11 fi Á BALKÁNI G E R L E ÉS
ÚJABB
ÚJABB
ADATOK
í r t a : Dr. Keve
TÉRFOGLALÁSA
ÖKOLÓGIÁJÁHOZ. András.
A b a l k á n i gerle t é r f o g l a l á s á t 1944 j a n u á r j á b a n ismertettem ( A q u i l a , 1943, p. 264—298). A z ó t a az adatok m u n k a t á r s a i n k k ö z r e m ű k ö d é s e f o l y t á n megsokasodtak, és a k é r d é s i r o d a l m a is m e g n ö v e k e d e t t . K ü l ö n ö s e n k i k e l l e m e l n e m Roonwal (1940) — ez a m u n k a csak most k e r ü l h e t e t t k e z e m b e — , Ferianc (1946 é s Mqltoni (1947) m u n k á i t . Roonwcd az i n d i a i p o p u l á c i ó k a t r e n d s z e r t a n i s z e m p o n t b ó l vette vizs g á l a t a l á é s teljes r é s z l e t e s s é g g e l kifejtette az i n d i a i alfajok b é l y e g e i t é s elterjedését. Összefoglalásommal összevetve, k ü l ö n ö s e n k i kell h a n g s ú l y o z n o m , h o g y az e b b ő l h i á n y z ó i r o d a l o m r ó l a d t ö k é l e t e s k é p e t , n e m k ü l ö n b e n r é s z l e t e z i a m a d a r a k m é r e t e i t is. A hazai újabb a d a t o k b ó l azokra kell r á m u t a t n o m , melyek madarunk n a k az é s z a k i h e g y e k k ö z é v a l ó b e n y o m u l á s á r a v e i n e k f é n y t , a m i t Ferianc igen i n s t r u k t i v t é r k é p e e g é s z í t i k i t ö k é l e t e s e n S z l o v á k i á r a n é z v e . D e é r d e k e s a b a l k á n i gerle t é r f o g l a l á s a B u d a p e s t t ő l é s z a k r a , a D u n a m e n t é n , megjele n é s e a v á r o s s z í v é b e n , v a l a m i n t b e n y o m u l á s a a b u d a i h e g y e k k ö z é is. A m á s i k fontos t e r j e s z k e d é s n y u g a t felé t ö r t é n t : Adametz (1948) szerint e l é r t e m á r K a r i n t i á t , S t e y e r m a r k o t és F e l s ő - A u s z t r i á t i s ; Moltoni (1947) k ö z l i , h o g y A u s z t r i á n és S z l o v é n i á n á t b e n y o m u l t O l a s z o r s z á g b a és V e l e n c e k ö r n y é k é n telepedett m e g ; Turcek és Kadlec (1948) szerint m á r p r á g a i é s e g y é b c s e h o r s z á g i a d a t o k is v a n n a k . Kux (1948) m o r v a o r s z á g i t e r j e d é s é t 1945 ó t a ; Stresemann (1948) és Steinbacher (1948) b a j o r o r s z á g i , Schüz (1948) w ü r t t e n b e r g i e l ő f o r d u l á s a i t ismerteti, Bruns (1948) s z e r i n t pedig e l é r t e H a n n o v e r t is. A z ú j a b b m e g f i g y e l é s e k fontos b i o l ó g i a i a d a t o k k a l e g é s z í t i k k i ismere teinket a b a l k á n i gerle f é s z k e l é s é t , „ k a c a g á s á t " ; t e r ü l e t t a r t á s á t , v i s e l k e d é s é t m á s g e r l e f a j o k k a l s z e m b e n , v a l a m i n t v i l á g o s s z í n v á l t o z a t á t illetőleg. Ú j a b b t e l e p ü l é s e i a D u n a — T i s z a - k ö z é n : Ú j s z i v á c (Csornai, 1948), K i s kúnmajsa (Annák—Szabó, 1946). N a g y k ő r ö s (Csikai, 1947), A b o n y b a n 1943—1947 k ö z t az á l l o m á n y 70—80 p á r r a szaporodott (Temesközu), Nagyk á t a (Vásárhelyi, 1947), A l a g , G ö d (Keve, 1946), F ó t , G ö d ö l l ő (Dorninq, 1945), V á c (Keve, 1944; Zselló, 1948). Csornai (1948) szerint Ú j s z i v á c o n é s Szeghegyen t é l e n n a g y c s a p a t o k g y ü l e k e z n e k ö s s z e , és a k ö r n y e z ő f a l v a k p o p u l á c i ó i t is m a g u k h o z v o n j á k , í g y C s a n t a v é r e n e l t ű n i k a b a l k á n i gerle t é l e n , é s csak f e b r u á r v é g é n j e l e n i k m e g ú j r a . I l y e n k o r a h í m e k heves p á r v i a d a l o k a t v í v n a k : ..a t e t ő n 3—4 h í m e g y m á s s a l szemben féloldalazva állva felborzongatja tollazatát, t á m a d j a e g y m á s t ; felugranak a levegőbe s e g y m á s r a s z á r n y u k k a l hatalmas pofono kat m é r n e k " (Csornai). B u d a p e s t t ő l é s z a k r a a t e r j e s z k e d é s r o b b a n á s s z e r ű volt: előbb a távo l a b b e s ő h e l y s é g b e n telepedett m e g a D u n a v o n a l a m e n t é n . E r r e k é s ő b b m é g v i s s z a t é r e k . 1944 á p r i l i s á b a n V á c o t t a p ü s p ö k i p a r k b a n f i g y e l t e m mei> egy p á r t . Zselló szerint a z ó t a (1948) a v á r o s b a n elszaporodott, és csapatosan ott telel. A B u d a p e s t é s V á c k ö z ö t t i k ö z s é g e k e t ez i d ő k ö z b e n s z á l l o t t a meg, és ott is m e g l e h e t ő s e n elszaporodott.
117 Budapesten a Tisztviselőtelepen m á r r e n d k í v ü l gyakori (Dorning, Hegymeghy, 1948). A pesti o l d a l o n ú j a b b e l ő f o r d u l á s a i : K e r e p e s i - t e m e t ő (Dorning, Keve, 1945); V á r o s l i g e t (Kalinor, Udvardg, 1946), M ú z e u m - k e r t (Keve, Magyari, 1946) és a k ö r n y e z ő k e r t e k (Dorning, Keve, 1945), K á l v i n t é r (Keve, 1945); B e l v á r o s — V e r e s P á l n é L e á n y i s k o l a kertje, v o l t a k é p e n magas b é r h á z a k k ö z é b e é k e l t k i s f á s u d v a r (Keve, Bornemissza, 1947). E z z e l e l é r t e a v á r o s szívét. A M ú z e u m - k e r t b e n v a l ó s z í n ű l e g n e m k ö l t , itt Magyari m i n d e n n a p o s m e g f i g y e l é s e a l a p j á n csak ő s s z e l és t é l e n j e l e n i k m e g egyk e t t ő , de k ö l t é s i d e j é n csak a k ö z ö n s é g e s gerle m u t a t k o z i k , m e l y f é s z k e l . Dorning v a l ó s z í n ű n e k tartja, h o g y a k ö r n y e z ő p a l o t á k kertjeiben k ö l t . A z o k a p é l d á n y o k , melyeket é n 1945 j ú n i u s a ó t a a B a r o s s - u t c a i F ő v á r o s i K ö n y v t á r lelett g y a k o r t a , és az a p á r , melyet 1945. o k t ó b e r 2 2 - é n r i a d t a n r e p ü l v e magasan a K á l v i n - t e m p l o m felett l á t t a m , v a l ó s z í n ű l e g s z i n t é n i n n e n k i s z á l l ó p é l d á n y o k v o l t a k . 1948 t a v a s z á n , a m i k o r a V e r e s P á l n é L e á n y i s k o l a u d v a r á n ü g y e l t e m m e g ő k e t Bornemissza Júnoss
118 ú j v á r (Sóvágó, 1944). T o v á b b i a k r ó l Feriaric ad s z e m l é l t e t ő t é r k é p e t . b a n m á r T u r ó c s z e n t m á r t o n b a n is megtelepedett (Turcek, 1948).
Ujab
A N a g y - A l f ö l d ö n : M a k ó (Kereső, 1947); Szarvas (Molnár, 1942); H ó d m e z ő v á s á r h e l y e n az élső 1945. á p r i l i s 1 5 - é n , 1948 ő s z é n 40—50-es csapat (Bodnár); Kúnszentmárlon (Nagy Imre, 1946); F e g y v e r n e k (Lelovich, 1946) ; K a r c a g , K u n m a d a r a s (Radványi, 1948); J á s z á r o k s z á l l á s [Nagy, 1947) ; V á m o s g y ö r k (Nagy, Vertse, 1947); G y ö n g y ö s h a l á s z i , K a r á c s o n d (Nagy, 1947); S á r o s p a t a k (Marschall, 1947); S z i k s z ó , Szerencs, S á t o r a l j a ú j h e l y (Vásárhelyi); Hajdúböszörmény [Sóvágő, 1947); Érmihályfalva [Andrássy, 1942). Igen é r d e k e s b e h ú z ó d á s a az é s z a k i hegyek v ö l g y e i b e : Lux szerint M i s k o l c o n 1947-re r e n d k í v ü l elszaporodott, és ú g y l á t s z i k ez a v á r o s ú j ter j e s z k e d é s i g ó c p o n t lett: 1944. o k t ó b e r 2 4 - é n t a l á l k o z t a m egy magasan r e p ü l ő p é l d á n n y a l B á n r é v e felett; t o v á b b i t e r j e s z k e d é s é t Ferianc ismerteti. A B ü k k b e n Vásárhelyi szerint 1947-ben megjelent D i ó s g y ő r ö t t , L i l l a f ü r e d e n és P u t n o k o n . U g y a n c s a k Vásárhelyi és Nagy Gyula k ö z ö l t é k t e r j e s z k e d é s é i a M á t r á b a n (1947), m e l y szerint m e g t e l e p ü l t a k ö v e t k e z ő h e l y e k e n : N a g y réde, Gyöngyöstarján, Gyöngyösoroszi, Gyöngyös, Gyöngyössólymos, M á t r a f ü r e d , E g e r . G y ö n g y ö s s ó l y m o s o n 1948-ban Nagy szerint 20—25 p á r volt az á l l o m á n y . A C s e r h á t t ó l é s z a k r a B a l a s s a g y a r m a t o n t e l e p ü l t m e g (Vági, Beretzk
1947).
1938-ban B u k a r e s t b e n is megfigyelte.
A b a l k á n i gerle t e r j e s z k e d é s é r e v o n a t k o z ó ú j a b b m e g f i g y e l é s e k első t a n u l s á g a az, h o g y a t e r j e d é s r o b b a n á s s z e r ű e n z a j l i k l e ; í g y p l . a D u n a v o n a l á n á l — mint m á r e l ő b b e m l í t e t t ü k — előbb a t á v o l a b b e s ő pontokat foglalta el, és csak a z u t á n t ö l t ö t t e be a keletkezett ű r t . A m á s i k t a n u l s á g , h o g y k ö z é p h e g y s é g e i n k n e m a k a d á l y o z t á k a b a l k á n i gerle t e r j e s z k e d é s é t , h a n e m a v ö l g y e k e n á t t o v á b b s z i v á r g o t t , l á s d b u d a i hegyek, C s e r h á t , M á t r a , B ü k k , s ő t t o v á b b h a l a d v a m é g a m a g a s a b b h e g v e k k ö z é is t e l e p ü l t , p l . a V á g v ö l g y é n k e r e s z t ü l , v a g y az o s z t r á k A l p o k b a n , a h o l m e g h o n o s o d á s a s u g á r a l a k b a n terjed. A m e s t e r s é g e s t e r j e s z t é s g o n d o l a t á t most m á r v é g l e g e l k e l l v e t n ü n k , mert az csak a f e l ü l e t e s m e g f i g y e l é s e r e d m é n y e , a m i n t ezt e l ő z ő d o l g o z a t o m b a n r é s z l e t e s e n kifejtettem. B i o l ó g i á j á r a v o n a t k o z ó l a g — m i n t fentiekben l á t t u k — i s m é t t ö b b p é l d a v a n a r r a , h o g y a g y é r e b b e n t e l e p ü l t v i d é k e k e n t é l e n egyes f a l v a k b a c s o p o r t o s u l . A z i l y e n m o z g a l m a k k ö v e t k e z m é n y e a z u t á n az, h o g y a k ö v e t k e z ő tavasszal esetleg n e m k e r e s i fel e l ő z ő f é s z k e l é s i h e l y é t . A z ú j a b b meg f i g y e l é s e k szerint is, sohasem f é s z k e l a s z a b a d b a n , h a n e m m i n d i g a k ö z s é g e k , k i v é t e l e s e n t a n y á k b e l t e r ü l e t e i n . Roonwal szerint h e l y i m o z g a l m a i I n d i á b a n is v a n n a k a m i e n k é h e z h a s o n l ó a n . Szerinte T u r k e s z t á n b a n k i z á r ó l a g e m b e r i l a k o k k ö z t é l , m í g H á t s ó - I n d i á b a n , b á r s z i n t é n főleg a h á z a k k ö r n y é k é t k e r e s i , a n y í l t terep m a d a r a . I n d i á b a n m é g h o m o k s i v a t a g b a n is e l ő f o r d u l . A h ő s é g e t j ó l b í r j a . Harington a z o n b a n — és csak ő — a voltak é p e n i d z s u n g e l l a k ó j á n a k tartja. A z 1947/48. é v i i g e n enyhe t é l ú j a b b t a n u l s á g g a l s z o l g á l t . Marschall Gyula a G e l l é r t h e g y t ő l d é l r e , a X I . k e r ü l e t b e n , 1948 j a n u á r j á b a n a meleg, tavaszias i d ő j á r á s mellett rendszeresen megfigyelte u d v a r l á s u k a t , n á s z r ö p ü l é s ü k e t és f é s z e k a n y a g - h o r d á s u k a t , sőt m e g f i g y e l é s e szerint j a n u á r 2 6 - á n m á r ü l t is a f é s z k é n , de t o j á s r a k á s r a a m e g i n t t é l i e s r e f o r d u l t i d ő j á r á s miatt n e m k e r ü l t sor.
119 A gerle (Strepfopelia turtur) és a b a l k á n i gerle (Str. decaocto) t e l e p ü l é s i k ö z ö s s é g e k r e v o n a t k o z ó l a g a t a n u l s á g az, h o g y a k é t faj megosztja e g y m á s k ö z t a terepet; m í g az e l s ő a s z a b a d a b b t e r ü l e t e t k e d v e l i ( k ö z s é g h a t á r , n a g y o b b p a r k o k ) , a d d i g a b a l k á n i gerle k i m o n d o t t a n az u d v a r o k m a d a r a , í g y a M ú z e u m - k e r t b e n csak t é l e n m u t a t k o z i k ; a m i n t a k ö z ö n s é g e s gerle tavasszal m e g é r k e z i k , a b a l k á n i gerle v i s s z a h ú z ó d i k a k i s e b b kertekbe, é s a p a r k b a n csak a k ö z ö n s é g e s gerle f é s z k e l és t á p l á l k o z i k . S o k h e l y e n a k é t faj k ö z v e t l e n e g y m á s melletti f é s z k e l , és c i v ó d á s o k á l t a l á b a n n e m tapasztal h a t ó k k ö z t ü k . Pethő Andor a z o n b a n 1943 n y a r á n S o m o g y c s u r g ó n m e g figyelte, h o g y a k ö z ö n s é g e s g e r l é k e l z a v a r t á k az e v ő h e l y ü k r ő l a b a l k á n i g e r l é k e t . M a g a m is azt é s z l e l t e m 1948 j ú n i u s á b a n K e s z t h e l y e n , h o g y az u d v a r o n e g y i d e i g e g y m á s mellett szedegettek, de a m i n t e g é s z e n k ö z e l é r t e k e g y m á s h o z , a b a l k á n i gerle c i v ó d á s n é l k ü l á t e n g e d t e a helyet é s elszállt. Viszont S z a b a d b a t t y á n - L a j o s t e l e p e n a p i h e n ő ágról ugyancsak civódás nél k ü l a gerle szállt el a b a l k á n i gerle elől. Tarján 1944 ő s z é n a b a l k á n i gerle és a h á z i gerle (Str. „risoria' ) heves h a r c á t figyelte m e g M u r a s z o m b a t o n . A s z e k é r ú t o n verekedtek: „hol düllesztett b e g y ü k k e l rontottak e g y m á s n a k , h o l s z á r n y c s a p á s o k k a l . . . " , a j á r ó k e l ő k r e ü g y e t sem vetettek, a n n y i r a heves volt a h a r c u k ; v é g ü l is a b a l k á n i gerle m e g h á t r á l t . Szegeden Beretzk szerint a r e n d k í v ü l elszaporodott c s ó k á k a v á r o s i park s ű r ű f e n y ő i b e n fészkelő b a l k á n i gerlék f é s z e k a n y a g á t , tojásait és f i ó k á i t rendszeresen e l r a b o l j á k . 1947 m á j u s á b a n m e g f i g y e l h e t t e m itt, a m i n t a balkáni gerlék elzavarták a csókát. Tornász Jenő m e g f i g y e l é s e szerint 1947 j ú n i u s á b a n a G e l l é r t h e g y e n a b a l k á n i gerle egy fekete r i g ó f é s z k é t foglalta e l , m e l y b ő l a r i g ó f i ó k á k m á r k i r e p ü l t e k . A r i g ó p á r m é g s o k á i g v é d t e a f é s z k é t , heves h a r c o k f o l y t a k a r i g ó k és a b a l k á n i gerlék közt, végül azonban a gerlék elverték a r i g ó k a t és sikeresen k ö l t ö t t e k is a r i g ó f é s z e k b e n . 1948 m á r c i u s á b a n u g y a n i t t a b a l k á n i gerle k b . 20 c m - r e a t a l a j t ó l egy f a r a k á s t e t e j é r e f é s z k e l t , a z o n b a n ezt a k ö l t é s t m e g z a v a r t á k . Tornász m e g f i g y e l é s e szerint m i n d i g a h í m h o r d és á t o j ó é p í t . 1948. szeptember e l e j é n egy f e n y ő f á n é p ü l t f é s z e k n é l „ a h í m e l ő s z ö r a f ö l d r ő l szedte a g a l l y a k a t , k é s ő b b a z o n b a n a f e n y ő r ő l is t ö r d e l t e le a t ű l e v e l e k e t és h o r d t a f é s z e k h e z a t o j ó n a k , a m e l y i d e - o d a d u g d á l t a az á g a c s k á k a t nagy g o n d d a l . M i h e l y t a h í m m e g é r k e z e t t ú j a b b á g g a l , a t o j ó a z o n n a l felkelt, a h í m p e d i g az é p ü l ő f é s z e k m e l l é ugrott é s r á d o b t a a gallyat, m e l y e t a z t á n a t o j ó elrendezett". A k o t l á s b a n (1948. m á j u s — j ú n i u s ) a t o j ó t a h í m reggel 10 é s d é l u t á n 4 ó r a k ö r ü l v á l t o t t a fel. „ M i h e b y t a f i ó k á k n a k k i n y í l i k a s z e m ü k é s k i t o l l a s o d n a k , a t o j ó t ö b b e t n e m ü l r á j u k , legfel j e b b n a g y v i h a r b a n . " H í m é s t o j ó e g y a r á n t etet. T é l e n is p á r o s o d n a k enyhe .napokon (Tornász). S o k a t vitatott k é r d é s , kacag-e a b a l k á n i gerle v a g y sem? A k é r d é s t m á r Harington (1908) és Stadler (1939) e l d ö n t ö t t e , h o g y i g e n . E z a k a c a g á s a z o n b a n m á s , m i n t a h á z i g e r l é é (Str. „risoria"): mélyebb, t o m p á b b , rövi debb t a r t a m ú ; r i t k á b b a n is h a l l a n i , m i n t a h á z i g e r l é é t . Itt-ott m a g a m is h a l l o t t a m volt m á r , m í g a z u t á n 1948 á p r i l i s á b a n , a g e r l é k n á s z r e p ü l é s e k ö z ben, K e s z t h e l y e n t ö b b n a p o n á t á l l a n d ó a n é s rendszeresen f ü l e m b e é r t mindenfelé a városban kacagásuk. Erdős László B u d a p e s t i — F e r e n c v á r o s b a n g y ű j t ö t t e és figyelte m e g a b a l k á n i g e r l é t , é s azt észlelte, h o g y a s ö t é t e b b p é l d á n y o k k ö z t h é b e - h ó b a e g é s z v i l á g o s s z í n ü e k is a k a d n a k . Vass szerint M á t y á s f ö l d ö n i s e l ő f o r d u l n a k m a j d n e m f e h é r p é l d á n y o k . Erdős ilyeneket a M a d á r t a n i Intézet gyüjte-
120
m e n y e r é s z é r e hozott is. F e l m e r ü l a k é r d é s , v á j j o n ezek a p é l d á n y o k n e m a b a l k á n i gerle és a f é l v a d ó n é l ő k a c a g ó g e r l e k e r e s z t e z ő d é s e i - e ? (Lásd Dorning é s z l e l e t é t , A q u i l a , 1943, p. 276.) M i n t l á t j u k t e h á t , a b a l k á n i gerle ú j a b b és ú j a b b p r o b l é m á k m e g o l d á s a elé állít: t o v á b b i t e r j e s z k e d é s e M a g y a r o r s z á g r ó l a s z o m s z é d o s o r s z á g o k felé v á r h a t ó ; m e g e r ő s í t é s r e s z o r u l s o k k é t e s a u s z t r i a i adat. K e l e t r ő l Erdélyből és L e n g y e l o r s z á g b ó l v á r j u k a h í r a d á s t . N y o m a t é k o s a n k é r j ü k t e h á t m u n k a t á r s a i n k a t , f ő l e g az e l t e r j e d é s m a i h a t á r v i d é k é n l a k ó k a t , h o g y a b a l k á n i gerle g y ü r ű z é s é t s z o r g a l m a z z á k , h o g y í g y a t e r j e s z k e d é s felől m i n é l b i z t o sabb a d a t o k k a l r e n d e l k e z z ü n k ; h i s z e n i l y e n v i z s g á l a t r a n e m egyhamar i s m é t l ő d ő a l k a l o m n y í l o t t most, a m i n e k e l s z a l a s z t á s a s ú l y o s m u l a s z t á s t jelentene.
IRODALOM — LITERATURA 1. Adametz, E.: Eine weitere Beobachtung der Türkentaube in Wien. (Natur u. Land, XXXIV, 1947, p. 99—101) 2. Adametz, E.: Eine für Österreich neue Wildtaubenart. (St. Hubertus. XXXIV. 1948, p. 30) 3. Adametz, E.—Stresemann, E.: Rasche Ausbreitung der Türkentaube in Mitteleuropa. (Biol. Zentralblat, 67, 1948, p. 361—366) 4. Brans, H.: Türkentaube. (Orn. Mitteil., 1948, p. 15) 5 Csikai l'.: Madártani megyfigyelések Nagykőrös környékén. (Nimród, XXXIV, 1947, p. 143) 6. Dömölki J.: . . . (Nimród, 1944, p. 124) 7. Ferianc 0.: Quelques Remarques a propos de la Tourterelle Turque, Streptopelia decaocto (Friv.). (Sylvia, VIII, 1946, p. 53—63) 8. Füzes F.: Balkáni gerlék Sásdon. (Nimród, XXXV, 1948, p. 95) 9. Jony, £ . : Vordringen der Türkentaube, Streptopelia d. decaocto, im Waag-Tal (Slovakei). (Orn. Ber., 1948, p. 146) 10. Kangyal J.: Csonttollú madarak. (Nimród, 1944, p. 189) 11. Kovács G.: Csonttollú madarak és balkáni kacagógerlék. (Nimród, XXXII, 1944, p. 220—221) 12. Kovács G.: A balkáni kacagógerlék. (Nimród, XXXIV, 1947, p. 166) 13. Kux, Z.: Streptopelia decaocto decaocto (Friv.) en Moravie. (Cesk. Ornith., XV, 1948, p. 1—2) 14. Merán F.: Madártani megfigyelések. (Nimród, XXXIV, 1947, p. 163) 15. Molnár B.: További vázlatok a madár szaporodási ösztönének megnyilvánulásáról. (Szarvas, 1944„ pp. 44) 16. Moitoni, E.: Uccisione di una Tortora dal collare Orientale, Streptopelia decaocto decaocto Frivaldszky in quel di Caorle (Venezia). (Riv. Ital. Ornit., XVII, 1947, p. 64—67) 17. Nagy József: Madártani megfigyelések Gönyün. (Nimród, XXXIV, 1947, p. 109—110) 18. Nemeskéri-Kiss S.: A balkáni gerléről. (Nimród, XXXIV, 1947, p. 239) 19. Memestóthy-Szabó /.: Balkáni gerlék Mátészalkán. (Nimród, XXXIV, 1947, p. 222—223) 20. Mcmestóthy-Szabó 1.: Madártani megfigyeléseim Mátészalkán a balkáni gerlére vonat kozólag. (Nimród, XXXIV, 1947, p. 367) 21. Koomval, M. L.: On the Subspecies of the Ring-Dove, Streptopelia decaocto (Fri valdszky). (Records Indián Mus., XLII, 1940, p. 437—452) 22. Sas G.: Balkáni gerlék Balatonfőkajáron. (Nimród, XXXIV, 1947, p. 78) 23. Schüz, E.: Zum Vordringen der Türkentaube. (Vogelwarte, 1948, p. 41—42) 24. Steinbacher, G.: Noch einmal die Türkentaube. (Orion, 1948/49, p. 28) 25. Stresemann, E.: Die Türkentaube in Bayern. (Orion, 1948, p. 152)
121
t
20. Stresemanh, F.: Vordringen der Türkentaube nach Deutschland. (Ornith. Ber., 1948, p. 223—227) 27. Szarvas, B.: Balkáni gerlék Siklóson. (Nimród, X X X l V , 1947, p. 223) 28. Tarján, T.: Házi- és balkáni gerle háborúsága. (Nimród, XXX11, 1944, p. 455) 29. Temesközy. /.: Madártani megfigyelések Abony környékén. (Nimród, XXXIV, 1947 p. 142—143) 30. Thuróczy, T.: A balkáni gerle Szlovákiában. (Nimród, XXXIV, 1944, p. 390—391) 31. Tótfalusi, R.: Balkáni gerlék Győrött. (Nimród, XXXIV, 1947, p. 239) 32. Turcek, F.: Szlovenszkó vadállománya. (Nimród, XXXV, 1948, p. 174—175) 33. Vági, J.: Balkáni gerlék Balassagyarmaton. (Nimród, XXXIV, 1947. p. 223) 34. Vásárhelyi, 1.: Adatok a balkáni gerle előfordulásához. (Nimród, XXXV, 1948, p. 47> 35. Voss, F.: Madárvonulási hírek. (Nimród, XXXII, 9144, p. 76—77) 36. Weisz, T.: Hogyan került a Streptopelia decaocto Bogyiszlóra. — Wie Streptopelia decaocto nach Bogyiszló kam. (Kócsag, XII—XV, 1939—42, p. 87 & 93) 37. Zboray, B.: Gerlék decemberben. (Nimród, XXXII. 1944, p. 30) ?
F u r l h c i " notes on the rangc-increasing and oecology of the i n d i á n ring-dove., B y Andrew
Keve.
I s u m m e d u p the e x t e n d i n g o f the I n d i á n R i n g - D o v e (Streptopelia decaocto F r i v . ) i n J a n u a r y 1944 ( A q u i l a 1943, p . 264—298).* W e r e c e i v e d since this t i m e m a n y n e w reports f r o m H u n g a r y a n d also f r o m S l o v a k i a . So for instance f r o m the t e r r i t o r y between D a n u b e - T i s z a 8, f r o m T r a n s d n n u b i a a n d the p l a i n N o r t h f r o m it 32. F r o m the Great H u n g a r i a n P l a i n 17. F r o m the N o r t h - M o u n t a i n l a n d f r o m 12 villages. T h i s b i r d — a c c o r d i n g Thuróczy — a p p r o a c h e d the m o r a v i a n f r o n t i e r i n N o r t h - W e s t S l o v a k i a a l r e a d y i n the S p r i n g of the y e a r 1944. It r e a c h e d o n the t e r r i t o r y of B u d a pest the r e a l centre of the city a n d got also i n the mountiains o f the e n v i r o n . A c c o r d i n g the f o r e i g n litterature it extends i n the d i r e c t i o n o f W e s t - E u r o p e a n d r e a c h e d a l r e a d y the l i n e C a o r l e (Venetia), K l a g e n f u r t , the v a l l y o f the r i v e r M u r a , G r a z , W e l s , K r e m s , O r t h , the E a s t - M o r a v i a n P l a i n a n d P r a g u e . (Moltoni, Adametz, Turcek, Kux.) Ili settled also i n G e r m a n y t i l i H a n n o v e r . (Bruns, Schüz, Steinbacher, Stresemann.) N o r t h w a r d s it got i n the C a r p a t valleys (Ferianc, Thuróczy, Turcek), about w h i c h gave Ferianc a v e r y g o o d m a p . Beretzk observed it at B u c a r e s t a l r e a d y the y e a r 1938. It is caracteristic f o r its r a n g e - i n c r e a s i n g , that it settled also the n e w o c c u p i e d territories s u d d e n l y , a n d it settled e a r l i e r in the m o r e far vil lages, the intermediate-ones o n l y later. F o r instance on the p l a i n left b a n k of the D a n u b e N o r t h w a r d s f r o m B u d a p e s t . T h e m i d d l e - m o u n t a i n s w e r e also not obstacles f o r its extension, the m o u n t a i n s W e s t l y from B u d a p e s t a n d the s o u t h - f o r e m o u n t a i n s of the C a r p a t s . A s to see its oecology w e have m o r e e x a m p l e s , that on some territories, especially there, w h e r e the Settlements are more scarce, it comes together for w i n t e r i n some villages. F o r instance, Csornai observed s i m i l a r occurences also i n the B á c s k a , w h i c h is c o m p a r a t i v e l y m o r e dense settled. Roonwal reports, it has also i n I n d i a s i m i l a r m o v e m e n t s . It is the consequence of their w i n t e r w a n d e r i n g s , that the s p r e a d p a i r s do not a l w a y s c o m e b a c k in s p r i n g ti t h e i r o r i g i n a l nesting places. A c c o r d i n g Roonwal is the bird also i n I n d i a the e x c l u s i v e l y i n h a b i t a n t of the d o m i c i l s , especially of courts * Tlie correctly date of the issuing is Dec.
1944.
122 w i t h trees. T h e r e are o n l y v e r y few exceptions for instance i n E a s t - I n d i a s and YVesl-Indias, w h e r e ili settles also on desert a n d j u n g l y territories. T h e reports a b o u t the a r t i f i c i a l Settlements are the results of s u p e r f i c i a l observations, as I w r o t e it also i n m y f o r m e r l y w o r k (1943). Marschall observed, that i n the v e r y m i l d W i n t e r 1947/48 was its •"wedding F l i g h t " a n d g a t h e r i n g of nesting m a t e r i a l also i n J a n u a r y r e g u l ä r . Its b e h a v i o r against the Streptopelia tiirtur d u r i n g its settlement is g e n e r a l l y indifferent. Pethő a n d m y s e l f o b s e r v e d that the I n d i á n R i n g D o v e s gave v o l u n t a i r l y place i n some courts to the turtle-doves. A c c o r d i n g the observations of Magyari it comes i n the M u s e u m - p a r k o f B u d a p e s t o n l y i n w i n t e r . A s it appears, it d r a w s b a c k i n the little gardens o f the n e i g h b o u r ing places. T h e I n d i á n R i n g - D o v e l o o k s for f o o d mere i n the courts, a n d the turtle-dove does it o n the fields and i n the greater p a r k s . Tarján o b s e r v e d its fight w i t h the "risoria", i n w h i c h w a s the later the w i n n e r . I observed, that the I n d i á n R i n g - D o v e s chased off the j a c k d o w s p l u n d e r i n g t h e i r nests. Tornász reports, that the I n d i á n R i n g - D o v e s chased off b l a c k b i r d s f r o m their nest', a n d a l t h o u g h they protected t h e i r nest f o r a longer time, the r i n g - d o v e d i d breed i n it. I n a n other case it m a d e its nest 20 c m a b o v e the earth. A c c o r d i n g Tornász ports the nesting m a t e r i a l the male, the f e m a l does o n l y b u i l d . T h e m a l e t h r o w s o n l y the twiggs o n the nest, a n d the female does put it right. B o t h sexes breed, a n d they c h a n g e d each other i n s p r i n g at 10 a n d 16 o ' c l o c k . W h e n the y o u n g became feathered, the female sits o n t h e m o n l y at s t o r m y weather. B o t h parents do feed the y o u n g . T h e y c o u p l i n m i l d days also i n w i n t e r . T h e y h o l d t h e i r b r e e d i n g t e r r i l o r y also against others o f t h e i r o w n species (Csornai, Nemestóthy). D u r i n g the c o u p l i n g t i m e it has also some l a u g h i n g voice, w h i c h is deeper a n d of a shorter tact as that one o f the "risoria", a n d it c a n be h e a r d more seldom. A s Erdős a n d Vass report, there are a m o n g the ring-doves i n B u d a pest and e n v i r o n also quite l i g h t speeimens. It is a question, w h e a t h e r they are not h y b r i d s w i t h the "risoria". So we c a n w a i t the I n d i á n R i n g - D o v e soon i n W e s t - E u r o p e , and therefore it w o u l d be i m p o r t a n t , to r i n g i n t e n s i v e l y o n the frontiers o f its tili now o c c u p i e d territories. W e find the i m p o r t a n t Supplement o f the litterature o f m y w o r k s atj Roonwal.
DARUVONULÁS
BIHARBAN
1946 Ő S Z É T Ő L
í r t a : Müller
1948
TAVASZÁIG.
Géza.
A daru [Grus g. grus L . ) a m u l t s z á z a d k ö z e p e ó t a — a m i k o r m é g e l s z ó r t a n k ö l t ö t t az E c s e d i - l á p o n é s a f o n y ó d i N a g y - B e r e k b e n , a h o l az u t o l s ó h a z a i f é s z k e l é s é r ő l a s z á z a d e l e j é r ő l adott h í r t Berzsenyi — m á r csak á t v o n u l ó k é n t j e l e n i k m e g h a z á n k b a n tavasszal é s ő s s z e l . N y á r o n is e l ő f o r d u l egy-egy k ó b o r l ó csapat, k ü l ö n ö s e n a H o r t o b á g y o n . Vönöczky-Schenk (1938) ö s s z e f o g l a l á s á b ó l l á t j u k , h o g y m a a d a r v a k n a g y o b b t ö m e g e k b e n csak E r d é l y k e l e t i r é s z e i n v o n u l n a k á t , é s az Alföld keleti szélét csak k i s r é s z ü k é r i n t i . Rendszeres d a r u v o n u l á s r ó l csak a T i s z a
