Algemene voorwaarden van Fatum Schadeverzekeringen

Algemene voorwaarden van Fatum Schadeverzekeringen De “kleine lettertjes” van vier gangbare schadeverzekeringen van Fatum, beschouwd vanuit het perspectief van de wet.

Richeline C. Joe Faculteit der Rechtsgeleerdheid, UNA Datum verdediging: 7 maart 2012 Bachelor scriptie

1

Bachelor skriptie R. Joe, Algemene Voorwaarden van Fatum Schadeverzekeringen

Algemene voorwaarden van Fatum Schadeverzekeringen De “kleine lettertjes” van vier gangbare Fatum schadeverzekeringen beschouwd vanuit het perspectief van de wet.

Richeline C. Joe Faculteit der Rechtsgeleerdheid, UNA Datum verdediging: 7 maart 2012 Bachelor scriptie

Aantal woorden: 12.428 Begeleider: Mr. Shanti Mohamed Jousuf en Dr. Peter Klik Verdedigd ten overstaan van: Dr. Peter Klik en Mr. Ingeborg Meijer

2


Inhoudsopgave

Pagina

Overzicht van gehanteerde afkortingen Inleiding 1 De functie en betekenis van algemene voorwaarden 1.1. Algemene voorwaarden: Een algemene beschouwing 1.1.1. Aanbod en aanvaarding 1.1.2. De van kracht zijnde wetgeving 1.1.3. De informatieplicht 1.1.4. Kernbedingen 1.1.5. De uitleg van algemene voorwaarden 1.1.6. Het toetsingskader 1.2. Algemene voorwaarden en schadeverzekeringen 1.2.1 De dekkingsomschrijving bij de verzekeringsovereenkomst 1.2.2 Juridische facetten van de schadeverzekering 2 Het nieuwe verzekeringsrecht van Curaçao 2.1 Een korte uitwijding over het nieuwe verzekeringsrecht van Curaçao 2.1.1 Schade- en sommenverzekeringen 2.1.2 Een overzicht van een aantal belangrijke wijzigingen in het nieuwe Verzekeringsrecht 2.1.3 De mededelingsplicht in het nieuwe verzekeringsrecht 2.1.4 Wijziging van de dekking, opzegging van de overeenkomst en verjaring in het nieuwe verzekeringsrecht 2.2 Standaardbedingen in algemene voorwaarden van verzekeringen 3 De algemene voorwaarden van Fatum schadeverzekeringen 3.1. Een overzicht van de Fatum schadeverzekeringen 3.2. Toetsing van de algemene voorwaarden van vier gangbare Fatum schadeverzekeringen aan de wettelijke bepalingen 3.2.1 Fatum Autoflex Motorrijtuigenverzekering 3.2.2 Fatum Perfect Woonhuisverzekering 3.2.3 Fatum Aansprakelijkheidsverzekering voor Bedrijven en Beroepen 3.2.4 Fatum Perfect Combinatieverzekering voor Zaken

4 5 6 6 6 7 7 9 10 11 11 13 13 14 14 14 14

Conclusies en aanbevelingen Overzicht van geraadpleegde jurisprudentie Literatuur overzicht Bijlagen: Algemene Voorwaarden van Fatum Autoflex Motorrijtuigenverzekering, Fatum Perfect Woonhuisverzekering, Fatum Aansprakelijkheidsverzekering voor Bedrijven en Beroepen, Fatum Perfect Combinatieverzekering voor Zaken

3

15 16 17


Overzicht van gehanteerde afkortingen AV&S BW BW-Nl. GHVJ HR NAVV NBW RvdW WAM WA WvK

: Tijdschrift voor aansprakelijkheidsverzekering en schade : Burgerlijk Wetboek van de Nederlandse Antillen : Burgerlijk Wetboek van Nederland : Gemeenschappelijk Hof van Justitie : Hoge Raad : Nationale Associatie van Verzekeraars Curaçao : Nieuw Burgerlijk Wetboek : Rechtspraak van de Week : Wet Aansprakelijkheid Motorrijtuigen : Wettelijke Aansprakelijkheid : Wetboek van Koophandel

4


Inleiding

Tot de elementen die de overeenkomst van verzekering een eigen karakter geven, behoren de risico functie van verzekering en het vertrouwensbeginsel. Voor wat betreft de risico functie biedt een verzekering financiële zekerheid door risico’s te verzekeren die een verzekeringnemer niet zelf kan danwel wil dragen. In het vertrouwensbeginsel komt tot uitdrukking dat zowel de verzekeraar als de verzekeringnemer moet kunnen vertrouwen op de juistheid van de wederzijds verstrekte informatie. Daarnaast dient de verzekeringnemer erop te kunnen vertrouwen dat de verzekeraar de toegezegde prestatie zal leveren op het moment dat dit nodig blijkt te zijn. De algemene voorwaarden die standaard deel uitmaken van de verzekeringsovereenkomst, worden eenzijdig door de verzekeraar opgesteld en in de regel ongelezen door de verzekeringnemer aanvaard bij het tekenen van de verzekeringsovereenkomst. De verzekeringnemer wordt overigens wel geacht op de hoogte te zijn van de algemene voorwaarden bij het aangaan van de verzekeringsovereenkomst. Doch vaak blijkt dat men zich pas bij een schade-incident bewust wordt van belangrijke beperkende clausules die in de algemene voorwaarden zijn weergegeven. Deze beperkende clausules kunnen al dan niet onredelijk bezwarend zijn voor de verzekeringnemer. De wetgever heeft in 6.5.3 BW onder meer vastgelegd in welke gevallen sprake is van onredelijk bezwarende of vermoedelijk onredelijk bezwarende clausules in de algemene voorwaarden. Het gevolg hiervan is nietigheid van het betreffende beding. Centraal in dit onderzoek stond de vraag, in hoeverre er in de algemene voorwaarden van vier gangbare Fatum schadeverzekeringen, sprake is van onredelijk bezwarende danwel vermoedelijk onredelijk bezwarende bedingen. Er bleek inderdaad sprake te zijn van een aantal bedingen die de toets der onredelijke bezwaardheid op grond van artikels 6:236 en 6:237 BW niet kunnen doorstaan. In navolging van de recente introductie van het nieuwe verzekeringsrecht op Curaçao waarin onder meer de consumentenbelangen zijn aangescherpt, is het zaak om de Fatum algemene voorwaarden binnen afzienbare termijn te evalueren. In het eerste hoofdstuk van deze scriptie wordt een algemene beschouwing gegeven met betrekking tot algemene voorwaarden. Hoofdstuk 2 gaat in op relevante kenmerken van het nieuwe verzekeringsrecht zoals dat sinds 1 januari 2012 van kracht is op Curaçao. Hoofdstuk 3 wijdt uit over de toetsing van de algemene voorwaarden van vier Fatum schadeverzekeringen aan de mate van onredelijke bezwaardheid. Tot slot worden concluderende beschouwingen beschreven alsmede aanbevelingen voor het optimaliseren van de rechtsbescherming van de verzekeringnemer

5


1.

De functie en betekenis van algemene voorwaarden

1.1.

Algemene voorwaarden: een algemene beschouwing

1.1.1

Aanbod en aanvaarding

Algemene voorwaarden kunnen worden gedefinieerd als door de gebruiker voor veelvuldig gebruik opgestelde algemene bedingen met een eenzijdig vastgestelde inhoud die worden toegevoegd aan een overeenkomst met een wederpartij waarbij die wederpartij op de inhoud van de algemene voorwaarden geen invloed heeft.1 Hierbij is de gebruiker degene die de algemene voorwaarden in een overeenkomst gebruikt (artikel 6:231 sub b BW) terwijl de wederpartij degene is die door ondertekening van een geschrift of op andere wijze de gelding van algemene voorwaarden heeft aanvaard (artikel 6:231 sub c BW). Algemene voorwaarden betreffen contractuele bedingen die dientengevolge deel uitmaken van het contractenrecht. 2 Het betreft over het algemeen regelend recht. 3 Vaak worden de algemene voorwaarden onder een andere naam aan de wederpartij gepresenteerd, bijvoorbeeld als polisvoorwaarden, bezorgvoorwaarden, reparatie-voorwaarden of garantiebepalingen. Contractsvrijheid en partij autonomie zijn kenmerken van het contractenrecht.4 Het staat partijen vrij een overeenkomst te sluiten met wie zij wensen, met de inhoud die zij wensen en op het moment dat zij dat wensen. De contractsvrijheid vindt haar grens, waar de uitoefening ervan in een concrete situatie in conflict komt met een belang van hogere orde. Als voorbeeld hiervan moge dienen artikel 3:40 BW, waarbij een overeenkomst nietig wordt verklaard indien het strijdig is met een dwingende wetsbepaling, te weten de goede zeden of de openbare orde. Het Nieuw Burgerlijk Wetboek (BW) van Curaçao is hetzelfde BW dat tot 10 oktober 2010 gold voor de voormalige Nederlandse Antillen. Als gevolg van de staatkundige herstructurering van de Nederlandse Antillen hield deze op te bestaan en verkreeg Curaçao een autonome status binnen het Koninkrijk der Nederlanden. Op grond van het recht van het land Curaçao 5 zijn algemene voorwaarden van toepassing als de gelding ervan vóór of bij het totstandkomen van de overeenkomst is aanvaard (artikel 3:33 BW, artikel 6:217 en verder BW). Het vereiste van een aanbod betekent dat de gebruiker zijn wederpartij op enigerlei wijze moet aangeven dat hij de algemene voorwaarden in de te sluiten overeenkomst wenst opgenomen te zien. Dit kan gebeuren door middel van een mondelinge mededeling, een passage in een brief of een aanduiding in het briefhoofd. Artikel 6:231 sub c BW stelt dat “de aanvaarding van de gelding kan geschieden door ondertekening van een geschrift of op andere wijze”. Artikel 6:232 BW bepaalt dat het feit dat de wederpartij de inhoud van de algemene voorwaarden niet kent, geen belemmering vormt voor gebondenheid aan die algemene voorwaarden. Gaat de 1

Hijma en Olthof, 2011, nr. 483-489. Hartkamp en Sieburgh, 2010, nr. 8–14. 3 Hesselink, 2004, p. 187-221. 4 Hartkamp en Sieburgh, 2010, p. 38 e.v. 2

6


wederpartij na bekendwording met de algemene voorwaarden de overeenkomst aan zonder nog over de algemene voorwaarden te reppen, dan worden ze geacht stilzwijgend te zijn aanvaard. De wederpartij heeft immers haar wil daartoe tot uitdrukking gebracht (artikel 3:33 BW), dan wel een gedraging verricht waaruit de gebruiker een wil tot aanvaarding mag afleiden (artikel 3:35 BW).6 Bij de aanvaarding van de algemene voorwaarden worden alle individuele bedingen van toepassing geacht. Eventuele onredelijk bezwarende voorwaarden kunnen met toepassing van artikel 6:233 sub a BW ter zijde worden gesteld.

1.1.2 De van kracht zijnde wetgeving De wettelijke regeling van de algemene voorwaarden wordt beschreven in Afdeling 6.5.3 van het BW. Boek 6 NBW-Nl. is in Nederland in werking getreden op 1 januari 1992, gelijk met Boek 3 en 5. Het Nieuw Burgerlijk Wetboek werd van kracht in de voormalige Nederlandse Antillen op 1 januari 2001.7 Bedingen worden opgesteld om in een veelvoud van vergelijkbare overeenkomsten te worden opgenomen.8 Afdeling 6.5.3 BW heeft betrekking op alle obligatoire overeenkomsten9 uitgezonderd arbeidsovereenkomsten en collectieve arbeidsovereenkomsten (artikel 6:245 BW). Op andere meerzijdige vermogensrechtelijke rechtshandelingen vinden de bepalingen van Afdeling 6.5.3 BW overeenkomstige toepassing op grond van artikel 6:216 BW. Aan Afdeling 6.5.3 liggen ten grondslag het versterken van de rechterlijke controle op de inhoud van de algemene voorwaarden ter bescherming van de personen ten opzichte van wie de voorwaarden worden aangewend en het verschaffen van rechtszekerheid, zowel ten aanzien van de ruime omschrijving van de algemene voorwaarden (artikel 6:231 BW), de toepasselijkheid van algemene voorwaarden (artikel 6:232 BW) als ten aanzien van de (on)geoorloofdheid van hun inhoud (artikel 6:233 BW) en de informatieplicht van de gebruiker van de algemene voorwaarden (artikel 6:234 BW).

1.1.3 De informatieplicht Artikel 6:233 sub b BW bepaalt dat de gebruiker de wederpartij een redelijke mogelijkheid moet bieden om kennis te nemen van de algemene voorwaarden. Biedt de gebruiker deze mogelijkheid niet, dan zijn alle betrokken bedingen vernietigbaar. De wet maakt het op deze wijze tot de verantwoordelijkheid van de gebruiker van algemene voorwaarden om voor een voldoende kenbaarheid ervan te zorgen (de informatieplicht). 10 Algemene voorwaarden kunnen op een schriftelijke, mondelinge of ook de elektronische wijze worden aangeboden. Op 29 december 2000 is in de voormalige Nederlandse Antillen de Landsverordening overeenkomsten langs elektronische weg van kracht geworden. Artikel 6 van deze 6

Hijma en Olthof, 2011, nr. 30 – 42. De Boer, 2001, p. 293. 8 Jongeneel, 2010, p. 359-371. 9 Hijma en Olthof, 2011, nr. 452-463. 10 Wessels, 2010, p. 218-221 en 242-244. 7

7


landsverordening stelt dat de aanbieder van commerciële communicatie de wederpartij de voorwaarden die de door hem te sluiten overeenkomsten langs elektronische weg beheersen, met inbegrip van eventuele algemene voorwaarden, langs elektronische weg ter beschikking stelt op een wijze dat de wederpartij in staat is deze op te slaan en later weer te geven dan wel verstrekt hem deze schriftelijk. In het hierna volgende wordt een nadere toelichting gegeven van de verschillende mogelijkheden waarop aan de informatieplicht van de gebruiker invulling kan worden gegeven: Artikel 6:234 lid 1 sub a BW bepaalt dat de gebruiker vóór of bij het sluiten van de overeenkomst de algemene voorwaarden aan de wederpartij heeft overhandigd. Hiertoe voldoet zowel de daadwerkelijke overhandiging van een papier waarop de voorwaarden zijn weergegeven, als de toezending daarvan. Het louter bieden van de mogelijkheid om de tekst via een website te downloaden zal over het algemeen niet als terhandstelling worden aangemerkt; op deze wijze zou de gebruiker van de algemene voorwaarden een bepaalde inspanning vereisen van de wederpartij welke niet met artikel 6:234 lid 1 BW lijkt te verenigen. Het vereiste van de terhandstelling vloeit voort uit de noodzaak ad artikel 6:233 sub b BW om de wederpartij een redelijke mogelijkheid te bieden om kennis te nemen van de inhoud. Tevens dienen de algemene voorwaarden qua grootte goed leesbaar zijn. Een gangbare vorm om de aanvaarding van de algemene voorwaarden vast te leggen, het voor ontvangst laten tekenen door de wederpartij. Indien de terhandstelling redelijkerwijs niet mogelijk is, biedt artikel 6:234 lid 1 sub b BW de mogelijkheid om voordat de overeenkomst tot stand komt aan de wederpartij kenbaar te maken dat de voorwaarden bij de gebruiker ter inzage liggen danwel bij een vestiging van de Kamer van Koophandel of de griffie van het Gemeenschappelijk Hof van Justitie van Aruba, Curaçao, Sint Maarten en van Bonaire, Sint Eustatius en Saba zijn gedeponeerd. Daarnaast kunnen de voorwaarden desgewenst aan de wederpartij worden toegezonden. Deze mogelijkheid kan alleen gehanteerd worden als de terhandstelling niet mogelijk is, zoals in geval van een telefonisch afgesloten overeenkomst. In dit geval wordt de verplichting tot terhandstelling vervangen door een tweeledige mededelingsplicht: enerzijds dient de gebruiker mee te delen dat en waar de voorwaarden kunnen worden ingezien, anderzijds dient de gebruiker aan te geven dat hij de voorwaarden desgewenst zal toezenden.11 Hoewel de voorwaarden dienen te worden toegezonden alvorens de overeenkomst wordt afgesloten, blijkt uit de praktijk dat de wederpartij zelden geneigd is om het afsluiten van de overeenkomst uit te stellen in afwachting van de ontvangst van de algemene voorwaarden. Als gevolg hiervan wordt de overeenkomst vaak getekend zonder dat de voorwaarden bekend zijn bij danwel ontvangen zijn door de wederpartij. Toch heeft het zin om ook dan de voorwaarden alsnog toe te zenden na het ondertekenen van de overeenkomst, mede opdat de wederpartij zich alsnog een beeld kan vormen van haar rechtspositie en ten behoeve van de dossiervorming. Mede om deze reden bepaalt de wet dat als de wederpartij de gebruiker om toezending verzoekt, deze de algemene voorwaarden onverwijld en op zijn kosten aan haar cliënt moet toesturen. Doet zij dat niet dan zijn de voorwaarden vernietigbaar op grond van artikel 6:234 lid 2 BW.

11

Rinkes en Hendrikse, 2010, p. 153-191.

8


Met “onverwijld” wordt bedoeld: zonder vertraging. Als vuistregel geldt dat nog sprake is van onverwijld, als de algemene voorwaarden worden verstuurd op de tweede werkdag na binnenkomst van het verzoek van de wederpartij.12 Het in artikel 6:234 lid 1 en 2 BW omtrent de verplichting tot toezending bepaalde is niet van toepassing, voor zover deze toepassing redelijkerwijze niet van de gebruiker kan worden gevergd. Dan kan worden volstaan met de mededeling dat de algemene voorwaarden bij de gebruiker ter inzage liggen of bij een vestiging van de Kamer van Koophandel of de griffie zijn gedeponeerd.13 Bij een tussentijdse wijziging van de algemene voorwaarden zal de wederpartij de wijzigingen als zodanig moeten accepteren, aangezien dit als een aanvullende overeenkomst wordt beschouwd.14 Uit de jurisprudentie blijkt dat de Hoge Raad vooralsnog weinig voelt voor een versoepeling van de informatieplicht.15

1.1.4 Kernbedingen Artikel 6:231 BW stelt dat onder algemene voorwaarden niet worden verstaan de bedingen die de kern (oftewel de essentialia) van de prestaties aangeven, voor zover deze bedingen duidelijk en begrijpelijk zijn geformuleerd. Dit zijn de zogeheten kernbedingen. De Hoge Raad heeft reeds in 1997 overwogen dat het begrip kernbeding zo beperkt mogelijk dient te worden opgevat. Het betreft de bepalingen zonder welke een overeenkomst, bij gebreke van voldoende bepaalbaarheid van de verbintenissen, niet tot stand komt. De prijs is logischerwijs altijd een kernbeding. Ook de omschrijving van de dekking bij een verzekeringsovereenkomst alsook de dekkingsuitsluitingsclausules worden aangemerkt als kernbedingen. 16 De rechter mag kernbedingen niet op hun mogelijk onredelijk bezwarend karakter toetsen omdat dit zou neerkomen op een introductie van een “iustum pretium”17 regel in het contractenrecht wat niet als zodanig is aanvaard. Deze regel komt hierop neer dat een rechtvaardige prijs (of ruimer: een zeker evenwicht tussen de waarde van de prestaties die partijen over en weer verschuldigd zijn) geen voorwaarde is voor de geldigheid van een overeenkomst. 18 Een overeenkomst die inhoudelijk zeer onevenwichtig is (bijvoorbeeld een prijs die als veel te hoog wordt ervaren), kan dus niet alleen op die grond vernietigd worden, ook niet als er over die prijs niet afzonderlijk is onderhandeld. De gevolgen zijn hierbij voor rekening van de wederpartij. Overigens is een beding dat voor partijen erg belangrijk is, louter om die reden nog geen kernbeding; in beginsel kunnen partijen dus niet zelf een bepaald beding tot kernbeding bestempelen. wel kan het mee worden genomen in de afwegingen. Zo zou de wederpartij kunnen aangeven dat hij zonder een bepaald

12

Jongeneel, 2010, p. 111-120 en Rinkes en Hendrikse, 2010, p. 153-192. Rinkes en Hendrikse, 2010, p. 174-178. 14 HR 12 januari 1996, NJ 1996, 683 (Kroymans/Sun Alliance) en HR 14 mei 2004, RvdW 2004, 74 (Witte/Alte Leipziger). 15 Loos, 2001, p.1-5 en Loos, 2006, p. 61—91. 16 Vriesekoop-van Seumeren 2002, p. 181-190. 17 Hesselink, 2004, p. 53 18 Grosheide, 1996 , p. 6227. 13

9


beding de overeenkomst nooit zou hebben afgesloten. De rechter kan met deze omstandigheid rekening houden bij een bewijslastverdeling.19 Ook al kunnen kernbedingen niet getoetst worden aan de norm onredelijk bezwarend, de toetsing aan redelijkheid en billijkheid blijft uiteraard mogelijk (artikel 6:2 BW, artikel 6:248 BW). De Hoge Raad heeft beslist dat met betrekking tot één feitencomplex artikel 6:233, aanhef en sub a BW (vernietiging van een algemene voorwaarde op de grond dat de voorwaarde onredelijk bezwarend is) en artikel 6:248 lid 2 BW niet naast elkaar of tegelijkertijd kunnen worden toegepast. Het is wel mogelijk om voor een van beide artikelen te kiezen. Er is tussen beide dus geen sprake van cumulatie of exclusiviteit maar van alternativiteit.

1.1.5 De uitleg van algemene voorwaarden Richtinggevend bij de uitleg van contractsbepalingen is de redelijkheid en billijkheid.20 De Hoge Raad gaf in diverse arresten21 als overweging dat het bij uitleg van contractsbepalingen aankomt op de zin die partijen in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan deze bepalingen mochten toekennen en op hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten. Hieraan werd toegevoegd dat mede van belang is de rechtskennis van de partijen. Verwezen wordt naar de Haviltexnorm (zie tevens paragraaf 1.2.1), waarbij ook rekening wordt gehouden met wat partijen gezien onder meer de maatschappelijke kring waartoe ze behoren mogen verwachten.22 Wanneer partijen een individuele afspraak hebben gemaakt die afwijkt van de algemene voorwaarden, zal die afspraak de andersluidende algemene voorwaarden ter zijde stellen. Zinsneden die aan de algemene voorwaarden zijn toegevoegd, zullen redelijkerwijs voorrang hebben boven de standaardtekst. Mede om deze reden is in artikel 6:238 lid 2 BW-Nl. bepaald dat bij twijfel over de betekenis, de voor de consument gunstigste interpretatie prevaleert, de zogenoemde uitleg contraproferentem.23 Overigens is deze bescherming alleen voor de consument wettelijk vastgelegd. Een consument wordt gedefinieerd als een natuurlijke persoon die niet handelt in de uitoefening van een beroep of bedrijf (artikel 6:236 - 6:238 BW).

1.1.6 Het toetsingskader Het centrale toetsingsartikel in Afdeling 6.5.3 is artikel 6:233 BW. Op grond van die bepaling is een beding in algemene voorwaarden vernietigbaar indien het onredelijk bezwarend is (artikel 6:233 a BW) of de gebruiker van de voorwaarden de wederpartij geen redelijke mogelijkheid heeft geboden van die

19

Rinkes en Hendrikse, 2010, p. 174-177. Van Rossum, 2010, p. 51. 21 Van Rossum, 2010, p. 51-82. 22 HR 13 maart 1981, NJ 1981, 635 (Ermes/Haviltex). 23 Van Rossum, 2010, p. 61-69 en Jongeneel, 2010, p. 359-371. 20

10


voorwaarden kennis te nemen (artikel 6:233 b BW). De vernietigbaarheid kan ook buitengerechtelijk worden ingeroepen (artikel 6:246 jo artikel 3:50 BW).24 Zoals aangegeven in paragraaf 1.1.4 en 1.1.5 mogen in algemene voorwaarden geen als onredelijk te beschouwen bedingen voorkomen. De wetgever heeft twee lijsten opgesteld, waarmee de open norm van artikel 6:233 sub a BW nader wordt ingevuld (artikel 6:236-238 BW). Deze lijsten gelden bij overeenkomsten tussen een gebruiker en een consument. Artikel 6:236 BW, bekend als de zwarte lijst, bevat bedingen die, indien opgenomen in algemene voorwaarden, door de wet als onredelijk bezwarend worden aangemerkt. Tegenbewijs is niet nodig. Indien een beding in artikel 6:236 BW voorkomt, is dat enkele feit al voldoende om tot een onredelijk bezwarend karakter te concluderen, zodat het beding op grond van artikel 6:233 sub a BW kan worden vernietigd. Artikel 6:237 BW, bekend als de grijze lijst, wijkt van artikel 6:236 BW af in de zin dat de erop staande bedingen niet als onredelijk bezwarend worden aangemerkt, maar slechts worden vermoed onredelijk bezwarend te zijn. Dit geeft de gebruiker van de algemene voorwaarden de mogelijkheid om tegenbewijs te leveren dat het beding dus geen onredelijk bezwarend karakter heeft. Artikel 6:237 BW schept dus niet zelf vernietigbaarheid, maar dient in samenhang met artikel 6:233 sub a BW te worden beschouwd. De vernietigbaarheid van een beding in algemene voorwaarden leidt in het algemeen niet tot vernietiging van de gehele overeenkomst. 25 Op basis van de algemene regeling van de partiële nietigheid (artikel 3:41 BW) wordt slechts dat deel van de rechtshandeling ongedaan gemaakt dat met het nietige deel in onverbrekelijk verband staat.26 27

1.2.

Algemene Voorwaarden en schadeverzekeringen

1.2.1 De dekkingsomschrijving in de verzekeringsovereenkomst Om vast te stellen of een beding al dan niet als een kernbeding dient te worden aangemerkt bij verzekeringen stelt Wansink 28 voor om na te gaan of een beding de schadelast en derhalve de premiestelling rechtstreeks beïnvloedt. Om een voorbeeld te geven: bij een opstalverzekering kunnen als kernbedingen worden aangemerkt: de verzekerde som, de premie en de omschrijving van het gevaarsobject alsook eventuele uitsluitingen. Deze zijn dan dus van rechterlijke toetsing uitgesloten.29 In de jurisprudentie komt men gevallen tegen waarbij tegen een beroep op een uitsluitingsclausule als verweer wordt aangevoerd dat de clausule een algemene voorwaarde vormt, waarvan de vernietiging wordt ingeroepen aangezien de klant niet vóór het afsluiten van de verzekering van de

24

Wessels en Wissink, 2010, p. 9. Van den Brink, 2010, p. 83-91. 26 HR 17 december 1999, NJ 2000, 140 (Breg/Makelaardij Asper). 27 Hartkamp en Sieburgh 6-3, 2010 nr. 510 en 645 e.v. 28 Wansink, 2009, p. 19. 29 Hendrikse, 2008, p. 21-64 en Vriesendorp-Van Seumeren, 2002, p. 77-151. 25

11


uitsluitingsclausule in kennis gesteld en de polis pas nadat zich een schade had voorgedaan. De clausule werd dan geacht onredelijk bezwarend te zijn. 30 Voor wat de interpretatie van verzekeringsovereenkomsten en bijbehorende algemene voorwaarden betreft, dient 31 in de eerste plaats te worden vastgesteld of de betrokken voorwaarde duidelijk en begrijpelijk is en eenduidig uitgelegd kan worden. Indien de rechtbank oordeelt dat een clausule onduidelijk is en dus voor meer dan één uitleg vatbaar is, wordt in de regel op grond van artikel 6:238 lid 2 BW-Nl. de voorkeur gegeven aan de interpretatie welke in het voordeel is van de consument, mede uitgaande van de omstandigheden van het geval. 32 33 34 Staat bij de Haviltexnorm (zie 1.1.5) centraal dat de omstandigheden van het geval mede bepalend zijn voor de interpretatie van een geval, bij de CAO norm wordt ervan uitgegaan dat primair de bewoording van doorslaggevende betekenis is voor de uitleg van een tekst. Heden ten dage worden beide gezichtspunten beschouwd als niet tegengesteld aan elkaar maar een vloeiende overgang bevattende met een gemeenschappelijke grondslag: de redelijkheid en billijkheid alsook de omstandigheden van he geval. Indien de verzekeringnemer gebruik heeft gemaakt van de diensten van een onafhankelijke verzekeringstussenpersoon 35 dan oordeelt de rechter dat die tussenpersoon de reikwijdte van de polisvoorwaarden behoorde uit te leggen aan de verzekeringnemer. In Nederland werd met de in werking treding van de Wet op het financieel toezicht in 200736 van de tussenpersoon een versterkte voorlichtende rol verwacht aan de klanten voorafgaand aan het afsluiten van een verzekering. 37 In Curaçao is deze wet nog niet van kracht. Het handelen van de assurantietussenpersoon wordt op Curaçao gereguleerd in de Landsverordening Assurantiebemiddeling (LAB). De onafhankelijke verzekeringstussenpersoon heeft zowel een zorgplicht als een informatieplicht.38 Indien een consument verzekerde en een verzekeraar een geschil hebben over de uitleg van een polisvoorwaarde, dient naar analogie van artikel 6:238 lid 2 BW-Nl. gekozen te worden voor een uitleg ten nadele van de verzekeraar (de reeds eerder genoemde contraproferentem regel). 39 Een door de toezichthouder aangewezen beheerder van een verzekeringsportefeuille wordt beschouwd als een verlengstuk van de verzekeringsmaatschappij waartoe de betreffende portefeuille behoort, en kan zich naar de klanten toe er niet op beroepen niet op de hoogte te zijn van de vigerende algemene voorwaarden. De rechter besliste in een dergelijk geval op Curaçao in het voordeel van de verzekeringnemer.40 In een ander geval welke zich afspeelde op Bonaire, oordeelde de rechter dat de

30

HR 8 februari 2011, LJN BO9618 (Delphi N.V./Marine Specialty Management Inc.). Hendrikse, 2008, p. 144-153. 32 HR 13 maart 1981, NJ 1981, 635 (Ermes/Haviltex). 33 HR 17 september 1993, NJ 1994, 173 (Gerritse/HAS), HR 28 juni 2002, NJ 2003, 111 (Buijsman en Elsenburg/ Motel Akersloot) en HR 16 mei 2003, NJ 2003, 470 (London/Noordhollandsche). 34 HR 20 februari 2004, NJ 2005, 493 (Pensioenfonds DSM/Fox). 35 Landsverordening Assurantiebemiddeling Curaçao en de Wet Assurantiebemiddeling Nederland 36 Wet Financieel Toezicht Nederland, 1 januari 2007. 37 HR 17 december 1976, NJ 1977, 241 (Bunde / Erckens) en HR 28 april 1989, NJ 1990, 583 (Liszkay/Harman). 38 De Jong, 2008, p. 47-86. 39 HR10 december1993, RvdW 1993, 247 (Fräser/Bruinisse). 40 GHvJ 7 december 2010, LJN, BO7460 (C.A. de Seguros La Internacional). 31

12


verzekeringnemer door het voor ontvangst tekenen van de algemene voorwaarden, zich vervolgens niet kan beroepen op het niet op de hoogte zijn van die algemene voorwaarden. 41

1.2.2 Juridische facetten van de schadeverzekering Bij de schadeverzekering krijgt men voor wat de algemene voorwaarden betreft vaak te maken met het aandachtspunt van de kwalitatieve rechten (artikel 6:251 BW). Zo wordt bijvoorbeeld bij een brandverzekering vaak bepaald dat bij eigendomsoverdracht van het huis de verzekering eindigt. Ook wordt soms bepaald dat de dekking na de overdracht nog 60 dagen voortduurt. Daarnaast wordt bij een motorrijtuigenverzekering in de praktijk altijd overeengekomen dat bij eigendomsoverdracht de verzekering eindigt. Als een verzekeringnemer zich tegen de gevolgen van zijn wettelijke aansprakelijkheid voor schade aan derden toegebracht in verband met zijn motorvoertuig verplicht verzekert bij een verzekeraar, dan zal degene die gewond raakt bij een aanrijding met dat motorvoertuig, aan de overeenkomst tussen de verzekeringnemer en de verzekeraar als derde volgens de algemene beginselen van het recht geen rechtstreekse aanspraak kunnen maken op dekking van de schade door de verzekeraar. De Curaçaose Wet Aansprakelijkheidsverzekering Motorrijtuigen (WAM),42waarbij aan de eigenaar van een motorrijtuig de verplichting wordt opgelegd zijn motorrijtuigen voor schade aangericht aan derden (= wettelijke aansprakelijkheid, WA) te verzekeren, kent echter aan de benadeelde een eigen recht toe op een rechtstreekse vergoeding van zijn schade door de betreffende verzekeraar.

41 42

GHvJ 27 januari 2010, LJN: BL1968 (Royal Sun Alliance Bonaire). Landsverordening Aansprakelijkheid Motorrijtuigen Curaçao.

13


2 Het nieuwe verzekeringsrecht van Curaçao 2.1

Een korte uitwijding over het nieuwe verzekeringsrecht van Curaçao

Verzekeraars hebben een zekere mate van flexibiliteit om eigen regels op te nemen in hun polisvoorwaarden. 43 Deze vrijheid werd voor wat Curaçao betreft tot nu toe gereguleerd door de wettelijke regeling aangaande algemene voorwaarden (artikel 6:231-247 BW). De Landsverordening tot vaststelling van de titels 17 en 18 van Boek 7 van het Burgerlijk Wetboek (Landsverordening verzekering en lijfrente) is door de Staten van Curaçao aangenomen op 20 november 2011. Deze verordening strekt tot hercodificatie in het nieuwe Burgerlijk Wetboek van het verouderde in het Wetboek van Koophandel geregelde verzekeringsrecht. Het ontwerp is ontleend aan de Nederlandse wet welke in werking is getreden op 1 januari 2006 (titel 7.17 BW-Nl.) en bouwt voort op de per 1 januari 2001 ingevoerde Boeken 3, 5 en 6 nieuw BW (voormalige Nederlandse Antillen). 2.1.1

Schade- en sommenverzekeringen

Voor wat betreft het nieuwe verzekeringsrecht van Curaçao is gekozen voor een opzet, waarbij verzekering wordt onderscheiden in schade- en sommenverzekering waarbij een schadeverzekering tot doel heeft vermogensschade te vergoeden, terwijl het bij sommenverzekering niet uitmaakt of, en in hoeverre, met de uitkering schade wordt vergoed. Voortbordurende op dit onderscheid bevat titel 7.17 drie afdelingen. In de eerste afdeling zijn de bepalingen opgenomen die bij schade- en sommenverzekering beide gelden. De tweede afdeling is aan schadeverzekering gewijd en de derde aan sommenverzekering. Deze laatste afdeling bestaat op haar beurt uit twee paragrafen. De eerste bevat de artikelen welke voor alle sommenverzekeringen gelden; de tweede heeft uitsluitend betrekking op de levensverzekering. 2.1.2 Een overzicht van een aantal belangrijke wijzigingen in het nieuwe verzekeringsrecht De Landsverordening verzekering en lijfrente geeft veel aandacht aan de consumentenbescherming, mede in relatie tot de consumentenbescherming met betrekking tot algemene voorwaarden in afdeling 6.5.3. De bescherming van de particulier komt allereerst hierin tot uiting dat van verschillende bepalingen niet ten nadele van de verzekeringnemer of de tot uitkering gerechtigde kan worden afgeweken indien de verzekeringnemer een particulier is. In afzonderlijke slotartikelen wordt aangegeven van welke bepalingen in één of meer opzichten niet mag worden afgeweken. Deze zijn voor de afdelingen 1 en 2 de artikelen 7:943 BW en 7:963 BW, en voor de paragrafen van afdeling 3 de artikelen 7:974 BW en 7:986 BW. De landsverordening brengt onder meer wijziging in de regeling van de mededelingsplicht (artikelen 7:928 BW tot en met 7:930 BW en artikel 7:977 BW), de mogelijkheid van bewijslevering door de verzekeringnemer of de tot uitkering gerechtigde (beperking daartoe ontbreekt), de elektronische polis (artikel 7:932 BW juncto artikel 135a Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering), de betaling door de verzekeraar aan een tussenpersoon ter doorbetaling aan de tot uitkering gerechtigde (artikel 7:937), de 43

HR 9 juni 2006, NJ 2006, 326 (Winterthur/Janssen).

14


opzegging (artikel 7:940 BW), het bedrog bij schadevaststelling (artikel 7:941 lid 5 BW), de verjaring (artikelen 7:942 en 7:985 BW), de eigen roekeloosheid van de verzekerde (artikel 7:952 BW), de ‘directe actie’ van de benadeelde tegen de verzekeraar bij een aansprakelijkheidsverzekering (artikel 7:954), de subrogatie (artikel 7:962 BW), de sommenverzekering in het algemeen (artikelen 7:964 tot en met 7:974 BW), de verzorgingsbescherming van de verzekeringnemer of begunstigde tegen uitwinning van een levensverzekering in geval van faillissement of derdenbeslag (artikel 7:986, vierde lid, en buiten titel 7.17 BW: artikel 4:215 BW, vijfde lid, artikel 479p Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering en artikel 18a Faillissementsbesluit 1931). Op een aantal van deze wijzigingen die essentieel zijn voor wat betreft de regulering van de algemene voorwaarden wordt in het hiernavolgende afzonderlijk ingegaan, te weten de mededelingsplicht, wijziging van de dekking, opzegging van de overeenkomst en verjaring.

2.1.3

De mededelingsplicht in het nieuwe verzekeringsrecht

Artikel 7:928 BW regelt de mededelingsplicht. De verzekeraar kon zich tot de inwerkingtreding van het nieuwe verzekeringsrecht op nietigheid van de overeenkomst beroepen indien de verzekeringnemer hem onjuist of onvolledig had voorgelicht, zodat hij bij kennis van de ware feiten de verzekering niet of slechts op andere voorwaarden zou hebben gesloten. De bezwaren hiertegen zijn dat de nietigheid de verzekeringnemer en de tot uitkering gerechtigde veelal te zwaar treft. Het nieuwe verzekeringsrecht legt de verzekeringnemer een bijzondere mededelingsplicht op: in het eerste lid van artikel 7:928 staat dat de verzekeringnemer steeds verplicht is de verzekeraar vóór het sluiten van de overeenkomst in te lichten omtrent alle feiten die hij kent of behoort te kennen. Dit strekt zich niet uit tot alles wat voor de verzekeraar van belang is, of van belang kan zijn, maar is beperkt tot de feiten waarvan de verzekeringnemer weet, of waarvan hij behoort te weten, dat zij voor de verzekeraar van belang zijn of kunnen zijn. Wat de verzekeringnemer weet of behoort te weten, kan worden afgeleid uit de in het zesde lid genoemde vragenlijst. Ook moet rekening worden gehouden met wat een persoon als de verzekeringnemer in deze weet of behoort te begrijpen.44 Feiten omtrent het strafrechtelijk verleden kunnen voor de verzekeraar van groot belang zijn voor de beoordeling van het morele risico. Daartegenover staat het belang van de verzekeringnemer en de tot uitkering gerechtigde, dat zij door hun strafrechtelijk verleden niet door de jaren heen vervolgd blijven. De in het vijfde lid van artikel 7:928 BW voorgestelde bepaling – met een termijn van acht jaren – tracht aan beide belangen tegemoet te komen. Indien in een vragenlijst niet naar het strafrechtelijk verleden wordt gevraagd, behoeft de verzekeringnemer ingevolge het zesde lid daarover ook geen mededelingen te doen. Alhoewel de verzekeraar de verzekeringnemer op de mogelijke gevolgen van de niet-nakoming van de mededelingsplicht dient te wijzen, heeft het nieuwe verzekeringsrecht de beslissing over het voortbestaan van de verzekering slechts in uiterste gevallen in de handen van de verzekeraar gelegd om te voorkomen dat een verzekering op grond van minder ernstige tekortkomingen kan worden opgezegd. In alle overige gevallen blijft de verzekering dus

44

HR 3 november 1978, NJ 1980, 500 (Maarnse broodbezorger).

15


bestaan, met ingevolge artikel 7:930 BW de mogelijkheid van een lagere uitkering. Daarentegen geeft artikel 7:930 lid 3 BW de verzekeringnemer een recht tot opzegging van de polis. Ingevolge artikel 6:233, onderdeel b, BW is een beding in algemene voorwaarden vernietigbaar indien de gebruiker aan de wederpartij niet een redelijke mogelijkheid heeft geboden om van de algemene voorwaarden kennis te nemen door middel van de terhandstelling (6:234 lid 1 sub a BW). De voordelen van het sluiten van overeenkomsten langs elektronische weg zouden echter grotendeels teniet worden gedaan indien voor of bij het sluiten van die overeenkomst de algemene voorwaarden in schriftelijke vorm ter beschikking moeten worden gesteld. Aan dit bezwaar wordt in het nieuwe verzekeringsrecht in het aangepaste artikel 6:234 lid 2 BW tegemoetgekomen. Indien een overeenkomst niet langs elektronische weg wordt gesloten, is het eveneens doelmatig om de gebruiker toch de bevoegdheid te geven om de algemene voorwaarden voor of bij het sluiten van de overeenkomst langs elektronische weg ter beschikking te stellen. Ook diens wederpartij kan er de voorkeur aan geven om de algemene voorwaarden bijvoorbeeld via e-mail te ontvangen.

2.1.4 Wijziging van de dekking, opzegging van de overeenkomst en verjaring in het nieuwe verzekeringsrecht De verzekeringspolis kan aan wanbetaling van de premie opschorting of beëindiging van de dekking of van de verzekering verbinden. De wet beschermt de tot uitkering gerechtigde tegen het onthouden worden van een recht op een uitkering of op dekking louter vanwege het achterwege blijven van de premiebetaling. Naast een aanmaning zoals gesteld in artikel 7:934 BW voordat de verzekering of dekking kan worden geschorst of beëindigd, dient de verzekeringnemer door de verzekeraar duidelijk te worden gewezen op de gevolgen van het niet tijdig betalen van de premie. Artikel 6:127 lid 2 BW staat toe dat premieschulden worden verrekend met een uitkering aan de verzekeringnemer. Artikel 7:935 BW staat in aanvulling hierop ook verrekening van premies met een uitkering toe indien niet de verzekeringnemer, maar een derde de tot uitkering gerechtigde is. De artikels 7:936 en 7:937 BW dienen ter bescherming van de verzekeringnemer tegen het onvermogen van de verzekeringstussenpersoon om de uitkering aan de verzekerde te voldoen. Hierbij geldt dat de verzekeraar bij betaling aan de tussenpersoon pas is gekweten zodra de uitkering aan de tot uitkering gerechtigde is voldaan. Artikel 7:940 BW bevat enkele voorschriften omtrent opzegging van de overeenkomst. Het eerste lid betreft verzekeringen die automatisch doorlopen zolang niet tijdig is opgezegd waarbij een opzegtermijn van twee maanden als redelijk wordt beschouwd. Artikel 7:941 BW gaat nader in op de meldingsplicht. Deze verplichting ontstaat zodra de verzekeringnemer of de tot uitkering gerechtigde op de hoogte is of behoort te zijn van het schadevoorval. Voorwaarde is dat de mededeling zo spoedig als redelijkerwijs mogelijk is wordt gedaan. De bepalingen omtrent verjaring, vervat in titel 11 van Boek 3, zijn van regelend recht. Artikel 6:236 sub g BW plaatst een verjaringstermijn van minder dan een jaar op de zwarte lijst.

16


In Artikel 7:952 BW wordt gesproken van opzet of roekeloosheid als uitsluitingsgrond. Partijen kunnen overeenkomen om ook lichtere graden van schuld van de dekking uitsluiten. In hoeverre zij dit kunnen uitbreiden zonder dat dit in strijd komt met de goede zeden en de openbare orde, dient aan artikel 3:40 BW te worden getoetst.

2.2

Standaardbedingen in algemene voorwaarden van verzekeringen

Het Verbond van Verzekeraars in Nederland heeft ten behoeve van haar leden verschillende model clausules opgesteld met als doel het standaardiseren van de gehanteerde clausules en per 1 januari 2010 een gedragscode ingevoerd voor wat betreft de geïnformeerde verlenging van en contractstermijnen voor particuliere schadeverzekeringen. In het hiernavolgende wordt ingegaan op een aantal bedingen die standaard worden opgenomen in algemene voorwaarden van verzekeringen. Aan de hand hiervan zal vervolgens in hoofdstuk 3 de huidige algemene voorwaarden van vier Fatum schadeverzekeringen worden getoetst aan de criteria van onredelijke bezwaardheid. De meldingvervalclausule is van belang bij de vraag of een verzekeraar zich te allen tijde zou kunnen beroepen op het verval van recht op uitkering voor de verzekerde in geval van overschrijding van de contractueel overeengekomen termijn voor het melden van een schade. Vastgesteld dient te worden wanneer er sprake is van een redelijk belang in de zin van art. 7:941 lid 4 BW Nederland. Hiertoe wordt gekeken naar het daadwerkelijk belang van de verzekeraar bij een late schademelding. De fraudevervalclausule refereert naar het feit dat fraude, in welke mate dan ook, bij de vaststelling van de omvang van de schade, leidt tot geheel verval van het recht op een verzekeringsuitkering. Tot de invoering van het nieuwe verzekeringsrecht in Nederland bood de wet de verzekeraar weinig bescherming tegen fraude bij de vaststelling van de omvang van de uitkering en hield de verzekerde recht op het werkelijke uitkeringsbedrag. Op grond van het Benzol-arrest 45 was reeds duidelijk geworden dat de ontbindingsmogelijkheid niet gebruikt kon worden om de verzekerde ieder recht op uitkering te ontzeggen. Het nieuwe verzekeringsrecht (artikel 7:941 lid 5 BW) bepaalt dat het recht op uitkering vervalt indien een verplichting door de uitkeringsgerechtigde of de verzekeringnemer niet is nagekomen met de opzet de assuradeur te misleiden, behoudens voorzover deze misleiding het verval van het recht op uitkering niet rechtvaardigt. Deze bepaling is op grond van art. 7:943 lid 2 BW van dwingend recht en schrijft voor wanneer de verzekeraar bij fraude de gehele uitkering mag weigeren op grond van bijzondere omstandigheden. De opzeggingsclausule geeft de verzekeraar de mogelijkheid de verzekeringsovereenkomst op te zeggen indien zich een bepaalde in de polis beschreven situatie voordoet, bijvoorbeeld na een schademelding van de verzekerde. Op grond van artikel 6:237 sub d BW worden clausules die de verzekeraar de bevoegdheid geven zich aan zijn gebondenheid aan de overeenkomst te bevrijden vermoed onredelijk bezwarend te zijn tenzij de clausules de gronden expliciet formuleren en tevens 45

HR 16-1-1959, NJ I960, 46, Benzol.

17


van de verzekeraar niet kan worden gevergd dat hij in die in de clausule genoemde omstandigheden de verzekeringskomst moet continueren. Met de invoering van titel 7.17 is de bescherming tegen opzegging door de verzekeraar uitgebreid. Uitgaande van artikel 7:943 lid 2 BW Nederland kan een verzekeraar de verzekeringsovereenkomst tussentijds slechts opzeggen bij een enkele schademelding indien de verzekeraar aantoont dat continuering van de verzekeringsovereenkomst in het betrokken geval niet meer van hem kan worden gevergd. De schorsingsclausule wordt opgenomen met de bepaling dat in geval van te late premiebetaling de dekking wordt geschorst en dat deze zonder terugwerkende kracht herleeft de dag nadat de verschuldigde premie - inclusief de premie over de geschorste periode - en de kosten zijn voldaan. Deze clausule kan worden geacht in strijd te zijn met artikel 6:236 sub c BW: het geeft namelijk aan de verzekeraar een verdergaande bevoegdheid dan hem volgens de wet toe zou komen, aangezien het alsnog betalen er niet toe zou leiden dat de verzekering met terugwerkende kracht in kracht wordt hersteld. Dientengevolge werd de clausule als onredelijk bezwarend aangemerkt en was het derhalve vernietigbaar. Voor wat betreft het nieuwe verzekeringsrecht spreekt artikel 7:934 BW-Nl. zich niet expliciet uit over de toelaatbaarheid van de schorsingsclausule doch geeft alleen aan welke zorgvuldigheidsvereisten de verzekeraar in acht moet nemen bij het overgaan tot beëindiging of schorsing van de verzekeringsovereenkomst of de dekking (artikels 6:262 en 6:265 BW). Artikel 7:934 BW bepaalt in afwijking van artikel 6:83 sub a BW onder andere dat de te late premiebetaling van vervolgpremie slechts kan leiden tot schorsing van de verzekeringsdekking nadat de schuldenaar na de vervaldag onder vermelding van de gevolgen van het uitblijven van betaling zonder succes is aangemaand tot betaling binnen een termijn van veertien dagen, aanvangende de dag na de aanmaning. Er geldt dus een waarschuwingsplicht voor de verzekeraar. De adresclausule geeft aan dat kennisgevingen aan de verzekerde rechtsgeldig aan het laatst bij de verzekeraar bekende adres van de verzekerde of aan het adres van de tussenpersoon door wiens bemiddeling de verzekering loopt dienen te worden gericht. Een dergelijk beding is conform artikel 6:236 lid 1 BW niet onredelijk bezwarend. In het nieuwe verzekeringsrecht (artikel 7:943 lid 2 BW Nederland) is dit ongewijzigd gebleven. De en bloc clausule geeft de verzekeraar de mogelijkheid om premie en/of voorwaarden van bepaalde verzekeringen integraal en voor alle verzekerden op eenzelfde wijze te wijzigen. De verzekeringnemer heeft hierbij de mogelijkheid om de verzekeringsovereenkomst te beëindigen na kennisneming van de voorgenomen wijziging. Op grond van artikel 6:237 sub c BW geldt een vermoeden van onredelijk bezwaardheid bij een wezenlijke wijziging van de dekking. In het nieuwe verzekeringsrecht in Nederland (artikel 7:940 lid 4 jo artikel 7:943 lid 3 BW Nederland) is een dergelijke clausule niet meer toegestaan in consumentenovereenkomsten. Daarentegen blijft de situatie voor bedrijfsverzekeringsovereenkomsten ongewijzigd, mede op grond van artikel 6:233 sub a BW. De verjaringsclausule en contractuele vervaltermijnen geven voor wat betreft de vordering tot het doen van een verzekeringsuitkering op grond van artikel 3:307 lid 1 BW een tijdsperiode van vijf jaar. Op grond van artikel 6:236 sub g BW gold dat een beding dat een verjaringstermijn verkort tot minder dan een jaar, onredelijk bezwarend was. Het is verzekeraars op dit moment niet meer toegestaan om verjaringstermijnen op te nemen die korter zijn dan drie jaar. Artikel 7:942 lid 2 en 3 BW bepalen dat 18


een nieuwe verjaringstermijn van een half jaar gaat lopen de dag volgende waarop de verzekeraar bij aangetekende brief heeft medegedeeld de aanspraak af te wijzen waarbij er uitdrukkelijk op de halfjaarstermijn moet zijn gewezen. Er mag niet ten nadele van de verzekeringnemer of de uitkeringsgerechtigde van deze termijn worden afgeweken. Voor wat betreft de Na-U-clausule geldt dat een verzekeraar een schade niet in behandeling neemt wanneer hetzelfde evenement ook elders is verzekerd. Artikel 7:961 lid 1 BW bepaalt dat indien een schade door twee verschillende verzekeringen wordt gedekt, de verzekerde met inachtneming van het indemniteitsbeginsel, elk der verzekeraars kan aanspreken.De aangesproken verzekeraar wikkelt de schade volledig af en kan vervolgens het betreffende deel van de schade-uitkering terugvorderen bij de andere verzekeraar(s).

19


3.. De algemene voorwaarden van Fatum schadeverzekeringen 3.1

Een overzicht van de Fatum schadeverzekeringen

Fatum biedt een veelheid van schadeverzekeringen aan, zoals de motorrijtuigenverzekering, de woonhuisverzekering, de inboedelverzekering, de kostbaarhedenverzekering, de aansprakelijkheidsverzekering voor particulieren, de aansprakelijkheidsverzekering voor bedrijven en beroepen, de werkmaterieelverzekering, de geldvervoerverzekering, de combinatieverzekering voor zaken, de brandverzekering de inbraakverzekering, de persoonlijke ongevallenverzekering voor inzittenden en de ongevallenverzekering. De afzonderlijke schadeverzekeringen hebben elk hun eigen algemene voorwaarden, weergegeven in de afzonderlijke polismantels die gedeponeerd zijn bij de griffie van het land Curaçao. De voorwaarden van alle Fatum schadeverzekeringen geven een beschrijving van de begripsomschrijvingen, dekking, uitsluitingen, verplichtingen bij schade, schaderegeling, premie, aanpassing van de verzekering, duur van de verzekering, begin en einde van de verzekering en nadere omschrijvingen. Daarnaast zijn er in bepaalde gevallen een aantal additionele verzekering specifieke voorwaarden zoals in het geval van de motorrijtuigenverzekering de aansprakelijkhied en de no claim opbouw en bij de Woonhuisverzekering Perfect de herbouw- en verkoopwaarde en de onder- en oververzekering. In het hiernavolgende worden de algemene voorwaarden van vier gangbare Fatum schadeverzekeringen getoetst aan de onredelijk bezwarende status (artikel 6:236 BW) en de vermoedelijk onredelijk bezwarende status (artikel 6:237 BW) teneinde vast te stellen of er voorwaarden zijn die als onredelijk bezwarend danwel vermoedelijk onredelijk bezwarend kunnen worden aangemerkt. De keuze voor deze vier schadeverzekeringen is gelegen in het feit dat deze de qua portefeuille grootste groepen schade verzekeringen vormen bij Fatum, waarbij twee van de verzekeringen gericht zijn op de particuliere polishouder (motorrijtuigenverzekering en woonhuisverzekering). De overige twee verzekeringen zijn respectievelijk gericht op een groep personen (aansprakelijkheidsverzekering voor bedrijven en beroepen) en op een onderneming (combinatieverzekering voor zaken). In het geval van de twee laatstgenoemde verzekeringen is de verzekeringnemer geen natuurlijke persoon, maar een rechtspersoon. Bij een dergelijke overeenkomst zijn de zwarte en de grijze lijst niet dwingend. Maar als de verzekeringnemer stelt dat een bepaalde voorwaarde in zijn situatie onredelijk bezwarend is, zal de rechter toch kunnen toetsen aan de hand van artikel 6:23 en 6:237 als de verzekeringnemer een klein bedrijf betreft. Dit staat bekend als de reflexwerking van de zwarte en de grijze lijst.

20


3.2 Toetsing van de algemene voorwaarden van vier gangbare Fatum schadeverzekeringen aan de wettelijke bepalingen. 3.2.1

Fatum Autoflex Motorrijtuigenverzekering

De algemene voorwaarden van de Fatum Autoflex Motorrijtuigenverzekering beslaan 20 artikelen waarin wordt ingegaan op begripsomschrijvingen, de verplichtingen bij schade, de premie, de no-claim regeling, de extra eigen risico, de aanpassing van de verzekering, de wijziging van het risico, het einde van de verzekering, de samenloop met andere verzekeringen en buitenlandse vonnissen. Daarnaast wordt afzonderlijk ingegaan op algemene voorwaarden die specifiek gelden voor de aansprakelijkheidsverzekering tegenover derden zoals de omvang van de dekking, uitsluitingen, de schaderegeling en het plegen van verhaal. Ook op de algemene voorwaarden die specifiek gelden voor de cascoverzekering wordt afzonderlijk ingegaan, te weten de omvang van de dekking, uitsluitingen, de aanpassing van de verzekerde som, de schaderegeling, de no-claim regeling en de afstand van verhaalsrecht. Artikel 2.1 van de algemene voorwaarden stelt dat zodra een verzekerde kennis draagt van een gebeurtenis die voor de maatschappij tot een verplichting kan leiden, deze verplicht is op straffe van verlies van rechten, de maatschappij zo spoedig mogelijk te informeren en de volle medewerking aan de schaderegeling te verlenen. Op grond van artikel 6:237 sub h BW geldt een beding als vermoedelijk onredelijk bezwarend indien er als sanctie op bepaalde gedragingen van de wederpartij, nalaten daaronder begrepen, verval wordt gesteld van haar toekomende rechten of van de bevoegdheid bepaalde verweren te voeren, behoudens voor zover deze gedragingen het verval van die rechten of verweren rechtvaardigen. Artikel 2.1 van de algemene voorwaarden voldoet aan deze omschrijving en kan derhalve als vermoedelijk onredelijk bezwarend voor de wederpartij worden aangemerkt. Evenzo kan artikel 2.2 van de algemene voorwaarden van de Fatum Autoflex Motorrijtuigenverzekering dat stelt dat in geval van een verkeersongeval een verzekerde verplicht is, op straffe van verlies van rechten, terstond dit ongeval te laten registreren door de politie of de Curaçao Road Services, op grond van artikel 6:237 sub h BW als vermoedelijk onredelijk bezwarend voor de wederpartij worden aangemerkt. In artikel 3.3. van de algemene voorwaarden wordt aangegeven dat de verzekering niet van kracht is voor gebeurtenissen, die plaatsvinden nadat de verzekeringnemer weigert de premie en de kosten te voldoen, of de termijn van 30 dagen is verstreken zonder dat de premie en/of kosten zijn betaald. 46 Nadere ingebrekestelling door de maatschappij is daarbij niet nodig. De verzekeringnemer blijft verplicht de premie en de kosten te voldoen. De verzekering wordt weer van kracht voor aanspraken of omstandigheden die voortvloeien uit een handelen of nalaten dat plaats vindt na de dag waarop alle 46

GHvJ, 23 juni1998, NJ 1998, 918, LJN AD2900

21


onbetaald gebleven premies over de reeds verstreken termijnen, inclusief kosten door de maatschappij zijn ontvangen. Conform artikel 6:236 sub c BW is een beding onredelijk bezwarend als het een de wederpartij volgens de wet toekomende bevoegdheid tot opschorting van de nakoming uitsluit of beperkt of de gebruiker een verdergaande bevoegdheid tot opschorting verleent dan hem volgens de wet toekomt. In het onderhavige geval lijkt hiervan sprake te zijn. De voorwaarde verleende de verzekeraar immers een verdergaande bevoegdheid dan hem volgens de wet toekwam, aangezien het alsnog betalen er niet toe leidde dat de verzekering met terugwerkende kracht in kracht wordt hersteld. Dit brengt met zich mee dat de betreffende algemene voorwaarde als onredelijk bezwarend dient te worden aangemerkt en derhalve vernietigbaar is. De algemene voorwaarden van Autoflex geven in 6.1 aan dat de maatschappij het recht heeft de premies en/of de voorwaarden van bepaalde groepen verzekeringen en-bloc te wijzigen. Behoort deze verzekering tot die groep, dan is de maatschappij gerechtigd de premie en/of voorwaarden van deze verzekering in overeenstemming met de wijziging aan te passen. De verzekeringnemer wordt van de wijziging in kennis gesteld en wordt geacht hiermee te hebben ingestemd, tenzij hij binnen de in de mededeling genoemde termijn schriftelijk het tegendeel heeft bericht. In dit laatste geval eindigt de verzekering op de datum die in de mededeling door de maatschappij is genoemd. De mogelijkheid van opzegging door de verzekeringnemer geldt niet indien de wijziging van de premie en/of voorwaarden voortvloeit uit wettelijke regelingen of bepalingen of de wijziging een verlaging van de premie en/of een uitbreiding van de dekking inhoudt. Conform artikel 6:237 sub d BW geldt een beding als vermoedelijk onredelijk bezwarend indien het de gebruiker van zijn gebondenheid aan de overeenkomst bevrijdt of hem de bevoegdheid daartoe geeft, anders dan op in de overeenkomst vermelde gronden die van dien aard zijn dat deze gebondenheid niet meer van hem kan worden gevergd. In de onderhavige algemene voorwaarde lijkt hiervan sprake te zijn, waardoor het als vermoedelijk onredelijk bezwarend kan worden aangemerkt. Een terughoudend hanteren door de verzekeraar van zijn bevoegdheid tot tussentijdse opzegging van de verzekeringsovereenkomst lijkt op zijn plaats. In geval van opzegging zal de verzekerde veelal behoefte hebben aan vervangende dekking en het vinden daarvan zal door de eerdere opzegging worden bemoeilijkt: de eerdere opzegging zal in veel gevallen voor een andere verzekeraar een reden zijn om de aangeboden post niet te accepteren. In artikel 6.2 van de algemene voorwaarden wordt aangegeven dat de maatschappij het recht heeft de verzekeringsovereenkomst te wijzigen indien binnen 30 dagen nadat de maatschappij een schadegeval, dat voor de maatschappij tot een verplichting tot uitkering kan leiden, haar ter kennis is gekomen, binnen 30 dagen nadat de maatschappij een onder deze verzekering gereclameerde uitkering heeft verleend, dan wel heeft afgewezen. Conform artikel 6:237 sub d BW is een beding vermoedelijk onredelijk bezwarend als het de gebruiker van zijn gebondenheid aan de overeenkomst bevrijdt of hem de bevoegdheid daartoe geeft, anders dan op in de overeenkomst vermelde gronden die van dien aard zijn dat deze gebondenheid niet meer van hem kan worden gevergd. In het onderhavige geval is hiervan sprake. Fatum heeft de bevoegdheid zich aan zijn gebondenheid aan de overeenkomst te bevrijden 22


zonder dat de gronden die dit zouden kunnen rechtvaardigen expliciet zijn aangegeven. Alhoewel niet gezegd kan worden dat Fatum onder alle omstandigheden de verzekeringsovereenkomst moet continueren na een schademelding van de verzekerde, zal een expliciet onderscheid dienen te worden gemaakt tussen bijvoorbeeld wangedrag van de verzekerde zoals brandstichting, en een schadevoorval buiten de beïnvloedingssfeer van de verzekerde om, zoals bijvoorbeeld een blikseminslag. De algemene voorwaarden van Fatum Motorrijtuigenverzekering Autoflex vermelden in artikel 10 dat de maatschappij niet gehouden is tot vergoeding van kosten van rechtsbijstand voor buiten de voormalige Nederlandse Antillen en Aruba gevoerde processen en evenmin gehouden is uitspraken en dergelijke processen als maatgevend voor de aansprakelijkheid te beschouwen. De gebruiker is hier geheel eenzijdig in het bepalen dat een deel van de contractueel overeen gekomen vergoeding van schade gerelateerde kosten niet vergoed zal worden. Conform artikel 6:236 sub d BW is een beding onredelijk bezwarend en dientengevolge nietig indien de beoordeling van de vraag of de gebruiker in de nakoming van een of meer van zijn verbintenissen is tekortgeschoten aan hem zelf wordt overgelaten, of dat de uitoefening van de rechten die de wederpartij ter zake van een zodanige tekortkoming volgens de wet toekomen, afhankelijk wordt gesteld van de voorwaarde dat deze eerst een derde in rechte heeft aangesproken. Artikel 10 van de algemene voorwaarden van de Fatum Autoflex verzekering laat het aan Fatum zelf over om te bepalen of Fatum in de nakoming van zijn verbintenissen is tekortgeschoten en kan bezien worden als een onredelijk bezwarend beding voor de wederpartij. Artikel 9 van de algemene voorwaarden van de Fatum Autoflex Motorrijtuigenverzekering stelt dat wanneer blijkt dat de gevolgen van een schadegeval door een of meer elders gesloten verzekeringen geehel of gedeeltelijk zijn gedekt of zouden zijn gedekt indien deze verzekering niet bestond, de maatschappij slechts tot schadevergoeding verplicht is voor zover de schade het bedrag te boven gaat dat uit hoofde van elders gesloten verzekeringen wordt vergoed of zou zijn vergoed indien deze verzekering niet bestond. Conform artikel 6:237 sub b BW geldt een beding als vermoedelijk onredelijk bezwarend als de inhoud van de verplichtingen van de gebruiker wezenlijk wordt beperkt ten opzichte van hetgeen de wederpartij, mede gelet op de wettelijke regels die op de overeenkomst betrekking hebben, zonder dat beding redelijkerwijs mocht verwachten. Vanuit dit kader belicht kan artikel 9 van de algemene voorwaarden van de Fatum Autoflex Motorrijtuigenverzekering als vermoedelijk onredelijk bezwarend voor de wederpartij kunnen worden aangemerkt.

3.2.2

Fatum Perfect Woonhuisverzekering

De algemene voorwaarden van deze verzekering zijn weergegeven in tien artikelen en hebben betrekking op de dekking, uitsluitingen, verplichtingen bij schade, de schaderegeling, de premie, de aanpassing van de verzekering, de duur van de verzekering, het begin en einde van de verzekering en de bekendheid met de verzekering. Tevens worden definities gegeven van de in de polis gehanteerde begrippen. 23


Voor wat betreft de Perfect Woonhuisverzekering geldt dat het verzekerde object een registergoed betreft. De woonplaats van de wederpartij is niet geregeld in de algemene voorwaarden. Conform artikel 6:236 sub m BW is een beding onredelijk bezwarend indien een wederpartij die bij het aangaan van de overeenkomst werkelijke woonplaats hier te lande heeft, elders woonplaats kiest anders dan voor het geval zij te eniger tijd geen bekende werkelijke woonplaats hier te lande zal hebben, tenzij de overeenkomst betrekking heeft op een registergoed en woonplaats ten kantore van een notaris wordt gekozen. De algemene voorwaarden kunnen derhalve in dit opzicht niet als onredelijk bezwarend voor de wederpartij worden beschouwd. Artikel 3 sub e en f van de algemene voorwaarden van de Fatum Perfect Woonhuisverzekering stellen dat uitgesloten is schade aan enig belang van een ander dan de verzekerde waarvoor door de betrokken eigenaar zelf een verzekering is gesloten en aan enig belang ten behoeve waarvan een speciale polis is. Conform artikel 6:237 sub b BW kan een beding als vermoedelijk onredelijk bezwarend worden aangemerkt als de inhoud van de verplichtingen van de gebruiker wezenlijk wordt beperkt ten opzichte van hetgeen de wederpartij, mede gelet op de wettelijke regels die op de overeenkomst betrekking hebben, zonder dat beding redelijkerwijs mocht verwachten. In het geval van deze algemene voorwaarde lijkt hiervan sprake te zijn en derhalve kan deze algemene voorwaarde als vermoedelijk onredelijk bezwarend voor de wederpartij worden aangemerkt op grond van artikel 6:237 sub b BW. Artikel 7.1 van de algemene voorwaarden van de Fatum Perfect Woonhuisverzekering stelt dat de maatschappij het recht heeft de premie en/of de voorwaarden van bepaalde groepen verzekeringen en bloc te wijzigen en de premie en/of voorwaarden van deze verzekeringen overeenkomstig de wijziging aan te passen en wel op een door de maatschappij te bepalen datum. De verzekeringnemer wordt van de wijziging in kennis gesteld en wordt geacht hiermee te hebben ingestemd, tenzij hij het tegendeel bericht. In dat geval eindigt de verzekering op de datum die in de mededeling door de maatschappij is genoemd. De mogelijkheid van opzegging door verzekeringnemer geldt niet indien de wijziging voortvloeit uit wettelijke regelingen of bepalingen en/of de wijziging een verlaging van de premie en/of een uitbreiding van de dekking inhoudt. Conform artikel 6:237 sub d BW geldt een beding als vermoedelijk onredelijk bezwarend indien het de gebruiker van zijn gebondenheid aan de overeenkomst bevrijdt of hem de bevoegdheid daartoe geeft, anders dan op in de overeenkomst vermelde gronden die van dien aard zijn dat deze gebondenheid niet meer van hem kan worden gevergd. In de betreffende algemene voorwaarde lijkt hiervan sprake te zijn en derhalve kan die algemene voorwaarde worden aangemerkt als vermoedelijk onredelijk bezwarend voor de wederpartij op grond van artikel 6:236 sub d BW. Artikel 5.7 van de algemene voorwaarden van de Fatum Woonhuisverzekering stelt dat in afwijking van het ter zake in de wet bepaalde, de maatschappij niet eerder in verzuim zal zijn en derhalve niet eerder ter zake van wettelijke rente kunnen worden aangesproken dan een maand na de dag waarop de omvang van de verschuldigde schadevergoeding is vastgesteld en aan de maatschappij bekend is of is 24


gemaakt. Op basis van artikel 6:237 sub f BW geldt een beding als vermoedelijk onredelijk bezwarend . indien het de gebruiker of een derde geheel of ten dele bevrijdt van een wettelijke verplichting tot schadevergoeding. In het onderhavige geval lijkt hiervan sprake te zijn. Derhalve kan deze algemene voorwaarde als vermoedelijk onredelijk bezwarend voor de wederpartij worden aangemerkt. Artikel 4 sub a tot en met g van de algemene voorwaarden stelt dat zodra een verzekerde kennis draagt van een gebeurtenis die voor de maatschappij tot een verplichting kan leiden, deze verplicht is op straffe van verlies van rechten, de maatschappij zo spoedig mogelijk te informeren en de volle medewerking aan de schaderegeling te verlenen en in geval van diefstal of poging daartoe vandalisme, gewelddadige beroving en afpersing tot aangifte bij de politie over te gaan. Het recht op schadevergoeding vervalt een jaar na de gebeurtenis. Conform artikel 6:237 sub h BW geldt een beding als vermoedelijk onredelijk bezwarend als sanctie op bepaalde gedragingen van de wederpartij, nalaten daaronder begrepen, verval stelt van haar toekomende rechten of van de bevoegdheid bepaalde verweren te voeren, behoudens voor zover deze gedragingen het verval van die rechten of verweren rechtvaardigen. In het geval van deze algemene voorwaarde lijkt hiervan sprake te zijn. Dientengevolge kan dit beding als vermoedelijk onredelijk bezwarend voor de wederpartij worden aangemerkt.

25


3.2.3

Fatum Aansprakelijkheidsverzekering voor Bedrijven en Beroepen

De algemene voorwaarden van deze verzekering worden weergegeven in acht artikels en wijden uit over de dekking, uitsluitingen, verplichtingen bij schade, de schaderegeling, de premie, de aanpassing van de verzekering en het einde van de verzekering. Tevens wordt in de algemene voorwaarden een overzicht gegeven van definities van de in de polis gehanteerde begrippen. Artikel 1 van de algemene voorwaarden geeft aan dat het geldigheidsgebied de hele wereld is. Tenzij anders is overeengekomen geeft de verzekering geen dekking voor schade door goederen die geëxporteerd zijn naar landen buiten de voormalige Nederlandse Antillen of Aruba. Conform artikel 6:236 ex c BW geldt een beding als onredelijk bezwarend indien het de gebruiker een verdergaande bevoegdheid tot opschorting verleent dan hem volgens de wet toekomt. In dit geval heeft de gebruiker een vergaande bevoegdheid om geen dekking te verlenen voor schade buiten het hierboven aangegeven gebied. De vraag is waarom de gebruiker niet heeft overwogen om deze wereld dekking tegen een nader vast te stellen meerpremie mee te verzekeren. Derhalve kan de expliciete uitsluiting ervan zonder een voor hande zijnde en redelijk alternatief te bieden, als onredelijk bezwarend voor de wederpartij worden aangemerkt. Voor wat betreft de geldigheidsduur van de verzekering geeft artikel 2.5 van de algemene voorwaarden aan dat de geldigheidsduur de periode is gelegen tussen de datum van ingang en het einde van de verzekeringsovereenkomst. Gebeurtenissen die zijn veroorzaakt vóór de ingangsdatum van deze verzekering, maar waarvan de schade ontstaat tijdens de geldigheidsduur van de verzekering, zijn niet verzekerd indien en voor zover hiervoor dekking is op een andere verzekering. De verzekeraar bepaalt hier eenzijdig dat de wederpartij gedwongen is om eerst een andere verzekering (zo die bestaat_ aan te spreken. De wederpartij kan niet zelf bepalen welke verzekering wordt aangesproken. Afhankelijk van de voorwaarden van de andere verzekering kan dit de wederpartij benadelen. Conform artikel 6:236 sub a BW geldt een beding als onredelijk bezwarend indien het de wederpartij geheel en onvoorwaardelijk het recht ontneemt de door de gebruiker toegezegde prestatie op te eisen. Artikel 2.5 van de algemene voorwaarden voldoen aan deze omschrijving en kan derhalve als onredelijk bezwarend worden aangemerkt. Daarnaast kan worden gesteld dat hier sprake is van een kernbeding (dekking) wat niet onder de algemene voorwaarden dient te worden gereguleerd (vide 1.1.4). Artikel 2.5.2 van de algemene voorwaarden stelt dat indien de verzekering eindigt wegens beëindiging van de verzekerde activiteiten van de verzekeringnemer, de dekking van kracht blijft voor gebeurtenissen die zijn veroorzaakt vóór het einde van de verzekeringsovereenkomst. De aanspraken op schadevergoeding moeten echter binnen één jaar na beëindiging van de verzekering ter kennis van de maatschappij zijn gebracht. Opgemerkt kan worden dat dit in het nadeel van de wederpartij kan werken indien om enigerlei reden de wederpartij niet binnen een jaar na beëindiging van de verzekering erin slaagt om de schade te melden aan de verzekeraar. Conform artikel 6:236 sub a BW geldt een beding als onredelijk bezwarend indien het de wederpartij geheel en onvoorwaardelijk het recht ontneemt de door de gebruiker toegezegde prestatie op te eisen. Artikel 2.5.2 van de algemene voorwaarden voldoen aan deze omschrijving en kan derhalve als onredelijk bezwarend worden aangemerkt.

26


Artikel 2.6 van de algemene voorwaarden geeft aan dat de maatschappij niet gehouden is tot vergoeding van rechtsbijstand voor buiten het Koninkrijk der Nederlanden of Aruba gevoerde processen en evenmin gehouden uitspraken in dergelijke processen als maatgevend voor de aansprakelijkheid te beschouwen. Opgemerkt moge worden dat deze bepaling nadelig kan uitwerken voor de wederpartij indien een evenement dat onder de dekking van de polis valt, buiten het koninkrijk in rechte dient te worden gebracht. Conform artikel 6:236 sub d BW is een beding onredelijk bezwarend en dientengevolge nietig indien de beoordeling van de vraag of de gebruiker in de nakoming van een of meer van zijn verbintenissen is tekortgeschoten aan hem zelf wordt overgelaten, of dat de uitoefening van de rechten die de wederpartij ter zake van een zodanige tekortkoming volgens de wet toekomen, afhankelijk wordt gesteld van de voorwaarde dat deze eerst een derde in rechte heeft aangesproken. Artikel 2.6 van de algemene voorwaarden kan derhalve bezien worden als een onredelijk bezwarend beding voor de wederpartij. Artikel 3 van de algemene voorwaarden geeft aan welke schade niet onder de dekking van de verzekering valt. Onder meer is niet gedekt de aansprakelijkheid voor schade aan goederen die door of onder verantwoordelijkheid van de verzekeringnemer zijn geleverd alsmede schade en kosten die verband houden met het terugroepen, vervangen, verbeteren of herstellen van de goederen die door of onder verantwoordelijkheid van de verzekeringnemer zijn geleverd en schade en kosten die verband houden met het geheel of gedeeltelijk opnieuw verrichten van de werkzaamheden die door of onder verantwoordelijkheid van de verzekeringnemer zijn verricht; evenmin is gedekt de aansprakelijkheid voor schade die verband houdt met een milieu-aantasting, of veroorzaakt of ontstaan uit gewapend conflict, burgeroorlog, opstand, binnenlandse onlusten, oproer en muiterij, oorlog, oorlogsgeweld, oorlogstuig en gewapende internationale actie of atoomkernreacties. Opgemerkt moge worden dat gezien de mogelijke impact van een dergelijke schade en/of het feit dat de aanleiding tot de schade zich buiten de beïnvloedingssfeer van de wederpartij bevindt, de vraag rijst in hoeverre deze uitsluitingen als bezwarend kunnen worden aangemerkt. Conform artikel 6:237 sub b BW geldt een beding als vermoedelijk onredelijk bezwarend als de inhoud van de verplichtingen van de gebruiker wezenlijk wordt beperkt ten opzichte van hetgeen de wederpartij, mede gelet op de wettelijke regels die op de overeenkomst betrekking hebben, zonder dat beding redelijkerwijs mocht verwachten. Vanuit dit kader belicht dient artikel 3 van de algemene voorwaarden van de betreffende verzekering als vermoedelijk onredelijk bezwarend voor de wederpartij te worden aangemerkt. Artikel 4 van de algemene voorwaarden geeft aan dat zodra een verzekerde kennis draagt van een gebeurtenis die voor de maatschappij tot een verplichting tot uitkering kan leiden, deze verplicht is, op straffe van verlies van rechten de maatschappij zo spoedig mogelijk, maar uiterlijk 3 dagen na de gebeurtenis, die gebeurtenis te melden, de maatschappij zo spoedig mogelijk alle gegevens te verstrekken die van belang zijn, alle ontvangen bescheiden, waaronder de dagvaardingen onmiddellijk aan de maatschappij door te zenden, de aanwijzingen van de maatschappij stipt op te volgen en zijn volle medewerking aan de schaderegeling te verlenen en zich te onthouden van alles wat de belangen van de maatschappij zou kunnen schaden en aan de maatschappij een ingevuld en ondertekend schadeaangifteformulier te zenden. Opgemerkt moge worden dat de wederpartij door onvoorziene omstandigheden in een situatie kan verkeren waarbij de schade niet binnen de aangegeven periode kan worden gemeld, met als gevolg het verlies van rechten.

27


Daarnaast zou, wanneer de wederpartij alvorens de maatschappij te informeren de aansprakelijkheid erkent van een anderszins feiten rondom het schadegeval kenbaar maakt, de verzekeraar zich ten onrechte kunnen beroepen op de verplichting van de wederpatij zich te onthouden van alles wat de belangen van de maatschappij zouden kunnen schaden, met als sanctie het verval van het recht op uitkering. Deze bedingen kunnen als bezwarend worden aangemerkt voor de wederpartij. Op grond van artikel 6:237 sub h BW geldt een beding als vermoedelijk onredelijk bezwarend indien er als sanctie op bepaalde gedragingen van de wederpartij, nalaten daaronder begrepen, verval wordt gesteld van haar toekomende rechten of van de bevoegdheid bepaalde verweren te voeren, behoudens voor zover deze gedragingen het verval van die rechten of verweren rechtvaardigen. Artikel 4 van de algemene voorwaarden blijkt aan deze omschrijving te voldoen en kan derhalve als vermoedelijk onredelijk bezwarend voor de wederpartij worden aangemerkt. Artikel 7 van de algemene voorwaarden geeft aan dat de maatschappij het recht heeft de premies en/of de voorwaarden van bepaalde groepen verzekeringen en-bloc te wijzigen. Behoort deze verzekering tot die groep, dan is de maatschappij gerechtigd de premie en/of voorwaarden van deze verzekering overeenkomstig de wijziging aan te passen en wel op een door haar te bepalen datum. De verzekeringnemer wordt van de wijziging in kennis gesteld en wordt geacht hiermee te hebben ingestemd, tenzij hij binnen de in de mededeling genoemde termijn schriftelijk het tegendeel heeft bericht. In dat laatste geval eindigt de verzekering op de datum die in de mededeling door de maatschappij is genoemd. De mogelijkheid van opzegging door de verzekeringnemer geldt niet indien de wijziging van premie en/of voorwaarden voortvloeit uit de wettelijke bepalingen en/of de wijziging een verlaging van de premie en/of uitbreiding van de dekking inhoudt. Opgemerkt moge worden dat dit beding onredelijk bezwarend kan zijn voor de wederpartij gezien het feit dat bij het niet eens zijn met de en bloc wijziging, de verzekering wordt beëindigd terwijl de wederpartij hierdoor in een nadelige positie kan komen te verkeren. Conform artikel 6:237 sub d BW wordt als vermoedelijk onredelijk bezwarend aangemerkt een beding dat de gebruiker van zijn gebondenheid aan de overeenkomst bevrijdt of hem de bevoegdheid daartoe geeft, anders dan op in de overeenkomst vermelde gronden die van dien aard zijn dat deze gebondenheid niet meer van hem kan worden gevergd; artikel 7 van de algemene voorwaarden bevrijdt de gebruiker ten onrechte van zijn gebondenheid aan de overeenkomst door de mogelijkheid tot eenzijdige aanpassing van de inhoud ervan en kan derhalve op grond van artikel 6:237 sub d BW als vermoedelijk onredelijk bezwarend worden aangemerkt.

3.2.4

Fatum Perfect Combinatieverzekering voor Zaken

De algemene voorwaarden van deze verzekering zijn weergegeven in tien artikelen en hebben betrekking op de dekking, uitsluitingen, verplichtingen bij schade, de schaderegeling, de premie, de aanpassing van de verzekering, de duur van de verzekering, het begin en einde van de verzekering en de bekendheid met de verzekering. Tevens worden definities gegeven van de in polis gehanteerde begrippen. Artikel 3 van de algemene voorwaarden geeft aan dat uitgesloten is schade door atoomkernreacties, molest, aan enig belang ten behoeve waarvan een speciale polis is gesloten, ongeacht op welk tijdstip, aan enig belang van een ander dan de verzekerde waarvoor door de betrokken eigenaar zelf een 28


verzekering is gesloten, in geval van uitstromen van water uit de sprinklerinstallaties en aan zonweringen, antennes, uithangborden, lichtreclames en solar installaties, tenzij uitdrukkelijk meeverzekerd. Opgemerkt moge worden dat uitsluitingen tenzij uitdrukkelijk meeverzekerd, bezwarend kan worden geacht voor de wederpartij. De vraag is in hoeverre de wederpartij in de gelegenheid dient te worden gesteld om ook dekkingen die op dit moment niet uitdrukkelijk kunnen worden meeverzekerd, mee te verzekeren tegen additionele premie. De mogelijkheid van meeverzekeren is uitsluitend aanwezig voor wat betreft zonweringen en dergelijke en bijvoorbeeld niet voor het uitstromen van water uit sprinklerinstallaties. Conform artikel 6:237 sub f BW is een beding vermoedelijk onredelijk bezwarend als de gebruiker of een derde geheel of ten dele wordt bevrijd van een wettelijke verplichting tot schadevergoeding; de onderhavige algemene voorwaarde lijkt hieraan te voldoen en kan derhalve worden aangemerkt als vermoedelijk onredelijk bezwarend. Artikel 4 van de algemene voorwaarden geven aan dat zodra een verzekerde kennis draagt van een gebeurtenis die voor de maatschappij tot een verplichting tot uitkering kan leiden, deze verplicht is, op straffe van verlies van rechten de maatschappij zo spoedig mogelijk, maar uiterlijk 3 dagen na de gebeurtenis, die gebeurtenis te melden, de maatschappij zo spoedig mogelijk alle gegevens te verstrekken die van belang zijn, alle ontvangen bescheiden, waaronder de dagvaardingen onmiddellijk aan de maatschappij door te zenden, de aanwijzingen van de maatschappij stipt op te volgen en zijn volle medewerking aan de schaderegeling te verlenen en zich te onthouden van alles wat de belangen van de maatschappij zou kunnen schaden en aan de maatschappij een ingevuld en ondertekend schadeaangifteformulier te zenden. In geval van diefstal of poging daartoe, vandalisme, gewelddadige beroving en afpersing dient de wederpartij tot aangifte bij de politie over te gaan. Artikel 4 bepaalt dat het recht op schadevergoeding een jaar na de gebeurtenis vervalt; na verloop van een jaar kan de verzekeringnemer dus geen aanspraak meer maken op een schadevergoeding.Opgemerkt moge worden dat de wederpartij door onvoorziene omstandigheden in een situatie kan verkeren waarbij de schade niet binnen de aangegeven periode kan worden gemeld, met als gevolg het verlies van rechten. Dit kan als bezwarend worden aangemerkt voor de wederpartij. Op grond van artikel 6:237 sub h BW geldt een beding als vermoedelijk onredelijk bezwarend indien er als sanctie op bepaalde gedragingen van de wederpartij, nalaten daaronder begrepen, verval wordt gesteld van haar toekomende rechten of van de bevoegdheid bepaalde verweren te voeren, behoudens voor zover deze gedragingen het verval van die rechten of verweren rechtvaardigen. Artikel 4 van de algemene voorwaarden blijkt aan deze omschrijving te voldoen en kan derhalve als vermoedelijk onredelijk bezwarend voor de wederpartij worden aangemerkt. Artikel 5.9 van de algemene voorwaarden geeft aan dat in afwijking van het ter zake in de wet bepaalde, de maatschappij niet eerder in verzuim zal zijn en derhalve niet eerder ter zake van wettelijke rente kan worden aangesproken dan één maand na de dag waarop de omvang van de verschuldigde schadevergoeding is vastgesteld en aan de maatschappij bekend is of is gemaakt. Opgemerkt moge worden dat dit beding bezwarend lijkt voor de wederpartij met name gezien het feit dat de wettelijke bepalingen terzijde worden geschoven. Wettelijke rente mag worden aangemerkt als dwingend recht (artikels 6:119 en 6:120 BW).Op basis van artikel 6:237 sub f BW geldt een beding als vermoedelijk onredelijk bezwarend indien het de gebruiker of een derde geheel of ten dele bevrijdt van een wettelijke verplichting tot schadevergoeding. In het onderhavige geval lijkt hiervan sprake te zijn. Derhalve kan deze algemene voorwaarde als vermoedelijk onredelijk bezwarend voor de wederpartij worden aangemerkt. 29


Artikel 7.1 van de algemene voorwaarden geeft aan dat de maatschappij het recht heeft de premies en/of de voorwaarden van bepaalde groepen verzekeringen en-bloc te wijzigen. Behoort deze verzekering tot die groep, dan is de maatschappij gerechtigd de premie en/of voorwaarden van deze verzekering overeenkomstig de wijziging aan te passen en wel op een door haar te bepalen datum. De verzekeringnemer wordt van de wijziging in kennis gesteld en wordt geacht hiermee te hebben ingestemd, tenzij hij binnen de in de mededeling genoemde termijn schriftelijk het tegendeel heeft bericht. In dat laatste geval eindigt de verzekering op de datum die in de mededeling door de maatschappij is genoemd. De mogelijkheid van opzegging door de verzekeringnemer geldt niet indien de wijziging van premie en/of voorwaarden voortvloeit uit de wettelijke bepalingen en/of de wijziging een verlaging van de premie en/of uitbreiding van de dekking inhoudt. Opgemerkt moge worden dat dit beding onredelijk bezwarend kan zijn voor de wederpartij gezien het feit dat bij het niet eens zijn met de en bloc wijziging, de verzekering wordt beëindigd terwijl de wederpartij hierdoor in een nadelige positie kan komen te verkeren. Conform artikel 6:237 sub d BW wordt als vermoedelijk onredelijk bezwarend aangemerkt een beding dat de gebruiker van zijn gebondenheid aan de overeenkomst bevrijdt of hem de bevoegdheid daartoe geeft, anders dan op in de overeenkomst vermelde gronden die van dien aard zijn dat deze gebondenheid niet meer van hem kan worden gevergd; artikel 7 van de algemene voorwaarden bevrijdt de gebruiker ten onrechte van zijn gebondenheid aan de overeenkomst door de mogelijkheid tot eenzijdige aanpassing van de inhoud ervan en kan derhalve op grond van artikel 6:237 sub d BW als vermoedelijk onredelijk bezwarend worden aangemerkt.

30


Conclusies en aanbevelingen

Uit de toetsing van de algemene voorwaarden van vier Fatum schadeverzekeringen aan de wettelijke bepalingen van onredelijke bezwarendheid blijkt dat dergelijke bedingen inderdaad voorkomen in de algemene voorwaarden. Bepaalde onredelijk bezwarende bedingen zien wij bij alle vier de onderzochte schadeverzekeringen terugkomen, zoals het verval van recht op uitkering voor de verzekerde in geval van overschrijding van de contractueel overeengekomen meldingstermijn en de mogelijkheid tot opzegging van de verzekering door de verzekeraar. Daarnaast zijn er onredelijk bezwarende bedingen die specifiek zijn voor een bepaalde schadeverzekering. De betreffende bedingen in de algemene voorwaarden zijn nietig danwel vernietigbaar op grond van artikel 6:233 BW juncto 6.236 en 6:237 BW. In de hierna volgende tabel wordt weergegeven welke onredelijk bezwarende danwel vermoedelijk onredelijk bezwarende bedingen zijn aangetroffen in de vier Fatum schadeverzekeringen.

31


Tabel: Onredelijk bezwarende en schadeverzekeringen. Verzekering Autoflex Motorrijtuigenverzekering

vermoedelijk onredelijk bezwarende bedingen in vier Fatum

Onredelijk bezwarende bedingen (6:236 BW) Art. 3.3: Opschorting van rechten bij verzuim premiebetaling (6:236 c) Art 10: Beperking van het werkingsgebied van de verzekering (6:236 d).

Perfect Woonhuisverzekering

Aansprakelijkheidsverzekering voor bedrijven en beroepen

Art 1: Opschorting van rechten buiten werkingsgebied van de verzekering (6:236 c). Art. 2.5: Het recht wordt ontnomen om de toegezegde prestatie op te eisen (6:236 a). Art. 2.6: Tekortkoming van de verzekeraar wordt geconditioneerd (6:236 d).

Perfect Combinatie-verzekering voor zaken

Vermoedelijk onredelijk bezwarende bedingen (6:237 BW) Art. 2.1: Verval van rechten bij niet voldoen aan informatieplicht (6:237 h) Art. 6.1: Bij toepassing en-bloc bepaling is enige optie voor de verzekeringnemer het opzeggen van de verzekering (6:237 d). Art. 6.2: Recht op aanpassing voorwaarden na een schade (6:237 d). Art. 9: Elders afgesloten verzekeringen dienen eerst te worden aangesproken (6:237 b). Art. 3: beperking van de verplichtingen van de verzekeraar (6:237 b). Art. 7.1: Bij toepassing en-bloc bepaling is enige optie voor de verzekeringnemer het opzeggen van de verzekering (6:237 d). Art. 5.7: Bevrijding van de verzekeraar van wettelijke verplichting (6:237 f). Art. 4: Verval van rechten bij niet voldoen aan informatieplicht (6:237 h) Art. 3: beperking van de verplichtingen van de verzekeraar (6:237 b). Art. 4: Verval van rechten bij niet voldoen aan informatieplicht (6:237 h) Art. 7.1: Bij toepassing en-bloc bepaling is enige optie voor de verzekeringnemer het opzeggen van de verzekering (6:237 d). Art. 3 + 5.9: Bevrijding van de verzekeraar van wettelijke verplichting (6:237 f). Art. 4: Verval van rechten bij niet voldoen aan informatieplicht (6:237 h) Art. 7.1: Bij toepassing en-bloc bepaling is enige optie voor de verzekeringnemer het opzeggen van de verzekering (6:237 d).

32


Met het van kracht worden van de Landsverordening verzekering en lijfrente per 1 januari 2012 is het wettelijk kader voor algemene voorwaarden van verzekeringen aangescherpt en verduidelijkt. Fatum alsook de overige lokaal opererende verzekeraars zal dienen zorg te dragen voor een revisie van de algemene voorwaarden teneinde te voldoen aan de nieuwe regelgeving. In navolging van de recente introductie van het nieuwe verzekeringsrecht op Curaçao waarin onder meer de consumentenbelangen zijn aangescherpt, is het zaak om de Fatum algemene voorwaarden binnen afzienbare termijn te evalueren. Overwogen dient te worden om voor de duidelijkheid naar de consument toe zoveel mogelijk te werken met standaard algemene voorwaarden en clausules voor alle lokale verzekeraars, naar amnalogie van de Nederlandse situatie. In Nederland heeft het Verbond van Verzekeraars haar leden geadviseerd om gebruik te maken van door het verbond voorgestelde standaard algemene voorwaarden. Alle leden hebben gevolg gegeven aan dit verzoek. Voor wat betreft Curaçao zal de Nationale Associatie van Verzekeraars Curaçao (NAVV) worden benaderd om hierin het initiatief te nemen. Een tweetal zaken die het onderwerp algemene voorwaarden zijdelings raken, worden hier nog vermeld. In de eerste plaats het feit dat verzekeringnemers op Curaçao die een klacht hebben met betrekking tot algemene voorwaarden van een door hen afgesloten verzekering, zich in de regel slechts kunnen wenden tot het gerecht. Curaçao kent nog geen formele instituten waar klanten van verzekeringsmaatschappijen en/of assurantietussenpersonen zich kunnen wenden met een klacht. Ter optimalisatie van de rechtsbescherming is het aan te bevelen om een lokale infrastructuur voor een dergelijke verzekering gerelateerde geschillenbeslechting op te zetten. Daarnaast kan worden aangenomen dat een optimale informatieverstrekking aan klanten, bijdraagt aan het voorkomen van klachten achteraf. De figuurlijke en letterlijke “kleine lettertjes” die zo typerend lijken te zijn voor verzekeringen, dienen duidelijker onder de aandacht te worden gebracht op het moment dat een verzekering wordt afgesloten. Dit draagt zeker ook bij aan een optimalisatie van het imago van de verzekeringsindustrie. Informatieverstrekking aan klanten is tevens genoodzaakt als uitvloeisel van de nieuwe landsverordening, gezien de vele wijzigingen in het nieuwe verzekeringsrecht.

33


Overzicht van geraadpleegde Jurisprudentie GHvJ, 23 juni 1998, NJ 1998, 918, LJN AD2900. GHvJ 27 januari 2010, LJN: BL1968 (Royal Sun Alliance Bonaire). GHvJ 7 december 2010, LJN, BO7460 (C.A. de Seguros La Internacional). HR 16-1-1959, NJ I960, 46 (Benzol). HR 17 december 1976, NJ 1977, 241 (Bunde/Erckens). HR 3 november 1978, NJ 1980, 500 (Maarnse broodbezorger). HR 13 maart 1981, NJ 1981, 635 (Ermes/Haviltex). HR 28 april 1989, NJ 1990, 583 (Liszkay/Harman). HR 17 september 1993, NJ 1994, 173 (Gerritse/HAS). HR 10 december 1993, RvdW 1993/247 (Fraser/Bruinisse). HR 10 maart 1995, NJ 1995, 580 (NN/Royal-Van der Lee). HR 12 januari 1996, NJ 1996, 683 (Kroymans/Sun Alliance). HR 17 december 1999, NJ 2000, 140 (Breg/Makelaardij Asper). HR 28 juni 2002, NJ 2003, 111 (Buijsman en Elsenburg/ Motel Akersloot). HR 16 mei 2003, NJ 2003, 470 (London/Noordhollandsche). HR 20 februari 2004, NJ 2005, 493 (Pensioenfonds DSM/Fox). HR 14 mei 2004, RvdW 2004, 74 (Witte/Alte Leipziger). HR 3 december 2004, NJ 2005, 160 (A./London Verzekeringen). HR 13 januari 2006, NJ 2006, 282 (London Verzekeringen/Aegon Schadeverzekering). HR 9 juni 2006, NJ 2006, 326 (Winterthur/Janssen). HR 5 oktober 2007, NJ 2008, 57 (Winterthur/Tros). HR 8 februari 2011, LJN BO9618 (Delphi N.V./Marine Specialty Management Inc.).

34


Literatuur overzicht J. de Boer, Het NBW in de West, NJB 2001, p. 293 e.v. P. Clausing en J.H. Wansink, Mr. C. Asser’s Handleiding tot de beoefening van het Nederlands Burgerlijk Recht, Bijzondere overeenkomsten, deel 5-V, De verzekeringsovereenkomst, Deventer: Kluwer 2007. F.W. Grosheide, “Iustum Pretium”, Enkele opmerkingen over de contractuele gebondenheid, WPNR 1996, 6227. A.S. Hartkamp, C.H. Sieburgh, Mr. C. Asser’s Handleiding tot de beoefening van het Nederlands Burgerlijk Recht, Verbintenissenrecht, deel 3, Algemeen Overeenkomstenrecht, Deventer: Kluwer 2010. A.S. Hartkamp, Compendium van het vermogensrecht voor de rechtspraktijk, Deventer: Kluwer 2010. M.L. Hendrikse, Verzekeringsrecht en algemene voorwaarden. In: M.L. Hendrikse, Ph.H.J.G. van Huizen, J.G.J. Rinkes (eds), Verzekeringsrecht praktisch belicht, Deventer: Kluwer 2008. M.W. Hesselink, Contractenrecht in perspectief, Den Haag: Boom Juridische Uitgevers 2004. M.L. Hendrikse, De invloed van de invoering van titel 7.17 op enkele, veel voorkomende clausules in verzekeringsvoorwaarden, AV&S 2006, 12. M.L. Hendrikse, Algemene voorwaarden en verzekering. In: B. Wessels, R.H.C. Jongeneel, M.L. Hendrikse (eds.), Algemene Voorwaarden, Deventer: Kluwer 2010. M.L. Hendrikse, Uitleg van verzekeringsvoorwaarden, NTHR 2008-4. J. Hijma, Partiële vernietigbaarheid van algemene voorwaarden, WPNR 1997, 6253. J. Hijma en M.M. Olthof, Compendium Nederlands Vermogensrecht, Deventer: Kluwer 2011 , nr. 30 – 42. C.J. de Jong. De spelers en het toezicht. In: M.L. Hendrikse, Ph.H.J.G. van Huizen, J.G.J. Rinkes (eds), Verzekeringsrecht praktisch belicht, Deventer: Kluwer 2008. R.H.C. Jongeneel, Duidelijkheid en begrijpelijkheid van algemene voorwaarden. In: B. Wessels, R.H.C. Jongeneel, M.L. Hendrikse (eds.), Algemene Voorwaarden, Deventer: Kluwer 2010. R.H.C. Jongeneel, Gebondenheid. In: B. Wessels, R.H.C. Jongeneel, M.L. Hendrikse (eds.), Algemene Voorwaarden, Deventer: Kluwer 2010. R.H.C. Jongeneel, Reflexwerking. In: B. Wessels, R.H.C. Jongeneel, M.L. Hendrikse (eds.), Algemene 35


Voorwaarden, Deventer: Kluwer 2010. R.H.C. Jongeneel, Werkingssfeer afdeling 6.5.3. In: B. Wessels, R.H.C. Jongeneel, M.L. Hendrikse (eds.), Algemene Voorwaarden, Deventer: Kluwer 2010. J.G.C. Kamphuisen, De gevolgen van ongeregeld gedrag in het verzekeringsrecht, Deventer: W.E.J. Tjeenk Willink 2001. J.G.C. Kamphuisen, Geschillenbeslechting bij verzekeringsovereenkomsten, AV&S, 2008, 11. J.G.C. Kamphuisen, AV&S 2005, 7. C.J.M. Klaassen, Enkele opmerkingen over aansprakelijkheid en verzekering op Curaçao, AV&S, 2010, 28. P.M. Leerink, Premiebetaling in het verzekeringsrecht, Zutphen: Paris 2011. M.B.M. Loos, Algemene voorwaarden, Beschouwingen over het huidige recht en mogelijke toekomstige ontwikkelingen, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2001. M.B.M. Loos, Algemene voorwaarden. In: E.H. Hondius en G.J. Rijken, Handboek Consumentenrecht, Zutphen: Uitgeverij Paris 2006. N.H. Margetson & N.J. Margetson, Opzegging en tussentijdse beëindiging van verzekeringsovereenkomst, in: Nieuw verzekeringsrecht praktisch belicht, Deventer: Kluwer 2005.

de

J.G.J. Rinkes, Te late premiebetaling, in: Nieuw verzekeringsrecht praktisch belicht, Deventer: Kluwer 2005. J.G.J. Rinkes en M.L. Hendrikse, Algemene vernietigingsgronden: de informatieplicht. In: B. Wessels, R.H.C. Jongeneel, M.L. Hendrikse (eds.), Algemene Voorwaarden, Deventer: Kluwer 2010. M.M. van Rossum, Uitleg van algemene voorwaarden. In: B. Wessels, R.H.C. Jongeneel, M.L. Hendrikse (eds.), Algemene Voorwaarden, Deventer: Kluwer 2010. F. Stadermann, De verplichtingen van de verzekerde na het ontstaan van de schade, in: Het nieuwe verzekeringsrecht Titel 7.17 BW belicht, Deventer: Kluwer 2005. H.J. Snijders, C.J.M. Klaassen, G.J. Meijer, Nederlands Burgerlijk Procesrecht, Deventer: Kluwer 2007. N. van Tiggele-van der Velde, Bewijsrechtelijke verhoudingen in het verzekeringsrecht, Deventer: Kluwer 2008.

36


M.J. Tolman, De uitleg van de dekking onder de polis. AV&S 2008-2. V. van den Brink, Dwingend karakter van afd. 6.5.3., de vernietigbaarheid van bedingen. In: B. Wessels, R.H.C. Jongeneel, M.L. Hendrikse (eds.), Algemene Voorwaarden, Deventer: Kluwer 2010. R.M. Vriesendorp-Van Seumeren, Algemene voorwaarden en verzekeringsrecht, Deventer: W.E.J. Tjeenk-Willink 2002. J.H. Wansink, Polisclausules: Kernbeding of niet?, Kroniek Polisrecht, AV&S 2009, 19. B. Wessels en M.H. Wissink, Inleiding algemene voorwaarden. In: B. Wessels, R.H.C. Jongeneel, M.L. Hendrikse (eds.), Algemene Voorwaarden, Deventer: Kluwer 2010. B. Wessels, De zwarte lijst. In: B. Wessels, R.H.C. Jongeneel, M.L. Hendrikse (eds.), Algemene Voorwaarden, Deventer: Kluwer 2010. R. Zimmermann, The law of obligations, Oxford: Oxford University Press 1996.

37


Bijlagen: Algemene Voorwaarden van Fatum Autoflex Motorrijtuigenverzekering Algemene Voorwaarden van Fatum Perfect Woonhuisverzekering Algemene Voorwaarden van Fatum Perfect Combinatieverzekering voor Zaken Algemene Voorwaarden van Fatum Aansprakelijkheidsverzekering voor bedrijven en beroepen

38

Algemene voorwaarden van Fatum Schadeverzekeringen

Recommend Documents