ADVOCAAT MOET BIJ POLITIEVERHOOR ZIJN nu ook als iphone app!

01 2012 € 11,50

49 TRANSFER: CLAUDIA BRUINS NAAR DETERINK

81 DEALMAKER: WILLEM DE NIJS BIK (HOUTHOFF BURUMA)

72 KRUISPUNT: FRANK PETERS (SPIGTHOFF)

JAARGANG 8

NIEUWE AANPAK BESTUURSRECHT ZEEVERVOERSRECHT

CATENTOP 50 ADVO EN KANTOR

HERZIENING TEN NADELE

Jean-Paul Costa (oud-EHRM):

‘ADVOCAAT MOET BIJ POLITIEVERHOOR ZIJN’ nu ook als iPhone app!

Maartje Paumen Aanvoerster Nederlands hockeyelftal

PLAY TO WIN

BANNING werkt met ruim 85 advocaten op vestigingen in ’s-Hertogenbosch en Rotterdam. www.werkenbijbanning.nl

nr. 1 – 2012

18 Oud-president EHRM Jean-Paul Costa Interview met de onlangs afgezwaaide president van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens Jean-Paul Costa, die het “zeer wenselijk” vindt dat advocaten actief kunnen optreden tijdens het politieverhoor.

63

30

53

Als ik... strafrecht

Top 50 advocatuur

Prominente juristen laten hun licht schijnen over de vraag wat zij zouden willen veranderen op strafrechtgebied. Wat zouden zij aanpakken, instellen en/of afschaffen als zij minister van Veiligheid en Justitie waren? Gratis advies voor Ivo Opstelten.

Net als voorgaande jaren komt Mr. ook dit jaar in het januarinummer weer met het overzicht van de 50 grootste advocatenkantoren in Nederland. Een aantal dalers en stijgers geeft een toelichting.

72

86

Katern bedrijfsjuristen

Kruispunt

Bestuursrecht

Vanaf dit nummer iedere maand in Mr.: het katern bedrijfsjuristen. Met daarin onder meer de rubriek ‘Ik en mijn bedrijfsjurist’, een column van Harm Cammel en NGB-nieuws.

In de nieuwe rubriek Kruispunt vertelt een jurist over keuzes die hij heeft gemaakt in zijn loopbaan. Deze keer Frank Peters, managing partner van Spigthoff, die altijd heeft gekozen voor inspirerende mensen om bij te werken.

In 2012 zal in alle rechtbanken de ‘nieuwe zaaksbehandeling’ in het bestuursrecht worden geïntroduceerd. Zaken komen sneller ter zitting en de bestuursrechter gaat al in een vroeg stadium in gesprek met partijen.

106

114

Herziening ten nadele

Zeevervoersrecht

Minister en Tweede Kamer willen in sommige gevallen het ‘ne bis in idem’ beginsel loslaten: herziening ten nadele moet mogelijk worden. De rechtspraktijk reageert zeer verdeeld.

In de maritieme wereld voert Engels recht de boventoon. Ook Nederlanders laten hun geschillen vaak beslechten in het Londen. Lobby voor een Nederlands zeevervoersrecht.

De Open Juridische Hogeschool

96

De Open Universiteit en Juridische Hogeschool Avans-Fontys zijn een nieuwe opleiding hbo-rechten begonnen: de Open Juridische Hogeschool.

nr. 1 – 2012

3

'$%!%&($!! "!% "!% !&!$!*!$+$!(""$&'$! !!"(&(!%&!!#$"'&!(""$+!&!

$" $!&"#&!&! "!% "!% !" &!$&%'$% )$!&! (""$ $!"$ &"!&&"# &"!* $$'&$

!(! ' ) !(!' % ""#))))$!%

"!%% "!%!

"!%"

nr. 1 – 2012

Colofon Mr. is hét onafhankelijk magazine voor juristen. Het bericht, belicht en becommentarieert actuele zaken in de juridische wereld. Mr. bereikt ruim 28.500 actieve juristen in Nederland. De uitgever wordt door een Raad van Advies geadviseerd over het te voeren beleid. Informatie over abonnementen zie onderaan dit colofon. Redactieadres Van Kleef Media Kennemerplein 13, 2011 MH Haarlem Tel. 023 – 576 21 87, fax 084 – 726 59 93, mail: [email protected] Redactie Michiel van Kleef (hoofdredacteur), mr. Karen Rijlaarsdam (eindredacteur), mr. Annelieke Fenstra, Myrna van Lente Medewerkers mr. Lex van Almelo, mr. Jurjen Boorsma (Arrest van de maand), drs. Andrea Bosman, mr. Alieke Bruins, Laura Burgers (Bijgewoond), mr. Marianne van der Hoek (Jonge-Baliepagina), mr. drs. Michel Knapen, mr. Peter Louwerse, mr. Noortje Ogg (Jonge-Baliepagina), drs. Michiel Rohlof (Dealmakers), mr. drs. Miek Smilde, mr. Henriette van Wermeskerken Columnisten Harm Cammel, prof. mr. Rieme-Jan Tjittes Fotografie Chantal Ariëns, Chris van Houts, Geert Snoeijer Illustraties Josje van Koppen, Mirèn van Alphen Website www.mr-online.nl Webmeester Bart Pronk ([email protected]) Raad van Advies Baker & McKenzie: Chantal Rademaker de Ridder, Boekel De Nerée: Marjorie Claushuis, Brunel: Lennart van den Belt, Houthoff Buruma: Jaap Bosman, Legal People: Friso van Deursen, USG Juristen: Eelco Stuut, Voxius: Ruud Harinck Uitgeverij Kluwer Juridische Uitgevers Postbus 23, 7400 GA Deventer Tel. 0570-647621 Uitgever mr. David Jonckheer Media advies Maarten Schuttél Advertentiedeelname Capital Media Services B.V. Staringstraat 11, 6521 AE Nijmegen Tel. 024-360 77 10, [email protected] Vormgeving COLORSCAN BV, Voorhout - www.colorscan.nl Druk Senefelder Misset, Doetinchem Abonnementen en adreswijzigingen Abonnementsprijs € 110,00 per jaar. Losse nummers € 11,50, te bestellen via www.kluwershop.nl of 0570 – 67 34 49. Alle prijzen zijn inclusief verzendkosten en BTW. Juristen die als zodanig werkzaam zijn ontvangen Mr. kosteloos. Bij wijziging tenaamstelling en/of adres verzoeken wij u de huidige en de gewijzigde gegevens op te sturen naar Kluwer Klantenservice, Postbus 23, 7400 GA Deventer. Tel. 0570 – 67 34 49, fax 0570 – 69 15 55, www.kluwer.nl/klantenservice Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever openbaar worden gemaakt of verveelvuldigd. ISSN 1388-3372 – Copyright Kluwer 2012

121

129

NIEUWS

117 Muraal

6 Met onder meer:

Het goedbeveiligde pand van het Nederlands Forensisch Instituut

Debiteurenrisico wordt advocaten te groot, mensenrechten in Nederland kunnen beter, alternatief wetsvoorstel Advocatenwet en weblogs

121 Groeten uit

Cees Maris (UvA) is gasthoogleraar in Kaap de Goede Hoop

COLUMN

SUBSIDIAIR

17 Rieme Jan Tjittes

124 Nachtkastje

Nederland versus Engeland

Wat leest Tobias Cohen Jehoram (De Brauw Blackstone Westbroek)?

RUBRIEKEN

127 Lezen

26 Locus 78 Financieel

Frank Kuitenbrouwer recenseert De Hoge Raad en de Tweede Wereldoorlog

81 Dealmakers

129 Rijden

De belangrijkste deals van de afgelopen tijd

Chrisje Bosman (Jonge Balie) in de Jaguar XF 2.2D

105 Arrest van de maand

130 Netwerken

Tussen de ballen en oude voetbalschoenen

Insolad viert zijn twintigjarig bestaan in Antwerpen

Het leeglopende zwembad

Beter werk

41

Het vaste katern over jurist en arbeidsmarkt 42 Nieuws

NRGD-registratieplicht, Loyens & Loeff opent kantoor in Hong Kong, M&A Awards uitgereikt en natuurlijk personalia 51 Van spanning naar ontspanning...

Column Caroline Bun 51 De arbeidsthermometer

Diederik Gelauff (DPA Legal) over de juridische arbeidsmarkt 76 Jonge-Baliepagina’s

De Baliebink van de maand, Dagboek van een stagiaire en Jonge-Baliefoto’s

nr. 1 – 2012

5

Juridisch nieuws Debiteurenrisico wordt advocaten te groot Steeds meer advocaten zijn bang dat de door hen voorgeschoten griffierechten niet door hun cliënten zullen worden terugbetaald. Reden hiervoor is het wetsvoorstel tot verhoging van de griffierechten waarover de Tweede Kamer zich momenteel buigt. Sommigen zeggen daarom hun rekening-courant bij de gerechten op of dreigen dit te doen, met meer niet-ontvankelijkheidsverklaringen tot gevolg. it probleem signaleert Ben Beelaard, advocaat bij Beelaard Breetveld in Den Haag en lid van het College van Afgevaardigden van de Nederlandse Orde van Advocaten. Het me-

D

rendeel van de advocaten heeft een rekening-courant bij een of meerdere rechtbanken. Bij het begin van een procedure schrijft het betreffende gerecht direct de griffierechten daarvoor van deze rekening af. Dat is een efficiënte werkwijze die bovendien niet-ontvankelijkheidsverklaringen voorkomt. Beelaard: “De advocaat draagt het volledige risico. Hij betaalt en moet vervolgens dat geld zien terug te krijgen van zijn cliënt. Dat is tot nu toe geen groot probleem geweest, maar dat zal anders worden bij invoering van het kostendekkende griffiestelsel. Vooral bij de kleine tot middelgrote kantoren kan dit tot problemen leiden. Zij zullen een veel groter risico lopen dat ze met ongeïnde gelden blijven zitten. Zeker als het gaat om toevoegingszaken. Advocaten die dat risico niet meer kunnen of willen dragen, zeggen daarom hun rekening-courant op. Hun cliënten moeten dus zelf én op tijd gaan betalen. Ik vrees dat daardoor het aantal beslissingen tot niet-ontvankelijkheid zal toenemen.”

Forse bedragen

Beelaard heeft zelf nog niet overwogen zijn rekening-courant op te zeggen, maar geeft wel aan dat het een mogelijke maatregel is als de risico’s te groot worden. “Eigen bijdragen schieten wij ook vaak voor. Hiermee zijn forse bedragen gemoeid. Op jaarbasis staat er bij ons kantoor wel een paar ton aan eigen bijdragen open. Sommige cliënten kunnen het gewoon niet betalen. Soms neem je dat voor je eigen rekening, maar als daar ook nog eens griffierechten bijkomen, kan het op een gegeven moment een onhoudbare situatie worden.” Overigens heeft de Rechtspraak juist onlangs besloten de inning van griffierechten te centraliseren. Dat zal tot gevolg hebben dat de lokale rekeningcourantovereenkomsten met de gerechten komen te vervallen en dat daarvoor een landelijke rekening-courantovereenkomst in de plaats komt. De invoering zal in de loop van 2012 plaatsvinden. De inning zal worden uitgevoerd door het Landelijk Dienstencentrum Rechtspraak.

KNB: weinig buitenlandse notarissen Geertjan Sarneel, voorzitter van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB), denkt niet dat Nederlandse notarissen bang hoeven te zijn voor concurrentie van buitenlandse collega’s. Dat zei hij tegen Mr. naar aanleiding van de uitspraak van het Europese Hof van Justitie dat een notaris uit een ander land in Nederland moet kunnen werken. et Europese Hof van Justitie in Luxemburg heeft op 1 december bepaald dat het nationaliteitsvereiste, dat in de Nederlandse wet voor de toegang tot het beroep van notaris wordt gesteld, discriminerend is. Het hof wil dat Nederland de wet aanpast. Eerder dit jaar bepaalde het gerecht al dat zes andere lidstaten de nationaliteitseis moesten laten vallen. “Dit is dus een logisch en onvermijdelijk gevolg van Europese eenwording”, aldus Sarneel. Toch zal er maar weinig animo onder buitenlandse notarissen zijn om in Nederland te werken, stelt Sarneel. “Vanwege het beperkte werkaanbod in de huidige tijd, maar vooral omdat de tarifering in het buitenland beter geregeld is. De meeste Europese landen kennen nog vastgestelde tarieven. Nederland is een van de weinige landen waar de tarieven zijn vrijgelaten. Veel concurrentie valt er dus niet te verwachten. Dit wordt pas anders als het notariaat op Europees niveau naar het Nederlandse model wordt ingericht. Als notarissen in andere landen (meer) marktconform moeten werken zal dat leiden tot meer evenwicht en pas dan wordt het interessant om over de grenzen heen te kijken.”

H

6

nr. 1 – 2012

In het verleden zijn er volgens Sarneel slechts twee buitenlandse notarissen (waaronder een Belg) geweest die hebben geïnformeerd naar de mogelijkheden tot het uitoefenen van hun beroep in Nederland. “Het animo lijkt dus sowieso niet heel erg groot. Aan de andere kant: misschien moet eerst een weg gecreëerd worden. Pas als een belemmering Geertjan Sarneel (KNB) weggenomen is, zal men zich sneller en meer oriënteren. Maar voordat notarissen uit een ander land daadwerkelijk in Nederland aan de slag kunnen, zijn we vast heel wat jaren verder. Het is natuurlijk geen halszaak. Andere dingen zijn nu belangrijker voor Europa.” Op de vraag of er behoefte is aan buitenlandse notarissen antwoordt Sarneel ontkennend. “Ik kan me voorstellen dat je als niet-Nederlander misschien liever iemand hebt die jouw taal spreekt of cultuur kent. Dat geeft mogelijk een beter gevoel. Maar vooralsnog zie ik niet dat er veel van dat soort potentiële klanten zijn.”

Juridisch nieuws Goochelen met cijfers eer geld voor de rechtspraak leidt niet per se tot een betere kwaliteit daarvan. Dat was een van de conclusies uit het rapport Waar voor ons belastinggeld? De prijs en kwaliteit van publieke diensten dat deze maand door het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) naar buiten werd gebracht. Het SCP onderzocht een aantal sectoren, zoals zorg, onderwijs en rechtspraak en keek daarbij met name naar de vraag in hoeverre de stijging van de uitgaven in deze sectoren ook daadwerkelijk had geleid tot een betere kwaliteit. De conclusies waren, met

M

uitzondering van de intramurale zorg, weinig positief te noemen. Voor de rechtspraak wordt geconcludeerd dat de arbeidsproductiviteit steeg in perioden waarin de instroom van zaken snel groeide en daalde wanneer dit niet het geval was. Kortom, er zit een zekere ‘rek’ in de capaciteit, aldus het SCP. Opvallend is dat de Raad voor de rechtspraak weliswaar zelf onderdeel uitmaakte van het team van onderzoekers, maar pas een dag na de publicatie met een reactie naar buiten trad: de meetmethode van het SCP deed met name geen recht aan de gestegen kwaliteit van de rechtspraak.

Een opvallende bewering, én een dag te laat. Immers, als je als Raad meedoet aan een dergelijk belangrijk onderzoek, en de conclusies vallen negatief uit, dan laat je ofwel een minderheidsstandpunt opnemen in het rapport zelf, of je zorgt voor een persbericht dat samenvalt met de publicatie van het rapport. Die ene dag vertraging is essentieel. Want het kwaad in de beeldvorming is al weer geschied. Stemmingmakers als Pastors, Eerdmans, Teeven en Opstelten lezen selectief. Die trekken over een half jaar dit rapport ineens uit de la: “Het kan best wel een beetje minder met de recht-

spraak, vindt zelfs het SCP.” Zo gaat dat. Waakzaamheid blijft daarom geboden.

Michiel van Kleef, hoofdredacteur @michielvankleef

Wetsvoorstel adolescentenstrafrecht stuit op bezwaren Onnodig, noemt hoogleraar jeugdrecht Mariëlle Bruning (Universiteit Leiden) het plan om het adolescentenstrafrecht ook van toepassing te laten zijn op zestien- en zeventienjarigen. “De noodzaak daartoe is niet duidelijk.” Zij heeft meer bezwaren tegen het wetsvoorstel tot invoering van adolescentenstrafrecht. taatssecretaris Teeven van Veiligheid en Justitie kwam half december met zijn conceptwetsvoorstel adolescentenstrafrecht. Daarin is een breed pakket aan maatregelen opgenomen om de criminaliteit van risicojongeren beter en effectiever te kunnen aanpakken. Er moet strenger kunnen worden gestraft, vindt het kabinet. Zo wordt de maximale duur van jeugddetentie verhoogd van twee naar vier jaar en kan een zwaar zeden- of geweldsmisdrijf niet meer met alleen een taakstraf worden bestraft. Bruning: “Volgens het voorstel wordt het adolescentenstrafrecht niet – zoals door velen werd voorgesteld – voor jongvolwassenen van 18 tot 23 jaar, maar de groep van 16 en 17 jaar wordt ook mee-

S

genomen. Voor deze laatste groep betekent dit een verharding en verzwaring van het jeugdstrafrecht, zonder dat direct duidelijk wordt waarvoor dit voor deze minderjarigen nodig is. Dat is onnodig en de noodzaak hiertoe wordt onvoldoende beargumenteerd.” Dat straks voor zeden- of geweldsmisdrijven niet meer alleen taakstraffen kunnen worden opgelegd, noemt Bruning bovendien ‘een te grote beperking van de bevoegdheid van de kinderrechter en een te vergaande wijziging van het jeugdsanctiestelsel’. Daarbij vindt zij het onduidelijk wanneer de rechter het adolescentenstrafrecht nu precies moet toepassen. “In de toelichting lijkt de nadruk te liggen op de ‘uitgesproken kwetsbare groepen onder de jongvolwassenen met psychische of psychiatrische stoornis of jeugdigen met een ontwikkelingsstoornis’, die via het jeugdstrafrecht zouden moeten worden gesanctioneerd. Uit hersenonderzoek blijkt juist dat de hele groep 18tot 23-jarigen nog in ontwikkeling is, toepassing van het jeugdstrafrecht voor enkel de uiterst kwetsbare groep jongvol-

Mariëlle Bruning (Universiteit Leiden)

wassenen beantwoordt dan ook niet aan deze bevindingen.” Maar er zijn ook verbeteringen te noemen. Een jeugdige die zich niet aan de voorwaarden bij verblijf buiten de inrichting houdt, kan alsnog worden vastgezet (eventueel met een time-out). Bruning: “Dat is een positieve verbetering om snel en consequent te reageren, wat voor jeugdigen erg belangrijk is.” Daarnaast vindt Bruning dat met het conceptvoorstel meer duidelijkheid wordt aangebracht in de afbakening van jeugdsancties. “Dat is winst, want het huidige jeugdsanctiestelsel biedt een potpourri aan straffen en maatregelen waarvan soms onduidelijk is wat het doel van een sanctie is en hoe deze zich tot andere sancties verhoudt.”

nr. 1 – 2012

7

15 years in legal translations!

jurid ischv e r t a a drs !bure J.M a .

! $ "#% $$ # ! " #%#

%,('&* )#() )#() ) !(*&(&$)+#+ (-$#' !(*&(&$)+#+(-$#' *&- &*##'!)(#)&'*&(!# &*##'!)(##)&'*&( &(!# $%('%&$ #( '(%+$&( !*& !( #('(%+$&(!*& !( +#('%& ''%& !'#' ' $$#- !'#' $$#- #(#(+&&# ))#()!-#$%+++"'(,(#! !#(#(+&&# )#()!-#$%+++"'(,(#!

&(### #$&"($$#-(&*#-# $$&'%$$%&(##$&"($$#-(&*#-# & ##### +!(& & ! ##### %$.&( ))&$#+)#'&%$.

+!#$#--$&/

0RGHOOHQ

$XGLW

+DQGERHNHQ

.ZDOLWHLWVWUDMHFWHQ

.ZDOLWHLW

1RUPHQNDGHU

,QVWUXFWLHV 2SOHLGLQJHQ $XGLW .ZDOLWHLW 3HHU5HYLHZ

+HOSGHVN

EH

VFKLNEDD

%HQFKPDUN

+HOSGHVN 1RUPHQNDGHU

,QVWUXFWLHV

+DQGERHNHQ

WDULVKDQ

RHN GE

QXRRN

QR

.ODQWWHYUHGHQKHLG

Kijk op juridischebrochure.nl voor meer info

1RUPHQNDGHU

%HQFKPDUN

u

ur

2SOHLGLQJHQ

.ZDOLWHLW

.ODQWWHYUHGHQKHLG

3HHU5HYLHZ

0RGHOOHQ

0RGHOOHQ

U

Ste

$XGLW

Stichting Viadicte - Spoordonkseweg 29 - 5688 KB Oirschot - tel. 0499-577701 - fax. 0499-578009

Juridisch nieuws Alternatief wetsvoorstel voor nieuwe Advocatenwet De Nederlandse Orde van Advocaten heeft eind vorig jaar een alternatief wetsvoorstel voor een nieuwe Advocatenwet naar staatsecretaris Teeven gestuurd. Het betreft vooral voorstellen op het gebied van het toezicht. e hoop is dat door dit initiatief de vastgelopen discussie tussen departement en Orde kan worden vlotgetrokken. Volgens de Orde is in het eigen voorstel een aantal duidelijke concessies gedaan om dit te bewerkstelligen. Belangrijk voorbeeld is de benoeming per KB van de stelseltoezichthouder. De Orde gaat hier nu toch mee akkoord op voorwaarde dat wel sprake is van een voordracht waarbij een aantal Hoge Colleges van Staat is betrokken. De Orde stelt verder voor dat de minister alleen achteraf bepaalde regelgeving kan vernietigen in plaats van dat deze vooraf ter goedkeuring moet worden voorgelegd. Nadrukkelijk wordt door de Orde gesteld dat het hier gaat om een zogenoemd work in progress, dat wil zeggen dat over een aantal onderdelen van het alternatieve wetsvoorstel de uiteindelijke gedachten nog gevormd moeten worden, mede in overleg met de eigen achterban. De Orde lijkt met deze formulering duidelijk te willen maken dat weliswaar een poging wordt gewaagd de grimmige sfeer tussen de betrokken partijen wat te verbeteren, maar dat ze tegelijkertijd naar zowel ministerie als achterban niet de indruk wil wekken dat dit voorstel de ultieme handreiking is. Eind oktober had de Orde een voorstel gedaan aan Teeven om gedurende een periode van drie jaar te bewijzen dat het door de Orde voorgesta-

D

ne systeem van toezicht, in belangrijke mate gebaseerd op de voorstellen die destijds door de commissie-Docters van Leeuwen zijn gedaan, goed zou kunnen werken. Hierop is door Teeven zeer afhoudend gereageerd, hetgeen de sfeer tussen beide partijen zeker geen goed heeft gedaan. De Orde schreef Teeven daarop half november een vrij pittige brief waarin termen als ‘onaanvaardbaar’ werden gebruikt. Kort samengevat zijn de hoofdbezwaren van de Orde tegen de voorstellen van Teeven de te grote betrokkenheid van de overheid bij de inrichting van het toezicht op de advocatuur en de dreigende ontmanteling van de dekenale functie. Ook de dreigende erosie van het beroepsgeheim en het verschoningsrecht baart de Orde grote zorgen.

NIEUWS VOOR JURISTEN

Gespannen verhoudingen

Dat de sfeer tussen beide partijen niet optimaal meer is te noemen bleek ook uit het feit dat bij de meest recente vergadering van het College van Afgevaardigden, eind november, in tegenstelling tot de gegroeide praktijk, geen vertegenwoordigers van het ministerie welkom waren. Overigens mochten het Advocatenblad en Mr. ook niet komen. Hoewel de vergaderingen van het College formeel niet openbaar zijn, was het een gegroeide praktijk dat zowel het ministerie als geselecteerde persvertegenwoordigers werden uitgenodigd. Het is opmerkelijk en illustratief voor de gespannen verhoudingen tussen Orde en ministerie dat het College de deuren sloot voor buitenstaanders, terwijl de nieuwe Advocatenwet juist voorziet in openbaarheid voor een ieder.

Lintje voor scheidend vice-president Hoge Raad cheidend vice-president en voorzitter van de strafkamer van de Hoge Raad Freek Koster is benoemd tot officier in de Orde van Oranje Nassau. Hij kreeg deze koninklijke onderscheiding tijdens zijn afscheid in december uit handen van de Haagse burgemeester Jozias van Aartsen. Koster was twintig jaar raadsheer bij de Hoge Raad, waarvan ruim zeven jaar als vice-president van de straf-

S

kamer. Bij de Hoge Raad heeft hij op belangrijke wijze bijgedragen aan een moderne rechtsontwikkeling met oog voor het maatschappelijk haalbare zonder de rechten van de verdachte daarbij uit het oog te verliezen. Koster heeft niet alleen als gezaghebbend rechter en autoriteit op zijn vakgebeid zijn stempel op de Hoge Raad gedrukt, ook heeft hij menig feestelijke bijeenkomst als organist/ pianist muzikaal luister bij-

gezet. Buiten de Hoge Raad is hij - al zo’n 48 jaar - verdienstelijk actief als organist.

nu ook als iPhone app!

Jozias van Aartsen (l.) en Freek Koster

nr. 1 – 2012

9

Bijgewoond

Als drukke jurist kunt u natuurlijk niet overal aanwezig zijn. Mr. brengt u daarom maandelijks verslag uit van de gemiste highlights. door Laura Burgers

Afscheid van professor Floris Bannier bij NautaDutilh Datum: 1 december 2011 Aantal aanwezigen: 100 Locatie: NautaDutilh Amsterdam Borrel: Wat is maatschappelijk verantwoorde advocatuur? Het was de vraag die centraal stond op het afscheid van Floris Bannier (hoogleraar Advocatuur aan de UvA) bij zijn kantoor NautaDutilh. “Ik pleit voor rolvastheid,” zei Taru Spronken, hoogleraar straf(proces)recht aan de Universiteit Maastricht, waarmee ze bedoelde dat zowel de advocaat als het OM duidelijk partijdig mogen zijn. Een grens daaraan wordt bepaald door respect. Ze vond Moszkowicz wat dat betreft tijdens het proces-Wilders dan ook “uit de bocht gevlogen” richting raadsheer Schalken. Dezelfde advocaat was wat Spronken betreft over de schreef gegaan in zijn mediaoptreden. “Een advocaat kan zijn toga wel uitdoen, maar hij blijft een advocaat: een symbool voor de advocatuur als zodanig.” Bovendien noemde Spronken advocaten te weinig verantwoord op een ander vlak. Ze hebben namelijk vaak geen zin halsoverkop naar het bureau te komen, ook al hebben verdachten sinds het EVRM-arrest Salduz recht op een advocaat vóór hun eerste politieverhoor. Samengevat: “De maatschappelijk ver-

10

nr. 1 – 2012

antwoorde advocaat is respectvol partijdig, publicitair bescheiden en rechtstatelijk activist!” De Amsterdamse deken Germ Kemper was ervoor dat advocaten een grote diversiteit aan cliënten zouden aannemen, zodat ze minder snel met een bepaalde groep geassocieerd worden. Zo konden ze in iedere zaak partijdig zijn, zonder partijganger te worden. Advocaat Joost Italianer haalde een onderzoek van Mr. aan waarin grote kantoren was voorgelegd of ze bijvoorbeeld een fabriek voor clusterbommen wilden bijstaan. Een lunchgenoot van Italianer had meteen ‘natuurlijk!’ uitgeroepen. Zolang het om een commercieel interessante cliënt gaat, wordt het recht op rechtsbijstand volgens Italianer “als een Pavlov-effect” opgeworpen. Hij ging verder in op Amerikaanse grote advocatenkantoren, die veel meer pro bono zaken aannemen dan hun Nederlandse collega’s. Algemeen deken Jan Loorbach besprak ten slotte de maatschappelijk verantwoorde rol van de Nederlandse Orde van Advocaten: “Het is onze taak niet om positie te kiezen in de politieke discussie, tenzij het gaat om supra-politieke waarden zoals de onschuldpresumptie.” Erg veel inhoud dus, terwijl de middag eigenlijk draaide om de vertrekkende Floris Bannier! Volgens hemzelf was de maatschappelijk verantwoorde advocaat het middel van de burger om zich te weren tegen machtsmisbruik van de staat. Voor al de mensen die afscheid van de professor waren komen nemen, was het leuk geweest meer te horen over de manier waarop Bannier zélf zijn advocatencarrière had ingevuld.

Eerste jaarvergadering Nederlandse Vereniging voor Rechtsvergelijkend en Internationaal Insolventierecht (NVRII) Datum: 8 december 2011 Aantal aanwezigen: 100 Locatie: Symphony Building Zuidas Borrel: Weinig mensen hebben baat bij de economische crisis, maar één rechtsgebied heeft er in ieder geval een flinke impuls door gekregen: het internationale insolventierecht. Dat gaat immers spelen zodra betalingsproblemen en faillissementen in zicht komen. Hoewel de

Nederlandse Vereniging voor Rechtsvergelijkend en Internationaal Insolventierecht (NVRII) pas een paar maanden bestaat, telt zij nu al ruim 120 leden, zo vertelde de verheugde voorzitter Bob Wessels de vijftig aanwezigen op de eerste jaarvergadering. Wessels, hoogleraar internationaal insolventierecht in Leiden, betreurde het dat minister Ivo Opstelten begin 2011 een veelbelovende nieuwe Nederlandse insolventieregeling naar de bureaulade heeft verwezen. Op Europees niveau wordt er wel vernieuwd, want de Europese Insolventieverordening wordt binnenkort herzien. De NVRII had twee professoren gevraagd hun preadviezen daarvoor te komen toelichten: Francisco Garciamartín, hoogleraar internationaal privaatrecht aan de Rey Juan Carlos Universiteit te Madrid en Loes Lennarts, hoogleraar ondernemingsrecht in Utrecht en vergelijkend ondernemingsrecht in Groningen. Tijdens de middag werd duidelijk: het ideale insolventierecht is nog geen realiteit. Er is dus nog flink wat werk aan de winkel. Maar het succes van de piepjonge vereniging toont aan dat iedereen bereid is er zijn schouders onder te zetten. Bob Wessels kondigde aan dat de vereniging op 31 mei 2012 een bijeenkomst zal organiseren ter ere van het tienjarig bestaan van de Europese Insolventieverordening. “Save the date!”

Forum Romanum Datum: 13 december 2011 Aantal aanwezigen: een kleine twintig Locatie: Oudemanhuispoort Borrel: Je moet het maar durven, als jonge wetenschapper een lezing over Romeins recht geven voor Forum Romanum. Dat is het gezamenlijk dispuut van UvA en VU voor Romeins recht. Jacob Giltaij deed het. Hij is onlangs aan de Erasmus universiteit gepromoveerd op mensenrechten in het Romeinse recht. Aan de hand van drie begrippen meende Giltaij voorlopers van mensenrechten bij de Romeinen te kunnen ontdekken. Als eerste natura, een basis voor natuurrecht. Hoewel dat ook voor dieren gold, zou het méér zijn dan de vaststelling van biologische feitelijkheden. De Romeinse rechtsgeleerde Brutus vond de door slavinnen gebaarde baby’s bijvoorbeeld geen onderwerp van vruchtgebruik. Het tweede begrip dat Giltaij aanhaalde

;-0.)&-.))2/%28336 ;)6/)2;%%6() '908996%0&)4%%0(-7 3*'6)Ã)6.))6 0-):)6>)0*))2# =391%88)6

=391%88)629

Juridisch nieuws was humanitas, medemenselijkheid. Concreet betekende dat vooral een – door keizers verplichte – mildheid van handelen, ook ten aanzien van slaven. Als laatste besprak Giltaij saevitia, oftewel wreedheid. Excessief misbruik van slaven werd als wreedheid bestempeld. Het was bijvoorbeeld verboden je eigen slaaf te vermoorden. De eerbiedwaardige leden van het dispuut waren maar weinig overtuigd. Had Giltaij wel naar clementia gekeken? Ja, maar dat was helemaal geen wet. En pietus dan? Ook waarschijnlijk geen juridisch begrip, antwoordde Giltaij. Eric Pool (emeritus hoogleraar Romeins recht in Brussel en docent rechtsgeschiedenis aan de UvA) toonde zich de meest bevlogen opponent. De aangehaalde tekst over het vruchtgebruik moest bijvoorbeeld niet geplaatst worden in een mensenrechtendiscussie, maar in het kader van de vraag of iets vegetatiefs als vruchtgebruik van toepassing kon zijn op levende wezens. Gelukkig nam Laurens Winkel (hoogleraar rechtsgeschiedenis aan de EUR en promotor van Giltaij) nog even de verdediging op zich. “Ideeëngeschiedenis is helemaal niet irrelevant voor de rechtswording!”

Mensenrechten kunnen beter Over het algemeen is het goed gesteld met de mensenrechten in Nederland. Maar volgens mr. Laurien Koster, voorzitter van het nieuw op te richten College van de Rechten van de Mens, valt er ook nog veel te winnen. e Eerste Kamer heeft eind november ingestemd met de oprichting van het College, dat tot doel heeft de mensenrechten in Nederland te beschermen, het bewustzijn van deze rechten te vergroten en erop toe te zien dat ze daadwerkelijk worden gerespecteerd. Al in 2006 heeft Nederland de VN toegezegd een dergelijk instituut op te richten. In de loop van dit jaar zal het instituut zijn deuren openen. Vestigingsplaats wordt Utrecht. Alle taken van de Commissie Gelijke Behandeling (CGB) – waarvan Koster nu voorzitter is – gaan bij wet over naar het College voor de Rechten van de Mens. Het nieuwe instituut wordt het centrale aanspreekpunt op het terrein van mensenrechten. Het zal geen individuele klachten behandelen, tenzij het gaat om klachten op het gebied van gelijke behandeling.

D

Geen schurkenstaat

“Nederland is geen schurkenstaat”, zegt Koster. “Het is hier over het algemeen goed gesteld met de mensenrechten, maar het vergt constante aandacht om dit zo te houden en nog verder te verbeteren. Die aandacht kan worden gewaarborgd door een instituut dat het toezicht op de naleving van de mensenrechten als core business heeft.” De voorzitter noemt een behoorlijk aantal onderwerpen waarop verbetering in het kader van de mensenrechten in Nederland mogelijk is: ouderenzorg, babysterfte, vreemdelingendetentie, toegang tot de rechter, privacy, kindermishandeling, uitbuiting en family life. “Er is nog veel te winnen”, aldus Koster.

12

nr. 1 – 2012

Opinie: advocaat als ‘consultative seller’ De website van Mr. (www.mr-online.nl) kent een rubriek Opinie. Op deze plaats signaleren we recent verschenen Opiniebijdragen.

! !

Opinie

!

!!!

Een advocaat is zeer geschikt als ‘consultative seller’ (Opinie/Marketing) urist Enno van Kersen (verbonden aan de internationale trainingsorganisatie Sandler Training) schreef een bijdrage over acquisitie. “Moeten advocaten ook verkopen of is de huidige nadruk op acquisitie een voorbijgaand fenomeen? Als zaken goed gaan is marketing vaak genoeg maar als niet alles meer vanzelf gebeurt kan je je onderscheiden door een acquisitie-proces te hanteren dat het vinden en analyseren van za-

J

kelijke en persoonlijke behoeftes centraal stelt. Dit heet ‘consultative selling’ en hiermee positioneert een advocaat zich als vertrouwensman en niet als verkoper.”

www.mr-online.nl 19 DECEMBER Advocaat Jan Henk van der Velden (Wijn & Stael) publiceerde het boek Iedereen liegt, maar ik niet en bedacht de ‘liegladder’

Bent u als advocaat altijd eerlijk, of liegt u ook wel eens? “Iedereen liegt, dus ik ook, maar ik wil wel laag op de liegladder blijven. Ik vind mijzelf straight maar helaas vindt bijna iedereen dat van zichzelf, en dat is nu net het probleem dat ik in mijn boek constateer. Als advocaat moet je heel erg op je qui vive zijn dat je geloofwaardigheid niet wordt aangetast. Ik lieg dus niet namens cliënten. Natuurlijk presenteer ik de waarheid op een zo positief mogelijke wijze voor mijn cliënten. Maar je moet er dan wel voor waken dat je dat te veel overdrijft want dan wordt de grens van het toelaatbare overschreden en wordt het misleiding of liegen.”

27 DECEMBER Willem Boom (hoogleraar burgerlijk recht EUR) bedacht de VBR Publicatieprijs voor de Vereniging voor Burgerlijk Recht.

Op uw site zagen we een indrukwekkende lijst publicaties. We nemen aan dat u als bedenker van de prijs niet in aanmerking komt om genomineerd te worden. Vindt u dat jammer? “Helaas, bestuursleden van de vereniging zijn uitgesloten van deelname. Maar het feit dat ik nog nooit een prijs heb gewonnen, is wel een aanleiding voor het instellen van de prijs. Dat kan natuurlijk ook aan de dubieuze kwaliteit van mijn werk liggen, maar bij collega-hoogleraren staan er toch ook nauwelijks bokalen in de kast. En als ik tegenwoordig de c.v.’s zie van buitenlandse kandidaten voor een baan, valt me vaak op dat die wel allerlei prijzen hebben gewonnen tijdens en na hun studie. Dat moet hier ook kunnen, dacht ik. Zeker in een gebied dat zo breed is als het burgerlijk recht.”

Kent u ook een potentiële Mr. van de week? Mail ons! [email protected]

2 JANUARI Mireille Hildebrandt hield haar oratie als hoogleraar ICT en rechtstaat aan de Radboud Universiteit Nijmegen.

Wat is de centrale stelling van uw oratie ‘De rechtstaat in cyberspace’? “De algoritmes die cyberspace mogelijk maken bepalen in toenemende mate onze handelingsmogelijkheden. We leven in de overgang van een informatiesamenleving naar informatiegestuurde omgevingen. Die overgang beïnvloedt een aantal vooronderstellingen van het recht en mogelijk ook de bestaansvoorwaarden van de rechtstaat. Dat klinkt nogal heftig en leidt al snel tot hetzij doemdenken of tot het bagatelliseren van de veranderingen die op til zijn. Beide reacties zijn kortzichtig en niet erg nuttig.”

Meesters van de week 12 DECEMBER Jaap van Rijn van Alkemade (promovendus UL) sprak op het seminar ‘De natuur van de mens?’ van de Jonge Nederlandse Juristen-Vereniging. Is het nodig, zo’n club van jonge juristen? “Zeker. Als jonge onderzoeker heb je mensen om je heen nodig die jouw passie delen en die met jou in hetzelfde schuitje zitten. Dan kun je elkaar inspireren en verder helpen. Het is daarom goed dat jonge onderzoekers zich tegenwoordig steeds vaker verenigen in ‘jonge’ clubs.”

29 NOVEMBER Tom Eijsbouts hield zijn oratie als hoogleraar Europees recht aan de Universiteit Leiden.

Onlangs werd u nog in Mr. door collega’s bewierookt als een van de dragende motoren op het gebied van het Europees recht. Zelfs voor een bescheiden mens als u moet dat toch een plezierige ervaring zijn. “Vooral gegeven de andere twee, Sacha Prechal en Kamiel Mortelmans. Hun honorering geeft de mijne een fumus boni juris. Ik had mezelf nooit in dit gezelschap gedacht.” Tevens wordt u omschreven als de ‘Pietje Bell’ van uw vakgebied. Maar hoe zit dat? Bent u een beetje een laatbloeiende Pietje Bell die tegen zijn 65ste zijn oratie houdt? “Ik heb geleerd niet te vroeg te pieken. Daar houd ik me aan.”

5 DECEMBER Munish Ramlal promoveerde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam op de transparantie van het wetgevingsproces.

Wat is de leukste stelling in uw proefschrift? “Hoezo ‘openbaar’ bestuur?!” Welk wetsartikel vindt u het mooist? “Artikel 81 Grondwet: ‘De vaststelling van wetten geschiedt door de regering en de Staten-Generaal gezamenlijk.’ Ik vind de verhouding parlement en regering buitengewoon interessant en dit artikel roept veel vragen op als het om die verhouding gaat. Het heeft geschiedenis, het heeft eenvoud, het heeft iets magisch.”

Een selectie van uitspraken die de Mrs. van de Week de afgelopen maand deden op de site van Mr. (www.mr-online.nl). Elke week beantwoordt een jurist die die week om de een of andere reden in het nieuws is een aantal vragen. Wie een wekelijks overzicht wil van alle Mrs. van de week kan zich abonneren op de Mr. e-mailnieuwsbrief via www.mr-online.nl

nr. 1 – 2012

13

Link up. Vind je het een spannende uitdaging om hechte relaties op te bouwen met gerenommeerde, internationale cliënten? Wil je de grenzen van je praktijkgebied verleggen naar een breed spectrum van sectoren? Heb je het talent, inzicht én de energie om de meest complexe transacties succesvol af te ronden? Link dan met Linklaters! Wij zijn een wereldwijd, toonaangevend kantoor met advocaten, notarissen en fiscalisten. We zijn altijd op zoek naar jong toptalent. Dus als jij carrière wilt maken in een open en toegankelijke omgeving, waarin pragmatisme en vernieuwend denken centraal staan, bekijk dan onze stagemogelijkheden en vacatures op www.linklatersgraduates.nl

Weblogs Juridisch heldendom Op de website van Mr. werd afgelopen maand weer druk geblogd. Ook deze keer een greep uit de inhoud. Meer lezen? Kijk op www.mr-online.nl trafrechtadvocaat Job Knoester is verontwaardigd over de zwaardere straffen voor geweld tegen hulpverleners. “Waar slaat dat op? Begrijp me niet verkeerd. Ik wil ook een rustige, gezellige en ja, laat ik het maar gewoon zeggen (het is niet truttig) vredig oud en nieuw. Gewoon omdat ik dat fijn vind. En oké, ook omdat mijn kinderen inmiddels de leeftijd krijgen dat ze zelf oud en nieuw willen vieren.” Rechtsfilosoof Hendrik Kaptein heeft al tijden een voorliefde voor stoomtractie en schrijft hierover in zijn laatste blog. “Antieke locomotie, met beelden, geluiden, geuren van kolen, smeerolie en stoom beweegt de werktuigbouwkundige belangstelling even sterk als het gemoed van de echte spoorwegliefhebber. Alsof de tijd heeft stilgestaan, bijvoorbeeld in de Harz aan boord van smalsporige rijtuigen op weg naar de Brocken, getrokken door gedrongen stoomlocomotieven sterk genoeg om velen in één keer naar de top te brengen. In behaaglijke warmte opgewekt door dezelfde stoom die de trein rijdt. Elk rijtuig is voorzien van een eenvoudig gemak, bestaand uit niet veel meer dan een afgeschoten gat in de vloer met bijpassende zitting, om de ontlasting in ongestoorde afzondering te kunnen laten gebeuren. Weer is eenvoud kenmerk van het ware, net zo goed als de onderweg achtergelaten fecaliën geen kwaad kunnen en dan ook snel vergaan.” Onderzoeker Recht in de multiculturele samenleving Guido Terpstra vindt dat de feestdagen in december niet serieus ter discussie staan. “Terwijl er voor

S

een aantal politieke denkers en rechtstheoretici toch iets ongemakkelijks in dit gegeven zit. Want past het een neutrale overheid die de Nederlandse staat wil zijn om officiële feestdagen te laten samenvallen met religieuze, van oorsprong christelijke feestdagen?” Dory Reiling inventariseert dit keer de nieuwe IT in de rechtspraak van 2011 en vraagt zich af of de rechter al overbodig wordt: “Zelfsturende auto’s en zelfreinigende kleding! Twee berichtjes van BBC World op de dag dat ik dit blog schrijf. Google blijkt te experimenteren met auto’s die zichzelf kunnen besturen. In China ontwikkelen ze kleding die zichzelf reinigt onder invloed van zonlicht. What’ll they think of next? Worden autobestuurders en wasmachines (die de wasvrouw overbodig maakten) al overbodig? De rechtspraak heeft in 2011 goede voortgang gemaakt met de invoering van IT. Burgers, advocaten en rechters hebben daar voordeel bij. Maar of de rechter daarmee overbodig wordt?” Door een spambericht, met als spamnaam Avril McDonald, dacht Gerben Kor terug aan deze internationaalrechtelijk juriste, die onder meer bij het Asser instituut werkte. “Avril McDonald is dood, al bijna twee jaar. Die spam deed me pijn en deed me denken aan Avril. Zij was een inspiratie. Niemand kon een zin waarin zo vaak het woord ’fuck’ klonk zo lief en integer uitspreken als zij. Niemand kon een zelfingeno-

men bobo van het internationaal recht (en dat zijn er nogal wat) zo scherp op inhoud en stijl fileren as zij. Ik heb enorm veel van Avril geleerd. Op het Asser instituut maar vooral ook tijdens nachtelijke sessies in restaurants die voor haar openbleven.” Onlangs besprak Boris Dittrich in een bar in Buenos Aires de kwestie rondom Jorge Zorreguieta. “Mijn gesprekspartners vinden me naïef. ‘Denk je werkelijk dat de vader van de toekomstige Koningin van Nederland vervolgd gaat worden in Nederland? Als de officier van justitie daartoe besluit, dan houdt de politiek dat tegen. Je kunt je toch geen kroning voorstellen, terwijl de vader van de Koningin terecht staat?’ Het is inderdaad moeilijk voorstelbaar, geef ik toe. Ik hoop dat het OM een overtuigende juridische analyse geeft waarom Zorreguieta al dan niet moet worden vervolgd. Het moet geen vaag verhaal worden, waar dingen worden weggemoffeld. Want anders blijft de kwestie in de toekomst opspelen en daar is niemand mee gebaat.” Marijn Rooijmans

gaat verhuizen met het Netwerk van

OndernemendeJuristen, maar vraagt zich af: “Het concept ‘kantoor’ zoals we dat kennen, is in sneltrein uit de mode aan het raken en dan ga ik tegen de trend in een nieuw kantoor huren. What am I thinking?” Niet dat hij nu een pleidooi houdt voor ‘Het Nieuwe Werken’. Daar is namelijk volgens hem niets nieuws aan. “We doen nog steeds hetzelfde. Enig verschil is dat je de onzinnige gedachte loslaat dat iedereen op een vast tijdstip en een vaste plek werkt en op een vaste tijd naar huis gaat.” “Morele leiders en strijders hebben vaak een juridische achtergrond. Mr. Superheld is een historisch en hedendaags archetype”, aldus creatief jurist Susanne Hoogwater. “Denk aan Gandhi en Nelson Mandela. En dichter bij huis: de advocaten die gelijke rechten voor weduwnaars hebben bereikt, straatverboden voor stalkers hebben bedacht en juristen die het Internationaal Strafhof hebben ingericht.” Hoogwater attendeert de lezer op een Amerikaanse training in juridisch heldendom in februari 2012 en geeft creatieve suggesties voor thuisblijvende juristen met heldenaspiraties.

GALERIE TIGLIO Hét adres voor een stijlvol en passend geschenk bij een jubileum of afscheid in de RECHTERLIJKE MACHT of ADVOCATUUR U bent van harte welkom! Mr. Pia Lindeman-Verhaar

Verwerstraat 108 | 5211 HZ ‘s -Hertogenbosch | Tel: 06 51 16 39 77 WWW.GALERIETIGLIO.NL

nr. 1 – 2012

15

“NIETS GAAT VANZELF. GELUKKIG MAAR, DAT ZOU HET LEVEN ERG SAAI MAKEN.” Vincent Voogt, Fiscalist, Hogan Lovells

“Voor mij hoeft het niet altijd makkelijk te gaan, ook niet op het veld. Het mag af en toe best lastig zijn tijdens een wedstrijd, dat maakt me alleen maar sterker en beter. Zo’n wedstrijd prikkelt mij om helemaal tot het uiterste te gaan. Dat doe ik ook bij Hogan Lovells, een internationaal advocatenkantoor met een wereldwijd netwerk, voortreffelijke opleidingsmogelijkheden, een collegiale sfeer en uitdagende zaken. Voor mij dé plek om het maximale uit mezelf te halen!” Ben jij ook uiterst gedreven en wil je samen tot het uiterste gaan? Kies dan voor Hogan Lovells, aan de Keizersgracht in hartje Amsterdam. www.werkenbijhoganlovells.nl

UITERST GEDREVEN

Hogan Lovells International LLP, advocaten, notarissen en belastingadviseurs

Column

Nederland versus Engeland A

nd the winner is… London. Niet alleen de Olympi-

mannen of dominees zonder enige subtiliteit. Neder-

sche Spelen 2012 gaan naar Londen, maar ook de

land is het land dat het WK voetbal in 2012 wilde bin-

titel litigation & arbitration capital of the world. De Engel-

nenhalen door Ruud Gullit Sepp Blatter een

sen – door W.F. Hermans (Het sadistisch universum,

herenrijwiel te laten aanbieden. Polen en de Oekraïne

door

1964) betiteld als inwoners van het perfide Albion; krijt-

hebben de pot gekregen. Ik wil niet weten wat zij de

Rieme-Jan

witte wezens, niet zelden door rood haar gedekt die een

FIFA-president hebben aangeboden.

Tjittes

halfondergelopen rots in de Noordzee bewonen – heb-

We moeten trotser zijn op het evenwichtige Nederlandse

ben dat toch maar weer mooi geritseld.

contractenrecht dat prima aansluit bij de noden van de

Een ondoorgrondelijk en vermolmd systeem van case

commerciële praktijk. De regels staan keurig opgesomd

law, bestierd door even pedante als kostbare advocaten

in het BW, de contractsvrijheid maakt het mogelijk daar-

weten ze te verkopen als Gods gift to law. In een brochure

van desgewenst af te wijken en de Hoge Raad geeft duidelijkheid bij de toepassing van open normen. In de jaren

We moeten trotser zijn op het evenwichtige Nederlandse contractenrecht dat prima aansluit bij de noden van de commerciële praktijk

negentig werd al geoordeeld dat exoneratiebedingen tussen commerciële partijen gewoon geldig zijn en dat het niet spoedig naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is daarop een beroep te doen. De aansprakelijkheid voor het afbreken van onderhandelingen is door de Hoge Raad teruggeduwd in het hok (in

van The Law Society of England and Wales staat in ron-

het arrest De Ruiterij/MBO en later CBB/JPO). De vrij-

kende taal: “Parties (especially commercial parties) can

heid te onderhandelen en onderhandelingen desgewenst

predict, with greater certainty than in many civil law sys-

af te breken is de regel. Recenter heeft de Hoge Raad

tems, whether a proposed course of action is likely to be

het belang onderstreept van een grammaticale uitleg

lawful or unlawful.” En “English law is based on the

van een commercieel contract (Meyer Europe/Pont-

principle of ‘freedom of contract’, which is more flexible

Meyer, 2007).

than many civil law systems, which rely on a more rigid and prescriptive civil code.”

De ketting bij Chatham

In het voorwoord van de brochure vat de Engelse minis-

In het Nederlandse commerciële contractenrecht staat

ter van justitie de geneugten van het Engelse recht ten

de ‘business certainty’ niet minder centraal dan in het

opzichte van de civil law, waaronder Nederlands recht,

Engelse recht. Gekoppeld aan een efficiënt en goedkoop

nog eens fijntjes samen: “English commercial law pro-

arbitrage-instituut als het NAI en een dito rechterlijke

vides predictability of outcome, legal certainty and fair-

macht heeft Nederland alles in zich om een belangrijke

ness. It is clear and is built upon well-founded princi-

rol te spelen in de wereld van de internationale commer-

ples, such as the ability to require exact performance

ciële geschilbeslechting. Handig dat ook veel multinatio-

Prof. mr.

and the absence of any general duty of good faith.” Civil

nale holding- en financieringsmaatschappijen in Neder-

Rieme-Jan

law (waaronder Nederlands recht) is dus zowel ‘rigid’,

land zijn gevestigd. De ketting moet bij Chatham maar

Tjittes is

als buigbaar vanwege die vage ‘good faith’. Maar com-

weer eens gebroken worden.

advocaat en

mon law (zoals Engels recht) is ‘predictable’ en ‘flexi-

partner

ble’ tegelijk. Hier staat hetzelfde, maar het voelt be-

cassatie bij

paald anders. Verkopen kunnen Engelsen nu eenmaal beter dan Nederlanders. Nederlanders blijven koop-

BarentsKrans. Reageren? www.mr-online.nl

nr. 1 – 2012

17

JEAN-PAUL COSTA, OUD-PRESIDENT EHRM:

“We moeten ferm Kort na zijn afscheid als president van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens komt Jean-Paul Costa in Leiden uitleggen hoe het Hof de ‘huidige uitdagingen’ tegemoet kan treden: niet zwichten voor politieke druk en uitleggen waarom het hoogste nationale gerecht ernaast zat. Costa vindt het “zeer wenselijk” dat de Nederlandse regering en de Hoge Raad de ‘Salduz’-uitspraken zo uitleggen dat de advocaat actief kan optreden tijdens het politieverhoor. door Lex van Almelo foto’s Geert Snoeijer

O

p de Dag van de Mensenrechten 2011 is door de hoge ruiten van de oude collegezaal in het Leidse Kamerlingh Onnesgebouw niets te zien van de donkere wolken boven het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. Het hof dreigt onder zijn succes te bezwijken, zowel kwantitatief als kwalitatief. Kwantitatief omdat de werkvoorraad van het hof is opgelopen tot 150.000 zaken. Het kost tien jaar om die weg te werken. En dan moeten er geen nieuwe zaken bijkomen. Kwalitatief omdat het gemor over de soms ingrijpende uitspraken van het hof toeneemt. Niet alleen in Nederland, waar de Leidse promovendus Thierry Baudet het hof probeert terug te fluiten naar zijns inziens echt fundamentele kwesties. Ook in België, Italië en Engeland wordt het hof steeds meer met Euroscepsis bezien.

Kritiek Marc Bossuyt, de voorzitter van het Grondwettelijk Hof in België, schreef onder meer dat de advocaten en belangenbehartigers van asielzoekers juichen over de uitspraken van het hof, terwijl staten zich in stilzwijgen hullen. In Italië, maar ook daarbuiten, was er veel kritiek op de uitspraak van het hof over een kruisbeeld in een openbare school, de zaak-Lautsi. De zeven rechters uit de Kamer zagen hierin een schending van de vrijheid van gedachte, ge-

18

nr. 1 – 2012

weten en godsdienst. De Italiaanse regering vroeg daarop de Grote Kamer nader naar de zaak te kijken. En volgens vijftien van de zeventien rechters uit de Grote Kamer is de Conventie hierdoor niet geschonden. Het Verenigd Koninkrijk lijkt niet alleen af te drijven van de Europese Unie, maar ook van de Raad van Europa, de vader van de Europese Conventie voor de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden. In het Britse Lagerhuis werd in het voorjaar van 2011 serieus gedebatteerd over het opzeggen van de Conventie. In 2005 had Europese Hof al gezegd dat het algemene verbod voor gedetineerden om hun stem uit te brengen bij verkiezingen te ver gaat. Toen de Britten erop werden aangesproken dat zij deze uitspraak nog altijd niet naleven, barstte de discussie los. Verder hikken de Britten aan tegen recente uitspraken over verklaringen die zijn voorgelezen aan de jury, zonder dat de verdachten het verklarende slachtoffer of de verklarende getuige konden ondervragen. De Kamer vond dit in 2009 in strijd met artikel 6. Kwaliteitskrant The Guardian adviseerde de zeventien rechters van de Grote Kamer dit oordeel te veranderen. “Als zij nu respect tonen voor de beslissingen van de Britse rechters zal de Britse regering in de toekomst wellicht meer respect tonen voor de beslissingen van het Hof.” Op 15 december heeft de Grote Kamer onder leiding van de Brit Sir Nicolas Bratza met een uitgebreide motivering een

Interview

en diplomatiek zijn”

nr. 1 – 2012

19

Zo betrokken, het zou verboden moeten worden. MR. LUUK JONKER, HOOGST PERSOONLIJK BETROKKEN BIJ AUTODROP.

Bij Holla Advocaten nemen we het graag persoonlijk. Dat betekent dat we betrokken zijn bij de zaken die we behandelen. Het houdt ook in dat we regelmatig contact hebben en ons écht in onze klanten verdiepen. We stellen het belang van onze cliënt altijd voorop en hebben oog voor de mens achter de zaak. We zijn een van de 25 grootste advocatenkantoren van Nederland, onze advocaten bieden, naast professionele juridische bijstand, advies op maat vanuit onze vestigingen in Eindhoven, ’s-Hertogenbosch en Tilburg.

Op www.holla.nl stellen we ons graag persoonlijk aan u voor en vindt u meer informatie over onze aanpak.

INTERVIEW

beetje gas teruggenomen in de zaak van Imad Al-Khawaja. Tegenover de voorgelezen verklaring stonden voldoende andere consistente verklaringen van getuigen. Daardoor heeft de jury de betrouwbaarheid van de voorgelezen verklaring kunnen beoordelen en is er per saldo geen sprake van een schending respectievelijk oneerlijk proces. In de zaak van Ali Tahery was de belastende en beslissende getuigenverklaring niet toetsbaar en het proces daarom niet eerlijk. De uitspraak kwam te laat voor het interview en de lezing.

Tsunami In de lezing wijt Costa de ‘tsunami van verzoeken’ bij het Hof aan de toetreding van Centraal- en Oosteuropese staten tot

ten op om jonge rechters en juristen als vrijwilliger naar het Hof te sturen. Verder zouden de lidstaten de duidelijke zaken op nationaal niveau moeten afhandelen. Want in zestig tot zeventig procent van de ontvankelijke zaken heeft het Hof de juridische piketpalen al lang geslagen. De inhoudelijke uitdaging voor het Hof is de juiste balans te vinden tussen activisme en zelfbeheersing. De kritiek op het Hof is deels te wijten aan de op zichzelf legitieme strijd tegen het terrorisme, waarin vrijheid het steeds meer aflegt tegen veiligheid. Ook de economie gaat voor op de vrijheid. Door de economische crisis neemt de compassie van burgers met bepaalde groeperingen en minderheden af, terwijl de overheid stevige maatregelen wil nemen. Het Europese Hof kan de lidstaten helpen om trouw te blijven aan hun idealen, zo besluit Costa zijn lezing.

DE INHOUDELIJKE UITDAGING VOOR HET Euro

HOF IS DE JUISTE BALANS TE VINDEN TUSSEN ACTIVISME EN ZELFBEHEERSING

de Raad van Europa. Bovendien is het individuele klachtrecht in 1998 aanzienlijk verruimd. De grote uitdaging is nu om de werklast van 150.000 zaken met 47 rechters en 650 medewerkers terug te brengen. Dankzij de invoering van de enkelvoudige rechter is de productie in 2011 voor het eerst iets verbeterd. Maar dat is nog niet voldoende. Costa roept lidsta-

Wie is Jean-Paul Costa? Jean-Paul Costa werd in 1941 geboren in Tunis. Op zijn zestiende verhuisde hij naar Frankrijk. Van 1966 tot 1998 was hij werkzaam bij de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Franse Raad van State. Daarnaast bekleedde hij verschillende juridische leerstoelen en was hij onder meer voorzitter van de Franse delegatie die de onderhandelingen voerde over de bouw van de Kanaaltunnel. In 1998 werd Costa benoemd tot rechter in het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. In 2001 werd hij vicepresident en in 2007 volgde hij Luzius Wildhaber op als president. In 2009 werd hij verkozen voor nog een termijn die afliep op 3 november 2011. Costa is nu voorzitter van het prestigieuze René Cassin Instituut voor de Mensenrechten in Straatsburg, een non-profitorganisatie dat onderzoek doet en opleidingen verzorgt op het gebied van de mensenrechten.

Zou men kunnen zeggen dat de mensenrechten, net als de euro, cruciaal zijn en een bindende factor voor Europa? “In deze tijden bepalen de crisis en werkloosheid hoe mensen kijken naar mensenrechten. Tegelijkertijd is er de verleiding van staten om sterk in te grijpen. In de jaren dertig ging de crisis in Europa ten koste van de vrijheden en mensenrechten. Ik zou dat graag willen voorkomen. Mensenrechten zijn cruciaal. En mogelijk. In de jaren dertig kreeg president Roosevelt de economie van de VS uit het slop zonder de mensenrechten te raken. Dat is een goede les voor nu.” De Nederlandse regering pleit ervoor griffierechten in te voeren om de werklast van het hof te beperken. Vindt u dat een goed idee? “Daar heb ik gemengde gevoelens over. Aan de ene kant zie ik dat de open mogelijkheden om te klagen en verzoeken in te dienen leiden tot een enorme werklast. Aan de andere kant moet je de toegang niet beperken voor mensen zonder financiële middelen. Als die moeten betalen, kan dat zeer ontmoedigend zijn. Je zou een systeem van gefinancierde rechtshulp kunnen invoeren. Maar het is zeer lastig om die bijdragen te innen. Dus per saldo ben ik ertegen.” U ziet graag dat lidstaten het Hof helpen door rechters in opleiding te sturen om zaken te filteren. Stafjuristen plegen vaak te communiceren met de regering van hun land. Is de onafhankelijkheid van deze filterende juristen wel voldoende gewaarborgd? “In het filtersysteem zijn allerlei kwaliteitswaarborgen ingebouwd. Ik heb dus geen enkele reden om te twijfelen aan de loyaliteit en onafhankelijkheid van de juristen die de griffie van het Hof ter beschikking staan. Mocht het in een bepaald geval anders gaan dan zou die jurist volgens mij moeten opstappen.” De Nederlandse regering speelt met de gedachte disciplinaire maatregelen te treffen tegen advocaten die lichtvaardig naar Straatsburg gaan. Vindt u dat een goed idee? “Als er echt misbruik wordt gemaakt van het klachtrecht moet het Hof het verzoek om die reden niet-ontvankelijk

nr. 1 – 2012

21

Waarom is het Hof niet duidelijker in zijn uitspraken zelf? “Meestal is de klacht heel simpel: er is iets gebeurd en dat is wel of niet een schending van het Verdrag. Meestal zeggen we niet hoe lidstaten de uitspraak precies moeten implementeren. Dat is meer een taak van het Comité van Ministers. Als Hof proberen we oordelen wel meer toe te lichten en uit te leggen waarom het een schending is. Maar het is niet gemakkelijk om de verbinding te leggen met de praktijk, want die is in alle 47 lidstaten anders.” Egbert Myjer, de Nederlandse rechter in het Hof, heeft onlangs geschreven dat één ‘Salduz’ per jaar genoeg is. Bent u het daarmee eens? “Egbert heeft willen zeggen: wees stabiel. Zo nu en dan moeten we de normen aanpassen, maar als we te veel veranderen, roept dat weerstand op en komen er nog meer zaken. We moeten de bestaande rechtspraak flexibel uitleggen en niet elke dag veranderen.”

Bloody Frenchman Nadat zij erop waren gewezen dat zij de uitspraak over het stemrecht voor gedetineerden moeten naleven, waren de Britten woest over de vergaande bemoeizucht van ‘niet verkozen rechters die de grenzen van hun gezag overschrijden’. In de tabloids werd het Hof een ‘kangaroo court’ genoemd. “Lidstaten dragen drie kandidaten voor, waaruit het parlement van de Raad van Europa een keuze maakt. Als staten vinden dat de rechters in het hof niet competent genoeg zijn, moeten zij andere kandidaten op de shortlist zetten.” Jean-Paul Costa met Egbert Myjer, de Nederlandse rechter in het Europese Hof voor de Rechten van de Mens

“HET IS ZEER WENSELIJK DAT NEDERLAND verklaren. Dat zou slecht zijn voor de reputatie van de advocaat en is veel effectiever dan boetes en maatregelen.”

ZICH AAN HET SALDUZ-ARREST HOUDT”

Advocaat bij verhoor De Salduz-jurisprudentie over het recht op rechtsbijstand in voorarrest telt inmiddels misschien wel meer dan honderd uitspraken. Maar het is nog steeds niet duidelijk of een advocaat het politieverhoor nu ook moet kunnen bijwonen of niet. Hoe zit het nu? “Het Salduz-arrest staat niet op zichzelf. Als je het in samenhang bekijkt met latere arresten, zoals Brusco, lijkt de oplossing mij duidelijk: zodra de verdachte in voorlopige hechtenis wordt genomen moet hij kunnen vragen om de hulp van een advocaat.” Maar houdt dat recht nu in dat de advocaat tijdens het verhoor vragen mag stellen en advies mag geven? “Volgens mijn persoonlijke opvattingen is het antwoord: ja. Maar ik kan geen uitleg geven aan de uitspraak, die alleen de betrokken partijen bindt. Daarom is Nederland ook niet verplicht zich aan deze uitspraak te houden. Hoewel het zeer wenselijk is dat Nederland dat wel doet.”

22

nr. 1 – 2012

Lachend: “In de tabloids verschenen ook stukken over that bloody Frenchman. En suggestieve berichten waarin geschreven werd dat ik geboren ben in Tunis. Dat laatste is inderdaad juist, maar mijn ouders en ik zijn vertrokken toen ik zestien was en toen de onafhankelijkheid werd uitgeroepen.” Heeft het Hof de grenzen van zijn gezag overschreden? “Het Hof mag zich uitspreken over alle kwesties die gaan over de interpretatie en toepassing van het Verdrag. Het Hof heeft zelf de notie van de margin of appreciation geïntroduceerd en ontwikkeld. Dat betekent dat lidstaten een zekere beleidsvrijheid hebben bij de naleving van de bepalingen uit het verdrag. Het is dus niet zo dat het Hof landen vanuit een theoretisch idee over de mensenrechten zegt hoe het zou moeten zijn. En als je de uitspraak goed leest, zie je dat wij niet zo ver gaan dat wij het verbod om te stemmen voor gedetineerden absoluut veroordelen. Wij zeggen alleen dat een algemeen verbod te ver gaat.”

!

! !!!

! " ! !www.plp.nl/vacatures

Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens over Nederland Het Hof tikt Nederland zelden op de vin-

onhankelijke bestuursrechtspraak in

de als die van Said. Alleen ging het

gers. In 2010 en 2011 heeft Nederland

twee instanties.

hier om uitzetting naar Zuid-Somalië, waar een algemeen risico bestond op

de Europese Conventie bijvoorbeeld maar twee keer geschonden, zie hieron-

ä.RVWRYVNL

schending van het recht op leven.

der. Maar sommige tikken hakken er

De veroordeling van vermeend overval-

Sheek heeft inmiddels een verblijfs-

flink in. Een kleine impressie:

ler Slobodan Kostovski enkel op grond

vergunning en woont in Amsterdam.

van anonieme getuigenverklaringen ä(QJHOHD

ä6DQRPD

was geen fair trial.

Het blad Autoweek (van uitgeverij

De eerste veroordeling van Nederland, wegens zwaar arrest van vier leden

ä6DLG

Sanoma) wilde foto’s publiceren van

van de Vereniging van Dienstplichtige

Mahmoud Mohammed Said verzette

een illegale straatrace zonder dat de

Militairen, luidde de hervorming van de

zich met succes tegen zijn uitzetting

deelnemers herkenbaar zijn. Dat de

miltaire strafrechtspraak in.

naar Eritrea, met het individuele risi-

politie de foto’s in beslag nam, was in

co dat hij daar niet overeenkomstig de

strijd met de vrijheid van meningsui-

ä:LQWHUZHUS

Conventie zou worden behandeld.

ting c.q. de persvrijheid.

De verlenging van een gedwongen

Volgens het Hof zou Nederland de

opname van Frits Winterwerp in een

Conventie schenden door Said uit te

ä/DOPDKRPHG

psychiatrische inrichting zonder rech-

zetten.

De rechter legde Goelzeer Lalmahomed bij verstek een boete van

terlijke tussenkomst van de rechter was een schending van het recht op

ä5DPVDKDL

60 euro op omdat hij zijn identiteitsbe-

vrijheid en veiligheid resp. op een eer-

De politie schoot Moravia Ramsahai

wijs niet bij zich had. Goelzeer tekende

lijk proces. Het oordeel leidde uitein-

dood, nadat deze een scooter had

gemotiveerd beroep aan en zei dat de

delijk tot de Wet Bijzondere Opname

gestolen en de eigenaar had bedreigd

politie hem had verwisseld met zijn

Psychiatrische Ziekenhuizen (BOPZ).

met een pistool. Door het incident niet

broer. Met een blik op Goelzeers straf-

adequaat en onafhankelijk genoeg te

blad en zonder nader onderzoek werd

ä%HQWKHP

onderzoeken, was het recht op leven

hem het verlof om in hoger beroep te

Het administratieve beroep na de wei-

geschonden.

gaan geweigerd. Door de combinatie van een verstekveroordeling zonder

gering van een Hinderwetvergunning aan benzinepomphouder Albert

ä6DODK6KHHN

nader onderzoek heeft hij geen eerlijk

Benthem leidde tot de invoering van

De inzet van de zaak was bijna dezelf-

proces gehad.

Jean-Paul Costa na afloop van zijn lezing in Leiden.

24

nr. 1 – 2012

In de pers vergeleek u de Britten met het Griekse kolonelsregime uit 1967. Was u echt zo boos of was die boosheid gespeeld? “Die uitspraak is uit zijn verband gelicht. In een interview vroeg de BBC wat ik ervan zou vinden als de Britten uit het verdrag zouden stappen. Ik heb toen gezegd dat dat absurd zou zijn en dat dit slechts één keer in de geschiedenis is gebeurd: door de Griekse kolonels in 1967.” Aan de euro doen de Engelsen ook niet mee en misschien zullen ook andere landen uit de euro stappen… “Maar dat kan ik me bij de Conventie niet voorstellen.” U heeft een interview gegeven aan de BBC. Uw opvolger Sir Nicolas Bratza weert zich in de publiciteit ook tegen de ‘xenofobie’ van zijn landgenoten. Is dat verstandig? In Nederland zeggen ze: wie geschoren wordt moet stilzitten. “Het Hof moet ferm en diplomatiek zijn...” Wat bedoelt u daarmee? “Volgens mij moet het Hof juiste oordelen vellen en weer-

INTERVIEW

stand bieden aan kritiek van de lidstaten en verzoekers. Maar het Hof moet hen ook diplomatiek uitleggen, op een hoffelijke en geduldige manier, waarom het gelijk meent te hebben en waarom het zo heeft geoordeeld. Ik heb in talrijke zaken gestemd vóór schending. Daar zaten zaken bij tegen grote landen als Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Rusland, Turkije. Maar ik heb nooit kritiek geleverd op die landen en heb ze in ieder geval niet beledigd.” Critici zien het oordeel in de Lautsi-zaak, over het kruisbeeld in de openbare school, als een voorbeeld van een nietfundamentele zaak waarin het Hof te ver gaat. In mijn ogen lijkt het meer alsof de Grote Kamer na forse kritiek uit de lidstaten een stap terug heeft gedaan ten opzichte van het oordeel de Kamer. Wordt het Hof voorzichtiger? “De Kamer heeft zonder twijfel op het juridische plan gedacht dat de oplossing in overeenstemming was met de rechtspraak. Achteraf was het misschien beter geweest als de Kamer voor alle zekerheid afstand van rechtsmacht zou hebben gedaan ten gunste van de Grote Kamer. Maar hij heeft te goeder trouw een uitspraak gedaan. En de Grote Kamer ook. Je moet niet denken dat er gekozen is voor een politieke oplossing. Het was een juridische oplossing, in ieder geval voor mij toen ik mijn stem uitbracht. Maar het is waar dat veel commentatoren hebben gedacht: de Kamer is activisme en de Grote Kamer is zelfbeheersing.”

Laatste woord Critici in Nederland zeggen dat het hof zich meer moet beperken tot de fundamentele kwesties. Zou dat de werklast en de legitimiteit van het hof niet ten goede komen? “Wij hebben duidelijke prioriteiten: zaken waarin de veilig-

“PROBEER DE PROBLEMEN ZO VEEL MOGELIJK OP NATIONAAL NIVEAU OP TE LOSSEN, ZODAT WE MINDER ZAKEN KRIJGEN IN STRAATSBURG”

heid en gezondheid van volwassenen of kinderen in het geding is, krijgen voorrang. Minder belangrijke zaken proberen wij zoveel mogelijk uit te filteren. Verder zullen wij advocaten en maatschappelijke en non-gouvernementele organisaties steeds meer adviseren om alsjeblieft niet onnodig naar Straatsburg te gaan. En dat zij hun verzoeken, als ze toch naar Straatsburg gaan, goed moeten documenteren. Ik verwacht dat die campagne op langere termijn effectief zal zijn.” U heeft in oktober 2011 ook een brief geschreven aan de Nederlandse regering om te wachten met het uitzetten van asiel-

Advocaat bij politieverhoor In en na 2008 heeft het Hof in ‘Salduz’, ‘Panovits’, ‘Brusco’ en nog vele andere uitspraken duidelijk gemaakt dat een verdachte recht heeft op rechtsbijstand zodra hij in voorlopige hechtenis wordt genomen. Deze uitspraken zijn niet bindend voor Nederland, maar hebben wel grote gevolgen voor de rechtsbijstand aan verdachten in Nederland, België en Frankrijk. De Hoge Raad (LJN BH3079, BH3081 en BH3084) en de minister van Veiligheid en Justitie kunnen uit de uitspraken van het Hof niet afleiden “dat de verdachte recht heeft op de aanwezigheid van een raadsman bij het politieverhoor”. Oud-president Jean-Paul Costa vindt persoonlijk dat de advocaat vragen moet kunnen stellen en adviezen moet kunnen geven tijdens het politieverhoor.

zoekers totdat goed is onderzocht hoe de situatie is in het gebied waar ze naartoe moeten. Want alleen al uit Nederland komen per jaar 700 verzoeken om een voorlopige maatregel. “Die brief heb ik naar alle regeringen gestuurd. Het ging om een uitzonderlijk verzoek, waarin ik vroeg om een soort timeout. En die heeft effect gehad.” Dit jaar krijgt Nederland een College voor de Rechten van de Mens. Verwacht u daardoor minder klachten uit Nederland? “Meestal kunnen nationale mensenrechteninstituten verzoeken bij het Hof voorkomen door op nationaal niveau problemen op te lossen en de situatie te verbeteren.” Op een recente conferentie van mensenrechteninstituten en ombudsmannen in Madrid was de algemene opinie dat nationale instituten juist tot meer klachten leiden… “Een averechts effect is ook mogelijk. Als er een spanning bestaat tussen zo’n instituut en de regering of als de regering zelfs een blokkade opwerpt, kan dat leiden tot meer klachten. Maar op lange termijn daalt het aantal verzoeken. Mijn boodschap is in ieder geval: probeer de problemen zo veel mogelijk op nationaal niveau op te lossen, zodat we minder zaken krijgen in Straatsburg.” U bent voor meer dialoog tussen het Hof en de hoogste rechters in de lidstaten. Is dat een kwestie van vaker prejudiciële vragen stellen of meer dan dat? “Je moet de dialoog versterken, of je nu wel of niet een vorm van consultatie invoert. Zelfs in een lidstaat gaan dingen beter wanneer de hoogste gerechtshoven de zogenoemde lagere gerechten mogen uitleggen waarom zij hen niet hebben gevolgd en de lagere gerechten hun zienswijze naar voren kunnen brengen. Dat geldt nog meer bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. Het Hof is niet de meerdere van de nationale gerechten, maar de Conventie is superieur aan het interne recht. Dus heeft het Europese Hof het laatste woord. Maar dat is geen beletsel om te discussiëren! We zitten niet in het leger.”

nr. 1 – 2012

25

LOCUS

HET LEEGLOPENDE ZWEMBAD door Rieme-Jan Tjittes foto Geert Snoeijer

A

annemer Plas heeft op verzoek van de gemeente Valburg

Hoge Raad de geest weer in de fles geduwd. Wie een goede

een offerte op maat ingediend voor de bouw van een over-

reden heeft de onderhandelingen af te breken, is buutvrij (De

dekt zwembad. De gemeente gunt het werk aan een ander.

Ruiterij/MBO). Naar Plas/Valburg heeft de Hoge Raad nooit

Plas vordert kosten van deskundigen en gederfde winst. De

verwezen. CBB/JPO is nu het standaardarrest. Het mag nog

Hoge Raad aanvaardt in Plas/Valburg aansprakelijkheid voor

zuiniger. Aansprakelijkheid voor het afbreken van onderhan-

het afbreken van onderhandelingen. De redelijkheid en billijk-

delingen behoort slechts te bestaan indien het afbreken naar

heid kunnen meebrengen dat afbreken mag, mits de kosten

r&b onaanvaardbaar is, en dan ten hoogste tot een kostenver-

worden betaald. Ook kan het afbreken van de onderhandelin-

goeding. Het zwembad is bijna leeg.

gen zelf naar maatstaven van r&b onaanvaardbaar zijn, in welk geval – uniek in de wereld – mogelijk gederfde winst ver-

HR 18 juni 1982, NJ 1983, 723 (Plas Bouwonderneming B.V./

goed moet worden. Het arrest zette aan tot lustig procederen

gemeente Valburg), HR 14 juni 1996, NJ 1997, 481 (De Ruite-

over teleurstellende onderhandelingen. Gelukkig heeft de

rij/MBO) en HR 12 augustus 2005, NJ 2005, 467 (CBB/JPO)

De rubriek Locus brengt arresten in beeld die een mijlpaal vormen in de Nederlandse rechtsgeschiedenis. Deze rubriek komt tot stand met medewerking van BarentsKrans te Den Haag. Rieme-Jan Tjittes is partner cassatie. De huidige particuliere exploitant van zwembad De Leijgraaf in Zetten (nu gemeente Overbetuwe) heeft niets met bouwonderneming Plas te maken en wilde niet meewerken aan een foto in het zwembad.

nr. 12 – 20

27

Ingezonden mededeling

Mr. Event van de maand: Grijp uw kans en verhoog het rendement van uw begeleiding! Dat kan met de cursus Effectief coachen en begeleiden van stagiaires. Docent is mr. Rüna Honig, voormalig advocaat-partner en patroon, thans docent en coach van de opleidingsinstelling Honig Coaching B.V. gespecialiseerd in de coaching en training van juristen.

Inhoud en resultaat Wij reiken u een aantal eenvoudige en praktische hulpmiddelen aan om in uw begeleiding te sturen op resultaat en zelfstandigheid. U leert onder meer gesprekken op een coachende manier te voeren, opdrachten te instrueren zonder het gevoel te hebben dat u de controle verliest, u krijgt inzicht in de succesfactoren van een goede begeleiding en u leert op een constructieve manier kritiek te geven zonder dat dit het zelfvertrouwen van uw stagiaires ondermijnt. Ook het Portfolio voor Stagiaires wordt behandeld. Er is veel aandacht voor het uitwisselen van ervaringen en het bespreken van lastige begeleidingssituaties uit de eigen praktijk. Na afloop van deze cursus zal het begeleiden u minder energie en tijd kosten, terwijl de prestaties van uw stagiaires zullen verbeteren. Aan de cursus is een uitgebreid naslagwerk gekoppeld met achtergrondinformatie over coachen en begeleiden. Wanneer: 2 februari en 25 september 2012 Waar: BCN Utrecht CS, Utrecht PE-punten: NOvA 6 punten (vaardigheden); NEVOA 6 punten (vaardigheden) Kosten: € 695,- (excl. btw) Meer informatie: www.kluwer.nl/opleidingen

Mr. Events Veel advocaten klagen over hun stagiaires. De generatie Y moet

Kennis van weten regelgeving is voor u

het flink ontgelden: lui, egocentrisch, veeleisend, geen gevoel voor

als jurist essentieel, maar om succesvol

verhoudingen, mentaal kwetsbaar en vooral gericht op het privéle-

te zijn is meer nodig. Denk aan de juiste

ven. Maar hoe effectief is de begeleiding van stagiaires eigenlijk?

vaardigheden, een goed netwerk en ken-

De gemiddelde patroon besteedt ten onrechte vaak weinig aan-

nis van bedrijfsvoering. Daarom zijn er

dacht aan het trainen van zijn begeleidingsvaardigheden. Gevolg:

Mr. Events: inspirerende bijeenkomsten voor juristen die ver-

steeds terugkerende frustraties, onnodig verlies van kostbare, de-

der kijken dan de wet en de rechtspraak alleen. Aantrekke-

clarabele tijd en gedemotiveerd of – erger nog –onzeker personeel

lijk geprijsde events, zeer praktijkgericht en met prima moge-

dat bij het minste geringste in de stress schiet.

lijkheden om te netwerken. Gepland staan:

Deze cursus is speciaal ontwikkeld voor patroons en andere bege-

r Effectief coachen en begeleiden van stagiaires:

leiders van stagiaires. U leert onder leiding van een ervaren docent met specifieke kennis op het gebied van coaching in een advocatenomgeving (voormalig advocaat-partner en patroon) hoe u

2 februari en 25 september 2012 r Timemanagement, praktijkorganisatie en stressmanagement: 21 maart 2012

stagiaires in relatief weinig tijd effectief en doelgericht kunt aan-

r POWERJurist!: 4 april 2012

sturen en begeleiden op basis van een moderne, coachende bege-

r Mindmapping, snellezen en geheugentraining voor

leidingsstijl. Dat betekent dat er veel aandacht is voor coaching: het belang ervan, de vaardigheden die u daarvoor nodig hebt en de praktische toepassing. Natuurlijk is er gelegenheid de begeleidingsgesprekken te oefenen aan de hand van casusposities.

28

EVENTS VOOR JURISTEN

nr. 1 – 2012

juristen: 17 en 18 april 2012 r Tips en tricks: het opstellen van een effectieve dagvaarding: 7 juni 2012

GEBRUIK DE JURIDISCHE KRACHT VAN EEN STUDENT HBO-RECHTEN

CREATING TOMORROW

Door een stage, onderzoeksopdracht of een afstudeeropdracht aan te bieden, profiteert uw organisatie van de kennis en vaardigheden van studenten van de opleiding HBO-Rechten van de Hogeschool van Amsterdam. Een student kan dossiers voorbereiden, een analyse maken, een seminar organiseren of een handboek opstellen voor nieuw in te voeren regelingen of procedures. U draagt tegelijkertijd bij aan de ontwikkeling van hoogwaardige professionals voor de juridische beroepspraktijk. Benieuwd naar de mogelijkheden voor uw organisatie? Kijk op www.dmr.hva.nl voor meer informatie of vraag de brochure aan bij Bureau Externe Betrekkingen (BEB) via 020 595 2825 of [email protected].

FOTO: TPH/SHUTTERSTOCK.COM

STRAFRECHT

Als ik...

In de serie ‘Als ik…’ die dit nummer van start gaat, laten prominente juristen hun licht schijnen over de vraag wat zij zouden willen veranderen op ‘hun’ rechtsgebied. Wat zouden zij aanpakken, instellen en/of afschaffen als zij minister van Veiligheid en Justitie waren? Gratis advies voor Ivo Opstelten; deze eerste keer op het gebied van het strafrecht.

30

nr. 1 – 2012

Als ik... strafrecht

“Het strafrecht zal zich voortdurend moeten aanpassen aan de tijd. Daarbij moeten de belangen die het strafrecht in zich draagt in evenwicht blijven.” Jeroen Recourt, Tweede-Kamerlid

“Geen ideologische rimram; beperking tot de core business!” Theo de Roos, hoogleraar straf(proces)recht

“Als de wiedeweerga het hoger beroep afbouwen tot de werkelijke kern van de appelrechtspraak.” Rinus Otte, raadsheer

“Onontbeerlijk is een principieel, democratisch debat over al die maatregelen die onze vrijheden raken.” Bart Nooitgedagt, strafrechtadvocaat

“Practice what your preach; selectieve verontwaardiging over slachtofferschap misstaat de overheid.” Evert Stamhuis, hoogleraar strafrecht

nr. 1 – 2012

31

EXPLORE OUR WORLD Ondernemende teamplayers werken bij Norton Rose LLP :LOMHDOVDGYRFDDWVWDJLDLUʗVFDDOVWDJLDLURI kandidaat-notaris een goede opleiding? Draag je graag verantwoordelijkheden en ben je niet bang om over grenzen heen te kijken?

Contact 6RʗH6LPDR5HFUXLWHU [email protected] 7HO

Dan willen wij jou leren kennen.

Norton Rose LLP Rembrandt Toren Amstelplein 1 +$$PVWHUGDP

Norton Rose LLP is onderdeel van de Norton Rose Group. Wij geven juridische adviezen aan toonaangevende LQWHUQDWLRQDOHRQGHUQHPLQJHQʗQDQFLOHLQVWHOOLQJHQ en overheden. Interesse? Kijk op werkenbijnortonrose.nl

15

ALS IK... STRAFRECHT

LEVENSLANGE OPSLUITING AFSCHAFFEN

A

FOTO: CHANTAL ARIËNS

om de positie van slachtoffers in de strafrechtspleging te ls ik de minister van Veiligheid en Justitie was, dan versterken. Op dit moment gaan we zelfs zo ver dat we het zou mijn politieke carrière waarschijnlijk van korte probleem van de spreekwoordelijke kale kip van het slachtduur zijn. Mijn plan omvat namelijk nogal wat punoffer overnemen. De Staat betaalt alvast als de veroordeelde ten die bij het grote publiek minder goed liggen. Hoewel… je dader niet snel genoeg over de brug komt. Mooi initiatief, moet nooit te snel conclusies trekken. Dat hebben we kunnen maar zodra de overheid zelf schade veroorzaakt, draait de leren van de recente zeperd van mr. Fred Teeven over wat ‘de wind. Je hoeft geen Nationale ombudsman te zijn om te wemensen’ vinden van het straffen in Nederland. Laten we ‘de ten dat zoiets in de wetshandhaving burger’ dus maar even vergeten. Hier regelmatig voorkomt. Overheidsdiekomt de top van mijn lijstje; alleen de naren zijn immers ook maar gewone top want de ruimte die mij hier is mensen. Het zou de Staat zeer sieren toebedeeld is maar kort. om na jarenlang treuzelen een vlotte Wat mij betreft procedure voor vergoeding van die (a) komt er meer aandacht voor de schade in te voeren. Selectieve verjustitiële jeugdinrichtingen; ontwaardiging over slachtofferschap (b) wordt de levenslange opsluiting misstaat de overheid. van personen afgeschaft; Mijn tweede voorbeeld van practice (c) handelt de Staat ook op justitiewhat you preach gaat over de intergebied volgens de gouden regel: nationale samenwerking in de bepractice what you preach. strijding van criminaliteit. De NeIn de justitiële jeugdinrichtingen woProf. mr. Evert Stamhuis, hoogleraar derlandse regering is altijd nen jongeren die serieuze delicten op strafrecht en decaan Rechtswetenschapenthousiast en op papier geven we hun kerfstok hebben. Het gaat vaak pen aan de Open Universiteit dit hoge prioriteit. Een nieuw instruom behoorlijk gedragsgestoorde jonment is snel opgeschreven, evenals een beleidsvoornemen. gens en meisjes. Het werken is er zwaar en vraagt een hoog Toch is ons imago bij praktijkmensen in het buitenland beniveau van professionaliteit. Dat kan bereikt worden door labberd. De samenwerking in de grensregio is vaak het kind stevige opleidingseisen te stellen en tijdens de diensten tijd van de politierekening. Genoeg politiemensen beschikbaar te reserveren voor verdere professionalisering en onderlinge stellen is impopulair, in het bijzonder voor het doen van onintervisie. Verder zou goed moeten worden geluisterd naar derzoeken die hier niet meetellen. Bovendien zijn er prikkels wat de begeleiders zelf ter verbetering van de kwaliteit aanvoor goede rechercheurs om niet te lang voor internationaal dragen. In die huizen wordt gewerkt aan een bouwsteentje voor een veilige samenleving. Daarvoor zou ik meer erkenning willen geven. Ruim 200 mensen in de gevangenis en de TBS hebben geen enkel perspectief om ooit weer vrij te komen. Of ze zijn tot ONDER DE VOORGANGERS OP DEZE levenslang veroordeeld, of ze behoren tot de categorie onMINISTERSPOST ZIJN TOESTANDEN verbeterlijken in de long stay (de grootste groep). Deze situatie is in de grond onverenigbaar met de menselijke waarGEGROEID WAARIN DE HAND NIET digheid en de beginselen van proportionaliteit en CONSEQUENT DEED WAT DE MOND BELEED subsidiariteit. Voor de long stay wordt het probleem ook wel breed erkend, maar voor levenslang gestraften niet. Toch moet voor beide groepen een perspectief komen op een einde aan de gedwongen opsluiting. werk beschikbaar te blijven. Er is meer nodig om een reputatie te verbeteren dan alleen capaciteit, maar zonder geënSlachtoffers gageerde menskracht wordt het in ieder geval niets. Onder de voorgangers op deze ministerspost zijn toestanden Dat laatste geldt overigens ook voor een minister van Veiliggegroeid waarin de hand niet consequent deed wat de mond heid en Justitie. r beleed. Ik geef daarvan twee voorbeelden. Er is veel gedaan

nr. 1 – 2012

33

HET HOGER BEROEP AFBOUWEN: EEN NIEUW ARTIKEL 411 SV

A

FOTO: DANIËLLA OTTE

vendien hebben de Raad voor de rechtspraak, de minister van ls ik minister van Veiligheid en Justitie was dan zou Justitie en het parlement de lastige taak om de strafrechtspraak ik in de poppetjes van de ogen van mijn ambtenabetaalbaar en beheersbaar te houden. Concentratie van dure ren kijken en ze opdracht geven om als de wiedemenskracht en kwaliteit op de zaken in de rechtbankfase en op weerga het hoger beroep af te bouwen tot de werkelijke de zwaardere zaken in hoger beroep is misschien te prefereren kern van de appelrechtspraak. In appel zou het moeten gaan boven instandhouding van het huidige systeem. om de zwaardere zaken waarover procespartijen het gronIn macroverband kan het aanbeveling verdienen het hoger dig oneens zijn. Die onenigheid zou ik filteren via een verberoep te concentreren op de appellen tegen de vonnissen plicht grievenstelsel. Mijn nieuwe beleid komt verder tegevan de meervoudige strafkamer. Inmoet aan de gedachte dat er in lichte dien de beslissing van de politiezaken niet altijd een second opinion rechter in hoger beroep aan het nodig is van drie rechters. Nu mooordeel van één ervaren appelrechgen gerechtsbestuurders en individuter wordt onderworpen, zou veel ele rechters nog bepalen of zij een menskracht bij de gerechtshoven zaak, waarin de politierechter niet vrijkomen en zouden de rechtbanmeer dan zes maanden vrijheidsstraf ken met meer formatie kunnen heeft opgelegd, door één of door worden uitgebreid, waardoor de drie appelrechters laten behandelen. rechtbanken meer strafzaken meerHet primaat in die afweging moet voudig kunnen behandelen. echter bij de wetgever liggen. Sinds Mijn wetsontwerp is redactioneel een tiental jaren ziet de wetgever het eenvoudig en leidt tot artikel 411 hoger beroep als een discours waar Prof. dr. mr. Rinus Otte is vice-president Wetboek van Strafvordering: Indien de procespartijen bespreken wat hen van het Gerechtshof Arnhem en hooglede zaak in eerste aanleg door de kanverdeeld houdt en waarbij – zo moraar Organisatie rechtspraak aan de tonrechter of door de politierechter is gelijk – wordt voortgebouwd op de Rijksuniversiteit Groningen behandeld, en daarbij niet een gevanbeslissing van de rechtbank. Appelgenisstraf van meer dan zes maanden is opgelegd, wordt deze colleges besteden negentig procent van hun zittingen aan in hoger beroep door een enkelvoudige kamer behandeld. het behandelen van het hoger beroep tegen beslissingen van Het zwaartepunt voor enkelvoudige strafrechtspraak in hode alleensprekende politierechter. Zaken die vaak niet het ger beroep introduceert een herverkaveling van de gerechtsmeest ingewikkeld zijn. hoven die tegemoet komt aan meerdere kwaliteitsdoelen. In groter verband beschouwd hebben de rechtbanken de Overwogen kan worden om de unusrechter in hoger bemeeste strafzaken te verstouwen, waarbij de meeste zaken enroep een schriftelijk arrest te laten wijzen, waardoor refleckelvoudig worden behandeld. De wetgever en de beleidsmatie en bezinning meer tot hun recht kunnen komen. Zelfs kers is er alles aan gelegen om de procespartijen met behulp bij een dergelijke wijziging van de artikelen 378 en 425 Sv van betere bewijs- en strafmotiveringen te overtuigen van de zijn de voordelen ten faveure van de enkelvoudige rechtvaliditeit of zelfs juistheid van het vonnis. Dat kost tijd, veel bankbehandeling evident. tijd. De werkvoorraden en de doorlooptijden van strafzaken Deze koerswijziging zal ongetwijfeld veel rumoer veroorzaken zijn de laatste jaren achtergebleven bij de doelen die het beonder rechters en bestuurders van de gerechten. Zeker als de stuur van de landelijke strafrechtspraak zich heeft gesteld. uitkomst is dat er binnen afzienbare tijd nog slechts twee gerechtshoven overblijven, Hof Holland en Hof Buiten-Holland. Kleine herschikking Die onrust is niet erg, mijn rug is recht, mijn geweten zuiver Als minister stel ik een kleine herschikking van het stelsel van en daarmee moet dit voorstel rond de Sinterklaasviering van rechtsmiddelen voor dat meer evenwicht oplevert voor de be2012 gerealiseerd kunnen zijn. De geschiedenis zal later posihandeling van zware en eenvoudige strafzaken, maar dan in tief oordelen over de kwaliteit van mijn wetten. r het licht van de verhouding tussen eerste en tweede aanleg. Bo-

34

nr. 1 – 2012


HET STRAFRECHT WEER IN EVENWICHT BRENGEN

A

ls ik minister van Veiligheid en Justitie zou zijn zou volgd staat het slachtoffer met lege handen. De balans wordt ik me er hard voor maken om te zorgen dat het niet hersteld. Juist dit ondermijnt de acceptatie van het sysstrafrecht weer in evenwicht komt, want dat is de teem; juist dit voedt de onvrede. Je zou op dit punt de maxilaatste tijd aan het verdwijnen. male inspanning verwachten. Het strafrecht raakt uit evenwicht. De klassieke balans tussen instrumentaliteit, zeg maar efficiency en rechtsbeStaatsmonopolie scherming, is zoek in het voordeel van de efficiency. Het Het strafrecht gaat in de eerste plaats over vergelding. voorlopig laatste voorbeeld van doorgeschoten efficiency is Wraak, maar dan gereglementeerd. De staat heeft lang gete vinden in de wet ‘herziening ten leden de vergelding overgenomen nadele’. Bij deze wet wordt terugvan het slachtoffer. Gemonopoliwerkende kracht gegeven aan de te seerd zelfs. Wie eigenrichting pleegt vergaande inperking van het ne bis kan zelf vervolging door de staat in idem-beginsel. Het schuurt langs verwachten. Terecht! De openbare de randen van het legaliteitsbeginorde en de rechtvaardigheid zijn sel. Maar ook op het gebied van zeer gediend bij deze vorm van taakstraffen, jeugdstrafrecht en de staatsmonopolie. Maar we zijn er rechtsbijstand wordt de rechtsbehiermee nog niet. Een fatsoenlijke scherming langzaam uitgekleed. En staat bindt zichzelf vervolgens aan verder zullen we in 2012 vermoederegels. Bij het maken van deze relijk meer incidenten rond geweldgels moet je als uitgangspunt nemen pleging tegen inbrekers zien. De opdat je niet weet of je in de toekomst Mr. Jeroen Recourt is Tweede Kamerlid roep van het kabinet om een dader of slachtoffer zult zijn. Alleen voor de PvdA. Eerder was hij rechter. inbreker je huis uit te meppen onder die ‘sluier van onwetendheid’ wordt maar al te snel verstaan als een oproep tot eigenrichkom je tot een systeem waarin de juiste balans wordt geting; de efficiency voorbij en gewoon terug naar af. Het vonden tussen efficiënte vervolging en rechtsbescherming. slachtoffer van de inbraak zal tot zijn ontsteltenis zelf voor Een juiste balans tussen pijn doen en resocialiseren. En de rechter moeten komen en er daar achter komen dat de precies op dit punt gaat het fout bij de wetgeving van dit grens tussen noodweer en eigenrichting bij uitstek een kabinet. Het kabinet heeft de sluier afgetrokken en denkt voorbeeld is van de precaire balans in ons rechtssysteem. te zien dat de dader een onbekende, abstracte ‘ander’ is; niet langer de buurman, je neefje of je kind. Daarmee is het systeem van wetgeving in disbalans gekomen. Wetgeving dient dan om zo eenvoudig mogelijk zo hard mogelijk DE BELANGRIJKSTE BEDREIGING VAN te kunnen vergelden. Rechters en advocaten die de efficiency in de weg zitten zijn daarbij vooral lastposten. Dus koONS RECHTSSYSTEEM LAAT HET KABINET men er minimumstraffen om de rechter te omzeilen, moet VRIJWEL ONGEMOEID: DE LAGE PAKKANS de invloed van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens worden ingeperkt en wordt zelfs de Hoge Raad niet VOOR VEEL DELICTEN meer geaccepteerd als duider van het recht in een zaak tegen de SGP. Het strafrecht zal zich voortdurend moeten aanpassen aan de tijd. Daarbij moeten de belangen die het strafrecht in De belangrijkste bedreiging van ons rechtssysteem laat het zich draagt in evenwicht blijven. Het verstoord raken van kabinet vreemd genoeg vrijwel ongemoeid en dat betreft de dit evenwicht is wat mij betreft de belangrijkste en meest lage pakkans voor veel delicten. In al die gevallen waarin de zorgelijke ontwikkeling op het gebied van het strafrecht. r dader van misdrijven niet wordt gevonden of niet wordt ver-

nr. 1 – 2012

35

IZhhVkVcYZc:cYZ$k

6YkdXViZc]VgiZcc^ZgZc# Hdbhk^cYZcZgbdd^ZdcibdZi^c\ZceaVVih!\Zlddc dbYVi]ZiodbdZio^_c#ÆLVciidZkVaWZhiVVic^ZiÇ! kda\ZchIZhhVkVcYZc:cYZ#IdZcoZ]VVg\gdiZa^Z[YZ kda\YZcVVg]ZiddhiZckVc]ZiaVcY!`lVbYZa^Z[YZ kddg]VVgkV`c^ZideYZilZZYZeaVVih#9ZVbWî^ZjoZ VYkdXViZdciYZìZYViYZGVcYhiVY\ZZcbdcdeda^Z ]ZZ[ideide`VcidgZcbZibdd^lZg`#DcoZeVYZc `gj^hiZcZa`VVg# ÆCnh^c\]hiVViWZ`ZcYVah`lVaîVi^Z[Zc]ZiiZbedkVc YZegdXZhhZca^\i]dd\#9Vi`Vcdd`c^ZiVcYZgh0YZhZXi^Z \ZodcY]Z^YhgZX]i^hYZcjbbZgckVcCZYZgaVcY#KVcjî OldaaZ9Vi]VY^`kgdZ\Zgcddî`jccZcWZYZc`Zc#:cdkZg \ZodcY]Z^Y\Zhegd`Zc/GdiiZgYVbZco^_cWZidc_jc\aZo^_c bZcd\hiZZYha^Z[!bVVgYVi[g^hhZWdh^cb^_cVX]iZgij^c ^hZZcbdd^ZWdcjh#Ç Cnh^c\]^hZZcWZYg^_[kVc`VgVìZgkdaaZheZX^Va^hiZc#6aaZZc YZlZi^hW^_dchhiVcYVVgY#KddgYZgZhi`g^_\_ZVaaZgj^biZ dbWjîZc\ZlddciZo^_c#@a^cìYî\dZYZc`ZccZcl^_ Za`VVgcd\c^Zi4AVVi_ZYVck^cYZck^VlZg`ZcW^_cnh^c\]#ca

Cnh^c\]#9Z_j^hiZ_jg^hideYZ_j^hiZeaZ`#

7ZhiZVYk^Zh`VciddgkVcCZYZgaVcY!cg#&^c>cXdbeVcn


WETSVOORSTELLEN INTREKKEN

A

zij forse bedragen aan griffierechten moeten opbrengen ls ik minister van Veiligheid en Justitie was zou ik raakt dat dat niet alleen hun eigen belang, maar ook het direct na mijn aantreden – aangenomen dat daarrechtsgehalte van de maatschappij. De Duitse rechtsfilosoof voor politieke ruimte zou bestaan uiteraard – de Rudolph von Jhering zei het al: “Im Kampf sollst du dein titel van mijn departement wijzigen in: ministerie van justiRecht finden!” De burger zou het niet moeten pikken dat tie. Geen ideologische rimram; beperking tot de core busioverheden en instanties over hem heen lopen of hem met ness! Vervolgens zou ik twee wetsvoorstellen intrekken: willekeur behandelen of laten stikken. De gang naar de het voorstel over de minimumstraffen bij recidive van rechter is voor verreweg de meeste mensen een psycholozwaardere misdrijven, en de ‘kostendekkende’ griffierechgisch gezien zware stap die niet financieel gezien nog eens ten. In deze lijn is er zeker meer te noemen, maar voor dit moeilijker gemaakt moet worden. Het argument van de remoment laat ik het hierbij. Beide onderwerpen raken aan gering dat de burger door de hogere griffierechten genoopt maatschappelijke rechtvaardigheid en respect voor de wordt tot een afweging of de stap rechtspraak. Het wetsvoorstel mininaar de rechter de moeite werkelijk mumstraffen is niet voor niets door waard is getuigt ook van wantrouvertegenwoordigers van de rechtwen; ditmaal niet in de rechter maar spraak en de advocatuur zwaar bein de burger. kritiseerd. Het is in feite een motie van wantrouwen tegen de rechter, die niet wordt ondersteund door Waan van de dag enige empirische evidentie en daarAls minister zou ik het natuurlijk niet om volstrekt ongerechtvaardigd is. kunnen laten bij het intrekken van Toepassing van de regeling kan in wetsvoorstellen. Veel van mijn energie individuele zaken leiden tot onzou uitgaan naar de onvermijdelijke rechtvaardige, want disproportioneincidenten, waarbij het steeds zaak is le uitkomsten. De rechterlijke strafom de rug recht te houden en je niet Prof. mr. Theo de Roos is hoogleraar toemetingsvrijheid is een te laten verleiden tot incidentenbeleid strafrecht en strafprocesrecht aan de verworvenheid die juist moet woren -wetgeving, of anders gezegd door Universiteit van Tilburg. den gekoesterd. Het wetsvoorstel de waan de dag. geeft een verkeerd signaal, dat erop neerkomt dat de (straf) Verder zullen de ontwikkelingen in de Europese Unie veel rechter te soft is. Uit empirisch onderzoek blijkt dat dat aandacht vragen. Die worden steeds belangrijker, ook voor niet het geval is. De tijden waarin Nederland een eiland het strafrecht, sinds het Verdrag van Lissabon, en de vervanvan clementie was binnen Europa ligt al lang achter ons. ging van de pijlerstructuur door een efficiëntere besluitvorming. Een voorbeeld in deze sfeer is de rechtsbijstand aan de verdachte in de vroegste fase van het strafproces. Op dit moment ligt een ontwerp-richtlijn van de Europese Commissie DE GANG NAAR DE RECHTER IS voor, waarin veel royaler dan de Nederlandse regering lief is PSYCHOLOGISCH GEZIEN EEN ZWARE STAP, aan de verdachte en zijn raadsman rechten worden toebedeeld vanaf het eerste moment dat hij als verdachte moet DIE NIET FINANCIEEL GEZIEN NOG EENS worden beschouwd. Het zou mooi zijn wanneer de NederMOEILIJKER MOET WORDEN GEMAAKT landse minister van justitie niet op de rem trapt bij dergelijke ontwikkelingen en initiatieven, maar die juist ziet als kansen om de kwaliteit van de strafrechtspleging te verbeteren. In de Dat is niet iets om je over te verheugen, integendeel. En het nu vigerende regeer-en gedoogakkoorden is over de rechtspois al helemaal geen reden om er nog eens een flinke schep sitie van de verdachte niets te vinden. Dat moet veranderen in bovenop te doen. een kabinet waarin ik minister van justitie word. Ik geef toe, Het tweede onderwerp betreft de toegang tot het recht. Als geen erg waarschijnlijk scenario, maar dat is geen reden om burgers worden afgeschrikt om hun recht te halen doordat niet even te dagdromen! r

nr. 1 – 2012

37

SUPREMATIE VAN HET RECHT

A

het plaatsten van een “landelijk dekkend netwerk” van cals ik minister van Justitie zou zijn, dan zouden mera’s, wordt niet afgewacht; het komt er “sowieso”. wij weer ons weer richten op Justitie. Sinds het Rechtsbescherming is dan ook niet echt noodzakelijk en boaantreden van het kabinet Rutte op 14 oktober venal hinderlijk voor een snelle uitvoering van het beleid. 2010 behoort veiligheid tot de hoofdtaak van Het merendeel van de ‘kleinere’ strafzaken moet kunnen het ministerie van Veiligheid en Justitie. Niet alleen in de worden afgedaan zonder tussenkomst van een rechter, op de naam is Justitie ondergeschikt gemaakt aan Veiligheid: “Het opleiding van rechters en rechtsbijstand kan flink worden veiliger maken van Nederland is de belangrijkste opdracht. bezuinigd en klagers bij het Europese Hof voor de Rechten Burgers moeten veilig kunnen leven. Thuis, op straat of tijvan de Mens over schendingen van fundamentele mensendens het werk. Overal”, aldus de huidige minister. rechten moeten worden beboet. Opdat wij overal veilig kunnen leven, hanteert de minister Opdat wij overal veilig zijn. bij voorkeur de fasces: zwaarder, hoger en sneller straffen. De voorgespiegelde veiligheidsutopie is echter een paard van Spijkerhard, zoals hij veelal pleegt te zeggen. Desnoods door Troje. In complexe tijden is daadkracht zonder historisch bede burger zelf, die mag tegen bijvoorbeeld een inbreker “vrij sef en wijsheid, zonder mededogen en ver gaan”. Het gaat daarbij niet alrespect voor menselijke waardigheid, leen om zelfverdediging, de minister een garantie voor de vernietiging van beveelt aan uit het bed te komen en onze vrijheden en (dus) veiligheid. achter de boef aan te gaan. De nieuwe minister van Justitie zal Hij weet zich daarbij gesteund door zich richten op hetgeen in de Univereen partij die pleit voor criminalisele Verklaring van de Rechten van teitsbestrijding door middel van het de Mens is verankerd: de suprematie inzetten van het leger, het onschadevan het recht, “opdat de mens niet lijk maken van Marokkaans tuig gedwongen worde om in laatste inmiddels het verrot slaan met de wastantie zijn toevlucht te nemen tot penstok of desnoods een knieschot opstand tegen tyrannie en onderen deportatie. drukking”, en het bevorderen van Opdat wij overal veilig moeten kunMr. Bart Nooitgedagt is strafrechtadvoeerbied voor en inachtneming van nen leven, wordt er gewerkt aan een caat bij Nooitgedagt Slijters & Van der de fundamentele vrijheden. fenomenale uitbreiding van maatreHorst en voorzitter van de Nederlandse Daarvoor is onontbeerlijk de rechtsgelen en bevoegdheden en wordt de Vereniging van Strafrechtadvocaten. bescherming van de burger tegen reeds bestaande infrastructuur – overheidsoptreden door toegang tot een goed opgeleide, onwaar een dictator zijn vingers bij zou aflikken – vervolafhankelijke, kritische rechterlijke macht en optimale maakt. Cameratoezicht over het hele land met gebruik van rechtsbijstand. gezichtsherkenningssoftware, de verplichting tot het afstaan van DNA van niet-verdachten, waaronder minderjarige slachtoffers, uitgebreide mogelijkheden om via onze compuDE VOORGESPIEGELDE ter ons rechtstreeks af te luisteren in onze woning, permanente observatie en preventieve fouillering – het kan dus het VEILIGHEIDSUTOPIE IS EEN mag. De vergaarde gegevens worden opgeslagen, bewaard PAARD VAN TROJE en verstrekt aan bevriende staten. Beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit zijn niet meer van deze tijd en principiële bezwaren mogen geen rol Daarvoor is onontbeerlijk een principieel, democratisch despelen daar waar deze in de weg staan aan het garanderen bat over al die maatregelen die onze vrijheden raken. van onze veiligheid. Er is dan ook geen reden om adviezen Opdat – tot die tijd – de huidige minister zich matigt: en kritiek van organen als de Orde van Advocaten, de Raad “Those who would give up an essential liberty for tempovan State, de Raad voor de rechtspraak daadwerkelijk mee rary security, deserve neither liberty nor security” (Benjate wegen of zelfs af te wachten. Ook onderzoek in opdracht min Franklin). van het eigen ministerie naar de efficiëntie en noodzaak van

38

nr. 1 – 2012

Hoe je kijkt, bepaalt wat je ziet #&&$ & "# ! ! ! " % ""!# !&

! !#& ! " " !! ! '&"## # ! !#! & & & " ! "") "Pels Rijcken Bron van inzicht

www.pelsrijcken.nl

Of de Euro nu blijft of de gulden zijn herintrede doet, wij zijn geïnteresseerd in jouw wensen!

We bevinden ons in een vreemd tijdperk. Zelfs de meest bizarre scenario’s over de euro lijken ineens reëel. Niemand weet waar we naar toe gaan en wat de toekomst ons gaat brengen. Wat we wél weten is dat wij in deze markt onze toegevoegde waarde blijven leveren! Daarom nodigen we je graag uit om je toekomstplannen met ons te bespreken. DPA Legal richt zich al jaren op de bemiddeling van ervaren juristen. Of het nu gaat om een overstap naar het bedrijfsleven, een terugkeer naar de advocatuur of het vervullen interim opdrachten, wij komen graag met je in contact om de mogelijkheden te bespreken. Of je nu opdrachtgever of jurist bent; graag leren we je kennen. Neem contact met Remco Abeln, Nick Spenkelink, Diederik Gelauff, Ellen Omvlee, Charlotte Kruls, Desiree Mohrmann of Pepijn van Nieuwenhuizen. Je kan ons, telefonisch bereiken of via onze website, zodat wij je kunnen begeleiden in de zoektocht naar de juiste baan of de juiste persoon.

DPA Legal is onderdeel van DPA. Al meer dan 21 jaar verbindt DPA de kennisbehoefte van private en publieke opdrachtgevers aan de specifieke vakkennis van haar consultants. De vorm van de dienstverlening varieert van detachering, werving & selectie en Interimmanagement tot business consultancy en projectmanagement. DPA levert deze kennis- en capaciteitsoplossingen op de gebieden Banking & Insurance, Sociale Zekerheid, Finance, Healthcare, Compliance, IT, Legal, Engineering en Supply Chain.

Get ready to go. NIG Ondernemingsrecht is omgedoopt tot DPA Legal. DPA Legal Parklaan 48 1405 GR Bussum www.dpalegal.nl

T 035 - 62 50 505 F 035 - 62 50 555 E [email protected]

42 NIEUWS

51 COLUMN CAROLINE BUN

ä OPLEIDING GERECHTELIJK DESKUNDIGEN ä LOYENS & LOEFF NAAR HONG KONG ä OVEREENKOMST AVANSFONTYS EN DEN BOSCH ä DOEHETZELFNOTARIS.NL ä PERSONALIA VACATURES JANUARI 2012

51 ARBEIDSTHERMOMETER DIEDERIK GELAUFF (DPA LEGAL) 72 KRUISPUNT FRANK PETERS (SPIGTHOFF) 76 JONGEBALIEPAGINA’S DE BALIEBINK, DAGBOEK VAN EEN STAGIAIRE EN BALIEFOTO’S

AKD ADVOCATEN & NOTARISSEN ARAG BAKER & MCKENZIE BANNING BOEKEL DE NERÉE DE BRAUW BLACKSTONE WESTBROEK DLA PIPER DPA LEGAL EKELMANS & MEIJER ADVOCATEN EVERSHEDS FAASEN GEMEENTE ENSCHEDE HERTOGHS ADVOCATEN-BELASTINGDESKUNDIGEN HOGAN LOVELLS HOUTHOFF BURUMA KIENHUISHOVING ADVOCATEN EN NOTARISSEN HOLLA ADVOCATEN LINKLATERS LLP NAUTADUTILH NORTON ROSE LLP NYSINGH ADVOCATEN-NOTARISSEN PELS RIJCKEN & DROOGLEEVER FORTUIJN PLOUM LODDER PRINCEN SCHELSTRAETE ADVOCATEN SIMMONS & SIMMONS STIBBE USG JURISTEN VANHOMMERIG VMW TAXAND VOXIUS

nr. 1 – 2012

91 62 101 COVER 2 COVER 3 47 11 40 67 88 116 98 16 104 50 20 14 44 32 36 39 23 85 4 48 52 78 70 COVER 4

41

Beter werk Leiden biedt opleiding voor forensisch deskundigen PAO Leiden biedt een opleiding waarmee gerechtelijk deskundigen kunnen voldoen aan de wettelijke eisen.

D

eskundigen die in strafzaken willen optreden, moeten volgens de twee jaar geleden in werking getreden Wet deskundigen in strafzaken voortaan NRGD-geregistreerd zijn, ofwel opgenomen zijn in het Nederlands Register Gerechtelijke Deskundigen (www. nrgd.nl). Bij invoering van de wet is bepaald dat deskundigen binnen twee jaar de registratie dienen te halen. Om te kunnen worden geregistreerd moet de deskundige naast voldoende kennis en ervaring op zijn eigen gebied en de forensische component ervan, ook ruime kennis en inzicht hebben in het desbetreffende rechtsgebied en voldoende bekend zijn met de positie en de rol van de deskundige daarin. Van belang is dat de deskundige vertrouwd raakt met het juridische begrippenapparaat, zoals ‘opzettelijk’ en ‘wederrechtelijk’, termen die juri-

disch hun eigen lading hebben. Om te zorgen dat deskundigen voldoende kennis hebben op juridisch gebied, heeft de Universiteit Leiden een door de NRGD-geaccrediteerde specialisatie-opleiding gerechtelijk deskundige in strafzaken ontwikkeld. Tijdens de opleiding krijgen de deelnemers onder meer scholing in het strafprocesrecht en het materieel strafrecht. Allerlei strafzaken, variërend van moord en doodslag, financiële fraude en andere zaken waar een deskun-

Personalia AKD heeft per 1 december Louis Willaert aangetrokken ter verdere uitbreiding van de bouwen vastgoedsectie in Amsterdam. Willaert is sinds 2003 advocaat en voor zijn indiensttreding bij AKD was hij werkzaam bij Houthoff Buruma. Hij houdt zich voornamelijk bezig met de civielrechtelijke bouwen vastgoedpraktijk en heeft veel ervaring met adviseren en optreden bij (dreigende) geschillen, gerechtelijke procedures en arbitrages tussen bouwbedrijven, opdrachtgevers, ontwikkelaars en vastgoedbeleggers. (zie ook pagina 46) Ivo Leenders (35) is per 1 januari toegetreden als partner bij Hertoghs advocaten-belastingkundigen. Leenders werkt sinds 2003 bij dit kantoor. Hertoghs advocaten-belastingkundigen is bij uitstek gespecialiseerd in fiscaal strafrecht, fiscaal boete- en strafrecht en invorderingsrecht.

42

nr. 1 – 2012

dige aan te pas kan komen, worden behandeld. Centraal staat tijdens de opleiding dat deskundigen naast fundamentele basiskennis van het strafproces bovenal goed bekend raken met hun positie en de rol daarin. Een belangrijk onderdeel tijdens de cursus is Bewijs & Statistiek. Cursusleider dr.mr. Peter Vos noemt het gevaar van het trekken van conclusies op grond van statistische waarnemingen. Zo werd in de zaak van Lucia de B. sterk op statistische uitkomsten geleund, met alle gevolgen vandien voor de verdachte. Ook zal aandacht worden besteed aan bewijs dat op ondeugdelijke manier is verkregen en tot verkeerde conclusies leidt, denk bijvoorbeeld aan de aan de in de Bolderkaraffaire gebruikte ‘poppentest’ voor het vaststellen van incest. Deskundigen leren zich in de opleiding te verdiepen in wat juridisch relevant is en de vragen van de rechter beter te begrijpen, zodat zij hun deskundigenonderzoek goed kun-

Matthijs Bolkenstein (33) is per 1 januari benoemd tot partner bij Eversheds Faasen. Bolkenstein geeft als partner leiding aan het Banking, Securities & Finance team van Eversheds Faasen dat zich richt op het begeleiden van financieringstrajecten, het verlenen van Wft gerelateerde diensten en de legal opinion praktijk. Voor zijn partnerbenoeming was Bolkenstein senior medewerker bij het kantoor. Per 1 januari zijn Alain de Jonge (46) en Arnoud Boorsma (40) toegetreden tot het bestuur van Pels Rijcken & e Alain de Jong Droogleever Fortuijn advocaten en notarissen. De Jonge wordt de nieuwe bestuursvoorzitter en is daarmee de opvolger van René Kiers die deze functie sinds januari 2008 bekleedde. Arnoud Boorsma zal Monique de WitBoorsma te-van den Haak opvolgen die per 1 januari is teruggetreden als bestuurslid. De Jonge en Boorsma zijn benoemd voor een periode van vier jaar.

nen afstemmen op het bewijs waarnaar de rechter op zoek is. Vos: “De nieuwe wet beoogt immers te voorkomen dat verdachten ten onrechte worden veroordeeld als gevolg van tekortschietend deskundigenonderzoek.” De Leidse opleiding richt zich onder meer op medici – zoals deskundigen uit de psychiatrie of neurologie – en forensisch accountants. Maar ook voor ICT-deskundigen, die tegenwoordig steeds belangrijker zijn wanneer bijvoorbeeld sprake is van schending van informatietechnologie, zoals computervredebreuk, is de opleiding zeer geschikt. Vanwege het interactieve gehalte van de opleiding, kunnen maximaal 25 personen per leergang deelnemen. Waarschijnlijk zal de opleiding twee keer per jaar worden aangeboden. De eerste opleiding gaat eind maart van start.

Meer informatie: www.paoleiden.nl

Per 1 december is Iman Brinkman verbonden aan Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn advocaten en notarissen. Hij richt zich volledig op de energiesector. Hiervoor was Brinkman als advocaat werkzaam bij Brinkhof Amsterdam. (zie ook pagina 49) Per 1 december is Diana Gunckel (41) de gelederen komen versterken van KienhuisHoving. Zij zal de nieuwe praktijkgroep Banking & Finance vormgeven. Gunckel heeft ruim 15 jaar ervaring als advocaat op het gebied van het banken effectenrecht en is gespecialiseerd in complexe (project-)financieringen, fusies en overnames, joint ventures, herstructureringen, private equity en de Wet financieel toezicht. Hiervoor was zij onder meer werkzaam bij Norton Rose als advocaat banken effectenrecht. Eric Westerburgen (37) is sinds 1 januari partner bij Baker & McKenzie. Hij is gespecialiseerd in het ontwikkelen en implementeren van fiscaal gedreven internationale corporate en business herstructureringen, transfer pricing en supply chain

Beter werk Legallyyours biedt besparingsalternatief

Loyens & Loeff hoog op de lijst van MT100

V

H

beeld: 3DDock/Shutterstock

eel organisaties gaan in 2012 bezuinigen, ook op juridische ondersteuning. Daardoor zijn er minder interim-opdrachten te vergeven. Veel interimmers oriënteren zich daarom nu ook op ander

juridisch werk. Legallyyours biedt als reactie hierop een besparingsalternatief voor advocaatkosten. “Ondanks de noodzakelijke besparingen willen ondernemingen en overheden de bijbehorende juridische risico’s niet op de koop toe nemen”, aldus mr. Rik Vegter, directeur van Legallyyours. “Zeker in tijden van crisis is goede juridische ondersteuning extra belangrijk. Wij bieden daarom de kwaliteit van een advocaat, voor de helft van de kosten.” Interim-juristen waren tot voor kort niet ’per dossier’ in te huren, maar uitsluitend voor langere tijd. Dat is nu aan het veranderen. “Ieder nadeel heeft z’n voordeel. Interim-juristen hebben gouden tijden beleefd, er waren genoeg opdrachten, maar de markt verandert in rap tempo. Door de bezuinigingen gaan interimmers nu ook ander werk oppakken, en betreden daarmee het terrein van de advocaat en andere juridische dienstverleners.”

projecten. In zijn werkzaamheden zal hij zich in het bijzonder richten op NoordAmerika. Westerburgen gaat Baker & McKenzie’s US Focus Group leiden. Hiervoor was hij partner bij Ernst & Young. (zie ook pagina 49) Per 1 januari is Ariën van Heesen (33) benoemd tot partner bij Boekel De Nerée. Van Heesen is sinds 2005 als kandidaat-notaris verbonden aan Boekel, waar hij zich vanaf dat moment heeft gespecialiseerd in vrijwel alle notariële aspecten van het vastgoed. Het accent van zijn praktijk ligt hierbij op commercieel onroerend goed alsmede financieringen en zekerheden. Met ingang van 1 november is Ingrid Walrecht (32) werkzaam bij Nysingh advocatennotarissen te Arnhem. Zij was voorheen werkzaam bij De Kempenaer Advocaten. Mededingingsrechtspecialist Claudia Bruins is per 1 december in dienst getre-

et businessmagazine Management Team verricht jaarlijks onderzoek naar de 100 beste adviesbureaus in Nederland. In de categorie Advocatuur & Notariaat van de MT100 veroverde Loyens & Loeff de eerste plaats. De tweede plaats was voor De Brauw Blackstone Westbroek, de derde voor CMS Derks Star

Breinonderwijs voor juristen

tSnellezen tMindmappen tGeheugentraining

Trainingen 2012

den bij Deterink Advocaten en Notarissen. In 1997 is zij haar carrière gestart bij de Nederlands Mededingingsautoriteit (NMA) als lid van het startteam. Daarna heeft zij vanaf 1999 als advocaat gewerkt bij Baker & McKenzie, Norton Rose en Van Iersel Luchtman. (zie ook pagina 49) Suzan Stoter (42) is per 1 december benoemd tot hoogleraar rechtssociologie aan de Erasmus School of Law. Daarnaast is Yuwen Li (49) benoemd tot bijzonder hoogleraar op de leerstoel ‘Chinees recht’ binnen de capgroep Internationaal Publiekrecht aan de Erasmus School of Law. Met ingang van 1 januari wordt Philippe Creijghton als bestuurder van Houthoff BuruWalter van ma opgevolgd Overbeek door Walter van Overbeek, die samen met Johan Rijlaarsdam leiding zal Johan Rijgeven aan het kantoor. Van laarsdam

Busmann en de vierde voor AKD. De kantoren werden door de deelnemers aan het onderzoek (managers / leidinggevenden) beoordeeld op de volgende aspecten: inhoudelijke kennis, het oplossen van klachten, tijdsplanning, budgetbewaking, prijs-kwaliteitverhouding en flexibiliteit.

Zoekt u een effectieve training voor 2012? Vraag een offerte aan via [email protected] Telefoon: 0416-78 52 19 www.dehoofdzaken.nl

Laat je brein voor je werken!

Overbeek is partner in de internationale Corporate praktijk van Houthoff Buruma en is hoofd van de Automotive Industry Group. Femke Stroucken (33) is per 1 januari als notaris en partner binnen de praktijkgroep Corporate Real Estate van CMS Derks Star Busmann aangetreden. Zij is gespecialiseerd in commerciële (internationale) vastgoedtransacties, vastgoedfondsen (aan- en verkoop en herstructurering), vastgoedfinanciering en complexe appartementsplitsingen. Tot haar cliënten behoren nationale en internationale beleggers en banken, projectontwikkelaars en overheidsinstanties. Intellectueel Eigendom Advocaten heeft per 1 januari Helen Maatjes (30) tot partner benoemd. Maatjes is al meer dan zes jaar als advocaat verbonden aan Intellectueel Eigendom Advocaten. Zij voert IE-procedures adviseert op het gebied van onder meer auteursrecht, merkenrecht, modellenrecht en handelsnaamrecht.

nr. 1 – 2012

43

Master the class

Op 19 t/m 21 april krijgen 24 toptalenten de kans zich uit te leven tijdens onze Masterclass. Ben je 3 e- of 4e jaars rechtenstudent? Wil je advocaat, fiscalist of notaris worden? En kun je een case meesterlijk oplossen? Meld je dan vóór 5 maart 2012 aan via werkenbijnautadutilh.nl.

ADVOCATEN s NOTARISSEN s BELASTINGADVISEURS Amsterdam Brussel Londen Luxemburg New York Rotterdam

Room for you

Beter werk Groei doehetzelfnotaris.nl

Kantoor op St. Maarten

D

H

oehetzelfnotaris.nl, de website waarop consumenten zelf online hun notariele akten kunnen opstellen, is in 2011 de snelste groeier op de notariële markt gebleken. In de afgelopen maanden is er sprake van een significante groei in aantallen aangesloten notarissen en het aantal gemaakte akten. Dit komt mede doordat de schenkingsakten ouder-kind, die door ABN

AMRO rekeninghouders via www.abnamro.nl/schenken online worden opgesteld, uitsluitend door bij DHZN aangesloten notarissen worden gepasseerd. In 2011 steeg het aantal deelnemende notarissen met 250%. Doehetzelfnotaris.nl heeft daarmee na Netwerk Notarissen het grootste aantal locaties met aangesloten notarissen in Nederland.

et Nederlands Caribische advocatenkantoor VanEps Kunneman VanDoorne heeft eind november een vestiging in St. Maarten geopend. Met tevens vestigingen op Aruba, Bonaire en Curaçao en een Dutch Caribbean Desk gevestigd in Amsterdam bij Van Doorne, is het advocatenkantoor aanwezig in alle landen van het Koninkrijk. Het team in St. Maarten bestaat voorlopig uit vijf advocaten: Norbert Hijmans, Peter van Dort, Michiel van den Brink, Michael Druijts en Marieke Quist. Daarnaast vliegen onder andere de naamgevers

Advocaat Mark Kater geeft een rondleiding van het kantoor, Frank Kunneman en Randolph van Eps, en de advocaten Mark Kater en Thies Leijsen regelmatig naar het eiland.

M&A Awards uitgereikt

O

p 15 december werden in Krasnapolsky de M&A Awards uitgereikt: de hoogste jaarlijkse erkenning voor de top in M&A, corporate finance en private equity. Meer dan 500 M&A professionals kwamen bijeen om te borrelen, dineren, netwerken en te feesten. De M&A Awards werden in 16 categorieën uitgereikt. De ‘Best M&A Lawyer Midmarket’ award ging naar Herman Kaemingk (Loyens & Loeff) en de ‘Best M&A Lawyer’ werd, zoals elk jaar, uitgereikt aan Jan Louis Burggraaf (Allen & Overy).

Met ingang van 1 januari heeft Jos Hendrickx Edward Dijxhoorn opgevolgd als lid van het bestuur van Marree en Dijxhoorn Advocaten. Het bestuur van Marree en Dijxhoorn Advocaten wordt vanaf 1 januari gevormd door Roel Hart (bestuursvoorzitter), Jos Hendrickx (bestuurslid) en Henk Assink (bestuurslid en kantoordirecteur). Per 1 januari is Kriek Wille (47) benoemd tot counsel bij Van Doorne op het gebied van media- en entertainmentrecht en intellectuele eigendom. Wille heeft binnen de praktijkgroep IE een focus op het gebied van entertainmenten mediarecht en houdt zich bezig met mediaproducties, onrechtmatige media-uitingen en met strategische partnerships in de media- en entertainmentsector. Met ingang van 1 januari is het nichekantoor ARBOR Advocaten van start gegaan. ARBOR advocaten is gevestigd te Amsterdam en houdt zich bezig met (collectief) arbeidsrecht en medezeggenschap. De

founding fathers zijn eerder betrokken geweest bij het opzetten van andere kantoren (Kupperman van der Wiel, Vogel & Ruitenberg, Wiersma Mendel Prakke). Per 1 januari is Marco Dijsselhof (36) toegetreden tot de maatschap van Trip Advocaten & Notarissen. Hij is reeds vanaf 2000 werkzaam als advocaat bij Trip in Assen in de secties huurrecht en vastgoed en civiel bouwrecht. Tevens is Dijsselhof lid van de Raad van Toezicht van de Orde van Advocaten in het arrondissement Assen. Daarnaast is aan Hugo Brouwer per 1 januari eervol ontslag verleend als notaris. Per die datum volgt Ate Bijlsma (33) hem op. Bijlsma trad in 2007 in dienst bij Trip en specialiseerde zich in het ondernemingsrecht. Bijlsma zal tevens deel gaan uitmaken van de maatschap van Trip. Sinds 1 december is Björn Berden (34) advocaat bij zijn eigen advocatenkantoor te Reuver, genaamd Advocatenkantoor Ber-

den. Voordat hij voor zichzelf begon was Berden advocaatmedewerker bij Tijssen & Saes advocaten en belastingadviseurs. Hij richt zich op de algemene civiele rechtspraktijk en is gespecialiseerd in arbeidsrecht. Per 1 december is Eelco Bijkerk in dienst getreden bij advocatenkantoor Stek in Amsterdam. Voor zijn overstap naar Stek werkte Bijkerk zes jaar als advocaat bij Allen & Overy. Hij is gespecialiseerd in het ondernemingsrecht en houdt zich voornamelijk bezig met fusies en overnames (M&A). Sebastiaan Palm (32) is aandeelhouder van Marxman Advocaten in Amersfoort geworden. Palm is voorzitter van de sectie Ondernemingen bij Marxman en heeft een brede ondernemingsrechtpraktijk met bijzondere aandacht voor overname, recovery, ICT en intellectueel eigendom. Palm is sinds 2002 verbonden aan het kantoor.

nr. 1 – 2012

45

Beter werk L

gence, is enthousiast over het gezamenlijk ontwikkelde product: “Met de toevoeging van een SharePoint Webpart geven we onze klanten de mogelijkheid om Legal Intelligence meer te integreren met het eigen intranet. Het is een uitbreiding van ons productportfolio dat onder meer de ontsluiting van interne knowhow, single sign-on en een XML-interface omvat, allemaal met de bewezen, veilige en geavanceerde technologie van Legal Intelligence en haar partners.”

beeld: kovaleff/Shutterstock

egal Intelligence en Epona hebben gezamenlijk een Sharepoint Webpart ontwikkeld voor juridisch zoeken. Deze Webpart kan worden gebruikt om de zoekmogelijkheden van Legal Intelligence en Tax Intelligence te integreren in het intranet van advocatenkantoren, accountantskantoren, bedrijven en overheden. Het SharePoint Webpart is door Epona ontwikkeld, samen met Legal Intelligence én een aantal advocatenkantoren. Evert de Pender, directeur van Legal Intelli-

Yvette Dissel (39) heeft zich per 1 januari als partner aangesloten bij L&A Advocaten. Zij is voor haar overstap ruim vijftien jaar werkzaam geweest bij Boekel De Nerée en is gespecialiseerd in het arbeidsrecht in brede zin. Zij heeft bijzondere expertise in de financiële sector. Koen Rutten (36) is per 1 januari benoemd tot partner van Wijn & Stael Advocaten in Utrecht. Rutten is gespecialiseerd in corporate en financial litigation. Hij is sinds 2006 aan Wijn & Stael verbonden. Monique Vreeburg (48) is per 1 januari partner geworden bij Van Benthem & Keulen en maakt deel uit van de praktijkgroep ondernemingsrecht. Zij was hiervoor werkzaam bij Houthoff Buruma. Vreeburg is in het bijzonder gespecialiseerd in fusies en overnames, joint ventures en commerciële contracten.

46

nr. 1 – 2012

Trust and Safety Management

C

onsiderati, gespecialiseerd in onderzoek en strategisch, regulerings- en beleidsadvies voor organisaties in de informatiesamenleving, komt met ‘Trust and Safety Management’. Tegenwoordig kan het vertrouwen van een bedrijf worden geschaad door hackers en datalekken. De gevolgen hiervan zijn voor organisaties en betrokkenen groot. Grote internetbedrijven zijn zich hier al jaren van bewust en hebben daarom gespecialiseerde afdelingen met juristen, beveiligingsexperts, communicatiedeskundigen en strategen om het vertrouwen te waarborgen en de reputatie te beschermen. Considerati brengt deze disciplines met Trust and Safety Management binnen bereik van middelgrote en kleine bedrijven. Onderdelen die Considerati met Trust and Safety Management aan bod laat komen zijn het bepalen van de huidige of toekomstige zwakke punten

beeld: Andrea Danti/Shutterstock

Sharepoint Webpart

van de organisatie, het inrichten en permanent monitoren van de online beveiliging en het opzetten van een heldere, gecoördineerde en ter zake kundige communicatie.

Louwrens Phoelich is als senior legal counsel toegetreden tot de Chinese multinational Huawei. Daarvoor was hij als senior associate werkzaam bij Allen & Overy. ,,De kans om bij een Chinese multinational de juridische functie voor de West-Europese ‘Enterprise Business’ op te zetten kon ik niet voorbij laten gaan”, aldus Phoelich. Hij is voornamelijk werkzaam op het EU hoofdkantoor van de ‘Enterprise Business’ te Amsterdam.

Korst in Amsterdam. Hiervoor werkte zij bij Straatman Koster en Clifford Chance.

Europees kwekersrechtspecialist Bart Kiewiet is tot of counsel benoemd bij Vondst Advocaten te Amsterdam. Voorheen was Kiewiet voorzitter van het Kwekersrechtbureau van de Europese Unie, het Communautair Bureau voor Plantenrassen (CPVO).

In de rubriek Overstap van de week op www.mr-online.nl komt elke week een jurist aan het woord die onlangs is begonnen in een andere baan. Hieronder enkele uitspraken van de overstappers. De volledige interviews zijn te vinden op www.mr-online.nl/Mrs. van de week/ Overstapmr. van de week.

Ad van ’t Hof (50) is per 1 november de ondernemingsrechtpraktijk van Vlaskamp Advocaten komen versterken. Hij is afkomstig van Ordina, waar hij market director en director operations & control was. (zie ook pagina 50) Anne Koh (31) is per november in dienst getreden als advocaat bij Lemstra Van der

Igno Hermans is als general counsel toegetreden tot de Deutsche Bank Nederland. Hiervoor was hij directeur juridische zaken & compliance bij Friesland Bank.

Mr.-overstappers

Louis Willaert is pe r 1 december overgestapt van Houthoff Buruma naar AKD. Hij houdt zich voornamelijk bezig met de civielrechtelijke bouwen vastgoedpraktijk. “AKD heeft een omvangrijk bouwen vastgoedteam, zowel civiel- als bestuursrechtelijk, dat zeer stevig gevestigd is in de na-

STBB2NY

% # ! '##$ #% $%& % % % $# '!!#'$$%#$$' %!% %!"! $ %!!# (!# %#"% $(!#$!"$$ %! $*

#$' #%$ #! * %# %! #%$"#%%#

%&&#%$%*!! % $

!#%! %$'!##' +(!##")#, (!##'!!##% '! *($%www.werkenbijstibbe.nl

Beter werk Loyens & Loeff opent een kantoor in Hong Kong

Samenwerking Avans-Fontys en gemeente Den Bosch

L

D

oyens & Loeff heeft half januari een vestiging in Hong Kong geopend. Het achttiende kantoor van Loyens & Loeff wordt geleid door twee senior partners: belastingadviseur Carola van den Bruinhorst en advocaat Thierry Lohest. Het kantoor wordt tevens bemand met senior medewerkers. Met het nieuwe kantoor in Hong Kong, en de bestaande kantoren in Singapore and Tokio, versterkt Loyens & Loeff zijn positie als juridische en fiscale dienstverlener in het Verre Oosten.

Carola van den Bruinhorst

e Juridische Hogeschool Avans-Fontys en de gemeente ’sHertogenbosch hebben 20 december een convenant gesloten. JHS-directeur Gerard Hupperetz en wethouder Huib van Olden tekenden die dag een overeenkomst waarmee de samenwerking werd bevestigd. Beide partijen wensen de opleiding voor hbo-juristen verder te verbeteren en de afgestudeerden beter geschikt te maken voor instroom in de organisatie van de gemeente ’sHertogenbosch. Door het sluiten van dit convenant geven de gemeente en de Juridische Hogeschool elkaar de positie van ‘preferred partner’. Dat houdt in dat ze elkaar aanbevelen bij partijen in de markt en gebruikmaken van elkaars netwerk.

Thierry Lohest Carola van den Bruinhorst: “Aziatische bedrijven zijn geïnteresseerd in het aantrekkelijke investeringsklimaat in de Benelux. Tegelijkertijd genieten ze bescherming door bilaterale investeringsverdragen. Loyens & Loeff heeft zich de afgelopen jaren al op China gericht met zijn China-team dat met enige regelmaat de regio bezocht. Door onze sterke aanwezigheid in de dynamische Aziatische markt kunnen wij proactief en snel reageren op ontwikkelingen.”

tionale bouwen vastgoedsector. Ik heb enorm veel zin om vanuit het Amsterdamse aan de verdere ontwikkeling van deze praktijk te werken.” Iman Brinkman is per 1 december overgestapt van Brinkhof naar Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn advocaten en notarissen. Hij heeft zich volledig toegelegd op de energiesector. ,,Toen ik de advocatuur in ging nam ik mij voor om eruit te stappen op het moment dat de advocatuur mij geen uitdaging meer zou bieden. En nee, ik heb nooit aanleiding gezien dit voornemen bij te stellen. Dit is een geweldig beroep, dat blijft uitdagen. De overstap naar Pels Rijcken maakt het voor mij nog uitdagender.” Brinkman geniet van zijn nieuwe uitzicht. Eric Westerburgen is per 1 januari overgestapt van Ernst & Young naar Baker & McKenzie. Westerburgen leidt bij Baker & McKenzie’s de US Focus Group. In zijn werkzaamheden zal hij zich in het bijzonder

Kwaliteit met oog voor detail

www.toga-atelierschout.nl [email protected]

richten op Noord-Amerika. “Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in Noord-Amerika, de no-nonsense mentaliteit die daar heerst spreekt mij zeer aan. Toen ik enkele jaren geleden de kans kreeg om in Californië en later in New York te wonen en te werken heb ik deze dan ook met beide handen aangegrepen. Ik heb tijdens die periode een mooi netwerk opgebouwd waarvan ik vandaag de dag nog steeds profijt heb.” Claudia Bruins is per 1 december overgestapt van Van Iersel Luchtman Advocaten naar Deterink. Bruins begon haar carrière bij de Nederlandse mededingingsautoriteit (NMa) en is specialiste in mededingingsrecht. “Toen ik eind 1999 de overstap maakte van de NMa naar de advocatuur wist ik al dat ik de juiste beslissing nam. Het dynamische van de advocatuur spreekt mij enorm aan. Daarbij probeer ik altijd vast te houden aan mijn principe elke dag fluitend naar mijn werk te gaan.”

Industrieweg 51 ϯϬϰϰ^ZŽƩĞƌĚĂŵ Tel.: 010 245 07 66 Ěŝƚͬŵǀƌϵ͗ϬϬͲϭϳ͗ϯϬ

Ad van ’t Hof is per 1 november overgestapt van Ordina N.V. naar Vlaskamp Advocaten. “Tot nu toe bevalt het mij heel goed bij Vlaskamp. Letterlijk binnen een half uur na binnenkomst op mijn eerste werkdag vertrok ik, samen met een kantoorgenoot, voor een bespreking met een nieuwe cliënt. Dat vormde ook de start van een heel diverse dossier- en cliëntenstroom. Concreet ‘het diepe in’, overigens met voldoende inhoudelijk support binnen een heel prettige en open sfeer!” Alrik de Haas is per 1 januari overgestapt van OMVR Advocaten en Notarissen naar Van Bloemendaal & Verweij Advocaten (vestiging Ermelo). De Haas blijft bij zijn nieuwe kantoor een volledig op strafzaken gerichte praktijk uitoefenen, georiënteerd op heel Nederland. “Ik heb deze overstap gemaakt omdat het mijn streven is de reputatie als advocaat in strafzaken hoog te houden. Ik leg de lat hoog, in iedere zaak, wel of niet toegevoegd en in het belang van mijn cliënten.”

nr. 1 – 2012

49

www.kienhuishoving.nl

Ochtendspits? Je hebt wel wat anders aan je hoofd.

QUA WERK VERANDERT ER WEINIG. ONZE GROEIPOTENTIE GEEFT SPECIALISTEN ALLE RUIMTE.

ENSCHEDE - OLDENZAAL

PANTHEON 25 POSTBUS 109 7500 AC ENSCHEDE TEL. (053) 480 42 00

Go East!

Beter werk Van spanning naar ontspanning... door Caroline Bun

B

wezig zijn. We denken aan dat wat is geweest, aan dat wat komen gaat, en vergeten dat het werkelijke leven op dit moment plaatsvindt. En als je dan beseft dat er niets anders bestaat dan dit moment, dan realiseer je je dat je het grootste deel van je leven niet echt of niet volledig leeft. Hoeveel problemen blijven over als je dat wat je op dit moment doet, je volle aandacht geeft? Zou je je dan op dit moment druk blijven over als je maken over wat die collega vindt van het eerder door jou aangeleverdat wat je op dit moment doet, je volle de document? Zou je je dan op dit Mindfulness moment zorgen maken over die afNu volgt menig jurist een curaandacht geeft? spraak van morgen die je al maxisus mindfulness en horen we maal hebt voorbereid? verbaasde reacties over het Je gedachten zijn als een stem in je hoofd. En wanneer je je daareffect van een ademhalings- of lichaamsbewustzijnsoefening ter van bewust wordt en beseft dat je die stem niet bent, maar slechts vermindering van spanning. Praktische oefeningen, zoals tien sedat wat deze stem waarneemt, verandert er ineens heel veel. Je conden met je volle aandacht je ademhaling volgen. Je kunt het o kunt naar je gedachten kijken, er soms zelfs om lachen, en je zo gemakkelijk uitvoeren: in de auto, aan je bureau of op de wc. wordt je ervan bewust dat je niet je denken bent. Je kunt ervoor Het komt je prestaties ten goede. Soms wordt er nog om gelakiezen om niet in je gedachten mee te gaan. En je kunt je denken chen, maar gelukkig ervaren steeds meer mensen in stressvolle gebruiken als een functioneel instrument. Dán vind je rust in jesituaties het positieve effect. zelf, in de stilte die je altijd ‘bij je hebt’. Even een kleine test: ben je op dit moment nog met je volle aanWaarom probeer je het niet eens uit? Begin met een aantal keren dacht bij wat ik schrijf, denk je intussen al na over wat je alleper dag je ademhaling voor tien seconden aandachtig waar te nemaal nog te doen staat, of dwalen je gedachten af naar wat je men, en kijk wat het met je doet... eerder vandaag hebt meegemaakt? Hoe ongelooflijk moeilijk vinden wij het om met onze aandacht simpelweg te zijn bij dat Oud-advocaat Caroline Bun is trainer en coach en samen met Lenet wat we op dit moment doen. Leusink oprichtster van GroeiNu! (www.groeinu.com). Het leven vliegt aan ons voorbij zonder dat we er wérkelijk bij aanijna twintig jaar geleden werkte ik samen met Lenet Leusink bij een groot advocatenkantoor aan het Leidseplein. Twee jonge advocaten die probeerden om te gaan met de spanning in de hectische wereld van de advocatuur. De deur dicht en hoge hakken uit. Op kousenvoeten liepen we rondjes door de kamer. Voor een paar minuten de aandacht verleggen van ons hoofd naar onze voetzolen. Even loskomen van die soms gekmakende storm van gedachten en de daaruit voortvloeiende stress. En weet je wat? Het hielp! Het voor even stil worden in ons hoofd en het plezier dat wij samen hadden in ons geheimzinnige ritueel, werkte als een medicijn. De stress nam af. Wij hadden toen nog geen idee hoe essentieel deze stilte was, die we door deze oefening in Hoeveel problemen onszelf ontmoetten.

De meest gevraagde

Een tip in de dip

juridische specialismen

Banking

Effectenrecht

(internationaal) contractenrecht

van de laatste maand zijn:

Diederik Gelauff: “Stel: je bent jurist en op dit moment op zoek naar een nieuwe werkomgeving. Waar moet je dan in deze tijd aan denken? Je zult rekening moeten houden met de huidige arbeidsmarkt waarin de werkgever het veelal voor het zeggen heeft. Wat zoekt een potentiële werkgever dan tegenwoordig in een jurist? Kort antwoord: een jurist die inhoudelijk direct waarde toevoegt. Het liefst iemand die bekend is met de branche en omgeving, die weet hoe de hazen lopen. Kortom, iemand die niet ingewerkt hoeft te worden. Vanwege bezuinigingen zijn juridische afdelingen namelijk minimaal bezet. Het voorgaande zorgt er voor dat het aantal mogelijkheden om een overstap te maken op dit moment beperkt is. Als jurist maak je de meeste kans op een nieuwe baan indien deze ligt in het verlengde van je ervaring. Ik adviseer je om daar rekening mee te houden als

je gaat solliciteren. Daarom is het noodzakelijk om je (werk)ervaring in je curriculum vitae zo uitgebreid mogelijk uit te werken. Zet bovenaan wat voor de functie relevant is, dan wel wat je zelf inhoudelijk het leukst vindt om te doen. Als je de bovenstaande tip ter harte neemt dan vergroot je de kans op een nieuwe baan in de huidige dip. Diederik Gelauff is werving & selectie consultant bij DPA Legal (www.dpalegal.nl).

Deze rubriek komt tot stand m.m.v. Brunel, DPA Legal, Legal People, NIG Ondernemingsrecht, Robert Walters, USG Juristen en Voxius.

nr. 1 – 2012

51

BEELD: @ CAN STOCK PHOTO INC./IQONCEPT

TOP 50 advocatuur

Top 50 van de Nederlandse advocatuur Mr. komt ook dit jaar weer met het overzicht van de 50 grootste advocatenkantoren in Nederland. Een aantal stijgers en dalers geeft een toelichting. Eenduidige conclusies zijn niet te trekken, althans de glazen bol lijkt voor de meeste kantoren nogal beslagen te zijn: “De vooruitzichten voor 2012 zijn onzeker. Het is lastig te voorspellen wat de economie gaat doen en daar zijn we uiteindelijk allemaal toch voor een groot deel van afhankelijk.” nr. 1 – 2012

53

BEELD: @ CAN STOCK PHOTO INC./ALMAGAMI

TOP 50 advocatuur

C

oncludeerden we vorig jaar nog dat de groei van de top van de advocatuur er een beetje uit was, dit jaar is er zelfs voor het eerst sprake van een achteruitgang. Uit het jaarlijkse onderzoek dat Mr. uitvoert onder de 50 grootste advocatenkantoren in Nederland blijkt dat het totaal aantal advocaten bij deze kantoren met 1% is gedaald. Op 1 januari 2012 werkten er 4496 advocaten bij deze kantoren. Het jaar daarvoor waren dat er nog 4544. Geen substantiële achteruitgang, maar wel opmerkelijk omdat de afgelopen jaren altijd een toename was waar te nemen. Al was dat vorig jaar nog maar een groei van 0,15%. De kantoren die de eerste twee plaatsen in de top 50 bezetten, zijn in vergelijking met vorig jaar van positie gewisseld en ook nog eens in omvang teruggelopen. Zo zag NautaDutilh zijn advocatenpopulatie met acht procent slinken. De Brauw Blackstone Westbroek kent daarentegen slechts een daling van twee procent en heeft daarmee zijn eeuwige concurrent naar een tweede plaats weten te verdringen. De top 10 als geheel is met 1,6% gedaald, van 1947 naar 1915 advocaten. De grootste groeier van dit jaar is VMW Taxand met een toename van 47% (van 34 advocaten naar 50). In 2010 verdween het kantoor uit de ranglijst, maar het is dit jaar

54

nr. 1 – 2012

in volle glorie terug op plaats nummer 36 die het deelt met Kneppelhout & Korthals. Nieuw in de top 50 is VDB Advocaten. Een Brabants kantoor dat vorig jaar maar liefst met 36% toenam, dankzij, zo zegt een woordvoerder, een succesvolle autonome groei. De grootste stijger van de kantoren in de bovenste helft is BANNING (+13%). In de groep daaronder zijn dat Hogan Lovells (+20%) en Linklaters (+15%), dat na een indrukwekkende entree in de top 50 van vorig jaar dus gestaag blijft doorgroeien. Hogan Lovells is na een aantal jaren weer terug in de lijst en dat is grotendeels te danken aan de aanstelling van een nieuw team dat zich richt op de farmaceutische praktijk. De grote verliezer is Dijkstra Voermans. Vorig jaar nog te vinden op nummer 37 en dit jaar van de lijst verdwenen door een afname van 27%. Volgens Marco Balhuizen, lid van de maatschap en voorzitter van de sectie handelsrecht, is de reden hiervan met name gelegen in de beslissing begin vorig jaar de Amsterdamse vestiging te sluiten: “Dat leidt natuurlijk altijd tot het vertrek van een aantal medewerkers. Financieel hebben we in 2011 goed gedraaid. Onze ambitie én verwachting voor 2012 is zeker weer verder te groeien, zodat we volgend jaar weer in de top 50 zullen staan.” Een andere grote daler dit jaar is Teekens Karstens: van 44 advocaten naar 37 (-16%) door hun nieuwe strategie die zich (nog) meer richt op de zakelijke markt. Kantoren die eveneens slinken: Poelmann van den Broek (-12%) en Holla Advocaten (-11%). Simmons & Simmons doet het na jaren van daling nu weer wat beter: +9%. En Van Diepen Van der Kroef is – na een flinke stijging in 2007 – weer terug bij het aantal advocaten dat er in 2006 werkzaam was: 107. Redactie Mr.

TOP 50 advocatuur TOP 50 ADVOCATUUR Plaats 1/1/2012 1 2 3 4

Plaats 1/1/2011 2 1 3 4

Omhoog/ Organisatienaam omlaag De Brauw Blackstone Westbroek NautaDutilh = Houthoff Buruma = Loyens & Loeff

5

5

=

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 32 34 34 36 36 38 38 40 40 42 42 44 45 45 47 47 49 49

6 7 8 9 10 14 11 11 13 16 15 18 20 17 19 22 26 21 25 23 29 24 31 32 30 27 32 32 35 28 nieuw 36 38 38 45 41 45 38 nieuw 45 43 50 42 nieuw nieuw

= = = = =

= = =

= = =

=

Aantal advocaten 2011 264 256 247 222

Aantal advocaten 2010 269 279 250 223

2011 t.o.v. 2010 -1,9% -8,2% -1,2% -0,4%

AKD

189

181

4,4%

Allen & Overy Stibbe Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn CMS Derks Star Busmann Clifford Chance Boekel De Nerée Van Doorne Baker & McKenzie Van Diepen Van der Kroef Advocaten DLA Piper Nysingh advocaten-notarissen Kennedy Van der Laan BANNING Dirkzwager advocaten & notarissen Holland Van Gijzen Advocaten KienhuisHoving advocaten en notarissen Simmons & Simmons Holla Advocaten De Haan Advocaten & Notarissen Freshfields Bruckhaus Deringer Lexence Bird & Bird Hekkelman Advocaten BarentsKrans Boels Zanders Advocaten Van Benthem & Keulen JPR Advocaten Trip Advocaten & Notarissen Ploum Lodder Princen Poelmann van den Broek Advocaten VMW Taxand Kneppelhout & Korthals Damsté advocaten-notarissen Deterink Advocaten en Notarissen Linklaters SRK Rechtsbijstand Norton Rose Dommerholt Advocaten VDB Advocaten Eversheds Faasen Van Iersel Luchtman Höcker Advocaten Teekens Karstens advocaten notarissen Hogan Lovells DVDW advocaten

179 154 142 138 124 115 110 109 107 104 98 91 90 88 87 76 70 68 67 66 65 63 62 61 60 58 55 55 54 54 50 50 48 48 47 47 44 44 42 41 41 37 37 36 36

180 154 143 142 126 111 118 118 116 106 108 85 80 95 82 72 64 76 65 68 60 66 57 56 58 62 56 56 52 61 34 50 47 47 41 46 41 47 31 41 42 37 44 30 34

-0,6% 0% -0,7% -2,8% -1,6% 3,6% -6,8% -7,6% -7,8% -1,9% -9,3% 7,1% 12,5% -7,4% 6,1% 5,6% 9,4% -10,5% 3,1% -2,9% 8,3% -4,5% 8,8% 8,9% 3,4% -6,5% -1,8% -1,8% 3,8% -11,5% 47,1% 0% 2,1% 2,1% 14,6% 2,2% 7,3% -6,4% 35,5% 0% -2,4% 0% -15,9% 20% 5,9%

Traditiegetrouw publiceert Mr. in het eerste nummer van elke jaargang dit overzicht. Voor deze inventarisatie zijn alle daarvoor in aanmerking komende kantoren benaderd; alle kantoren reageerden. Net als andere jaren beperkt dit overzicht zich tot beëdigde Nederlandse advocaten. Dat betekent dat geen rekening is gehouden met (kandidaat-)notarissen en niet-Nederlandse advocaten. De peildatum van dit overzicht is 1 januari 2012.

interviews: Annelieke Fenstra en Michiel van Kleef

TOP 50 advocatuur Goede relatie met de cliënt De Brauw Blackstone Westbroek, managing partner Martijn Snoep (264 advocaten; - 5, daling van 2%)

M

et een daling van 2% weet De Brauw Blackstone Westbroek zijn grootste concurrent te verstoten van de eerste plaats. Vorig jaar daalde het kantoor nog met 4%. “Het is meer toevalligheid dan bewust beleid dat we dalen”, zegt Martijn Snoep. “Het baart ons geen zorgen. Ik heb niet het idee dat we in een krimpende markt zitten. Op de middellange termijn verwachten we zelfs met een paar procent te groeien.” De Brauw rekruteert conjunctuuronafhankelijk. Elk jaar worden er zo’n 40 nieuwe stagiaires aangenomen. Daarvan worden enkelen na zeven tot negen jaar tot partner benoemd. In 2011 waren dat twee mannen en twee vrouwen. De rest stroomt geleidelijk uit. Snoep vertelt dat er de afgelopen jaren veel werk is verricht in het buitenland. En dat is volgens hem een tendens die steeds sterker wordt. “Wij richten ons op hoofdkantoren van in Nederland gevestigde multinationals. Omdat deze bedrijven steeds meer buiten Nederland actief worden, ver-

Wereldwijd netwerk is onze kracht Hogan Lovells, managing partner Klaas Bisschop (36 advocaten; + 6, stijging van 20%)

H

ogan Lovells verdween een paar jaar geleden van het toneel, maar dit jaar heeft het kantoor weer een plek in de top 50 weten te behalen. Volgens Klaas Bisschop is de belangrijkste reden hiervoor de aanstelling van het nieuwe team dat zich concentreert op de farmaceutische praktijk. “We hebben eigenlijk altijd al een heel groot farmaceutisch cliëntenbestand gehad. Het gaat daarbij om zowel nationale als internationale cliënten. Na onze fusie met Hogan & Hartson is dat alleen maar sterker geworden.” Ook neemt Bisschop een voorzichtige groei waar in een aantal andere praktijken. Hogan Lovells is een full service-kantoor, het biedt diensten aan op uiteenlopende praktijkgebieden. Van ondernemingsrecht tot intellectueel eigendom. Bisschop meent dat Hogan Lovells zich onderscheidt van andere kantoren door zijn serieuze aanwezigheid in Europa en een aantal belangrijke grote plaatsen in Amerika zoals Washington en New York. “We doen ook steeds meer in Azië. Onze kracht is ons wereldwijde netwerk.”

56

nr. 1 – 2012

plaatsen onze activiteiten ook. We verwachten de komende tijd nog meer transacties over de grens te doen omdat onze cliënten daar investeren. Men realiseert zich vaak niet hoeveel werk wij in het buitenland verrichten. Ons kantoor wordt geassocieerd met Nederland. Daar zijn we trots op – we halen onze neus er niet voor op – maar we doen ook veel buiten de Nederlandse jurisdictie.” De Brauw is vooral in Azië, ZuidAmerika en Europese landen werkzaam op het gebied van M&A, litigation en compliance (mededinging, omkoping en financial regulation). In de Verenigde Staten is het kantoor betrokken bij allerlei litigationprojecten. De goede relatie met de cliënten noemt Snoep dé sterke kant van De Brauw. “Met sommigen hebben we al meer dan honderd jaar een band. We besteden er veel tijd aan door middel van kennisdeling en het in stand houden van een vertrouwensband. Maar bovenal ontstaat een goede relatie door constant kwaliteit te leveren tegen een redelijke prijs.” Missie voor de toekomst? “We hebben geen grote visionaire plannen over wat wij gaan doen, anders dan goed blijven luisteren naar de cliënt en ons aanpassen op wat de cliënt nodig heeft.”

Voor Hogan Lovells wordt 2011 naar verwachting een goed boekjaar. “Ik denk dat we ten opzichte van 2010 een stijging in de omzet zullen zien”, zegt Bisschop. Met het uitspreken van verwachtingen voor 2012 is hij voorzichtiger. “Natuurlijk is het ons streven om door te groeien. We willen onze praktijkgroepen versterken door groei van binnenuit en waar mogelijk met kwalitatief sterke mensen van buitenaf. De eerlijkheid gebiedt echter dat ik moet zeggen dat de vooruitzichten voor 2012 onzeker zijn. Het is lastig te voorspellen wat de economie gaat doen en daar zijn we uiteindelijk allemaal toch voor een groot deel van afhankelijk. Er zijn signalen dat het eerste kwartaal in de transnationale praktijk rustig wordt, maar dat staat niet vast. Door onze brede praktijk hebben we trouwens nog niet erg last van de crisis gehad, maar dat leidt er ook toe dat we minder meeprofiteren als de economie weer aantrekt. Het wordt in ieder geval geen gemakkelijk jaar.” Hogan Lovells zal zich de komende tijd inzetten voor een zichtbaarder positie op de nationale markt en wil verder erkend blijven worden als een full service-kantoor voor internationale cliënten.

Uw PO-punten in Nijmegen!

De Educatietoppers van 2012: 4PO voor € 175,9 mei

Actualiteiten Verbintenissenrecht Docenten: Mr. A.V.T. de Bie en Mr. Dr. G.J.P. de Vries

4PO

Kosten: € 175,-

22 juni

Actualiteiten Ondernemingsrecht: Flex-BV Docenten: Prof. Mr. H.E. Boschma en Prof. Mr. J.B. Wezeman

4PO

Kosten: € 175,-

8 november

Actualiteiten Ontslagrecht Docent: Prof. Mr. A.R. Houweling

4PO

Kosten: € 175,-

●

Prijzen excl. BTW

Meer informatie, overige opleidingen en aanmelden: www.educatiepunt.nl of 024-7411 411

●● ●● ● ●● ●● ●

● ●

%$%&$&&

$'! ) )!

! "# #&" "&$"&((( #&"

● ●

"! !

& !" "

#

# !

● ●

●●

Beheer uw cliënten, uren en declaraties Het eenvoudigste urenregistratie- en declaratieprogramma voor advocaten bespaart u direct tijd! Vraag de gratis demo aan op www.urios.nl

Debussystraat 29 | Postbus 9105 | 1800 GC Alkmaar tel 072 512 22 05 | fax 072 512 22 14 | [email protected] | www.urios.nl

TOP 50 advocatuur Alles verloopt hier volgens plan Holla Advocaten, bestuursvoorzitter Maarten Letschert (68 advocaten; - 8, daling van 11%)

H

olla Advocaten is gedaald van plaats 21 naar 23 door een daling van 11%. Eerst had het kantoor 76 advocaten, nu zijn dat er 68. Maarten Letschert: “Er is hier helemaal niets aan de hand. Integendeel: wij rollen ons plan uit, en zij die daarin mee willen gaan doen dat, maar er zijn ook anderen die afhaken.” Letschert reageert uitermate laconiek op de daling die zijn kantoor afgelopen jaar te zien heeft gegeven: “Er zijn zes partners en een aantal medewerkers vertrokken omdat zij zich niet konden verenigen met onze koers. Deze houdt in dat we ons concentreren op andere markten. In de praktijk betekent dit dat we geleidelijk aan onze lokale clienten

De juiste combinatie van corporate en finance Linklaters, managing partner Martijn Koopal en corporate partner Jan Willem de Boer (47 advocaten; + 6, stijging van 15%)

V

orig jaar kwam Linklaters nieuw binnen in de top 50 op nummer 45. Het kantoor is nu vijf plaatsen gestegen en komt daarmee op een gedeelde plaats met SRK Rechtsbijstand. Martijn Koopal: “Linklaters heeft de juiste combinatie van corporate en finance. De Nederlandse markt reageert daar goed op en dat verklaart deels onze groei. En door ons sterke internationale netwerk zijn we in de huidige tijd goed in staat om mooi werk aan te trekken.” Jan Willem de Boer zegt wel wat te merken van de economische teruggang, maar daar niet veel last van te hebben. “We profiteren enorm van ons wereldwijde netwerk dat zorgt voor veel werk. En eerlijk is eerlijk, dat houdt ook de sfeer goed. Er wordt hier met veel enthousiasme gewerkt en dat trekt kennelijk ook weer nieuwe mensen aan.” Linklaters doet vooral zaken met een grensoverschrijdend karakter. In 2011 heeft het kantoor geadviseerd in kwesties zoals de fusie van beursbedrijven Deutsche Börse en NYSE Euronext, de financiering van Jumbo, de overname van ING Car Lease door BMW en de beursgang van staalbedrijf Aperam. De Boer: “Het zijn vaak zaken die we in Nederland uit

willen verruilen voor de wat grotere bedrijven. De vertrekkende groep is een nieuw kantoor begonnen, Next Advocaten, maar wij gaan gewoon verder met het uitrollen van onze nieuwe koers.” En niet zonder succes, zo zegt Letschert, want ook afgelopen jaar zijn enkele grote, helaas niet bij name te noemen, klanten binnengehaald: “Het is een tactiek die ook bij andere middelgrote kantoren redelijk succesvol wordt nagestreefd. Grote bedrijven zijn steeds meer aan het differentiëren als het gaat om het inhuren van juridische diensten. En wij bieden blijkbaar een aantrekkelijke propositie voor veel van het werk. Goedkoper dan de Zuidaskantoren en voor het werk waar het hier om gaat zeker zo goed. Wij verwachten voor 2012 dan ook een hernieuwde groei. We zijn alweer volop bezig nieuwe mensen aan te nemen.”

de markt halen, maar waarvoor echt internationale expertise nodig is. Daarin kunnen wij onze meerwaarde tonen.” Met de komst van advocaat Paul Kreijger heeft Linklaters in 2011 een competition praktijk weten op te zetten en De Boer heeft de corporate praktijk verder uitgebouwd. Maar er komen ook Martijn Koopal steeds meer jonge medewerkers bij. Koopal: “Zij hebben de gemene deler dat ze het een uitdaging vinden om ons kantoor verder uit te breiden en zijn in die zin ondernemend van aard. Er werkt hier een behoorlijk aantal buitenlandse advocaten waaronder een Pool, een Oekraïense en een Portugees en dat zorgt voor een bonte mix Jan Willem de Boer van nationaliteiten in een dynamische omgeving.” Linklaters zal voortdurend inspelen op commerciële en juridisch-technische ontwikkelingen en heeft zich ten doel gesteld de praktijk in Nederland verder uit te bouwen. “In welk tempo dat zal gaan, is afhankelijk van de ontwikkelingen in de markt”, aldus Koopal.

nr. 1 – 2012

59

Goed begin! 2012 is alweer even onderweg. Wanneer u plannen heeft voor een inhaalslag met uw kantoorautomatisering, dan bent u bij ons aan het juiste adres. De Lexxyn Groep heeft alles in huis om er met u een fantastisch jaar van te maken.

De ICT-bedrijven van de Lexxyn Groep leveren vaksoftware voor de advocatuur (FORTUNA, CClaw en BigHand) en ondersteunen de juridische sector met cloud computing, kantoorautomatisering, document management, webdiensten en telefonie.

Voorspoedig verder in 2012? Kijk op www.lexxyn.nl of bel 088 002 84 00

Lexxyn Groep Houtse Pad 4 4911Lexxyn AS DenGroep Hout T + 31 T (0)88 088 002 84 00 [email protected] www.lexxyn.nl

TOP 50 advocatuur We staan er prima voor Teekens Karstens Advocaten Notarissen, bestuursvoorzitter Jan Versteegh (37 advocaten; - 7, daling van 16%)

H

et is bepaald geen paniekerige Jan Versteegh die de daling van 16% van zijn Rijnlandse kantoor toelicht: “De daling is een gevolg van een strategie die we reeds in 2006 hebben ingezet. Toen was onze ambitie om marktleider in deze regio te worden. Vanuit die visie zijn we sterk gegroeid. Marktleiderschap hebben we gerealiseerd en in 2009 was het in het kader van TK Visie 2012 tijd om weer drie jaar vooruit te denken. Centraal in TK Visie 2012 stond de focus op de grotere bedrijven in een aantal sectoren. In de afgelopen jaren hebben we in het kader daarvan één vestiging, namelijk die in Lisse, afgestoten omdat bleek dat voor het realiseren van onze visie een aparte vestiging in de Bollenstreek niet noodzakelijk was. Doordat we ons minder richtten op de particulier hebben we ook besloten in de advocatuur, anders dan in ons notariaat afscheid te nemen van het familierecht. Beide beslissingen vloeien dus voort uit TK Visie 2012. Zakelijk staan we er daardoor prima voor en

Integratie van de fiscale en civiele praktijk VMW Taxand, partner Wietje de Muinck Keizer (50 advocaten; + 16, stijging van 47%)

M

et een stijging van maar liefst 47% is VMW Taxand de grootste stijger en weet daarmee weer een plek te veroveren in de top 50. In 2010 verdween het kantoor uit de ranglijst vanwege een heroriëntatie. Wietje de Muinck Keizer: “Ons kantoor bestaat uit advocaten en fiscalisten. Op basis van een nieuw strategieplan hebben we in 2010 eerst de fiscale kant versterkt. Afgelopen jaar zijn we bezig geweest om ook de advocatuur te versterken. Dat heeft geleid tot een behoorlijke groei.” VMW Taxand richt zich voornamelijk op de integratie van de fiscale en civiele praktijk. Door de nauwe samenwerking tussen advocaten en fiscalisten weet het kantoor zich te onderscheiden. “We proberen op alle fronten zoveel mogelijk samen op te trekken. We willen de cliënt één pakket bieden: een advies met daarin zowel de civiele als fiscale kant verwerkt. In de praktijk merk je dat het niet van elkaar te scheiden is. Beide kanten binnen ons kantoor moeten dan

voor de komende jaren mikken we zelfs op een bescheiden groei. Grotere klanten, grotere zaken, daar komt het wel op neer.” Teekens Karstens begeeft zich met deze strategie op een almaar drukker wordende markt van middelgrote, vanouds regionale kantoren, die marktaandeel van de Zuidaskantoren wil afsnoepen. Dit alles onder het motto: de kwaliteit is hetzelfde, de prijs aanzienlijk lager. Versteegh: “Dat is juist, maar we hebben een belangrijke voorsprong op die andere kantoren: we zitten namelijk middenin de Randstad. Een deel van onze potentiële klanten zit vlak in de buurt. Neem bijvoorbeeld het Bio Science Park hier om de hoek. Daar zit een aantal bedrijven dat ik best als klant wil hebben en daar doen we ook hard ons best voor. Maar ook de aanwezigheid van de Leidse universiteit biedt grote voordelen. Niet alleen omdat we daar inhoudelijke heel interessante samenwerkingsvormen mee hebben, maar ook omdat we een aantrekkelijke werkgever zijn voor talentvolle rechtenstudenten. Die gaan of naar Amsterdam, of naar ons. Goede mensen aan de bovenkant binnenhalen, dat is nog niet zo simpel. Maar dat geldt voor heel veel kantoren.”

ook even sterk zijn. Bij andere kantoren zie je vaak dat fiscalisten een meer ondersteunende functie hebben.” In 2011 heeft VMW Taxand twee nieuwe praktijken opgezet: strafen bestuursrecht. “Dat is erg goed uitgepakt. Ze draaien bijzonder goed, evenals de bestaande praktijkgroepen arbeidsrecht, ondernemingsrecht en fiscaal.” Een bijzondere expertise binnen VMW Taxand is gaming. Het gaming team, dat onder leiding staat van partner Justin Franssen, richt zich op advisering en procesvoering ten behoeve van de internationale gaming sector. Het team is per 1 januari uitgebreid met partner Marjan Olfers, die zich concentreert op sport-, media- en evenementenrecht. Het streven voor 2012 is te groeien en de buitenwereld te laten zien wie VMW Taxand is. De Muinck Keizer: “Voor onze internationale cliënten willen we een zekere ‘body’ hebben. De stijging zal wel gematigder zijn, omdat we alle pas aangenomen mensen eerst hun plek willen laten vinden.” Het zijn vooral ervaren advocaten en fiscalisten die het kantoor de laatste tijd heeft aangetrokken, maar komend jaar zullen ook jongere medewerkers worden aangenomen. “We zorgen dat de opbouw van het kantoor gezond blijft.”

nr. 1 – 2012

61

Gezocht:

Juridische talenten die van persoonlijke groei een sterke zaak maken.

Je haalt méér uit jezelf bij ARAG. Wij bieden jou een wereld vol juridische kennis, veelzijdigheid en groeimogelijkheden. Met een grote diversiteit aan juridische functies, rechtsgebieden en dossiers. Waar eigen verantwoordelijkheid en zelfstandigheid centraal staan. Waar de mogelijkheden voor opleiding en ontwikkeling ruim zijn. En waar écht iets wordt gedaan met jouw kennis en inbreng.

www.arag.nl

Ik en mijn interim-jurist

foto’s Geert Snoeijer

Sjoerd Rutten over Rob van der Well

ik één dag de baas was bij

Ik zou onze relatie als volgt

actief is ingesteld. Het is

hierbij zeer flexibel op.

willen kenmerken: onze sa-

prettig om in een drukke

Ik weet van het privéleven

mijn opdrachtnemer: ik zie

menwerking verloopt pri-

periode juridische onder-

van mijn opdrachtnemer

geen noodzaak tot veran-

ma. Rob heeft zich prima

steuning te vinden die met-

het volgende: Rob is een

dering. Over het algemeen

aangepast aan de dynamiek

een inzetbaar is. Kwaliteit

levensgenieter en houdt

moeten zowel advocaten

van ons bedrijf en past goed

van de dienstverlening

van lekker eten.

als interim-juristen zich

in het team. Daarnaast is hij

moet altijd verzekerd zijn,

Waar zouden andere op-

steeds meer aanpassen

een prettig persoon om

maar daarnaast is het fijn

drachtnemers van kunnen

aan de snelle dynamiek van

mee samen te werken.

als een interim-bedrijfsju-

leren? Rob besteedt veel

het bedrijfsleven en toene-

Plezierig vind ik aan het

rist ook de taal van de busi-

tijd aan het bijhouden van

mende concurrentie. Cliën-

werken met mijn opdracht-

ness begrijpt.

zijn vakliteratuur en het

ten verlangen een juridisch

nemer dat: alles tamelijk

Wij vullen elkaar aan op de

volgen van postacademi-

advies dat ook de prakti-

vanzelf gaat. Rob is een er-

volgende manier: Rob kan

sche opleidingen, waardoor

sche kanten van een – vaak

varen interim-jurist die aan

snel inspringen binnen het

hij een waardevolle bron

– juridisch complexe mate-

een half woord genoeg

team op de momenten dat

van informatie is.

rie omvat. Rob heeft dit

heeft en praktisch en pro-

dit nodig is en stelt zich

Wat ik zou veranderen als

goed in de gaten.

Wilt u ook in deze rubriek? Mail naar [email protected]

Leeftijd 37 erd Rutten Naam bedrijfsjurist Sjo ats Sit tard Pla /legal counsel Bedrijf/functie SA BIC rist & advosju rijf interim-bed Over Rob van der Well, is een van BIC SA en hed Werkzaam caat bij BW Legal wereld. ische multinationals ter de grootste petrochem SA BIC’s ië. rab estigd in Saoedi-A Het hoofdkantoor is gev rd met ree ctu tru ges l ent is globaa Legal Affair s Depar tm enten per afzonderlijke departem in totaal 70 jur isten en risten (in sju eft in Europa 12 bedrijf regio. Legal Affair s he woorant ver ir ittannië) die prima Neder land en Groot-Br e actiall van g nin teu che onders delijk zijn voor de jur idis heden beEuropa. De werkzaam viteiten van SA BIC in (juridisch) palet. str ijken een zeer breed

63

When second best is not an option

Maak kennis met de experts in juridische vertalingen / Als u honderd procent zeker wilt zijn van correct juridisch vertaalwerk en graag over schouders meekijkt. Als snelheid iets vanzelfsprekends is en u bovendien harde garanties eist, dan heten wij u van harte welkom in de cloud... Wij werken namelijk op TVcN Joint Global Platform, een innovatieve online werkomgeving waarin onze projectmanager en vertaler samen werken aan vertaalopdrachten. Hoogste kwaliteit Met TVCN Legal Translations kiest u voor vertalingen van de hoogste kwaliteit, die bovendien binnen de kortst mogelijke tijd geleverd worden. U werkt met ervaren vertaalspecialisten die niet alleen een zeer verfijnde kennis hebben van de taal, maar ook een zuiver begrip van juridische zaken. Met deze werkwijze bieden wij u vertalingen die niet tot misverstanden kunnen leiden of onzorgvuldigheden bevatten. Deze zekerheid is belangrijk voor u, omdat een kleine misinterpretatie grote gevolgen kan hebben. Niet voor niets is het credo van TVCN Legal Translations: When second best is not an option. Kijk voor meer informatie op www.tvcnlegaltranslations.nl.

Onze garanties

Levertijd niet gehaald? 50% korting! Niet tevreden? Wij passen de vertaling naar wens aan.

Ik en mijn bedrijfsjurist

Rob van der Well over Sjoerd Rutten

ll sjurist Rob van der We Naam interim-bedrijf Arnhem te ten oca Kantoor BW Legal adv Leeftijd 42 WerBIC SA bij l nse cou al Over Sjoerd Rutten, leg erond Ter Werkzaamheden ken samen sinds 2011 er‘ov de ik del zijn collega’s han steuning van Sjoerd en de pen glo lan de op er zij zich me flow’ dossiers af, zodat soepel, en rig zie ple t gaa t n. Da projec ten kunnen richte ver trouwen krijg. en e mt rui l vee ik ij waarb

Ik zou onze relatie als volgt

duidelijke procedures, in-

zichten te delen en best

een efficiënte en toeganke-

willen kenmerken: onze sa-

formatie is goed toeganke-

practices te introduceren.

lijke manier te verwerken.

menwerking is informeel,

lijk en de juristen bij SABIC

Je maakt onderdeel uit van

Wat ik zou veranderen als

collegiaal en toch professi-

zijn een vanzelfsprekend

een team.

ik één dag de baas was bij

oneel. Op z’n tijd een lach

onderdeel van de bedrijfs-

Ik weet van het privéleven

mijn opdrachtgever: dan

en een grap, maar onder-

processen. Juridisch com-

van mijn opdrachtgever

zou ik nog meer aandacht

tussen er stevig tegenaan.

plexe kwesties en praktisch

het volgende: Sjoerd is een

geven aan het gebruik van

Plezierig vind ik aan het

advies wisselen elkaar af.

echte jurist, ook buiten het

processen en modellen.

werken met mijn opdracht-

Wij vullen elkaar op de vol-

werk.

Door de hoge werkdruk

gever dat: SABIC ‘Legal’

gende manier aan: het fijne

Waar zouden andere op-

kom je daar niet altijd aan

stevig op de agenda heeft

van Sjoerd en zijn collega’s

drachtgevers van kunnen

toe, terwijl juist daar je

staan. Je merkt aan alles

is dat mijn ervaring als in-

leren? SABIC werkt met het

winst te halen valt. En ik

dat het belang ervan goed

terim-bedrijfsjurist wordt

‘open office’ concept. Ik be-

zou natuurlijk een vrijdag-

wordt ingezien. Dat maakt

gewaardeerd en ik ook uit-

grijp van Sjoerd en zijn col-

middagborrel invoeren!

het werken als jurist voor

drukkelijk wordt uitgeno-

lega’s dat dit prima werkt en

SABIC plezierig. Er gelden

digd om die ervaring en in-

ook dwingt om informatie op

65

Column Revolutie in de juridische wereld! Toch?

V

olg de juridische media en je week vult zich vanzelf met tailleerder en krijgt bredere werking. Denk bijvoorbeeld aan visionaire vergezichten over de sector. Wat recente de Bribery Act. Controle wordt strikter en de consequenties quotes: van non compliance groter. Ook wat betreft maatschappelij- “Law Firms losing clients (…) while In-House Counsel ke verwachtingen – en die kunnen flink verschuiven. De thrives ” storm over het ING bonusbeleid begin 2011 spreekt wat dat - “GC are increasingly influenced by the business practices betreft boekdelen. of their fellow corporate managers” ä%LQQHQRUJDQLVDWLHVRQWVWDDQDQGHUHZHQVHQ=HYUDJHQ - “A&O sends partners on client relationship training to imbijvoorbeeld om proactief en integraal risicomanagement prove ‘off-deal’ advice” om scherper te kunnen concurreren. Legal heeft daarin - (HP, IBM, Pfizer) “recruteren zelf rechtstreeks rechtenstueen sleutelrol. Vakinhoud blijf belangrijk, maar Legal wordt denten bij de universiteiten ... om een generatie bedrijfsjuzo steeds meer business gedreven. De inhouse aanpak risten te kweken die werkelijk begrijpt wat de klant nodig groeit daarin mee. Integreert meer, waarbij bijvoorbeeld heeft” een senior jurist coördinator wordt van een specifieke busi- “Alternative Business Structures (...) include law firms, ness unit. Die zelf meer operationele verantwoordelijkheid claims management companies, retailers, accountants, loss rond Housekeeping of Contract management krijgt. Beadjusters, private equity houses, insurers, banks (…). I don’t schikbaarheid van goede ondersteunende software verknow about you, but that sterkt die ontwikkeling looks like a revolution to verder. Er is sprake van een gezonde evolutie me.” ä9DQNDQWRUHQHQDQGHUH Verschillende invalshoeken leveranciers wordt steeds naar een steeds beter geïntegreerde maar dezelfde gedachte: het betere aansluiting verwacht. is revolutie in de legal weDegenen die dat niet kunnen bedrijfsfunctie reld! Althans zo lijkt het. vallen af, degenen die dat Want er zijn ook andere geluiden. “Het lijkt vooral business wel bieden krijgen veel sterkere relaties. Gebruik van ‘nieuas usual” concludeert journalist Lucien Wopereis droogjes we’ gespecialiseerde dienstverlening groeit, zoals Legal op de site Advocatie na een blik op de Nederlandse advocaProcess Outsourcing. Voor juristen biedt het nieuwe bredere tuur en bedrijfsjurist. carrièremogelijkheden, maar het vraagt wel bewuste ontDus rijst de vraag: wat verandert er nu echt? Wat is de sawikkeling van kennis en ervaring. Vakinhoudelijk én bedrijfsmenhang? Hoe kunnen we dat aangrijpen om Legal Services matig. nog beter te maken voor de klant? En leuker voor juristen? En intussen blijft het juridische werk natuurlijk gewoon binEn dan liefst praktisch en toegankelijk. nenstromen – veel , onverwacht , complex, urgent. Gezonde evolutie Afgelopen maanden hebben we een flink aantal general counsel geholpen met hun plannen voor 2012. Dat gaf een aardige doorsnede van het hier en nu. Conclusie? Ja, er verandert zeker wat. Maar nee, een revolutie zou ik het niet noemen. Meer een gezonde evolutie naar een steeds beter geïntegreerde bedrijfsfunctie. Strategisch gepositioneerd, planmatig ontwikkeld, met een heldere rol en toegevoegde waarde in de business. Een geleidelijke ontwikkeling dus, maar onmiskenbaar en op alle fronten. Wat voorbeelden: ä'HGUXNYDQEXLWHQJURHLW:HW UHJHOJHYLQJZRUGWJHGH

Trendonderzoek Geen revolutie dus, maar bewust balanceren tussen dagelijkse stroom en planmatige ontwikkeling. Ook hier en nu in Nederland. En dat heeft bedrijven, inhouse teams, outside dienstverleners én individuele juristen veel te bieden. Om die ontwikkelingen in Nederland concreet te maken doen we dit jaar weer trendonderzoek naar Legal ManagePHQW=RGDWMXULGLVFKHWHDPVHHQJRHGEHHOGNXQQHQNULM gen waar ze op de curve staan en suggesties krijgen wat een goede volgende stap kan zijn. Als voorproefje zal ik in deze column elke maand een specifiek legal management onderwerp bespreken. Wordt dus vervolgd!

door Harm Cammel

Harm Cammel is partner bij Baskerville. Hij helpt inhouse legal teams en advocatenkantoren met het positioneren, ontwikkelen en managen van hun dienstverlening.

JURIDISCH P A O Juridisch Post Academisch Onderwijs Universiteit Leiden Permanente nascholing van professionals in het recht

Universiteit Leiden. Universiteit om te ontdekken.

66

nr. 1 – 2012

Cassatieadvocaten pur sang

Terugblikken en vooruitzien, met wie doet u dat eigenlijk? De combinatie van een snel advies met een degelijke onderbouwing is kenmerkend voor de dienstverlening van onze sectie Cassatie*. Zij beschikt over expertise op het gehele terrein van het burgerlijk recht. Voor een uitgebreid advies, quick scan, cassatie of gewoon even sparren? www.cassatie.nl Advocaten pur sang. Anna van Saksenlaan 30, 2593 HT Den Haag, (070) 37 46 300, www.ekelmansenmeijer.nl *cliënttevredenheidsonderzoek 2010

%" %" $"**" ""%'##$)" ###$ $& (&"$"%' # " $#'"$" "# #$""& &$

$##'"' "" #!$""#$ $##+$%'%$$"$&" " #&"$"%'"$ &"$$#"

'''$# "$"

Deze pagina’s komen tot stand in samenwerking met het Nederlands Genootschap voor Bedrijfsjuristen (www.ngb.nl).

De vraag naar juristen stabiliseert van 2010. Op dit moment lijkt de vraag

het eerste en tweede kwartaal zich voort-

naar juristen zich min of meer gestabili-

zet. We zien dat de bezuinigingen bij de

seerd te hebben, zo blijkt uit de analyse

overheid een enorme impact blijven heb-

Trends en Ontwikkelingen op de Legal Ar-

ben op de juridische arbeidsmarkt, daar

beidsmarkt 2011 van Yacht, een detache-

vervallen veel juridische functies. Ook de

rings- en wervingselectiebureau voor hoog-

malaise in de bouw treft de juridische sec-

opgeleiden.

tor, omdat er aanzienlijk minder ruimtelijke

Het aantal juridische vacatures daalde in

procedures gevolgd hoeven te worden.”

september en oktober van dit jaar met ge-

De sterkste daling heeft plaatsgevonden in

middeld 39% ten opzichte van dezelfde pe-

de eerste maanden van 2010. Duffhues:

riode vorig jaar. Vergeleken met vorig jaar

“Sinds eind 2010 zien we nu dat de vraag

laten vooral de overheid en zakelijke

naar juristen juist min of meer stabiel blijft,

Joost Duffhues (Yacht)

dienstverlening opnieuw een duidelijke da-

maar ze ligt al met al toch 25% onder het

et aantal vacatures op de juridische

H

ling zien (respectievelijk 53% en 45%).

niveau van 2010. De arbeidsmarkt is als

arbeidsmarkt is opnieuw gedaald. De

Joost Duffhues, competence director Legal

geheel gekrompen. Tot eind november 2011

sterkste daling is echter achter de rug, die

bij Yacht: “Als we kijken tot eind november

zijn er aanzienlijk minder vacatures geweest

vond namelijk plaats in de eerste maanden

zien we duidelijk dat de ingezette daling in

voor overheidsjuristen (– 46%) en bedrijfsjuristen (– 43%) vergeleken met vorig jaar.”

Jaarcongres Stichting World Legal Forum 2011

B

egin december vond het vijfde Jaar-

Lords in Engeland), David Kovick (Consen-

congres van de Stichting World Legal

sus Building Institute), Jan Eijsbouts (voor-

Forum (WLF) plaats. De stichting World Le-

malig CLO Akzo Nobel en voorzitter van

gal Forum is in 2008 opgericht door een

WLF) en Klaus Moosmayer (chief counsel

aantal private en publieke partijen. De be-

compliance bij Siemens). Tot de thema’s be-

langrijkste doelstelling van de stichting is

hoorde de ‘sustainability challenge’: hoe

het stimuleren van de effectiviteit van inter-

kan een bedrijf zowel winstgevend als duur-

national recht met speciale aandacht voor

zaam zijn en tegelijk conflicten voorkomen?

het internationale bedrijfsleven.

Ook werd conflictbeslechting binnen de the-

‘Managing Corporate Conflicts’ was het thema van het congres, dat

ma’s financiën, Corporate Social Responsibility (CSR) en anticorrup-

werd voorgezeten door Lord Woolf of Barnes (voormalig Lord Chief

tie behandeld. Het congres werd afgesloten met een diner in het

Justice van Engeland en Wales, advocaat bij Blackstone Chamber

Kurhaus in Scheveningen. Het jaarcongres draagt bij aan het WLF

en P.R.I.M.E. Finance bestuurder). Belanghebbenden uit verschillen-

project ‘Hague Utilities for Global Organisations (HUGO)’, dat onder

de sectoren kwamen bijeen in het Vredespaleis in Den Haag om de

meer is gericht op het ontwikkelen van diensten voor P.R.I.M.E. Fi-

toekomst van het managen van zakelijke conflicten te bespreken

nance en het HUGO CSR Initiative.

met vooraanstaande experts als Akira Kawamura (president van de

Het jaarcongres dat dit jaar wordt gehouden zal gericht zijn op het

International Bar Association), Lord David Gold (lid van de House of

tweede HUGO thema: mediation en CSR.

Word lid van het Nederlands Genootschap voor Bedrijfsjuristen!

H

et NGB (thans ruim 1300 leden)

roept de leden op in 2012 een nieuw

wie hij/zij op het NGB werd geattendeerd.

groeit nog steeds, maar het bestuur

NGB-lid te werven. Een nieuw lid kan op

Als dank ontvangt het lid vervolgens voor

wil graag nog meer bedrijfsjuristen bij het

het aanmeldingsformulier (in te vullen op

het door hem/haar aangebrachte nieuwe

Genootschap betrekken. Het bestuur

de website www.ngb.nl) aangeven door

lid een Bol.com cadeaubon.

69

+"*%"% $%#&&#" & ""/"'%%(%&"0& $%' #"%&'("##%""#'%'+" "')"('!&'%!"'%"'#" #$%%"#"%"!""""'%"'#" #$%%")%!#"$%'( %"+" &'% "&"'##%)"+""')"& %"'"'%"'#" )#'""'*% # *

##%"(*&!"*%"'(&&")#'"" 0& &'"*'+",'#"%&" +"* % ."'"--"$'" ")&!'%",#* ) &0& "')%*%' '%'+"##%% (%&"0& $%')"&'%'#("

'&'%)")##%&'%#"" ('"*% ' '","*+"& ' (""&!"!')#'""0& &'")" +""#"'!#'"*(%$%&##"

VMW Taxand N.V. 3LHW +HLnNadH *M $PVWHUdaP T ZZZ.YPZWaxand.nO LnIR#YPZWaxand.nO

Conferentie ACCE: handvatten voor bedrijfsjuristen

H

et is de negentiende keer dat de Association of Corporate Counsel Europe (ACCE) een jaarlijkse conferentie organiseert

voor haar leden. Dit jaar zal het plaatsvinden in het Krasnapolsky Hotel in Amsterdam. ACCE is de grootste Europese vereniging van en voor bedrijfsjuristen. De conferentie wordt op zondagavond 13 mei geopend en zal duren tot en met 15 mei. Marten Bezemer, country representative voor ACCE in Nederland en general counsel bij Plantronics, over de conferentie: “Het thema is ‘delivering results while facing increasing global demands’. Bij het uitoefenen van het beroep van legal counsel krijg je met steeds meer aspecten te maken. De weten regelgeving wordt ingewikkelder, compliance-issues worden uitgebreider en er komt steeds meer kijken bij het runnen van een onderneming en bij het voldoen aan wettelijke vereisten. Tijdens de conferentie wordt geprobeerd hiervoor handvatten te geven en te laten zien hoe je als bedrijfsjurist het beste op de hoogte kunt blijven van belangrijke Marten Bezemer (Plantroncics)

ontwikkelingen.” Het programma zal bestaan uit presentaties van vele sprekers van naam en uit diverse paneldiscussies. De voordrachten zullen voor-

Het feit dat de conferentie in Amsterdam plaatsvindt, maakt het

namelijk gaan over hoe bedrijfsjuristen hun afdeling binnen een or-

volgens Bezemer voor veel juristen uit binnen- en buitenland mo-

ganisatie vanuit juridisch perspectief het beste kunnen managen.

gelijk om de meeting bij te wonen. “We zijn ons er van bewust

De eerste conferentiedag zal worden afgesloten met een galadiner

dat in de huidige economische situatie beknibbeld wordt op de

in de Beurs van Berlage. Bovenal is de conferentie bedoeld om te

kosten. De centrale ligging van Amsterdam zal de drempel om de

netwerken. Bezemer: “De jaarlijkse meetings van ACCE bieden dé

bijeenkomst bij te wonen verlagen. We maken ons geen zorgen.

gelegenheid om elkaar te ontmoeten, ervaringen te delen en van

Er is altijd een vaste kern bezoekers, maar hoe meer zielen, hoe

elkaar te leren. ACCE heeft zo’n 1500 leden. Dat is een relatief

meer vreugd.”

grote groep, maar toch ook weer niet te groot. Bijna iedereen kent elkaar en daardoor zijn de leden sneller genegen het achterste van

Voor meer informatie: www.acce.com of marten.bezemer@plantro-

hun tong te laten zien. Dat levert heel waardevolle gesprekken op.”

nics.com.

Overstap Agenda

Per 1 januari 2012 is Char-

advocaat in dienstbetrekking.

7 februari 2012 Persoonlijke effecti-

lotte Tanger in dienst getre-

The Greenery is een internatio-

viteit voor bedrijfsjuristen

den bij Akzo Nobel als legal

naal groente- en fruitbedrijf

14 februari 2012 Basisworkshop

counsel, waar zij juridische

met vestigingen in diverse lan-

ondersteuning zal bieden

den in Europa en in de Ver-

succesvol onderhandelen volgens de Harvard-methode

aan diverse Business Units binnen Perfor-

enigde Staten. In haar nieuwe functie houdt

6 maart 2012 Verdiepingsworkshop

mance Coatings en Decorative Paints

Van den Bogerd zich onder meer bezig met

succesvol onderhandelen volgens de

EMEA Business Unit (Western region).

het opstellen en beoordelen van allerhande

Harvard-methode (met acteurs)

Hiervoor is Tanger ruim twee jaar werk-

commerciële contracten, met subsidiekwes-

13 maart 2012 Projectmanage-

zaam geweest als Legal Advisor bij LG

ties en met de vennootschapshuishouding.

ment, de rol van de bedrijfsjurist

Electronics (European Legal Center), waar

Hiervoor was zij werkzaam bij BASE Advoca-

19 maart 2012 Presentatie- en ad-

zij diverse pan-Europese taken vervulde en

ten te Rotterdam. Zij heeft daar gewerkt op

viesvaardigheden

tevens juridische ondersteuning bood aan

de secties Algemeen procesrecht en Vast-

verschillende LG entiteiten in de Benelux.

goed- en huurrecht.

Per 1 januari 2012 is Rianne van den Bo-

Heeft u een overstap te melden? Mail deze

gerd in dienst getreden bij the Greenery als

naar [email protected]

Meer informatie over deze workshops: www.ngb.nl

71

Kruispunt

’Patroon is belangrijker In de nieuwe rubriek Kruispunt vertelt een jurist over keuzes die hij heeft gemaakt in zijn loopbaan. Deze keer Frank Peters, managing partner van Spigthoff, die altijd heeft gekozen voor inspirerende mensen om bij te werken. “Ik ben voor driekwart gevormd ben door mijn patronen, en maar voor een klein deel door de kantoren waar ik heb gewerkt.” door Michiel van Kleef foto Geert Snoeijer

B

eginnende advocaten zouden zich bij hun keuze voor een werkgever minder moeten laten leiden door de naam en faam van het kantoor in kwestie, maar meer door de reputatie van de persoon voor wie ze zouden willen werken. Frank Peters (38) managing partner van Spigthoff heeft aan den lijve ondervonden dat die keuze verstandiger is: “Op wie wil je lijken als advocaat? Wie is voor jou een rolmodel? Stuur die man of vrouw eens een briefje. Grote kans dat je wordt uitgenodigd. En als je een goed verhaal hebt, wie weet? Voor mij geldt in ieder geval dat ik voor driekwart gevormd ben door mijn patronen, en maar voor een klein deel door de kantoren waar ik heb gewerkt.”

Hoog Pietje-Bellniveau Het lijkt een cliché, maar Peters werd gegrepen door de advocatuur door het lezen van The Firm van John Grisham: “De internationale fiscale praktijk trok me enorm aan. Vliegen van hot naar her, off shore-constructies op de Kaaimaneilanden en de Bermuda’s, dat werk.” Na twee studies (civiel en fiscaal recht) lag de keuze voor een groot kantoor waar dat gecombineerd kon worden, voor de hand. Na dik twee jaar Loeff Claeys Verbeke (“de fusie met Allen & Overy bracht veel veranderingen voor mijn sectie”) was het tijd om over te stappen naar een andere grote speler, De Brauw Blackstone Westbroek: “Ik voelde me meer advocaat dan fiscalist. Bij beide kantoren heb ik bewust gesolliciteerd vanwege de aanwezigheid van een bepaalde compagnon. Bij Loeff was dat Alex Mackaay en bij De Brauw Hans Mar-

72

nr. 1 – 2012

seille. Beiden zeer inspirerende personen. Briljant, extreem gedreven, een beetje buitenbeentjes en een tikje rebels. Ik herkende daar veel in. Daarom wilde ik graag voor hen werken, veel leren en veel doen. “ Heel lang duurde het avontuur bij De Brauw niet want na twee jaar vertrok Peters alweer: “Marseille ging weg en zo waren er meer veranderingen. Dus toen ik werd benaderd voor het nieuwe kantoor van Leo Spigt en Jerry Hoff leek me dat een mooi avontuur. Mijn houdbaarheidsdatum bij De Brauw was ook al vrijwel overschreden. Ik heb er veel geleerd en plezier beleefd maar achteraf had het allemaal wel een heel hoog Pietje Bell-niveau. Ik had me enorm met de kantoorpolitiek bemoeid. Terugkijkend zou ik het nu anders doen, maar het was een andere tijd. Ik was civilist, fiscalist én advocaat. Ik kon overal terecht, dacht ik. En dat leverde een zekere roekeloosheid op.” Die grote mond was zeker geen bezwaar voor Spigthoff (‘Goedschiks als het kan, kwaadschiks als het moet’) dat zich vanaf het eerste begin heeft geprofileerd als een assertief kantoor met de nodige vechtlust. Peters: “Wij zijn een vechtkantoor, onze core business is litigation en mijn persoonlijkheid blijkt daar goed in te passen. De fiscale adviespraktijk heb ik toen al snel laten varen. De dynamiek van corporate litigation was veel aantrekkelijker.”

Praktijkveredeling Peters is een enthousiast kickboxer. En hij niet alleen: maar liefst drie kantoorgenoten beoefenen dezelfde sport. Toeval? “Het is een geweldige sport. Natuurlijk zijn er parallellen met

dan kantoor’

EXECUTIVE SEARCH, ERVAREN JURISTEN EN FISCALISTEN “Onze aanpak is persoonlijk en discreet. Goed luisteren. Geen vacatures pushen. “Wij vinden de juiste jurist of fiscalist

We hebben jarenlang in de advocatuur

voor advocatuur, notariaat, advieswereld

en het bedrijfsleven aan het roer gestaan.

en bedrijfsleven. Daarnaast bieden wij

We weten wat er speelt.”

met ons ‘Career Consult’ een klankbord

Mr. Tim Zumpolle

voor ervaren professionals die willen nadenken over hun toekomst.” Mr. Scipio van der Stoel

BEZOEKADRES: “DE VELDERT” GELDERLANDPLEIN 1082 AMSTERDAM BEZOEKADRES: DE LAIRESSESTRAAT 12975L 1075 HJ LV AMSTERDAM TEL.020-5703555 020-5045650 TEL.

WWW.ZUMPOLLEVANDERSTOEL.NL WWW.ZUMPOLLEVANDERSTOEL.NL

Kruispunt De slagschaduw van de naamgevers van een klein kantoor kan soms lang zijn, zo beaamt ook Peters: “Als klanten alleen maar komen voor Jerry, dan is het moeilijk voor een ander om die klant alles te geven wat hij wil. Tegelijkertijd valt dat in de praktijk weer heel erg mee en groei je, eerst als medewerker en later ook als partner, in een bepaalde rolverdeling. Je bent gek als je als partner geen gebruik maakt van de kennis en ervaring, maar ook de autoriteit, van mensen als Leo Spigt en Jerry Hoff. Je vult elkaar dus ook aan. Ik heb hun aanwezigheid nooit als bedreigend ervaren, eerder als inspirerend.”

Buitenbeentjes

Frank Peters in 1997, na zijn beëdiging.

mijn vak. Het vraagt om een grote dosis vechtlust. Je moet niet bang zijn en door de vuisten van de ander heen kunnen en willen slaan. Maar het gaat ook om geduld. Ik sta regelmatig tegenover mannen die een flink stuk groter zijn dan ik. En dan moet je eerst de klappen opvangen en je kans afwachten tot je kunt gaan uitdelen. Litigation is een gevecht, maar zonder diplomatie en strategie komt je nergens.” Hoewel pas 38 ziet Peters zichzelf binnen Spigthoff al als een oudgediende. Gevraagd naar zijn ambities antwoordt hij: “Ik vind het mooi om nieuwe mensen op te leiden en te zien groeien in de manier van werken van dit kantoor.” Het is niet echt een hele dynamische ambitie van een dertiger. “Nee, ik kan me die constatering voorstellen. Maar dit werk, dit kantoor is echt mijn leven. Natuurlijk wil ik zelf ook groeien. En dat noem ik dan maar even praktijkveredeling: grotere zaken, grotere belangen, grotere klanten. Dat er bij wijze van spreken geen corporate battle meer is waar je niet in zit, geen hedge fund dat je niet belt als het een Nederlands beursfonds bij de les wil houden.” De vraag is hoe je daar komt. Wat maakt je tot de topadvocaat die dat soort zaken krijgt? Peters: “Door het veel te doen. Natuurlijk is belangrijk je kennis op peil te houden, maar naarmate je langer in dit vak zit, wordt het steeds duidelijker dat je ook de tijd moet nemen om goed na te denken. Dus niet alleen de mail per kerende post te beantwoorden. Dat nadenken is voor mij sparren met anderen. Voor technische vragen doe ik dat met een techneut en als het gaat om strategie kan dat bijvoorbeeld met Leo Spigt zijn. Tegen iemand aanpraten met de benen op tafel.”

Hoe merk je dat je als advocaat beter wordt? Peters: “Als je constateert dat je klant aan jou zijn vertrouwen geeft. Dat je beslissingen durft te nemen die niet altijd overeenkomen met de keuzes die de klant aanvankelijk zelf voor ogen heeft. Bepaalde judgment calls die je neemt en die vervolgens goed uitpakken. Dat is allemaal makkelijker geworden sinds ik partner ben. Natuurlijk wordt er dan ook meer van je geaccepteerd. Maar ik ben zelf ook veranderd. Minder primair, bedachtzamer. Mijn optreden nu is wel wat anders dan tien jaar geleden. Toen schoot ik op alles wat bewoog en was ik verbaal wel erg expressief. Nu tel ik eerst tot tien. Of zes.” Maar hoe kijkt Peters aan tegen dit soort buitenbeentjes als ze nu solliciteren bij Spigthoff? Een diep gepeins volgt: “Een

“VROEGER SCHOOT IK OP ALLES WAT BEWOOG. NU TEL IK EERST TOT TIEN. OF ZES”

kantoor als het onze moet buitenbeentjes hebben met moed en drive, maar tegelijkertijd moeten mensen wel aan te sturen zijn. Dus ja, wij willen brille, eigenzinnigheid, creativiteit en gedrevenheid. Het rebelse gedrag dat ik zelf destijds bij Loeff en De Brauw etaleerde zie ik eigenlijk nooit meer. Zou het hier geaccepteerd worden? Ik denk het wel, maar kort. Zelfs door mij!” In een klein kantoor is de promotie van een medewerker tot partner een ingrijpende gebeurtenis. Peters: “Ik merkte dat toen ik een paar jaar geleden zelf partner werd, en ik ervaar het nu bij anderen. Van de ene dag op de andere verandert je status volkomen. Je mening wordt veel serieuzer geworden en ook voor je collega’s is dat even wennen: als jonge partner krijg je praatjes. Tegelijkertijd verliest het kantoor een medewerker en dat is weer ingewikkeld voor de partner. Die ziet een gat vallen en die moet dus weer zorgen dat er goede vervangers klaar staan. Dat spel is heel belangrijk. Medewerkers opleiden tot effectieve litigator, en ze ook door laten groeien.”

nr. 1 – 2012

75

Jonge Balie Op een bruisend 2012! e Vereniging De Jonge Balie bij de Hoge Raad der Neder-

D

landen hield haar traditionele nieuwjaarsborrel in de

Haagse uitgaansgelegenheid Het Feest van Sinterklaas. Naast de Jonge Balieleden verwelkomde de Haagse Jonge Balie haar Raad van Toezicht, de Bossche deken en de JB-besturen Alistair Knol (Maaldrink Vermeulen Grooss), Evelien de Witte (Waling Advocaten) en Joey Hunsel (Bird & Bird)

Myrte Berkvens (Ekelmans & Meije r), AnneRieke van der Linden (BarentsKrans), Reneé van der Zwan (Geelkerken Linsk ens) en Mariska Wolters (Van Benthem & Keule n)

Hanna Rentmeester (Loyens & Loeff ), GerFroukje Dunki Jacobs (ScheerSanders ben Metz (Ruig & Partners) en Elisa Steen s) (Haan n Oome Kitty , Post Advocaten) Uiter weer (Bronsgeest Deur) hamer) ven van Hengel (Asselbergs & Klink

van Utrecht, Rotterdam/Dordrecht, Breda en Almelo. Tot in de late uurtjes werd geklonken op een bruisend 2012.

n), Mariska Wolters (Van Benthem & Keule Kroef), Laura Tricomi (Van Diepen van der r), Adriaan van Noord (Ekelmans & Meije Chrisje Sander Teunissen (BarentsKrans), Kitty Bosman (Advocaten van Van Riet) en Oomen (Haans)

Jop Spijkerman (Wladimiroff), Jos van Loon (Ruig & Partners), Marlijn Mokv eld (Wladimiroff), Thirza Dik (Ohlenroth & partners), Rosa van Zijl en Linda van der Hut (beiden Sjöcrona Van Stigt)

ONS TRAININGSAANBOD VOOR 2012: BEROEPSOPLEIDING TOT ADR-SPECIALIST/LEGAL MEDIATOR Start 22 maart 2012 21 daagse allround Beroepsopleiding. Academisch werkniveau met minimaal 5 jaar werkervaring. Met de beroepsopleiding van het Amsterdams ADR Instituut kiest u voor een brede opleiding waarin u wordt geschoold in onderhandelen, mediation en partijbegeleiding. Naast theorie en het aanleren van praktische vaardigheden besteden wij veel aandacht aan de ontwikkeling van uw attitude in het omgaan met conflicten. INFORMATIE AVOND BEROEPSOPLEIDING 6 februari 2012 aanvang: 18.45 - 21.00 uur. Locatie: Amsterdam Uitgebreide informatie over ons opleidingsaanbod. Kennismaking met trainers en medewerkers van het ADR Instituut TRAINING ADVANCED NEGOTIATIONS DOOR LINDA NETSCH (HARVARD LAW SCHOOL) 9, 10 mei 2012, Amsterdam Iedereen onderhandelt. Doorgaans op intuïtie en dikwijls met wisselend succes. De mate van dit succes is niet alleen afhankelijk van de manier van communiceren tijdens de onderhandelingen, ook bij de voorbereiding is het van groot belang inzicht te hebben in conflicten en onderlinge communicatieprocessen. In deze training krijgt u door theorie, oefening en feedback de vaardigheden aangereikt om onderhandelingen zo te laten verlopen dat u het beste resultaat voor uzelf en/ of uw cliënt bereikt.

Neem een voorsprong in ontwikkeling en ervaring!

76

nr. 1 – 2012

Voor meer informatie en inschrijving: www.adrinstituut.nl Telefoon: 020-525 37 49 E-mail: [email protected]

Jonge Balie

Bvaan dle imeaanbd ink

Vakantie

Stagiaire ( )

Mark de Vaal

FOTO CHANTAL ARIËNS

Het is twee weken voor kerst en ik ben bezig met het oplossen van een ingewikkeld juridisch vraagstuk. Mijn hersens kraken en mijn hoofd lijkt te barsten. Plots denk ik: “Waarom zoek ik dit eigenlijk uit? Ik vraag het gewoon aan een collega! Die weet het antwoord zo, en dat scheelt mij weer uren spitten.” Vol goede moed leg ik het probleem voor aan een van mijn meer ervaren collega’s. Tevergeefs, want het antwoord luidt: “Heb je al in de wet gekeken?” Dus stort ik me weer op vakliteratuur en jurisprudentie. Eigenlijk ben ik hard toe aan vakantie, maar het werk moet wel af. Voor de dagen daarop staan allerlei leuke dingen op het programma. Een bedrijfsuitje naar Wicked the Musical. De beëdiging van onze jongste advocaat-stagiaire. Het kerstdiner. Verder vieren we het behalen van de cursus middle management door onze secretaresse, het zwangerschapsverlof van twee collega’s en het toetreden van een collega als aandeelhouder. Zelfs het feit dat de week weer doormidden is, grijpen we aan om op tijd te kunnen borrelen. Maar intussen wordt de week steeds korter, terwijl het werk zich ophoopt. Dus ondanks dat ik nog tien vakantiedagen heb staan, twijfel ik of ik tussen kerst en oud & nieuw wel vrij zal nemen. Kennelijk denkt mijn patroon daar anders over. Want die stuurt mij verplicht op vakantie. “Maar die conclusie van antwoord moet toch nog worden ingediend”, breng ik er nog tegenin. “Wel eens van uitstel gehoord?” Dat laat ik mij geen twee keer zeggen en een paar minuten later is het uitstel geregeld. Rustig leun ik achterover in mijn stoel en kijk uit het raam. Even later komt mijn patroon weer binnen. “O ja, voordat je op vakantie gaat, wil ik dat je die dagvaarding, het beslagrekest en die conclusie van antwoord in concept af hebt. En ruim je bureau maar op voordat je weggaat, de halve bibliotheek staat in je kamer!” Met één ruk sta ik weer in de harde realiteit: soms leidt vakantie tot een hoop stress. Dus na een hoop geploeter sluit ik op vrijdagavond laat het kantoor af, maar wel met een clean desk. De vakantie kan beginnen.

r het ieman sta ik extra kritisch tegenove Post-politieperiode = als oud-polit ordelijk is ntwo vera het voor waar iers doss justitieel apparaat en de straf veertig uur eeuwigheid is een werkstraf van Perspectief = in het licht van de ht. terec En rs. ande vaak peanuts. Cliënten zien dat toch Purcell tot Pocahontas Pianospel = lekker pingelen van pleiter straf Plannen = puik presteren als lt me zitten vaak knus bij elkaar. Het beva ter rech de en ier offic Pleiten = de toga te komen nde pere wap met je rons onde wel om dat (ogenschijnlijke) verstoren. hetzelfde ik dat zelfverzekerd en eigenwijs Persoonlijkheid = Vroeger dacht lijk. onge n met mijn eige was. Inmiddels houd ik rekening valkuil is te denken dat je er al bent Perfectie = Plus ultra. De grootste

Mark de Vaal (28) is sinds februari 2011 advocaat bij Haagrecht Advocaten te Den Haag. Hij houdt zich bezig met de algemene praktijk met de nadruk op strafrecht. Buiten kantooruren improviseert hij op de piano, geeft hij nog wel eens tennisles en vult hij zijn salaris aan met pokeren met zijn Rotterdamse vrienden.

nr. 1 – 2012

77

Financieel De ‘Texas Shoot Out’ en andere uitkoopregelingen Vaak gaat het uit elkaar gaan van zakenpartners met strijd gepaard. Er zijn verschillende regelingen mogelijk om uitkoopproblemen te voorkomen. eel joint ventures en andere samenwerkingsvormen waarbij gemeenschappelijk bezit wordt gevormd, eindigen in een uitkoop van één of meer van de oprichters. Soms gaat dit con amore; dan gunnen de business partners elkaar een eigen toekomst, en wordt tevreden teruggezien op gezamenlijk gecreëerde waarde. Minstens zo vaak echter gaat de ontbinding of de uitkoop gepaard met strijd. Welke afspraken kunt u als advocaat uw cliënten laten maken om problemen te voorkomen?

V

Texas Shoot Out De ‘Texas Shoot Out’ is een regeling die wordt toegepast bij gelijkwaardig aandelenbezit van twee partijen. Het mechanisme start wanneer een partij zijn aandelen wenst te verkopen voor een bepaalde prijs. Dit aanbod moet de andere partij vervolgens accepteren of zij moet een hoger tegenbod doen. Een voordeel van deze methode is dat deze altijd en relatief snel tot een oplossing leidt. Een belangrijk nadeel is dat het resultaat kan zijn dat een van de twee partners onbedoeld eigenaar wordt van de onderneming slechts omdat hij de aanvankelijk geboden prijs te laag vond. Dutch Auction De ‘Dutch Auction’ of ‘Mexican Shoot Out’ is een alternatief. Hierbij geldt de afspraak dat indien een van de partijen wil ontbinden, beide partijen een verzegeld bod zullen doen op de aandelen van de wederpartij. Degene met het hoogste bod, is verplicht voor die prijs te kopen terwijl de ander verplicht is te verkopen.

Bindende prijsbepaling Een derde vorm die vaak wordt toegepast is de ‘bindende prijsbepaling’ door een deskundige (bij voorkeur een register valuator), al dan niet voorafgegaan door onderling overleg of mediation. Vastgelegd is dat partijen opdracht geven aan een deskundige om een waardebepaling uit te voeren, en een redelijk voorstel tot uitkoop te doen. Eventueel kunnen hierbij tevoren vastgelegde uitgangspunten worden gehanteerd, zoals een bepaalde vermogensverhouding, genormaliseerde arbeidsArjen Sparrius (Business Value B.V) beloningen voor de directie en/of een afsplitsing van vastgoed. Voordeel van deze methode is dat deze zowel de zwakkere als de sterkere aandeelhouder beschermt. Nadeel kan zijn dat de procedure langdurig en kostbaar kan worden, hoewel partijen ook in de twee eerder genoemde regelingen zich terdege door een business valuator zullen laten adviseren. Voor goed advies over de mogelijke financiële afspraken rond beeindiging van gezamenlijk aandeelhouderschap, kunt u terecht bij de leden van het Nederlands Instituut voor Register Valuators (www.NIRV.nl). Arjen Sparrius is register valuator en partner bij Business Value B.V (www.businessvalue.nl), adviseur op het gebied van bedrijfswaardering en gerechtelijk deskundige, en bestuurslid van het NIRV.

een zelfstandig en onafhankelijk gerechtsdeurwaarderskantoor Wij onderscheiden ons door kennis, snelheid, efficiency en de hoge kwaliteit van onze dienstverlening. Hierdoor hebben wij een goede reputatie opgebouwd en werken wij veel samen met onder meer (semi-)overheden en het bedrijfsleven.

Ter uitbreiding en versterking van ons kantoor zijn wij op zoek naar een:

Jurist(e) De werkzaamheden zullen onder meer bestaan uit het behandelen van complexe incassozaken, het verstrekken van adviezen aan cliënten, het opstellen van dagvaardingen, verzoekschriften en conclusies, het bijwonen van zittingen, het gereedmaken van ambtelijke stukken, het telefonisch en schriftelijk contact onderhouden met debiteuren, derden en klanten. Als het zelfstandig behandelen van, met name complexe, incassozaken en het voeren van juridische procedures u niet afschrikt, dan bent u degene die wij zoeken. Uw sollicitatie met cv kunt u richten aan Jos Vanhommerig, Bruggertstraat 350, 7545 PJ Enschede | [email protected] tel. 053 - 432 96 92 | fax 053 - 433 74 14 | www.vanhommerig.nl

78

nr. 1 – 2012

Financieel Niet te snel afscheid nemen It’s an art, not a science van uw beleggingspolis Nog steeds houdt het woekerpolis-dossier vele mensen bezig. Ook de media-aandacht verslapt niet. et woekerpolis-dossier blijft actueel. Een woekerpolis is een beleggingsverzekering die een te hoge kostenstructuur heeft, waardoor er (te) weinig overblijft van de premie om te kunnen beleggen. Dit gevoegd bij de lage beurskoersen van de afgelopen jaren leidt waarschijnlijk tot een zeer tegenvallend kapitaal op de einddatum van de verzekering. Voor polissen met een te hoge kostenstructuur zijn met de meeste verzekeraars compensatieafspraken gemaakt. Onderdeel van deze afspraken is ook dat de verzekeraars alle houders van beleggingspolissen hierover zullen informeren. Inmiddels is er een enorme communicatiestroom op gang gekomen. Klanten ontvangen niet alleen brieven, maar ook brochures en voorstellen om over te stappen naar andere producten. Op zichzelf is het prima dat de klant wordt geïnformeerd over de kostenstructuur van zijn/haar beleggingspolis. Als deze kosten onder het afgesproken maximum blijven komt de polishouder niet in aanmerking voor de compensatieregeling. Veel mensen zijn dan teleurgesteld. Dit komt ook omdat het beeld is ontstaan dat iedere beleggingspolis een woekerpolis is. En dit beeld wordt, vreemd genoeg, soms ook mede gevoed door de wijze waarop de informatie wordt gecommuniceerd. Vaak krijgt men de indruk dat men toch blijft zitten met een oud niet transparant product en beter kan overstappen naar bijvoorbeeld een nieuw (bankspaar)product, wat ook regelmatig wordt bevestigd in de media.

H

Wel of niet overstappen? Het is belangrijk om de beslissing om te stoppen met de beleggingsverzekering te baseren op rationele en cijfermatige overwegingen. Is de kostenstructuur inderdaad acceptabel en wordt er dus voldoende belegd, is er misschien een garantie van toepassing en wat is een reële inschatting van het mogelijke eindresultaat? Er zijn inmiddels allerlei rekentools ontwikkeld waarmee dit snel en duidelijk is vast te stellen. In onze praktijk blijkt geregeld dat de polis wel degelijk uitzicht biedt op een acceptabel rendement. Natuurlijk blijft een beleggingspolis afhankelijk van de ontwikkeling van de beleggingen. De meeste mensen willen echter liever 100% zekerheid en bijvoorbeeld een bankspaarproduct op basis van nominale rente lijkt dan zeer aantrekkelijk. Men moet zich daarbij echter realiseren dat met name voor langere termijn-doelen zoals pensioen er een aanzienlijk kapitaal moet zijn op de pensioendatum. Wil je dit tegen een betaalbare inleg kunnen realiseren, dan moet je enig risico nemen omdat er dan statistisch uitzicht is op een hoger rendement. Analyseren Laat uw beleggingspolis dus goed analyseren, alvorens u besluit hiermee te stoppen en laat u ook goed voorlichten over de pro’s en contra’s van alternatieve opbouwmogelijkheden. Uiteraard zijn wij u hierbij graag van dienst.

Alice van de Beek (Niehoff Werning & Kooij) Alice van de Beek is cliënt-adviseur inkomensvoorzieningen bij Niehoff Werning & Kooij, financieel adviseurs voor advocatuur en notariaat (www.nwk.nl).

Een veel gehoorde kreet in waarderingsland is ‘it’s an art, not a science’. En inderdaad, alleen al de hoeveelheid verschillende waarderingsmethoden geeft aan dat er geen eenduidige formule is die dé waarde berekent. Afhankelijk van de situatie is de ene methode geschikter dan de andere. Het is aan te bevelen om verschillende methoden toe passen en de verschillen te analyseren én te verklaren.

et is goed om de waarderingsregels, die in de toekomst moeten worden gebruikt, al vast te leggen op het moment dat er nog een goede sfeer heerst. Dit kan bijvoorbeeld tijdens het opmaken van een aandeelhoudersovereenkomst. Zonder volledig te kunnen zijn volgen hier de belangrijkste aandachtspunten:

H

rToepasselijke waarderingsmethode Eerste aandachtspunt is hoe specifiek de te hanteren waarderingsmethode vooraf vastgelegd dient te worden. Volstaat de opmerking “de fair market value dient te worden bepaald door een onafhankelijke deskundige (een register valuator)” of is het juist beter om specifiek aan te geven welke methode toegepast dient te worden? Hierop komen we later terug, maar als ervoor wordt gekozen om de methode vooraf specifiek vast te leggen, dan is het van belang om te weten tot welke complicaties deze kan leiden. Wat als die methode bijvoorbeeld een zeer vreemde uitkomst geeft? Zo is het mogelijk dat het toepassen van een bepaalde multiple op het reEvert Everaarts (Grant Thornton) sultaat een lagere uitkomst geeft dan het aanwezige eigen vermogen! rJuiste waarderingsdatum en afgrenzing informatie Regelmatig schakelt de Ondernemingskamer bedrijfswaardeerders in als bindend adviseur bij langlopende geschillen. Zo kan het gebeuren dat een onderneming gewaardeerd dient te worden met als waarderingsdatum maart 2008 omdat vanaf dat moment één van de aandeelhouders niet meer operationeel betrokken was. In hoeverre moet in een dergelijk geval rekening worden gehouden met de economische crisis? Ook kan het voorkomen dat een bedrijf reeds failliet is, terwijl het bedrijf nog waarde had op de waarderingsdatum. Het is zinvol wanneer de aanleiding op basis waarvan de waarderingsdatum wordt bepaald reeds vastligt, evenals de informatie (met name van welke tijdsperiode) die dan gebruikt mag worden. rWel of geen korting minderheidsbelang Laatste aandachtspunt is het vroegtijdig vastleggen of bij uitkoop van een minderheidsaandeelhouder wel of geen korting moet worden toegepast op zijn minderheidspakket. Dit voorkomt discussies achteraf. Bepaal de spelregels! Voor ons, als bedrijfswaardeerders, is het prettig als het een en ander is geregeld. Het geniet echter de voorkeur dit te bepalen via spelregels in plaats van zeer specifieke vastleggingen omtrent de waarderingsmethode. Het is raadzaam om dergelijke aandachtspunten tijdig met een externe waarderingsdeskundige te bespreken. Zo geven wij zelf regelmatig presentaties aan advocaten om over deze onderwerpen te sparren. Evert Everaarts is Senior Consultant Corporate Finance bij Grant Thornton (www.gt.nl; [email protected])

nr. 1 – 2012

79

Eggens Instituut

Haal je PO-punten aan de Universiteit van Amsterdam! Het Eggens Instituut voor juridisch postacademisch onderwijs verzorgt bij- en nascholing voor de juridische professional. Wij zijn een onderdeel van de Universiteit van Amsterdam.

Volg een cursus over: Arbeidsrecht Bestuursrecht Financieel recht Jeugdrecht Privaatrecht Strafrecht

Informatie en aanmelding

Eggens Instituut voor Juridisch Postacademisch Onderwijs Universiteit van Amsterdam, Faculteit der Rechtsgeleerdheid

tel:

(020) 525 3407

e-mail: [email protected] website: www.jur.uva.nl/eggens

Wat waren de spraakmakende transacties van de afgelopen tijd, en welke juridisch adviseurs waren er bij betrokken? Michiel Rohlof verzamelde een en ander voor u. Wilt u deals melden? [email protected].

Dealmakers Deal

1

Op onze website, www.mr-online.nl, vindt u het overzicht van alle deals die tot nu toe in Mr. werden gepubliceerd.

Partijen

Het Noorse Det Norske Veritas (DNV) neemt 74,3% van de aandelen van het internationaal opererende energieadvies-, test- en certificatiebedrijf KEMA over. Beide spelers gaan als partners verder in een nieuw bedrijf: DNV KEMA Energy & Sustainability. KEMA heeft de afgelopen vijf jaar een sterke internationale groei en ontwikkeling doorgemaakt en zet die stappen door middels dit partnership met DNV. Het hoofdkantoor blijft in Arnhem gevestigd en de raad van bestuur, onder leiding van CEO Thijs Aarten, blijft aan. Door de overname ontstaat een wereldwijde speler met 2.300 werknemers, waaronder 500 energiespecialisten van DNV, dat advies, tests en certificatie verleent op het gebied van opwekking, transmissie en distributie, en eindgebruik van elektriciteit, gas en schone energie.

Advocatuur/notariaat

Thijs Aarten

Andere adviseurs

ming neer te zetten. De positieve feedback vanuit alle verschillende stakeholders was voor ons als bestuur een teken dat we de juiste beslissing genomen hebben. Met De Brauw Blackstone Westbroek en Kempen & Co is het daarbij heel prettig werken geweest; er was een goede klik. Mede door het feit dat wij alles heel secuur wilden uitwerken zaten er spannende momenten tussen. Resultaat is, denken wij, een hele mooie nieuwe onderneming.”

Bernard Roelvink, dealmaker voor De Brauw Blackstone Westbroek: “Het betrof een controlled auction; die worden normaliter in een vrij kort tijdsbestek doorlopen. Voor de zittende aandeelhouders en het management van KEMA was het echter van groot belang om voor KEMA, dat dit jaar 85 jaar bestaat, een stabiele en sterke Adviseurs KEMA NV: De Brauw Blackstone Westbroek toekomst te kunnen garanderen. Thijs en zijn team heb(Bernard Roelvink, Annabelle Vos, Gustaaf Reerink, Okke ben een volledig integratieplan ontwikkeld voordat de Bernard Roelvink Suurenbroek, Henk van Ravenhorst, Martin van Olffen), kogel door de kerk ging; vandaar dat er ook tijdens de Kempen & Co (Jeroen Kroes, Pieter ter Kuile, Thijs Vercontrolled auction relatief lange radiostiltes vielen. burg, Sander van Alphen), OC&C, PwC Vlak voor closing is de directie van KEMA opnieuw die Adviseurs Det Norske Veritas (DNV): Houthoff Buruma extra mile gegaan door nogmaals naar Oslo te vliegen (Willem de Nijs Bik, Baukje Dreimuller, Bas Maasen, om de puntjes op de i te zetten. Het siert Thijs en zijn Mattijs Bosch, Weijer VerLoren van Themaat, Céline Esteam dat ook in zo’n situatie de zenuwen onder bedwang tourgie, Edward de Bock en Jean-Paul Dresen), Thomwerden gehouden en ondanks de tijdsdruk de deal er messen (Noorwegen), Baker Botts (USA), Noerr (Duitstoch weer beter uit kwam. Iedereen was sterk gericht op land), Greenhill (Philip Meyer-Horn) en Ernst & Young (tax) perfectie en perfectie kost nu eenmaal tijd. Toen eenAdviseurs Alliander & Cogas: Allen & Overy (Gerbrand maal voor alle partijen duidelijk was dat dit een perfecte Wilem de Nijs Bik Visser) match was, is de deal in redelijk korte tijd gesloten. Door het samengaan van beide bedrijven ontstaat een hele sterke Thijs Aarten, CEO KEMA: “Bij deze deal was het van groot belang internationale speler die uitstekend is ingericht om op de sterk om alle stakeholders op één lijn te krijgen. Een tweetal aandeelveranderende markten en ontwikkelingen in te spelen. Mede ook houders is uiteindelijk blijven zitten, hetgeen complexiteit aan het dankzij Jeroen Kroes van Kempen, die erg instrumenteel voor de proces gaf dat daardoor ook wat meer tijd in beslag nam. Al met al totstandkoming van deze deal is geweest.” is het goed verlopen en is iedereen binnen KEMA zeer tevreden. De strategie die wij als internationaal bedrijf voor de komende jaWillem de Nijs Bik, dealmaker voor Houthoff Buruma: “Voor DNV ren hadden uitgelijnd, sluit naadloos aan bij deze deal, die ik ovebiedt de overname van KEMA een belangrijke aanvulling op haar rigens liever een partnership noem. Het siert de huidige aandeelactiviteiten. DNV en KEMA worden samen een wereldspeler op het houders dat ze het management vroegen wat de gepaste gebied van testing, inspectie en certificering in de (duurzame) eneraandeelhoudersstructuur zou zijn op de (middel-)lange termijn en giesector. Het was een competitief proces waarvoor veel belangdat men heel sterk dacht vanuit het belang van de onderneming. stelling was. Omdat Alliander en Cogas met een flink belang bleven Er staan ons de komende jaren in de energiesector heel veel ontzitten als aandeelhouder moesten daarmee ook afspraken worden wikkelingen te wachten. De klimaatdoelstellingen van 2050, die in gemaakt. Daarnaast moet de deal in meerdere jurisdicties worden Europa 80 procent CO2-reductie ten opzichte van 1990 vereisen, gemeld omdat zowel DNV als KEMA in heel veel landen actief zijn. zetten de ontwikkelingen op het gebied van duurzame energie in Bijzonder moment was toen wij merkten dat de concurrentie aan een stroomversnelling. Door de expertise en het netwerk van DNV het afvallen was en we uiteindelijk exclusiviteit kregen. DNV is aan dat van KEMA te koppelen, zijn we nog beter in staat onze geen partij die erg afhankelijk is van externe financiering. De inklanten wereldwijd te bedienen en verder te groeien. De integratie terne besluitvorming verliep relatief gemakkelijk en het feit dat van beide bedrijven is daarbij het volgende punt van aandacht. Het DNV niet beursgenoteerd is maakte het proces eenvoudiger. DNV huidige management, het hoofdkantoor in Arnhem en de merkis een stichting uit 1864 met een ideëel doel. naam KEMA blijven behouden en meer dan 500 DNV-mensen koDe onderhandelingen verliepen in een prima sfeer: zakelijk maar men naar de nieuwe onderneming ‘DNV KEMA Energy & Sustainaprettig. De relatie tussen ons en DNV is mede door ons trackrecord bility’. Toen ik het personeel via ‘webinars’ heb ingelicht over de op het snijvlak van de energiesector en M&A ontstaan. Zo waren geplande verandering, waren de reacties uitermate positief. Werkwe eerder betrokken bij de verkoop van Essent en recenter bij nemers staan klaar om van elkaar nieuwe dingen te gaan leren en Borssele transacties. Het team van Greenhill, de corporate finanop de langere termijn een nog sterkere en duurzame ondernece adviseur, heeft ons mede aanbevolen.”

2

KPN neemt verschillende bedrijven met glasvezelactiviteiten over: Lijbrandt en Reggefiber Wholesale (van Reggefiber) en Edutel, XMS en Concepts ICT (van Reggeborgh)

KPN NV

De Reggeborgh Groep, Reggefiber

De Brauw Blackstone Westbroek (Paul Cronheim, Natascha Schreuder), KPN inhouse (Michel Hoekstra)

n.v.t.

JanssenBroekhuysen Advocaten (Jeroen Bleeker)

nr. 1 – 2012

81

Dealmakers Deal

3

Verzekeraar Achmea neemt een 77% aandeel in vergelijkingssite Independer. nl over van NPM Capital, Paerel en het management. De oprichters en managers van Independer houden een 23% belang in het bedrijf.

Partijen

Achmea BV

Management Independer.nl BV NPM Capital

Andere adviseurs

De Brauw Blackstone Westbroek (Bart van Reeken, Pierre Nijnens, Reinier Kleipool)

Deloitte Corporate Finance (Daan Witteveen, Bart Paalman)

Houthoff Buruma (Matthijs van den Broek)

n.v.t.

NautaDutilh (Joost den Engelsman, Nienke van der Meer)

n.v.t.

4

combinatie met de vanuit cliënten gewenste pragmatische houding, maakte dat de samenwerking tussen mijn team, Rabobank en cliënten vanaf het begin goed was. In het licht van de verslechterende financieringsmarkt gedurende 2011, was het een grote uitdaging om deze deal succesvol af te ronden. Dat het toch gelukt is, is een groot compliment aan de oprichters van Action die een organisatie hebben weten op te bouwen die ook in deze Onno Boerstra Adviseurs 3i: Allen & Overy (Karine Kodde, Olaf van economisch mindere tijden ruimte biedt voor waardeder Donk), Boer & Croon (Rob van der Laan, Daphne Bergcreatie en groei. Tegelijkertijd zorgden de constructieve werf), Lazard (Wouter Han) houding van 3i en hun betrokken adviseurs (Allen & Overy en Boer Adviseurs verkopers (Deen Enterprises Beheer BV, R.J. Wage& Croon) dat de onderhandelingen efficiënt en prettig zijn verlomaker Beheer BV, B.G. Deen Beheer BV): Van Doorne (Onno Boerpen. Zorgvuldigheid is in deze deal van groot belang gebleken. stra, Stefan van Rossum, Paul Witteveen, Sarah Beeston, Mariken Partijen wensten strikte geheimhouding ten aanzien van de ondervan Esch, Sjoerd Kamerbeek), Rabobank (Ferry van der Wurf, Jahandelingen en het is dan ook bijzonder dat tot het moment van cob Jan van Duijvenvoorde, Achim Boden) het persbericht vanuit Action deze aanstaande transactie volstrekt onopgemerkt is gebleven. Onno Boerstra, dealmaker voor Van Doorne: “De cliëntrelatie Bijzonder was de voorspoedige transitie van de aandeelhouders en tussen de oprichters/bestuurders van Action en Van Doorne is behet management van Action. Of deze transactie een voorbode is gin 2011 ontstaan door bemiddeling van Rabobank International voor verdere consolidatie in de retailsector zal 2012 moeten uitwijM&A. Wij werken al jaren intensief en goed samen met Rabobank zen, maar consolidatie ligt op de loer nu in 2012 de margedruk zal International M&A. Daarnaast heeft Van Doorne in de afgelopen voortduren, globalisering zal doorzetten en retailers voor grote injaren een stevig trackrecord opgebouwd in de retailsector. Dit, in vesteringen staan op het gebied van ICT en logistiek.”

5

Van den Ende & Deitmers heeft een minderheidsbelang verworven in Pictura. De overige aandelen worden gehouden door het management. Pictura houdt zich bezig met het digitaliseren van archieven van onder meer het Nationaal Archief en het Instituut voor Beeld en Geluid.

6

7

82


Private Equity investeerder 3i heeft de Nederlandse retailonderneming Action overgenomen en gaat deze internationaal verder uitrollen. De deal uit de zomer van 2011 werd onlangs bekroond tot deal van het jaar bij de M&A Awards. Action begon met één winkel in Enkhuizen in 1993 en is nu het snelstgroeiende warenhuis van Nederland met zo’n 7000 werknemers.

Van den Ende & Deitmers Crossmedia Fund BV

Oprichters c.q. aandeelhouders Pictura Imaginis BV

Lexence (Michiel van Schooten, Marijn Steketee, Luc Sturm) CORP. (Paul van den Belt)

n.v.t.

Deloitte Corporate Finance (Daan Witteveen, Hans ten Veen, Sjoerd Wittkampf)

Actys Holding, een van de grootste beheerders en verhuurders van commercieel vastgoed in Nederland, wordt overgenomen door de Duitse vastgoedbeheerder EPM Assetis.

EPM Assetis GmbH

NautaDutilh (Jaap Stoop, Rogier Stevens, Sybren de Beurs, Marc Anker, Esther Seubring)

Deloitte (Jos Andriessen)

Actys Holding BV

KienhuisHoving (Rudolph Snethlage, Madlyn Hoek)

PwC (Richard Venderbosch)

Ford Motor Company gaat een 50/50 joint venture aan met Sollers OJSC, een van de grootste autofabrikanten van Rusland. Het hoofdkantoor van het nieuwe bedrijf Ford Sollers komt in Khimki (regio Moskou). Daarnaast zijn er drie productielocaties: één in de regio Leningrad en twee in Tatarstan.

Ford Motor Company corp.

nr. 1 – 2012

Sollers OJSC

Baker & McKenzie (Jeroen Hoekstra, Nancy Matos, Koen Bos, Moskou: Margarita Divina, St. Petersburg: Maxim Kalinin, Igor Gorchakov) DLA Piper (Pieter van der Hoeven, Boris Emmerig)

n.v.t.

Dealmakers Deal

Partijen


Andere adviseurs

8

Roman Tarlavski, dealmaker voor CMS Derks Star Busmann: “De structurering van deze transactie was uitdagend vanwege de bijzondere aandeelhoudersstructuur in combinatie met aandelen van speciale winstrechten. Verder is het een leuke deal in een enerverende sector. Ik heb van het management veel over koffie geleerd: soorten, land van herkomst, temperatuur van het water, type melk, het branden van bonen en de verschillende Roman Tarlavski Adviseurs Sara Lee: Sara Lee inhouse (Patrick De malingen. Gaandeweg ben ik me dan ook meer voor kofWaal) fie gaan interesseren en ik werd een trouwe klant van de Coffee Adviseurs KRC Capital: CMS Derks Star Busmann (Roman TarCompany. Vooral op zaterdag ging ik telkens bij een andere vestilavski, Martijn van der Bie, Damia van Laarhoven, Gordon Ticheging langs om daar verschillende soorten koffie te proeven. laar), Deloitte Corporate Finance (Pieter Beck, Lara Koole) Wij kennen KRC Capital door onze betrokkenheid bij de hotelketen CitizenM waarin zij participeren.”

9

Het Amerikaanse North Bridge Growth Equity koopt een minderheidsbelang in Spil Games, wereldwijd marktleider in online gaming met 140 miljoen maandelijkse unieke bezoekers.

10

Sara Lee neemt alle aandelen in CoffeeCompany, de grootste koffiecafé-formule van Nederland, over van investeerder KRC Capital. CoffeeCompany exploiteert 35 koffiecafés in Nederland. Sara Lee zal de koffiecafés integreren in het bestaande netwerk van Sara Lee tot een gecombineerd netwerk van 60 premium koffiecafés met meer dan 7 miljoen bezoekers per jaar.

North Bridge Growth Equity

Loyens & Loeff (Harmen Holtrop)

Spil Games Group BV

Houthoff Buruma (Michiel Pannekoek, Bram Caudri, Thomas de Weerd, Ariane Smits, Paul de Vries, Jurgen Theeven)

n.v.t.

OrbiMed Advisors (USA) en Seventure Partners (Frankrijk) investeren met bestaande aandeelhouders Forbion Capital Partners, Credit Agricole Private Equity, LSP, BioGeneration Ventures, Erasmus Biomedical Fund, Thuja Capital en VIB (in twee tranches) voor 27,5 miljoen euro in LifeSciences-bedrijf arGEN-X. ArGEN-X heeft vijf therapeutische programma’s in ontwikkeling voor de behandeling van auto-immuunziekten, ontstekingen en oncologie, waarvan twee nu in de formele preklinische fase.

mooi dat cliënten van het eerste uur nog altijd bij ons zijn, en zoveel nieuwe cliënten de overstap naar ons kantoor maken. In de life sciences industry lijkt voldoende geld beschikbaar om te investeren, dan gaat het natuurlijk om investeren in de toppers. Conjunctuur is in deze sector een betrekkelijk gegeven. We zijn zeer actief in transacties als deze. Drie maanden geleden waren wij nog betrokken als adviseur van de lead investor bij de Dennis de Breij D-ronde investering in AM-Pharma Holding B.V. Wellicht vanwege de verwachte vraag naar zorg en de verwachte toenemende kosten daarvan, is dit een industrie waar de Adviseurs OrbiMed en Seventure: K&L Gates LLP markt veel vertrouwen in lijkt te hebben. Natuurlijk is (Bruce Zivian) het essentieel dat de onderneming, haar intellectuele Adviseurs arGEN-X BV: De Breij Evers Boon (Dennis eigendomsrechten en de onderzoeksresultaten van uitde Breij, Florestan van ’t Hek) stekende kwaliteit zijn. Investeren in deze sector zal ook in de komende jaren aantrekkelijk blijven; wij zijn al beDennis de Breij, dealmaker voor De Breij Evers Boon: “In kend met enkele investeringen die waarschijnlijk zullen 2008 zijn wij met arGEN-X B.V. in contact gekomen in vergaan plaatsvinden. De exacte aantallen hangen van verband met hun ‘zaaironde’. We zijn dus vanaf de wieg betrok- Florestan van ‘t Hek schillende factoren af. Er zijn veel bedrijven met goede ken. Dit proces verliep, ondanks het grote aantal betrokken bestaande ideeën of patenten. Vanwege de – terecht – strenge regulering, de en nieuwe aandeelhouders, zeer soepel. Credits komen toe aan de vereiste lange adem om van een investering een succes te maken, CEO van arGEN-X, die allen onder strakke regie hield. Wekelijkse consoms grote concurrentie en vaak onzekerheid over de bruikbaarference calls met alle partijen en hun adviseurs hielden iedereen opheid van de ontdekking en de resultaten in het menselijk lichaam, lettend. De Amerikaanse advocaat ging bijzonder om met het tijdsveris het altijd moeilijk te voorspellen of een investering ook tot renschil tussen Chicago en Amsterdam. Hij belde liever om vijf uur in de dement leidt. Als een onzekere investering ook werkelijk tot een ochtend dan om elf uur in de avond. Mijn kantoorgenoot Florestan van exit leidt, zijn de rendementen vaak aantrekkelijk. Dat vooruitzicht ’t Hek heeft de laatste onderhandelingen telefonisch gevoerd tussen is goed voor het aantrekken van kapitaal. Investeerders stellen uihoofdgerecht en koffie van een closing diner in een andere life sciences teraard economische voorwaarden voorop. Vertaling van hun fitransactie. Reden voor een dubbel feestje, al moet een advocaat dat in nanciële modellen tot ver achter de komma naar hanteerbare constilte vieren. tractsbepalingen is in venture capital een nog grotere uitdaging dan Zoals voor veel bedrijven, en zeker daar waar de kost echt voor de normaal. Verder is het stroomlijnen van de omvangrijke transacbaat uitgaat zoals hier, zijn ook voor arGEN-X de advocaatkosten tiedocumentatie iedere keer weer een uitdaging. Als zoals bij deze belangrijk. Ondertussen moet de kwaliteit van het juridisch advies deal buitenlandse partijen toetreden, vraagt het sowieso steeds onbetwist zijn, dat is een vereiste in deze professionele omgeving. weer aandacht om te overtuigen waarom onderdelen uit een aanDat is exact het gat waar wij in 2005 in zijn gesprongen, en de redeelhoudersovereenkomst niet in statuten kunnen worden opgeden van de snelle groei die we hebben doorgemaakt. Het blijft nomen, en hoe specifiek deze stukken zich tot elkaar verhouden.”

nr. 1 – 2012

83

Dealmakers Deal

11

12

13

14

15

16

84

Partijen


Diervoederconcern Nutreco verkoopt dochteronderneming Hendrix, leverancier van mengvoer, aan coöperatie ForFarmers. Met de overname is een bedrag van 92,5 miljoen euro gemoeid. Nutreco en ForFarmers gaan daarnaast een partnership aan voor de uitwisseling van kennis.

ForFarmers Group BV

NautaDutilh (Gaike Dalenoord, Bart van Kempen, Christiaan de Brauw, Gerard Carrière, Ruud Smits, Rogier Stevens)

Nutreco NV

De Brauw Blackstone Westbroek (Douwe Groenevelt)

Private equity investeerder The Gores Group neemt een meerderheidsbelang in kledingconcern Mexx over van Liz Claiborne. De transactie vond plaats middels een verkoop van activa van het Mexx concern in Canada gevolgd door een juridische fusie van twee Nederlandse vennootschappen ten gevolge waarvan The Gores Group uiteindelijk een belang van 81,25% in het Europese en Canadese Mexx concern verkreeg.

Liz Claiborne Inc, Mexx Europe BV

Sikkens Beheer, onderdeel van AkzoNobel, neemt de Van Noordenne Groep over. Beide bedrijven zijn actief in verf en aanverwante producten.

De Hoge Dennen Capital, de investeringsmaatschappij van de familie De Rijcke, heeft een meerderheidsbelang verworven in Wiefferink. Daarnaast heeft de directie van Wiefferink een belang verkregen. Wiefferink is een leidende innovatieve onderneming op het gebied van flexibele foliën voor opslag- en afdeksystemen, met name toegepast in de Europese milieu- en duurzame energiemarkt.

Investeerder Parcom neemt CTS International over. CTS is een leverancier van milieusystemen voor tankopslagbedrijven.

Ecart Invest neemt, middels een secondary management buy out, Life Safety Products over van de aandeelhouders, waaronder Antea Participaties. LSP is met name bekend van de verkoop van de Lifehammer, in vele auto’s aanwezig als noodhamer.

nr. 1 – 2012

Baker & McKenzie (John Paans, Maurits Tausk, Nancy Matos, Halina Streng, Anke Folmer, Fedor Tanke, HeikoJan Lameijer, Jojanneke ten Hoopen, Frits Burg)

The Gores Group, LLC

Hogan Lovells (Johannes Buntjer, Jan de Snaijer, Mariëtte Swart, David Kuyper, Ken Breken, Dylan Goedegebuure, Anton Louwinger, Klaas Bisschop, Sigrid Romijn)

AkzoNobel NV

De Brauw Blackstone Westbroek (Dieter Wolff)

Aandeelhouders Van Noordenne Verfgroep

De Hoge Dennen Capital, Wiefferink Participaties BV

AKD (Nathalie van Woerkom)

KienhuisHoving (Christian Huiskes)

Parcom Capital

Houthoff Buruma (Michiel Pannekoek, Yvon Tang, Ariane Smits, Joram van den Berg)

CTS International

Visser & Steenberghe advocaten (Rinse Visser)

Antea Participaties, management LSP

n.v.t.

Paul, Weiss, Rifkind, Wharton & Garrison, Stikeman Elliott, Osler, Hoskin & Harcourt, Goodmans, Ernst & Young

n.v.t.

Houthoff Buruma (Michiel Wesseling, Angela van Lamsweerde)

Eco Holding BV

Ecart Invest

Andere adviseurs

Lexence (Jeroen Goosens) Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn (Wouter Admiraal, Cees de Zeeuw)

n.v.t.

Cquit (Edmond van der Arend), FBMMahler (Axel Fuhri Snethlage)

n.v.t.

n.v.t.

SCHELSTRAETE ADVOCATEN ZOEKT voor haar internationale procespraktijk

HET PROFIEL

EUROPEAN EQUINE LAWYERS,

t minimaal gevorderde doch bij voorkeur afgeronde stage

de international brand name van

t aantoonbare ervaring in het internationaal contracteren

Schelstraete Advocaten, is marktleider

en procederen t uitstekende beheersing van de Engelse en bij voorkeur ook de Duitse en/of Spaanse taal t ambitie en capaciteit voor het leveren van juridische

als niche advocatenkantoor in de internationale hippische topsport. Zij houdt zich hoofdzakelijk bezig met het internationaal contracteren en procederen.

topprestaties t geschikt en bereid tot netwerkprestaties

Ter uitbreiding van haar team is zij op zoek naar ervaren advocaten die niet alleen internationaal willen en kunnen acteren doch tevens in staat zijn om zelfstandig en met succes cliënten in civiele procedures bij te staan.

GEÏNTERESSEERDEN KUNNEN CONTACT OPNEMEN VIA:

[email protected]

MEER INFORMATIE, GA NAAR: www.europeanequinelawyers.nl

Van juridisch controleur

tot

geschilbeslechter

BEELD: BORA OZEN/SHUTTERSTOCK.COM

DE NIEUWE TAAKOPVATTING VAN DE BESTUURSRECHTER

Bestuursrechtspraak

In de loop van 2012 zal binnen elke rechtbank de ‘nieuwe zaaksbehandeling’ geïntroduceerd worden. Een nieuwe manier van werken, waarbij zaken sneller ter zitting komen en de bestuursrechter al in een vroeg stadium in gesprek gaat met partijen over de voor hen beste oplossing. Ook van partijen en hun rechtsvertegenwoordigers vergt dit een andere instelling en houding tijdens de zitting. door Alieke Bruins

A

l langer is er kritiek op de bestuursrechtelijke procedure. Deze is niet inzichtelijk genoeg, doorlooptijden zijn te lang, er is een gebrek aan finale geschilbeslechting. Ook al is er een mooie, juridisch onderbouwde uitspraak dan blijkt het onderliggende conflict lang niet altijd opgelost. Dit kan anders, als partijen vroeg in de procedure contact hebben, met een actieve rol van de rechter ter zitting, blijkt uit verschillende onderzoeken. De bestuursrechter ziet het traditioneel als zijn taak de rechtmatigheid van overheidsbesluiten te toetsen. Zou hij meer met partijen bespreken of zij met zo’n juridische toetsing echt geholpen zijn, dan zouden partijen de procedure als eerlijker ervaren. Binnen de rechtbanken Roermond, Dordrecht, Utrecht en Leeuwarden startte een pilot van enkele maanden, met verschillende zittingsvormen: een comparitie, een gewone zitting snel na binnenkomst van een beroepschrift en een zogeheten ‘regiezitting’. “Hier werd een aantal spectaculaire resultaten behaald”, zegt Peter Nihot, landelijk projectleider nieuwe zaaksbehandeling en sectorvoorzitter van de sector bestuursrecht van de Rechtbank Utrecht. “Het appelpercentage was verlaagd, doorlooptijden werden korter. En heel belangrijk: er was een hoge klantwaardering.” Er werd een begin gemaakt met het project ‘nieuwe zaaksbehandeling’. De kern daarvan is dat een zaak snel op zitting komt en dat de rechter die zaak ‘met een andere bril op’ behandelt. Een aantal rechtbanken werkt al volgens de nieuwe werkwijze. Uiterlijk in de loop van 2012 zal iedere rechtbank ertoe overgaan.

Wat houdt nieuwe zaaksbehandeling in? En wat betekent dit voor burgers, bestuursorganen, hun rechtsvertegenwoordigers en de rechterlijke macht zelf?

De-juridisering Doel van nieuwe zaaksbehandeling is finale conflictbeslechting. En de-juridisering. “De bestuursrechter moet ook zoeken naar problemen achter het juridische geschil”, zegt Guus Letschert, bestuursrechter in Roermond en projectleider nieuwe zaaksbehandeling voor Roermond en Maastricht. “Heel vaak horen we dat de wijze van benadering door een bestuursorgaan tot klachten leidt. Op een zitting kan de rechter het bestuursorgaan vragen om uitleg te geven over de genomen beslissing, zodat een en ander duidelijker wordt voor de andere

“ALS JE DE ACHTERGRONDEN VAN PARTIJEN DUIDELIJK BESPREEKT OP DE ZITTING, KOMEN PARTIJEN EERDER UIT DE GEVECHTSHOUDING”

partij. Wanneer achtergronden van partijen duidelijk besproken worden, komen partijen eerder uit de gevechtshouding.” Voor het conflict dat speelt tussen partijen heeft de rechter nu meer oog, stelt Nihot. “In een procedure staat er veelal

nr. 1 – 2012

87

Eversheds Faasen

Advocaten en Notarissen Al 10 jaar ‘value for money’ Contact: Ingrid van Berkel 010 24 88 046 Jan ter Horst 020 56 00 612

www.eversheds.nl ©Eversheds Faasen 2012. Eversheds Faasen is lid van Eversheds International Limited.

BESTUURSRECHTSPRAAK

Guus Letschert (Rechtbank Roermond): “Op de

Peter Nihot (Rechtbank Utrecht): “Voor

Dick Allewijn (Rechtbank Den Haag): “Het gaat er om

zitting wordt de cliënt de hoofdrolspeler.”

het conflict dat speelt tussen partijen

dat er een goede afstemming plaatsvindt met de belan-

heeft de rechter nu meer oog.”

gen van beide partijen.”

een repeat player – het bestuursorgaan – tegenover de burger, die eenmalig procedeert. Nu meer wordt gekeken naar wat er écht speelt, kunnen burgers hun zaak vaak beter plaatsen in het grotere geheel. De uitkomst is voor de burger misschien niet altijd de meest gewenste, maar er is wel meer acceptatie.”

Duidelijkheid Partijen voelen zich volgens Letschert niet alleen méér gehoord, maar ook sneller. “Rechtbanken streven ernaar om in 80 procent van de zaken binnen ongeveer dertien weken na binnenkomst van het beroepschrift een zitting te houden. Partijen krijgen binnen enkele weken na ontvangst van het beroepschrift een vooraankondiging van het dagdeel (soms zelfs het tijdstip) van de zitting. Op de zitting bespreekt de rechter met de procespartijen wat de meest adequate manier van oplossen van het geschil is. Het doel is om daarover zoveel mogelijk in één keer duidelijkheid te geven. Het kan zijn dat de rechter een schikking beproeft of een overlegkans ziet, of dat hij met partijen bekijkt of mediation een oplossing kan bieden. Ook geeft hij inzicht in hun proces- of bewijspositie. Er kunnen afspraken worden gemaakt over bewijslevering of over het benoemen van een deskundige. De rechter kan ook direct mondeling uitspraak doen of aan de hand van een tussenuitspraak sturing geven aan het vervolg van de procedure. “Het grote voordeel is dat in een veel eerder stadium duidelijk wordt waarover een zaak gaat”, zegt Bert Marseille, bijzonder hoogleraar empirische bestudering van het bestuursrecht aan de Universiteit van Tilburg. Marseille deed onderzoek binnen de rechtbanken waar met nieuwe zaaksbehandeling werd proefgedraaid. “Partijen krijgen eerder inzicht in de vraag of het zin heeft verder te procederen en, zo ja, wat daarvoor nodig is. Dit wordt door de rechter open met procespartijen besproken. Als hij daar al aan toekomt, want soms blijkt al tij-

dens de zitting dat het probleem ergens anders ligt.” Er zal zoveel mogelijk geprobeerd worden om een atmosfeer te creëren die “partijen dichter bij elkaar brengt”, zegt Nihot. “In het gebouw van de Rechtbank Utrecht, waar de rechtszaal groot is, gaan we bijvoorbeeld meer enquêtekamers gebruiken. Partijen zitten dan dichter bij elkaar. In een zitting vraag ik partijen of ze zich ook direct tot elkaar willen richten. Daaraan voeg ik wel toe dat, als het chaotisch wordt, ik de orde herstel. Dat werkt meestal goed. Je ziet dan vaak dat ook na de zitting nog wordt nagepraat.”

Dwangschikking De nieuwe manier van werken betekent niet dat de kansen van de burger om een zaak te winnen toenemen. Waar voorheen een besluit vanwege ‘schoonheidsfoutjes’ vaak vernietigd werd, neemt de rechter de regie en krijgt het bestuurs-

“NA EEN UITSPRAAK KON EEN ZAAK IN HET SLECHTSTE GEVAL NOG EENS TIEN TOT VIJFTIEN JAAR DOORGAAN”

orgaan via de zogeheten ‘bestuurlijke lus’ nog een kans om te repareren. Marseille: “De grootste winst voor de burger is dat hij van de rechter te horen krijgt hoe zijn zaak er voor staat en wat hij zou moeten doen om de kans te vergroten dat hij de rechter aan zijn kant krijgt. Daardoor wordt de uitkomst van de procedure vaker geaccepteerd. Maar de werkwijze kost de rechter tijd. Het is dan ook urgent om te meten wat de voor- en nadelen zijn.”

nr. 1 – 2012

89

Het aantal situaties waarin de rechter druk uitoefent om tot een schikking te komen zou met de nieuwe werkwijze kunnen toenemen, denkt Marseille. “Belangrijk is dat een rechter voorkomt dat geschikt wordt omdat híj dat verordonneert.” Het probleem in zaken ‘oude stijl’ was dat er vaak juist helemaal geen dwang achter zat, stelt Nihot. “Na een uitspraak kon een zaak in het slechtste geval nog eens tien tot vijftien jaar doorgaan. Nu is er eerder duidelijkheid en zekerheid.”

Onconventioneel Om de werkwijze te kunnen doorvoeren, moeten de rechtbanken flink reorganiseren. Nihot: “De doorlooptijd kan alleen korter worden als er geen hoge werkvoorraad is. Rechtbanken moeten oude zaken daarom zoveel mogelijk hebben afgehandeld. Dat is al goed op orde aan het raken.” Voor bepaalde zaken, zoals in het vreemdelingenrecht en bij rijksbelastingen, is de nieuwe zaaksbehandeling nog lastig door te voeren. “Op het oog lijkt een snelle beslissing niet in het belang van een vreemdeling, als hij zo lang mogelijk in Nederland wil blijven. Taal is ook een probleem. Met de IND, advocatuur en vreemdelingenrechtspraak verkennen we hoe niettemin ook daar kan worden voorkomen dat partijen zich in procederen ingraven.” Voor ‘het nieuwe werken’ moeten de bestuursrechters en juridisch medewerkers goed geequipeerd zijn. Marseille zag tijdens zijn onderzoek veel verschil in kwaliteit. Op verzoek van het Landelijk Overleg Voorzitters Bestuursrecht heeft het opleidingsinstituut voor de rechterlijke macht SSR een programma samengesteld. Een van de trainers is de Haagse bestuursrechter Dick Allewijn.

“SOMMIGE RECHTERS ZIJN GOEDE JURISTEN, MAAR IN COMPAREREN MINDER BEDREVEN”

Eind september promoveerde hij op het proefschrift Tussen partijen is in geschil... De bestuursrechter als geschilbeslechter. In een tweedaagse cursus is onder meer aandacht voor conflictdiagnose en procedurele rechtvaardigheid, met veel

90

nr. 1 – 2012

rollenspel. “Een onconventionele cursus, waar de gepokte en gemazelde rechters wel van staan te kijken”, aldus Allewijn. “Deelnemers pakken de inhoud verschillend op. De ervaren rechters weten hoe de hazen lopen. Hun gedrag kun je niet snel veranderen. Wel snappen ze dat je, om de gelijkheid van partijen te bevorderen, de burger minder in de watten moet leggen en de overheid niet alleen kritisch moet benaderen, zoals de klassieke bestuursrechter gewend was te doen. Jonge rechters zijn al opgeleid om te compareren Zij hebben meer praktische vaardigheden geleerd en zijn juist daardoor beter trainbaar op de nieuwe benadering.” “Als ik rechter was zou ik het heel prettig vinden om ook bij collega’s te kunnen kijken”, zegt Marseille. “En niet alleen bij goede, maar ook bij minder goede. Juist daar zie je wanneer een zitting stroef verloopt, waar irritatie ontstaat.” Binnen de rechtbanken zijn daarom intervisiegroepen ingesteld. Rechters trainen zal niet altijd makkelijk zijn, verwacht hij. “Sommige rechters zijn goede juristen, maar in compareren minder bedreven. Het management van rechtbanken kan niet verwachten dat elke rechter beschikt over alle vereiste vaardigheden. Het is dan ook aan de rechtbanken om medewerkers zo in te zetten dat hun vaardigheden goed aansluiten op hun werk. Het is ook een kwestie van tijd. Als je vergelijkt hoe het tien jaar geleden ging en nu, dan zie je al een wereld van verschil.”

Uniformiteit Goede opleiding is ook noodzakelijk om consistentie te waarborgen tussen verschillende rechtbanken, benadrukt Marseille. “Voor de buitenwereld moet duidelijk zijn wat zij kan verwachten.” Ook als het gaat om de uitspraak die een rechter doet. “Bij de rechtbanken die ik onderzocht was de motivering vaak onder de maat.” Volgens Letschert zullen er altijd verschillen tussen rechters bestaan. “Iedere rechter heeft een eigen stijl en smaak. Maar in de oude stijl ging het uiteindelijk altijd om de toets of een besluit goed is genomen en dat gaat echt veranderen. Inhoudelijk moet het informeler.” Allewijn vindt dat er niet direct naar algehele uniformiteit moet worden gestreefd. “Iedereen heeft recht op een goede rechter, maar rechters hoeven niet altijd precies hetzelfde te doen. Het gaat er om dat de communicatie in iedere zaak goed is en dat er een goede afstemming plaatsvindt met de belangen van beide partijen. Te veel

%%)%'!'#( % '#(% )!&% % (%!%'#% ) ( &( #(% $ #& %#$$$ %%!&$&% #% % $%&# (%(# $%%&% %% ' '! '!% !%#$$ #!$$! $% $%$%$!% $#&%% (%# )% '$%# !!' ! %( ' ! % %"#%! ) (#()!& %%! $(% ) &( # (% % !"(%

Wat vindt de advocatuur van nieuwe zaaksbehandeling? Nardy Desloover, advocaat bij Wybenga advocaten in Rotterdam, vertegenwoordigt de Nederlandse Orde van Advocaten in de klankbordgroep nieuwe zaaksbehandeling. Hij is positief over de ontwikkelingen. “Voorheen namen partijen hun standpunten in. Daarop pakte de bestuursrechter de wet erbij en nam een beslissing. Daarbij kreeg de één gelijk en de ander niet, of er iets tussenin. Nu gaan partijen echt met elkaar in gesprek.

Annet van Balen (Bosselaar & Strengers):

Nardy Desloover (Wybenga advocaten): “De nieu-

De rechter onderzoekt waar de pijnpun-

“Adviseren wordt nog belangrijker dan proce-

we werkwijze zorgt voor meer uniformiteit.”

ten zitten en hoe partijen er uit kunnen

deren.”

komen.” Bang dat de rechter vaker druk zal uitoefenen om tot een schikking te

tot een aantal intrekkingen van beslui-

kwesties uit te pluizen, niet om een

komen is Desloover niet. “Het belang-

ten door het bestuursorgaan. Maar ook

smeerolierol te vervullen.’ Maar ieder-

rijkste is dat de belangen goed geformu-

bestuursorganen zullen tevreden zijn.

een moet aan de slag en leren door erva-

leerd zijn. Bovendien is de burger rede-

Zij zijn niet gebaat bij iemand die blijft

ring op te doen.”

lijk mondig.

doorprocederen omdat hij zich niet

Desloover verwacht ter zitting een

“De nieuwe werkwijze zorgt voor meer

gehoord voelt.”

bescheidener rol voor advocaten. “Tot

uniformiteit. De doorlooptijd van zaken in

Sommige rechters zullen wel moeten

voor kort kreeg een advocaat op een zit-

het bestuursrecht was de laatste jaren al

wennen aan de nieuwe aanpak, denkt hij.

ting vaak als eerste het woord, nu mis-

korter, maar per arrondissement waren

“De rechters die aan de pilots deelna-

schien als laatste. Idealiter zullen er geen

er forse verschillen. De zaken komen nu

men zijn believers, maar ongetwijfeld zijn

verweerschriften en pleitnota’s meer

standaard sneller op zitting.”

er ook die denken: ‘Ik ben geen maat-

nodig zijn. Die bevorderen de juridisering

Cliënten reageren tot nu toe tevreden.

schappelijk werker of mediator.’ Ook

van een probleem.” Ook is een andere

“Vooral belanghebbenden lijken gediend

sommige advocaten zullen denken: ‘Ik

attitude nodig. “Tot nu toe vroeg ik een

bij de nieuwe werkwijze. Deze leidde al

heb gestudeerd om complexe juridische

cliënt nooit waarom hij boos is. Nu moet

druk op uniformiteit heeft ook een conserverende werking.” Hij voegt nog toe: “De rechters die ik spreek zijn soms wel bezorgd over de tijd die ze voor zaken krijgen, maar ze zijn allemaal vast van plan het anders te gaan doen. Gun hun nu de tijd om te experimenteren.”

soms, want een cliënt verwacht iets van hen. Toch zal de advocatuur moeten opschuiven. Op de zitting wordt de cliënt de hoofdrolspeler.” Nihot: “Advocaten moeten niet meer alleen focussen op gewichtige pleitnota’s. Toch moeten ze zich nog wel prepareren op juridische punten. Pleitaantekenin-

Sturen en bemiddelen De bestuursrechter kan zijn nieuwe taakopvatting alleen goed uitvoeren als ook andere betrokken partijen ‘meebewegen’, stelt Nihot. “In 50 tot 55 procent van de zaken zal nog een schriftelijke uitspraak nodig zijn, is de verwachting. Dit betekent dat er in 45 tot 50 procent andere mogelijkheden zijn.” Ook procesvertegenwoordigers, voor wie eveneens trainingen worden georganiseerd, moeten daarom de-juridiseren en openstaan voor finale geschilbeslechting. Letschert: “Rechtsvertegenwoordigers moeten verder kijken dan het voorliggende geschil. Ze moeten een meer sturende en bemiddelende rol vervullen, ook in het voortraject. Tegelijkertijd moeten ze meer los laten. Veel advocaten laten hun client niet eens aan het woord tijdens een zitting. Begrijpelijk

92

nr. 1 – 2012

“IN 45 TOT 50% VAN DE ZAKEN ZIJN ER ANDERE MOGELIJKHEDEN DAN EEN SCHRIFTELIJKE UITSPRAAK”

gen op die punten moeten dus nog steeds in de binnenzak mee.” Marseille: “Conflicten hebben een eigen dynamiek. Soms lijkt er in een zaak geen beweging te zitten, maar dan blijken er bij de rechter alsnog mogelijkheden te zijn. Ik ben het dan ook niet eens met de advocaten die zeggen: ‘Als een cliënt bij mij komt, dan is mediation of een andere vorm

BESTUURSRECHTSPRAAK

ik intensiever inzoomen op de precieze

gelden, is er niet altijd ruimte om te

moest de hele procedure over. Als de

wensen en belangen. Sociale vaardighe-

onderhandelen. Een bestuursorgaan als

belangen eerder boven tafel waren geko-

den worden belangrijker dan juridische.”

de gemeente heeft vaak ook minder

men en het bestuursorgaan de belan-

reden om te onderhandelen; het belang is

genafweging via de bestuurlijke lus had

Uniformiteit

minder persoonlijk. Die ongelijkheid blijft

kunnen aanpassen, had dat aanzienlijke

Ook Annet van Balen, advocaat bij

ook in de nieuwe werkwijze bestaan.”

tijd gescheeld.”

Bosselaar & Strengers advocaten in

Meer mogelijkheid tot onderhandeling

Voor een burger wordt het in het alge-

Utrecht, ziet voordelen in de nieuwe

ziet ze in procedures met twee gelijk-

meen wel lastiger om een zaak te win-

aanpak. Rechters en partijen worden

waardige partijen en een bestuursor-

nen, verwacht ze. “Uit onderzoek is al

gedwongen naar mogelijkheden te zoe-

gaan. “Een burger heeft een bouwver-

gebleken dat in 85 procent van de geval-

ken om eruit te komen. Ze verwacht dat

gunning gekregen, de buurman is erte-

len de burger de procedure verliest. De

geschillen eerder kunnen worden opge-

gen, en de gemeente heeft een besluit

nieuwe werkwijze biedt bestuursorganen

lost, doordat de rechter al in een vroeg

genomen. In een zitting ‘nieuwe stijl’ kan

een extra kans om hun besluiten te

stadium in gesprek gaat met partijen.

dan veel wrevel worden weggenomen.”

repareren. Dit zal niet altijd bevredigend zijn, zowel niet voor de burger als voor

“Ik had een zaak waarin de rechter tegen het bestuursorgaan zei: ‘Ik ga je

Lastiger winnen voor burger

de bestuursrechtadvocaat. Adviseren

daarin geen gelijk geven.’ Hij dwingt zo

Een voordeel van de nieuwe werkwijze is

wordt nog belangrijker dan procederen.

om er over na te denken, of om toch nog

ook dat fouten in een besluit – eventueel

En het wordt nog belangrijker om in het

eens om de tafel te gaan zitten. Dat is

via de nieuwe mogelijkheid van de

vooroverleg met het bestuursorgaan en

op zich niet nieuw, maar men is zich er

‘bestuurlijke lus’ – in een vroeg stadium

andere betrokken partijen goede afspra-

meer bewust van dat het wenselijk is.

kunnen worden hersteld. “Laatst had ik

ken te maken.”

Het is ook goed voor de uniformiteit dat

een zaak die tijdens een reguliere zitting

Veel verschil tussen een zitting ‘nieuwe

rechters in deze mindset worden opge-

werd behandeld, maar die goed gehol-

stijl’ en een gewone zitting ziet Van Balen

leid. De gang van zaken op een zitting

pen zou zijn geweest met een regiezit-

tot nu toe niet. “Voor mijn eerste regie-

hangt nu nog te veel af van de persoon

ting. De buurman van mijn cliënt had

zitting had ik aantekeningen gemaakt, in

van de rechter.”

beroep ingesteld tegen een bouwvergun-

de veronderstelling dat ik niet mocht

Dat er van mediation veel gebruik zal

ning. Het besluit van de gemeente is

pleiten. Maar de rechter had pleiten wel

worden gemaakt in geschillen tussen een

twee keer vernietigd omdat het

goed gevonden. Vooral in het begin was

bestuursorgaan en een burger verwacht

bestuursorgan het belang van mijn cliënt

het lastig om er achter te komen wat

ze overigens niet. “Doordat er termijnen

niet goed had meegenomen. Twee keer

precies de bedoeling was.”

van geschilbeslechting een gepasseerd station.’” Letschert, lang geleden zelf gemeenteambtenaar, verwacht dat het voor procesvertegenwoordigers van bestuursorganen het lastigst zal zijn zich aan te passen. “Zij gaan met een mandaat van het bestuursorgaan naar zitting. Dit bestuursorgaan gaat er meestal vanuit dat het een zorgvuldig besluit heeft genomen en wil dat graag door de rechter bevestigd zien.”

Obstakels Voor 2012 is er een evaluatie gepland. Na ongeveer een jaar zou gemeten kunnen worden of het concept werkt, schat Marseille in. Het succes lijkt mede afhankelijk van kabinetsplannen. Marseille vreest dat het wetsvoorstel voor de invoering van kostendekkende griffierechten druk zal leggen op de finaliteit en praktische benadering die de bestuursrechter nastreeft. Dit wetsvoorstel voorziet onder andere in een flinke verhoging van griffierechten voor eisende partijen. “Veel burgers zullen het alternatief van de rechter niet meer achter de hand hebben. Het gevolg is dat burger en

bestuursorgaan in de bezwaarfase, waar veel conflicten worden beslecht door met elkaar in gesprek te gaan, niet meer als gelijkwaardige partijen aan tafel zitten.” Ook de financiering van de gerechten kan een obstakel vormen. En bestuursorganen als de SVB en het UWV moeten de komende jaren flink bezuinigen. Zij zullen niet altijd medewerkers naar zittingen in (hoger) beroep laten gaan. Allewijn pleit daarom voor een wetsvoorstel waarin bestuursorganen worden verplicht te verschijnen. “Dit is bovendien een extra prikkel om problemen op voorhand op te lossen.”

Enorme omwenteling Niettemin is er optimisme voor de toekomst. Nihot: “Ik heb het gevoel een enorme omwenteling mee te maken. Blik ik achterom, dan ben ik blij verrast door de beweging die binnen rechtspraak, advocatuur en bestuursorganen in gang is gezet. Alle partijen zijn nu wat uit positie, maar als je kijkt naar wat we al samen hebben gerealiseerd, dan geeft dat vertrouwen voor de toekomst van de nieuwe zaaksbehandeling, en het bestuursrecht in het algemeen.”

nr. 1 – 2012

93

U leest het goed! Nu ook in 2012 een gratis Reader van Sony bij Kluwer Opleidingen & ! '''%'" ""

!%! " # !# !"

!%! ""

& "$& "'" !'''%'"""

$ ! " !

%"#

""

#

( #$&" !"#$%%"

!!

%$" %

!'''%'"""& ""

"

"$%"$

$#$"$

$&

$

###!#

Wie eenmaal onherroepelijk is vrijgesproken van een misdrijf, kan niet meer opnieuw worden vervolgd als later alsnog belastend bewijsmateriaal wordt gevonden. Maar minister en Tweede Kamer willen dat veranderen: herziening ten nadele moet mogelijk worden. De rechtspraktijk reageert zeer verdeeld. door Michel Knapen

B

arry D. kwam er nog goed mee weg. Het is twee weken voor Kerstmis 2001 als bedrijfsleider Julio de Jesus Mendes in koelen bloede in zijn Aldiwinkel in Ridderkerk wordt doodgeschoten. Op de plaats delict wordt Barry’s DNA aangetroffen en hij wordt aangehouden. De hoogste rechter vindt de kans van één op honderdduizend dat dit DNA-materiaal ook van een ander afkomstig zou kunnen zijn te groot, en spreekt Barry vrij. Als in 2007 het DNA-materiaal met verbeterde technieken opnieuw wordt onderzocht, is de kans dat het DNA van iemand anders dan van Barry is gedaald naar één op een miljard. Het Openbaar Ministerie is ervan overtuigd dat Barry nu wel veroordeeld had kunnen worden. Maar Barry is een vrij man, zijn advocaat roept ‘ne bis in idem’, een tweede vervolging is uitgesloten. Barry blíjft een vrij man. In Engeland gebeurde enkele jaren geleden iets vergelijkbaars. Daar werd Billy Dunlop onherroepelijk vrijgesproken

“MORRELEN AAN EEN ONHERROEPELIJKE UITSPRAAK MOET ZOVEEL MOGELIJK WORDEN VERMEDEN”

96

nr. 1 – 2012

van moord, terwijl hij het wel degelijk had gedaan. Dat bleek toen hij als vrij man in de kroeg zat op te scheppen het perfecte misdrijf te hebben gepleegd. Dat was voor de nabestaanden niet te verkroppen. In Engeland was de Dunlop-zaak aanleiding om herziening ten nadele in te voeren. Scandinavië, Duitsland, Oostenrijk en Hongarije kennen dat instrument al langer: een onherroepelijk vrijgesproken verdachte kan alsnog worden vervolgd en berecht als nieuw bewijsmateriaal zich aandient. Dat herziening ten voordele ruim wordt toegepast is evident: dan zit de verkeerde vast. Bij herziening ten nadele krijgt het rechtssysteem de mogelijkheid om de dader, die zich vrij waant, alsnog op te pakken. Als het aan de minister van Justitie ligt, wordt dat hier ook ingevoerd en de Tweede Kamer heeft zich in december 2011 al achter die voornemens geschaard, onder het motto: het recht moet zijn beloop krijgen. Dat vind ik óók, zegt prof.mr. Tijs Kooijmans, hoogleraar strafrecht aan de Universiteit van Tilburg: wie door de rechter schuldig is bevonden, behoort straf te krijgen. Maar herziening ten nadele? “Vergeet de zelfstandige werking van het strafproces niet. Ik heb zelf twee keer in een beklaagdenbankje gezeten, een keer toen ik werd beëdigd als rechterplaatsvervanger en een keer als raadsheer-plaatsvervanger. Alleen al het op die plaats zitten voelt niet prettig. Probeer

Herziening ten nadele

HERZIENING TEN NADELE MOGELIJK OP TERMIJN INGEVOERD

nr. 1 – 2012

97

BEELD: CAN STOCK PHOTO

Bisin idem

En … je droombaan gevonden?

Zoek niet langer! Kijk op: www.hertoghsadvocaten.nl/loopbaan Hertoghs advocaten-belastingkundigen, ook in 2012: For the worst case the best scenario!


opduikt, dan zou die zaak zeker in aanmerking komen voor herziening ten nadele.” Niet iedereen deelt die overtuiging. Reeds in 2008 bracht de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak advies uit over het wetsvoorstel herziening ten nadele, dat toen door minister Hirsch Ballin in de parlementaire molen werd gebracht. De vereniging voor rechters en officieren van justitie liet daarin weten ‘voorstander te zijn van een zeer beperkte mogelijkheid van herziening ten nadele, zodat – onder bijzondere omstandigheden – het mogelijk wordt aperte onjuistheden, waardoor de beslissing van een strafrechter onhoudbaar wordt, te niet te doen’. Ons uitgangspunt is nog steeds, zegt raadsheer mr. Rob van den Heuvel (Gerechtshof Arnhem) dat een arrest een arrest is. Morrelen aan een onherroepelijke uitspraak moet zoveel mogelijk worden vermeden. “Maar soms is het maatschappelijk niet te verkopen dat een schuldige vrij rondloopt. Alle foute uitspraken zijn vervelend. Maar de gedachte in de rechtspraak is nog steeds: beter iemand onterecht vrij dan iemand onterecht veroordeeld. Daarom hebben we de minister zeer terughoudend geadviseerd.” Tijs Kooijmans (Universiteit van Tilburg): “Het middel herziening ten nadele is erger dan de kwaal.”

“HERZIENING TEN NADELE GAAT NIET TE dan maar eens voor te stellen hoe het is als je daar echt als verdachte zit. Ook het voortraject dat een verdachte ondergaat is erg belastend. Je kunt van je bed worden gelicht, je wordt uren verhoord… Zelfs na een vrijspraak vergeet je dat nooit meer. Wil je dit iemand twee keer laten doormaken, dan moet het wel gaan om een zeer ernstig delict. Anders is de behandeling disproportioneel, met name als je bedenkt dat ook echt onschuldige personen door dit instrument opnieuw voor de rechter kunnen worden gebracht.” Voor Kooijmans komt eigenlijk alleen moord voor herziening ten nadele in aanmerking. Minister Opstelten van Veiligheid en Justitie wil echter verder gaan: een verdachte van een opzettelijk delict dat de dood tot gevolg had, moet na vrijspraak opnieuw kunnen worden vervolgd, als er nieuw (en stevig) bewijs is. Kooijmans: “Daaronder valt bijvoorbeeld ook de enkele droge klap die tijdens het uitgaan wordt uitgedeeld en waarna het slachtoffer tegen een stoeprand valt en overlijdt. Herziening ten nadele gaat dan toch echt te ver.”

Glijdende schalen Daar is PVV-Kamerlid mr. Raymond de Roon het niet mee eens. Een schuldige hoort gewoon vast te zitten, zo eenvoudig is het. Hij wil nog verder gaan dan de minister. “Voor ons hoeft de dood geen strikte voorwaarde te zijn”, zegt oud-advocaat-generaal De Roon. “We kijken liever naar de maatschappelijke impact. Stel, Robert M. wordt in zijn zedenzaak vrijgesproken. Als er later nieuw bewijsmateriaal

VER. EEN SCHULDIGE HOORT GEWOON VAST TE ZITTEN, ZO EENVOUDIG IS HET”

Die terughoudendheid kwam ook door de bezorgdheid voor de glijdende schaal. In het oorspronkelijke plan kon herziening ten nadele alleen bij levenslange delicten die niet verjaren, en dáár was de rechtersvereniging niet op tegen. “We hebben wel gewaarschuwd voor het hellend vlak, en helaas is dat ook gebeurd. In twee nota’s van wijziging zijn de grenzen naar beneden bijgesteld, zodat herziening ten nadele nu ook al geldt voor sommige delicten met een gevangenisstraf van zes jaar. Dat gaat te ver.” Niet voor het College van procureurs-generaal, dat al voor herziening ten nadele had gepleit voordat minister Hirsch Ballin met zijn wetsvoorstel kwam. De crime fighters zijn voor een ruimere regeling, zodat ook minder zware misdrijven eronder kunnen vallen. Het College wilde dit echter in dit artikel niet toelichten.

Goed voor de slachtoffers De voorstanders van herziening ten nadele sommen nog meer argumenten op. Eén ervan is dat Nederland weer eens achterop loopt,

nr. 1 – 2012

99

nu veel landen het instrument al lang hebben ingevoerd. “We kennen geen ernstig gat in de rechtshandhaving”, reageert hoogleraar Kooijmans. “Op dit moment heeft het OM één geval – de Aldi-moord – waarvan misschien kan worden gezegd: daarin is ten onrechte vrijgesproken. Het aantal gevallen is dus wel heel klein.” Een tweede argument uit het ja-kamp: het kan goed zijn voor slachtoffers en nabestaanden als de ‘echte’ boef achter de tralies verdwijnt. Kooijmans onderkent dat belang, maar vraagt ook aandacht voor het belang van de vrijgesproken verdachte. “Herziening ten nadele kan ertoe leiden dat onderzoeksjournalisten, private recherchebureaus en misdaadverslaggevers, die geen genoegen nemen met een vrijspraak, zelf gaan graven en met ‘bewijs’ komen. Want ‘de boef’ loopt immers nog vrij rond. Maar ons systeem is zo ingericht dat de gewezen verdachte er na een onherroepelijke vrijspraak recht op heeft om als onschuldige door het leven te kunnen gaan. Vrijspraak is geen brevet van onschuld, anderen kunnen nog steeds denken dat de gewezen verdachte schuldig is. Sommigen kúnnen het inderdaad gedaan hebben en lopen nu vrij rond. Maar er zijn er ook voldoende die het niet gedaan hebben en terecht zijn vrijgesproken. Ook deze mensen kunnen tot in lengte van dagen voorwerp van onderzoek worden. Je opent de poort tot ongebreidelde zoekacties naar bewijs door allerlei soort volk.” Zo’n vaart zal dat niet lopen, denkt Kamerlid De Roon. Hij vindt dan ook niet dat herziening ten nadele belastend is voor de gewezen verdachte. Tja, het is hooguit belastend voor degene die ten onrechte vrij rondloopt. “Die moet te-

recht vrezen dat zijn zaak wordt heropend. Maar dat geldt niet voor de burger die terecht is vrijgesproken, die hoeft niet steeds over z’n schouder te kijken.”

Bewijs Dat is taal die de Nederlandse Orde van Advocaten niet begrijpt. Eerder liet de Orde in een advies aan de minister weten dat de voordelen van herziening ten nadele niet opwegen tegen de nadelen ervan. Een voordeel kan zijn dat de maatschappelijke rust terugkeert als de vrijgesprokene toch nog achter de tralies verdwijnt. “Maar is dat in de praktijk écht een voordeel?”, vraagt strafrechtadvocaat mr. Enide Perez zich af. “Slachtoffers en benadeelden worden opnieuw geconfronteerd met een onderzoek en een zitting, alles

“HOE KAN EEN ADVOCAAT NA TIEN JAAR IETS ZINNIGS ZEGGEN OVER EEN GETUIGENVERKLARING, WAARVAN HET OM DAN ZEGT DAT DIE MEINEDIG WAS?”

wordt weer opgerakeld. Willen ze dat wel?” Perez is partner bij strafrechtkantoor Sjöcrona Van Stigt en bestuurslid van de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten, maar spreekt op persoonlijke titel.

Ne bis in idem Hoogleraar Tijs Kooijmans: “Artikel 68 van het Wetboek van Strafrecht regelt het ne bis in idem-beginsel: na een onherroepelijke vrijspraak mag de gewezen verdachte als uitgangspunt niet meer opnieuw in rechte worden betrokken en onderwerp worden van zeer ingrijpend onderzoek. Dat vertrouwen wordt bij de vrijgesprokene gewekt, eerst en vooral bij de gewezen verdachte die terecht is vrijgesproken omdat hij het feit niet heeft begaan.” Kamerlid Raymond de Roon: “Er zijn gevallen denkbaar dat het ne bis in idem-principe moet wijken voor zware gevallen die moeten worden heropend.” Advocaat Enide Perez: “Ne bis in idem is een belangrijk rechtsbeginsel maar als het zo uitkomt wordt het weggeargumenteerd. Dat het niet zou gelden voor de vrijgesprokene die weet dat de vrijspraak onterecht was, vind ik niet juist. Dat zou er op duiden dat hij in eerste instantie had moeten meewerken aan zijn veroordeling, terwijl het nemo tenetur-beginsel net zo belangrijk is. Alleen al om het ne bis in idem-beginsel zou dit wetsvoorstel niet moeten worden ingevoerd. Het: is gestoeld op de waan van de dag.”

Rob van den Heuvel (Gerechtshof Arnhem): “Het principe dat aan ieder proces een einde moet komen is erg belangrijk.”

100

nr. 1 – 2012

Ben jij mens genoeg voor een wereldbaan bij Baker? Bij een van de meest internationale advocatenkantoren ter wereld werken bijzonder getalenteerde advocaten, fiscalisten en notarissen. Intelligent, gemotiveerd, ambitieus… én ook menselijk en met veel inlevingsvermogen. In onze praktijk draait ’t namelijk om mensen: zowel de mensen waarmee je

werkt in teamverband als de cliënten uit binnen- en buitenland met wie je intensief contact onderhoudt. Dat maakt je werk bij Baker & McKenzie Amsterdam tot meer dan zomaar een baan. Ben jij mens genoeg voor een wereldbaan bij Baker & McKenzie? Ga dan naar www.eenwereldbaanbijbaker.nl

EENWERELDBAANBIJBAKER.NL

Als je op de eerste dag in je nieuwe praktijk de sleutel in het slot steekt, is het goed te weten dat je financiële zaken in orde zijn. Met Niehoff Werning & Kooij sta je er niet alleen voor. Prettig, want er komen nogal wat zaken op starters af. Van ondernemingsplan tot beroepsaansprakelijkheids- en arbeidsongeschiktheidsverzekering: samen zorgen we voor een passende oplossing. Met onze kennis van de advocatuur en het notariaat helpen we al jaren talloze starters op weg. Meer weten? Vraag dan vrijblijvend ons starterspakket aan. Starter? Kijk op www.nwk.nl

Hoe dan ook, start samen met Niehoff Werning & Kooij.

Snouckaertlaan 42, 3811 MB Amersfoort Tel. 033 - 464 13 40 Fax 033 - 464 13 45 [email protected] www.nwk.nl ISO 9001 Gecertificeerd.


Enide Perez (Sjöcrona Van Stigt): “Het wetsvoorstel is gestoeld op de waan van de dag.”

Een groot bezwaar van herziening ten nadele is volgens haar de kwaliteit van het nieuwe bewijs én de manier waarop de strafrechtadvocatuur daarmee moet omgaan. Perez: “Hoe kunnen wij als verdediging na tien, twintig jaar iets zinnigs

Lites finiri oportet Raadsheer Rob van den Heuvel: “Het principe dat aan ieder proces een einde moet komen is erg belangrijk. Je moet een keer een punt zetten achter een rechtsstrijd. Na jaren ebt de maatschappelijke onrust weg, dan moet je niet meer met oude koeien komen aanzetten. En áls er toch een tweede vervolging moet komen, dan moet die snel op de eerste veroordeling volgen.” Advocaat Enide Perez: “Ik vind het een principieel bezwaar dat het OM in het achterhoofd kan houden dat er altijd een tweede kans kan komen. Ik vraag me af wat dat zal doen met de kwaliteit van de opsporing. En de vrijgesprokene moet de rest van zijn leven, totdat het misdrijf is verjaard, vrezen dat de zaak opnieuw wordt onderzocht. En dat geldt voor iedereen, niet alleen voor mensen waarvan het OM later de schuld denkt te kunnen aantonen. Terwijl lites finiri oportet zo’n groot goed is: we hebben de afspraak dat we eens een zaak moeten kunnen sluiten.” Kamerlid Raymond de Roon: “Je moet een onderscheid maken tussen verschillende soorten delicten. Kijk naar de verjaringstermijn: bij sommige delicten eindigt de rechtsstrijd nooit, althans niet eerder dan dat de verdachte is overleden. Dus lites finiri oportet gaat daar ook al niet op. Wat mij betreft komt er overigens geen begrenzing in de tijd, maar blijft herziening ten nadele altijd mogelijk zolang de verdachte nog in leven is.”

zeggen over een verklaring van een getuige tijdens de zitting, waarvan het OM nu zegt dat deze meinedig was, of over een stuk dat toen was ingebracht en nu vermeend vals is? Dat is bijna niet te doen.” Kamerlid De Roon tilt daar minder aan. Dat bewijsmateriaal verloren gaat, kan een probleem zijn, maar: “Dat is volledig aan de rechter. Bij getuigenverklaringen wordt het inderdaad lastiger, maar bij technisch bewijs kan het weer gemakkelijker zijn om iemand veroordeeld te krijgen wat in eerste instantie niet lukte.” Daarom, zegt hij, is het wetsvoorstel een experiment. “We passen het een tijdje toe en zien wel hoe het in de praktijk loopt. En ook al is het bewijs niet al te sterk, het kan toch een heel zware zaak zijn waarop je moet proberen herziening ten nadele rond te krijgen.” Perez vindt nu juist deze insteek – het rond willen krijgen van een zaak, zelfs op grond van niet al te sterk bewijs, waar het doel van justitie waarheidsvinding zou moeten zijn – zeer zorgelijk. Het pleit wat haar betreft tégen het openen van de mogelijkheid van herziening ten nadele. Tijs Kooijmans kan dat niet volgen: “De minister zegt terecht dat getuigenbewijs dat later opduikt niet meer geldt. Herinneringen kunnen zijn vervaagd. Maar technisch bewijs, zoals vingerafdrukken, DNA- en bloedsporen kunnen wel een grond zijn om iemand alsnog te vervolgen en te veroordelen. Want dat heet ‘hard’ bewijs. Toch is voorzichtigheid ook hier geboden. Geuridentificatieproeven bleken ook zo hard nog niet. Ook een bekentenis van de gewezen verdachte kan een herzieningsgrond zijn, zelfs als die niet waar is – zie Cees B. in de Schiedammer parkmoord.” Daar komt bij dat herziening ten nadele kan wringen met het opportuniteitsbeginsel en de grondslagleer, en dus lastig past in het geldende strafprocesrecht. Kooijmans telt z’n knopen: het middel herziening ten nadele is erger dan de kwaal. Maar de meerderheid is groter dan de minderheid en het ziet er vooralsnog naar uit dat herziening ten nadele zal worden ingevoerd. Áls het er van komt, moet de strafrechtadvocatuur er in ieder geval op voorbereid zijn. Enide Perez: “We moeten er nóg meer voor zorgen dat we later niet voor verrassingen komen te staan. Of zich na een vrijspraak feiten zullen aandienen die als novum kunnen worden gepresenteerd, kun je nauwelijks voorspellen. Heb je als advocaat het vermoeden dat een stuk vals is, dan moet je het niet inbrengen. Net zoals je geen getuige moet horen waarvan je vermoedt dat die niet de waarheid zal spreken. Het ontploft waarschijnlijk al direct in je gezicht en anders kan het zich tegen je cliënt keren in een herzieningsprocedure ten nadele. Waarbij het overigens helemaal niet zo hoeft te zijn dat de vrijgesprokene dan dús schuldig is. We moeten ons samen met de cliënt goed voorbereiden, als altijd. Meer kun je eigenlijk niet doen.”

nr. 1 – 2012

103

Arrest van de maand

Tussen de ballen en oude voetbalschoenen “We waren er natuurlijk behoorlijk verdrietig, pissig eigenlijk over dat we niet meer wisten waar het was opgeslagen. Maar honderd procent zeker niet in een afvalcontainer”, zei commercieel directeur Charles van der Steene van voetbalclub Sparta direct na de vondst tegen de NOS. Toch is dat ongeveer de plaats waar timmerman Gerrit Visser zegt een oud schilderij te hebben gevonden: bij het afval van Sparta, op weg naar het einde. Visser nam het mee. Prettige verrassing: het schilderij blijkt 25.000 euro waard. Onprettige verrassing: Sparta wil het terug. door Jurjen Boorsma

et gaat om een schilderij van J.H.

H

men mee naar huis. De deurwaarder

terug te vinden, zo blijkt uit de proce-

van Mastenbroek, een havenge-

trof het schilderij aan in zijn volière-

dure.

zichtje met wat bootjes, niet direct mooi

schuur. Het hangt nu bij een gerechte-

maar voor Rotterdammers veel waard.

lijk bewaarder.

Cadeau

Van Mastenbroek werd een populaire

De nu gewezen tussenvonnissen zijn

In rechte stelt Sparta dat Visser had

havenschilder tussen 1895 en 1910.

voor niemand voordelig, maar Visser

kunnen weten dat het geen afval was,

Bronnen zeggen dat hij ook een Oer-

lijkt een licht veldoverwicht te hebben.

omdat het ging om een olieverfschilde-

Spartaan was – de Oer-Spartanen wa-

Hij stelt als verweer dat het schilderij

rij met een koperen plaatje waarop

ren de voorgangers van de huidige

een res derelicti is en dat hij er gelet op

stond dat het een cadeau was. Dat ar-

voetbalclub. Sparta heeft het ‘1930’ ge-

de omstandigheden op mocht vertrou-

gument overtuigt de rechtbank niet.

dateerde schilderij ooit gekregen van

wen dat Sparta er afstand van had ge-

Ook cadeaus worden weggegooid, “ter-

de Oer-Spartanen en het werkje hing

daan. Vertrouwensbeginsel. Als Visser

wijl een olieverfschilderij niet per defi-

jaren in de bestuurskamer.

inderdaad kan bewijzen dat hij het

nitie als bijzondere (waardevolle) zaak

schilderij van de vuilnisbelt heeft ge-

kan worden aangemerkt – getuige al-

Volièreschuur

red, en deze geverfde bootjes lijken een

leen al de variëteiten die aan de orde

Tot de renovatie van 1997. Timmerman

onwetende derde niet veel waard – de

komen in televisieprogramma’s als

Gerrit Visser (die trouwens eerst be-

rechtbank merkt op dat hij zonder enig

Tussen Kunst & Kitsch” (LJN: BS8694,

weerde dat hij het schilderij al eind ja-

besef het ding een jaar in de keet op-

Rechtbank Rotterdam , 370151 / HA ZA

ren tachtig vond) werkte in een schaft-

hing – dat is hij inderdaad bezitter te

11-86, 07-09-2011, voortgezet op 2-11-

keet achter de tribunes waar ook de

goeder trouw.

2011). De beroepen van Vissers advo-

afvalcontainer stond. Bouwvakkers lie-

Sparta’s Commercieel directeur

caat op rechtsverwerking en derden-

pen af en aan naar de container. “Op

Charles van der Steene wil nu niets

verkrijging te goeder trouw worden

een gegeven moment liep een man met

meer kwijt, maar zei tegen de NOS dat

afgewezen. Het schilderij zal eind janu-

een kruiwagen langs met allerlei rom-

het schilderij was opgeslagen in een

ari door rechtersogen bekeken worden

mel”, verklaarde hij tegen de recht-

opslagcontainer en toen al een ge-

om te beoordelen of het waardevol of

bank. In de kruiwagen zaten lekke bal-

taxeerde waarde had van 40.000 gul-

waardeloos is.

len en verschillende schilderijen,

den. “We zijn er wat onzorgvuldig mee

Het is jammer dat Van der Steene niks

waaronder het havenschilderij. “De lijst

omgegaan maar we hebben het zeker

meer wil zeggen, juist omdat Visser

van het schilderij was helemaal kapot.

niet weggegooid.” Het woord diefstal

stelt dat hij meerdere schilderijen in de

Die man zei: ‘Hier, moet je kijken, je

neemt hij niet in de mond, maar “het is

kruiwagen zag. Mist Sparta ook nog

mag het hebben’”, aldus Visser. Hij nam

op een niet terechte wijze meegeno-

een portretje van een Italiaanse ma-

het mee, hing het een jaar lang in de

men”. Maar Sparta heeft nooit aangifte

donna met mysterieuze glimlach? Of

schaftkeet, en nam het bij het oprui-

gedaan of geprobeerd om het schilderij

een vaasje zonnebloemen?

nr. 1 – 2012

105

LOBBY VOOR NEDERLANDS ZEEVERVOERSRECHT

Brittania rules the

waves

Hoewel Rotterdam de grootste haven van Europa heeft, voert in de maritieme wereld Engels recht de boventoon. Ook Nederlandse reders en transporteurs

FOTO: COREPICS / FOTOLIA.COM

laten hun geschillen niet zelden beslechten in het neutrale Londen. “Wij willen Londen niets afpakken, maar onze eigen Elgin Marbles terug.” door Lex van Almelo

106

nr. 1 – 2012

Zeevervoersrecht

H

et is helder weer tijdens de Wereldhavendagen in Rotterdam. Het uitzicht vanaf de zeventiende verdieping van het Havengebouw op de Kop van Zuid reikt dan ook ver. Met wat goede wil is aan de horizon een streepje Tweede Maasvlakte te zien. Met deze uitbreiding wordt de Rotterdamse haven, nu al de grootste van Europa, twintig procent groter. Frans van Keulen, PR-man van het Rotterdamse Havenbedrijf, spreekt een internationaal gezelschap van rechtenstudenten toe. “Er komen nu 35.000 zeeschepen en 150.000 binnenvaartschepen per jaar in de Rotterdamse haven. Jaarlijks wordt 430 miljoen ton goederen overgeslagen. Rotterdam is de grootste haven buiten Azië. Wij concurreren vooral met andere Europese havens. Op de Maasvlakte ligt een olietanker binnen een uur aan de kade. In Hamburg duurt dat zes uur. Vanuit de Rotterdamse haven is het achterland heel goed te bereiken per spoor, over de weg en over het water. De Rijn loopt tot aan Bazel toe.” De energie van de Rotterdamse haven lijkt vat te krijgen op sommige rechtenstudenten. De bedoeling van de presentaties boven in het Havengebouw is dat de studenten gaan kiezen voor het vak commercial and maritime law, zodat de ‘natte praktijk’ in het rechtsbedrijf verzekerd blijft van jonge aanwas. We ontmoeten twee advocaten en een student-stagiaire, die zo kort in de natte praktijk werken dat zij nog nat achter de oren zijn. Rens Deutekom werkt bij Van Harmelen Beijneveld Van Houten en is bezig met het oprichten van de Vereniging van Vervoerrecht Studenten. “Ik kom van kinds af aan in Rotterdam en was al vroeg onder de indruk van de bedrijvigheid en de haven. Dat wilde ik verbinden met het recht.” Christopher van Wulften Palthe, student-stagiaire bij Kneppelhout & Korthals: “Mijn vader was vroeger stuurman. Ik ben enthousiast gemaakt door de colleges van Richard Zwitser tijdens de master commercial law. Ik heb op diens aanraden het boek Van haven en handel gelezen, een studieboek over handelsverkeersrecht.” Daphne Smaling werkt bij de Rotterdamse vestiging van Banning: “Mijn opa en oma wonen in Hoogvliet. Ik raakte onder de indruk van de grote opslagtanks bij Pernis. In de Verenigde Staten heb ik olie- en gasrecht en international sales gestudeerd en op de Erasmus Universiteit onder meer maritime casualties.” Er zijn in Nederland 32 advocatenkantoren met een natte praktijk. Het merendeel zit in Rotterdam. De kantoren zouden veel meer werk hebben als reders en transporteurs hun ruzies niet standaard in Londen zouden uitvechten.

nr. 1 – 2012

107

Waar trekt u de streep?

De eis van mijn ex staat niet in verhouding tot de resultaten van

Ik heb mijn carrière

de afgelopen 5 jaar.

aan de kant gezet zodat mijn ex zijn bedrijf de afgelopen 5 jaar heeft kunnen bouwen!

U zoekt een Register Valuator... De waarde van een onderneming is niet zomaar een boekhoudkundige rekensom... Daarom is een deskundig oordeel zo belangrijk. De bij het NIRV aangesloten Register Valuators, beschikken over de juiste kennis om zo’n belangrijk oordeel te vellen.

Nederlands Instituut voor Register Valuators www.nirv.nl

ZEEVERVOERSRECHT

Emergency app In de zeventiende en achttiende eeuw vochten de Nederlanders en Engelsen vier zeeoorlogen uit. “Handelsconflicten en de hegemonie ter zee vormden de inzet van deze oorlogen. Zo gaf de Nederlandse suprematie in Oost-Indië veelvuldig aanleiding tot onvrede. Ook de Nederlandse haringvisserij in Britse kustwateren viel niet in goede aarde”, lezen we op www.geheugenvannederland.nl. Na vier zeeoorlogen volgden de Britten de Nederlanders op als heersers van de wereldzeeën. Nadien stortte ook het Britse koloniale rijk ineen. Maar Brittannia rules nog altijd de financiële en zakelijke waves. Vrijwel alle scheepvaartverzekeraars zitten in Londen. Ook de maritieme rechtspraktijk is geconcentreerd in Londen. Negen van de tien juridische geschillen worden in Londen beslecht door arbiters van de London Maritime Arbitrators Association (LMAA). De rechters van het Admiralty Court verwijzen alle zaken eerst door naar mediators. En dat zijn arbiters van de LMAA. “Onmiddellijke toegang tot HFW’s Admiralty team. Waar ter wereld U ook bent, U bent verzekerd van onmiddellijke steun bij een scheepvaartincident.” Met deze veelbelovende tekst lanceerde Holman Fenwick Willan afgelopen september zijn Admiralty Emergency Response App. De maritieme praktijk van het advocatenkantoor staat hoog in de Legal Top 500. De app is ontworpen om de maritieme bedrijfstak in staat te stellen “snel te reageren bij ongevallen wanneer en waar ze zich ook voordoen”. Als Mr. een melding wil doen, bepaalt de app onze locatie. Dat blijkt een adres anderhalve kilometer verderop. Maar met zo’n foutenmarge zal een schip van enige omvang op open water wel te vinden zijn. De app werkt verder als een telefoongidsje met de cv’s van de advocaten in Londen, Parijs, Piraeus, Dubai, Hongkong, Shanghai, Singapore, Melbourne en Sydney. Een kantoor in Rotterdam ontbreekt.

Casualty chasing Taco van der Valk, advocaat bij AKD, arbiter en plaatsvervangend-raadsheer: “De app tekent de gehaaidheid van Engelse advocaten. Hun service is goed. Ze zijn de hele week 24 uur per dag bereikbaar. Net als wij trouwens.” Engelse advocaten deinzen er naar verluidt niet voor terug per helikopter naar een cliënt in juridische nood te vliegen. Maar op Mr.’s herhaald verzoek om terug te bellen, reageert HFW’s Admiralty team niet. (Hoewel het natuurlijk niet uitgesloten is dat de helikopter anderhalve kilometer verderop is geland...) Voor de omzet is casualty chasing niet allesbepalend. Slechts een deel van het werk komt voort uit aanvaringen en ongelukken. In veel gevallen spreken reders, verladers en be-

vrachters op voorhand af waar zij hun eventuele geschillen laten beslechten, door een forum- en rechtskeuze op te nemen in hun contracten. “Voor veel partijen is Londen daarbij de norm,” zegt Johan de Haan, jurist bij de Noord-Nederlandsche P&I Club, een onderlinge P&I-verzekeraar voor de internationale scheepvaart (P&I staat voor Protection & Indemnity). “De Engelse dominantie is van historische en praktische aard. Tot het begin van de vorige eeuw was het merendeel van de wereldvloot in Engelse handen. Engelse reders bepaalden dan ook vaak waar juridische geschillen werden uitgevochten. In die periode waren er nog geen internationale afspraken of verdragen waar partijen zich op konden beroepen. De praktische reden om voor Londen te kiezen is

“VOOR VEEL PARTIJEN IS LONDEN DE NORM”

de zekerheid die het Engelse rechtssysteem biedt aan partijen in het internationale transport. Vooral vanwege de uitgebreide jurisprudentie op het gebied van maritieme rechtspraak, die teruggaat op de traditie van een aantal eeuwen, en het gebruik van het Engels als internationale handelstaal.”

Londen, tenzij De Haan: “Een voorbeeld: als een Nederlandse reder en een Braziliaanse bevrachter een contract sluiten, kunnen zij natuurlijk afspreken om geschillen te laten beslechten in Nederland of Brazilië. Maar in dat geval speelt een van de partijen een thuiswedstrijd. En soms is het een jurisdictie met weinig maritieme kennis en met een lastige taal. Het Engelse systeem is voor beide partijen neutraal met een sterke maritieme traditie. Ook Nederlandse contractspartijen kiezen lang niet altijd voor de Nederlandse jurisdictie. Dezelfde overwegingen gelden voor financiers en verzekeraars. In veel standaardcontracten wordt gekozen voor Engels recht en een Engels forum. In dat van de invloedrijke internationale redersvereniging BIMCO bijvoorbeeld. In dit soort contracten moet je er bewust voor kiezen om ander recht toepasselijk te laten zijn.” Op haar website heeft BIMCO een rijtje hyperlinks naar alternatieve arbitragecentra in China, Denemarken, Frankrijk, Duitsland, Griekenland, Nederland, Singapore, Zweden en de Verenigde Staten. Maar in de tekst daarboven geeft de vereniging aan dat de arbitrageclausules in die centra niet formeel zijn goedgekeurd of aanbevolen door BIMCO, maar alleen ter beschikking worden gesteld aan leden om

nr. 1 – 2012

109

hun business te faciliteren. BIMCO-leden zullen dus niet zo gauw uitwijken naar een andere plaats dan Londen. Te meer omdat bij contractonderhandelingen commerciële overwegingen de doorslag geven. Een reder of transporteur zal niet snel een punt maken van de jurisdictiekeuze. En zo drijven ruim negen van de tien juridische kwesties vanzelf onder de Tower Bridge door the City binnen. Volgens Grant Hunter van BIMCO kiest de redersvereniging voor Londen vanwege de taal, de traditie en expertise: “Commerciële overeenkomsten in verschillende talen opmaken kan vaak leiden tot interpretatieverschillen en inconsistenties. Daarom publiceren wij onze standaardcontracten in één taal: het Engels. Dat is nu eenmaal de algemeen erkende internationale taal van vervoerders en het ziet er niet naar uit dat dat in de nabije toekomst verandert.” De keuze van BIMCO voor Londen is verder ingegeven door de “rijkdom aan ervaring, kennis en expertise” van Engelse arbiters die met Engels recht werken. Bovendien stuurt de International Group of P&I Clubs in Londen daar ook op aan als zij BIMCO voorzetten geeft voor standaardcontracten en -clausules. De standaardkeuze voor ‘Londen, tenzij’ is bedoeld om bij geschillen “een tweede discussie over de jurisdictie te vermijden” als de partijen vergeten zijn hierover iets af te spreken. Hunter: “Als New York, Singapore of Rotterdam de leidende plaats voor maritieme arbitrage waren, zouden wij zonder twijfel onze bepalingen aanpassen.”

Rotterdam Rules Op 23 september 2009 hebben zestien landen tijdens een officiële ceremonie in Rotterdam de VN-Conventie inzake contracten voor het internationale vervoer van goederen geheel of gedeeltelijk over zee ondertekend. Het in 1897 opgerichte en in Antwerpen gevestigde Comité Maritime International (CMI) heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan deze stap op weg naar wereldwijde uniformering van het zeevervoersrecht. Omdat de ceremonie in Rotterdam plaatsvond, staat het verdrag ook wel bekend onder de naam Rotterdam Rules. Maar dat betekent niet dat Rotterdam rules. Advocaat Van der Valk: “Het verdrag verandert vooralsnog niets aan de bestaande praktijk van jurisdictiekeuze.” Het stoort de natte juristen in Nederland dat ook Nederlandse partijen zich naar Londen laten lokken. Daarom is in 2008 het Dutch Legal Network for Shipping and Transport (DLNST) opgericht. Directeur Emily Dérogée werkt al sinds 1975 in de juridisch maritieme sector. Zij was 23 jaar werkzaam bij NautaDutilh en drie jaar bij AKD. “Home is where your jurisdiction is”, houdt zij de studenten voor tijdens de Wereldhavendagen. Tegen Mr.: “Van de zeventig studenten die hier zijn, komen er slechts twintig uit Nederland. En van de buitenlandse stu-

110

nr. 1 – 2012

denten komt er slechts één uit een common law land: een Ier. Engelse studenten komen gewoon niet naar Rotterdam.” Ook dat tekent de dominantie van het Angelsaksische recht.

Lobby Dérogée: “Napoleons civiel recht heeft zich over het grootste deel van de wereld verspreid, tot in Azië toe. Zestien van de grootste twintig havens ter wereld liggen in een civil law land.” Omdat er minder in de wet staat, zijn common law contracten vaak dikke pakken papier. Alles moet immers tot in de kleinste details worden vastgelegd. De voorstanders van common law vinden dat een voordeel, omdat buitenlandse contractpartijen dan duidelijk kunnen zien wat is afgesproken. Want wat er in continentale civil law landen in de wet staat kunnen zij vaak niet lezen. Bovendien loopt de toepassing van al die nationale wetten op het continent nogal uiteen. De voorstanders van civil law wijzen erop dat de contracten een stuk dunner kunnen zijn omdat veel

DE ROTTERDAM RULES BETEKENEN NIET DAT ROTTERDAM RULES

rechtsontwikkelingen zijn neergeslagen in de wet. Hun belangrijkste kritiek op de common law is dat procederen volgens Angelsaksische recht stervensduur is. Dérogée: “Bij het Adminirality Court heb je een solicitor en een barrister nodig. En bij het Court en de LMAA moet je karrevrachten documenten naar binnen kruien en soms weken op de gang wachten om te kunnen getuigen. Daarbij komt dat de advocaten er ongeveer het dubbele kosten van Nederlandse advocaten. Met een eis van drie ton kun je zes ton aan proceskosten kwijt zijn.” Advocaat Gijs Noordam (Schipper Noordam) is het met Dérogée eens dat te veel wordt uitgeweken naar Londen. “Procedures kosten daar veel en duren lang. Dat zeg ik tegen al mijn cliënten die voor andere dingen bij mij langskomen. De arbiters van het Nederlandse TAMARA – Transport And Maritime Arbitration Rotterdam-Amsterdam – kunnen ook Engels recht toepassen. Het instituut zou dan wel een naam moeten hebben die duidelijker is voor buitenlanders.” Het lobby-platform DLNST pleit in een brochure voor “Geschillenbeslechting in Nederland volgens Nederlandse civielrechtelijke regels”. De Nederlandse talenkennis wordt geroemd: “Van oudsher hebben de Nederlandse rechters, arbiters, advocaten en experts geen moeite met vreemde talen zoals Engels, Duits en Frans. Stukken in die talen kun-

ZEEVERVOERSRECHT

Frans-Duitse lobby De dominantie van de Engelsen en Amerikanen wordt breder gevoeld. Daarom richtten Franse en Duitse advocaten, notarissen en andere juristen in 2007 de Fondation pour le Droit Continental op. De stichting heeft afgelopen jaar meertalige brochures uitgebracht om beslissers, multinationale ondernemers en juristen in de internationale praktijk op het spoor te zetten van het continentale recht, dat “efficiënt, goedkoper en zeker” is. Volgens de aan de stichting verbonden advocaat Reinhard Damman is de oprichting een reactie op een rapport van de Wereldbank. “Dit plaatste het continentaal-Europese rechtssysteem enkele jaren geleden in dezelfde rangorde als Afrikaanse staten, omdat het rigide en ouderwets zou zijn. De Wereldbank prees het Angelsaksische recht aan als zeer flexibel.” Maar die reputatie is achterhaald. De continentale wetgever speelt tegenwoordig snel in op ontwikkelingen, terwijl ook in Engeland steeds meer in wetten wordt vastgelegd. http://www.fondation-droitcontinental.org

nen veelal zonder vertaling in een procedure worden overgelegd. In andere landen moeten bewijsstukken vaak (beëdigd) vertaald worden. Dat leidt niet alleen tot hoge kosten, maar ook tot het risico van foute vertalingen.”

“IN LONDEN KUN JE MET EEN EIS VAN DRIE TON ZES TON AAN

onbekend en onbemind: “Rotterdam is geen locatie voor internationale arbitrage. Respondenten zien de Rotterdamse arbitrage-instituten op zich zeker als capabel en benadrukken ook de veel schappelijker prijzen, maar voegen daaraan toe dat men in Rotterdam niet per se sneller is en dat er veel te weinig aan public relations wordt gedaan. Buitenlandse partijen weten nauwelijks dat de mogelijkheid bestaat om op hoog nat niveau in Rotterdam te arbitreren. Op nationaal niveau neemt arbitrage in Rotterdam echter in populariteit toe. Respondenten kennen de mogelijkheden vanuit Londen en staan positief tegenover de lagere kosten, de doorlooptijd en de hoge expertise in Rotterdam.” Ook Rotterdammer Daniël Sikkens, interim-bedrijfsjurist bij Maersk, staat niet onwelwillend tegenover arbitrage in Nederland. “TAMARA is snel en efficiënt tegen relatief lage kosten. Echt Rotterdams. Dat spreekt mij aan. Maar arbitrage zou dan wel op grond van Nederlands recht moeten. Bij Nederlandse partijen schuif ik waar mogelijk Nederlands recht naar voren. Maar hoe overtuig ik mijn Amerikaanse contractpartner om voor Nederlands recht en voor arbitrage in Nederland te kiezen? In simpele gevallen zou TAMARA Engels recht kunnen toepassen, ja. Maar als het gaat om fine tuning zou je misschien toch voor een second opinion naar Engeland moeten. De keuze in de maritieme wereld voor UK law is historisch bepaald. Het is heel veel werk om dat te gaan wijzigen. Dan zou de hele industrie dat moeten doen. En ook al is het Nederlandse recht in de Nederlandse rechtspraak kwalitatief goed, er is geen prangende reden om de keuze voor Engels recht ter discussie te stellen. Wij vervoeren jaarlijks miljoenen containers en het aantal keren dat er iets misgaat, ligt heel ver onder de één procent. Het aantal keren dat wordt geprocedeerd, ligt daar weer heel ver onder. Voor ons is de hele discussie nogal remote.”

PROCESKOSTEN KWIJT ZIJN” Dure super-tanker En, zo voegt DLNST-directeur Dérogée er aan toe: “Bij TAMARA kun je nu geheel digitaal procederen. De eerste zaken met uitsluitend buitenlandse partijen hebben zich al aangediend.”

Even goed maar goedkoper DLNST wijst met instemming op een onderzoek dat de Radboud Universiteit Nijmegen in 2010 uitvoerde voor de Raad voor de rechtspraak (‘Specialisatie loont’). In dat onderzoek klagen bedrijven over de hoge kosten in Londen. De ‘natte kamer’ van de Rotterdam rechtbank heeft bij de geïnterviewde Nederlandse bedrijven daarentegen “een gedegen reputatie wat betreft juridische en ook inhoudelijke deskundigheid”. Volgens de onderzoekers is het arbitrage-instituut TAMARA

Het baart de Corporation of London – een bedrijf dat onder meer tot taak heeft het Londense zakencentrum te promoten – zorgen dat Londen zich een beetje uit de markt dreigt te prijzen. “The maritime services cluster in London is a very large, mature and dynamic sector. It is also a key exporter of maritime services worldwide”, staat in een rapport uit 2004. Maar overzeese concurrenten proberen het cluster uit elkaar te trekken met lagere kosten. Van de ondervraagde professionals uit de maritieme bedrijfstak denkt 98% dat Londen op dat moment het centrum bij uitstek is voor maritieme dienstverlening. Maar 59% gelooft ook dat Londen deze positie over tien tot twintig jaar kwijt zal zijn. In het hoofdstukje over de juridische dienstverlening staat onder meer dat de geringe afstand tot Londen respectievelijk Brussel van Rotterdam een potentieel aantrekkelijk centrum

nr. 1 – 2012

111

" " " ! " " ! "

. $- ,*( )/ # . (*( ). *( *).. ( . *)- *+ . ) ( ) 0**, ) 0 ," '$% &$)"./-- )/1#/$$" +*'$- )*)-'. ,).$ ! & ,'-/ )&..1$%)-. ) /)$ & , $-*)" -#$&.# $-0 ,2 & ,$)" **& 0**, /1 ,* +-)-+,& '$%&# $ *0 ,'$% )-,$-$*0 ,2 & ,$)" ) *0 ,$" &).**," *) ) 0 ,2 & ,$)" ) -+ $' +,*/. )# )*).1$&& '1,$%1$%*++, ($ -+, ) )0**,1, )0 , . , ) (**$*(1,. 2$%) )& ' )&1 -.$ 0)-+ $'$-.$ ) 1 ,& '$%&1 . )1. ,$)) )/1 ,* +-",* +-+ '. '0)/1*'' "-# ) *0 ,-.+'" (&. 5 SVc`VadRcSVZUd`_XVdTYZ\eYVZUXVUfcV_UVUVYV]V]`àeZ[U XVcV_`^^VVcUVgVckV\VcRRc k`hV]Z_UZgZUfVV]^`XV]Z[\R]dàT`]]VTeZVgVSRdZdg``cUVYV]V^RRedTYRa Y`XVgVckV\VcUVSVUcRXV_^`XV]Z[\^RiZ^RR]$&!!!!Vfc`à[RRcSRdZd 5 ]VVWeZ[UdRWYR_\V]Z[\VacV^ZV c`\Vcd _ZVec`\Vcd k`hV]Z_UZgZUfVV]^`XV]Z[\R]dT`]]VTeZVW VV_g`fUZX[RRc]Z[\dRR_eVaRddV_

3 %$$!"!&%&! " &$"&%!(%'$% "$"#!!!!)&! !)%&'&#$%"% &!!&)"$!

"!&)&!($*"$&(""$' ($*$!!'!!$ ($*$$!&'!&$!! '%'%&!&+(""$!'!!! !$%$!*(""$ !""$&))&!)&!') $!&!!!"! ! ! &%&!$"#"%%!! ($*$$%!($%&$ $%'(""$%"&!4

$&"$ ,!

5 g`]]VUZXVZ_]`àUV\\Z_XSVc`VadW`feV_g``cZ_XR_XdURef^gVckV\VcZ_X XVcV_`^^VVcUVgVckV\VcRRc _ZVfhVe`VecVUV_UVaRce_VcdRfe`^ReZdTY^VVgVckV\VcUk`_UVcRR_^V]UZ_X fZeecVUV_UVaRce_VcdV_hVc\_V^VcdgVckV\VcUg``c^V]UZ_XV_UZV_`X SZ__V_\`^V_fZe]`àUV\\Z_X $-

)+,*/&.0)/.- ,.-

CZ_XSRR_HVde#%!EZ]SfcX

MVERZEKERINGEN

10/.-

A`deSfd*"!#&!!!94EZ]SfcX E!"$&*%#)#) ((/.- ,.-)'

=((9(592(565(&+7

maken voor rederijen. Zo verplaatste het Japanse Mitsui OSK Line zijn hoofdkwartier in 2002 van Londen naar Rotterdam. Want, zo lichtte de rederij toe in een persbericht, de “kosten om een organisatie draaiende te houden, zijn in Londen significant hoger vergeleken bij die in het nabije continent”. De conclusie is dan ook dat er snel iets moet gebeuren om het maritieme cluster in Londen te verdedigen. “It is a super-tanker that cannot readily change its course.”

“NEDERLAND ZOU HET EUROPESE SINGAPORE KUNNEN WORDEN”

Grant Hunter van BIMCO: “Het is ons bekend dat sommige partijen de maritieme arbitrage in Londen zien als een betrekkelijk langzaam en duur proces. Het is ons ook bekend dat sommige partijen er daarom voor hebben gekozen hun zaak voor te leggen aan het Engelse High Court, dat zijn case management in de loop der jaren heeft verbeterd om de doorlooptijden te bekorten. Sommige partijen kiezen ook voor arbitrage in een andere plaats.”

Zieltjes winnen Ook Rotterdam moet zichzelf promoten. Emily Dérogée put hoop uit de Londense call for action. In haar praatje voor de rechtenstudenten in het Havengebouw legt de Rotterdamse de passage zo uit dat Londen Rotterdam ziet als een bedreiging. Dérogée hoopt dat Griekse reders belangstelling voor arbitrage in Rotterdam gaan tonen. “Griekse reders hebben samen de grootste vloot ter wereld. Ze vertrouwen elkaar niet, daarom spreken ze af hun geschillen voor te leg-

gen aan het Admiralty Court of de LMAA in Londen. DLNST probeert ze naar Rotterdam te krijgen. Ik heb goede contacten met Griekse advocaten.” Gijs Noordam vindt het nodig om buitenlandse reders over de streep te trekken. Maar hij wijst er wel op dat de Griekse reders van oudsher “een hele sterke band hebben met Londen”. Daarom moet de Nederlandse lobby volgens hem vooral “zieltjes winnen in Nederland”. Half november belegden DLNST en de Nederlandse Vereniging voor Zee- en Vervoersrecht (NVZV) een bijeenkomst voor juristen en ondernemers. NVZV-voorzitter Taco van der Valk: “Wij hebben hen gevraagd wat zij van de Nederlandse rechtspraak en arbitrage vinden. Wat zij van het Engelse rechtssysteem vinden. Of zij eventueel zouden willen veranderen. De brancheverenigingen staan ervoor open. Je moet bedrijven niet verplichten hun zaken in Nederland te laten berechten. Wij moeten zelf zorgen voor een goede dienstverlening, die opweegt tegen die van anderen. Daarbij is de prijs-kwaliteit-verhouding een belangrijke factor.” Doelend op de door Lord Elgin ontvreemde Griekse marmersculpturen zegt Dérogée: “We willen Londen niets afpakken, maar alleen onze Elgin Marbles terug.” Van der Valk is hoopvol. “Engelse pogingen om het Comité Maritime International naar Londen te laten verhuizen, zijn op niets uitgelopen. Het CMI werkt echter wel aan de opening van een representative office in Singapore. Singapore heeft na Shanghai de grootste haven ter wereld en een soort Engels recht met een eigen jurisdictie. Engelse advocatenkantoren hebben daar al langer eigen vestigingen, maar die propageren sinds enige tijd Singaporees recht en Singaporese jurisdictie. Daarmee ondergraven de kantoren zelf de centrale rol van de expertise in Londen. Het kleine neutrale Nederland zou het Europese Singapore kunnen worden.”

Wij spraken met (van links naar rechts): ä7DFRYDQGHU9DONDGYRFDDW bij AKD ä-RKDQGH+DDQMXULVWELMGH 1RRUG1HGHUODQGVH3 ,&OXE ä(PLO\'«URJ«HGLUHFWHXU 'XWFK/HJDO1HWZRUNIRU 6KLSSLQJDQG7UDQVSRUW ä'DQLO6LNNHQVLQWHULP EHGULMIVMXULVWELM0DHUVN ä*LMV1RRUGDPDGYRFDDWELM 6FKLSSHU1RRUGDP

nr. 1 – 2012

113

Nieuwe opleiding: ‘best of both worlds’ door Annelieke Fenstra foto Chantal Ariëns

Flexibiliteit en kwaliteit. Dat zijn de kenmerken van de nieuwe afstandsopleiding hbo-rechten van de Open Juridische Hogeschool, een samenwerkingsverband van Open Universiteit en Juridische Hogeschool AvansFontys. Mr. sprak met twee van de grondleggers: Gerard Hupperetz en Evert Stamhuis. “Je kunt deze opleiding volledig zelfstandig indelen.”

Gerard Hupperetz (Juridische Hogeschool Avans-Fontys; links) en Evert Stamhuis (Open Universiteit)

114

nr. 1 – 2012

De visie van... Gerard Hupperetz en Evert Stamhuis inds 1 november te volgen: de ‘afstandsopleiding’ hbo-rechten van de Open Juridische Hogeschool (OJH), waarin de Juridische Hogeschool Avans-Fontys en de Open Universiteit samenwerken. De opleiding is bedoeld voor mensen die al werkzaam zijn in een juridische omgeving en hierin willen doorgroeien. Dit kunnen medewerkers zijn van bijvoorbeeld verzekeringsmaatschappijen, gemeenten, provincies, bedrijven en advocaten- of notariskantoren. De kennis die men tijdens de studie verwerft kan direct in de praktijk worden toegepast. Tot nu toe hebben ongeveer vijftien mensen zich ingeschreven. Mr. Gerard Hupperetz, directeur van de Juridische Hogeschool Avans-Fontys (JHS): “Er is een type student dat het plezierig vindt om op basis van vrijheid van tijd, plaats en tempo te

S

studeren. Deeltijdopleidingen verplichten toch vaak tot wekelijkse aanwezigheid. De opleiding hbo-rechten aan de OJH kan daarentegen volledig zelfstandig worden ingedeeld en gevolgd en het niveau is hetzelfde.”

Natuurlijke partners Ongeveer acht jaar geleden schoten hbo-rechtenopleidingen als paddenstoelen uit de grond. Vanaf het eerste moment beoordeelden zowel deskundigen als studenten de JHS als de beste. Zo schittert de hogeschool in de Keuzegids 2012 wederom op nummer één en ook in het studentenonderzoek ‘De beste studies van 2011’ van Elsevier staat de school bovenaan de ranglijst. De Open Universiteit (OU) scoort in studentenenquêtes eveneens zeer hoog. “Dat maakt ons natuurlijke partners van elkaar”, aldus Evert Stamhuis, decaan van de rechtenfaculteit van de OU. Hupperetz: “Het is de kwaliteit van onze expertises die het samen maken; de combinatie van het curriculum van hbo-rechten van Avans-Fontys en de technologie en didactiek van docentextensief studeren van de OU. Dus ‘the best of both worlds’.”

maakt op basis van de concrete werksituatie van de student. De werkgever is overigens ook betrokken bij de beoordeling van de student: hij moet mede bepalen of er inderdaad een (juridische) competentiegroei bij de student (zijn werknemer) heeft plaatsgevonden. Deze groei is nodig om te slagen voor de opleidingsonderdelen.” In de elektronische leeromgeving is niet alleen studiemateriaal opgenomen, maar ook studietaken en vele (oefen)opdrachten met feedback, die de student voorbereiden op het tentamen of de opdracht waarmee een vak of ondedeel daarvan wordt afgesloten. De student bepaalt zelf wanneer hij het tentamen of de opdracht wil maken. “Met collectieve examens zouden we realtime moeten werken. Dat is erg inflexibel en past niet binnen het concept van ons afstandsonderwijs. We proberen ervoor te zorgen dat de vrijheid van tijd, plaats en tempo zoveel mogelijk overeind blijft”, zegt Stamhuis. Heeft een student alle onderdelen van een studieblok succesvol afgerond, dan ontvangt hij een certificaat voor het betreffende studieblok.

Niet goedkoop Concurrenten opgelet Hupperetz en Stamhuis denken dat de nieuwe opleiding door andere aanbieders van afstandsonderwijs, zoals LOI, NTI en NCOI, wordt gevreesd. De opleiding hbo-rechten van de OJH, die wordt aangeboden in studieblokken, is heel anders dan het onderwijs van deze commerciële instituten en dat zit ’m in de kwaliteit volgens beiden. Stamhuis: “Bovendien, bij de OJH is de student weliswaar vrij, maar nooit alleen. Er is continu begeleiding op afstand via diverse begeleidingsinstrumenten, waaronder discussiegroepen en virtuele klassen, in de speciaal beschikbaar gestelde elektronische leeromgeving. Daarnaast is de opleiding geïntegreerd in het werk van de student. Bij de studieonderdelen moeten namelijk opdrachten worden ge-

De afstandsopleiding is opgebouwd uit in totaal tien studieblokken die verdeeld zijn over vier studiejaren. In de propedeusefase hebben de blokken elk een omvang van vijftien studiepunten en in de postpropedeusefase is dat per blok dertig studiepunten. Betaling geschiedt per blok en dat is niet bepaald goedkoop: voor een studieblok van vijftien studiepunten betaalt men ongeveer 800 euro. Voor de propedeuse ben je dus snel zo’n 3200 euro kwijt. Dat is het dubbele van het wettelijk collegegeld (circa 1700 euro) dat voor een reguliere opleiding per jaar dient te worden betaald. Stamhuis: “Maar bij de OJH betaal je naar de hoeveelheid opleiding die je consumeert. Je schrijft je in per studieblok en betaalt ook per studieblok en je kunt in principe zelf bepalen hoe

nr. 1 – 2012

115

lang je over een studieblok doet. Je zit dus niet vast aan de prijs voor een heel studiejaar, waarin je dan ook nog eens alle studieonderdelen in dat ene jaar moet afronden.” Hupperetz valt hem bij: “Daarbij komt dat als je al een hbo-opleiding hebt gedaan je bij andere instituten wordt geconfron-

opgedane kennis en vaardigheden direct in de praktijk brengt.”

Juridisering Studenten van de OJH kunnen – net als andere hbo-rechtenafgestudeerden – na het behalen van de opleiding schakelen naar een master via een van

“DAT AL HET JURIDISCH WERK VAN ACADEMISCH NIVEAU IS, IS EEN MYTHE”

teerd met instellingscollegegeld van om en de nabij 6000 euro dat tegenwoordig per collegejaar moet worden betaald voor een tweede bachelor. Dan is de OJH dus echt goedkoper. Bovendien zijn veel werkgevers bereid mee te betalen aan de opleiding, zeker als ze merken dat de werknemer de

de schakelprogramma’s (met of zonder civiel effect) van de OU. Hupperetz zegt dit niet direct te stimuleren. Hij wil juist studenten verleiden om na het hbo de beroepspraktijk in te gaan. “Helaas denken rechtenstudenten nog altijd vooral aan de traditionele juridische beroepen waarvoor zij de mr.-titel

willen behalen. Wij zijn nu nadrukkelijk bezig hen te laten zien dat er meer mooie en spannende werkplekken zijn. De samenleving juridiseert en dat is geen hype, maar iets waarmee we moeten leren leven. In iedere organisatie komt steeds meer juridisch werk. Het punt is alleen dat het werkveld zelf redelijk conservatief van aard is. Er wordt vaak gedacht dat al het juridisch werk van academisch niveau is, maar dat is een mythe.” De juridische wereld heeft volgens Stamhuis nooit een echte functiedifferentiatie gekend. “Je was academisch jurist of secretaresse/ondersteuner met hooguit wat juridische bijscholing, maar daar zat niks tussen. In bijvoorbeeld de gezondheidszorg is er juist heel veel functiedifferentiatie. Dat willen we ook in de juridische sector bereiken.” Voor meer informatie over de Open Juridische Hogeschool: www.ojh.nl.

Kan niet bestaat niet in Enschede. Enschede barst van de ambities. De stad timmert behoorlijk aan de weg en doet dat met mensen die van aanpakken weten. Mensen met visie en durf die binnen die ambities hun kansen zien en grijpen. Samen met de inwoners maken zij van Enschede het kloppend hart van het Oosten.

Advocaat (medewerker/gevorderde stagiaire) v/m - 30 uur per week Initiatiefrijk, communicatief en samenwerkingsgericht en ook zelfstandig en onafhankelijk? Dan ben jij wellicht de tweede advocaat in dienst van de gemeente Enschede. Wij zoeken een enthousiaste professional, die het een uitdaging vindt om de functie van advocaat in te vullen binnen een grote en dynamische organisatie. Als advocaat ben je actief op verschillende werkterreinen. Zo geef je civielrechtelijke advisering, voer je (een deel van de) civiele procesvertegenwoordiging en regel je aansprakelijkstellingen en schadeverhaal op verschillende terreinen. Ter aanvulling van de huidige praktijk is kennis van het bouwen aanbestedingsrecht een pré. Kijk op www.enschede.nl/vacatures

Enschede. De stad. Haar mensen. Jouw toekomst.

enschede.nl

116

nr. 1 – 2012

Muraal

Kantoor met schietbaan

Het NFI heeft een zwaar beveiligde en hermetisch gesloten buitenkant. Binnen zijn er ruime laboratoria, en is er kunst ter verstrooiing van de meestal supergeconcentreerde medewerkers.

NEDERLANDS FORENSISCH INSTITUUT

Westfriese gangsterkunst tekst & foto’s Chris van Houts

H

et Nederlands Forensisch Instituut (NFI) be-

ook een zwaar beveiligde en hermetisch gesloten

staat uit een compacte rechthoek met zes pa-

buitenkant. Persvoorlichter Eef Herregodts weet

tio’s. Het bevat onder meer hypermoderne labora-

dat het Nederlands Forensisch Instituut voldoet

toria en kantoorruimtes, een schietbaan voor

aan alle eisen voor een forensisch laboratorium:

schietproeven, een auditorium en een uitgebreide

“De beveiliging is goed geregeld, evenals opslag,

mediatheek. “De schietbaan is 45 meter, en on-

de interne logistiek en – niet te vergeten – de ar-

danks wat kleine grapjes van de architect in de

beidsomstandigheden. En dat moet ook wel, want

kleuren en de strepen zijn we er zeer blij mee. Vak-

onze opdrachtgevers mogen van ons state-of-the-

genoten uit het buitenland die met een verbouwing

art technologie en wetenschap verwachten. Er zijn

bezig zijn, komen regelmatig bij ons ‘afkijken’”,

hier meer dan dertig onderzoeksgebieden. Onze

vertelt een trotse Benno Jacobs, forensisch wa-

uitgangspunten: inhoudelijke objectiviteit en we-

pendeskundige bij het NFI.

tenschappelijke integriteit.”

Ook Wim Heijen, afdelingshoofd Humane Biologi-

De kunstenaars hoefden bij hun plannen nauwe-

sche Sporen, is tevreden. Boven in het gebouw laat

lijks rekening te houden met bezoekers van buiten

hij zien dat de laboratoria groter zijn dan de kanto-

– die zijn er bijna niet – maar des te meer met de

ren. Een van de redenen: “Bij veel onderzoeken

werknemers: er moest verstrooiing komen voor de

heb je ruimte nodig. Soms is een zakdoek een be-

meestal supergeconcentreerde medewerkers. Als

wijsstuk, maar het kan ook een laken zijn!” Dat de

alle bordjes op de deuren naast elkaar gelegd zou-

kantoren aan de binnenkant van het gebouw zitten

den worden, dan komt er een spannend verhaal

en de laboratoria aan de buitenkant, is omdat voor

tevoorschijn over het Westfriese gangstermeisje

veel onderzoeken daglicht nodig is en de labs geen

Aly Koopman. En de konijnen in de patio’s? Dat zijn

te openen ramen mochten hebben. Zo ontstond er

(collega-)speurneuzen!

Tips voor deze rubriek: info mr-magazine.nl

118

nr. 1 – 2012

Muraal

“VAKGENOTEN UIT HET BUITENLAND DIE AAN HET VERBOUWEN ZIJN, KOMEN REGELMATIG ‘AFKIJKEN’ BIJ ONS” Kantoor Het Nederlands Forensisch Instituut Waar Laan van Ypenburg 6 in Den Haag september 2004

Sinds

Personeel ca. 750 werknemers

Architect Kees Kaan (Claus en Kaan Architecten) Kunst konijnen: Femke Schaap, misdaadbeeldverhaal op de deuren: Joep Neefjes en fotowand achter de receptie: Henze Boekhout

nr. 1 – 2012

119

-XULVW"*HHIRQVRQOLQHXZPHQLQJ :LMKRUHQJUDDJYDQX

6QHOUHFKW

+RRUHQZHGHUKRRUGDWLVYDQ]HOIVSUHNHQGLQ

,QYORHGXLWRHIHQHQNRVWXVOHFKWVYLMIPLQXWHQ

XZYDN(QQXRRNYRRUXZYDNLQIRUPDWLH8Z

SHUNZDUWDDO%RYHQGLHQPDDNWXDOVGHHOQHPHU

PHQLQJWHOWLQKHWRQOLQHSDQHOMXULGLVFK

NDQVRSLQWHUHVVDQWHSULM]HQ'DDUQDDVWRQWYDQJW

/DDWKRUHQRIRQ]HSURGXFWLGHHsQHQQLHXZH

XGHVJHZHQVWHHQVDPHQYDWWLQJYDQGHRQGHU

FRQFHSWHQDDQVOXLWHQRSXZSUDNWLMN%LMYDORI

]RHNVUHVXOWDWHQ

MXLVWQLHW"0HWHON¶YRQQLV·JDDQZLMDDQGHVODJ

0HHUZHWHQRIGLUHFWOLGZRUGHQ"ZZZNOXZHUQOSDQHOMXULGLVFK

Reizen

Groeten uit Kaap de Goede Hoop door Cees Maris Rechtsfilosoof Cees Maris bracht een maand als gasthoogleraar door in Kaapstad. Hij heeft er vrolijke ervaringen, maar ziet “door zijn rechtsfilosofische bril” eigenlijk vooral politieke conflicten.

“W

e bidden dat de ANC-regering valt!” roept aartsbisschop Desmond Tutu woedend wanneer de Dalai

Lama onder Chinese druk geen visum voor Zuid-Afrika krijgt. Daardoor moet Tutu zijn tachtigste verjaardag vieren zonder zijn spirituele ‘oudere broer’. En dus vervalt de feestrede die de Dalai Lama op 8 oktober zou houden op de University of Western Cape, waar ik deze maand als buitenge-

Wandschildering in de Uni versity of Western Cape

woon hoogleraar rechtsfilosofie doceer. Het publiek moet het doen met een symbolische lege stoel en videobeelden uit In-

ka. Hoewel de Apartheid in 1994 werd afgeschaft en het

dia. De wereld spreekt er schande van dat twee winnaars van

dagelijkse verkeer meestal gemoedelijk verloopt, is de situ-

de Nobelprijs voor de vrede zo worden geschoffeeerd. Maar

atie nog steeds explosief.

het ANC lijkt voorlopig onaantastbaar dankzij zijn absolute parlementaire meerderheid. De partij lijdt wel onder luid-

Regenboognatie

ruchtige interne conflicten. Julius Malema, de populistische

Ik woon in Kaapstad in een gemoderniseerde Victoriaanse

leider van de Jeugdliga, beledigt president Zuma; de partij-

cottage aan de Waterkant, met uitzicht op de Atlantische Oce-

leiding slaat terug met een disciplinaire procedure wegens

aan en de Tafelberg. In 1652 stichtte mijn verre voorvader Jan

onrust stoken. Intussen wordt Malema in een publieke

van Riebeeck hier op Kaap de Goede Hoop een VOC-nederzet-

rechtszaak terechtgewezen: het Gelijkheidshof oordeelt dat

ting als strategische pleisterplaats op de handelsroute naar

hij het lied Aw dubul’ibhunu (Kill de Boer/Schiet de Boer) niet

Indië. De inheemse volken, de Khokhoi en San, werden onder-

meer mag zingen aangezien dat haat zaait tegen blanke Afi-

worpen. Ze vermengden zich met de Europese kolonisten zo-

kaners. Mijn UWC-colleges over recht, orde en vrijheid ha-

dat een groep ontstond die tijdens de Apartheid als ‘kleurlin-

ken dus direct aan bij de politieke werkelijkheid in Zuid-Afri-

gen’ werd afgezonderd van blanken enerzijds en zwarten anderzijds. Daarnaast werden slaven ingevoerd uit andere delen van Afrika en Azië. Nu telt Zuid-Afrika 50 miljoen inwoners: 40 miljoen swart mense, 4,5 miljoen wit mense, 4,5 miljoen bruin mense en 1,2 miljoen Indiërs (aldus Die Burger, 8-10-2011). De eerste groep beschikt sinds 1994 via het ANC over de politieke macht, maar economisch vallen klasse en kleur nog steeds grotendeels samen. Transformatie is het toverwoord voor het proces naar een meer egalitaire ‘regenboognatie’, maar snel gaat dat niet: 25 miljoen voornamelijk zwarte Zuidafrikanen leven van 500 rand per maand, ofwel 1,7 euro per dag. Ronnie Ngalo toont me de townships vol golfplaten hutten van de talloze arme nieuwkomers uit andere delen van Zuid-Afrika. Ze komen af op de rijkdom in de West-Kaap, tijdens de Apartheid slegs vir

straat iets Albert Road, een drukke

Kaapstad buiten het centrum van

blankes en ook nu nog thuisland van veel blanken en kleurlingen. In rijkere gebieden zoals Hout Bay stichten krakers ille-

nr. 1 – 2012

121

Reizen - Wat wilt u bestellen? - Ik wacht nog even, ik heb afgesproken met een vaste klant van u. - O. Hoe heet die klant dan? - Zijn naam weet ik niet. Kunt u alstublieft vast een glas water brengen? Klopt zijn verhaal, of is dit een verzetsdaad? De man krijgt zijn water en verdwijnt na tien minuten. Natuurlijk heb ik ook allerlei vrolijke ervaringen. Vrienden nemen me mee naar de opening van het dansfestival in het fraaie Baxter Theater; de Kaapse eetcultuur is hoog ontwikkeld; ik bestijg de zuidelijkste rotspunt van Kaap de Goede van de Golfplaten huisjes in een

townships

Hoop, spot drie walvissen bij Simon’s Town en een vrijpostige baviaan op mijn motorkap. Maar door mijn rechtsfilosofische bril zie ik vooral politieke conflicten.

gale vestigingen, die de lokale overheid dan weer met geweld ontruimt. Niet in mijn achtertuin! Ik woon in een sjieke buurt,

Taalstrijd

beveiligd door wachters en hekwerk.

Ik ben op UWC uitgenodigd door mijn collega Jacques de Ville,

Op het elegante terras voor mijn huis strijkt een haveloze

vertaler en mede-auteur van het boek Law, Order and Freedom

zwarte man aan een tafeltje neer. Hij pakt een homp brood uit

dat zojuist is uitgegeven door Springer: een geschiedenis van

een papieren zak. De (blanke) eigenaresse schiet op hem af:

de rechtsfilosofie die ik met Frans Jacobs heb geredigeerd en

Mr. Lenet Leusink (l) en Mr. Caroline Bun (r)

.DQWRQUHFKWHUVIRUPXOH"

Hét coachings- en trainingsinstituut voor Advocatuur en Notariaat dat staat voor bewustwording en ontwikkeling

'HZHUNHOLMNHVFKDGHGLHHHQ

Individuele coachingstrajecten

LQGLYLGXHOHZHUNQHPHUOLMGWLV

Inhouse trainingen op maat

HVVHQWLHHOYRRUGHEHSDOLQJ

Masterclass Coachend begeleiden (patroonstraining)

YDQGHRQWVODJYHUJRHGLQJ

Mindfulness: effectiever en hogere kwaliteit in je werk Presenteren

+RHNRPMHGDDUDFKWHU" :LHNHQWGHDUEHLGVPDUNW" :LHNDQLQGHWRHNRPVWNLMNHQ"

‘The happy lawyer’ Verbindingskracht! Reacties deelnemers: “Ze hebben bij groeiNU! een duidelijke visie die vertaald wordt in een hands-on mentaliteit.” “Een uitstekende training door kleinschaligheid en véél persoonlijke aandacht.” “Ik vond het indrukwekkend dat ik zulke heldere inzichten kreeg en antwoord over de grotere verbanden.”

GXLGHOLMNRYHUHPSOR\DELOLWHLW 9RRUPHHULQIRUPDWLHNLMNRSZZZ]R]LWWQO

122

nr. 1 – 2012

M: 06 14 30 25 56

www.groeinu.com

Reizen die de basis vormt van mijn colleges hier. De drie universiteiten rond de Kaap hebben hun etnische kleur van voor 1994 niet volledig verloren. UWC is vanouds een kleurlingenuniversiteit; ik geef ook lezingen op de Universiteit van Stellenbosch (vanouds blank en Boers), en de University of Cape Town (vanouds blank en Brits). Mijn gehoor op US en UCT is gemengd, op UWC is het vrijwel volledig gekleurd of zwart. UWC staat te boek als opener en kritischer. De Universiteit van Stellenbosch probeert het Afrikaans te beschermen tegen het Engels dat als lingua franca oprukt. Colleges worden afwisselend in beide talen gegeven. Bordjes geven tweetalige aanwijzingen: Nie rook nie naast No smoking. Maar de jongere generatie heeft de taalstrijd al opgegeven, uit gêne dat Afrikaans de taal van de voormalige onderdrukker is.

Cees Maris op Kaappunt, Kaap de Goede Hoop

Hoogleraar Geo Quinot houdt zijn inaugurale rede Transformative Legal Education vrijwel volledig in het Engels. Hij pleit voor een creatieve benadering van het recht vanuit het morele perspectief van de Constitutie. Zuid-Afrika kent sinds 1996 een volmaakte liberale constitutie, maar in de sociale en politieke werkelijkheid zijn vrijheid en gelijkheid verre van vanzelfsprekend. De ANC-regering ontwerpt een Wet ter Bescherming van Informatie die publicatie van geclassificeerde informatie verbiedt. Volgens critici kan de overheid zo alles als geclassificeerd aanmerken teneinde haar corruptie te verhullen, ten koste van de arme ZuidAfrikanen. Ze hopen dat het Constitutionele Hof de wet onconstitutioneel verklaart. Maar ANC-bestuurders verzetten zich tegen constitutionele toetsing: de democratische meerderheid, het ANC dus, moet het hoogste woord hebben, niet de ‘contra-revolutionaire’ rechterlijke macht. Meer in het al-

Voorbeelden van de Kaa psen het Martin Melck Hui Hollandse architectuur: de Lutherse kerk (lin ks) s (nu Gold of Africa Museu Kaapstad. m) aan de Strand Street in

gemeen, betogen radicale partijgenoten, heeft het ANC te veel ingeleverd bij het opstellen van de Constitutie. Daarom willen

dat bijna iedereen slechter af is. Maar dat geldt evengoed voor

ze de grondwet veranderen: dat maakt een snellere herverde-

Malema’s oproep tot nationalisatie van de goudmijnen: die

ling van land mogelijk.

kan investeerders afschrikken en wanbeheer en corruptie bevorderen. Onwijze politieke uitingen moet je niet verbieden,

Radicaal protest

maar in een publiek debat bestrijden met tegenargumenten.

Hoe zal het Constitutionele Hof in hoger beroep oordelen over

Bovendien, alleen zo kun je vaststellen of een uiting onwijs is.

de zaak-Malema? In een college over vrijheid toets ik ‘Schiet

Vraagt radicale ongelijkheid niet om radicaal protest?

de Boer’ aan het liberale schadebeginsel dat John Stuart Mill formuleerde in On Liberty (1859): de overheid mag alleen ge-

T-shirt

drag verbieden dat schadelijk is voor anderen. Als klassiek

Op de dag van mijn vertrek eet ik mijn laatste toast met roerei,

strijdlied tegen de Apartheid behoort Aw dubul’ibhunu tot het

bacon en avocado op het terras voor mijn huis. Daar steekt

cultureel erfgoed. Het is niet aannemelijk dat het lied als zo-

een Malema-aanhanger de straat over. Zijn T-shirt zingt ge-

danig meer moorden veroorzaakt. Na 1994 heeft het een nieu-

luidloos maar uit volle borst en toch legaal: BILL THE BOER

we, metaforische betekenis: strijdt voor maatschappelijke transformatie! Zolang als Aw dubul’ibhunu/Skiet die Boer/Kill

Prof. mr. C.W. Maris is hoogleraar rechtsfilosofie aan de Universi-

de Boer niet letterlijk wordt genomen, moet je het vrijuit kun-

teit van Amsterdam en buitengewoon hoogleraar Jurisprudence

nen zingen. Je kunt populistische uitingen als van Malema

aan de University of Western Cape.

natuurlijk wel onbezonnen noemen wegens het gevaar van escalatie. Mogelijk zijn de gevolgen uiteindelijk zo destructief

Gaat u binnenkort op reis? degroeten mr-magazine.nl

nr. 1 – 2012

123

H E T N A C H T K A S TJ E V A N To b i a s C o h e n J e h o r a m

LITERAIRE RECHTVAARDIGHEID Het nachtkastje van Tobias Cohen Jehoram gaat gebukt onder een stapel moetlezen-boeken. En die moeten nog gelezen moeten worden. Het bijhouden van vakliteratuur heeft voorrang, zeker nu het hoogleraarschap erbij is gekomen. Des te belangrijker is een goede boekkeuze.

A

ls eerste noem ik een boek dat een

ver Markus Zusak. Het

vormt voor het eigenlijke verhaal: hoe

verbluffend debuut was, en nog

boek vertelt het verhaal

verziekt het rechterlijk systeem in de

steeds een prachtig, filosofisch, humo-

van de kleine Liesel Me-

Verenigde Staten is. Rechters worden

ristisch, slim en dramatisch werk is:

minger, meegesleurd in

vaak gekozen, waardoor lobbygroepen

Everything is illuminated van Jonathan

de gebeurtenissen van

vrij spel hebben en door campagnes te

Safran Foer. Door de keuze van setting,

haar tijd. Het verhaal

financieren en te frustreren ‘seats on

wordt verteld vanuit het

the bench’ kopen. Daarachter gaan

de typografische grap-

124

pen en de manier waar-

perspectief van de dood; niet alleen een

groepen van enerzijds trial lawyers en

op het verhaal verteld

originele insteek, maar ook één die het

anderzijds industrie schuil, soms zelfs

wordt, houdt de lezer

de schrijver toestaat een min of meer za-

op zaak-niveau. De scheiding loopt ook

voldoende afstand van

kelijk verslag te doen (zij het dat de dood

langs de grens Democraten/Republikei-

het verhaal, dat zich an-

de neiging blijkt te hebben zichzelf als

nen. Het is natuurlijk wat aangezet,

ders niet laat vertellen.

sympathiek te presenteren en aan alles

maar Grisham legt

Verbanden tussen verleden en heden

kleuren te verbinden). Er worden de nodi-

het (daadwerkelijke)

worden niet gemeden en er staan zinnen

ge boeken gestolen, uiteindelijk ook door

probleem op een pijn-

in waarvan je had gehoopt ze zelf nog

de dood zelf, maar deze blijken niet meer

lijke manier bloot. En

eens te schrijven. Mede daarom raad ik

dan een verband te vormen tussen men-

wij maar denken dat

van harte lezing in het Engels aan. Maar

sen die ‘gewoon’, uit menselijk fatsoen,

hij gewoon spannende

ook vanwege de hilarische brieven die de

het juiste doen. Het boek belicht de ver-

boeken schreef, ter-

Oekraïense gids Alex schrijft aan zijn on-

schillende kanten van de oorlog, met uit-

wijl hij – voor de op-

handige reisgenoot Jonathan. Deze zijn

eindelijk natuurlijk slechts één winnaar...

lettende lezer – telkens een maatschap-

opgebouwd uit woordenboeken-Engels,

Nou, dat vraagt om een wat luchtiger

pelijke misstand (met een juridisch

maar zo prachtig dat je het vette Russi-

werkje! Daarvoor kan ik goed terecht bij

aspect) aan de kaak stelt. Is het toch

sche accent erbij hoort. Aan het eind van

advocaat-auteur John Grisham, die met

nog een serieus boek geworden, sorry.

het boek zal alles inderdaad verlicht zijn,

The Appeal weer een prachtig web van

de lezer ook een beetje. Tip: vermijd de

intriges weeft. Dit keer geen grote advo-

Tobias Cohen Jehoram is partner bij De

op dit boek gebaseerde film.

catenkantoren of jet-vliegende class ac-

Brauw Blackstone Westbroek en hoogle-

Een tweede boek dat aan je blijft kleven is

tion lawyers, maar de beschrijving van

raar intellectuele eigendom aan de Eras-

The book thief van de Australische schrij-

een zaak, die eigenlijk slechts het decor

mus Universiteit Rotterdam.

nr. 1 – 2012

66 !* € unt r pe p Law At Web heeft zich in korte tijd bewezen als volwaardig cursusaanbieder. Met webtrainingen van goede inhoudelijke kwaliteit, trainers van het hoogste niveau én de laagste prijs per PO-punt. De webtrainingen van Law At Web kenmerken zich door effectiviteit en efficiency. Geen last van file en geen reistijd. Eenvoudig achter uw pc of laptop inloggen en u volgt live de trainer. De chatmogelijkheden garanderen een optimale interactiviteit.

Programma maart en april 2012 Actualiteiten Estate Planning Prof. mr. B. Schols; Prof. mr. W. Burgerhart; Prof. mr. F. Schols | maandag 5 maart | 3 PO De vaststellingsovereenkomst Mr. dr. T.H.M. van Wechem | vrijdag 9 maart 2012 | 2 PO Analyseren van rechterlijke vonnissen deel 1 (van een tweeluik) Mr. dr. L. Reurich | vrijdag 16 maart | 3 PO Procederen in civiel appel Mr. S.M.A.M. Venhuizen | maandag 19 maart | 4 PO Analyseren van rechterlijke vonnissen deel 2 (van een tweeluik) Mr. dr. L. Reurich | vrijdag 23 maart | 3 PO Het nieuwe BV recht Prof. mr. C.A. Schwarz | maandag 26 maart | 3 PO

Actualiteiten aansprakelijkheidsrecht Mr. dr. L. Reurich | donderdag 29 maart | 3 PO Incidenten I Mr. S.M.A.M. Venhuizen | woensdag 4 april | 3 PO Intellectuele eigendom en licenties bij faillissement Prof. mr. Th. C. J. A. van Engelen | donderdag 5 april | 2 PO Bewijs en bewijslast Mr. T. Röell | woensdag 11 april | 3 PO Ondernemingsrechtelijke aspecten binnen het familiebedrijf (samenwerking, fusie, aansprakelijkheid) Prof. mr. C.A. Schwarz | donderdag 12 april | 3 PO De zieke werknemer Mw. mr. W.L. Roozendaal | dinsdag 17 april | 3 PO Agentuur en distributie Mr. M. Wallart | woensdag 18 april | 3 PO Het concurrentiebeding in de arbeidsovereenkomst Prof. mr. R. Houweling | dinsdag 24 april | 3 PO

AR Updates Talk Een unieke reeks online updates op het gebied van arbeidsrecht. Elke zes weken praat prof. mr. R. Houweling – hoofdredacteur van AR Updates – u in een uur bij. Webtrainingen op het gebied van strafrecht Mr. H. Jahae verzorgt de eerste op 21 mei 2012. Kijk snel op www.lawatweb.nl voor meer informatie.

* Exclusief BTW

Leergang Executele

Kosten voor de leergang: € 2.100,-

Op 30 maart, 13 en 20 april 2012 vindt

(excl. btw, inclusief lunch, borrel en studiemateriaal).

onder verantwoordelijkheid van NOVEX de

In het kader van de permanente educatie zijn punten

‘Leergang Executele’ plaats. U wordt van harte

toegekend door KNB, EPN en FB

uitgenodigd om aan deze leergang deel te nemen. NOVEX stelt zich onder andere ten doel de vakbekwaamheid

van

executeurs

en

een

professionele taakuitoefening door executeurs te bevorderen. Voor informatie over NOVEX zie www.novex-executeur.nl.

De leergang vindt plaats op: vrijdag 30 maart, vrijdag 13 april te Utrecht &

De ‘Leergang Executele’ is bestemd voor

vrijdag 20 april te Breukelen van 9.30 tot 17.00 uur

diegenen die professioneel als executeur werkzaam zijn en die hun kennis en kunde verder willen ontwikkelen. Op de leergang worden theoretische en praktische aspecten van executele behandeld. Tevens

Docenten De heer O.A. Balkenende Directeur Obelisk Boedelbeheer.

wordt er een workshop levenstestament gegeven. De groep bestaat maximaal uit 35 deelnemers om de interactie te bevorderen. Nadat de deelnemer deze leergang heeft afgerond, staat het lidmaatschap van NOVEX open. Voor de certifcering door de Stichting Certificering Executeurs (SCE) geldt een aanvullend traject. (www.sce-executeurs.nl)

De heer mr. H.J.M. Bukkems Estate planner bij Rechtspraktijk Henk Bukkems/Bukkems Estate Planning te Asten. SCE-gecertificeerd executeur

De heer mr. J.D.H. van Ewijk Estate planner bij Van Ewijk Estate Planning te Bussum. SCE-gecertificeerd executeur.

Mevrouw prof. mr. T.J. Mellema-Kranenburg Notaris bij Van Heeswijk Notarissen te Rotterdam, hoogleraar familievermogensrecht aan de Universiteit van Leiden, raadsheer-plaatsvervanger hof Den Bosch. SCE-gecertificeerd executeur.

Mevrouw mr. J. Nijenhuis-Wildervanck Nijenhuis Nalatenschaps Planning en Adviezen.

Mevrouw mr. A.C. Noort Aanmelding U kunt zich aanmelden via de website van NOVEX: www.novex-executeur.nl Informatie

Hoofd van de afdeling bewindvoering & Executele van ABN AMRO MeesPierson te Amsterdam. SCE-gecertificeerd executeur.

De heer prof. dr. B.M.E.M. Schols

heid om aan de leergang deel te nemen:

Hoogleraar Successierecht en Belastingen van rechtsverkeer aan de Radboud Universiteit Nijmegen, tevens vennoot bij ScholsBurgerhartSchols estate planning.

Mevrouw mr. A. Rookmaker, 020-3882928

De heer prof. dr. J.P.M. Stubbé

Voor informatie of aanmelden:

Vennoot bij FBN juristen en hoogleraar notariële belastingen aan de Universiteit van Amsterdam, tevens voorzitter van NOVEX.

Voor vragen of informatie over de mogelijk-

[email protected]

Subsidiair LEZEN

HET GROTE ZWIJGEN

door Frank Kuitenbrouwer Eindelijk verscheen een serieuze studie naar de Hoge Raad in de Tweede Wereldoorlog en de jaren daaromheen. Frank Kuitenbrouwer las het boek over deze treurige periode uit de geschiedenis van ons hoogste rechtsorgaan, dat er vooral het zwijgen toe deed.

D

e oorlogsperiode van de Hoge

Juridisch gesproken was het Toetsings-

Raad is ook voor latere generaties

arrest een dieptepunt. De Hoge Raad

juristen een beladen onderwerp geble-

verklaarde zich niet gerechtigd de wet-

ken. Het taboe is er met de studie van

geving van de bezetter te toetsen aan

Corjo Jansen m.m.v. Derk Venema, De

de Nijmeegse hoogleraar rechtsge-

het volkenrecht en bond daarmee de

Hoge Raad en de Tweede Wereldoorlog,

schiedenis Corjo Jansen (met mede-

handen van de hele rechterlijke macht.

Recht en rechtsbeoefening in de jaren

werking van rechtsfilosoof Derk Vene-

Veelbetekenend is ook de stilte van het

1930-1950, Uitgeverij Boom

ma) wel van af, zei de huidige president

hoogste rechtscollege toen moedige

Geert Corstens bij de presentatie.

raadsheren in Leeuwarden werden ont-

Zorgvuldig documenteren de onderzoe-

slagen omdat ze weigerden veroordeel-

kers hoe fundamenteel de Hoge Raad

den naar een berucht kamp te sturen.

in de oorlog tekort is geschoten - en

De auteurs brengen nuances aan in dit

hoe dat na afloop is toegedekt.

treurige beeld. Menige uitspraak gedu-

Toch blijft de kritiek een teer punt. De

rende de bezetting heeft na de oorlog

voorbeeldfunctie van ons hoogste

lange tijd de status van standaardar-

rechtscollege maakt dat de treurige his-

rest weten te behouden. Er zijn ook

is, is zij thans een betreurenswaardige

torie al gauw een actuele weerslag

“geen uitspraken van de Hoge Raad ge-

tekortkoming”.

heeft op onze tijden. Het is vooral een

vonden die een uitdrukking waren van

historie van zwijgen. Voor zover er al

het nationaalsocialistische ideeën-

Andere tijden

bedenkingen waren werden die bin-

goed”. Toch ging de officiële stilte over

Nu hebben we weer de andere tijden

nenskamers gehouden, terwijl de hoog-

het opofferen van strafrechtelijke be-

van Cleveringa. Als reactie op het on-

ste rechtscolleges in het eveneens be-

ginselen als ne bis in idem en nulla poe-

recht van de Tweede Wereldoorlog zag

zette Noorwegen en België wel naar

na een eind in die richting.

het Europees Verdrag voor de mensen-

buiten durfden te treden.

De auteurs zoeken ook naar verklarin-

rechten het licht. Dit onderstreept de

gen in het juridisch klimaat van de tijd.

autonome functie van de rechterlijke

Dieptepunt

Treffend is vooral hun beschrijving van

macht in de Trias. Er waakt een Hof in

Leden van de Hoge Raad onderteken-

een college dat zich opsloot in de leer

Straatsburg. Maar in het systeem van

den zonder morren de niet-ariërverkla-

van de machtenscheiding met afstand

het EVRM blijft de Hoge Raad eerstver-

ring en zwegen over het ontslag van hun

van de rechter tot ‘de politiek’ als

antwoordelijk voor Nederland. Wat doet

geachte – joodse – president Visser

hoogste goed. Alsof de trias-leer niet

die nu de mensenrechten weer onder

door de bezetter. Aan de Leidse univer-

ook een autonome functie van de

vuur liggen?

siteit leidde het ontslag van de joodse

rechtspraak inhoudt. Cleveringa waar-

hoogleraar Meijer tot een beroemd ge-

schuwde in 1943: “Waar anders stille

Mr. Frank Kuitenbrouwer is oud-commen-

worden protest van Cleveringa.

onbewogenheid lofwaardige hoogheid

tator van NRC Handelsblad.

zedenschets

+ leerzame justitiële tails – wel erg veel de score

nr. 1 – 2012

127

ARRANGEMENTSPAKKET VOOR DE ADVOCAAT-STAGIAIR* In samenwerking met diverse door ABN AMRO gesponsorde Jonge Balie’s heeft de bank speciaal voor u een arrangement aan diensten samengesteld. Alleen als lid van de De Jonge Balie kunt u gebruik maken van dit unieke arrangement. ABN AMRO PRIVÉ PAKKET, HET EERSTE JAAR GRATIS GRATIS PERSOONLIJK FINANCIEEL PLAN GUNSTIGE CONDITIES HYPOTHEEK: sEENAFSLUITPROVISIEVAN INPLAATSVAN sEENKORTINGVAN OPONZERENTETARIEVENBIJAFNAMEVANHET 0RIV£0AKKET sEENEXTRAKORTINGVANVOORLEDENVAN$E*ONGE"ALIEMET EEN!".!-2/SPONSOROVEREENKOMST sTEGEMOETKOMINGINKOSTENVOORHYPOTHEEKAKTEMAXIMAAL%52 s KORTING OP HET 7OONZEKERPAKKET MITS HYPOTHEEK BIJ !".!-2/ sVERGOEDINGTAXATIEKOSTENTOTMAXIMAAL%52 NOTARISPAKKET ISM. FORMAAT NOTARISSEN: sKORTINGOPDEREGULIEREKANTOORTARIEVENVOORHYPOTHEEKAKTE LEVERINGSAKTEOFEENCOMBINATIEVANBEIDEMIDDELSEEN&ORMAAT .OTARISSEN7AARDECHEQUE

s KORTING OP DE REGULIERE KANTOORTARIEVEN VOOR OVERIGE DIENSTEN BIJ GELIJKTIJDIGE AFNAME HYPOTHEEK OF LEVERINGSAKTE OF EEN COMBINATIE VAN BEIDE MIDDELS EEN &ORMAAT .OTARISSEN 7AARDECHEQUE 6OOR HET MAKEN VAN EEN AFSPRAAK KUNT U DIRECT CONTACT MET ONS OPNEMENTELEFOON /FKIJKVOORMEERINFORMATIEOP ABNAMRONLADVOCATEN

:IEVOORMEERINFORMATIEENVOORWAARDEN WWWABNAMRONLADVOCATEN

Subsidiair RIJDEN

Allure & grandeur door Michiel van Kleef

“E

Jaguar XF 2.2D

heeft een niet erg uitgesproken mening over de Jaguar. Kan ook bijna niet an-

Na elke kilometer checkten we weer even de

ders. Als stagiaire bij De Advocaten van Van Riet zit een auto er nog niet in,

display. Gemiddeld gemeten verbruik 6,6 liter

wellicht als ze binnenkort medewerker wordt, maar ook dan blijft ze voorlopig

per 100 km. Allemachtig, wat een cijfers! De

nog wel met de trein reizen. “En ik woon in Amsterdam dus dan heeft een auto

tijden dat de Mr.-testrijder door zijn groene

ook weinig zin. Maar mijn vriend had een Porsche. Telt dat ook?”

buurman met de nek werd aangekeken omdat

Snel dus maar naar het doel van dit autoritje en dat is kennismaken met de

er weer eens zo’n benzineslurper op de oprit

nieuwe voorzitter van SJBN. Ook de voorganger van Bosman, Patrick de

stond, lijken verleden tijd. Ook imposante grote

h ja, mooi. Rijdt lekker. Voelt stevig aan. Dat is goed toch?” Nee, Chrisje Bosman, sinds kort voorzitter van de Stichting Jonge Balie Nederland,

Looff, zat twee jaar geleden in de Mr.-testbolide, maar door de recente statu-

mensenauto’s als de Jaguar XF 2.2D kunnen te-

tenwijzigingen van de stichting zullen we de opvolger van Bosman volgend

genwoordig meekomen in de race naar lagere

jaar al welkom heten, dus al te lang kan de lijst van haar ambities niet zijn.

brandstofconsumptie. Nog steeds een grote

“Dat klopt. De belangrijkste doelstelling is en blijft de belangenbehartiging

auto maar met een verbruik dat niets onder-

van de jonge advocaat. Een van de belangrijkste missies van dit jaar is de

doet voor dat van de Punto van mevrouw Mr.

vergroting van de naamsbekendheid van de SJBN. Dat is belangrijk omdat

Dus kunnen we onbeschaamd hoog opgeven

we daardoor beter in staat zijn de stem van de stagiaires op landelijk niveau

van deze prachtige auto. Twee jaar geleden re-

te kunnen laten klinken.”

den we al met de XJ die nog iets moderner is,

Die ambitie is dus niet nieuw, want ook Bosmans voorgangers worstelden

maar met deze XF zijn we ook erg tevreden.

met dat probleem. De Stichting wordt door de Advocatenorde zeer serieus

Terwijl de Drie Dikke Duitsers steeds meer op

genomen en mocht bijvoorbeeld vorig jaar ook meedoen aan de advisering in

elkaar gaan lijken, wil Jaguar niets weten van

de commissie-Kortmann over de kwaliteit van de opleiding tot advocaat. Het

deze trend en maakt auto’s met allure en gran-

valt niet altijd mee een standpunt in te nemen dat aantoonbaar breed wordt

deur. En het zal vast allemaal iets minder ro-

gedragen. Bosman: “De lokale jonge balies zijn doorgaans goed bekend,

buust en solide zijn, maar het oog wil veel: een

maar dat ligt anders met het overkoepelend orgaan. Al is het wel zo dat we

werkelijk schitterend interieur, een duidelijk

sinds de invoering van ons eigen College van Afgevaardigden, dat eens per

onderscheidende buitenkant. En als de buur-

twee maanden bij elkaar komt, al veel beter in staat zijn te spreken namens

man even niet kijkt, zetten we hem op de sport-

de hele achterban. Verdere naamsbekendheid moet daar verder bij helpen.

stand: rijden als de brandweer!

Voorbeeld: iedereen kent het Jonge Baliecongres, maar niemand weet dat de Stichting dat organiseert. Dat moet veranderen.” Ander speerpunt is het periodiek meten van het welbevinden van de stagiaires. Bosman: “Als je tijdens ons laatste congres goed hebt geluisterd naar

+ eigenlijk alles ht rondom – behalve het zic

Richard Susskind, dan kun je alleen maar concluderen dat allerlei vanzelfsprekendheden in de toekomst zullen verdwijnen. Wij denken bijvoorbeeld dat de toenemende concurrentie van buiten de advocatuur invloed zal hebben op de werkomstandigheden van stagiaires. Vanaf volgend jaar gaan we daarom periodiek enquêtes houden waarin we dat soort zaken meten. Om tijdig signalen op te pikken waarmee we dan beter de belangen van de stagi-

score

aire kunnen behartigen.” Merk Jaguar Naam Chrisje Bosman

Leeftijd 27

Is stagiaire bij de Advocaten van Van

Riet en voorzitter Stichting Jonge Balie Nederland toe kansloze zaak winnen

Grootste prestatie tot nu

Grootste uitdaging een goede advocaat worden

Type XF 2.2D

Vermogen 190 pk km

Motor 2179 cc

Koppel 450 Nm

0-100km/u 8,5 sec

Prijs vanaf € 56.790

Top 225

Verbruik 18,5 (km/l)

Energielabel B

nr. 1 – 2012

129

Netwerken Gouden tijden voor Insolad

H

et zijn al een jaar of wat gouden tijden

vorm van een jubileumsymposium, werd tot in

voor de insolventierechtspecialisten on-

de kleine Belgische uurtjes goed gefeest.

der onze lezers. Vandaar dat Insolad het eigen

Mr. mocht natuurlijk niet ontbreken, dus

twintigjarig bestaan groots vierde. Het hele

stuurden we fotograaf Chris van Houts naar

Antwerpse Hiltonhotel werd begin december

het diepe Zuiden. Hij portretteerde zoals ge-

afgehuurd, en na een stevig voorgerecht in de

bruikelijk iedereen van links naar rechts.

Blackstone Klaas de Vries (De Brauw ing (DLA Piper) terl Oos Lex ek), tbro Wes Iersel en Rob van Seumeren (Van an) htm Luc

Jaap Broekman (Van Iers el Luchtman), Daan Schalken (Bogaerts en Groenen, Boxtel) en Hans Mulder (Heijltjes, Nijmegen)

Eddy Butin Bik (Veldhuijze n & Nuiten, Dordrecht), Michel Moe ijes (Tanger, Kennemerland), Paul Groenhuis (Groenhuis, Breda), Rogier Karskens en Roef van Dijk (beiden Bruggink & Van der Velden, Utrecht)

Maastricht), Olav Dimitry Aertsen (Thuis, ) en Ben Meijs Heuts (Corp., Amsterdam (Thuis)

ank), Ton Tekstra Frank van den Berg (Van Iersel LuchtHennie Damkat (Rabob sterdam), Jan man), Jan Langerhuizen (Ross, ZeveAm ng, Udi stra (Blauw Tek lad) en Rin- naar) en Anne-Marie Weersink (JPR) Inso ter rzit -voo (oud Dijkema len) Keu & them Ben (Van ke Dulack

Frans Aarts (ACS Legal, Heerlen), Roel Janse (Janse, Maastricht) en Dominique Roomberg (Adelmeijer Hoyng, Maastricht)

130

nr. 1 – 2012

Groningen), Henk de Groot (Dorhout, ach, Amsterenb (Lev End den van s Kee (Emmen) eldt zev Heu y Edd en ) dam

John Vele n (Mannae turf (Rassers, Bre rts da) Metz, Am Appels, Breda) en , Sjoerd Tilman sterdam) Nils Reeri nk (De

ink, Amersfoort) Ida Nyland en Barbara van Gangele n René en Ineke Smink (Sm ocaten, Leiden) (Simmons & Simmons) en Paul Kui Adv V (RW pers en Harjo Bakker (Linklaters)

Daniella Hulskes (rechter -commissaris Rb. Breda), Mart Franke n (Van Iersel Luchtman) en Iris Prenge r (rechter-commissaris Rb. Breda)

van Zanten, WilBarbara Rumora, Thijs van den Heuvel lem Keukens en Nicole (allen NautaDutilh)

Loek Koopman (Koopm an Beheer, ZandLoeff), Marjon Lok Loek Kersens (Loyens & voort), Anton van Poorten Baker & den (Willemse & van (bei s Vrie de Jan en Robert Poorten, Hilversum), Ger ard de Leeuw McKenzie) (Duijn Bloem Voss, Zaa ndam) en Karel Willemse (Willemse & van Poorten)

Bas Kortmann (RUN), dag voorzitter Jeroen Princen Sweder van Wijnbergen (Ploum Lodder Princen ), (UvA), Rocco Mulder (voo rzitter Insolad; Pot Jon Seunke, Haarlem) en Alic ker e van der Schee (Van Ben them & Keulen)

Vindt u de foto's ook te klein? Kijk op www.mr-online.nl (netwerken) voor een grotere weergave én het archief.

“BOEKEL DE NERÉE, WAAR KWALITEIT EEN RECHT IS” Heleen Biesheuvel, Advocaat Boekel De Nerée

www.boekel.com 6ŦKDUDQDMY@JDKŦJDITQHCHRBGDCHDMRSUDQKDMHMFUNNQADCQŦUDMNUDQGDHCRHMRSDKKHMFDMDMMNM OQNjS NQF@MHR@SHDR #@@QAŦKHFSNMYDENBTRNONMCDQMDLHMFRQDBGSU@RSFNDCDM@QADHCRQDBGS 6ŦYŦMFDUDRSHFCHM LRSDQC@LDM+NMCDM

%$ !" ! !

# " &

< Johan Hulshof, IP Counsel, NXP Semiconductors

%!$ " " $ "$ & Minou Weerts, Manager IP Transactions & Analysis, NXP Semiconductors

>

Wij kennen de jurist die u zoekt www.voxius.nl

ADVOCAAT MOET BIJ POLITIEVERHOOR ZIJN nu ook als iphone app!

Recommend Documents