7.13 Elektrisch handgereedschap Elektrische arbeidsmiddelen moeten conform de Arbowet “passend en veilig” zijn en dat ook blijven. Wat op de ene arbeidsplaats als veilig kan worden beschouwd hoeft dat niet op een andere plaatst te zijn. De werkgever is ervoor verantwoordelijk dat zijn werknemers kunnen beschikken over veilige arbeidsmiddelen. Bij het werken met elektrisch handgereedschap zijn de belangrijkste risico’s het in aanraking komen met draaiende of bewegende delen van de machine, getroffen worden door wegvliegende deeltjes van het werkstuk en elektrocutie door in aanraking komen met spanningvoerende delen.
Normen en regels - Elektrische arbeidsmiddelen moeten voldoen aan de daarop van toepassing zijn de Warenwetbesluiten. Een CE-markering geeft daartoe het vermoeden. De gebruiksaanwijzing in de Nederlandse taal beschrijft het gebied waarbinnen en door wie het arbeidsmiddel mag worden toegepast. Huishoudelijke arbeidsmiddelen voldoen in het algemeen niet aan de criteria om te worden toegepast op een bouwlocatie. - Er wordt onderscheid gemaakt in gereedschap dat op 230 V werkt en gereedschap met een veilige spanning, 50 V wisselspanning of 120 V gelijkspanning. - Gereedschap op 230 V is meestal dubbel geïsoleerd (merkteken ). Dit betekent dat er een extra isolatie is aangebracht als beveiliging tegen stroomdoorgang door het lichaam. Aarding via de voedingskabel aan het net is hierbij niet toegestaan. - In nauwe geleidende ruimten (waaronder besloten ruimten en sleuven) dient uitsluitend gereedschap dat werkt op een veilige spanning te worden gebruikt (zie Abomafoons 2.30 en 6.01 voor meer informatie over dit onderwerp). - De noodzaak om handgereedschap, waarbij gebruik wordt gemaakt van water, op een scheidingstrafo aan te sluiten is net als bij ander elektrisch handgereedschap afhankelijk van de omgevingsfactoren (met name nauwe geleidende ruimten). - In een explosiegevaarlijke omgeving mag geen elektrisch handgereedschap worden gebruikt, tenzij dit aan speciale eisen voldoet (met een merkteken dat bestaat uit een zeshoek met de gestileerde letters Ex.). - Dubbel geïsoleerd handgereedschap moet van aangegoten stekers zijn voorzien. In de bouw en industrie heeft dit wel de voorkeur, maar het is niet verplicht. De steker vervangen door een andere mag dus, mits deze voldoet aan IP 44 (stofvrij en spatwaterdicht). - Machines geleverd voor 1 januari 1995 (de inwerkingtreding van het Besluit Machines, nu het Warenwetbesluit machines) moeten voldoen aan hoofdstuk 7 van het Arbobesluit en de hieruit voortvloeiende beleidsregels. Dit betekent per saldo dat de machine aan dezelfde criteria moet voldoen als beschreven in het Warenwetbesluit machines. In-/uitschakelen en vastzetvoorziening De Machinerichtlijn, die de Europese grondslag vormt voor het Warenwetbesluit machines, stelt dat er geen gevaar mag bestaan voor verwonding nadat een gebruiker de bedieningshandgreep heeft losgelaten. Dit geldt ook voor ongewilde inschakeling van het gereedschap. Inmiddels is er een serie Europese normen (de NEN-EN 50144 serie) die per soort gereedschap aangeeft hoe de fabrikant dient om te gaan met voorzieningen voor in- en uitschakelen en in gebruikstoestand vastzetten van deze schakelaar. Een en ander is schematisch weergegeven in tabel 1 (zie blad 2). Op grond hiervan is een vastzetvoorziening niet toegestaan op onder meer handcirkelzagen, handschaafmachines, bovenfrezen zonder verende onderplaat en nietmachines. Voor de meeste slijpmachines geeft de norm aan dat een vastzetvoorziening is toegestaan, mits de bedieningsschakelaar meteen naar de “uit-stand” schiet als deze wordt bediend. Aboma is van mening dat dit uit veiligheidsoogpunt niet is gewenst en niet strookt met de geest van het Warenwetbesluit machines. Er zijn overigens ook slijpmachines in de handel zonder vastzetvoorziening.
Blad 1 van 5
Abomafoon 7.13
Haakse slijpmachine
Boormachine
Handschaafmachine
Handcirkelzaag/mes
Decoupeerzaag
Reciprozaag
Bandschuurmachine
Vlakschuurmachine
Bovenfreesmachine
Breekhamer
Slagmoersleutel
Nietmachine
Tabel 1 In- /uitschakelen en vastzetvoorziening
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
b. Als een schakelaar een voorziening heeft om hem in de “aanX stand” vast te zetten, dient de schakelaar automatisch te worden gelost wanneer de trekkerschakelaar of aanzetvoorziening wordt bediend (NEN-EN 50144-1)
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
NEN-EN 50144 (paragraaf 20.11)
Normteksten (tussen haakjes is vermeld aan welke norm de tekst is ontleend) a. Handgereedschap zonder flexibele as heeft een schakelaar die, zonder dat de gebruiker het handgereedschap loslaat, kan worden uitgeschakeld (NEN-EN 50144-1)
c. Als een continue inschakeling een risico oplevert, mag een schakelaar niet met een vastzetvoorziening zijn uitgerust; als de trekkerschakelaar wordt losgelaten mag hij niet in de “aanstand” blijven (NEN-EN 50144-1)
X
X
X
X
X
d. Als onbedoeld inschakelen een risico oplevert, moet de schakelaar zijn uitgerust met een vergrendeling die hem in de “uit-stand” vastzet (NEN-EN 50144-1)
X
X
X
X
X
e. Rechte slijpers met een nominale steendiameter groter dan 55 mm en haakse slijpers met een schijfdiameter groter dan 127 mm, moeten met een schakelaar zijn uitgerust die twee bewuste opvolgende handelingen vereisen om het gereedschap in werking te stellen (NEN-EN 50144-2-3)
X
f. Als een schakelaar een voorziening heeft om hem vast te zetten, dient de schakelaar, wanneer bediend, meteen naar de “uit-stand” te schieten (NEN-EN 50144-2-3)
X
g. Cirkelzagen, cirkelmessen en schaafmachines met een automatische afsluiting van het beitelblok zijn uitgerust met een schakelaar die, wanneer losgelaten, het gereedschap meteen uitschakelt (NEN-EN 50144-2-5 en 2-14)
X
X
h. Cirkelzagen, cirkelmessen en schaafmachines met een automatische afsluiting van het beitelblok zijn uitgerust met een schakelaar die twee bewuste opvolgende handelingen vereisen om het gereedschap in werking te stellen (NEN-EN 50144-2-5 en 2-14)
X
X
i.
Elektrische spijkerapparatuur mag niet zijn uitgerust met een voorziening om hem in de “aan-stand” vast te zetten (NEN-EN 50144-2-16)
j.
Bovenfreesmachines met een geveerde basisplaat of met een zelfsluitende afscherming (die niet in open stand kan worden vastgezet) mogen zijn uitgerust met een voorziening om hem in de “aan-stand” vast te zetten; alle andere bovenfreesmachines zijn uitgerust met een schakelaar die, wanneer losgelaten, het gereedschap meteen uitschakelt (NEN-EN 50144-2-17)
Blad 2 van 5
X
X
Abomafoon 7.13
Praktische invulling Gebruik - Zorg dat de gebruikers voldoende zijn geïnstrueerd over het veilige gebruik van het betreffende stuk elektrisch handgereedschap. - Zorg dat de gebruikershandleiding als naslagwerk op het werk aanwezig is. - Kabelhaspels die buiten worden gebruikt, moeten spatwaterdicht zijn (IPX4). Dat betekent dat de contactdozen van kleppen zijn voorzien, die allen dezelfde kant opengaan. - Maak personeel verantwoordelijk voor het dagelijks onderhoud van het elektrisch handgereedschap dat ze in gebruik hebben. De ervaring leert dat de goede en veilige werking dan beter zijn gewaarborgd. Storingen en defecten worden zodoende eerder gesignaleerd. - Berg elektrisch handgereedschap op in een daarvoor bestemde kist of koffer. - Laat elektrisch handgereedschap niet onbeheerd achter. - Maak gebruik van de volgende persoonlijke beschermingsmiddelen: · een veiligheidsbril bij wegschietende deeltjes; · gehoorbescherming bij geluidsniveaus boven 80 dB(A); · adembescherming bij het vrijkomen van schadelijk stof. Keuringen en inspecties - Elektrisch handgereedschap moet periodiek worden geïnspecteerd door een deskundig persoon, die daartoe bevoegd is gesteld door de werkgever (aangewezen als VOP of VP). - De inspectietermijn wordt bepaald door de installatieverantwoordelijke (IV), een door de werkgever aangewezen medewerker (een en ander volgens NEN 3140) en is voor arbeidsmiddelen zoals een boormachine, haspel, e.d. vaak maximaal 1 jaar. - Een periodieke inspectie van elektrische arbeidsmiddelen richt zich primair op de vraag of er sprake is van achteruitgang in de veiligheid door slijtage, veroudering, ondeskundig gebruik, verbranding e.d. De inspectie bestaat uit een visuele inspectie (zie controlelijst op blad 5) en metingen en beproevingen. - Als uit de visuele controle geen bezwaar tot het gebruik is geconstateerd, dienen er afhankelijk van de klasse van het arbeidsmiddel metingen te worden uitgevoerd. Uitgaande van elektrisch handgereedschap en verplaatsbare elektrische arbeidsmiddelen betreft het de volgende metingen. Tabel 2 Metingen elektrisch handgereedschap/arbeidsmiddelen
1)
2)
1)
Isolatieweerstand
2)
Klasse
Weerstand beschermingsleiding
0I
Ja
Ja
I
Ja
Ja (als er uitwendige metalen delen zijn)
II
Nee
Ja (als er uitwendige metalen delen zijn)
III
Nee
Ja (als er uitwendige metalen delen zijn)
Hiermee wordt de weerstand bedoeld tussen de PE-pen in de stekker en de geaarde metalen omhulling (metalen gestel) van het arbeidsmiddel. De weerstand moet zeer laag zijn en is afhankelijk van de lengte en doorsnede van de aansluitkabel. Voor snoeren tot 5 m geldt R < 0,3 . Voor lange verlengsnoeren geldt een maximum van 1 . Metingen met minimaal 250 V gelijkspanning tussen de actieve delen (fase-nul geleiders) ten opzichte van de beschermingsleiding (bij klasse I) of uitwendige metalen delen (klasse II). Klasse Riso > 1 M en Klasse II Riso > 2 M .
Blad 3 van 5
Abomafoon 7.13
Verwijzing -
Warenwetbesluit machines. Arbobesluit art 7.2 t/m 7.15. Machinerichtlijn 2006/42/EG. Laagspanningsrichtlijn 2006/95/EG. NEN 3140 Bedrijfsvoering van elektrische installaties - Laagspanning. NEN-EN 50144 serie Veiligheid van handgereedschap met elektrische aandrijving. NEN-EN-IEC 60745-1 Handgereedschappen met elektrische aandrijving - Veiligheid. Abomafoons: · 1.39 Arbeidsmiddelen/machines. · 2.30 Bouwelektra. · 3.01 Materieelkeuringen. · 6.01 Werken in besloten ruimten. · 7.01 Warenwetbesluit machines en CE-markering.
Uitgave:
Aboma bv a Maxwellstraat 49 Postbus 141 6710 BC Ede tel. 0318 69 19 20 fax 0318 69 19 21 e-mail
[email protected] www.aboma.nl
Datum:
April 2011
Wijzigingen ten opzichte van vorige uitgave - Aanvullende tekst bij “Normen en regels” en “Keuringen en inspecties”. - Controlelijst Elektrisch handgereedschap toegevoegd.
Blad 4 van 5
Abomafoon 7.13
Controlelijst Elektrisch handgereedschap Fabrikaat Type Serienr. Bouwjaar
: : : :
Ingevuld door : Locatie/plaats : Datum : Sticker : ja / nee, nummer : Opmerkingen / maatregelen
Actie gereed d.d.
Aandachtspunten v = akkoord; x = tekortkoming; - = niet van toepassing 01
De mechanische toestand is in orde, rekening houdend met vocht, vuil en corrosie
02
De beschermingsleidingen zijn niet onderbroken
03
De beschermingscontacten (aardlipjes op stekker) zijn schoon, niet verbogen en kunnen een goed contact maken in de contactstop
04
Hulpmiddelen, bedieningsorganen, contactstoppen en schakelaars zijn in goede staat
05
Signaallampen, meters, akoestische signaalgevers en dergelijke functioneren
06
(Aansluit)leidingen zijn niet beschadigd of gerepareerd
07
Leidingen zijn deugdelijk in het contactstop (stekker) en in het toestel ingevoerd (bijvoorbeeld trekontlasting, wartels en dergelijke)
08
Alle uitwendige onderdelen zijn deugdelijk bevestigd
09
Er zijn geen mechanische of elektrische aanpassingen gedaan in het bijzonder in veiligheidsketens
10
Koelopeningen zijn niet afgesloten
11
Er zijn geen tekenen die wijzen op een te hoge temperatuur
12
De omhulling en de bedieningsknoppen vertonen geen gebreken, waardoor er eventueel gevaar kan ontstaan
13
Veiligheids- en bedieningsopschriften, pictogrammen en dergelijke zijn duidelijk leesbaar
14
Beveiligingstoestellen zijn juist gekozen en correct afgesteld en niet overbrugd
15
De isolerende omhulling verkeert in goede staat en vertoont geen breuken, scheuren, etc.
Toelichting / nadere bijzonderheden:
Blad 5 van 5
Abomafoon 7.13
