Acne (jeugdpuistjes) Wat is het? Acne is een van de meest algemeen voorkomende aandoeningen bij de mens. Het is een ontstekingsziekte van de talgklieren van de huid. Iedereen heeft er in meer of mindere mate last van (gehad). Hoewel heel ‘gewoon’ wat betreft voorkomen wordt het door de patient ervaren als zeer hinderlijk, cosmetisch storend en kan bij sommigen zelfs tot langdurige somberheid leiden. Gelukkig is er tegenwoordig een scala aan behandelingen tegen acne voorhanden. Waardoor wordt het veroorzaakt? Bijna iedereen heeft in de tienerjaren in meer of mindere mate last van acne. Vooral jonge mannen en vrouwen van 15 tot 18 jaar zijn aangedaan. Dit leeftijdafhankelijke beloop wordt veroorzaakt door:
toename van de geslachtshormoon productie in deze jaren
V dit leidt tot vergroting van de talgklieren en meer talgproductie
V een mix van overmatige talgproductie en dode huidcellen (keratinocyten) verstoppen de uitgangen van de talgklieren
V hierdoor ontstaan afgesloten talgklieren (comedonen) waarvan de wand kan barsten hetgeen leidt tot
V ontsteking van de huid
Welke factoren zijn van invloed op de ernst van de acne? • • • • • • • • •
genetische factoren (andere familieleden hebben ernstige acne) hormonale factoren polycysteus ovarium syndroom (vrij zeldzaam) teveel hormoon aanmaak (zeldzaam) psychologische stress omgevingsfactoren hoge vochtigheidsgraad van de omgeving vette, porien afsluitende cosmetica druk door kleding op de huid (strakke boorden, voorhoofdsbanden)
1
Wat is de rol van bacterieën? De precieze rol van bacterieen in acne is nog niet geheel duidelijk. Tijdens de puberteit neemt het aantal bacterieen op de huid aanzienlijk toe. Dit betreft vooral Proprionibacterium acnes (P. acnes). Het feit dat lokale antibiotica-crème en antibiotica kuren een gunstig effect op acne kunnen hebben wijst op een zekere, maar nog niet geheel opgehelderde, rol in het veroorzaken van acne.
Wat is de rol van de talgklieren? Acne is een aandoening van de talgklieren. Deze talgklieren bevinden zich overal op de huid met uitzondering van de handpalmen en voetzolen. Niet overal op de huid zijn evenveel talgklieren aanwezig. Hoog op de rug, op het voorhoofd en op de kin bevinden zich de meeste en de grootste talgklieren. De talgkliertjes scheiden de talg via een kanaaltje uit dat uitmondt in een haarfollikel. Via de haarfollikel komt de talg dan naar het huidoppervlak. Wat is de functie van talg? Talg heeft de volgende functies: • • •
het voorkomt vochtverlies uit de huid. Het beschermt de huid tegen bacterieen en schimmels. Het geeft de huid een kenmerkende geur.
De productie van talg is afhankelijk van: • • •
de hoeveelheid geslachtshormonen (vooral testosteron en androsteendiol). De leeftijd (piek in de geslachtsrijpe leeftijd, na het 40e levensjaar neemt de productie van talg geleidelijk af). Bepaalde geneesmiddelen zoals: o Oestrogenen (b.v. Diane-35 ®) o Vitamine A zuur-derivaten (b.v. isotretinoine) o Anti-androgenen (b.v. cyproteronacetaat)
Waardoor wordt acne NIET veroorzaakt? Acne heeft NIETS te maken met: • • • •
het eten van varkensvlees, chocola, patat of mayonaise. voedselallergie vitaminetekort (vitaminepillen zijn dus niet nodig) slechte hygiëne
Hoe ziet het eruit? Alle vormen van acne tonen in meer of mindere mate de volgende typen huidafwijkingen en restafwijkingen: Comedonen (mee-eters) Het meest typisch aan het klinisch beeld van acne zijn de zgn. comedonen of meeeters. Er zijn verschillende typen comedonen te onderscheiden.
2
• •
open comedonen (‘blackheads’): deze zijn grijs of zwart van kleur. De donkere kleur is geen vuil, maar een pigment dat het lichaam zelf aanmaakt gesloten comedonen (‘whiteheads’): bij deze comedonen is de follikelopening volledig afgesloten waardoor de talg zich gaat ophopen. Deze talg is zichtbaar als witte ‘kopjes’ of puistjes.
Comedonen vertonen in principe geen ontsteking Pustels Pustels, of in gewoon Nederlands: puistjes, zijn in feite gesloten comedonen die ontstoken zijn geraakt. Er is duidelijk roodheid (erytheem) zichtbaar, zowel van het puistje zelf als de huid direct eromheen. Infiltraten Soms ontstaan rode ontstoken bulten met uitgebreide roodheid en pijn. Dit zijn infiltraten die soms spontaan kunnen ontstaan, maar meestal worden veroorzaakt door het ‘leegknijpen’ van een puistje. Door de druk die op de wand van de talgklier wordt uitgeoefend kan deze scheuren, waardoor de inhoud in de omgevende huid terechtkomt. Dit kan leiden tot een flinke pijnlijke ontsteking van de huid. Huidafwijkingen bij uitdovende acne Na het spontaan ‘uitdoven’ van de acne of na behandeling wordt ter plekke van de voormalige ontstekingen nog een rode of paarse verkleuring van de huid gezien. Dit is zijn dus geen actieve acne-afwijkingen maar huid die zich aan het herstellen is. Dit noemen wij postinflammatoir erytheem. Dit postinflammatoir erytheem kan uiteindelijk donker verkleuren: postinflammatoire hyperpigmentatie. Dit wordt vooral gezien bij mensen met een donker huidtype. Deze postinflammatoire hyperpigmentatie, die vaak als cosmetisch storend wordt ervaren verdwijnt vaak in de loop der jaren. Men kan proberen dit proces te versnellen door de de hyperpigmentaties te bleken. Dit moet echter altijd onder begeleiding van een arts gebeuren om te voorkomen dat de behandeling ‘doorschiet’.
Littekens Littekens kunnen bij elke vorm van acne ontstaan, maar zij worden vooral bij de ernstige vormen gezien zoals acne conglobata. Littekens zijn feitelijk door het lichaam aangemaakte bindweefselgebieden om schade aan de huid te herstellen. Dit bindweefsel heeft een andere structuur dan dat van de gewone huid. Dit is zowel te zien als te voelen. Littekens kunnen in de loop van jaren wel iets verbeteren, maar verdwijnen nooit helemaal. Typische acne-littekens zijn diepe putjes die vooral op de wangen cosmetisch storend kunnen zijn. Er zijn verschillende manieren om acne-littekens te behandelen.
3
Welke soorten acne zijn er? Er worden verschillende typen acne onderscheiden: • • • • •
Acne vulgaris Acne conglobata Acne fulminans Acne infantum Acne ectopica (hidradenitis suppurativa)
Acne vulgaris ‘Vulgaris’ is Latijn voor ‘gewoon’. Het is dan ook verreweg de meest voorkomende vorm van acne. Het kan alle typische kenmerken van acne vertonen, meestal in een vrij milde vorm. o o o o
open comedonen gesloten comedonen ontstoken papels postinflammatoir erytheem (bij een uitgebluste acne vulgaris)
Er zijn verschillende behandelmogelijkheden: o
o o
milde acne vulgaris lokale benzoylperoxidegel (Benzac ®) lokale antibiotica (erythromycine, bv) Diane-35 ® bij vrouwen Vitamine A zuurcreme lokaal adapaleengel lokaal (Differin ®) matig ernstige acne vulgaris: langdurige antibioticakuur ernstige acne vulgaris isotretinoine oraal
Acne conglobata (et cystica) Bij acne conglobata staan zeer heftige ontstekingen van de talgklieren op de voorgrond. Dit leidt tot dikke rode en pijnlijke bobbels (infiltraten), die meestal op de rug zijn gelocaliseerd. Vooral jonge mannen hebben een grote kans deze vorm van acne te ontwikkelen. De behandeling bestaat vrijwel altijd uit de sterkste anti-acne medicijnen. Meestal wordt isotretinoine voorgeschreven.
Acne fulminans Deze zeer heftige (en gelukkig zeldzame) vorm van acne begint heel plotseling. De afwijkingen van de huid lijken erg op die van de acne conglobata. Het verschil met acne conglobata is vooral dat de patient ook ziek is. Malaise, gewichtsverlies, gewrichts- en spierpijnen kunnen voorkomen. De oorzaak van acne fulminans is onbekend. Het is beschreven na gebruik van isotretinoine. Behandeling moet met spoed worden begonnen en kan bestaan uit antibiotica,
4
corticosteroiden of isotretinoine.
Acne infantum Acne infantum of baby-acne is eigenlijk een buitenbeentje in de ‘acne-familie’. Het komt vrij vaak voor dat pasgeboren babies kleine acne-puistjes in het gelaat krijgen. Dit gebeurt onder invloed van hormonen (androsteron, testosteron e.a.). De verschijnselen zijn bijna altijd mild en verdwijnen vanzelf. Behandeling is vrijwel nooit nodig, maar zou kunnen bestaan uit benzoylperoxide lokaal.
Acne ectopica (hidradenitis suppurativa) Ook dit is een buitenbeentje in de acne familie. De afwijkingen komen voor in de liezen en de oksels. Aan hidradenitis is een speciale informatiepagina gewijd.
Hoe wordt acne behandeld? Behandeling van lichte acne Bij elke vorm van acne is het van belang de huid goed -maar voorzichtig!- te reinigen met een milde zeep en schoon water. Na het wassen de huid niet droogwrijven, maar voorzichtig droogdeppen om beschadiging van de puistjes te voorkomen. Lichte vormen van acne worden met op de huid aan te brengen lotions en cremes behandeld. Sommige van deze geneesmiddelen kunnen zonder recept bij de apotheek of drogist worden gekocht. Soms kunnen verschillende lokale middelen worden gecombineerd om het optimale resultaat te verkrijgen. Benzoylperoxide •
•
voordelen o wordt zeer veel toegepast en is zonder recept verkrijgbaar. o werkt antiseptisch (verlaging van het aantal bacterieen op de huid) en keratolytisch (het ‘ontstopt’ de comedonen). o kan goed gecombineerd worden met lokale antibiotica en orale antibiotica. o is een veilig middel en kan in de zwangerschap worden toegepast. nadelen o veroorzaakt soms lokale huidirritatie en soms contactallergie. o kan kleding bleken.
Tretinoïne-creme (Vitamine A-zuur) • •
voordelen o werkt keratolytisch (het ‘ontstopt de comedonen’). nadelen o kan lokale huidirritatie veroorzaken. o geeft extra irritatie bij zonnig weer. o niet gebruiken bij zwangerschap.
5
Adapaleen gel (Differin ®) Adapaleen gel is, net als tretinoïne crème, een retinoïde. Het werkt even krachtig als tretinoïne crème, maar geeft minder irritatie en hoeft maar eenmaal daags aangebracht te worden. Adapaleen kan niet gebruikt worden tijdens zwangerschap. •
•
voordelen o werkt keratolytisch (het ‘ontstopt de comedonen’) en remt de ontstekingscomponent van acne. o stabiel ten opzichte van (UV)licht, zuurstof en benzoylperoxide. o de vetvrije gel laat geen glimmende laag achter. o irriteert minder dan tretinoïne crème. nadelen o niet gebruiken bij zwangerschap.
Behandeling van matig ernstige acne Ook bij ernstiger vormen van acne is het van belang de huid goed en voorzichtig te reinigen met een milde zeep en schoon water. Na het wassen de huid niet droogwrijven, maar voorzichtig droogdeppen om beschadiging van de puistjes te voorkomen. Na het wassen is de huid gereed voor het aanbrengen van lokale geneesmiddelen. Erythromycine cutaan (lokaal toe te passen antibioticum) •
•
voordelen o is een goede keus wanneer de therapieen zoals beschreven bij behandeling van lichte acne onvoldoende effect sorteren. o Zowel in ‘depflacon’ en als gel verkrijgbaar. o na 1-2 weken zijn de eerste effecten vaak al zichtbaar. o ook te gebruiken tijdens de zwangerschap nadelen o soms huidirritatie
Clindamycine cutaan (lokaal toe te passen antibioticum) • •
voordelen o in ‘depflacon’ verkrijgbaar. o na 1-2 weken zijn de eerste effecten vaak al zichtbaar. nadelen o soms huidirritatie o niet tijdens de zwangerschap gebruiken
Diane-35 ® Vrouwen met matig ernstige tot ernstige acne kunnen kiezen voor behandeling met orale anticonceptiva. Vooral de Diane-35 ® is hiervoor geschikt. Het bevat twee hormonen: ethinyl oestrodiol (een oestrogeen) en cyproteronacetaat (anti-androgeen). Diane 35 vermindert o.a. de talgproductie in de huid. Zeker als u zowiezo een oraal anticonceptivum slikt of wil gaan slikken is een keuze voor Diane-35 te overwegen. •
•
Voordelen o eenvoudige toe te passen therapie. o vaak zeer effectief. o goed te combineren met andere therapieen. Orale anticonceptiva, zoals Diane 35, hebben een aantal nadelen, waaronder: o verhoogde kans op thrombose en embolieen (bloedklontering in de vaten). Patienten die ooit een thrombose of embolie hebben gehad wordt het gebruik van Diane-35 voor de behandeling van acne ontraden.
6
o o
kans op hoofdpijn, misselijkheid en pijnlijke borsten. kans op donkere verkleuring in het gelaat (melasma).
Antibiotica oraal Er zijn verschillende antibiotica kuren die kunnen worden voorgeschreven. Het zijn krachtige medicijnen tegen acne en werken door een sterke verlaging van de hoeveelheid bacterieen op de huid. Antibioticakuren tegen acne moeten altijd langere tijd worden volgehouden (weken tot maanden). Uw arts heeft de keuze uit een aantal middelen. De belangrijkste zijn: • • • •
minocycline doxycycline tetracycline erythromycine
De voordelen van antibiotica zijn duidelijk. Er kleven echter ook een aantal mogelijke nadelen aan deze therapie, zoals: • • • • •
allergie voor het betreffende antibioticum maag- en darmklachten, vooral door verstoring van het bacterie-evenwicht in de darmen. overgevoeligheid voor zonlicht op de huid. verhoogde kans op candida-infectie (=gist infectie), vooral vaginaal gelocaliseerd. de anticonceptie pil wordt door de antibiotica minder betrouwbaar.
Het is van belang dat u zich door de voorschrijvend arts goed laat informeren over de mogelijke bijwerkingen van het specifieke antibioticum dat u gaat gebruiken en lees ook goed de bijsluiter door.
Behandeling van ernstige acne Bij ernstige vormen van acne is er niet alleen sprake van een ontsierende en psychologisch belastende tijdelijke huidaandoening: er is een reeel gevaar dat uitgebreide littekenvorming optreedt, die grotendeels onherstelbaar is. Daarom is het meestal gerechtvaardigd om de acne met zware behandelingen aan te pakken. Over het algemeen vinden deze behandelingen plaats onder begeleiding van een dermatoloog. Isotretinoine (Roaccutane®) Isotretinoine geeft een sterke remming van de talgproductie en heeft invloed op bepaalde aspecten van de productie van huidcellen (keratinisatie). Beide factoren spelen een belangrijke rol in het ontstaan van acne. Zoals bij alle sterke geneesmiddelen zijn er ook bijwerkingen mogelijk: deze varieren van mild tot zeer ernstig. Uw arts zal regelmatig uw bloed willen controleren. De concentratie van verschillende vetten in het bloed kunnen toenemen. Probeer daarom tijdens de behandeling niet te vetrijk te eten. Het is bovenal van belang dat u niet zwanger bent of wordt tijdens de behandeling omdat isotretinoine bij het ongeboren kind tot ernstige misvormingen leidt. De kuur met isotretinoine duurt o.h.a. 6 maanden. In verreweg de meeste patienten is de acne dan uitgedoofd en komt dan ook niet meer terug. Enkele bijwerkingen zijn: • •
droge lippen. Deze bijwerking treedt bij bijna iedereen die isotretinoine gebruikt op. Een crème om de lippen vet te houden is nuttig (bijna altijd optredend). droge huid. Een crème die de huid vet houdt is nuttig, maar gebruik die niet in het gezicht: dit kan de acne weer verergeren (vaak optredend).
7
• • • • • • • •
droge ogen. Vooral bij mensen met contactlenzen. Kunsttranen bieden vaak uitkomst (vaak optredend). Zonlichtovergevoeligheid (vrij vaak optredend). Verergering van de acneklachten tijdens de eerste weken van de behandeling (regelmatig optredend). Veranderingen van de stemming, soms zelfs depressie: neem dan direct contact op met de huisarts of dermatoloog (zeldzaam optredend). Stijging van de vetten in het bloed (serumlipiden), eet dus niet te vetrijk voedsel tijdens de behandeling (vrij zeldzaam optredend). Nachtblindheid (zeldzaam optredend) Gewrichts- en spierpijn (zeldzaam optredend) Ontsteking van de nagelwallen (vrij zeldzaam optredend)
Andere belangrijke punten bij de behandeling zijn: • • • •
niet zwanger zijn of worden tijdens de behandeling en tot 1 maand na de behandeling. orale anticonceptie is mogelijk minder betrouwbaar in combinatie met isotretinoine. de behandeling mag niet gecombineerd worden met antibiotica uit de tetracycline groep (tetracycline, doxycycline, minocycline) i.v.m. risico op intracraniele hypertensie. Bloeddonoren: geef tijdens de behandeling en tot 1 maand na de behandeling geen bloed.
Voor een volledig overzicht van de mogelijke bijwerkingen dient u uw arts te raadplegen en de bijsluiter te lezen.
Copyright en uitgever: www.huidinfo.nl Oorspronkelijke webpagina met verwijzingen Voorwaarden: zie disclaimer
8
