FINANCIËLE DIENSTVERLENING
Adviesonderwerpen scheiding
Financieel advies bij echtscheiding Voor veel klanten is het echtscheidingsrisico statistisch gezien groter dan het overlijdensrisico. Desondanks wordt er in het inventarisatiegesprek met de klant en het uiteindelijke advies veel aandacht besteed aan inkomensrisico’s zoals arbeidsongeschiktheid, werkloosheid en vroegtijdig overlijden, maar te weinig aan de risico’s die een echtscheiding met zich meebrengt. (deel 1)
wij er een flink aantal waar u direct uw voordeel mee kunt doen richting uw klanten. Het echtscheidingspercentage van 34 procent is de laatste jaren behoorlijk stabiel. De gemiddelde duur van een huwelijk is ruim veertien jaar en de leeftijd op het moment van echtscheiding is voor mannen 45 jaar en voor vrouwen 42 jaar. Grote kans dus dat een deel van uw klanten hier vroeg of laat mee te maken krijgt.
Scheiding en verdeling
De adviesonderwerpen waar u als financieel adviseur mee te maken kan krijgen op dit gebied zijn divers. In dit artikel en het vervolg hierop in nummer 3 van de HypotheekAdviseur bespreken
Of uw klanten in het verleden op basis van gemeenschap van goederen dan wel huwelijkse voorwaarden getrouwd zijn wordt belangrijk op het moment van echtscheiding. Als er bij echtscheiding sprake is van gemeenschappelijk vermogen zal dit in de meest voorkomende gevallen fiftyfifty moeten worden verdeeld. Echter, het kan voorkomen dat de ene partner wordt overbedeeld vanwege bijvoorbeeld de afkoop van alimentatie. Ook is het mogelijk dat er in het zicht van een echtscheiding een verdeling plaatsvindt die afwijkt van het huwelijksvermogensrecht met als doel een afkoop van alimentatie. Als hier geen sprake van is dan kan het zo zijn dat de vermogensverschuiving moet worden aangemerkt als een schenking waarover schenkingsrecht verschuldigd is. In die situatie dat partner A wordt overbedeeld ten gunste van partner B zonder dat er sprake is van een afkoop alimentatie of een schenking is beoogd, zal compensatie van partner B moeten plaatsvinden in de vorm van een onderbedelingsvordering op partner A. Indien er ondernemingsvermogen of een ab-pakket in het spel is, moet rekening worden gehouden met de mogelijkheid van stille reserves en good-
DE HYPOTHEEKADVISEUR
11
APRIL 2013
Een goed advies is om klanten die lang niet verrekend hebben schoon schip richting elkaar te laten maken via een vaststellingsovereenkomst will. Uiteraard maakt de financieel adviseur zijn klant er op attent dat hier een latente belastingclaim op rust. In sommige gevallen kan het een goed advies zijn om klanten voor de scheiding op de mogelijkheid te wijzen om bepaalde vermogensbestanddelen – zoals de woning of een effectenportefeuille - (voorlopig) onverdeeld te laten. Verder kan tussen het moment waarop een huwelijk duurzaam ontwricht is en de formele echtscheiding enige tijd zitten. Tijdens deze periode kan de partner nog wel erfgenaam zijn. Veelal is dit niet wenselijk. In deze gevallen kan het raadzaam zijn om afhankelijk van het bestaande testament het advies te geven een (nieuw) testament te maken waarin deze bijna ex-partner niet langer erfgenaam is.
Scheiding en periodiek verrekenbeding Het zal u niet verbazen dat bij veel klanten de verplichte jaarlijkse periodieke verrekening er nogal eens bij inschiet. Het gevolg is dat het in het geval van een echtscheiding kan voorkomen dat de ene partner nog een behoorlijke vordering heeft op de andere partner. Dat het nalaten van een jaarlijkse administratie en verrekening gevolgen kan hebben blijkt verder uit een uitspraak van de Hoge Raad (HR 26 oktober 2001, nr. R00/133HR). De Hoge Raad stelde zich hier op het standpunt dat verrekend moet worden alsof de desbetreffende vermogensbestanddelen beide partners gemeenschappelijk toebehoorden. Ook in het geval van faillissement – nog een belangrijk en onderschat inkomensrisico – kan het niet nakomen van een periodiek verrekenbeding APRIL 2013
12
vervelende consequenties hebben. In de Faillissementswet (art. 61, lid 4) staat namelijk dat als verrekening niet heeft plaatsgevonden het vermogen dat (mede) door het te verrekenen inkomen is gevormd, geacht wordt gemeenschappelijk te zijn. Dit betekent dat dit vermogen in het faillissement valt. Een belangrijke taak is weggelegd voor u als adviseur om uw klanten op de consequenties van het niet nakomen van het periodiek verrekenbeding te wijzen en hen proactief over dit onderwerp te adviseren. Het is een goed advies om klanten die lang niet verrekend hebben schoon schip richting elkaar te laten maken via een vaststellingsovereenkomst.
Scheiding en overdrachtsbelasting Het onderwerp scheiding en overdrachtsbelasting is in de basis geregeld in de Wet op Belasting van Rechtsverkeer (hierna WBR). Of er sprake is van overdrachtsbelasting hangt af of de woning al dan niet behoort tot het gezamenlijke vermogen. Wanneer de woning volledig behoort tot het vermogen van partner A en deze wil de woning in het kader van echtscheiding overdragen aan partner B, dan is deze transactie belast met overdrachtsbelasting. Indien de woning in eigendom is van beide partners dan is de overdracht van de woning niet belast met overdrachtsbelasting (WBR art. 3, lid 1a). De voorwaarde hiervoor is dat de woning gezamenlijk moet zijn verkregen en dat de eigendomsverhoudingen niet buiten de bandbreedte van 60/40 mogen komen (WBR art. 15, lid 1g). De vrijstelling gaat dus niet op wanneer partner 65 procent eigenaar is en partner B 35 procent.
DE HYPOTHEEKADVISEUR
FINANCIËLE DIENSTVERLENING
om de werking hiervan te beperken tot echtscheiding. De uitsluitingsclausule hoeft niet notarieel te worden vastgelegd. Aan de andere kant is het om latere bewijsproblemen te voorkomen wel een goed advies om de uitsluitingsclausule in een notariële akte vast te leggen. Ook kan overwogen worden om de clausule te registeren bij de fiscus.
Het echtscheidingsrisico is voor veel klanten groter dan inkomensrisico’s zoals arbeidsongeschiktheid Verder kan er een vrijstelling voor de overdrachtsbelasting van toepassing zijn in het geval de woning tot een (beperkte) huwelijksgoederengemeenschap behoort. In een dergelijk geval zou de woning bij echtscheiding voor de andere helft naar de andere partner kunnen overgaan. Let op: deze vrijstelling is niet van toepassing wanneer er sprake is van een verkrijging op grond van een verrekenbeding. Wel kan in dit soort gevallen alsnog aan de heffing van overdrachtsbelasting worden ontkomen als beide partners voorafgaande aan de scheiding ervoor zorgen dat de eigen woning in het gemeenschappelijke vermogen valt. Om dit te realiseren kunt u de klant adviseren om het huidige huwelijksgoederenregime aan te passen. In veel gevallen is het niet de bedoeling om de ex-partner te sterk te bevoordelen via het tot stand brengen van een (beperkte) gemeenschap. Het advies zal dan ook vaak zijn om de eigen woning, de hypotheekschuld en voor het verschil een schuld aan de inbrenger in te brengen in de (beperkte) gemeenschap.
Scheiding en uitsluitingsclausule Een goed advies kan zijn om de door een van de partners ontvangen schenkingen of erfstellingen via een uitsluitingsclausule buiten de gemeenschap van goederen te houden. Uitsluitingsclausules kunnen de nalatenschapplanning belemmeren, daarom is het mijn inziens een goed advies DE HYPOTHEEKADVISEUR
13
Bij echtscheiding kan verder blijken dat het geld dat onder de uitsluitingsclausule valt is gebruikt voor investering in gemeenschapsgoederen, bijvoorbeeld de eigen woning. De hoofdregel is dat het geld nominaal moet worden vergoed, dus zonder rente of evenredige vergoeding van de waardestijging. Met ingang van 1 januari 2012 is op dit soort vorderingen de beleggingsleer van toepassing.
Scheiding en pensioen Voor de verrekening van pensioenaanspraken bij echtscheiding kunnen we vier mogelijkheden onderscheiden: 1. In de huwelijkse voorwaarden/het echtscheidingsconvenant wordt verdeling uitgesloten. In geval van gemeenschap van goederen zal dan in beginsel de waarde van de pensioenrechten moeten worden verrekend. Dit op basis van het zogeheten Boon-van Loon arrest uit november 1981. Boon-van Loon wijkt af van de vereveningssystematiek. Indien klanten bij echtscheiding geen pensioenverrekening willen is het te adviseren om in het echtscheidingsconvenant niet alleen pensioenverevening uit te sluiten maar ook Boon-van Loon. Indien dit niet gedaan wordt kan de benadeelde partner namelijk later tot in lengte der jaren alsnog zijn deel opeisen. 2. De partners doen binnen twee jaar na de inschrijving van de echtscheiding bij de burgerlijke stand een beroep op verevening of conversie bij de pensioenuitvoerder. Het langs deze weg afstaan van pensioenaanspraken wordt niet als vervreem-
APRIL 2013
ding behandeld (LB, art. 19b, lid 3). De gewezen echtgenoot krijgt in beginsel een rechtstreekse aanspraak op het pensioenfonds waar het pensioen van de echtgenoot is ondergebracht. De partner die recht heeft op verevening krijgt in dat geval bij uitkering van het ouderdomspensioen in beginsel recht op de helft van het tijdens het huwelijk opgebouwde ouderdomspensioen (zie kader hieronder). Verder heeft de ex-partner recht op het bijzondere partnerpensioen. Dat is het hele partnerpensioen opgebouwd tot het moVoorbeeld pensioenverevening Ouderdomspensioen € 100.000, partnerpensioen € 30.000, de ex-partner krijgt ouderdomspensioen van € 50.000 en het volledige (bijzondere) partnerpensioen. De naam bijzonder is van toepassing omdat het hier niet gaat om een partnerpensioen dat van toepassing is op het overlijden van de partner, maar bij scheiding van de partner.
APRIL 2013
14
ment van echtscheiding, het betreft hier ook datgene dat is opgebouwd in de periode voor het huwelijk. Uiteraard kijk je als adviseur goed of het nabestaandenpensioen is opgebouwd op basis van kapitaaldekking, of zoals steeds vaker het geval is, op basis van risicodekking. 3. De pensioengenieter betaalt de helft van de tijdens echtscheiding opgebouwde uitkeringen door aan de ex-partner. Pensioenverevening is een wettelijk recht van de partner. Als van dit recht geen afstand is gedaan en het pensioenfonds de verevening niet heeft doorgevoerd, rust op de genieter van het ouderdomspensioen de plicht de helft van de tijdens echtscheiding opgebouwde aanspraken op ouderdomspensioen aan de ex door te betalen. Dit is als volgt in de Wet IB geregeld: ■ de contante waarde van de af te stane termijnen is niet aftrekbaar (Wet IB, art. 6.4, lid 3) ■ de contante waarde van de te verkrijgen termijnen is niet belast (Wet IB, art. 3.102)
DE HYPOTHEEKADVISEUR
FINANCIËLE DIENSTVERLENING
■
het deel van de termijnen dat wordt afgestaan aan de ex is aftrekbaar (Wet IB, art. 6.7) ■ het deel van de termijnen dat aan de ex wordt doorbetaald, is bij de ex belastbaar (Wet IB, art. 3.105). Deze derde variant kan tot een liquiditeitsprobleem leiden bij degene die moet doorbetalen. Hij krijgt zijn pensioen namelijk netto uitgekeerd en moet het deel van zijn ex-partner bruto doorbetalen. Het belastingvoordeel in verband met de aftrek moet worden voorgefinancierd. Dit liquiditeitsprobleem kan worden opgelost via een beroep op de voorlopige teruggaaf IB. 4. Verrekening via nieuwe lijfrente. Stel, de waarde van het aandeel van partner A in de pensioenrechten van partner B bedraagt € 50.000. Partner B koopt voor dit bedrag een lijfrente aan. Dit bedrag is voor partner B dan fiscaal aftrekbaar als persoonsgebonden aftrek (Wet IB, art. 6.6, lid 1). Helaas is het adviseren van een bancaire lijfrente (nog) niet mogelijk in deze specifieke situatie.
Scheiding en alimentatie Vanuit fiscaal oogpunt kan scheiding interessant zijn. De door partner A betaalde alimentatie aan partner B is tegen maximaal 52 procent IB aftrekbaar voor de betaler en mogelijk tegen een lager IB-tarief belast bij de ontvanger. Ook is er mogelijk recht op hypotheekrenteaftrek op twee woningen en kan er een fiscaal voordeel zijn op het gebied van heffingskortingen in het geval dat er minderjarige kinderen in het spel zijn. Wanneer de ex-partners duurzaam blijven samenwonen dan vervalt logischerwijs het recht op aftrek van alimentatie. Dit is ook het geval wanneer klanten samenwonen in het kader van ‘scheiding van tafel en bed’. De verplichting die samenhangt met partneren kinderalimentatie is niet meer aftrekbaar in box 3. Mocht de klant betreffende de alimentatie toch een schuld in box 3 willen hebben, dan kunt u als adviseur het volgende advies geven: de alimentaDE HYPOTHEEKADVISEUR
15
tieplichtige leent het benodigde bedrag dat hij aanwendt voor de afkoop van de alimentatieverplichting en kan dit bijvoorbeeld gebruiken voor de aankoop van een (alimentatie)lijfrente. Het laatste adviesonderwerp in dit artikel betreft die van echtscheiding en fiscale optimalisatie. Voor het jaar waarin een echtscheiding plaatsvindt, kunt u als financieel adviseur uw klanten erop wijzen om voor de toerekening van inkomens- en vermogensbestanddelen samen ervoor te kiezen om een verzoek te doen om gedurende het volle kalenderjaar fiscaal partner te blijven (Wet IB, art. 2.17, lid 7). Het fiscale voordeel van een dergelijk verzoek is dat de fiscaal optimale toerekening van de positieve of negatieve inkomsten eigen woning gedurende het desbetreffende jaar kan plaatsvinden. Een voordeel van praktische aard is dat een dergelijke keuze de belastingaangifte eenvoudiger maakt. Al met al is het belangrijk om u als financieel adviseur te realiseren dat voor een grote groep klanten het echtscheidingsrisico groter is dan inkomensrisico’s zoals arbeidsongeschiktheid, werkloosheid of overlijden. Natuurlijk is het niet leuk om met klanten tijdens het inventarisatiegesprek te praten over dit onderwerp. Maar geldt dit ook niet voor de andere vormen van inkomensrisico’s? In het volgende nummer van dit blad gaan we in op nog meer adviesonderwerpen rondom echtscheiding. Aan bod zullen komen: echtscheiding en de eigen woning, de bijleenregeling, de KEW, SEW en BEW, het ondernemingsvermogen, abaandelen en pensioen in eigen beheer.
Ramón Wernsen – Bruin MFP, CFP® is financieel planner bij Persist Financial Planning en eigenaar van Financial Planning 4 All. Wilt u reageren? Mail dan naar:
[email protected]
APRIL 2013
