6 van het basisonderwijs

Vol verwachting

Muziek voor jonge gasten

1

philharmonie zuidnederland

Een project van philharmonie zuidnederland voor de groepen 5/6 van het basisonderwijs

Inhoud

Voorwoord 3 Lesactiviteit 1 Welk instrument past bij jou?

4

Lesactiviteit 2 Hoe klinken instrumenten samen?

6

Lesactiviteit 3 Componisten-Rap 7 Lesactiviteit 4 Tijdens het concert

8

Lesactiviteit 5 Kleuren in de muziek

9

Lesactiviteit 6 Reflectie

11

Bijlage 1 Symfonieorkest 12


2

15


Bijlage 2 Werkbladen

Voorwoord De voorstelling Vol Verwachting is in 2012 ontstaan als familievoorstelling door een samenwerking tussen de philharmonie zuidnederland en jeugdtheatergezelschap Hetpaarddatvliegt. Samen met regisseur Loek Beckers en de acteurs Reem Wittenbols, Annemiek Nienhuis en Rob van Gestel, is deze voorstelling voor het seizoen 2015-2016 aangepast om aan de groepen 5 en 6 van het basisonderwijs als schoolvoorstelling aan te bieden. Om deze doelgroep optimaal te kunnen laten genieten van de voorstelling en de prachtige muziek is dit lesmateriaal ontwikkeld. Bijzonder aan dit lesmateriaal is de samenwerking die de philharmonie zuidnederland is aangegaan met de opleiding Docent Muziek van het Conservatorium in Maastricht. Studenten hebben speciaal voor dit schoolconcert lesactiviteiten bedacht die de basis vormden van het lesmateriaal zoals dat nu voor u ligt. Daarom een speciaal woord van dank aan de studenten en docenten die hieraan hebben meegewerkt. In samenwerking met Studio Kloek zijn de lesactiviteiten vertaald naar een gebruiksvriendelijke website. Door de aantrekkelijke en praktische vormgeving verwachten we dat de leerlingen en u met veel plezier de voorbereiding op het schoolconcert zullen uitvoeren. Enkele beschreven activiteiten zijn voorzien van een asterisk (*). Deze zijn verplicht om uit te voeren voor het concertbezoek. De overige activiteiten zijn optioneel, maar zijn een verrijking, mede door de koppeling met andere vakgebieden. Didactisch gezien verdient het de aanbeveling om het lesmateriaal klassikaal met de klas te bespreken. Hierbij hebben we getracht optimaal gebruik te maken van de digitale hulpmiddelen in de klas. De philharmonie zuidnederland is het professionele symfonieorkest van de provincies Noord-Brabant, Limburg en Zeeland. Het orkest geeft abonnementsconcerten in de concertzalen van deze provincies. Maar ook buiten deze zalen en buiten de provincie is het orkest regelmatig te horen. Voor meer informatie over het orkest kunt u kijken op www.philharmoniezuidnederland.nl. Voor meer informatie over het symfonieorkest kunt u de site www.orkestkidsite.nl raadplegen. Alle materialen met betrekking tot het lesmateriaal vindt u op de website http://www.philharmoniezuidnederland.nl/educatie/lesmateriaal-vol-verwachting/

3


Afdeling Educatie philharmonie zuidnederland


We wensen u veel plezier toe met het project Vol Verwachting.

Lesactiviteiten

* Activiteit 1 Welk instrument past bij jou Doel van de activiteit De leerlingen maken kennis met verschillende instrumenten uit het symfonieorkest, door beeld, naam en klank. Benodigdheden • Computer/digibord • Website: http://www.philharmoniezuidnederland.nl/educatie/lesmateriaal-vol-verwachting/ • Werkblad leerlingen (zie bijlage of website)


4


Introductie van het concert Open voor deze activiteit de website bij het project Vol Verwachting: http://www.philharmoniezuidnederland.nl/educatie/lesmateriaal-vol-verwachting/. Vertel de leerlingen dat ze binnenkort naar een voorstelling gaan kijken en luisteren van de philharmonie zuidnederland. De voorstelling heet Vol Verwachting. Ze gaan dan het verhaal van Drik beleven. Drik is een jongen, net als iedereen in de klas. Het verhaal wordt echter niet alleen verteld en geacteerd, maar er zal ook heel veel muziek te horen zijn tijdens de voorstelling. Muziek die gespeeld wordt door een groot symfonieorkest, philharmonie zuidnederland. In deze eerste activiteit gaan we ontdekken welke instrumenten er allemaal in het orkest meespelen en hoe deze klinken.

1a. Hoe klinkt dit instrument? Door te klikken op het briefje in de eerste schoen komen we bij de muziekinstrumenten. Bij elk muziekinstrument staat ook de naam. Vraag aan de leerlingen of ze het instrument al eens gezien of gehoord hebben. Vervolgens laten we de twee muziekfragmenten horen onder de knoppen A en B. Laat de leerlingen op het werkblad schrijven welk fragment zij denken dat bij het instrument hoort. In totaal zijn het negen fragmenten. U kunt ervoor kiezen om het in quiz-vorm aan te bieden, alle fragmenten achter elkaar en achteraf de goede antwoorden geven. Na afloop kunt u de oefening eventueel herhalen. U kunt ook elk instrument afzonderlijk bespreken. Dit zorgt voor wat meer interactie. De juiste antwoorden zijn:

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Dwarsfluit Hobo Hoorn Trompet Trombone Tuba Pauken Viool Contrabas

A B A A B A B A B

1b. Teken jezelf… met je lievelingsinstrument Op het werkblad is ruimte voor de leerlingen om zichzelf te tekenen met het instrument dat zij het meest bij zichzelf vinden passen. Laat de pagina zien met de instrumenten allemaal in beeld. Geef de leerlingen de tijd om de tekening te maken. Bespreek tussendoor of achteraf met de leerlingen hun keuzes. De keuze kan gebaseerd zijn op de vorm van het instrument, op de klank. Bespreek de verschillen in de keuzes in de klas. Leg daarbij de nadruk dat iedereen dus een eigen smaak en eigen voorkeur heeft.

5


Meer informatie over het orkest Mocht u naar aanleiding van vragen van leerlingen meer informatie willen over het symfonieorkest, de instrumenten en de verschillende groepen in het orkest, dan is informatie opgenomen in bijlage 1.


In het verhaal van de voorstelling is Drik een heel verlegen jongen. Welk instrument vinden de leerlingen bij hem passen. Kunnen ze goed onder woorden brengen, waarom ze dit denken?

* Activiteit 2 Hoe klinken instrumenten samen? Doel van de activiteit De leerlingen ontdekken dat de instrumenten uit activiteit 1 ook samen kunnen klinken. Hiermee gaan ze experimenteren. Benodigdheden • Computer/digibord • Website: http://www.philharmoniezuidnederland.nl/educatie/lesmateriaal-vol-verwachting/ Inleiding op de activiteit Toon op het digibord de website http://www.philharmoniezuidnederland.nl/educatie/ vol-verwachting/ en klik op de tweede brief ‘Hoe klinken instrumenten samen?’. We zien de instrumenten uit de eerste activiteit nu op de plaats waar ze ook in het symfonieorkest zitten. Leg de leerlingen uit dat er grofweg vier groepen in het orkest zijn. De strijkers, met daarin de violen, altviolen, cello’s en de contrabassen. De houtblazers met de dwarsfluit, de hobo, de klarinet en de fagot. De koperblazers op hun trompet, hoorn, trombone en tuba. En tot slot het slagwerk. Deze groep heeft ontzettend veel verschillende instrumenten, zoals de pauken, de xylofoon, verschillende trommen en veel kleine slagwerkinstrumenten zoals de triangel. 2a. Groepen combineren Op de eerste pagina A kunnen we de verschillende instrumentgroepen gaan combineren. Door een groep aan te klikken kunnen we ze horen spelen. Verken eerst met de leerlingen alle afzonderlijke groepen door ze te beluisteren. Laat de leerlingen onder woorden brengen wat ze horen en wat de verschillen zijn.

6


2b. Groepen raden Op de tweede pagina B gaan we een quiz spelen. Door op de geluidsknop te klikken, krijgen de leerlingen een muziekfragment te horen. Echter, niet alle groepen spelen. Kunnen de leerlingen horen welke instrumentgroepen spelen? Klik ze aan en duw op het duimpje om te controleren of het antwoord goed was. Door steeds op de geluidsknop te drukken komt een nieuwe combinatie. U ziet van zelf of de gekozen groepen juist zijn.


Daarna kunnen we ook instrumentgroepen samen laten spelen. Klik verschillende groepen aan en laat hen samen klinken. Alle vier de groepen samen vormt het hele muziekstukje.

Activiteit 3 Componisten-rap Doel van de activiteit De leerlingen leren een rap te zingen rondom Russische componisten en ervaren zo het plezier in samen muziek maken. Benodigdheden • Computer/digibord • Website: http://www.philharmoniezuidnederland.nl/educatie/lesmateriaal-vol-verwachting/ Activiteit In de voorstelling zal muziek te beluisteren zijn van Russische componisten. Om de leerlingen een beetje bekend te maken met de namen leren ze een lied rondom de componistennamen in de vorm van een rap. Ter voorbereiding is het raadzaam om de rap een paar keer beluisterd te hebben. Op de website staan twee geluidsfragmenten. Een volledige versie waar de tekst meegezongen wordt (knop A) en een begeleidingstrack waar alleen de instrumentale begeleiding op te horen is (knop B).


7


Aanleren van de Rap in drie stappen 1. Open op de website nu het briefje met de titel ‘Componistenrap’. De tekst van de rap komt nu in beeld. Neem eerst een keer de rap door en bespreek de uitspraak van de namen en waar de rap over gaat. Leg uit dat het allemaal namen zijn van Russische componisten. 2. Laat de rap horen in versie A. Eerst luisteren de leerlingen mee en volgen ze de tekst. Vervolgens herhalen we deze versie enkele keren en de leerlingen mogen dan meedoen. Als leerkracht probeert u tips te geven. Denk daarbij aan tempo (spreken ze alles snel genoeg uit), articulatie (goed uitspreken van de namen) en samenspel (het moet goed gelijk klinken). 3. Laat de rap nu horen in de instrumentale versie B. Nu moeten de leerlingen zelf goed luisteren en bepalen wanneer ze moeten beginnen. Ook nu dient de leerkracht aanwijzingen te geven voor verbeteringen. In deze laatste fase dient ook gelet te worden op de presentatie. Een rap moet natuurlijk ook een beetje stoer uitgevoerd worden. Klinkt de rap ook stoer? Passen daar ook bewegingen bij?

Activiteit 4 Tijdens het concert Doel van de activiteit De leerlingen leren enkele afspraken die gelden tijdens het concertbezoek. Benodigdheden • Computer/Digibord • Website: http://www.philharmoniezuidnederland.nl/educatie/lesmateriaal-vol-verwachting/ Activiteit Voordat de leerlingen naar de voorstelling gaan, is het belangrijk om enkele afspraken te maken die gelden in de zaal. Aan de hand van enkele vragen op de website laten we de leerlingen zelf nadenken over de regels. De afspraken zijn Als jullie in de zaal aankomen, krijgen jullie een plaats aangewezen waar jullie kunnen gaan zitten. Om te zorgen dat iedereen goed kan luisteren naar de muziek, is het tijdens het concert stil. Je mag dus niet kletsen en houd ook de voeten stil. Het is niet de bedoeling om tijdens het concert te gaan lopen. Als je naar het toilet moet gaan, moet je dat dus vooraf doen. In de zaal mag niet gegeten en gedronken worden.


8


• • • •

Activiteit 5 Kleuren in de muziek Doel van de activiteit Aan de hand van enkele oefeningen denken de leerlingen na over de vertaling van muziek naar vormen en kleuren. Na de oefeningen weten ze dit te vertalen in een tekening die ze maken tijdens het beluisteren van een muziekwerk. Benodigdheden • Computer/Digibord • Website: http://www.philharmoniezuidnederland.nl/educatie/lesmateriaal-vol-verwachting/ • Tekenvellen (A4, twee vellen per leerling) • Kleuren per leerling (potloden, viltstiften, wasco, naar keuze van leerkracht) • Grijs potlood per leerling Inleiding op de activiteit Sinds jaar en dag worden beeldende kunstenaars geïnspireerd door muziek en worden componisten geïnspireerd door beeldende kunst. Misschien is de Schilderijententoonstelling van Modeste Moesorgski (naar werken van zijn vriend Victor Hartmann) wel een van de bekendste voorbeelden. Het horen van klanken roept emoties op, herinneringen, beelden, misschien wel kleuren. Een muziekstuk roept op tot verbeelding. In deze activiteit willen we leerlingen aanzetten tot creatief luisteren naar muziek. Verbeelding aanmoedigen. Durf te stimuleren. Aan de hand van muziekfragmenten prikkelen we de kinderen om muziek om te zetten in kleur en vorm. Stap 1: Vormen in muziek Deel aan elke leerling een wit vel A4-papier uit en laat het vel vouwen één keer vouwen in de lange weg en één in keer in de korte weg, zodat er vier vakken ontstaan. Laat vervolgens de vakken in een hoekje nummeren van 1 t/m 4. Voor oefening 1 gebruiken ze dan ook vak 1.

9


Opdracht: Leg de leerlingen uit dat ze gaan luisteren naar een kort muziekfragment. Probeer vormen in vak 1 te zetten die ze het beste vinden passen bij deze muziek. Ze mogen meerdere vormen gebruiken en afwisselen in grootte, dikte en natuurlijk welke vormen je gebruikt. Spreek duidelijk af dat de leerlingen tijdens het luisteren naar het fragment stil zijn, zodat ook iedereen de muziek goed kan horen. Misschien is het raadzaam het fragment twee keer af te spelen. Wellicht dat een aantal leerlingen dit moeilijk vindt. Stimuleer hen door te zeggen dat alles goed is en niets is fout.


Eerst gaan we ons concentreren op de vormen. Bespreek met de leerlingen de verschillende soorten vormen en teken ze op het bord. Probeer daarna een aantal vormen te rubriceren aan de hand van gelijke eigenschappen. Allemaal ronde, vloeiende lijnen, of net spitse, hoekige vormen.

Vervolgens gaan we de oefening herhalen, maar dan met muziekfragment twee. De leerlingen gebruiken dan natuurlijk ook vak 2. Laat weer eerst luisteren en daarna nog een keer, zodat de leerlingen de vormen kunnen tekenen. Bespreek daarna kort enkele duidelijke resultaten van de leerlingen. Stap 2: Kleuren in muziek De leerlingen nemen nu hun kleurpotloden, viltstiften of wasco voor zich. Het is belangrijk dat ze kunnen kiezen uit genoeg verschillende kleuren (ongeveer 10 stuks). De werkwijze is gelijk aan het onderdeel rond vorm. Opdracht Laat het derde fragment horen en geef de leerlingen de opdracht drie of vier kleuren te pakken die ze vinden bij passen bij het fragment. Kleuren waarvan zij vinden dat de kleuren passen bij het muziekfragment. Daarna beluisteren ze nog een keer het fragment en mogen ze de kleuren op papier (in vak 3) gebruiken. Eventueel worden weer enkele sprekende voorbeelden van leerlingen klassikaal getoond. Daarna volgt dezelfde werkwijze bij fragment 4 in vak 4. Bespreek ook enkele resultaten bij deze opdracht klassikaal.

Fragmenten uit Romeo and Juliet – Prokofjev Fragment uit Schilderijententoonstelling: De Grote poort van Kiev – Moesorgski/Ravel Fragment uit String Quartet no.2 - Schönberg

10


Afsluiting Tot slot staan er twee voorbeelden van kunstenaars die zich hebben laten beïnvloeden door elkaar. Modeste Moesorgski bezocht een tentoonstelling van zijn vriend Victor Hartmann en schreef zijn beroemde werk ‘De Schilderijententoonstelling’. Je ziet en hoort het laatste deel ‘De grote poort van Kiev’. Daarnaast staat het schilderij ‘Impressie 3’ van Wasily Kandinsky. Hij schilderde dit werk nadat hij een concert had beluisterd van de Oostenrijkse componist Arnold Schönberg. Kunnen ze de muziek terugzien in het schilderij?


Stap 3: Slotopdracht Na deze oefeningen is het nu tijd voor de slotopdracht. Hiervoor krijgen alle leerlingen een nieuw vel papier. Dit keer hoeft het niet gevouwen te worden. Ze gaan nog maar één tekening maken en daarbij mogen ze het hele vel gebruiken. Stimuleer de leerlingen goed te luisteren naar de muziek, goed na te denken over de vormen en de kleuren die ze willen gebruiken. Geef de leerlingen genoeg tijd om de tekening goed af te werken en let daarbij dat de kleuren en vormen duidelijk genoeg zijn. Laat daarbij ook het muziekfragment enkele malen horen. Bespreek na afloop enkele resultaten.

Activiteit 6 Reflectie Doel van de activiteit De inhoud van de voorstelling nabespreken om de ervaring een plaats te geven. Benodigdheden • Computer/Digibord • Blaadje/schrift per leerling, schrijfbenodigdheden Activiteit Laat de leerlingen allemaal drie woorden opschrijven die hen te binnen schieten bij de voorstelling. Welke drie zaken hebben de meeste indrukken gemaakt. Laat hen niet te lang nadenken en stimuleer hen eigen woorden op papier te zetten en niet te overleggen met andere leerlingen.


11


Schrijf daarna op het bord groot de titel van de voorstelling ‘Vol verwachting’. Laat elke leerling naar het bord komen om een woord er bij te schrijven. Er mogen geen woorden dubbel op het bord staan. Bespreek daarna met de leerlingen het woordveld. Probeer woorden bij elkaar te zoeken die verband houden. Bijvoorbeeld alle woorden die te maken met de muziek, of met het verhaal, of het zaal, de acteurs. Geef ruimte voor discussie en stimuleer een eigen mening.

Bijlage 1 het symfonieorkest


12


1. Het symfonieorkest Het symfonieorkest bestaat uit verschillende soorten instrumenten: strijkinstrumenten, houten blaasinstrumenten, koperen blaasinstrumenten en slagwerk. Dat is dus anders dan bijvoorbeeld een harmonieorkest waarin alleen houten koperblazers en slagwerkers zitten. Al die instrumenten uit het symfonieorkest klinken anders omdat op een andere manier de toon op het instrument wordt gemaakt. Zo klinkt een toon die wordt gespeeld op een fluit heel anders dan een toon van dezelfde toonhoogte gespeeld op een viool of een hobo. Behalve een eigen klankkleur heeft een instrument ook een eigen toonbereik. Sommige instrumenten spelen alleen hoge tonen, andere juist lage, weer andere zitten daar tussenin. Toonbereik en toonkleur zijn bepalend geweest voor de ontwikkeling van het orkest. Er was immers behoefte aan zoveel mogelijk kleuren en toonhoogten. Geleidelijk aan kwam in de geschiedenis een combinatie tot stand van drie groepen: strijkinstrumenten, blaasinstrumenten en slaginstrumenten. Deze instrumenten vormden het symfonieorkest. Strijkinstrumenten worden aangestreken met een strijkstok. Door dat strijken worden de snaren in trilling gebracht. Hoe dunner en strakker de snaar en hoe kleiner de klankkast van het instrument, des te hoger de toon. Er bestaat er een hele familie van strijkinstrumenten: de viool, de altviool, de cello en de contrabas. De viool klinkt het hoogste, de contrabas klinkt het laagste. Blaasinstrumenten bestaan uit een buis met daarin een luchtkolom. Sommige blaasinstrumenten zijn van hout en andere van koper. De houten blaasinstrumenten zijn de fluit, hobo, klarinet en fagot. De koperen blaasinstrumenten bestaan uit een opgerolde metalen buis die uitloopt in een wijde beker. Met ventielen of verschuifbare buizen kan de luchtkolom korter of langer worden gemaakt, waardoor de toonhoogte verandert. Tot deze groep behoren de hoorn, trompet, trombone en tuba. De laatste groep, de slaginstrumenten, zorgen voornamelijk voor het ritme in de muziek, als ook voor de versterking van andere instrumenten. Het slagwerk is in twee grote groepen in te delen: het melodisch slagwerk, instrumenten waar een melodie op gespeeld kan worden. Bijvoorbeeld een klokkenspel en xylofoon. De andere grote groep instrumenten heeft een vel. Denk maar aan drums, bongo’s of de grote pauken. Er is ook nog een groep kleinere slaginstrumenten, gemaakt van hout of metaal zoals de bekkens, een woodblock, maracas of een triangel.

een viool of een hobo. Behalve een eigen klankkleur heeft een instrument ook een eigen toonbereik. Sommige instrumenten spelen alleen hoge tonen, andere juist lage, weer andere zitten daar tussenin. Toonbereik en toonkleur zijn bepalend geweest voor de ontwikkeling van het orkest. Er was immers behoefte aan zoveel mogelijk kleuren en toonhoogten. Geleidelijk aan kwam in de geschiedenis een combinatie tot stand van drie groepen: strijkinstrumenten, blaasinstrumenten en slaginstrumenten. Deze instrumenten vormden het symfonieorkest. Strijkinstrumenten worden aangestreken met een strijkstok. Door dat strijken worden de snaren in trilling gebracht. Hoe dunner en strakker de snaar en hoe kleiner de klankkast van het instrument, des te hoger de toon. Er bestaat er een hele familie van strijkinstrumenten: de viool, de altviool, de cello en de contrabas. De viool klinkt het hoogste, de contrabas klinkt het laagste. Blaasinstrumenten bestaan uit een buis met daarin een luchtkolom. Sommige blaasinstrumenten zijn van hout en andere van koper. De houten blaasinstrumenten zijn de fluit, hobo, klarinet en fagot. De koperen blaasinstrumenten bestaan uit een opgerolde metalen buis die uitloopt in een wijde beker. Met ventielen of verschuifbare buizen kan de luchtkolom korter of langer worden gemaakt, waardoor de toonhoogte verandert. Tot deze groep behoren de hoorn, trompet, trombone en tuba. De laatste groep, de slaginstrumenten, zorgen voornamelijk voor het ritme in de muziek, als ook voor de versterking van andere instrumenten. Het slagwerk is in twee grote groepen in te delen: het melodisch slagwerk, instrumenten waar een melodie op gespeeld kan worden. Bijvoorbeeld een klokkenspel en xylofoon. De andere grote groep instrumenten heeft een vel. Denk maar aan drums, bongo’s of de grote pauken. Er is ook nog een groep kleinere slaginstrumenten, gemaakt van hout of metaal zoals de bekkens, een woodblock, maracas of een triangel.

Instrumenten Viool, altviool, cello, contrabas Fluit, hobo, klarinet, fagot Hoorn, trompet, trombone, tuba Pauken, kleine trom, grote trom, bekkens


13


Instrumentgroep Snaarinstrumenten Houten blaasinstrumenten Koperen blaasinstrumenten Slaginstrumenten



14

Bijlage 2: Werkbladen


15


De werkbladen kunt u downloaden: http://www.philharmoniezuidnederland.nl/educatie/lesmateriaal-vol-verwachting/

6 van het basisonderwijs

Recommend Documents