kascommissie zal volgend jaar bestaan uit Ingrid Wage en Ellen Steffers-Dekker. De reiskosten van de leden van de kascommissie kunnen bij het bestuur gedeclareerd worden. d) Begroting voor het jaar 2012 T.a.v. de begroting licht Christa toe: • dat er in de algemene- en bestuurskosten een potje onvoorzien is opgenomen, • dat de kosten voor de website hoger zijn begroot omdat een vernieuwing van de website voor dit jaar gepland staat, • dat de EVTA-kosten weer worden begroot op het niveau van 2010 Er ontstaat enige discussie over de kosten voor publiciteit, die op € 500,- zijn begroot. Omdat publiciteit niet alleen via de nieuwe media kan plaatsvinden, wordt een hoger bedrag gevraagd. Ideeën zijn o.a. het laten maken van een documentaire over de NVZ en het plaatsen van advertenties, bij voorbeeld in Zing Magazine. Om dit mogelijk te maken wordt besloten de post publiciteit te stellen op € 2.000,-. De aldus gewijzigde begroting wordt goedgekeurd en per acclamatie aangenomen, met dank aan de penningmeester.

NVZmagazine 20 7. Verslag Bulletin Cora doet verslag van het Bulletin. Het was een bijzonder jaar voor het Bulletin omdat het helemaal is gerestyled. Belangrijk was daarbij ook een verandering van drukker. De nieuwe drukker, Editoo, is gespecialiseerd in het drukken van verenigingsbladen en heeft heel gebruikersvriendelijke software en redelijke prijzen. Het lustrumnummer was het eerste Bulletin in de nieuwe stijl. Er was nog wel wat op aan te merken, maar in het nieuwste Bulletin is te zien dat de eerste kinderziektes al zijn overwonnen. Voor dit nummer heeft beeldend kunstenaar Ramon Verberne de cover ontworpen. Dat zal hij ook doen voor de overige twee nummers van 2012. De kleur van het logo (oorspronkelijk oranje-bruin) wordt aangepast aan de basiskleuren van het Bulletin, die per seizoen zullen verschillen, waardoor er een samenhang in de kleuren zal ontstaan. In de redactie zijn mutaties geweest: Jolande Geven heeft de redactie verlaten, maar verzorgt nog wel de berichtenrubriek. Winanda van Vliet is bereid gevonden in de redactie plaats te nemen. Cora zelf is vanaf vandaag geen bestuurslid meer en kan daarom niet meer de koppelfunctie vervullen tussen bestuur en redactie. Zij blijft wel in de redactie. Over die koppelfunctie, die ook is beschreven in het Redactiereglement, worden vragen gesteld. Is het toch niet beter dat deze door iemand wordt vervuld? Het bestuur is zich ervan bewust dat er een extra inspanning zal moeten worden verricht om de communicatie tussen redactie en bestuur goed te laten verlopen. Er is nu echter niemand die vanuit de redactie in het bestuur wil. Belangrijk is dat de traditie van een jaarlijkse gezamenlijke vergadering tussen redactie en bestuur weer in ere hersteld wordt. Wanneer definitief besloten wordt de persoonlijke koppeling tussen redactie en bestuur los te laten, zal er een aanpassing nodig zijn van het Redactiereglement. 8. Decharge en benoeming bestuursleden Aan Diane Hidding wordt decharge verleend als bestuurslid van de NVZ. Helaas kon zij vanwege familieverplichtingen niet aanwezig zijn op deze vergadering. Via het bestuur laat zij weten dat zij met veel plezier in het bestuur heeft gezeten en dat haar bestuurslidmaatschap haar veel heeft gebracht. Zij bedankt de leden en het bestuur hartelijk voor het in haar gestelde vertrouwen. De voordracht van Antje de Wit als de nieuw bestuurslid van de NVZ wordt bij acclamatie aangenomen. c) Aan Cora Peeters wordt decharge verleend als bestuurslid van de NVZ onder dankzegging en met een bos bloemen. d)  Aan Petronella Palm wordt decharge verleend als bestuurslid van de NVZ onder dankzegging en met een bos bloemen. e) Aan Elena Vink wordt decharge verleend als voorzitter van de NVZ met een bos bloemen. Christa spreekt namens het overgebleven bestuur Elena kort toe: zij was een fantastische voorzitter die het bestuur, wat het laatste jaar alleen maar uit vrouwen bestond, goed in het gareel heeft gehouden. Belangrijk was ook haar rol van gastvrouw en visitekaartje van de NVZ tijdens het lustrum. Elena is aangetreden in een nogal hectische tijd van de vereniging. Nu laat ze

een stabiele vereniging achter. f) De voordracht van Irene Maessen als nieuwe voorzitter van de NVZ wordt bij acclamatie aangenomen en wordt kracht bijgezet door de overhandiging door Elena van de voorzittershamer aan Irene. Irene leidt verder de vergadering. Zij spreekt de vereniging kort toe. Zij staat zelf met één been in de uitvoeringspraktijk en met één been in de lespraktijk en vindt het o.a. belangrijk dat de NVZ een plek is waar zangpedagogen onzekerheden met elkaar kunnen delen. Verder geeft ze de leden de opdracht mee na te gaan wat typerend is aan hun eigen manier van lesgeven. g) Er is een vacature voor een nieuw bestuurslid. Iedereen wordt opgeroepen mogelijke kandidaten aan het bestuur door te geven. 9. Rondvraag Roland Hangelbroek wijst het bestuur erop dat het bestuur nu verder gaat met een aantal van vier bestuursleden. Volgens de statuten moeten er tenminste vijf bestuursleden zijn (en een oneven aantal). Dit baart hem zorgen, ook omdat de taken van het bestuur ongewijzigd zijn. Het bestuur zou kunnen overwegen leden te benaderen voor het verrichten van klussen. Nogmaals wordt benadrukt dat er hard gezocht moet worden naar een nieuw bestuurslid. 10. Sluiting Irene sluit de vergadering en bedankt allen voor hun aanwezigheid en inzet.

The International Congress of Voice Teachers 8

For the love of singing: learning, teaching, performing 10-14 juli 2013 Brisbane, Queensland, Australia The 8th International Congress of Voice Teachers (ICVT 2013) gathers Voice Teachers in all styles from all over the world for a quadrennial meeting, held in Australia for the first time. The program includes renowned international teachers and singers delivering performance, lectures, workshops, masterclasses, panel sessions, research presentations and social events, with pre- and post-event travel suggestions for delegates to enjoy. Congress themes will include all aspects of learning and teaching singing, singing performance and recent research in these fields. Meer informatie: www.icvt2013.com

21

Zangpedagogen nu ook in sociale media

L

inked-in, Facebook, Twitter, Hyves en andere digitale ontmoetingsplaatsen. De een beleeft veel plezier en inspiratie in digitale netwerken, en ziet deze als een welkome aanvulling op de professionele en persoonlijke communicatie. De ander heeft geen

interesse in sociale media, ziet alleen maar tekortkomingen en maakt liever gebruik van telefoon, krant, brief, en de ‘échte’ ontmoeting in levenden lijve.

door Antje de Wit De beroepsgroep ‘Zangpedagogen’ was tot op heden onvindbaar via de sociale media. Er was alleen een website. In de afgelopen jaarvergadering van de NVZ, maart j.l., is afgesproken om meer aandacht te geven aan de digitale communicatiekanalen. Een belangrijke reden is om een meer toegankelijk en eigentijds gezicht te geven aan de NVZ. Gevolg gevend aan deze vergadering meld ik u een aantal nieuwe ontwikkelingen op digitaal gebied. De website wordt geactualiseerd. Dat is een proces. Er zijn al wat veranderingen, in de tekst en natuurlijk ook in de namen. Alle oude jaargangen van het verenigingsblad Bulletin zijn tegenwoordig openbaar toegankelijk via de website van de NVZ. Je hoeft geen lid te zijn, en ook is er geen wachtwoord meer nodig. Iedereen kan ze nu gewoon inzien en deze nuttige informatie gebruiken. In de loop van de zomer hoop ik nog meer onderdelen van de website te actualiseren. En uiteindelijk kijken we als bestuur of de styling nog veranderen moet. Op de website vind je tegenwoordig ook twee knoppen, waarmee je doorverbonden wordt naar twee nieuwe digitale netwerken, namelijk Linked-in en Facebook. De NVZ heeft tegenwoordig een eigen groep getiteld ‘Zangpedagogen’ op Linked-in, het grote digitale netwerk voor professionals. Je kunt eenvoudig lid worden zonder toelatingsprocedure van de ‘Group’ Zangpedagogen. Je kunt daar discussies en vragen voorleggen aan collega’s. Meld je als ‘member’ aan via Linked-in. Doe mee in de uitwisseling van deskundigheid! De groep ‘Zangpedagogen’ op Linked-In wordt als volgt geïntroduceerd: Een nieuw digitaal platform voor alle professionals in zangpedagogiek en verwante vocale disciplines. Om aan elkaar vragen te stellen, ‘vocale’ nieuwtjes te delen en elkaar ter inspiratie te zijn. Welkom zijn zangdocenten, vocale coaches, logopedisten, onderzoekers, stembevrijders en stemtherapeuten. In alle muzikale genres. Dit is een initiatief van de Nederlandse Vereniging van Zangpedagogen.

Tegelijkertijd is er ook een Zangpedagogen-pagina op Facebook verschenen. Facebook is een meer laagdrempelig en informeel netwerk om nieuwtjes, foto’s, filmpjes en weetjes met elkaar uit te wisselen. Als je zelf al op Facebook een account hebt, dan kun je eenvoudig de pagina ‘Zangpedagogen’ zoeken en vinden. Via Linked-in en Facebook is er al een gesprek gestart over ‘De Psychologie van Zingen’, een aftrap van het thema van het komende najaarssymposium over de psychologische aspecten van zingen en zangles geven. Er waren al zinvolle bespiegelingen, waaruit blijkt dat het thema leeft en tot gesprek leidt. Daar gaan we de komende tijd mee door als voorbereiding voor het symposium. Verder zijn er op beide netwerken ook al andere discussies gevoerd. Er wordt vakspecialistische informatie gevraagd aan en gegeven door collega’s. Kortom de digitale ontmoeting is gaande en inspirerend. Als we je nieuwsgierig hebben gemaakt, bekijk ook eens deze nieuwe digitale ontmoetingsplaatsen van de zangpedagogen. Verras ons met nieuwtjes en discussies rondom zingen en zangpedagogiek! We ontmoeten je daar graag. Heb je suggesties over inhoud of stijl van de website? Heb je suggesties voor Linked-in of Facebook? Mail ze ons: [email protected].

NVZmagazine 22

Jaarverslag 2011 van de NVZ Opgemaakt door Margo van Biezen, secretaris Driebergen, 18 maart 2012 Algemene Ledenvergadering De Algemene ledenvergadering vond plaats op 12 maart 2011 in het Gebouw van K en W van het Utrechts Conservatorium. Aanwezig waren het bestuur, met uitzondering van Petronella Palm, en 14 leden. Tijdens de vergadering werd decharge verleend aan Roland Hangelbroek als penningmeester en Mariska Wessel als bestuurslid. Christa Bornhijm werd geïnstalleerd als penningmeester. Werkmiddag Op de werkmiddag aansluitend aan de Algemene Ledenvergadering werden twee workshops gegeven door leden van de vereniging. Lodewijk Meeuwsen gaf een workshop over de uitvoeringspraktijk van de welbekende Arie Atiche, waarin hij met leerlingen van leden werkte. En Alberto ter Doest gaf in zijn workshop een introductie over de manier waarop de sofware Voice-print van de EVT methode kan worden toegepast in de lespraktijk. Bestuur Het bestuur heeft in 2011 vier maal vergaderd: op 5 maart, op 1 juli, op 29 augustus en op 26 november. Op 5 februari was een extra bestuursvergadering samen met de reactie van het Bulletin. In de zomer heeft Margo van Biezen de ledenadministratie overgenomen van Petronella Palm, waardoor nu het secretariaat en de ledenadministratie door één bestuurslid worden gecombineerd. Helaas zit met ingang van deze ledenvergadering de bestuurstermijn van 3 jaar er voor vier van de zes bestuursleden (ruim) op. Dat betekent dat we afscheid moeten nemen van onze voorzitter Elena Vink en van de leden Diane Hidding, Petronella Palm en Cora Peeters. Voor twee van hen hebben we kandidaat bestuursleden gevonden: Irene Maessen als voorzitter en Antje de Wit voor de organisatie van de workshops en de symposia en de PR. De planning is om met een bestuur van vijf personen verder te gaan, waardoor er nu nog één vacature openstaat. Leden De vereniging telde op 31 december 2011 324 leden: 56 hiervan zijn van het manlijke geslacht en er is één organisatie lid: Opera Studio Nederland. De verdeling over de soorten lidmaatschap is als volgt: 238 werkende leden, waaronder de 8 ereleden, 45 begunstigers, 32 studentleden en 9 vrienden. Ledenadministratie In augustus is onze vereniging overgegaan op een nieuw online ledenadministratiesysteem bij e-Boekhouden.nl. Zowel de penningmeester als de secretaris hebben veel

werk verricht om dit te realiseren. Het systeem heeft veel voordelen, maar kampt ook nog af en toe met kinderziektes waaronder het niet aankomen van verzonden nieuwsbrieven. Hiervoor onze welgemeende excuses. Lustrum Op 1 oktober, de warmste herfstdag van het jaar, vierden wij met ruim 80 leden van de vereniging in het Conservatorium van Utrecht ons 25-jarig bestaan met een feestelijk lustrumsymposium. In de ochtend kregen we van Alex Boon, logopedist en stemdocent, een warming-up, waarna Gerrit Bloothooft ons een boeiend overzicht gaf over 25 jaar wetenschap en zangkunst. Daarna werden er drie ereleden geïnstalleerd: Elly Ameling, Meinhard Kraak en Peggy Lasson. Na de lunch waren er twee concertjes: Leonie en Joris van Rheden brachten liederen van J. Brahms en een aria van G. Rossini ten gehore en Maartje Waanders en Dennis Weelink brachten een prachtig programma met lichte muziek. Na de theepauze was er een workshop waarin we als leden zelf mochten zingen: onder de bezielende leiding van Juliette Dumoré, begeleid aan de piano door Wouter Munsterman, studeerden we o.a. het lied ‘Breek’ van Jeroen Zijlstra in een arrangement van Tijs Krammer in. Al met al een geslaagde dag die werd besloten met een hapje en een drankje. EVTA Leonardo projecten: Na het eerste project gesponsord door het ‘Leonardo da Vinci Life Long Learning Program 2008-2010’, waaraan naast collega’s uit Engeland, Oostenrijk, Frankrijk, Spanje, Italië, Slowakije, Polen, Denemarken en Zweden ook zeven NVZ leden mochten deelnemen, loopt eind dit jaar het tweede Leonardo-project alweer ten einde. In het huidige project is Nederland geen deelnemer. Had ‘Leo I’ de Europese Vocale Pedapogiek als onderwerp, ‘Leo II’ centreert zich rond twee zaken: de ‘Digital Resources in Vocal Pedagogy’ , and ‘Website development and use’. Zo hebben er vorig jaar diverse trainingen in het kader van digitale hulpmiddelen bij het zangles geven plaatsgevonden in Ljubljana (Slowakije), Wenen en Marseille. De laatste was in combinatie met de PEVOC (Pan-European Voice Conference), waarmee EVTA sinds 2007 een samenwerkingsverband heeft. De vierdaagse training ‘Digital Resources in the Teaching Studio’ ging vooraf aan de EVTA roundtable en workshop presentatie op de PEVOC en werd geleid door presidente Norma Enns. De twee laatste sessies van Leo II zijn gepland in april te München, in coöperatie met Eurovox, en in juni in Helsinki.

23 EVTA website: Tijdens de council vergadering in Lichfield, Engeland, september vorig jaar, stond, in aanvulling op het onderwerp van project LEO II, de bespreking van de nieuwe EVTA website centraal. De NVZ heeft vooralsnog besloten niet te participeren aan dit internationale project. Dit onderwerp zal ongetwijfeld het komende jaar door het nieuwe bestuur opnieuw worden besproken. Bulletin In 2011 is zoals gepland weer drie maal een Bulletin verschenen, in februari, juli en oktober. Het jubileumnummer in oktober was voor het eerst in een geheel nieuw jasje! Hiermee heeft de NVZ nu een nog professioneler visitekaartje. We willen de redactie hiervoor vanaf deze plaats heel t/m hartelijk bedanken. BALANS 31-12-2011 BALANS t/m Omschrijving

31-12-2011

Omschrijving Activa Kas Activa Bank Kas Bank Kapitaalrekening Bank Debiteuren Bank Kapitaalrekening Vorderingen (kortlopend) Debiteuren Vorderingen (kortlopend)

Passiva Kapitaal Passiva Resultaat lopend boekjaar Kapitaal Crediteuren Resultaat lopend boekjaar Schulden (Leonardo Subsidie) Crediteuren Schulden (Leonardo Subsidie)

2011

2010

2011€

2010€ 3 € 4.320 3 15.060 4.320 15.060

€ 868 13.244 868 500 13.244 133 500 14.746 133 14.746

15.678 -2.003 15.678 587 -2.003 484 587 14.746 484 14.746

Omschrijving Contributies en abonnementen Reis- en verblijfkosten Contributies en abonnementen Relatiegeschenken Reisen verblijfkosten Bestuurskosten Relatiegeschenken Kilometervergoeding Bestuurskosten Kantoorbenodigdheden Kilometervergoeding Drukwerk, porti en vrachten Kantoorbenodigdheden Overige kantoorkosten Drukwerk, porti en vrachten Accountantsen administratiekosten Overige kantoorkosten Algemene- enen Bestuurskosten Accountantsadministratiekosten

Algemene- en Bestuurskosten Bulletin en Ledenlijst Websiteen Ledenlijst Bulletin Jaarvergadering/symposium Website Lustrum/Bijzondere uitgaven Jaarvergadering/symposium Kosten EVTA Lustrum/Bijzondere uitgaven Publiciteit Kosten EVTA Publiciteit

Totaal Uitgaven Totaal Uitgaven Omzet Werkend Lid Omzet Student Omzet Werkend Lid Omzet Student Begunstiger Omzet Omzet Begunstiger Vrienden Omzet Omzet Vrienden Overige Inkomsten Overige Inkomsten Rente ING Rente ING Totaal Inkomsten Totaal Inkomsten Saldo Verlies Saldo Verlies

Het is onze bedoeling de communicatie met de leden zoveel mogelijk per e-mail te doen. Nog steeds is bij de ledenadministratie van een heel aantal leden geen of een fout e-mailadres bekend. Wilt u a.u.b. ons uw (juiste) e-mailadres doorgeven? De volgende e-mailadressen komen steeds als onbezorgbaar terug, maar zijn niet in ons ledenbestand te traceren: • [email protected] • [email protected] • [email protected] • [email protected]. Willen de leden die ooit één van deze adressen hebben gehad en/of opgegeven ons hun juiste adres doorgeven?

19.383 19.383

16.464 -786 16.464 313 -786 3.392 313 19.383 3.392 19.383

WINST & VERLIES 01-01-2011 t/m 31-12-2011 WINST & VERLIES 01-01-2011 t/m 31-12-2011 Omschrijving

Oproep controle e-mailadressen

2011 2011 Bedrag Begroting 2011 2011 € € Bedrag Begroting 659 € € 188 659 100 188 300 100 605 300 181 605 797 181 163 797 107 163 3.100 2.500 107

Bij voorbaat hartelijk dank, Margo van Biezen [email protected]

2010 Bedrag 2010 € Bedrag €

1.977

3.100 6.184 192 6.184 1.388 192 5.807 1.388 435 5.807 4350 14.006 0 14.006 17.106 17.106

2.500 8.000 200 8.000 1.500 200 5.000 1.500 1.400 5.000 2.000 1.400 18.100 2.000 18.100 20.600 20.600

1.977 5.675 241 5.675 4.498 241 4.498 1.040 283 1.040 11.737 283 11.737 13.713 13.713

-10.464 -1.005 -10.464 -1.963 -1.005 -408 -1.963 -13.839 -408 -947 -13.839 -947 -317 -317 -1.264 -1.264 -15.103 -15.103 2.003 2.003

-13.200 -13.200 -200 -200 -200 -200 -13.400 -13.400 7.200 7.200

-12.165 -560 -12.165 -560 -202 -202 -762 -762 -12.927 -12.927 786 786

2012 Begroting 2012 € Begroting 670 € 200 670 100 200 300 100 650 300 200 650 600 200 180 600 300 180 3.200 300 3.200 6.000 1.000 6.000 5.000 1.000 5.000 0 1.000 0 2.000 1.000 15.000 2.000 15.000 18.200 18.200

-14.000 -14.000 -200 -200 -200 -200 -14.200 -14.200 4.000 4.000

% 2011 tov contr. % 2011 tov contr. 5% 1% 5% 1% 1% 2% 1% 4% 2% 1% 4% 6% 1% 1% 6% 1% 1% 22% 1% 22% 45% 1% 45% 10% 1% 42% 10% 3% 42% 0% 3% 101% 0% 101% 124% 124%

NVZmagazine 24

E

25

en tijd geleden las ik in de krant een artikel over spiegelneuronen en de belangrijke rol die ze spelen in onze communicatie. Het leek me een boeiend onderwerp om verder uit te diepen. Met name interesseerde het me of er iets te vinden zou zijn

over de relatie tussen deze bijzondere hersencellen en de manier waarop we leren zingen. Alhoewel spiegelneuronen op dit moment een populair onderzoeksterrein is, vond ik niets dat specifiek over (leren) zingen ging. Wel stuitte ik op interessante informatie over de belangrijke functie die spiegelneuronen hebben bij het leren en met name bij het leren door imitatie.

door Ineke van Doorn

Spiegelneuronen en imitatie Eind jaren tachtig werd er een belangrijke wetenschappelijke ontdekking gedaan op het gebied van de werking en de functies van het zenuwstelsel. Neurofysiologen onderzochten bij apen hoe de hersenen bewegingen aansturen en maten daarbij de activiteit van individuele hersencellen. Deze hersencellen bleken anders dan verwacht niet alleen te ‘vuren’ wanneer de aap een bepaalde beweging maakte, maar ook wanneer de aap iemand anders dezelfde beweging zag maken. In beide gevallen zagen de wetenschappers dus dezelfde cellen actief worden. Hersencellen van dit type worden inmiddels spiegelneuronen genoemd. Hersenen die na-apen Niet alleen apen hebben spiegelneuronen, maar ook mensen en sommige vogels. Spiegelneuronen zorgen ervoor dat mensen de bewegingen die ze anderen zien maken als het ware in hun hersenen ‘na-apen’. Kijk je bijvoorbeeld naar een sporter dan simuleren je hersenen automatisch de bewegingen die de sporter maakt. Het spiegelneuronensysteem reageert onder andere in de frontale hersenkwab, de plek waar handelingen en

bewegingen worden geïnitieerd. Ofschoon het brein het gedrag dat wij waarnemen ‘reproduceert’, verhinderen tegelijkertijd zogenaamde superspiegelneuronen dat wij het gedrag daadwerkelijk ten uitvoer brengen. Het spiegelneuronensysteem is heel gespecialiseerd. Bij het oppakken van voedsel reageren bijvoorbeeld andere spiegelneuronen dan bij het oppakken van een object, ook wanneer de gemaakte beweging identiek is. Spiegelneuronen reageren dus niet op de soort van beweging die wordt uitgevoerd of bekeken, maar op de intentie, het doel, van deze beweging. Een belangrijke ontdekking want ze maken het dus mogelijk om handelingen van anderen niet alleen te herkennen, maar ook de intentie achter deze handeling te begrijpen en te imiteren. Daarmee zijn spiegelneuronen een zeer belangrijk element in onze ontwikkeling omdat ze het mogelijk maken om te leren. Meeleven met de ander Spiegelneuronen zijn niet alleen actief bij beweging en het observeren van beweging. Ook emoties en gevoelens van anderen worden in ons brein ‘gespiegeld’. Iemand

zien huilen brengt vaak tranen in je eigen ogen, iemand met een hamer op zijn duim zien slaan is ook wanneer je toekijkt letterlijk pijnlijk om te zien, en zien lachen doet lachen. Deze ‘spiegelingen’ zijn lastiger te onderdrukken dan wanneer er een beweging wordt geobserveerd. Blijkbaar spelen spiegelneuronen niet alleen op cognitief niveau een rol. Ze zorgen er ook voor dat we ons in de ander kunnen verplaatsen. We begrijpen niet alleen verstandelijk wat de ander meemaakt, maar kunnen letterlijk met de ander meevoelen. Spiegelneuronen leggen daarmee de basis voor onze empathische en sociale vermogens. Spiegelneuronen en het gehoor Wetenschappers onderzochten door middel van experimenten ook of misschien alleen al het horen van het geluid van een bepaalde actie voldoende was om de bijbehorende spiegelneuronen te activeren. De uitkomst was dat het niet uitmaakte of de actie alleen werd gezien, alleen werd gehoord, of beide tegelijk. Als we dus alleen het geluid horen van het kraken van een noot, activeren we in onze hersenen hetzelfde motorisch plan als wanneer we deze noot zelf kraken. Het is net alsof we het geluid alleen kunnen herkennen nadat onze hersenen de actie die dit geluid veroorzaakt hebben gesimuleerd. De respons van spiegelneuronen op geluid is verder een belangrijke ondersteuning voor de hypothese dat deze cellen zeer belangrijk zijn voor onze ontwikkeling op het gebied van taal, zang en dans. Bij vogels is o.a. bewezen dat spiegelneuronen een rol spelen bij het leren fluiten. Van blad leren zingen De werking van spiegelneuronen is gebaseerd op het principe What fires together, wires together, ook wel de Hebbian hypothesis genoemd naar Donald Hebb die de the-

orie in 1949 introduceerde. Het idee is dat wanneer twee hersencellen of twee hersensystemen steeds gelijktijdig actief zijn, er zich vanzelf een verbinding tussen die twee ontwikkelt. Een activiteit in de een faciliteert dan op den duur een activiteit in de ander. Een zanger die een melodie zingt en tegelijkertijd naar de noten kijkt, stimuleert respectievelijk motorische en visuele neuronen. Doet hij dit vaak genoeg, dan versterkt dat de verbinding tussen deze neuronen en zal activatie van het ene soort neuronen voldoende zijn om de andere ook te activeren. Er zal zich dus langzaam een verbinding gaan vormen tussen het notenbeeld en de gezongen toon. Deze vorm van associatief leren wordt ook wel Hebbian learning genoemd. Samen zingen Marco Iacobioni schreef een interessant boek over de werking van spiegelneuronen (Het Spiegelende Brein). Hij denkt dat baby’s bij de geboorte al wel enkele spiegelneuronen hebben, maar dat het systeem zich vooral ontwikkelt door interactie met de verzorgers. Hij zegt: “Als een baby naar zijn moeder kijkt en glimlacht, dan lacht de moeder meteen terug. Op dat moment associëren de hersenen van de baby de eigen actie van het glimlachen met het zien glimlachen van iemand anders en dan ontstaat er een spiegelneuron voor glimlachen.” Interactie en visueel contact zijn dus uiterst belangrijk voor de sociale ontwikkeling van een kind. Niet alleen kinderen, maar ook in het algemeen blijken mensen sterk geneigd te zijn om hun lichamen te synchroniseren, denk aan samen marcheren, samen de ‘wave’ doen in een voetbalstadion en natuurlijk samen zingen. Het geeft ons een prettig gevoel van verbondenheid en we worden er vrolijk van. Imitatie is verder een belangrijke manier om non-verbaal vervolg op pagina 25

column

NVZmagazine 26

vervolg van pagina 23

te communiceren.

Kwestie van kiezen Wonder en sta alsnog versteld van de waanzinnige productie van Quincy Jones. Kortom zo’n lp leeft! Hij inspireert en brengt een hele muzikale wereld met zich mee. Hij is als een ‘gids’ geweest voor mijn verder muzikale ontwikkeling. Door de informatie op de lp kon ik me als zanger verdiepen. Het maakte dat ik als vanzelf nieuwe muziek ging ontdekken en andere muzikale richtingen aanboorde. Ik ging luisteren naar ander werk van Rod Temperton, andere (jazz)producties van Quincy Jones, dat alles volgens het ‘zwaan kleef aan’ principe. Hoe anders is dat voor zangers van nu die hun song van Youtube plukken zonder enige (juiste) info. Op basis waarvan kunnen ze hun keuze maken, wie of wat is daarbij hun gids?

Het thema kwam de afgelopen weken bovendrijven. Allereerst tijdens het werken met mijn zangstudenten op het conservatorium: als ze met een lied aan komen valt het me vaak op dat ze deze kiezen via bijvoorbeeld Youtube. Da’s op zich gewoon maar wanneer ze de song vervolgens gaan instuderen vergeten ze te kijken naar de oorsprong, stijl of uitvoerenden. Ze gaan iets zingen zonder enige inhoudelijke verdieping waardoor de interpretatie nogal eens aan de oppervlakte blijft en muzikaliteit en stijlbesef ontbreekt.

De tweede keer dat het thema ‘kiezen en keuzes maken’ naar voren kwam was tijdens de toelatingsexamens. In een korte tijd passeren veel zangers de revue. Allen hebben zich naar eer en geweten voorbereid om zo goed mogelijk voor de dag te komen. Maar juist bij die voorbereiding viel me het een en ander op. Het muzikale onderwijslandschap vandaag de dag is divers. Er zijn gespecialiseerde zangopleidingen jazz, pop, jazz/pop, pop/sessie, rock, singer-songwriting, wereldmuziek, muziektheater, musical en dan heb ik het alleen nog maar over de niet-klassieke genres. Binnen die verschillende genres legt elke opleiding weer eigen accenten, hetgeen tot uitdrukking komt in hun toelatingseisen. Wat me nu bij de toelatingsexamens opvalt is dat auditanten onvoldoende op de hoogte lijken te zijn van deze toelatingseisen. Zo kan het gebeuren dat je op een auditie pop/sessie, jazzliedjes voorbij hoort komen in plaats van de gevraagde pop/rocksongs of eigen werk en dat deze vervolgens ook nog op een niet stijleigen (lees klassieke) manier geïnterpreteerd worden! Hoe jammer is dat! (Natuurlijk is het voor een 17-jarige best lastig om in zo’n ‘gesegmenteerde wereld’ een auditie voor te bereiden, maar ja, het blijft een gemiste kans!)

Als je zoals ik uit het ‘pre-Youtube’ tijdperk stamt, is het redelijk vanzelfsprekend dat een lied een ‘context’ heeft. Een lied komt van een lp, waarop bv informatie staat over de groep en het jaar van herkomst. Zeg bijvoorbeeld ‘She’s out of my life’ – Michael Jackson – en ik zie meteen de hoes voor me van ‘Off the Wall’ met daarop een jonge Michael staand voor een bakstenen muur gehuld in een smoking met smetteloos witte sokjes. Ik waan me terug in 1979 en hoor andere songs als ‘Wanna be startin’ something’, ‘Rock with you’, en niet te vergeten ‘Don’t stop ‘till you get enough’. Ik denk aan de songwriters Rod Temperton, Carol Bayer Sager en niet te vergeten Stevie

Met dit in mijn achterhoofd zou ik de volgende vragen willen voorleggen. Ben jij de ideale muzikale gids die je zangleerlingen nodig hebben op hun muzikale ontdekkingstocht!? Weet jij aan het begin van het jaar of je leerling toelating wil gaan doen voor een zangopleiding? Ben jij voldoende op de hoogte van de verschillen tussen de zangopleidingen en ken je de toelatingseisen? En dan wellicht de moeilijkste vraag: Vind jij jezelf de meest geschikte persoon om je leerling naar dat bewuste toelatingsexamen van die specifieke zangopleiding te begeleiden...? Het blijft een kwestie van kiezen, voor ons allemaal!

Herman van Doorn Met een deadline hijgend in mijn nek zit ik met een probleem... In mijn hoofd heb ik helemaal helder wat ik zal gaan schrijven. In mijn gedachten heb al allerlei opzetjes gemaakt. En toch stokt de stroom van woorden op het moment dat ik me achter de laptop begeef. Ik kan niet kiezen... Laat dat nu net zijn waar ik over wil schrijven.

27

Er zijn allerlei aanwijzingen voor de hypothese dat spiegelneuronen ook betrokken zijn bij de productie van taal. Spiegelneuronen komen namelijk ook voor in het taalcentrum in onze hersenen (het gebied van Broca). Een verdere aanwijzing is dat wanneer het gebied van Broca tijdelijk wordt uitgeschakeld niet alleen taalproductie onmogelijk is, maar we ook niet meer in staat zijn om bewegingen te imiteren. De verwevenheid van taal en imitatie is uiteraard al veel langer bekend. De Japanse Suzukimethode die o.a. door sommige viool- en pianodocenten wordt gebruikt is hier helemaal op gebaseerd. Imitatie, een zeldzaam vermogen Leren door imitatie werd tot het einde van de negentiende eeuw niet beschouwd als een uiting van een bijzonder hoge intelligentie. Dit kwam omdat men dacht dat apen niets anders deden dan imiteren. Inmiddels weet men beter en discussiëren wetenschappers erover of apen überhaupt imiteren. Een recente collectie van essays beschrijft imitatie als een “zeldzaam vermogen dat fundamenteel gekoppeld is aan karakteristieke vormen van menselijke intelligentie, in het bijzonder aan taal, cultuur en het vermogen om anderen te begrijpen.” Volgens de meeste geleerden zijn alleen mensen en de grote apen in staat tot ware imitatie, dat wil zeggen dat ze het vermogen bezitten om te leren simpelweg door observatie. Imitatie en het vermogen om te leren door te imiteren, wordt dus inmiddels door wetenschappers als een heel bijzondere, vooral menselijke eigenschap gezien. Imiteren = leren Het bijzondere aan de mens is dat hij bij het ouder worden het vermogen om te imiteren niet verliest, zoals dat bijvoorbeeld bij Makaken wel het geval is. Onze drive om te imiteren is meteen bij de geboorte volop aanwezig en neemt nooit af. Het maakt dat mensen goed kunnen leren omdat we waarschijnlijk de beste imitators op deze planeet zijn. Dacht men vroeger dat baby’s leerden om te imiteren, inmiddels weet men dat ze leren door te imiteren. Ook bij volwassenen is imitatiegedrag nog steeds sterk aanwezig, bijvoorbeeld bij het van generatie op generatie doorgeven van sociale tradities. Imitatie is verantwoordelijk voor het ontstaan van de talloze verschillende culturen over de hele wereld. In tienduizenden jaren heeft het duizenden verschillende talen doen ontstaan en door middel van imitatie geven we nog steeds onze regionale accenten door. Leren door imitatie is dus een zeer basale en niet te onderschatten vaardigheid waarin spiegelneuronen een hoofdrol spelen. Een vaardigheid waarbij je als docent een belangrijke voorbeeldfunctie vervult. Daarom is de inspirerende en motiverende leraar zo belangrijk en ook daarom is goed voorzingen nog steeds een belangrijk hulpmiddel in de zangles.

Spiegelneuronen en muziek Aan het begin van dit artikel schreef ik dat ik geen informatie kon vinden over de relatie tussen (leren) zingen en spiegelneuronen. Ik vond echter wel onderzoeken over de rol van spiegelneuronen op andere muziekterreinen. Spiegelneuronen zijn bijvoorbeeld waarschijnlijk belangrijk bij de representatie van doelgerichte muzikale handelingen: ze zouden niet alleen geactiveerd worden tijdens het zingen en spelen, maar ook bij het luisteren naar muziek. Hierbij is de activatie bij getrainde musici sterker aanwezig dan bij niet-musici. Luisteren naar muziek zou dus direct gelinkt zijn aan het ‘programmeren’ van de bewegingen die nodig zijn om de muziek te spelen. Ofschoon het niet expliciet werd vermeld lijkt het me dat je in dit geval het woord ‘spelen’ zou kunnen vervangen door het woord ‘zingen’. Het lijkt mij verder niet ondenkbaar dat uit het bovenstaande volgt dat spiegelneuronen verantwoordelijk zijn voor het onwillekeurig (en geluidloos) meezingen wanneer je een andere zanger hoort en ziet zingen. Dit fenomeen is bij de meesten van ons wel bekend denk ik! Het Prins Claus Conservatorium in Groningen doet samen met de Universiteit van Groningen neuro-onderzoek naar de relatie tussen gehoor en motoriek. Ze onderzoeken de rol van spiegelneuronen bij het bespelen van een muziekinstrument en in het bijzonder bij het ‘op het gehoor spelen’. In hun onderzoek proberen ze aan te tonen dat musici die op het gehoor kunnen spelen een beroep op spiegelneuronensysteem doen, terwijl musici die niet op het gehoor kunnen spelen dat in mindere mate doen. Andere onderzoekers als Molnar-Szakacs en Katie Overy bestuderen het sterke emotionele effect dat muziek op de meeste mensen heeft. Ook hierbij wordt de verklaring gezocht in het spiegelneuronensysteem dat bij het verwerken van muziek een gelijke functie zou vervullen als bij het verwerken van taal en beweging. Wil je meer weten over het onderwerp dan geeft het boek Het Spiegelende Brein van Marco Iacobioni een goede introductie.

NVZmagazine 28

Boekbespreking

29

What Every Singer Needs to Know About the Body geschreven door Melissa Malde, MaryJean Allen, Kurt-Alexander Zeller.

T

egenwoordig is iedereen wel min of meer bekend met het verschijnsel ‘mindmapping’. Het principe van het in kaart brengen en structureren van informatie kan echter ook worden toegepast op het lichaam. Men spreekt dan over ‘bodymapping’.

Ook bij het zingen kan dit nuttig zijn.

door Cora Peeters What Every Singer Needs to Know About the Body gaat over het beter waarnemen van (de werking van) het lichaam met behulp van ‘bodymapping’, letterlijk: het in kaart brengen van het lichaam. Een goed voorstellingsvermogen van het lichaam en van de werking ervan kan ervoor zorgen dat je precies de juiste spieren in de juiste samenhang gebruikt. Zangers moeten volgens de schrij-

vers leren een accurate voorstelling te maken van het lichaam, van de kinesthesie (het lichaam in beweging) en van het innerlijk bewustzijn (inclusive awareness – een rationele, simultane gewaarwording van je innerlijke en uiterlijke beleving). Aangezien je ‘lichaamskaart’ je bewegingen stuurt, beweeg je op de manier zoals jij dénkt dat je lichaam is. Je kunt dus een foute voorstelling van zaken hebben, bijvoorbeeld als je denkt dat wanneer je vooroverbuigt dit vanuit de taille gebeurt. In werkelijkheid is het lichaam echter gebouwd om vanuit de heupgewrichten te buigen. Voor een zanger is het belangrijk een goed gedetailleerde map te hebben van de thorax en hals en nek. In tegenstelling tot een violist die weer een goede map moet hebben van zijn hand en polsgewricht. Anatomische feitenkennis is dus van groot belang. Geestelijke voorstelling Een bodymap is de geestelijke voorstelling van de drie volgende elementen: 1. grootte: je moet een goede voorstelling hebben van de afmetingen van het lichaam; 2. structuur: waar zit bijvoorbeeld je wervelkolom, achter of in het midden? Is deze recht of gewelfd volgens je eigen voorstelling? Een foute voorstelling kan zijn dat je je wervelkolom recht in kaart hebt terwijl hij in werkelijkheid een aantal curves heeft. 3. functie: de manier waarop je lichaam beweegt en hoe je dit in kaart hebt gebracht voor jezelf. Als je bijvoorbeeld denkt dat je een boven- en onderkaak hebt zal je ze bewegen als een soort snavel, en je hoofd erbij achterover laten kantelen. Terwijl wanneer je je realiseert dat de bovenkaak vergroeid is met de schedel en dus alleen de onderkaak scharniert, je vanzelf op de juiste manier zult bewegen. Balanspunten Er wordt uitgegaan van het midden van het lichaam. Hier bevinden zich zes balanspunten: het atlas-draaiergewricht, arm-schoudergewricht, de thorax, de heupgewrichten, de kniegewrichten, de enkelgewrichten. Wanneer deze balanspunten goed in kaart gebracht zijn, kun

je op een eenvoudige en natuurlijke manier een goede houding aannemen. Want een goede houding is er een die beweging inhoudt. ‘Mismapping’ Veel aandacht wordt besteed aan het balanspunt van de schedel op de wervelkolom: de top van de wervelkolom draagt/steunt de schedel en zit ook in het midden ervan. Dit is vaak een onderwerp van ‘mismapping’, aangezien dit punt te ver naar achteren wordt gedacht, wat weer voor een verkeerde stand van het hoofd zorgt . Verder worden zo alle balanspunten uitgewerkt. Aan het eind van dit hoofdstuk worden methodische aanwijzingen besproken die kunnen zorgen voor ‘mismapping’ (erg leerzaam…). Skelet Ook het skelet als geheel moet in kaart worden gebracht. Je moet je realiseren dat je skelet je steun is, je skelet draagt je als het ware, hierop rusten weer de spieren enz. De skeletspieren werken in paren, wees je bewust van het feit dat als de één aanspant de ander ontspant. Zoals bijvoorbeeld bij het optillen van de onderarm, de biceps zich spant en de triceps zich óntspant. In het boek staan vel aanwijzingen en oefeningen hoe je dit kunt doen. Vooral voor een zanger is het belangrijk zich te realiseren dat de wervelkolom niet recht is maar met curves. Deze curves zitten in het midden van het lichaam. Als je je dit realiseert kun je ook beter voorstellen dat dit juist de dragende delen zijn. Als de wervelkolom één rechte lijn aan de achterkant zou zijn, zou er geen sprake zijn van flexibiliteit en beweging maar juist van stijfheid. En derhalve ook niet van een goede houding of ademtechniek. Een heleboel zangers ‘mismappen’ op deze wijze hun wervelkolom. Adem De zanger moet de anatomische structuren en bewegingen van de adem precies begrijpen wil hij de ademtechniek kiezen die bij de waarheid van zijn lichaam past. Er wordt veel aandacht besteed aan de verbinding van de ribben met borstbeen en wervelkolom om te benadrukken dat dit geen statisch gegeven is, maar juist zeer flexibel. Verder worden de ademspieren besproken en een oefening om het middenrif te ‘mappen’. Het begrip ademsteun wordt verdeeld in twee categorieën: structurele steun (van het hele lichaam) en ademsteun. Hierbij wordt het dynamische evenwicht besproken tussen de diverse ademspieren, en benadrukt dat je misschien wel niet teveel moet denken in steun maar meer in het afvragen of je meer stroom nodig hebt of juist meer weerstand moet geven aan de stroom. Dit om starheid te voorkomen. Een cruciaal element wordt volgens de

schrijvers vaak te weinig benadrukt: het samengedrukt worden van de wervelkolom bij de inademing en het weer langer worden bij de uitademing. Zonder het zich bewust zijn van dit feit kan volgens de auteurs nooit een goede ademvoering tot stand komen. Ook aan het eind van dit hoofdstuk weer een aantal metaforen die kunnen zorgen voor ‘mismapping’. Verderop in het boek worden alle delen van het lichaam behandeld die van belang zijn voor de zanger. Ook expressie en beweging, en podiumangst krijgen aparte aandacht. Conclusie Een boeiend, leerzaam boek dat de zanger dichter en bewuster bij zijn lichaam laat komen en ook de waarneming en keuzes van uitdrukkingen van de zangdocent onder de aandacht brengt.

What Every Singer Needs to Know About the Body , door Melissa Malde, MaryJean Allen, Kurt-Alexander Zeller uitgever: Plural Publishing inc. 2009 ISBN: 978-1-59756-324-6

NVZmagazine 30

column

Meer alti

Ank Reinders Toen er in 1958 in Wenen een altus naast mij stond, wist ik werkelijk niet hoeveel alti er in mijn leven voorbij zouden komen. Vele jaren na de samenwerking met Josef Mayer vroeg ik Kevin Smith in Amsterdam hoe het falsetteren werkte, hoe hij de stem van de ene registratie naar de andere kon laten overgaan, mooi glijdend of met een ‘knak’. En René Jacobs wees mij, na deze zelfde vraag, op een paar modale tonen in zijn Orfeo-opname. Ik las veel, leerde veel en zag in 1981, met de flexibele fiberscoop van dr. Waar in mijn neus, hoe stemplooien vast of onvast sluiten, ofwel lang en kort sluiten. Aangezien het falsetteren steeds meer bekend werd en niemand het nog als ‘humoristisch stemgebruik’ beschouwde, liet ik in mijn colleges over de zangstem in Utrecht omstreeks 1998 een paar alti horen. Onder hen Andreas Scholl, die onlangs in een tv-uitzending een volksliedje in falset én in modale registratie zong, hetgeen met grote verbazing juichend begroet werd. Scholl zegt dat het falset hem makkelijker afgaat dan het lage register. Het was 1986 toen ‘The Voice foundation’ mij vroeg om tijdens een congres te New York een lesdemonstratie

met alti te houden. Er was slechts een minimale belangstelling van het publiek en er hadden zich maar twee kandidaten gemeld, maar recht vóór mij in de zaal zat professor Helbert Damsté, die ook op dit congres sprak, en dat maakte veel goed. De eerste zanger, een Zuid-Amerikaan, werd niet mijn grootste succes. Hij wilde wel zingen “in my head voice” maar dan hard schreeuwend. En kiksen deed hij als het hem uitkwam zo hoog mogelijk. Op mijn vraag om een zacht gezongen toonladder liet hij weten dat hij dat nooit deed omdat dat hees klonk. Deze les vergeet ik graag, ik heb de man niets kunnen aanreiken. Intussen was er wat publiek op het gebrul afgekomen. De jonge zanger die zich aansluitend voorstelde was Geffrey Dooley, een verrukkelijk zingende, donker getimbreerde altus. Hij had het ‘Gloria’ van Vivaldi bij zich, en theaterliedjes van Purcell. De deur piepte voortdurend om nieuwsgierig publiek binnen te laten. Na wat uiteenzettingen mijnerzijds over het gebruik van het falset in de zeventiende en in de laat twintigste eeuw zong hij iets van Purcell, uit ‘The fairy queen’ of zo. Het was ritmisch, beweeglijk, levendig en zeer muzikaal. “Oh, thank you, thank you”, riep hij blij, toen ik hem adviseerde, in de relatieve hoogte toch maar de vocaal ‘a’ te gebruiken om de hinderlijke, donkere ’oe’ te vermijden. De deur piepte alweer. Bleef nu open staan want er ontstond een rij belangstellenden in de gang. Dooley’s modale tonen in de laagte waren niet mooi, dus probeerden we het falset zo laag mogelijk vol te houden, zacht maar mooi en de modale registratie sloot tenslotte onhoorbaar aan. “Oh dear, oh dear!” riep Dooley. ”This is it!” Luisteraars klapten. Geffrey Dooley werd bejubeld, en ik ook. “I will crow it out”, beloofde de zanger. Toen ik later naar de grote congreszaal werd begeleid, kwam Professor Hirano¹ mij tegemoet en vroeg met grote ogen: “Ank, What Did You Do????” Op ettelijke prikborden waren papiertjes geplakt waarop met rode letters stond: “Prof. Reinders, please contact Dooley!!”

¹Professor Mironu Hirano, foniater, Kurume University, Tokyo