4b Omgaan met t'. tremen 55 Voor u gelezen 48 Oendrobium ~ph lium

Ophrys h IOS~rJC,' Vclr. flavescens .J.l ViiI eeuwen nrchideecn In b eld (14) -l3 Disao en g 'slal:ht dal wat eer aandacht \ rdlcnt

44 E 'n botanisch\.' kennismaking met Sarawak 4b 48

Omgaan met t'. tremen Oendrobium ~ph lIum

50 49 51 52 54 55

Epifyt en fytofoor/computernieuws/Stuif es in Bokkenorchis of bokkeorchis? De kas en wat daar bij komt kijken(2) Ophrys holoserica var. flavescens Valkuilen voor beginners (3) Voor u gelezen

Nedertandse Orchideeen Vereniglng Leden van verdJenste H.C Viln Eck; M .A N/. POIl I; H. W.f . Villl 8mgge l/;

C M de Weijze; 1.If Post;

E.R M . Klin kcnbcrgli-vo ll Hnagl'l1;

L.M.C. de Lange-von /laldcrl'l1; f-I.C . Kmllclll;erg ;

A. SlIIits-DclfS:;; 5. St l'lfik,s lJliI. Bestuur Vool'zitter: J.C. de Cma!

D8gera,ldweg 32, 2141 VP Vijfhui ze l1, 021~558101 9 Secrelaris: P C.vall del' H orst, Ribe,;pad 23, 3S52 GL Er!l1elo, tt' l 034 1-5534R2, fi1X 0:l4 l-'163flI4 Ledelladlllillistratie: L. Krislclijn, Apollo:;trililt 4,1431 WR Aalsmecr, 0297-320707 PCllllingmcester: E. (' ail Holthe. Warml'lo 13,5655 JZ Eindhoven, 04()-2.525871

Tijdschrift-lIlallager: T. van den Hellvel, WDrift 53, 9752 LC Hare n, 050-"i341420 tvs. bx

Redactie iV.A I'lin da Ch lgel, ]-]ooiweg IH5, 9765 EG Paterswolde, O"i0-3091902, fax 050-30920 II A. Klaassen, KraYl'l1hoffstraat 2, 1222 RI· Hi ive rS uI11 03"i-6H32033, fax 03.0-6839064

Realisatie Prodllklie: Drllkkcrij K/lijneniJag, Z uide rhoofdst m at 70, 1561 AP Krll mn1L'ni c' V OOl" 'Orchid ec0n', k zen den a,ln RedactIe Orchideet'n, ]-]ooiweg 185, 9765 EG Paterswoldc, rcs p. vuelr 1 februari, 1 april, 1 juni, 1 augustus, 1 oktober en 1 decernbe.r, dus ruinl 2 rn21anden voo l' vel"­ sdlijning. Vascllijnillgsdatll11l: 'O rchidceen' ontv,lngt 1I rond h et midden van d e ev e n maanden Bibliotheck: A. Klnnssen Krayenhofstraal 2, 1222 RW l-lilver
Ko r7ij: Bijdragl'n

•

De Orc hldeevriend Belgie Secret([ril!([t: Mill/ rice Clls/dey", OSSt'I1str,lat 70, 9000 C en t Contril",lie: 500 Bfr d oor s torting of ovex­ schrijving op r ' kenin g 737-51 J0609 -J3 v a n De O rehidee-vrien d, Bronstraat 21 te 9700 Miltcr Belgische Orchideeen Vereniging Ze tel: 10 Inn sfIl, Fortlaan 16,2070 Z wijndrccht

Secret([I'is/pc1l'I1.: ;\' Colort, VlIurkrlli:ilan n 4, 2610 Antwe rp" n

Vij/ eeuwen orchideeen in beeld (14) In Helgie zijn in de loop van de tijd vele schitterende albums en casettes m et prach­ lige aHJeeldingen van orchideeen verschenen, De Undenia bv., aan d e heruitga ve waarV,111 w e in nr 6/93 een artikel wijdden, met e(>]1 vervolg in 1/94. is van u r­ sprong een Belgisch wer k uit he t einde van d e vorige en het begin Viln deze eeuI\/, Atbeeldingen eruit, die getekend werden door M. A. Coossens, hebben de achtertlap Viln een aantal atleveringen van ons tijdschrift gesierd en he t b ' wuste artikel glOeil voldoende informatie am een aflevering in dez e ree ks Clverbodig te ma ken, hoe we l deze hierin niet zou misstaan, Een andere uitgave Viln dezelfde Jean Linden is no g van oudere datum en in feite het eerste geheel aan orcilideeen gelNijde tui nbouw­ boek. Het werd e veneen~ ge'illustreerd met litho's op folioformaat, het eersle in zijl1 soort. Er werkten bekend e Gelg ischf' kun.stenaars a,1n mee, 70als F d <: Tollen<1 re en Maubert, Van dit wer k • Pescatorea, Iconographje des Ord,idees (1854-1860) ver­ schijnt eveneens een h eruitgave, We z ullen hierailn ze ker nog aandacht schenken. . In de periode van 1983-1987 ver­ scheen als uitgave van de N ationale Plan tentuin V,111 Gelgie, een ree ks V
Lidgeld: Orchib (Orchidcei,'nklllb Antwe rpc nJ

550 BFr, inb egre p ' n tijdscb rift O rchika (6 nllmmers) .' Orc:h.ika + O rchi d eet'n nOD Bh. Bijdragen te s torten np rekcn.inf'; 068-2LJ89058-93.

42 Orchideeen 3/96

lie rechtcll voorbehouden. " ie ts uit d ze uitg-,l ve nlag \VOrdCIl vl.'rvcelvoudigd, opg eslagl'll in ccn gegevensbcstand, of Op !!nbZlllr genli:li:lkt, in l'ni ge \lor n1 of op rnig L' \VijZl" hC'tzij e le ktronisch, llll:'chclnisch: door fotokopieen, Opna [llL'Il, of cnigl' a ndcn:.~ Inanie.f, z undel' '.'O(H'i.lfg
liit: Orch iko - jll/i 1995

Disa: Een geslacht dat wat meer aandacht verdient door Patrick A1alllici b E\!o

g es lilch ~

dat z ijn naam onl"Jeent ilan k oningin Disa lIit de m yLh 10gir. H '€ [ geslachl we rd in 1767 bcsch re ven doo r d I lIitsc wctens chilppcr Bergius, D bcschrijving was ge basee rd op ee n pla n t ve l'z"melcl in een exped itie naar de K,Mp de Goede Hoop . H e t ZQLl d ' Disa lI11 ij7o ra betn.l ffe n h 'b­ ben die ai ' type vom het geslac h t is geb mikt, Momenteel Lijn e r l'! eJl honderdcf erti g til l soorten bekend en weJ1icht evenveel ge.rcg is tmcrcle kru isi ngen We y in en het geslacht tmkel te rLlg ' p het Afrikaanse conti­ nent e n vo ral Z Llid -A fri ka h e rbcrgt (" en gruot aanta l ~ ()orten, De ve rspreid ing loopt voura l d oor l ang~ de oostkust va n fri ka in nnord elijke ric hting, m et bovend ien e nkele soorten o p Mad agas kar, De bloe m botllv i ' erg ty perend. VO Ma l dt' drie grotl' se p a len bepa le.n d e ty pisehe bOllW, Twee ge!ijkvormigc scpillen s tilan sdl uin mar bCllcc1cn ge richt, tldw ijl d e d e rdc als cen h oed ge vouweJ10 er h e t sta m inod ium geb Jgen hilngt. Die d e rde sep aa l heclt cen tra al (> 'n !lila r ,lchte r ge ri chtc SpOOl' en d ra il gt u itwend ig g>w on lijk clezdfde d om in an t ' b!llemkleu r a l;; d e twee il ndere epalen . Inwendi g ech ter is er vaa k ee n variabele teken ing , Som s een vJ ekke np atroo n, m aar v(lo ral vaak E'en geaderd p dtrOC'l n ()p een lich ter g kleurde ach tcrg nmd, De peta le n ligge n ge wo onli jk o p gc kruld ond e r de h oedv rm ige sep aa l, tcrwi jl de li p mees ta l geredu ceord is tot ee n du n naa r bem'den b~'n g e!t' nd triple , De la n ge m eeldraden 7ij n inge b d in e n Leer typ isch teruggep louid z lIiltje, De pLmt a! lf !(>(O,ft I.ldv r te r ·t! trisch, al z ou d~1l langs \va te re!l op vochtig rv tswan den ( ok w 1een s zail iJ inge n U:lt Qnt w ik­ keling komen , Geb rek aan h u m us en h ouvas t za l ech te r vo ile­ dige ontwikkeling in de w eg s taa n , De p l all t~n, teunen gc w oo nlij k op " jezige s t ' vigc w a rtels, d ie o nd e r g Ulis ti ge om stan di g heden, vililk gaa n u itlupe:n en ilC1 n e t'ippen Vdn di e wo rtcls jo nge sch e u len gaa n p rod uc 'ren, to do cnd l' vindt m en in de natu ur soms prnchLi ge k lui te n plan ten bij e lkilM, De me !i te kn lib ing n zij n tot sta nd ge kom en uit 'e ll tiental olld e rv o rmel1. Wa aron d eJ' voo ral de vo lgende in d e literC1tu ur wo rd e n gec!teerd : 0 , 1l1l!f!ofll , 0 , Iripetaioiric5, D, raCClliosn, 0 . Cl7l'dilla/i , D, CIl Il/C"CCIl5, D. veJ lOsa. De mecst bckende knl ~.in g en zijn : D. Kew en s is = D. lJ l1ijlo}'{/ X D, Iripcta/oidcs D . ei tchi i = D. II ll ijlora .\ D. m C L' Jll o~n (hct be tre ft h le r de ee rs t g registreerde km isin g, ll it 1891) D. Di N - = D, Imijlora X 0 . Ve.i tch ii ('en \il11 d ' mees t beken d e kru isi ngen ui t lr 98 D, Lu na = D, mct'IIIOSfI x D. Veitch.ii ) 0 , K irs tenbosch P ridC' = D. cardiIiO/l s :r D. Illl ijloril Z W l~ed se

•

Gweio msrn ndigh den : d aa r va ll' na tl.lU rl ij k heel Wilt onder­ 5 he id in te m a ken, EJke p la n t led t in een ne t ie ts ,md er habi­ tat. En /Dal:, bij " Ill;! ("J r hideeen is h e t 7,., ak die ll m st,lf1d ighe­ d en zo n3u w kc urig m ogelijk na te b o tsen . De h ie rboveJl ve r­ n oe m d e soorten echter w ens ~n heel w at Vdn d ie om stdn d ig­ hede n in gelijkaard ige p roporti e. En he t belangrij ks te daarbij is w ellieh t d e voortduren d c ilanwezig h eid van w a ter, VViltcr v an een gOl;!de kw ali leit, in ons geva l b ij \ oo rke ur re genwat,,· r. De b te resu ltaten w o rd en z 'lf v r kl'cgeJl me t l uurs tofr ijk regem valer. Wate r dat kunstmatig ex tra zu urs to,fr ijk wo rdt

gemailkl cloo r v ia ee n watcrvalletje te passe ren alv o ren ~ gebrui kt te worden . Be trL'ffe ndc d e temperatuur verdragen ze vrij lage t 'mperatureD, d och Licfst nog net een graCld of viJf boven het I.' ri Spunt, 's Zo m ers ('chter mag d e te m pera tuur ger u;; t Wilt ho ger oplopen, Voldoend' luchtbeweg ing 1110 ,t d an garan t s ta, n v(Ju r voldoende mogelijkheid tot M'koeling . Dc plan tCl l k unnel1 z odoende hun eigen restwMmte kw ijt. De licht hoevccl heid mag ITij hong zijn, al is he t risico op b!adbe­ sch ad ig ing s teed s daar. Daar de p lanten een z uiver te rre ' tri­ Sdll' groeiwijzc he bben, vCl'clragen ze ook 'weI ee n we inig m tstof. Men ril ad t cch ler ililTI boven in d e po t wa t levend sphagnll m te p lante n dat heeJt he t voordecl cen duidelijker beeld te bied n be treffende d e voc h tigheid Viln de ailrdkillit wilarin d ~ plant ~ ta ilt. O v rbe m es ti ng zou edl te.r di (:' sphagnum in zijn groei gaan romm en, Hd ib elus z aa k een perfec-t ve nwicht te vind en, Al vas t n og deze tip ,lll d e mees ter: z()nder gebruik te maken va11 de voo rhan del1 zjjll d c iitera tu Ul' k om je n erge ns. De m ees­ ter ,\ as tens ln tl(:> d ,lll ook zo vrl j enkele titels do o r te Sp e.leIl va n d \'()lg ns he m m e nw ntet'! bes te bO"ken in d e handeL Wie deze b oeken Claoschait, h eef! wcLlicb t h ~t juistc lcesvoer om zic.h o ok aa n een expe rim ntj te wAge n. - Ha rd y Orchid s: Philip C rib & hristop her Ba.iles, Ti m ber Press ISB 0-88192- 147- . - Orchideen im Garten: Gcrd Koh ls & VLrid1 K ihler, Ve rla g Pc til P
he

Hoe krijg ik Dendrobium aphyllum (pierardii) in bloei?

Zoa ls ve le Dendrob iums, moet nok deze p lan t een specia le be h:),n de1 ing o n de rgC1an om tot b loei te kamen . Ik h eb meerde­ rc O,apilylhl1l1 in mijn k ilS en ze blot'icn e lk jaa.r ui tb u ndig, In de torner hang l h el v<'iren b! kjc m et De il rirobill ll i apliylllllll op ee n lichte p laats in de ge matigde kas. Sind s hd m omen t in h e t " ouIja, r, n, de bloei, dd t de n ieuwe bulbe n flink beginnen te gWE'ie.l1, kri jg t d pL n t e rg vet'1 w ater n Flink me t: ca, 0,5 gr. k W15 tmcst 20-20-211 per liter re g n (l')wa te r, In de ze oplossing word l h~t blokje till<e keel' ged ompcld, tot hij zid . volgezogen hed !. Lodta h ,t b lokje d wog is, krijgt h ij weer Villl die mestop!o5bin g. Tn de ZOmer .wllen Je p lido-bu lb n g eel l.ijn ge(rroe.id, Als sep te m bl'rin zieht kom t la, t ik h e t b lokje eerst goed o p­ drogeJI el1 d,m word t h et un d er et!l1 afda kje b uiten opgch an­ gen , Afhankeli jk va n d e te.ll1peral1.lUI blijft hel d aar 2 of 3 w ekcn, z ocitlnig d il l d e p lant niet n a t kan rege ncn, d it is essen­ tieel' AJ.:. de tempel'atu ur 's na ch ts erg laag dre igt te wo rd en (ond e.!" de 5 QC), dan hang ik d e p lan t, voo r die naci1 t, in d e on\' rw:mnde garage. De vo'lgcnd m orgen , gaa t h ij rne leen weer na M hu itell. Na de ko url k lUr, wMd t h t b lo kje op de zelfde p laa ts in d e gem atigde ka gehange n , PK gee f de p lan t gee n dru ppel wdter tot dl! b loemen open 7jjn en de niell we sd 1eute n beginncn Ie groeie n . Dat kan best 4 nltl(lnden la ng ci uren ! Geeft U ewer wateIj d<1n loop t cen groo t risico da t de knoppcn met uilkmncn en / o f d a t d t! uitlo pers z ulle n ver­ ro tten. .B. k heb s ledlte rvaring me t he t in d f' z omer buiten p lailt­ sen van d eze Dend robi u m : H ij bloei t in he t vroegc v oo rjaar nie t of ·Iechl. H e t lijk t erop , da t de nachte n in d .wmer \'aa k tod. tc kocl zijn en d an groei t d e pla n t s ledlt eI1 h ij m erkt n id s ,111 d e ko ude.k u u r. Dl'ndrobilllll nobile k.rijgl ,,' an m ij pre­ des d ezelfdc b ha ndeling.

E.

VI7I1

HaithI'

43 Orch ideecn 3/96

Een botanische kennis­ making met Sarawak Verslag van eel1 reis ill de periode 4-10 / 1-11-93 Deze reis werd vamtit Nederland ondenwmell door eell viertal perSOllen, te weten Tineke Mulder, orchideeell-liefhebster, Jose Gieskes, fotograaf, Andre ScllIIitemall, taxonoom ell Art Vogel, chef van de kasplalltellkoliekties in de Leidse Hortus. De orga­ nisatie kwam tot stand in lIauwe samenwerkillg met Ilet Onderzoekinstituut RijksherbariumlHortus Botaniws vall de Rijks/Illiversiteit Leiden. Het doel van de refs was de kellnis van de in Sarawak voorkomende orchideeiin te vergroten, tevens was het plan t.b.v het lopend onderzoek aan het gen1ls Amorphophalllls, naar levend materiaal van dit plantenge­ slacht te zoeken en dat te verzamelen. Andere geslacJlten waar­ voor interesse bestond, waren DiSc/lidia, Hoya, Nepenthes en Passiflora. Bove"die" zou deze verzamelexpeditie zo mogelijk ook worden bellut om plantmateriaal te verzamelell ter ver­ fraaiing van de voor het publiek toegankelijke kassen ill de Leidse Hortus. Van vele van de daar nu aanwezige planten zijn vaak geen her­ komstgegevens bekend; het is de bedoeling deze geleidelijk te vervallgen door materiaal van wilde herkomst.

Sarawak is een deel van de federatie Maleisie en vormt samen met Sabah, Brunei en Kalimantan het op drie na grootste eiland ter wereld: Borneo. 011.5 vertrek vanuit Nederland verliep voorspoedig; in Dubai werd een tussenlanding gemaakt en van daamit vlogen we door naar Kuala Lumpur en dan is het nog slechts een korte vlucht naar Kuching, de hoofdstad van Sarawak. Een mede­ werkster van het Herbarium in Kuching haalde ons af. In verband met het tijdverschil van zeven uur leek een rustige start op zijn plaats; dit kwam vooral mij uitstekend uit daar ik nogal last had van een flinke voorhoofdholte-ontsteking, waar ik al twee weken mee rondliep en ik hoopte dat die onder invloed van het tropenklimaat wei snel over zou gaan. Toen dit na twee dagen niet het geval was, deed ik een bemep op een lokale dokter. Deze arts van chinese afkomst, stelde de diagnose snel, gaf mij een viertal verschillend gekleurde pillen en een drankje. De uitwerking was fabelachtig. Een van de eerste dingen die we ondernamen was het bezoe­ ken van het Herbarium in Kuching waar we kennis maakten met Dr. Yii Puan Ching. Hem overhandigden wij een honder­ tal duplikaat alcohol-kollekties van planten die in 1990 door Dr. E.de Vogel verzameld waren in Sarawak. Dit brak het ijs en Dr. Yii bleek van harte bereid ons verder te helpen. Helaas bleek de correspondentie over 011.5 bezoek nooit bij hem aan te zijn gekomen. Op de kort voor 011.5 vertrek naar Serawak ver­ zonden fax werd geantwoord dat wij welkom waren.

De noodzakelijke uitvoervergwu1ing die wij nodig zouden hebben om de planten naar Nederland te mogen vervoeren, zou worden afgegeven op advies van Dr.Yii en worden voor­ gelegd aan het Departement van Bosbouw en Natuurbesmerming. Vervolgens legden ,.vij onze plannen voor om O.a naar de hooglanden rond Bario te gaan, maar al

44 Orchideeen 3/96

Coelognyne squamellosa

A Vogel

snel werd er een enorme domper gezet op 0 \·oomemen. De regentijd, die normaal in november begint was al in \'olle hevigheid begonnen, het was dan ook zeer twijfelachti
geeft dit te denken. Later op de dag brachten we een kennis­ makingsbezoek aan de Botanische Tuin in Semengoh. Ook hier werden we bijzonder hartelijk ontvangen door de staf van de tuin. De orchideeen-kollektie, waarvan het merendeel in een bosgebied was opgehangen en hier en daar zelfs tegen een boom was getimmerd, zag er redelijk uit. Opvallend was wei de geringe kennis die men hier van deze planten heeft, men was dan ook zeer dankbaar met aile namen die Andre Schuiteman op wist te noemen. De staf van de tuin stelde ons v~~r het plantmateriaai dat wij ongetwijfeld zouden verzame­ len hjdelijk onder te brengen in de tuin zodat het dagelijks goed kon worden verzorgd. Dit aanbod aanvaardden wij dankbaar. De resterende tijd besteedden we aan een bezoek aan het Sarawak Museum, een schitterende verzameling volkenkun­ dige bezienswaardigheden. 8oktober

A Vogel

Eerst weer naar het Herbarium en van daaruit gingen we v~~r het eerst ed1t op pad en brachten een bezoek aan Kampong Pueh dat in een gebied did1t bij de kllst ligt. Toen we wat hoger kwamen, op zo'n 400 m. boven zeeniveau, had­ den we uitzicht op de Zuid Chinese Zee. Een zeer verrassende vondst onderweg was de groeiplaats van een aantal Nepenthes 'pp. in een habitat waar, althans ik, ze niet 20U verwachten. Op een zanderige bodem waar door erosie een aantal kalkzandsteen-formaties is blijven staan die 2O'n twee tot drie meter boven de grond uitsteken, hadden Nepenthes-zaailingen zich in de spleten daarvan weten te vesti­ gen en te hand haven. Eld rs in een kerangas-vegetatie groei­ den ook vele van deze bekerplanten als rozetten op de grond. Soms klommen ze hier en daar zelfs in de kleine boompjes. Opvallend veel in secundaire gebieden groeiden enorme strlli­ ken van Dillenia suffruticosa, een onkmid dat zich goed weet te

vestigen, en blijkbaar weinig eisen stelt aan de bodem. De vegetatie die we aantroffen op de GLU1ung Pueh bestaat vn!. uit rubberplantage's (Hevea sp.); voor ens niet bijster in teres­ sant. Grappig te vermelden is de vondst van de eerste Amor­ phophallus sp. met een fraai vlekkenpatroon op de stengel, dat sterke overeenkomst vertoonde met de korstmossen op de rubberbomen in de omgeving. Is dit een vorm van mimicry? Het is merkvvaardig dit aan te treffen op bomen die hier van nature niet voorkomen. Vanwege de afstand naar Kuching besloten we uit een oogpllnt van tijdsbesparing te overnach­ ten in Lundu om van daamit de Gunung Gading te beklimmen. 90ktober

Vanuit ons hotel in Lundll konden we s'morgens vroeg de contouren van de Gunung Gading, nog in een dikke nevel gehuld, al zien. Het is een van de vele nationale parken van Sarawak, dus verzamelen kan aileen met toestemming van de parkwachter. De zeer vermoeiende tocht naar boven leverde slechts enkele vindplaatsen op van Arisacma sp. en Coelogyne cf asperata. Heel verrassend was de vondst van een groot aantal bloem­ knoppen van Raffiesia, de grootste en zwaarste bloem in het plantenrijk, parasiterend op een druifachtige, Tetrastigma sp.. De temperatuur liep in de ochtend al snel op naar 35 graden Celsius en bij een luchtvochtigheid van 85% maakte dit het klimmen er niet gemakkelijker op. Bij zo'n hoge luchtvochhg­ heid raak je n1. het transpiratievocht niet meer aan de omge­ ving kwijt en heb je na enkele uren klimmen geen droge draad meer aan je lijf. Voor epifyten is dit keIU1elijk geen goed type bos, daarom besloten vve om verder op zoek te gaan naar kerangas bos, dat veelal rijker is aan orchideeen. Onderweg zagen we vele groeiplaatsen met Nepenthes, zowel in de schaduw als in de brandende zon. Dit bleek ook een goede plek voor Arundina gramil1lfolia, we zagen vele honder­ den bloeiende exemplaren. In de wijde omgeving was er wei­ nig of geen primair bos meer te ontdekken, we reden dus maar door, richting Bia,vak. Dit is een plaatsje dicht bij de grens met Kalimantan. [n de berm zagen we talrijke Bromheadia finlaysoniana en Spathoglottis sp. die de strijd met de woekerende varen Gleichcllia maar nauwejljks schenen aan te kunnen. Toen we weer het bos in doken wa de verbazing groot am daar vele vierkante meters begroeid met een Dieffenbllchia sp. aan te treffen, een geslacht dat helemaal niet op dit continent thuishoort. Waarschijnlijk zijn ze hier oO'it uit­ geplant en hebben zich goed weten te hand haven.

CoelogJ)/1e odollzdii

A Vogel

Planten die we hier verzamelden waren o.a. een Alocasia sp., terwijl mer ook de eerste Myrmecodia cf cchinota werd verzameld. We besloten deze dag in Lllndu door te gaan eten bij de Chinese heer Soon-Soon. De maaltijd bestond uit nasi-goreng met grate garnalen zoals ik die nog nooit eerder had gegeten;

45 Orchideeen 3/96

he t was een fa ntastische m , altijd di e onS voo r v ijf pe rso nen o mgere ke nd slechts f 22,-- kostte.

10oktober Op c! ze %o ndagm o rgen ve rt rok ken w e ell o m 7.00 llLlr van u it Lundu naa r Kuchin g n va n hie r reisd en we richtill g Ma ta ng. In d e o mgev ing van Ma ta ng be kl o mmen we d e G unung Sera pi, een 800 m. hoc' be rg. Me t de a uto k( mi en w e bijna to t aan de to p ko m r\ olgcns d aa lden we te \'oe t a f. In d e open v gela tie, zagen \ve tusScrl he t lage g rels cen groo t cxem­ pl cla r van 1 I'pell thes [/I/ljlllllilr in e n ve le Droscril spp.; (10 k h ad ­ d en we va na f dit hoogste punt L'en fa nt<1 s tisch u itzicht op de omgeving . Op de te rug w eg ve rza meld e n we (l.a. / lgrostapiJylllllll , ilppel1diClilll, BuibopiJy llll lll, Coelog1flll' sect IIlollili(orlllis, Ocndrocllili.lIIl, Ll'pidogylle, Lipari,;, ( bermlill, Thr ixspcrl1l1l.1I1 en d iverse epell lile<; so r te n zoals N . g racilis, , Eiirsilill en N. n::ilJwardtinna; sommige k lommen weI to t een hoo" te va n zes m eter in d e bomen . Bij Nepenthes ging on ze voorkeur uit na,lI h e t erzamelen van zo eel moge lij k zaden. Di t viel ec.h ter tegen om d at b t mer ndeel van d e zaad d ozen nog nie t ri jp wa , of d e l.ad e n er aJlI.it w a ren. D ,lrom p robeerd en w e voorL,ichtig voo mamelijk k leine p b nten te verzamele n. Bij he t v rzamelen van p lanten is he t b >la ngrijk o m de w orteLs intact te 121 t n ; c pe n the is nl. e rg gevo -lig voor worte lbe­ schadiging . 11 oktober aar aa nle.iding van een bericht in d e "Borneo Post" v, n mei '92 \;,r11 dl!n we anda ag pr bewn o m de eaea a -p lantage te vin­ d en wa r ve ri den jaar en re usach ti ge Alllnrplwl'lw lhl heeft gebloeid ( en Aronskelkac.htige me t en bloeiwii.tt. V An rutin 2 m. hoog) . De fo to d i bij da t a rtike l was g p laat t, ga f gcen du idelijkheid o m welk ' oo rt h t g ing. Op w eg naar Bau in de Krokon<>-area, een gebied met een aan ta l he uvel en kl ine beT-ge n an lecht enkele ho nd e rde n me te rs hoog d ie vnL lI.it kalks t n be.-;taan, gingcn w e p z oek. in d eze tr ek wordt doo r de I ka l bevolk ing Ilaarstig gezocht naa r goud; E'en aanta l van deze berge n wordt dan ook sy temati:;; h geegaliseerd, w aardoor lIiteindelijk d e vegeta Lie d eftiljtL verloren u I gaan . Regelmalig werden we opg schr ik t door lu btalarm, een waarschu w ing om cen veilig h 'en komcn t zoeke n i. v.m . va l1cn d gesteen te. Er w e rd da n w eer m et b hu lp v an d ynamiet een stuk be rg opgebl azen . H et is h el h i .st al je zie t, dat d eze rijk vegeta tie gcle idelijk < , n totaal wordt vernie tigd . In drllkwe.kkend w are n de enonne exemp laren va n Nepen thes l1orthil7lta m et beke rs to t 25 m. hoog. Dit 15 ee n van d e m cest spectacllla ire vertegenwoord igcrs a n d it ge lachl. H elaas w a ren d e,/;e pI mten h eel moeilijk te bereiken door d e st ile hellin gell w aar je slech ts hOll ast hebll'la n een enk I boom p je of stxu ikje, ten-vijl d bodem vrij los is: g ro te voor­ zichtig h id is da n ook g boden . We v >rzameld en h i r o(lk diverse o rch id eecJl aJs CoeiogYI1 sp., Ooss il1in mnrlll mta, Flickinge ria sp" Paphiopctlil 1l111 :;tolle;, Phnlidota sp., Phrentill sV en Podoclzilu sp. Enkele kilom ters verd er brach ten w e een bezoek ilan de "Fa iry Cave", een kalkrots met d, cHin een en orme grot; na een k li mpar tij via hou ten trappen, kwamen w e in een gro te, wa rme en voch ti ge ruimte IN ar d e vegetatie heston d ui t vele Begol1ia' - n Gc l1aincelle waa [van het g lach t MOllophyllen h e t m ees t op v, Ilend w as. Deze p lanten groeid en ond cr zeer licilt­ ann e omstan digheden. H ier vroegen we w eer naar het adrcs va n de cacCloplantage e11 u itcin delij k kw a men we na vele rnzwerv in<> n bij d e heer Liev Sa, C hoi, d eigenaa r van deLe' plan ge, te rech t. H ij reageerde verbaasci to n hij hoorde d a t w e he.le.maal vCln de an de re ka nt va n d e wcre ld sp eciaaJ b ij h t::m or bezo 'k kwamen am de groeip laats an de gro te Am o rphopha llus te ko mc.n bekijken. Me t veeI cnthousi, sma h aa lde hi) een aa ntal kwa lita ti ef goede

46 O rchideeell 3 /96

fo to's tc voo rsch ijn en buod d eze te ko np Cl nog cen "an­ ta l I ngtemetingen gedCla n kon w ord en . De inmidd eIs krim­ pen d e bladsteel lic t aan d e bas is zie n (e r "vas nog ee n ga t in de gro n d 7ichtbail r), d a t d e diam e ter van de bl,lcis teel 21 em . is gewees t. Eld ' lOS in d e pla n rag .tag >n w e nog e !J1 kle ine r e xcmp laar Wd d r d e blad sreel h eel goed het typischt., v lek­ ken pa tro( n t Li.en was. V kr gen de indru k da t d eze mcl n em slcrke band heeit met d czc bizarre p lant n en dllrfd n da n ook nie t te vrdgen of we ][ ich t een Viln c! e"e mpl d-en te koop was . In de hDOp da t ld e rs in d ()mge vi ng V;)st w ei ande re exe m p laren te vind en zo uden z ijn, g ingen we v ' rd r op L O k. Van wegc de enorme h nt'vcl'lhe id regen en d e reed s vc r gev n rd erd e dag, bes lo te.n we toch maar om te rug te gil a n ll ilaJ ons ho te l in K uch in g .

or

12oktober Va nd aag w N d er opni(,ll w cen p oging ond e:rnomell om in d e

wijde omgeving V<1n d ~' cacaoplant<1 ge na<1 r AlJwrphophnlllls­ pl<1 nten te 7(le ken . ivcr e m al n dokcn WE' uncicrweg he t bns

in, beklo m men he1lv('15, waadd cn door ri vie re n, ITLailf hid

leverde a Uema Cl I nie ts op. Tot we een rit VCl ll ca. 15 kil.ometer

milaktcn en bi j he t plel il tSj J
z[)' n 300 tn. \' an de w eg zage n w e w eer etm kCl Lkberg v, n ongt'­

veer 3() tot 40 me ter hoog te m et ervoo r e 'n caea.oplan ta e.

Omda t je het mil nr no it wee t, gi ngen we toch nog vel ki jk n .

En wa rach t'i g: ee rst zagen w e eell. AIII(lrp!lOpltnllLlb, mete.r eve n

later ti en talle n,
b, ar aan hetze lfde vlekkenpattl)on op de blad stelen.

G root WilS de opw inding : he t zal je toc h m aar gebeuren cia t je

in een vri j gO lld doorz ocht gebiee! cen nog m et b n2lamde re LlS

va n h t gcs lnch l i\ lIIorpliopha IlLl~ vin ci t'

U itera, rd ",rd h ier dire kt m a teric a I vcrzamcld, wa t niet zo

ecn vo u dig b ll*!k o tn :ta t so mmige kn olle n m ec.r da n 50 em .

d iep in d e gro nd l a te n. Bovend ie n was he t nu eige nlijk een

51 ch t m o m ent, w(lnt d l' her-groe.i waS ne t begonnen _

Bii hd opnie uw aa n d e S'l'oei rcl ken w ord t eerst de o udc kno l

up gesoepeerd; de nieuwe knol is dan nog na uwelijks aan wezig _

\Ve hOllp ten e r d a n ao k m aar h t bestL' V,lll en la ter, b ij aa n­

kOlnst in Ned erl<1 nd, bleek het materian l e r nog go d uit te

z.ie n . Inmidcl els w e ten we cia t d ez , ~oor t in he t b egin van

d eze ee u w, (in llJ01)) ec rdc r is ve rz a m eld d oor Hewitt e n werd

besc hn:ven d oor Jd e rw t:'rclt a ls illllorpflOphlllltis iIewittii.

] omme r voo r o ns dil t h et geen "n i uw igh eid" is, m aa r toch

ind rukwekke nd o m een plant d ie sind s 1908 n ie t m eer gez ien

e n v rz meld werd , mee l1a,11" u 'id en tc ne men en h em d aa r

ve rdej' te kweken '

V<1nuit Jagoi trokkel1 we zeer verh l:ugd verder wa nt deze d ag

kon n iet mee r s tuk. O m o nze vo nd s t tE' vie re n, bela nd d en we

op w eg na M he t g rc n ~ p l 'latsje Serikin in d e pl<1a tsclijke kroeg

e n d ron ken een aa n ta l gla , 'ies rijstwi jn (Sak ~) en toosttc n op

d e bijzon de re vo n dst va n d e7.e d<1g; even wenn e n aan d e rijs t­

w ijn moeste n we we i: m aar a llengs smaak te het s teed s be te r.

130ktober Inm icldels h<1 dcl en we al he t verzarne lde m ate riaal iJlgescil re­ ven en gel111m merd. vVaa r m ogeLijk m aakten w e d upli kila t­ koll ekties von r d e bo tilnische tll in in Sem engoh . A l h et m a teri­ ila l brachte n we in ee rste ins ta n tic o nder in die bota nische tuin waa r men in d e 'pla nte nkassen', (d it zijn keurige beto n­ nen ta f Is met als dnkbed kkin g een la tte n-con5tru ie 1m d e

zon te tem peren) rLlim te had gem aakt om onze plan ten te kunnen uitleggen. H e t was geweldig da t we ov ~r dczc fad Ji tdte n ko nden beschikken, want d e e rva ring hecft gelcercl d at het voo rtd u­ rend meeslepen van het ve rzame lde m a teriaal vaak ten koste ga al v
14oktober Na de hiervoor genoem de, klei n fe tochten in de olnge,ri ng van Kuch ing, brak Ill! he t momen t Cla n om te vertrekken naar een Jnder gebied . nze cha u ffe ur, Da vid, ha alde (ms vroeg i.n de ochtend op en leverde on,; af bij het vliegveld vom een 45 min l.lten durendc d Lldlt n tl af Sibu, dat meer landinwaards ligt, aan de Raj ang, de groo tste rivier vall Sarawak. In Sibu m l n we on:; een d ag vermdken met een bezoek aa n de ta d en de vele m,~rk tkraam pj es eli er zijn, in a fwaehting va n ons vertrek naar Jul:m. Late r die dag arriveerden ook de men ­ sen u it het 1 [ rbarium. We troffe n elkaar in de lounge van he t ho teL Hier namen we de p lannen d oor VOor de ko mende periode. Het w as ons plan va.nui t Julau m et een zeslallongboa ts t ver­ trekken, met voidoende bagag en provian d. De "bemensing" van de exped iti bes tond u it e1l le tal medewerker" van het Herba rium, vi r Nederlanders en een twi ntigtal drCl ge rs. De g ro p VCln h t H erbariu m zou tw ee weken in het bo5 blijve n en w ij eeIl week . Van Dr.Yi.i ontvingen we de d oor ons bestel­ de klamboes en an ti-bloedzlIige rso kk n. We lie ten ove rto llige bagage ach ter in het hote l, d edcn in Sibu nog een ilantal nood­ z kelijke inkopen en w aren d aar na kladr voo r Vt'l'trek.

De el1e kree t van verba zing volgd op de ander; h ' t i fantas­

tic h orn d it mee te k unnen maken . Enorme woudreuzen hin­ Pa nda l/u s sp ., Rhodode l1 dro n sp. en orchideeen, waaronder rellsachtige exe mp b ren va n CociogYl1e tlayi1 l1i1 en Cmn lll llltophyllllll l specio­ gen over de ri vie r, Zv\
5 11 11 1.

Ond ervveg we rden we uigenodigd om he t longhouse van een va n de longboat- mcnsen bezoeken; w~ konden dan even de be nen strekken wan t we wa ren inm idde b al drie ULIr op 'pad'. Vid vele tra pp n belandden we in het enl)rme longhous e­ complex. Voordat we binnen mochten, moeste n we volgens de he er~e nd e zeden Qnze schoenen uit eloen; men rolde gevl och­ ten rotan matten uit. Daar zaten we dan, aangestaard door tie.n tall en ro uwen en

kind ren, van wie we thee me t gekookt > maiskolven aangebo­

den kregen.
te kinderen ons even moesten ailnruk ~n, konden we weer v er­ tre kken. De gids vertelde ons dat deze men en pas twee jaar

gel eden oor het eerst blanken hadden ontmoel e n d at z ij ver­

heuge! w aren nu alweer kennis te make n me t mensen m .t

zo'n bleke huid. In dit 10nghou s e-c()mpI E~x woonden ongeveer

tweehonderd mcnsen onder een dak; er was cell g ro te,

gemeenschappelijke ruimte (cen soort \Ieran da ) met claa raan

verbonden alIemaal kleine vertrekken waar e lk gezin een

eigen verblijf had.

Zo had ieder toch een s tukje privacy.

a d eze keru1ismaking, w aaruit ook \ eer de enoo ne gast vrij­ heid van de lokale bevolking bleek, VDe ren \ e verder, nadat we alIemaal ons toegewezen plekje in de boot weer hadden ingenomen . foor deze' dag kwam het neer p he t Ide1s t stuk­ je per long-boat: we hadden inmiddels ruim vijf um in de boot gezeten en een afstand van ongeveer 50 km_afgelegd, toen we bij ons basiskamp aanlegden let w as heeill itzon­ d erlij k, da t e n g root dee.! va n de reis a fgelegd werd mel d roge kleren. Wel hadden we en ke.le kor! durend regenbuien op onze hoofdcn gehad en vlak voor de indbes l .nuning k wa me n I,ve i.n een s b"oo m ve rsnelling te recht, waarbij enorme golven wate r ov er d boot hee n s loegen, m et a ls gevolg dat w e al ;;nel g en droge d raad m 'er aa n ons lijf hadden. Deze plek ZOu on5 ba iskam p / ijn, da t b stond uit een houten opb:ek dat eigendom i::. van het Fore try Depa rtment. De. vol­ gende dag zouden w e van hier ve rd er stroomop waards gaan. We waren in.m iddels aa nge komen in ee n gebied dat bin nen­ kort de stat us zal krijgen v an " a tilm.a,11 Park" . Het zal gcnocmd w orden nilaf de lwee bergen in de (mg vin g: Lanjak en Entimau en bedra agt een op pe rv la kte van 168.755 ha. Behalv botan i "eh i·· d it gebi dOl k intepssant vanwege he t voor ko m n 1' ,Hl Orang-oetang' en \fe le so rten n 'Uo;­

hoomvogels . 15oktober Ook deze morgen ertro kken we, zoals nu zo langza merha nd gebru ike lij k was, weer keur ig op tijd. nze a uto'. sto nden k\, ar v l r de. tocht naM Ju lau, zo'n 60 km . rijden . B et was de bedoel ing, dat we na anderha lf uur m et de ferry de R jang­ rivie r Louden oversteken" en d,ln snel nnar de aanlegplaats va n de longboats zou den rij en, maM hela s \Iv' rd de weg er ni e t be ter ( p. e weg n aar Ju la u vve rd gerecon trueerd en het vergde nogc 1 wa t extra tijd 0 01 d e resterend 40 k ilom eter af te leggeJ.1. Om 11.30 lI LIr arri\reer en we dan toch eindelij k bij de aanlegplaa ts. We geloofd en onze ogen niet bij he t zien van de enorme drukte! 'en twin tiglal d ra gcr s , die in dit geb i d voor onze expeditie waxen inge huurd , was al volo p bezig de en orme hoeveelheden bagage n vo cis 1zorg vuld ig in de boten te laden. All w erd met p las tic zeilen afgedekt als beschenning tegen opspa tte nd w a ter_ I nel w rd on 5 d u ideJijk dat ellIes perfect was georga­ niseerd , he t leek of de drage rs di t vverk dagel ij ks deden. Als la a ts te we rden de mcnsen inged ecld over de zes long­ boa ts, het gewid1 t moest evcnredi g over de botcn worden ve rdeeld. Dr. Yii gaf het startsein en anaf dit momen t trokken we steeds verder het oerwoud in. Van ui t de boot passeerden cr tnferelen die herinneringen bij OI1S opriepen aan kopergra­ vure's uit oude boc ken me t a fb eeJd fngen van bet oe rvvo ud.

A Ile bagage werd bier u it de longboats geh aald om te worden overgepakl in kleinel'e boten zodat we de s teeds m lIer wor­ dende rivie.r nog een eind verd er op kon de n v aren. (wordt vervolgd)

VAN DE REDACTIE: ORCH1THEEK NlEUWE STIJl Op veJer ve.rzoek en ook als de grote wens van de redactie zuUen weer Orchitheekbladen gepubJiceerd worden . Met inga ng va n dit mUl1mer tre ft u, om financiele en t ch ni che red enen, een nieuwe uitv ering van Orchitheekbladen aan. a . De afbeelelingen zijn in zw art /wit. b. De a fmeting van d e bla den is op A 5 JOm1,1at. d.w. z. iets kleiner dan de ou de scrie en steeds gednl kt met 2 tegelijk op I p agi na A 4 in be t midden ka tern, (d us eenvoud ig Llitneembaar indien men dat wenst.) C. De nie uwe erie zal van een nieuw e nu m mering voorzien word en.

47 Orchideeen 3/96

Dendrobium aphyllum

Deze Dendrobium is veel beter bekend onder de naam Dendrobiul11 pierardii, genoemd naar de verzamelaar Pierard (ca. 1800). Toch is de naam 25 jaar geleden al veranderd in Dendrobiul1l aphyllul1l (=bladloos). Het is een van de vroegste bloeiers in het voorjaar (halverwege maart). De plant komt uit de wat warmere gedeelten van het Hirnalaya-gebied (o.a. Noord-India en Zuid-China).

Dcndrobiwn aphyl­ kan het beste hangend (in een pot of op een blok) gekweekt worden. De hangende sten­ gels kunnen tot 11/2 m Lang worden (1 cm dik), met aan de stengels bij elke knoop (ca. 30) een bla adje van onge­ veer 10 bij 3 cm. Bij goede kweek laat de plant in de win­ ter zijn bladeren vallen en bLoeit vroeg in het voor­ jaar op elke knoop met een of twee Dendrobilllll pierardii. (soms wei drie)

bloemen van ca.

4 cm grootte, zodat de kale stengels overdekt zijn met tiental­

len bloeme11. Ik vind de pastelkleurige bloemen tot de fraaiste

onder de orchideeenbioemen behoren. De petalen en sepalen

zijn lichtroze. De gefranjerde lip is lichtgeel met binnenin de

"keel" paarse adertjes.

/[{111

Deze arch idee is beslist niet moeilijk om te kweken. WeI heeft

de plant een aantal voorwaarden om tot goede bloei te

komen. lk kweek de plant hangend in een pot in de huiska­

mer (een varenblokje droogt in de huiskamer veel te snel uit).

Waarom krijgt een plant zijscheuten na top pen en waarom buigen plantestengels naar het licht toe?

De gewoonte van planten om naar het licht toe te buigen ken­ nen we allemaal. Evenzeer weten we dat planten moeten wor­ den getopt om goede zijscheuten te vormen. De oorzaak van deze verschijnselen moe ten we in de eerste plaats zoeken in het natuurlijk vermogen van planten om hormonen te produ­ ceren en deze door de plant heen te transporteren. Planten zijn opgebouwd uit cellen, die zijn omgeven door celwanden. Diverse verbindingen kunnen d oor diffusie*) getransporteerd worden van de ene eel naar de andere en zo door de hele plant. In een aantal delen van de plant worden horrnonen geproduceerd, die op de hierboven bedoelde wijze door de gehele plant worden gedistribueerd. Zo wordt bijvoorbeeld in de top van een plant (apex) het hormoon NAA (Naphtalene Acetic Acid) geprodueeerd. Dit hormoon wordt gerekend tot de hormonengroep auxinen. Welnu, auxinen bevorderen de wortelgroei en de celstrekking, maar verhinderen het uitlopen van zijtakken. Dit wordt apicale dominantie genoemd. De auxinen worden uitsluitend door de planteeellen van de top van de plant naar beneden getransporteerd en niet in omge­ keerde riehting. Snijdt men nu de top van de plant af, dan stopt de produetie van het hormoon NAA en wordt de belem­

48 Orehideeen 3/ 96

Na (en tijdens) de bloei verschijnen de nieuwe scheuten. De pIa. t moet dan regelmatiger (regen-)water hebben en goed gemest worden. Hoe vroeger de scheu ten verschijnen, hoe langer de stengels worden, zodat het volgende jaar des te meer bloemen zullen verschijnen. Als het laatste blaadje in oktober / november is volgmeid, dan is de plant klaar voor de winterrust. De plant moet dan koel en licht (bij mij in de wasruim­ tel worden opgehan­ gen. In het begin van de rusttijd krijgt de plant van mij geen druppel water meer, waardoor alle blaadjes geel worden en afval­ len (dit vraagt wat moed). Als dit is gebeurd geef ik soms (1 x per 2 weke.n) een klein beetje water om de nu kale stengels niet teveel in te laten schrompelen. Eind januari begiru1en er kleine bloemtakjes op de knopen tevoorschijn NA ud Cingcl te komen . Pas als deze takjes ca. 1 cm zijn, hang ik de plant weer in de huiskamer en geef gewoon water (eind februari). Wordt de plant in de rusttijd te warm en te vochtig gekweekt, dan verschijnen er in het voorjaar geen bloemen, maar op elke knoop een nieuw plantje. Deze kunnen aan het eind van het jaar apart worden opgepot. Al met al een schitterende Dendrobiul1l, die ook in de huiska­ mer zonder al te veel problemen geteeld kan worden.

Sake Kuipers

me ring voor het uitlopen van zijseheuten opgeheven. De plant zal dus gaan uitlopen. NAA wordt afgebroken door lieht. Daardoor worden de eellen die aan de donkere zijde van de plant zitten meer gestrekt dan eellen aan de beLiehte zijde. Hierdoor buigt de stengel naar het lieht toe (fig.1a / b). In de pLantenteelt worden bij het vermeerderen plantenstengels die men willaten bewortelen, apolair in een beworteLingsmedium geplaatst. In dit bewortelingsmedium bevindt zieh een auxine. Apolair enten in een voedingsmediurn wil zeggen, dat het bovenste gedeelte van een stengelstukje in het medium wordt gezet (fig.2a/b). Zoals ik eerder al zei, de stroom van een auxine gaat uitsluitend van de top van de plant in de riehting van de wortels. Dat blijft zo, al staat het stengelstukje op zijn kop. Aldus wordt dus de wortelgroei bevorderd. *) Diffusie wil zeggen dat een stof zieh verplaatst van plaatsen met een hoge concenh'atie naar die met een lagere, totdat de eoneentratie overal gelijk is (Red.)

M.Cornelisse Uit de kringen: Kring Oost-Nederland, Mededelingenblad 1995-3

.. ­

I

-

.. II

•

• ... I)

orc~ideeencelltrufll

;/je'Witg

Uit nieuw e import: Cattleya nobilior Oncidium limminghei Miltonia regnellii Alba

,

Nogmaals de aanbieding wegens plaatsgebrek: gemengde Cattleya hybriden; - diverse kleuren - middelgroot-en grootbloemig - bloeibaar - op het ogenblik niet in bloei - zonder namen Hfl. 7,50 per stuk HfI.50,OO per 10 stuks

.

- zo lang de voorraad strekt

- we versturen niet beneden HII. 50,00

Orchideeen-centrum

"De Wi/g" Bermweg 16 b,

2911 CA Nieuwerkerk aid IJssel

Teleloon 0180-314568

NEDERLANDSE ORCHIDEEEEN VERENIGING tijdsthrift-manager Westere Drift 53 9752 LC Haren

TE KOOP Oude jaargangen en losse nummers van het tijdschrift Orchideeen, voor zover nog vooradig Een complete jaargang tim 1992 losse nummers tim 1992 Een complete jaargang 1993, 1994 en 1995 losse nummers jaargang 1993, 1994 en 1995

f 15,­ f 2,50 f 25,­ f 5,-

Eveneens orchitheekbladen in zwart/wit en kleur

verkrijgbaar f 0,40 per stuk.

Op aanvraag krijgt u een lijst toegestuurd.

lBestellingen uitsluitend schriftelijk biJ de tijdschrift-manager.

ORCHIDEEEN-KWEKERIJ IMPORT-EXPORT

Jac. C. van Beem

Molenweg 59, 1436 BP Aalsmeerderbrug,

Telefoon 020-6534315, fax 020-6435317

Vertegenwoordiger voor Nederland voor Michel Vacherot

Het adres voor: Cattleya Cymbidium Paphiopedilum Melati-planten Dendrobium Dontus-alba Zygopetalum Vanilla planifolia div. meristeem Phalaenopsis

Oncidium Angraecum Epidendrum

Ook kunt u in onze boetiek voor al uw bloem-bruids en rouwwerk terecht.

zondags ges/oten

in vitro vermeerdering / plant tissue culture production

Wie kan ons tegen vergoeding en bij voorkeur regelmatig voorzien van zaad of zaadcapsules van gekweekte botanische orchideeen? Gaarne voor reacties: Plantec, Braam 38 , 1273 EA Huizen, tel/fax 035 - 5257577

TE KOOP gevraagd botanische orchidee" n . Liefst hcle collecties voor onze doorlopende ten!oonstelling.

•

Handelskwekerij

Fa. Th. D.Maarssen en Zn.

ORCHIDACEAE

Cruquiusweg 9, Postbus 17, 21 00 AA Heemstede, t el. (023 ) 529 00 88, fa x (023) 528 50 22

Oosterringweg 34, 3815 PS Luttelgeest bij Emmeloord , tel: 0527-202875 b.g.g. 056 1-48 141 4

Opvallende artikelen in orchideeenperiodieken in de periode januari 1996-april 1996 Austral ian Orchid Review, February 1996, Vol 61-no 1

- Gongora, Rod Rice, biz. 4-7;

- Seed Maturation Research Conclusions, Moulton,CD., biz. 39-41;

- A Golden Future: Cymbidium. Coraki"Margaret", 4n hybrids,

Bryant,G., biz. 50-54; Austra lian Orchid Review, April 1996, Vol 61-no 2

- Sarcochilus cecilille, Dockdrill,AW., biz. 4-6;

- DendrobiulIl signatum, Lavarack,B., biz. 13;

- DelldrobiwlI killgillllllll1, Adams,PB., biz. 19-21;

- Seed maturation Research Conclusions, Moulton,CD., biz. 28;

- Sterilisation of Orchid Seed Coat, Smythe,R., biz. 37-38;

- Summer flowering CY11lbidhl'lls, Roesler,D., biz. 53-57;

Orchid Digest, Vol 60-1, January-March 1996.

- Epicats, beaut-ful cinderel1.as of the Cattleya alliance, Matthews, M.,

biz. 4-9; - Cyrlopodiu/II withnerii, Menezes,LC, biz. 12-13; - A new Lycaste species from Peru, Bennett/ Christenson, biz. 14-17; - Culture of Paphiopedilums, Ka lina,TF., biz. 26-35; The Orchid Review, vol 104- no 1208, March-April 1996 - North-Eastern Mildagascar, part 1. Sambava, Hermans,J&C, biz. 78-84; - Growing Papiliopedilums, Gilraine,P., biz. 85-91; - Notes on OncidiulII bifolilllTl lind OI/cidilllll viperulIl, Lecoufle,M., biz. 101-103; - Orchids in the Nepal Himalaya- distribution and ecology, part 3, Oliver Sparrow, biz. 104-108; - An obscure species of Dendrobilill/ section Aporl.lln from Borneo, Wood / amber, biz. 113-114; - Cattleyas for the hobbyist, part 6: condition in the greenhouse­ concluded, Armstrong,M., biz. 122-123;

- Coelogyne rochussenii, in full bloom, O'Byrne,P., biz. 60-61 ; - Lesser known orchids of Sikkim Himalayas, Pradhan,UC, biz. 66-69; . - Three new Coryblls species from Sumatra, Dransfield / Comber, biz. 70-76;

Orchids, Vol 65, no 2, February 1996 - Phragmipediurn schlil1lii and some of its hybrids, Bream,GJ., biz. 126-135; - Eulop hiella: Jewels of Madagasca r, Herndon,CN., biz. 148-155; Orchids, Vol 65, no 3, March 1996 - Recent trends in Phalaenopsis breeding, Harper,T., bb:. 242-251 ; - Into the heart of Muddy Creek, Hammer,RL., biz. 252-261; - Enigmatic Odontoglossums, part 3, Te Odontoglossum cruentum complex, part 2, Dalstrom,S., biz. 270-273; Die Orchidee, Jahrgang 47, Heft 1, Januar / Februar 1996 - Die Kultur von DClldrobill1l/ culliberlsollii, Schilhauer/Schraut, biz. 1-3; - Orchideen in Simbabwe(Teii l:Klima), Fibeck/Dare, biz. 4-10; - Die Gartung PhraglnipediulI/(Teil 5), Gruss,O., biz. 13-24; - Cattleya lueddemalll1iGl/ll,Steinbuch,D., biz. 27-31; - Personliche Erfahrungen mit Vitrinekultur, Schmucker,M., biz. 31-36; - xOrcliillceras hybrispurt.lI1l,ein seltener Bastard wiedergefunden, Kohns/Schneider, biz. 39-41; Die Orchidee, Jahrgang 47, Heft 2, Marz/ April 1996 - Dit nummer is geheel gewijd dan: Die Deutsche rchid een Gesellschaft - von ihrer Grundung 1906 bis zum vorlaufigen Ende 1944.

A. Klaa ssen 8 april 1996

Malayan Orchid Review, Vol 29 /95. A new Coelogyne -pecies from Indonesia, O'Byrne,P., biz. 33-35;

Centraal Sulawesi Een reis naar het "hart van de orchidee", was de titel van het

redactionele artikel in ORCHIDE EN april 1996.

Door een misverstand zijn onderstaande gegevens wegge­

valien.

Peri ode

14 oktober - 1 november 1996

Prijs:

f 4598.- (in lusief vl ucht en verzorging)

Informatie kunt u kri jgen bij:Eric Tauecch io

Tel.lFax +31 (0)113 551806

Aanwinsten bibliotheek -An orchid flora of Puerto Rico and the Virgin Islands,

Ackerman,JD, 1995, nr.356;

-Orchids of Brazil, McQueen,f&B., 1993, nr.355;

-Consolidated Index, Volumes 1(1932) - 63(1994), part 1,

general index, AOS-Bu lietin, nr. 584;

-Consolidated index, VolW11es 1(1932) - 63(19940, part 2,

authors and lliustrations index, AOS-Bulletin, m.585;

-Orchids of Costa Rica, part 3, Mora de Retana l Atwood,

nr.586;

A.Klaa en 19 februari 1996

Nieuwe leden Hr F. Annemans, Lge van Ruusbroecstraat 21,

B-2018 Antwerpen.

Hr Th. van Balen, Sint Jan laan 9, 60 c 3 G Heythuysen.

RA. Bock, Sir temastraat 369,2513 X D en Haag.

Mw G. Bosveld, Hummeloseweg 48, 7021 KH Zel hem.

F. H. van den Braken, Julianalaan 48, 4905 SO Oosterhout.

Mw D. d e Bruin-Kaan, Rijnevegt 8, 3621 HS Sreukelen.

M" O. Codfried, Hildebranddreef 10, 3 61 VE trecht.

Mw L. Delicge, Prins Wiliem Alexanderstraat 2,

6247 CK Gronsveld.

llr R Dijkman, Rod e Paard 28, 1602 DH nkhuize n.

A. bbink, Zeedijk 11, 7481 E Haaksbe rgen.

Hr H.K. Erer, Nijverheidsstraat 12, 3071 GL Rotterdam.

Mw J. F s -Rehorst, harloi se Lagedijk 884,

3084 LJ Rotterdam.

Mw A . . d e Haan-Vogelcnzang, Ams terdamsestraatweg 538,

3553 E trecht.

HrL. Hitz, Broekhem 68, 6301 HK Valkenburg ai d eu!.

Hr J.G.5. Kooiman, Boxwoudsrraat 24, 1691 ES HaLlwert.

G.J. Krips, Wilgendreef 239, 2272 E Voorburg.

M B. Kruiswijk-van Toor, Spijkerstraat 86" 1402 RH BUSSUITl.

1.L. van der Linde, Prinsendijk 19,4484 Z Kortegene.

Hr J.W. Oosterom, roen van P rinstererweg 6,

3731 HB De Bilt.

Hr H. Pedersen, Mellemvej 15, DK-8800 Viborg.

Hr C. Ploeg, Faza ntenkamp 620, 3607 OK M aarsenbroek .

Hr Bl Seckel, Langkantweg 1, 810 [ R Raalte.

Hr H.j.R. Steyn, Florapark 19,5644 BW indhoven .

Hr J. Swen, O lmenlaan 98, 1161 JZ Zwa nenburg.

Hr , Thijssen, H e t Wiel s um 122, 5231 SW 's Hertogenbosch .

Hr H .J.M. van Tilburg, ieuwstraat 14, 4661 ,B Halsteren.

. de Vries, Hobbema s traat 16, 6521 LJ ijmegen. HI R Wethly, Prinses Margrietstraat 46,3554 G Mw X.H.J. Willigendael, Carillonlaan 21, 3438 RC

'" o oz

3o z

.~

1£ . ~

:5

z

§

E

..Cl

tf ~

17/6 diareisverslag Noord India; 21/6 barbe­ que-avond; 16/9 plantenbespreking, dhr A Klaassen. Adres van onze nieuwe secr. Pastoor Jutelaan 43, 4624 GR Bergen op Zoom

Actueel NOV

KrlngblJeenkomsten Kopij t/ m de 14e van de oneven maanden bij seeretaIis-NOV; volgende sluitingsdatum 14/7. Tekstgegevens onder voorbehoud. Zoals u z ie t een nieuwe naam. Tot een maand voor verschijnen tijdschrift kunt u, voo r het daarop volgend kwartaa!, alle soorten beriehten op geve n. Als het maar met orc.hideeen te makE'n heeft en aetuee!, dus geen s tandaardte kst is. Er worde n echter geeD gegevens meer over­ gt' nomen lIit kringbladen en ~ . U dient de tekst dlls zelf op te gevPn aan de secretaris, naar keuze tele.fonisch of schriftelijk. Stel het niet uit tot het laaste moment, rond het w eekend hE'dt de pos t vaak vertraging en de 15e moet de diskette uiterlijk naar de drukker. laam afdeling, na a m en telefoonnummer secretaris worden altijd vermeld; wilt u meer informatie bel die dan even. NOV-activiteiten

NOV-dog 5/10; Bes lullrders Bemad (BB) 30/11 Amsterdam CA Groenewegen 020.6595574 22/6 feest 30-jarig bes taan; 30/8 Odontoglossum en Miltoni.a door dhr J N ieuwenhuis; 27 /9 onderlinge tentoon­ stelling Arnhem AP KociS 0316.2813 15 12/7 veiling; aug. vakantie; 13/9 dia lezing "uit de oude doos" door Riet Jansen. En w e hebben cen nieuwe voorzitter: John van Hooft, De ken Franssenstraat 9, 5461 AT Veghel, 0413.363082 Hart van Brabant A vd Donk 013.5283454 28/6,26/7,27/9; programma bij secr. Eindhoven 1990 W v Wee rt 040.2836073 na jaarsprogramma nog nie t bekend 'I Goo l H ie uw enhuis-Viss 'r 035.5412519 20/6 bingo; 22/R onderlinge rentoonstelling

Den H aag Th BcntveJzcn 0 15.2617522 24/6,26/8,30 /9 voor gede la illeerd prog ram­ ma ve rzoeke contact op te ne men me t secr. Haarlem L Kristclijn 0297.32()707 juJi, aug. gcen bijee nkom st; 3 /9 p rogramma voI g t Keurings Commiss ie O rchideeen (KCO) E v H oLthe 040. 2525871 geen bij ee nkom5L in zomerse.izocn Ne d erl atl dse Orch. Producenten (KNOP) H Boo ts ()72. 5719425 zo u1E'rseizoen geen activiteiten Masdevallia F v Kricken 0596 .5722()O volgende bij een koms t in septe mbe r Mergelland PHJ Enge ls 043.3621953 18/6 Z uid- m e rika a l g(! m.~e n , dhr D Bru y ninck ; ve rd er 16/7, 20/8 en 17/9, prog ra mma bij secreta ris opvragen Noord-Brabant W sl P Huesman 0164.257481 bgg 0765 961 586

•

Noordoosl-Brabanl Mali olijn CaIdozo 0412.479354 21/6 kweken van Europese O. door kringlid Cor Kessels; juli geen bijeenkomst; 16/8 praktijk ke ure n, oefening en discussie voor keurmeesters en led en; 20/9 orch. in India door dhr Ton Reijnders. Elke bijeenkomst ook plantenshow, -keuring en -bespre­ king.1O/9 cur sus kweken, de kring heeft een uitgebreide infomap over de cursusonde r­ werpen. Iedereen welkom! Noord-Holland Noord CJ Guichelaar­

Roozendaal 072.5113497

juli, aug. vakantie; 21/9 behandelen blokcul­

tuur en-probleemplanten dhr A Klaassen; 22

t/ m 24/11 tentoonstelling te r gelegenheid

30-jarig jubileum, zie tentoonsteUingsrubriek

Noord- en Middenlimburg N Wieringa

077.4721855

17/6 dialezing India/Nepal, dhr AA

Reijnders; 15/7 bezoek kwekerij LLicke; 19/R

ope n kas bij ...

Noord Nederland H de Boer-Koezen

0522.257531

juli, aug. geen bijccnkomsten; 14/9 L Koning

Noordwest-Veluwe HW "Voudenbe rg

038.3316200

juli, aug. gee n bijeenkomsten; 6/9 orch. in

Suriname door J vI-lcerde

Oost-Nederland GJJ Scharre nborg

0545.272082

21/9, hiervoor is dhr D Bruyninckx benaderd

Groot Rotterdam MH vd Ven-vNimwegen

0186.617712

10/6 excursie; 22/6 open dag Plantentuin

\'.Do nkelaa r, Laan~ e 1 We rkendam JO-16u

me t PROMO-stand NOV; 11/9 rondreis door

ZAmerika door dhr P. Slot

Utrecht J Berg 030.6031616

30/8 bijeenkomst, activiteit nog ni e t be kend;

9/9 en 23/ 9 ('5 avonds) beginnerscursuS (ook

voor niet-kringleden, inl. bij de secr)

dag van de maand, om 14.00 uur in het Recrea tie-centrum Itterbeek, Keperenberg te Itterbeek Limburg. Bijeenkoms t op de derde vrijdag van de maand in Cafe De Slagmolen te Genk, aanvang 20.00 Llur Lycasle. Bijeenkomst elke eerste vrijdag van de maand: Steenstraat 4 te Izegem Oost-Vlaanderen. Geen opgave ontvangen Orchika. Bijeenkomst in het Cultureel Cen tr um, Drie Koningenstraa t 126 te 2600 Be rchem-Antwerpen, telkens om 19.30 uur. Data: 21 juni Papilio. Bijeenkomst iede re vie rde vrijdag van de rna and (m.u.v. juli en aug.) in 'de Biekorf, Steenveldstraat 2, 8820 Torhout, aan­ yang 1930 uur. Teder lid van de kring ont­ vangt een convocatie Tentoonstellingen e.d.

1996 29,30/6 Canadian Orchid Cong ress, Pa m Ferro, RR2 Tantallon, NS, Canada BOJ 3JO 29,30/6 [nternaho nal Orchid Fair "A world of orchids", 2501 O ld Lake Wilson Rd, Kissemmee, F10rida VS 29,30/6 Newbury Orchid Show at Newbury Showground, Olievely, Berks, England 25 tim 28/7 SeiZlem es jOllrnees botaniques et culturelles du Mont-Cenis, Ce ntre interna­ tional de Sejour e t commune d e La nslebourg, district d e Haute Maurienne, France 24,25/8 Internation,,1 Orchid Faire, Jarvis Elcot Par k Hotel, e wbury, Berks, England 29/8- 1/9 Pre toria, voorjaarsshow, Sunny Side Pa r k Shopping Centre, Z uid-Afrika 6,7,8/9 Kaapstad, voorjaarsshow, Exibition Hall, Kirstenbosch Botan ic Ga rdens, N ewlancl s, Capae Tovvn, Z uid-Afrika 14-24/ 9 Rio de Janeiro, 15e intern. Orchideeencongres, inlichtingen: Host. Turismo de Even tos, rua Sao Clemente 407, Botafogo, 22.260-001 Rio de Janeiro, Brazilii.'. 22 tim 24/9 Vakbeurs voor het bloemisterij­ bedrijf "Fle ur '96" Jaarbe urs Utrech t 2, 3/11 Britisch Orchid C Olllcil, two day event at langsto n Cliff H otel, Dawlish Warren, Devon, England 22 tim 24 / 11 Tentoonstelling Noord­ Holland Noord 30-jarig jubile um. In sa men­ werking met Strcckschool d Croene Sector van het A OC Clusiuscollege. Drechte rwaard 16 Alkmaar. Open ingstijden vrij 20-22u, za t 1O-21u, zo 10-17u, toegang gratis.

1997 Vcr. Orch. Venneerdering Rob Brandon 046.4528524 7/9 beginnerscursLls z aa ien (aileen voor O V-led e n) informatie FBronsema 0317.425673; 21/ 9 bijeenkomst te BiJthov en, aanvan g 13.00u. Zoa ls u ziet hebbe n \Vij een nieLlw e seer., zijn acires Hillenraedtstra a t 25, 6136 BR Sittard Zuid-Limburg rw d e V[ee 045.5725579

jllJi, aug. geen bij eenkomsten; 3/9 program­

ma voI g t

BELGIE

Antwerpen. Orchidee-vriend BE'1gie:

Vergad« ringen in het Centrum Zurenborg,

Dagera ad spl aats 4 te Antwerpc·n. Op za ter­

d agmiddage n, aanv ang 14.30 uur; op vrij­

d agavond om 20.00 uur. Het bestllur nodig t

Ll uit uw planten mee te brengen naar de ve r­

gad e ringen ( problee mplante.n, bloe ie nde

planten , planten voor ve.rkoop of ruil etc) .

Ge.en opgave van da ta ontvangcn

Brabant.·Bijel'nkomsten op de derde zate r­

26, 27/4 N orth of England Orchid So cie ty C entenay Show, Southport, England

1998 '-15 sept. 6th Asia PaC'i JC Orchid Conference, 1b w nsville, Queensland. Australia lnformatie bij T vdHe uvel. Opslagruimte gevraagd

vVij beschikke n over een g rotc voorraad tijd­

sc hrifte n, boekjes, fold e rs enz . Heel bruik­

baa r, o.a. voor "promo". M aar het ligt sind s

lange tijd her en der verspreid en wordt

daardoor nauwelijks gebruikt; doodzonde!

Daarom zoekt het bestuur ie mand die ruim t"

beschikbaar heeft voor opslag, bij voorkeur

in het centrum van het land.

Ondanks aile aan de same ns telling van d e

tekst bested e zorg, kan noch de redactie noch

d e uitgever aansprakelijkheid aanvaarden

voor e venhJ ele schade, die zou kunne n

voortvloeie n uit enige fo ut, die in deze uitga­

ve %OU kunne n voortkQmen.

Van der Hoff boeken Postbus 49

5430 AA Cuijk

Fax 0243733436

o.a. voIgende boeken Ieverbllllr:

Orchideeen in Zuid-Limburg, C. Kreutz, herdruk gelimitee rd e oplage van 700 stuks, Oroba nche, C. Kreutz, 160 pag., 171 kl eurenfoto's, tekst in duits en engels, Cattleya Withne r deell 158,deel 2 I 57,­ deel 3 Ca ttleya Withner deel 4 nu nog inschrijfprij s van llllllsic 1I1111l11d'

Flore d'afrique centrale: Orchidaceae part 1, Geerink, franstalig, 269 pag., tek., 16 kleurenfo to's Flore d 'afrique centrale: Orchidaceae part 2, J. Vermeulen / B. Petterson, fra nstalig, 420 pag. , tek., 32 kleurenfoto 's, beschrijving g lachten Bulpophyllum en Nervi lla,

• I

89,-

I I I

68,­ 64,64,­

I

79,­

Hier had uw advertentie

kunnen staan!

I 119,-

Lijs t met litera tuur op aanv raag gratis verk rijgbaar.

FOG - MACHINE Uw Orchideeen 'hebben veel licht, warmte en een hoog vochtigheidsgehalte in de lucht nodig, om zich optimaal te ontwikkelen. Onze "Fog-machine" zorgt voor een gemakkelijke, effektieve en goedkope manier voor het ideale vochtigheidsgehalte in uw broeikas. Vraag een folder aan b'ij.

C. U NCE R Ortsstrasze 4, D-56379 Scheidt Dllitsiand, Tel+Fax 00491643915307

Reinhart Orchideeen Westerveen 16 9751 HW Haren ft' 050 - 4062455 ledere zaterdag open

van 09.00 uur - 17.00 uur

en op afspraak

qj~

(!),.du~ ~ Orchideeen- kwekerij

Huub en Truus van Campen

~

.

•

f 15,­ f 2,50 f 30, ­ f 5,-

Bestellingen uitsluitend schriftelijk bij de tijdschrift-manager.

ORCHI DEEEN WUBBEN Groot assortiment Orchideeen en Tilland ia's.

Botanische Orchideeen, de meesten uit zaad gekweekt en hybriden .

• Oppotmaterialen • Diverse soorten meststoffen • Gewasbeschermingsmiddelen in kleinverpakking

Tolakkerweg 162

3739 JT Hollandsche Rading

Telefoon 035 - 5771 222 - Fax: 035 - 5772103

~

Vm zaterdag • 10.00 Vm 12.00 uur 13.00 Vm 16.00 uur

Een c omplete jaargang tim 1992 losse nummers tim 1992 Een complete jaargang 1993 en 1994 losse nummers jaargang 1993 en 1994

Prijslijst schriftelijk aanvragen

U kunt ons vinden als U op de Rijksstraatweg tussen Haren en Glimmen de Viaductweg inslaat en daarna de ee rste weg links neemt

dinSdag

TE KOOP

Oude jaargangen en losse nummers van het tijdschrift

Orc hideeen , voor zover nog vooradig

Openingstijden : maandag Vm zaterdag van 9.00 u tot 12.30 u en van 13.30 u tot 18.00 u

nu ook ze ldzame tillandsia's te koop

Geopend:

NEDERLANDSE ORCHIDEEEEN VERENIGING tijdschrift-manager Westere Drift 53 9752 LC Haren

~'·12 ,

vlL..,~

Oosterterpweg 36 1771 SK Wieringerwerf (richting Kreileroord) Tel/ fax 0227-663376

Gratis toegang Excursies mogelijk na telefonisch overleg

ORCHIDEEEN -TILLANDSIA'$

SCHALK --~ Regelmatig nieuwe import botanische soorten

Mastlanddreef II, 4841 KJ Pri nsebeek

Tel. 076-5414023

(Aan de weg Rotterdam-Antwerpen, afslag Prinsebeek Breda-Noord)

Geopend aileen zaterdags tot 4 uur,

of na telefonlsche afspraak.

Wij versturen geen prijscourant.

Bokkenorchis of bokkeorchis?

Er is weer eens een nieuwe spellingswijze voor woorden inge­ voerd. De meeste kranten en tijdschriften hebben er uitvoerig over bericht. Over de inconsequenties (en niet inkonsekwen­ ties), de verwarrende regels en de vele uitzonderingen. Sedert de vorige spellingswijzigingen zijn we, met moeite, gewend geraakt aan orchideeebioem zander n en orchideeen­ kas met n, aan epifiet en Lithofiet, maar nimmer aan rizoom. Oat bleef altijd rhizoom.

komst. Hierbij heeft namelijk de oudste schrijfwijze, de spel­ ling in de taal van herkomst, de voorkeur gekregen boven een nieuwere vernederlandste spelling. Wat betreft de zg. tussen-n in samengestelde woorden waarin woot ddelen met een toonloze l ei als in het woordje de tus­ sen de delen wordt gehoord schrijven we een -n- als het eerste deel van de samenstelling een zelfstandig naamwoord is dat uitsluitend een meervoud op -(e)n heeft. Oat is het geval in orchideeen. We zuBen voortaan weer orchideeensoort schrij­ ven i.p.v. orchideeesoort. Het was orchideeebioem omdat zo'n enkelvoudige bloem niet aan meer dan een orchidee kon zijn ontsproten, en orchideeenkas omdat je geen kas v~~r een enkele orchidee bouwt. 20 was de logica. De nieuwe regel is eenvoudiger. Maar helaas, er zijn uitzonderingen. Op de n-regel zijn er zelfs vijf, waarvan er een voor ons van belang is. Als het eerste deel een dierennaam is en het tweede dee I een plantkundige aanduiding, dan vervalt de tussen-n. Het wordt dus Bokkeorchis, Bijeorchis, Muggeorchis, Wespeorchis. Oat wordt wennen. Met hoofdletter, want we spellen officiele plantennamen met een hoofdletter. Immers Welriekende muggeorchis zou zonder hoofdletter evengoed gewoon een lekker ruikende Muggenorchis kunnen zijn als een soortnaam. Maar wie echt alles goed wil schrijven komt voor verrassingen te staan. Want er zijn nog meer regels die tamelijk willekeurig lijken. Een paardestaart is een plant, een paarden staart is een staart van een paard of de haartooi van een jongen of meisje. Een paddestoel echter zou dus ook paddenstoel rnoeten wor­ den volgens de hoofdregel, maar nee, men beschouwt dit woord als een versteende samenstelling en daarom geen -n­ ertussen. En oxyde wordt oxide. Vergelijk dat eens met epifyt. Wie het snapt mag het zeggen. Het zal dllidelijk zijn dat de verwarring toeneemt.Het leidt er nu reeds toe dat het groene boekje met de officiele spelling afwijkt van de spelling in de Grote Winkler Prins omdat de hoofdredacteur besloten heeft de spelling te boycotten. De Van Dale is al evenzeer eigenzinnig en is voor de spelling van plantennamen onbruikbaar.

Een boekje open over koel te kweken soorten Ross Macdonald. Cool flowenng orchids throughout the year. Uilgegeven d r Eunice en Ross Macdonald. L Ben;; Place, Wanganui Nv.· Zeeland. 144 pag. 340 aLb, in kleur, Prji ' 40$.

NA vd Cinge!.

•

De nieuwe spellingsregels zetten weer van alles op de kop. Voor leerlingen van scholen zijn deze regels verplicht, maar ouderen mogen nu eigenlijk alles, oude spelling of (nu dus ook verouderde) voorkeurspeUing of nieuwe spelling of zelfs de spelling die kranten hanteren en die helemaal niet volgens geldige regels is. Er staat geen sanctie op of het zou de spot­ lach moeten zijn van uw kinderen. We zullen er toch maar weer aan gaan wennen als redactie om de nieuwste spelling te hanteren, al zullen we zeker wei eens in de fout gaan. Wat zijn de belangrijkste veranderingen als het om onze hobby gaat? Oat is moeilijk nu al te overzien, dat zal de tijd moeten leren. Maar in elk geval zullen we de Nederlandse namen van orchideeen goed moeten gaan schrijven en daar­ naast ook aile samenstellingen met orchidee of orchideeen. En tenslotte ook al de specifieke begrippen zoals epifyt. Jazeker, epifiet is nu fout, want we keren terug naar de zg. etymolo­ gisch bepaalde schrijfwijze van woorden van vreemde her­

In dit kleurige boek)e worden 144 soorten en I b3 hybriden afgebeeld die aile onder \1ieuw-Zeeland se condities koel kunnen worden g kweekl. Nu zllllen de omstandigheden daar in de koele kas met wezenlijk v rschllIen van dit? bij ons, dus i het boekje zeker hier brUlkbaar. Naa.rmate de stookkosten tijgen ~ \ de behoefte aan koel gekwwekte ' orten zeker sncl toene­ men. Uit rnlHeu \'erwegingen is dat oak nog aan Ie raden, want we gebruiken mel zijn allen echt te\'ee\ energiE!..Het broeika effect gddt weliswaar v or de aarde als geheel. maar onze bl'oeikasjes dragen er nan bij, Bij de foto's staan summiere aanwijzingen over de beste manier van kweken. Som staat er alleen maar iets oyer de herkomst, by. El Salvador (1600-3200 01 .) en dal i \'oor beginners zeker te weinig informatie. Voorin staan wat algemene kweektip . De keuLe V d n so rten teldt in elk geval tot bloemen in lk Jaargetijde. Achlerin staal een bl itab \. Aanbevolen. vdC.

49 Orchideeen 3/96

Epifyt en fytofoor

in zijn int res sa nte artikel over "Orchideeen hoog in de bergen van epal \I" (3 / 95), 'ignale rt Oliv Spa rmw op zeer rn ar­ kante wijz c het m assaa l . oorkom en van orchid eeen op en omgeva lten bo m stam, naas t het 0 heel ontb reken a n d ie epi f}'t n op bomen van d ezelfde soort op d ezelfde s tand­ pla c ts. Onb egr ijpelijk. 11 ch, missd1ien, is er iet weI duidelijk. Eij h t fon d jo uwen in tropisch Amerika , op zoek na r h t oorkomen v n d e boornhageclis-en Anolis en d , amenha ng d aarmee md milieufactoren ,lOal o.a. v getati' , Yond ik in d ie vijfend rrig jaa r da t ik dat zo bij gelegenhe.id d oe, een vi­ d ente relatie tussen het optred n van epifyten en de aanwe­ zighc id va n AnoLi5. Dit vo r lOVe r h t helio therme, d. w.z. dire top zonn strilling aange wezel1 soort n be treft. In die streken .djn overig s Bromeliacaea vaak meer dom immt als pi fy t da n pla nten uit
ontwikkel n en tenslo tt helcmaal geen blad meer krijgt, kri j­ ge.n <1e epifyten h un kans en lltltwikkekn zij zidl ma aal. Om u it ind clijk, en soms pa' na v I j, [ n, mede door hun gewicht, met d draagboom ter aarde te s tor tc'.t1 om d aar te v rgaan, geilen of ' en geit TI . He! re ycling-Iot van iedere epify t. Het zo u !liet onjuist zijn te bewer n , da ! he t v " za me­ len van z ul ke m ar bened e n gekomen p lanten en a fbreuk d et aan d natu u r E'TI haa r vormenrijkdom. Ze gaa t to 1 ver­ loren, Hoogu it is het ont tre kking van m a te riaa l aan een in z.ich g '101e11 vegetat i sy -teem. Ben vcrfijning an de ClT " naar raap- en roofplal1ten zit er niet in. Jammer dus.

L. Wij{fels Nb. De nieuwe woordenlijst ederlandse taal geeft epifyt en

Eylo,...

We wilen in het vervolg d eze schrijfwijze gebrui.ken in afwij­

king van vroegere spellingen (Red .).

ComputernieUW5 Met ingan rt van 10 o ktob r 1 ~ 95 kunnen led en van d OS

w ar te r w reId d an ook \'La Intern t me t h n comm uniceren.

O rders, bijv. bes tell ingen van boeken, vragen van alll'rlei aard

e n gewone eommunicatie ku nnen 24 li m p r d e g, 7 d agen per

week, v'l'z<mden worden . Gra ti s '1'001' led en. ea ntw o rdi ng

I'ind t p la< tijdens kan toonlren tU5sen 8 uu r en 16, 0 p laatse­

lijke tijd (Mia mi, [orid c, = ]4.00-22.30 ed.tijd )

Deze nie uwe elektronische verbind ing, O rchid Web, is onder,

dee I van The Vi rtual Garden, parh1er van U11C a m er's

Pathfind 'f.

Bet Worl d Wid Web adres is:

h ttp :// w w w.pa th finder.com/ vg / ardeJ lAOS.

Er zijn tw e prim a ire toegangen voor Orch idWeb: met

Ne tsca pe vigator, d ie m et 'n PPPI lip internet account

gebruikt kan worden en d ie hoogwaard ige a fbeeldingen te

zien kan geven wanneer men go de opvil ngmogdijkh den

heeft.

De andere lllogelijkh id is m -I Comp uServe's Intemet dialer,

infonneer bij Comp uS rve V( 01' bijzondc rh eden van de confi­

gura ne.

Orch id Web wordt maandelij k.c; bijgewe rkt en v )(lr7 iet d

bebruiker;:, v
VOM de orehideeenwereid van belang zijn. De AOS heeft mcer

d a11 25000 leden, over
Zij hebben een prachtig landgoed in d e bu urt ,a n M iami aIs

hoofkantoo[. Dit ic; bemand dllor ' en slu f in vaste d iens t en er

zijn vele orchideeen deskundigen
wordt het A S-bulletin uitgege ven.

Stuif es In Twee verwante orchideee.n mel ve rsd1i1lende strategie T.circU/l/~wp ta zij n twee Austra li '(he zonne-ord1ideeen die erg op elkaar lijken. Zonne-orchideeen hebben een bijna eelzijd ig symmetn cl e bloemvorm. De blocmkleur is variabel, maar veel al bla U V\' f paars. Ze heten zonne-llJ.' h id eeen mda t de bloemen opengac n als d e zo n sch ijnt. Beide planten producere.n geen nekta r. T ixioidcs is weidver­ spreid en komt op piaatsen voor waar veel ande re blo mplan­ ten groeie.n. Op plaatsen d u - waar veel insekten zijn . Deze soort w ordt dan oo k bezocht door zvveefvliegen, die eehtcr niet be ·tuiven, en door bijesoorten, waarvan e r enkel zijn waarge nomen als bestuivers . H et betreft soorten van de gesiachteJ1 La ~iog loss u11l en Exo lleura , mdat de bloemen niet lij ken op ie van andere 'oorten in d e habitat waar z ij voor­ komt 1. er hoogs tw<1<1 rs hijnlijk gem spr
ThelYlIlitm ixioide.s en

•

50 Orchideeen 3/96

Gehcol and rs is h et gesteld met T circunlSeptn, een plant die maar een I;:nkel bloem teCTelij k tuont welke d an bovenclie.n m, ar n ag goed blijft. [n de mOEfasachtige omge ing waarin d e plant tuss 'n d e z E:~ggen staa t komen na uwe1ijks bloeiende planten en dLts ook na uw elijks insekten voo r, Geen wonder dat d e pi nt n andere tra tcgie va n overleven heeft. De bloemcn vormen zaad door zelfbes tuiving . De plant heeft z ich dus onafhan ke liik weten te maken va n insek ' n en hoeft du ge 'n nerg i~ te ·teken in belonm"en f in h t p vallen doo r het tegelijk (~pen houd cn van v eI bloem n. Toch Ver­ schilt ook duidelij k h t Slle es van be id e p l.anten. De va n insekten a fhanke lijke soort is veel voorkomeJ1d en weid ver, spre id. De on
De kas en wat daar bij komt kijken (2)

L. Ho/s tvoogd

De verwarming Voor de ve rwa rnung ku nnen we u it een aan taJ m og li jkh ed en ki ezen : petr leumk ad1 l, elektrisch \' rw a rming, gasv lwa r­ m ing of aa nslu iting p d e c.v. A IR ~ tud en t h d ik de tijds \'a n mijn h osp it
•

De inrtchting De inrichtin g van d e kC1 S bied ta l van mogcl ijkheden. Zo kan je dwa rs op d e lengterichting v,m d e kas, ver tikaa l, re kken plnatsen van gep!astificeerd gaa ~ waaraan je aa n weerskanten p li'lIlten kunt han gen. A ls d r ·kke.n precics noorci-zuiel s taan kri jgt d e ene zijde d e ochtend :w n en de an d e re kant de a vond­ zo n . erdit systeem krijg je h et·rlij k ve I pla slui t w aa rdOl r bij elke keer s proeie.n wa t w ate r l1aar b inne n Ii p. Dom ,d om,c1olll n atuurlijk. Beden.k verde.r d, t als het dan ker is e n verlichte ka w -'rkt < Is E'en g rot lamp . Or b u re n d ie zieh t hebben op LQ'n ka5 k an dat heel torend zijn en een p rima r d en voo r ee n s tevig con flict. De ventilator Een venti lator is de kasis e n onrn isbaar Cl ttr ibuut. B wegend !;! lud1t knelt, d roogt en zorgt voor verse lud1 t om d e p lan ten. Zon der ven tiJ a tie ku mlen em a kkel ij k al ler lei enge zickten r treden . Vooral in d e w inter, a ls e.r niet gelucht kan wo rd en, is en go d e 11Ich tb w e')ing een absolu te n ood­ zaak w illen d e pla n ten nie l in c!t immel en ro t ten ond e r ga ~ n .Ecn goed e v'ntila tor in en emiddelde kas is III ·' t

51 Orchideeen 3/ 96

Geelbloemige (apochrome variiiteiten van de vijf midden-europese Ophrys-soorten, deel III OPHRYS HOLOSERICA VAR. FLAVESCENS

Rosbach

De meeste groeiplaatsen van deze varieteit bevinden zich op de kalkgraslanden in Noord~Frallkrijk, de Elzas en in het Naturpark Siideifel. In deze streken ligt de gemiddel~ de bloeitijd omstreeks eind mei tot medio juni. Naturpark Sildeifel bij Olk (0) l3ij Olk, noordelijk van Triel~ bevindt zieh een aantal op het zuiden geexponeerde kalkgraslanden. Sommige terreinen zijn alleen toegankelijk op wegen en paden, andere delen zijn geheel voor het pllbliek afgesloten. Het beheer bestaat lIit het periodiek afmaaien en afvoeren van de vegetatie, soms aange­ vuld door begrazing met sehapen. Het reservaat geniet vooral bekendheid wegens het voorkomen van Himantog/osSUtn hirci­ nUI11, Limodorum abortivum en Opilrys holoserica. Door de milde winters van de jaren negentig en de warme zomers van 1994 en 1995 hebben zieh de poplliaties van de Bokken- en de HOlTunelorehis enorm llitgebreid. Zo bloeiden er in 1994 hon­ derden exemplaren van H. hircinum, waaronder verseheidene planten met een lengte van 80 em, en duizenden planten van O. holoseriea. In 1994 kon ik een sehitterend exemplaar van de geelbloemige vorm van de Hommelorehis in een afgelegen gedeelte van het reservaat traceren. De desbetreffende plant had zes bloemen. Het is mij niet bekend of hier eerder apoeh­ rome vormen van de Hommelorehis gevonden werden. Overigens groeien in het natuurreservaat ook nog onder meer Allacamptis pyramidalis, CephaLanthera /ol1gifolia, Epipactis hellebo­ rine, Gymnadenia COllopsea, Hil1lantoglosS!L1ll hircil1!l111, Limodorum abortivum, Listera ovata, Neottia nidus-avis, Ophrys apifera, Orch is mascula en PlatantiJera clilorantha.

Ophrys holoserica, O. illsectifera, O. sphegodes, Orchis mascllla, Orchis militaris, Orchis 117(}1'io, Orchis pllrpllren, Orchis Ilstulata en Platanthera bifoLia. Het unieke van het ten'ern ligt in het voorko­ men van een groot aantal hybriden. Vele daarvan werden op kun tmatige wijze tot stand gebraeht. Thans komen er de vol­ gende bastaarden vOOl~ namelijk Ophrys x hybrida (0. insectifera x O. sphegodes), O. x devenellsis (0. hoLoserica x O. insectifem), 0. x aschersonii (0. sphegodes x O. holoserica), Orchis x hybrida (Orchis purpurea x Orchis militaris), XOrchia ceras spuriwl1 (Aw'as anthropophorwn x Orchis militaris), XOrchia ceras spurium x Orchis xhyhrida. In al die jaren, dat het terrein door mij bezoeht werd, kon bij vrijwel elk bezoek het voorkomen van aile bovenge­ noemde soorten en hybriden bevestigd worden. In het jaar 1989 vond ik hier twee geelbloemige exemplaren van Ophrys holoserica. Het voorkomen van deze planten wordt niet bij Peitz (1984) vermeld, waarsehijnlijk omdat zij er toen nog niet voorkwamen. De kleur van de bloemen was donkergeel. Het gebied wordt uitstekend beheerd; de vegetatie wordt jaarlijks gemaaid en afgevoerd en de opslag van houtige gewassen wordt geredueeerd. Naturschutzgebiet Montbijou bij Zweibrilcken (0) In het zuidelijke deel van de deelstaat Saarland bevindt zieh het natuurreservaat Montbijou. Het is een uitgestrekt kalk­ grasland met plaatselijk opslag van loofbos, gelegen tussen Althornbaeh en de Kirsehbaeherhof. Ophrys h%serica is hier niet zeldzaam. In sommige jaren groeien er honderden exem­ plaren, waaronder vele monstruositeiten. Waar zo'n versehei­ denheid aan vormen groeit, vindt men ook enkele apoehrome varieteiten van de Hommelorehis. Deze treft men hoofd zake­ lijk aan op de grote kalkgraslandhelling in het oosten van het gebied en op de smalle strook grasland in het noordwesten (het zgn. Sehmalseheidehen). Het gebied wordt besehreven bij O. il1 sectifera var. ochroLeuca.

Naturschutzgebied Romerlager bij Wasserliesch (0) Ophrys holoserica var. flavescClls groeit ook in het Romerlager bij Wasserlieseh in het Saarland . Verseheidene jaren achtereen werd deze va rieteit door mij hier aangeh·offen. Het aantal exemplaren varieert jaarlijks. In somrnige jaren vindt men geen enkele bloeiende plant, in gunstige jaren weI drie. Het Romeriager wordt uitgebreid bij Ophrys sphegodes var. flaves­ cens besehreven. Naturschutzgebied Wingertsberg bei Kirn (0) Nabij kasteel Dhaun in de omgeving van Brallweiler ligt het natuurreservaat Wingertsberg, een kalkgrasland met een zui­ delijke expositie. Het terrein, waarvan de ondergrond uit kalk en lOss bestaat, is volledig ingesloten door bos. Het gebied is bij orehideenspeeialisten zeer bekend wegens het voorkomen van een groot aantal soorten. En de soorten die er voorkomen, beholldens enkele llitzonderingen, groeien er in grote hoeveel­ heden. Vooral van de Ophrys-taxa worden er prachtige groe­ pen gevonden. Zoa.ls bekend, werden verschillende soorten aangeplant, waaronder Anacan/phs pyramidalis, OnctyLorhiza sambucil1a, Ophrys apifera en O. scolopax. Van nature zijn de vol­ gende orehideeen aanwezig: Aceras anthrapophorum, Cepha/anthem dnmnsonhllll, Epipactis helleborine, Gymnadenia con­ opsea, Himantog/ossLlm hirciHum, Listera ovata, Neo ttia nidus-avis,

52 Orchideeen 3/96

O.hol flavcscel1s

C.A.J. Krelltz

Naturschutzgebiet Taubergiessen bij Kappel(D) Ongeveer dertig kilometer noordwestelijk van Freiburg im Breisgau ligt het uitgestrekte natuurreservaat Taubergiessen. Het gebied is zeer uitgestrekt en bevindt zich direct langs de Rijn . Het terrein geniet grote bekendheid wegens het voorko­ men van grote aantallen van Ophrys sphegodes. Waarschijnlijk betreft dit de rijkste groeiplaats van de Spinnenorchis in geheel Duitsland. Ongeveer een duizendtal exemplaren groeit jaarlijks op de oostzijde van de Rijndijk. Op dezelfde groeiplaats komen ook enkele tientallen planten van O. holoserica voor. Ik heb het gebied verscheidene keren bezocht en in 1991 ontdekte ik in de directe nabijheid van een kleine populatie van de Hommelorchis een apochroom exem­ plaar. Op de dijk komen verder nog enige honderden exem­ plaren van Orchis ustulata, enkele tientallen Soldaages (Orchis militaris) en de hybride tussen Oplzrys holoserica en O. sp)legodes (0. x ascizersonii) voor.

Reserve Naturelle de Montenach (F) Het bekendste en wellicht ook een der rijkste orchideeenge­ bieden van oord-Frankrijk zijn de kalkgraslanden van Montenach. Sinds lange tijd genieten zij ook internationale aandacht, gezien het feit dat er jaartijks, vooral in de weekein­ den, verscheidene bussen met tientallen toeristen de kalkgras­ landen bezoeken. Toen dit uit de hand dreigde te lopen, werd er tijdens de bloeitijd van de orchideeen bewaking ingesteld en zijn de kwetsbare vegetaties met draad afgezet. Er zijn toen ook wandelpaadjes aangelegd en er werden bordjes bij de meeste soorten orchideeen geplaatst. Het plaatsen van die naambordjes geeft het geheel het aanzien van een orchideeen­ tuin en had misschien vermeden moeten worden. Het gebied omvat enkele grate kalkgraslandhellingen, waaronder de Klaltsberg, de Koppenachberg en de Hintere Klausberg. Al deze terreinen zijn uitermate rijk aan orchideeen. In de jaren tachtig heb ik het gebied vrijwel ieder jaar bezocht. In die periode werden de volgende soorten gevonden: Aceras anli1­ ropophorum, Anacamptis pyramidalis, Coelogloss wn viride, Dactylorhiza incamala, Gyml1adenia conopsea, Himantoglossum hircinum, Neottia nidus-avis, Ophrys holoserica, O. inseclifem, XOrchiaceras spurium (Aceras anlhropophol'llIl1 x Orchis lIlilitaris), Ophrys xapicllia (0. apifera x O. holoserica), O. x devel1cl1sis (0. illsectifem x O. holoserica), Orchis mascula, Orchis mililaris en Plalanthem chlorantha. Ophrys x monlmachii (hoogstwaarschijn­ lijk een hybride tussen O. apifera var. jumna Ruppt. en O. holo­ serica) kon ik ondanks intensieve speurtochten niet ontdekken (Blaschke, 1964). Deze hybride werd in de jaren zestig ver­ scheidene keren gevonden. Helaas verdween het taxon door overbemesting van de groeiplaats. Na een lange periode van afwezigheid werd in 1993 een exemplaar temggevonden. In 1994 bloeide de plant niet en in 1995 werd zij uitgestoken (mondel. meded. Kohns, 1995). Op sommige plekken wordt jaarlijks een aantal monstruositeiten van O. holoserica gevon­ den; planten waarvan de sepalen als lip zijn gevormd. Het voorkomen van O. h% serica var. flavescel1s op de kalkgraslan­ den bij Montenach is allang bekend. Deze kalkgraslanden zijn hierdoor vermoedelijk bekend geworden. Jaarlijks wor­ den deze planten dan ook veelvuldig gefotografeerd. Er zijn verschillende plaatsen bekend vvaar zij groeien. De oudste plek, waar bovendien de meeste exemplaren voorkomen, bevindt zich relatief onderaan op de helling van de Klausberg, de andere vindplaats ligt meer oostelijk. Bovendien kan men andere planten ook nog verspreid in het terrein aantreffen. 20 werden er in 1963 vijf in 1965 zeven, in 196813 en in 197119 bloeiende exemplaren gevonden; zelf vond ik in 1979 12 plan­ ten, in 1980 vier en in 1987 een exemplaar. Lange tijd vond er op de terreinen nauwelljks enige vorm van beheer plaats. Daardoor was de grasmat sterk vervilt en dreigde het gebied overwoekerd te worden door struikgewas. Gedurende het begin van de jaren tachtig werden grote delen door mnderen begraasd. Door deze beheerswijziging werd de vervilting en de bosvorming welliswaar temggedrongen, maar werd het

O.hol flavescens

CA.J. Kreutz

gebied te sterk bemest. Thans worden grote delen gemaaid en de vegetatie afgevoerd, aangevuld met periodieke beweiding. Natuurgebied de Bollenberg in de Elzas (F)De kalkgraslanden in de Elzas (Oost-Frankrijk) zijn bekend vanwege het voorko­ men van grote aantallen orchideeen. 20 bevindt zich ten zuid­ westen van Rouffach de Bollenberg. Het gebied bestaat gro­ tend eels uit kalkgraslanden en op diverse plaatsen is bosge­ bied aanwezig. De Bollenberg herbergt grote aantatlen van Ophrys h%serica, waaronder vele monstruositeiten (planten waarvan de bloemen meer lip pen bezitten). Plaatselijk kan men niet lop en, zonder dat men enkele planten vernielt. Waarschijnlijk is het gebied een van de rijkste vindplaatsen van de Hommelorchis aan de Rijn. Apochrome vormen van O. 11OIoserica zijn hier niet zeldzaam. Op verscheidene plekken worden jaarlijks diverse planten gevonden. Er groeien ook nog andere orchideeen in grate aantallen, zoals Cep/mlanthera 10l1gifolia, GYlllnadel1ia conopsea, Himanloglossum hircinum, Lislera ovata, Ophrys in sectifera , O. x devenC11 sis (0. holoserica x O. insectifera) en Plaianthera bifolia. 2eld zamer zijn hier Aceras anthropophorlll1'1, Orchis morio en O"cl1is purpurea. In de voorzo­ mer vindt men er ook Ophrys apifera en hybriden met 0. 11010­ serica (0. x albertiana). Natuurgebied de Goeftberg in de Elzas (F) Bij WasserlOime en Hohengoeft, ongeveer 15 kilometer van Saveme verwijderd, ligt de Goeftberg. Het gebied is vrijwel geheel door wijnvelden ingesloten, maar enkele kalkgraslan­ den met xerotherme elementen zijn nog bewaard gebleven. Het terrein bestaat nit terrassen en heeft een zuidelijke exposi­ tie. De vegetatie is hier vrij schraal, waardoor sommige orchi­ deeesoorten zich optimaal kunnen ontwikkelen. Plaatselijk is ook enig strnikgewas aanwezig. In het gebied komt verspreid Ophrys holoserica voor, waaronder enkele geelbloemige plan­ ten. In 1982 werden hier twee bloeiende planten gevonden (schriftelijke mededeling Kretzschmar, 1985). Talrijk komt hier naast O. holoserica ook nog Aceras anlhropophorum, Gymnadenia conopsea, O. apifera, 0. insecl!fem, O. x alberliana (0. apifera x O. holoserica) en Orchis mililaris voor.

53 Orchideeen 3 / 96

Valkuilen voor beginners (3)

Advies 4: Uw igen keu zc van pot en oppotmateriilal is het hcll ve wer . Tn d e vorige aflevering van deze 'e rie ildvise';rde ik u een Cnttlf'}/n bowrillgcllIw te kopen. Z l' tL dilarin bent geslaagd, ben t II een van de fraais te Cattleya's die ik ken. En aIs dit een exemplaar in een p l is, hoop ik dat de plant is opgepot in een lu chtig potmengsel. Zo nict d an zult u de pl ant opnieuw moe­ ten op potten. Z If pot ik elke pas verworven m"hidee albjd opnie uw op. Dan w et i in elk geva l dat mij n nieuwe aan­ willst in een l uehhg po tme ngsel staat. in een op p(\tmateriaal dil t ik door en do or ken. Als II een nehterstuk hebt weten te bemachtigen, z ult u di t clebtec tuk ho d a n ook moe ten oppot­ ten , U z ult in dat gcval een tweetal ke LIZ s moe ten maken: kell7,.e Vdn de pot en euzc van het op po tmat r iaal. Oat een o rdlidee in prineip ook op een 2.. g. blokj kcl n worden opge­ bonden, laat ik hier even teEijde. Bi j het oppon n van een o rdlidee is feitel ij k maar een zaa k van belc ng: bij he t gieten van d e plant m ag het pntmat nanl nict te la ng nat blijven. Hct worte! teLscl van een orchidee kan in het· alge lTIccn slech t tegen stagnerend voe ht. Wortels die ged urend l' lange tijd te na t zij n geweest, z ull n afsterven. In het bijz(]ndcr betreft dit d e boom-bewoll ende orehideecn (e pifieten ). En juist d eze or hideeeen komcn vC'el in onze eolleeties voor. Vocht stilg­ n eert als h t oppotmateriaa l !liet meer luehtig is; als het didlt­ geslagen is. Da t kan het gevaJ z ijn als h et oppo tmate riaa l bijv. in ('en verre :>a an d e staat an vert 'ring verkcert. m h et woord verrottin m aa r n iet te g bm ikcn. In d ezc af1ev ering re ik ik LJ enke l overwegingen ail n voo r de ke uze van de pot en oppo tmat ri aal wila rin rc "p. WaaIITIee u uw orchidee kLin t oppotkn. Door Ll W juist ke uze van p t cn oppo tmateri al kunt II di e w orte1sterfte beperken en de levensduur an u w or -hidecen vcrlengen. Iehvat gechargcerd durf ik w ! t b weren: e n 1 hl pgepotte ordlidee is ge n lang I ven beschoren. Wel ke keuzc van pot en oppo tm at r iaal 11 maakt, hangt in te rke mate a f van bi jv. LI m,lnier ,'an watcrg \/en.

De pot We kunne n kie7.en tussen n plas tic pot ell cen aardewe rk pot. H e bt u ech t een "n tte h and van kweken ", delll mod u besli -t geen tenen p t kiezen. Neem dan een plastic pot. Waa ram ? Bij het geven va n water nee l11t e n aardewerk pot zeLf ook wil ter op. Bij keuze van cen pbstic pot nee.rnt in elk geva l de p o t geen ,vater op. Het potm aterina l i dan sneller opgedroogd, Bel re ul ta ten krijgt. Cen groo t nade I Viln plastic potten is dat d pot p lus p lant I'aak top­ zwaar is . Ik heb dil probleempje opgelo- t door wa t s tencn of S hen'en onder ill de p ot tc legg n. Verder boor ik m't 'en kurkenboor (diameter van ca. 1011) ga ten in de wand v, n de plastic pot o m een vrijelij ke toevoer van ILlch t naa.r de pot te krijgen. De wortels groeien door d i ga ten naar bui ten en z ul­ len niel sneJ verro tten . En d il t is nu net wa t ik graag zie, M ac r die gaten zijn natuurlijk niet be 'list nodig . enslotte ee.n opmerking over de grootte van e p ot; eem nooit een te grate pot. In een grote pot gaa t aIleen m aar m e ' l' oppotmate­

riaa l da l IAnger na t zal b li jven. en ordlidee heeft beslist niet veel p otm .1tcriaat nodig. Denk aan z.ij n oorspronkelijke groei­ otng ving!

• Het oppotmengsel Bij de kcuz(' van uw oppotmengsel moe t u nooit vergeten - ik herha" l dit nogmaa ls - elM d e mecste ordlideeen, die wij kw e­ ken, in d e nil tuur op bomen grQe.ien. Me t hun wl)rtels houden ze zich vas t aa n de boomt'1 k. Daa rn aas l hang n n groa t aan­ tal wor tels vrijclijk in d e ludlt. lukkig k unnen we orchi­ deeen heel go d in p ott n k w k n
YDIcikellza

34 Orchidet'en 3/96

Voor u gelezen

Gertrud Fast. Orch.ideenku\tur.

Botanische Grundlagen,

KuJturverfahren,

Pflanzenbeschreib ungen.

1995. 416 Pdg. rde vem icuwdc en uit­ gebI't'ide d ruk. 140 fo to ·. in kl ur, 137

tek. en zw a rtwitfoto' . Ulmer Verlag.

ISB 3-8001-6451-5 I rijs 1 8 DM

Va n dit beken d e bock onder redak tie

van c.r trud Fast versche n een nieuwe

gewijzigde d ruk. Deze wij ziging n

wa ren nodig omdat in - d e e(' r5l

dnLk ' an 1980 vee! nieuw kennis is

verzameld en nicuwe inzichten zijn ver­

krege n. Desondan k i h e t boek in om­

vang afgenomen van 460 naar 41 6 pagi­

n '5, ter vijl he t aanta l atbeeldinge n

zowel in twartwit als kleur nog is toe­

genomen en nie uwe onderdelen zijn

opgenomen n de t kst per pagina

ongeveer gel ij k is g bleven. Dit kon

aileen door d tekst compa er te schrij­

ven en in te kor len. H oofd stukjes over

an at mie / morf logic en fysiolo g ie Lijn

da,r d e duid elij k te'oorbeeiden van.

H ' 1 h o fds tuk over zaaien en meristl'­

men' flin k gew ijzigd . O a k d e vcle

technische erandc1'in:="cn i11 d e

kast elt z ij n verwerkt. lee r aandaeht is

er gekom n voo r d e tcelt va n Europese

o rchidcee n en voor biologisehe bestrij­

ding .

De flap verlll d clt Clok soortbescherming

als niem ond erwerp, m aar de onwang

Vi1n de tekst over lTES c.d. is mini­

lJl ila l en w ej llig iniorm, ti f. Dit ty p

boeken veren igt voor d e ge'in tcreseerde

leek en va kman de voo rnaamste bas is­ n de teelt Vi1n

ken nis op elk geb ied orchid eeen en omdal d it m et de beken­

de Duitse d egelijkh iel is gebeurd, is het

voor d egene die het Duits vodoende

beheerst en voldoende s tudiezin bezit

een zeer waardevol boek. AIle kleuraf­

beeldingen en veel zwa rtwitte zijn ver­

n iellwd.

ride.

Hanne N. Rasmussen. Terrestrial orchids from seed to mycotrophic plant. 1995. 444 pag. Ilius tra ties i.n zwa rtwit. Cambridge Uni e rsity Press. ISB . 0521 45] 65 5 r rijs OM 158,Dit boek prob rt d huidige stand van kenn is met bdrek king tot h e t zaai­ en en lalen pgroeif'.ll van a,Hdord ,i­ deeen sa men te v. l-ten. He t is 0 k ge­ chreven om te laten zien wel ke gebie­ dell nog onvoldoende b ekend z ijn en grn te problemen veroorz aken b ij de kie­ minD' van z aden en d e o ntwikk >Ii ng va n zaaili ngen to t volwassen pbn len. Oat z ijn met name de pecifieke rol van sch immels in relatie tot de plant en z ijn omgeving, de grate onderlinge verschil­ len in reaktie op behandelingen van zac ilingen binnen een soort als gevolg van hun genetisehe verschillen en de invloed V,ln seizoens- en klimaatfakto­ ren op d e ontwikkeling. N aast een algemeen theore tisch ged eelte is er een d ee! dat van ver chillende geslachten de pecifieke k nn is ove r k ieming en ont­

\vik keIing geeft. \loor uege.ne die terres­ tri sche orchideeen uit zaad opkweken is dit eem onmis baar boc k, d il t aile rele­ vant aspe kten behandelt van bestuiven en zaadbehandeling tot kiemingss ub­ straten, isolati all mvccorhiza's, opgroeien en opkweken van zaa ilingen en bloeistimulatie. En dit vanuit biolo­ gisdl perpectief waarbij vclds tudies en laborcl toriumstudies be ide aandacht krijgen. Aanbevolen aan allen die Eu ropese orehideeen veIlneerderen uit z.aad. vde.

Pap hiopedil um hybrids - their parent

and progeny as registered from 1856.

(including Cypripedium and

Phragmipedium).

2nd edition, O ctober 1994.

Een uitga ve van Penn Valley O rchids, 239 Old G ulph Road , Wynewood Pennsylva nia PA 19096 U A, 27 x 28cm, 620 pag" 1994. $80,- including pos tage. La n g leve d e com p uter. H et zou eeht een ondoE'nlijke klus zijn gevvees t dit boek zonder computer samen te stellen. Zockt u de oud rs, het jaar of de naam Ve n d e reg istranl van een Paphiopedilum, Phrag mipedium of Cyprip dium-hybride? Dit boe k geeft ze . .Lk h eb er een aantal uitgeprobeerd en ze waren op alfabet(volgens de me th ode van he t US te.lefoonboe k) m ak­ kelijk te vinden. Is dit boek aileen maclf bestemd voor een bibliotheek? Dan moet je het beg rip bibliotheek we I zeer ruim nemen. De eerste op bge van dit boek W,lS zomaar uitverkocht en d e tw ed e oplage loopt ook goed. INOlar u anders m insten: Les delen ''Sanders'" moe t doorworstelen, kunt u nl! toe me t een boek. Het boek heeft geen piaatjes en gee n lekkere leestekst en is dus m aa r voor en activiteit geschikt: h et op zoe ken van Duders c.q. de stamboom ViJn Paphiopedil um etc.-hybriden, met aa n­ verw ante gegevens. Heel Welt mensen willen graag w e ten welk 'blued ' nu juist dat bepaalde kenme rk in de bloem brengt dan weI o f ze gocd gegokt he b­ ben to en ze dachten de ouder m et die kwaliteit te herkcnnen. A. Klaassen

l,)nLE!

t

Cymbidium, your guide to a rewarding pa time. Graham en Sue Guest. uest O rchids, Po Box 634, Salisbury 5108, Australie. 1992, 100 pag., 21x29 ern, veel kiellren£oto's, tekenin ge n e n zWll rt /w it foto's.

More Cymbidiums, van dezelfd e schrij­ ers, 1996,90 pag, veel kleurenfo to's, tel<eningcn en zwart /wi t foto 's. Austrellie is, als we aan d e orchideeen­ hobby denken, een rijk land. let aileen komen er veel orchideeen \loor, maar er wordt ook veeI over orchideeen gp u­ blicecrd. Dit gebcurt door be roepssehrijvers c.n fotografen, m aar ook door ordudeeen­

v renigingen en kwek rs. Graha m en LIe ,uest· behoren tot de laatste eatego­ rie. Bovendien zijn zij d e s ti chters van d e Cymbidium Club van Z uid-Australie. I k denk dat er in ed erl nd en Selgie n iet zo veelleden zijn die een echte coi­ le tie ymbidiums kweken, wei bez it­ ten sommige leden een aanlal botam­ sche soorten en hybriden die je regelma­ tig o p tentoonstellingen zie t. Het aantal hybriden bEjft meesta l beperkt, niet zo verwonc!erlijk, gezien d e Omvang di ze in korte tijd kunnen bereiken. Australie en N ieuw-Zeeland zijn eeht Cymbidium-landen , vooral ook omdat het klimaat er zich voor leent d e planten in de "open Lucht" te kwek n, en daar heb je d e ruimte. De G uest's hebben twee ieuke, "oed I ·'s­ ba re boekj . uitgebracht voor ymbid iu m liefhebber . A ntrekke lijke lay-out, veel kle ur. korte aa nwijzin gen, zowel popu­ lair als beroepsm a ti g . Veel illustra tieve tekeningen. De "kweekrege ls" en de amenvattingen aan het einde van elk hoofdstuk worden geaccentueerd door een steunkle ur. Het gaat te vcr binnen d eze beperkte ruimte elk hoofdstuk te bespreken, maar alles wat u nod ig hebt staa t erin. Wa t meer clillldac ht en belangs telling voor botanische Sllorten is he t enige wat i k mis. Grondige, aa ntrekkelijk bas isboe ken voor d e begin.nende en d e gevorderde liet11ebber. A.Klaassel1

An Orchid Flora of Puerto Rico and

the Virgin Islands,

James D. Ack n nan. -en u itgave van

The New York Botanical arden, Bronx,

N ew Y rk 10458-5126, 1995.

ISBN 0-89327-3'14-5. 19x27 em, 203 pa g.

$35,- veel zw / wt tekeningen .

In de titel van dit boek staat Bo ra, en dat

dekt vas t w eI d e lading. Om dat te eon­

troleren zou er eigcnlijk een reisje heen

gemOlakt moe ten w(J rden. Dat zal V(lorlo­

pig w ei een wensdr om blijven .

Pue rto Rico en de Virg in Islands Iiggen

op 18° S, in het Cara'ibische gebied,

midden in d e tropen dus.

D schrijv er begint met een sleuteL waar­

in hij aile voorkomende geslachten

onderbrengt. Hij komt tot 73 ge 'Iachten:

aile geslachten die we van het om ringen­

d e vaste land kennen en van de andere

eila nden, kome.n llok hier 1'001'.

a die algemene slcntel, word ell de gesiachten stuk v()o r tu k bE'.!>pmken: eerst een algeme ne beschrijving, gevolgd door een b "ch[ij v lng van soorten. In de soortbescilr ijvingen vinden w e de vol­ gende items: een plantbeschrijving, de verspreiding, de vindpl aats, de habitat, ta xono mische aantekeningen en gege­ vens waar de 500rt is afgebet:'ld. Een flink aantal Sllorten wordt m et een rede­ lijk tot goede tekcnillg ge'illustreerd. Een eenvoudig maar degelijk boek. Bestemd vno r determinatie thuis en op reis. Er zijn geen cuituuraanwijzingen. Een nood zake lijke scha kel in een biblio­ theek, die enigsz.ins voUedig wil zijn . A.Klnnssen

55

. r hid eeen 3 / 96

Ophrys holoserica var. flavescens. Foto: C.A.] Kreutz