Vezelverrijkt Voedingsadvies
Afdeling Diëtetiek
bij de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa
Diaconessenhuis Leiden Vezelverrijkt voedingsadvies Crohn en Colitis Ulcerosa
Algemeen U heeft het advies gekregen om een vezelverrijkte voeding te gaan gebruiken. U kunt deze folder onder meer gebruiken als naslagwerk bij uw dagelijkse keuze van voedingsmiddelen. Inleiding Deze folder geeft informatie over een vezelverrijkte voeding, bedoeld voor mensen die last hebben van een chronische darmontsteking (ziekte van Crohn en colitis ulcerosa). Er wordt kort uitgelegd wat deze aandoeningen precies inhouden en welke positieve invloed vezels hierop hebben. Tot slot bevat deze folder een vezeltabel. Deze tabel geeft een overzicht van de hoeveelheden vezels per voedingsmiddel. Wat is een chronische darmontsteking? De twee meest voorkomende chronische darmontstekingen zijn de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. Bij deze twee ziektes is een deel van de darm ontstoken. Bij de ziekte van Crohn kan de ontsteking optreden in het gehele spijsverteringskanaal (mond tot anus). Er ontstaan kleine zweertjes in de darmwand die soms dieper worden of zich uitbreiden naar een andere plaats. Als de zweertjes overgaan, blijft er littekenweefsel over in de darm. Dit maakt de darmwand dikker en kan de doorgang vernauwen. Colitis ulcerosa beperkt zich tot de dikke darm. De ontstoken plekken kunnen samenvloeien, waardoor er geen gezond stukje darm meer tussen zit. De zweren die bij colitis ulcerosa ontstaan, blijven tot het oppervlak en groeien niet dieper door de darmwand. Bij chronische darmontsteking komt vooral diarree voor. Voedingsvezels Een groot deel van onze voedingsmiddelen bevat van nature voedingsvezels. Dit zijn plantaardige bestanddelen, die in de maag en darm niet kunnen worden verteerd. De voedingsvezels bereiken onveranderd de dikke darm, waar ze uiteindelijk via de ontlasting het lichaam verlaten. Ze hebben de positieve eigenschap vocht vast te houden. Een grotere hoeveelheid ontlasting geeft bovendien een prikkel aan de darm om te bewegen (peristaltiek). Diarree We spreken van diarree als u meer dan vier keer per dag waterdunne ontlasting heeft. Bij diarree zorgen de vezels ervoor dat het vocht geabsorbeerd en gebonden wordt in de darmen. De vezels leveren dus een positieve bijdrage aan het verstevigen van de ontlasting. Obstipatie We spreken van obstipatie als u minder dan 3 keer per week ontlasting heeft
2
Diaconessenhuis Leiden Vezelverrijkt voedingsadvies Crohn en Colitis Ulcerosa
en/of als dit alleen lukt door heel hard te persen. Bij obstipatie zorgen de vezels ervoor dat er vocht in de ontlasting wordt opgenomen en vastgehouden waardoor deze zachter en soepeler wordt en makkelijker het lichaam verlaat. Het belang van vezels en vocht voor een gezonde spijsvertering Voor een gezonde spijsvertering hebben vrouwen 25 tot 30 gram vezels per dag en mannen 30 tot 40 gram vezels per dag nodig. Bij een vezelverrijking is het advies om meer vezels per dag te gaan gebruiken dan u gewend bent. Voedingsvezels zijn te verdelen in twee soorten, namelijk de oplosbare en de niet-oplosbare vezels. •
•
Oplosbare vezels, zitten o.a. in groenten, fruit, peulvruchten en aardappelen. Deze vezels komen onverteerd in de dikke darm terecht, waar onze darmbacteriën de vezels afbreken. Hierbij komen stoffen vrij, die als energiebron dienen voor de darmbacteriën en de darmcellen. Daarnaast komen er gassen vrij, die er voor zorgen dat de ontlasting luchtig en soepel blijft, en die de darmwand prikkelen. Niet oplosbare vezels, zitten o.a. in bruin- of volkorenbrood, volkorencrackers, zemelen, volkoren- of meergranenpasta, zilvervliesrijst, noten en zaden. Deze vezels worden niet verteerd in de dikke darm en zijn onveranderd in de ontlasting terug te vinden. De vezels werken in de darm als een soort spons doordat ze veel vocht opnemen. De ontlasting wordt hierdoor zachter en kan sneller in de richting van de anus worden afgevoerd. Daarnaast zorgen de niet-oplosbare vezels voor een snellere verzadiging en vergroten ze het volume van de ontlasting.
Voor een gezonde spijsvertering zijn vezels dus erg belangrijk. Van belang daarbij is dat er een evenwicht bestaat tussen beide soorten vezels. Het is daarom verstandig om gevarieerd te eten en daarbij zowel oplosbare als onoplosbare vezels te gebruiken. Niet alleen de soort vezel is van belang, maar ook de vorm waarin het gegeten wordt: • rauw heeft een beter effect dan gaar • grof heeft een beter effect dan fijn. Vocht Bij een normale, gezonde voeding moet dagelijks minimaal 1½ liter gedronken worden. Bij een vezelverrijkte voeding is extra vocht erg belangrijk, omdat de extra vezels anders niet genoeg vocht aangeboden krijgen om op te zwellen. Wanneer de vezels niet voldoende vocht op kunnen nemen, kunnen ze averechts werken en juist obstipatie veroorzaken. Bij een vezelverrijkte voeding wordt minimaal 2 liter vocht per dag aanbevolen zoals water, thee, mineraalwater, melkproducten, soep, bouillon of vruchtensap. In een gemiddeld kopje zit ongeveer 125 ml. U moet dus 16 van deze kopjes per dag leeg drinken om aan 2 liter vocht te komen!
3
Diaconessenhuis Leiden Vezelverrijkt voedingsadvies Crohn en Colitis Ulcerosa
Gebruik niet meer dan 4 koppen koffie verdeeld over de dag, omdat dit darmkrampen kan veroorzaken. Beperk ook het gebruik van grote hoeveelheden koolzuurhoudende drank, aangezien deze een vol gevoel en/of gasvorming kunnen geven. Winderigheid Als u niet gewend bent aan een ruime consumptie van vezels, kunt u in het begin last krijgen van winderigheid. Dit komt doordat de bacteriën in de dikke darm bij het verwerken van vezels extra gas vormen. Deze klachten verdwijnen echter weer in de loop van de tijd. Ook kunnen bepaalde voedingsmiddelen extra winderigheid veroorzaken. Welke producten dit zijn, verschilt van persoon tot persoon en hangt ook af van de hoeveelheid die ervan wordt gegeten. Voedingsmiddelen, die voor extra gasvorming kunnen zorgen zijn: gekookte en afgekoelde aardappelen (slaatje), onrijpe bananen, meloen, komkommer, koolsoorten, paprika, peulvruchten, prei, uien, vruchtensap, producten die veel suiker of sorbitol (een zoetstof) bevatten, bier en koolzuurhoudende dranken. Ook uw manier van eten kan extra klachten veroorzaken. Let bijvoorbeeld op bij: • het tijdens het eten veel lucht mee naar binnen happen. • het kauwen van kauwgom. • drinken met een rietje. • het eten wegspoelen met iets te drinken. • praten tijdens de maaltijd. Aandachtspunten • Een regelmatig voedingspatroon is belangrijk. Probeert u vooral extra aandacht te besteden aan de 3 hoofdmaaltijden op een dag, waaronder een stevig ontbijt aan het begin van de dag. Zo kunt u bij iedere maaltijd wat extra vezels verwerken en dit stimuleert uw darmen tot een goede darmwerking. • Ga bij obstipatie meteen naar het toilet als u aandrang voelt, anders bestaat de kans dat de ontlasting nog meer indroogt en harder wordt. Vermijd hard persen, hierdoor werkt u het ontstaan van aambeien in de hand. Neem er de tijd voor. • Probeer bij chronische diarree niet bij elke aandrang naar de wc te lopen. Op deze manier traint u uw darmen weer tot een normale stoelgang. • Probeer meer aan lichaamsbeweging te doen. Een half uur stevig wandelen per dag is al voldoende. Zwemmen, fietsen, tennissen of een andere sport zijn natuurlijk ook prima. Bewegen heeft een positief effect op uw algehele conditie, zowel lichamelijk als psychisch. Bovendien bevordert het een betere darmwerking doordat de darm van buitenaf gestimuleerd wordt.
4
Diaconessenhuis Leiden Vezelverrijkt voedingsadvies Crohn en Colitis Ulcerosa
• •
Plaats uw voeten wat hoger wanneer u op het toilet zit. De zwaartekracht werkt dan mee, omdat de darm vertikaal staat. Indien uw specialist extra oplosbare vezels voorschrijft, meestal plantaardige psylliumvezels, neem ze dan in met een groot glas water. De darm zal hier eerst aan moeten wennen wat vaak een tijdelijke toename van buikklachten geeft, een opgeblazen gevoel of een verandering van het ontlastingspatroon. Wanneer gedurende 4 weken op een vast tijdstip de vezels worden ingenomen, ontstaat er vaak een sterke verbetering van het ontlastingspatroon en een vermindering van het ongemakkelijke gevoel in de buik.
5
Diaconessenhuis Leiden Vezelverrijkt voedingsadvies Crohn en Colitis Ulcerosa
Vezeltabel Voedingsmiddel
Verstrekkingseenheid
Gewicht (gram)
Brood en graanproducten Beschuit Beschuit volkoren Bruinbrood Bruinbrood Croissant Knäckebröd Knäckebröd vezelrijk Krentenbrood Krentenbrood Ontbijtkoek Ontbijtkoek volkoren Ontbijtkoek, minder suiker Pannenkoek Rijstwafel Roggebrood licht Roggebrood donker Volkorenbrood Volkorenbrood Witbrood Witbrood Brinta Cornflakes Havermout Muesli zonder suiker Muesli met suiker/ cruesli Tarwekiemen Zemelen
1 stuk 1 stuk 1 snee 1 bolletje 1 stuk 1 stuk 1 stuk 1 snee 1 bolletje 1 plak 1 plak 1 plak 1 stuk 1 stuk 1 snee 1 snee 1 snee 1 bolletje 1 snee 1 bolletje 1 eetlepel 1 eetlepel 1 eetlepel 1 eetlepel 1 eetlepel 1 eetlepel 1 eetlepel
10 10 35 50 40 10 10 35 50 25 25 25 100 5 25 45 35 50 35 50 5 4 5 10 10 6 5
0 1 2 2,5 1 1 2,5 1 2 1 1 4 1 0 2 4 2,5 3,5 1 1 0,5 0 0 1 0,5 1 2
Broodbeleg Chocolade hagelslag/vlokken voor op 1 snee puur Chocolade hagelslag/vlokken voor op 1 snee melk Chocoladepasta voor op 1 snee Kokosbrood voor op 1 snee Pindakaas voor op 1 snee
15 15 15 20 15
1 0,5 0 1 1
Soep Soep gebonden vlees/groente 1 kop Soep heldere vlees/groente 1 kop Soep op peulvruchtenbasis 1 kop Tomatensoep 1 kop
250 250 250 250
1,5 1 6 1,5
6
Vezel (gram)
Diaconessenhuis Leiden Vezelverrijkt voedingsadvies Crohn en Colitis Ulcerosa
Voedingsmiddel
Verstrekkingseenheid
Gewicht Vezel (gram) (gram)
Groente Champignons gebakken Erwten groen gekookt Groente gekookt Groente rauw/geroerbakt Maïs gekookt Paprika gekookt Paprika rauw Sperziebonen gekookt Tomaat rauw/ gekookt Wortelen gekookt Wortelen rauw
1 groentelepel 1 groentelepel 1 groentelepel 1 groentelepel 1 kolf 1 groentelepel 1 stuks 1 groentelepel 1 groentelepel 1 groentelepel 1 schaaltje
50 60 50 50 80 50 80 40 70 55 70
1,5 5 1,5 1 2 1,5 2 1 1 1,5 2
Peulvruchten (gekookt) Bonen witte/ bruine Kapucijners Linzen
1 opscheplepel 1 opscheplepel 1 opscheplepel
60 55 70
7 4,5 3,5
Aardappelen en vervanging (gekookt) Aardappelen 1 opscheplepel/stuk Aardappelpuree 1 opscheplepel Gierst gekookt 1 opscheplepel Macaroni/ Spaghetti 1 opscheplepel macaroni/ spaghetti volkoren 1 opscheplepel Patat 1 opscheplepel Rijst 1 opscheplepel Zilvervliesrijst 1 opscheplepel Couscous 1 opscheplepel Bulgur 1 opscheplepel
70/50 50 50 50 50 50 55 60 30 50
1 0,5 0,5 0,5 2 1,5 0,5 1,5 0,5 0,5
Fruit (vers) Aardbeien Abrikozen Appel met schil Appel zonder schil Banaan Bessen (rode) Bessen (blauwe) Bramen Druiven Frambozen Grapefruit Kersen Kiwi Mandarijn
100 20 120 120 130 100 100 125 125 100 70 200 75 55
1 0 2,5 2 2,5 8 8,5 4 2 2,5 1 2,5 1,5 0,5
1 schaaltje 1 stuks 1 stuks 1 stuks 1 stuks 1 schaaltje 1 schaaltje 1 schaaltje 1 trosje 1 schaaltje 1 halve 1 schaaltje 1 stuks 1 stuks 7
Diaconessenhuis Leiden Vezelverrijkt voedingsadvies Crohn en Colitis Ulcerosa
Voedingsmiddel
Verstrekkingseenheid
Gewicht Vezel (gram) (gram)
Meloen Peer Perzik Pruim Sinaasappel Granaatappel Mango
1 schijf 1 stuks 1 stuks 1 stuks 1 stuks 1 stuks 1 halve
120 130 110 40 120 150 175
0,5 2 1,5 1 2,5 5 3
Gedroogd fruit Abrikozen Appeltjes Dadels, gekonfijt Krenten Pruimen Rozijnen Tutti frutti Vijgen
1 stuks 1 stuks 1 stuks 1 eetlepel 1 stuks 1 eetlepel 1 schaaltje 1 stuks
3 3 5 10 5 10 80 20
0,5 0,5 0,5 1 1 0,5 10 2
Geconserveerd fruit Appelmoes Vruchten op siroop/ sap
1 schaaltje 1 schaaltje
205 125
2 2
1 glas 1 glas 1 glas 1 glas
150 250 250 250
1 3,5 4 1
1 glas 1 glas 1 glas
150 150 150
0,5 1 1
1 stuks 1 stuks 1 stuks 1 reep 1 stuks 1 stuks 1 stuks 1 stuks 1 stuks 1 stuks 1 stuks 1 stuks
60 10 55 45 20 20 60 45 75 50 25 13
1,5 0,5 1 2 1 2 1,5 1,5 2 4,5 1,5 0,5
Dranken Bessensap Chocolademelk, mager Chocolademelk, halfvol Chocolademelk, vol Sinaasappelsap zonder vruchtenvlees Tomatensap Vruchtensap Zoete versnaperingen Amandelbroodje Volkoren biscuitje Bounty Chocolade met noten Evergreen Evergreen Crunchy Gevulde koek Haverkoek Koffiebroodje Kokosmakroon Mueslireep Sultana
8
Diaconessenhuis Leiden Vezelverrijkt voedingsadvies Crohn en Colitis Ulcerosa
Voedingsmiddel
Verstrekkingseenheid
Gewicht Vezel (gram) (gram)
Zoutjes en nootjes Amandelen Borrelnootjes Chips Noten, gemengd Pijnboompitten Pinda’s Studentenhaver Zonnebloempitten
1 eetlepel/10 stuks 1 handje 1 handje 1 handje 1 eetlepel 1 eetlepel 1 eetlepel 1 eetlepel
20 25 10 25 15 20 20 15
1,5 1 0,5 1,5 0 1,5 1 1
Vezelverrijkte producten All Bran Lijnzaad Tarwekiemen Zemelen
1 eetlepel 1 eetlepel 1 eetlepel 1 eetlepel
5 5 6 5
1,5 2 1 2
Meer informatie Heeft u naar aanleiding van deze informatie vragen, neem dan contact op met de afdeling Diëtetiek van het Diaconessenhuis Leiden: bereikbaar tijdens het telefonisch spreekuur, dagelijks van 9.00 – 12.00 uur. Telefoonnummer: 071 517 81 78. U kunt voor meer informatie ook terecht bij de volgende instanties: • •
Stichting Voedingscentrum, voor het bestellen van de Eettabel (tabel met o.a. vezelgehaltes) www.voedingscentrum.nl, tel.: 070 - 306 88 88 Maag Lever Darm Stichting www.mlds.nl, tel.: 030 – 605 58 81
Afdeling Diëtetiek Telefoonnummer: 071 - 517 81 78 0214/703019/DIA871
9
