3D Printen in regio Utrecht

3D Printen in regio Utrecht Samen naar een sterke 3D Printing kennisinfrastructuur gericht op economische groei

Eindrapportage in opdracht van: • Economic Board Utrecht • Gemeente Utrecht • Gemeente Amersfoort

Berenschot, Utrecht, 25 maart 2015 Johan Stuiver Geneviève Wolbert Onno Ponfoort

Inhoudsopgave 1. Aanleiding, doel en aanpak van het onderzoek 2. 3D Printen: wie is actief in de regio Utrecht? 3. Conclusies uit interviews en verdiepende sessies 4. Ontwikkellijnen

5. Aanbevelingen en concrete vervolgstappen 6. Bijlagen

3D printen in de regio Utrecht / Eindrapportage / 25 maart 2015 /

2

Inventariserend onderzoek 1.

Het 3D printing landschap in de provincie Utrecht?  Belangrijke regionale netwerken en initiatieven  Aansprekende voorbeelden Nederland

2.

Wie zijn er actief (bedrijven, instellingen, overheden)?  Wat is hun beschikbare kennis en kunde  Behoeften aangaande samenwerking, innovatie, onderwijs

3.

Welke business- en ontwikkelingskansen ziet men?  Mogelijkheden en belemmeringen  (Investerings-)behoeften om kansen te verzilveren

?


3

Aanpak 1. Interviews en deskresearch • Meer dan 30 interviews, in 2 rondes • Initiatieven buiten de regio 2. Ontwikkellijnen via Business Model Canvas a. 3DP en opleiding & kennis: samenwerking onderwijsinstellingen en bedrijven b. 3DP en de FabLabs: samenwerking en kennisuitwisseling c. 3DP en de medische sector: kennisplatform, medisch manufacturing lab

3. Aparte sessies • thema 1 (opleiding) • thema 2 (FabLabs) 4. Slotconferentie met workshops ‘next steps’ 3D printen in de regio Utrecht / Eindrapportage / 25 maart 2015 /

4

Inhoudsopgave 1. Aanleiding, doel en aanpak van het onderzoek 2. 3D Printen: wie is actief in de regio Utrecht? 3. Conclusies uit interviews en verdiepende sessies 4. Ontwikkellijnen 5. Aanbevelingen en concrete vervolgstappen 6. Bijlagen


5

3D Printen: wie is actief in de regio Utrecht? AM machines/producenten • Amitex - Eyemerge • Felix - Oceanz • Rapid Cntr - Ultimaker

• • • • • • •

Industriële bedrijven Finitouch - Geesa Habasist - Hamminga Heijmans - Huurdeman ITEQ - MDC Moba - Translift Umicore - Veenstra Well Design

• • •

Maaklabs Protospace - Rotslab FabLabAfoort – Stadslab 033 Jeugdlab - OwnersLab

Een greep uit de actieve bedrijven en organisaties. Overzicht van meer dan 150 spelers in de bijlage

92 Hubs op 3D Hubs

• • • • •

• • •

Overige Bilbliotheek - Berenschot Metaalunie - Utrecht Inc. U Create

• • •

Medisch / Dentaal UMCU - Meander Bosboom - Excent Nextdent

Onderwijs UU - UMCU HU - HKU ROC MNL - MBO A’frt Hoornbeeck- Nimeto Bouwmensen

Materialen aangeboden: • PLA, ABS, etc. • Wood-fill • Bronze- & Copperfill • Full colour sandstone 3D printen in de regio Utrecht / Eindrapportage / 25 maart 2015 / • Stainless steel (12 hrs)

6

Enkele overige initiatieven in Nederland, buiten Utrecht Initiatief

Plaats of regio

URL

Project Leonardo Experience Leonardo Experience (LeX)

Dordrecht

http://archive-nl.com/nl/l/leerpark.nl/2013-0901_2780944/

Jobbers in 3D printen

Zwolle

http://www.polymersciencepark.nl/wij-zijn-dejobbers-in-3d-printen/

Innovatiecluster Drachten High Tech Systems

Drachten

http://en.icdrachten.nl/

RDM Campus

Rotterdam

http://www.rdmcampus.nl/nieuws/Artikel/1589/3Dprinting-in-de-RDM-Makerspace

Regionaal centrum 3D printen

Amsterdam

http://www.amsterdameconomicboard.com/nieuws /1450/haarlem-en-maak-creeren-regionaalcentrum-3dprinten

Objexlab (Fontys)

Eindhoven

http://fontys.nl/Over-Fontys/Centre-of-ExpertiseHigh-Tech-Systems-Materials/Objexlab.htm

3D print lab

Rijen

http://www.3dprint-lab.nl/about-me/

Laboratorium voor 3D-print materialen

Geleen

http://www.chemelot.nl/default.aspx?id=5&nid=10 82&template=overig/nieuwsdetail.htm&taal=nl


7




8

Resultaten interviews: algemene observaties Kennis van regionale en nationale initiatieven beperkt aanwezig: • Veel spelers zitten in de opstart- en oriëntatiefase • Gesprekspartners zijn vooral gericht op eigen organisatieontwikkeling • Behalve producenten AM, weinig relatiebeheer • “FabLabs missen ondernemersgeest”  Onderlinge kennisuitwisseling moet nog op gang komen

Onduidelijkheid over concrete vraag vanuit het bedrijfsleven: • Structurele betrokkenheid van bedrijven bij initiatieven is nog gering • Wat gebeurt er nu echt binnen de grote bedrijven?  Meer contact met bedrijven gewenst  Meer bekendheid met 3D printen en een heldere propositieontwikkeling van de aanbieders gewenst


9

Vaak genoemde aandachtsgebieden Onderwijs • Initiatieven van het MBO in samenwerking met derden; • Meer aandacht voor scholing: o o o

•

Design, materiaal en productie kennis Inzet van 3DP t.b.v. prototyping Eind producten (van idee tot eindproduct)

Opleiden van docenten in PO en MBO

Industrie/bouw • Onbekendheid met aanwezige infrastructuur • Onduidelijkheid t.a.v. mogelijkheden 3D printen binnen de industrie (MKB) • Hoge instapdrempel: kosten machines, kosten opleiding


10

Vaak genoemde aandachtsgebieden (2) Medische sector • Dentaal: • Labs maken reeds gebruik van 3D printen • Geen tastbare noodzaak voor (regionale) kennisdeling •

UMCU • Verschillende initiatieven • Behoefte om kennis te delen (intern + extern)

•

Revalidatie • 3D Printen wordt niet gezien als primair aandachtsgebied


11

Inhoudsopgave 1. Aanleiding, doel en aanpak van het onderzoek 2. 3D Printen: wie is actief in de regio Utrecht? 3. Conclusies uit interviews en verdiepende sessies 4. Ontwikkellijnen  Ontwikkellijn 1: Kennis & Onderwijs  Ontwikkellijn 2: Utrechtse Maaklabs  Ontwikkellijn 3: Medical 3DP Knowledge Centre

5. Aanbevelingen en concrete vervolgstappen 6. Bijlagen 3D printen in de regio Utrecht / Eindrapportage / 25 maart 2015 /

12

Ontwikkellijnen per aandachtsgebied • Per aandachtsgebied een Business Model Canvas (BMC) ontwikkeld met een mogelijke ontwikkellijn (zie hierna)

• Ontwikkellijnen zijn getoetst en verder uitgewerkt op basis van: • Vervolg interviews • Themasessies • Workshop tijdens slotconferentie Conclusies  Ontwikkellijnen en mogelijkheden worden onderkend  Nadere detaillering en concrete acties hierna aangegeven  Investeringsbereidheid moet verder worden vastgesteld


13

BMC: wat is dat? • Structuur om: • Een propositie (product, aanbod) te koppelen aan klanten/afnemers • Te bepalen welke partners moeten worden betrokken • Indicatie van activiteiten en benodigde kennis en kunde • Eerste idee of kosten en opbrengsten in evenwicht zijn • In navolgende slides: • BMC per ontwikkellijn • Uitkomsten van de interactieve sessies • Detaillering en concrete acties


14

Ontwikkellijn 1: Kennis & Onderwijs


15

Ontwikkellijn1: BMC voor Kennis & Onderwijs

In de lead: • MBO Afoort, HU; • Maaklabs Utr & Afoort; • Nimeto • MyMatics • Bouwmensen Afoort; • Bibliotheekcentrale; • Eyemerge Overige betrokkenen: • Technetkringen; • Metaalunie, Bouw. NL; • EBU, gemeenten Utrecht en Amersfoort; • Made in the Middle; • KvK /VNO-NCW • 3DP initiatieven in andere regio’s.

1. Ontwikkelen onderwijsmodule voor MBO, HBO en PO; 2. Inrichten 3DP faciliteit; 3. Ontwikkelen 3DP scan voor bedrijven 1. Kennis & netwerk; 2. Ruimte; 3. (beschikbaar) equipment (bij andere labs); 4. Ondersteuning overheid; € voor start-up kosten & trekkerschap.

• 2 opleidinglocaties in Utrecht & A’foort theorie en praktijk opleiding, workshop (student, docent, werknemer, ondern). • Doorlichting (scan) van bedrijven: kansen met 3DP plus samenwerking met bedrijven (stage, leer/werk plekken). • Kennisbank: 1. Best-practises; 2. Lesmateriaal; 3. Netwerk; 4. Presentaties/video; 5. Activiteitenkalender.

Kosten / activiteiten:

Cost

Investeringsbegroting

BIJVOORBEELD:

Materiaal / equipment

€ 250.000,- (eenmalig)

R&D opleidingen, Kennisbank & 3DP bedrijfsscan

€ 50.000,- (eenmalig)

Inzet docenten

€ 80.000,- (per jaar)

Ruimte

€ 20.000,- (per jaar)

PR/werving/projectorganisatie

€ 100.000

(per jaar)

Gemeenschappelijk: • Kennis inbrengen en delen; • Eigendom • Investeren en opbrengsten delen; • Laagdrempelige toegang. • • • • •

Kennisportal/site Social media; Ambassadeurs; Leaflets/flyers; Bijeenkomsten en conferenties; • Techniekcampagne.

Bedrijven en kennisinstellingen uit de Provincie Utrecht e.o. Focus op sectoren (hele 3DP keten): • Bouw; Ontwerp & Design; • Maakindustrie. • Regulier onderwijs. Gebruikers: • Studenten BO/HBO; • Docenten MBO/HBO • Leerlingen PO • Leerkrachten PO • Werknemers • Ondernemers

16

Ontwikkellijn Kennis & Onderwijs Overzicht van uitkomsten en aanbevelingen (1) • Ontwikkel vanuit een samenwerking tussen de FabLabs, het onderwijs en een aantal bedrijven een concrete propositie voor je klanten; werknemers, ondernemers, studenten en leerlingen. Richt je daarbij op de hele keten van 3DP en focus op klantgroepen met volume voor een goede businesscase. • Ontwikkel een lesmodule voor het PO, het (V)MBO en HBO studenten. Dit is volgens de deelnemers snel te realiseren. Geef bovendien meer voorlichting aan bedrijven en onderwijsinstellingen en maak hen bewust van de trends, kansen, de impact van 3DP. • Focus op de al beschikbare kennis en hardware in de regio; waar kan ik gebruik van maken en aansluiten? Haak bijvoorbeeld aan bij het Teqnow initiatief van de Metaalunie http://www.teqnow.nl/. 3D printen in de regio Utrecht / Eindrapportage / 25 maart 2015 /

17

Ontwikkellijn Kennis & Onderwijs Overzicht van uitkomsten en aanbevelingen (2) • FabLabs: maak je producten en diensten aan (potentiële) klanten beter duidelijk (pr & marketing, profilering). Maak duidelijk wat je daar kunt halen en brengen en bouw tevens een gemeenschappelijk kennisportal 3DP (kennisdeling). • Zorg voor laagdrempelige locaties. Meerdere (bijvoorbeeld 2) centrale locaties in de provincie (Utrecht en Amersfoort) zijn mogelijk. • Bundeling van (kleinschalig) initiatieven en initiatieven in de opstartfase is vereist. Vermijd onderlinge competitie en organiseer dat de betrokken partijen (vraag en aanbod) periodiek aan tafel zitten. • Een onafhankelijke trekker, die de kerngroep met de 3 O’s vormt, voor verdere ontwikkeling en uitvoering van de plannen, die zelf ‘ownership’ voelt, lijkt noodzakelijk.


18

Ontwikkellijn Kennis & Onderwijs Overzicht van uitkomsten en aanbevelingen (3) •

Breng met een groep van bedrijven, onderwijsinstellingen en labs een inspirerend bezoek aan een best-practice zoals de Duurzaamheidsfabriek Dordrecht.

•

Laat studenten 3DP praktijkopdrachten doen en stages lopen bij bedrijven en publiceer de praktijkcases.

•

Zorg voor een gemeenschappelijke roadmap en (meerjarige) investeringsagenda en zorg voor een tijdige subsidieaanvraag bij provincie of gemeente.

•

Er is investeringsbereidheid vanuit het MBO in printers, software en onderwijsvernieuwing. Bedrijven willen hier wel gebruik van maken maar in mindere mate mee-investeren in de 1e fase. 3D printen in de regio Utrecht / Eindrapportage / 25 maart 2015 /

19

Ontwikkellijn Kennis & Onderwijs Algemene conclusies 1. • • • •

De belangrijkste 3DP initiatieven in de regio Utrecht zijn: Utrecht: Protospace en Rotslab Amersfoort: FabLab Amersfoort, Stadslab033/Campus 3DP Bouwmensen/033Energie (project MBO Investeringsfonds) Vanuit het onderwijs willen het MBO Amersfoort, Hoornbeek College, ROC MNL, Nimeto, de HU en de HKU initiatieven ontplooien De Kamer van Koophandel en de Metaalunie richten zich vooral op algemene voorlichting en bewustwording bij bedrijven.

2.

Er is nog geen regionaal netwerk rondom 3DP in de triple helix actief. Tussen het onderwijs en het bedrijfsleven bestaat wel een behoefte tot samenwerking maar de investeringsbereidheid van het bedrijfsleven in faciliteiten is gering. Het onderwijs gaat per definitie investeren in kennis en onderwijs rondom 3DP.

3.

Er is vanuit het onderwijs en een aantal bedrijven de bereidheid om drie initiatieven verder te brengen. 3D printen in de regio Utrecht / Eindrapportage / 25 maart 2015 /

20

Ontwikkellijn Kennis & Onderwijs Adviezen aan de EBU en betrokken gemeenten 1. Bouw een solide samenwerking tussen de 3DP initiatieven in Amersfoort gericht op de sectoren onderwijs, bouw en industrie met een gemeenschappelijke investeringsagenda en locatie Verbeter hiermee de voorlichting en bewustwording rondom 3DP. 2. Ontwikkel een HBO lesmodule en bedrijfsscan 3DP voor bedrijven (impact, kansen) samen met bedrijfsleven en brancheorganisaties.

3. Ontwikkel een scholingsprogramma gericht op de leerlingen van groep 7 en 8 en de leerkrachten in het PO. 4. Bundel (kleinschalige) initiatieven en initiatieven in de opstartfase voor een robuuste business-case en om onderlinge competitie te vermijden. 5. Faciliteer vanuit de EBU dat de betrokken partijen (vraag en aanbod) periodiek aan tafel zitten, zorg voor een onafhankelijke trekker/coördinator. 3D printen in de regio Utrecht / Eindrapportage / 25 maart 2015 /

21

Trekkers van de 3 initiatieven en hun behoeften •

Trekkers samenwerking in Amersfoort (advies 1): De gemeente Amersfoort/EBU (1ste vervolggesprekken, verbindingen leggen, daarna Bouwmensen en de Labs in de lead). • Behoeften: • financiering voor hard- en software en onderwijsontwikkeling • een trekker • ondersteuning bij het opstellen van een gemeenschappelijke plan van aanpak en investeringsagenda

•

Trekkers HBO lesmodule en bedrijfsscan 3DP (advies 2): • Eyemerge en de Hogeschool Utrecht • Behoefte: financiering voor de ontwikkelingskosten .

•

Trekkers programma PO (advies 3): • BilbliotheekServiceCentrum, Nimeto en MyMatics • Behoefte: hulp om het idee naar een gedegen projectplan uit te werken samen met meerdere partners die al actief zijn. 3D printen in de regio Utrecht / Eindrapportage / 25 maart 2015 /

22

Ontwikkellijn Kennis & Onderwijs Overige adviezen aan EBU en trekkers (1) Ten aanzien van het advies aan EBU voor een onafhankelijke trekker/coördinator:  Faciliteer vanuit de EBU dat de betrokken partijen (vraag en aanbod) periodiek aan tafel zitten en zorg voor een onafhankelijke trekker die: • de kerngroep met 3 O’s (onderwijs-overheid-ondernemers) vormt voor verdere ontwikkeling en coördinatie van de 3 initiatieven • een zeker mate van ‘ownership’ voelt • een gedegen plan van aanpak en een (meerjarige) investeringsagenda opstelt • zorgt voor een tijdige subsidieaanvraag bij provincie Utrecht.


23

Ontwikkellijn Kennis & Onderwijs Overige adviezen aan EBU en trekkers (2) Ten aanzien van het advies aan de trekkers:  Breng samen een inspirerend bezoek aan een succesvol initiatief (bv Duurzaamheidsfabriek Dordrecht, 3D Makerszone MRA  Ontwikkel een helder en aantrekkelijk aanbod voor je klantdoelgroepen binnen de hele keten van 3DP:

 Focus daarbij op de doelgroepen met grote volumes aan gebruikers. profileer je met wat je kan, wat je gaat doen wat je al hebt gedaan en verwijs zo nodig door. Maak gebruik van de aanwezige kennis, hardware en initiatieven.  Zorg voor laagdrempelige locaties, meerdere (2) centrale locaties in de provincie (Utrecht en Amersfoort) zijn mogelijk (b.v. Bouwmensen richt zich op gebouwde omgeving en mobiliteit. De labs op maakindustrie en creatieve industrie). 3D printen in de regio Utrecht / Eindrapportage / 25 maart 2015 /

24

Ontwikkellijn 2: Utrechtse Maaklabs


25

Ontwikkellijn 2: BMC voor Utrechtse Maaklabs

• • • •

Rotslab • Kennisuitwisseling De Utrechtse 3D Activity (obv 3 maaklabs) Protospace • communicatie en maaklabs, voor 1) Machines lease (High end), eigendom (low end) software Stadslab 033 awareness ondern, studenten 2) Materiaal gebruik (NB polymeren, geen metaal printers) FabLab 3) Lab mgtn: partlyrichting MKB en technisch in kind (partners (2 – 4 fte per maaklab) Amersfoort4) Lab mgmt: partly Industrie paid (from revenues, 1-3 fte per maaklab) geïnteresseerden 5) Facility rent • / maintenance (in kind / subsidised) Gedeeld online Samenwerking • Overige Partners? platform Gebruikers mede• Machine, material verantwoordelijk • Key resources by • Software licenses Makerspace: Partners • Machines • Tijd, Geld, Aandacht • ‘Instructables’ • Handleidingen • Link to other • Ondersteuning portals/platforms • Kennisplatform • Workshopkalender

• Samen communi Cost ceren: € 100.000 • Promotie en € 50.000 relatiemgmt €0 • strippenkaart € 450.000 €0

• Website & links: • Lokale pers • Workshops etc. • Scholen • regionale clusters

Ondernemers • Gesubsidieerd gebruik • Marktconform voor workshops Opleidingen • huurprijs voor gebruik lab Overheden • Ontmoetingsplaats en conferentie locatie

Activity (obv 3 maaklabs)

Cost

Activity (obv 3 maaklabs)

Target

Achievement

Revenue

1) Machines lease (High end), eigendom (low end) software

€ 100.000

1) Workshops (1 per week/locatie)

120

Ca 1000 cursisten

€ 100.000

2) Materiaal gebruik (NB polymeren, geen metaal printers) 3) Lab mgtn: partly in kind (partners (2 – 4 fte per maaklab) 4) Lab mgmt: partly paid (from revenues, 1-3 fte per maaklab) 5) Facility rent / maintenance (in kind / subsidised)

Natte vinger invulling € 50.000

2) Lessen/onderwijs (5 dagdln/week)

600 dagdl

Betaalde bezetting

€ 250.000

€0

3) Gebruik door ondernemers 3/wk)

400

Omzet/afschrijving

€ 200,000

€ 450.000

4) Conferenties etc

50

Netwerk, awareness

€0

5)

€ 50.000

26 €

Ontwikkellijn Utrechtse Maaklabs Overzicht van uitkomsten en aanbevelingen (1) •

De Utrechtse Maaklabs zijn: • FabLab Amersfoort • Stadslab 033 Amersfoort • Rotslab Utrecht (Incl Jeugdlab) • Protospace Utrecht

•

De in de provincie Utrecht aanwezige maaklabs hebben in het kader van dat traject een aantal contacten met elkaar gehad.

•

In de navolgende slides wordt een inventarisatie van de infrastructuur en de gemeenschappelijke aandachtpunten gegeven ten aanzien van: • 3D Printen/Additive manufacturing machinepark • Verwerkte materialen • Benutte software systemen • Systemen voor kennisopslag en kennisuitwisseling • Klantengroepen die worden bediend 27

3D Printen/Additive manufacturing machinepark Protospace

Rotslab

FabLab A´foort

Jeugdlab@ nr37

Z-corp Z450

Stadslab 033 (geen machines)

Cameo Vinylsnijder

Laser cutters (60x40; 30+40’) Folie snijder

Laserpro Spirit GX (60 Watt)

Portaalfrees

Epilog Mini24

CNC Frees

Seron 1326 Ultimaker 1 & 2 (5 stuks)

Ultimakers

Ultimaker

Ultimaker

Roland Modela MDX-20 Roland CAMM-1 Servo GX 24 Sense 3D scanner Combinatie ultimaker zunlimited)

FTIR

Bioprinter

GCMS

Zelfbouw machines

Kuka Robot (6-as; 2 X)

Werkplaats: lassen tot solderen

Toekomst Formlabs Form1 Objet printer

Laser snijder By Flow printer 28

Verwerkte materialen Protospace

Rotslab

FabLab A’foort

Jeugdlab

Stadslab033

Plastic

PLA / PHA ABS

PLA plastic tassen PET plessen 3d print afval Acrylaat

PLA

(geen materialen genoemd)

Hout/MDF

EPS 200

Aluminium

Bronsfilament

Foam/rubber/

Polystyreen

rubber

Karton/Vilt/ perspex/hout

Poly U

Karton/ hout Textiel

Metaal Zilverfolie

Karton/Hout

Stickerfolie

Stickerfolie/ PVC folie

nivea

Melk pakken

Modder

Chocolade

Koffiedik

Recycle producten

29

Benutte design- en productiesoftware (en systemen) Protospace

Rotslab

FabLab A’foort

Jeugdlab

Zprint

Stadslab033 (geen productie-software genoemd)

Cura + printrun

Cura

Coreldraw/easysign

MeshMixer

Deskproto & EMC2/Axis

Cura

Cura 123D

C++

Modela Player 4 Inkscape Tinkercad

Inkscape Tinkercad Blender

Sense

GIMP

sketchUp

Sketchup

ETC!

Maya 2Brush Sculptr Rhino

Inkscape

Blender

Sketchup Open Scad Parametric SVG Pycam Chilipepper Arduino Doodle 3D Kicad

Scratch CoCo ios Arduinio

Toekomst Cinema4D, Mari, Nuke, ArchiCad

30

Systemen voor kennisopslag en -uitwisseling Protospace

Rotslab

FabLab A’foort

Jeugdlab

Stadslab 033

fabmoments

Open Source

FAB Publications

Facebook

Word en Excel

flickr

Creative commons

Fab Fuse conferentie

(kom langs voor info)

(kom langs voor verwijzing)

Eigen documentatie, geen echt centraal documentatiepunt

Open TOKO workshops Fab ML

31

Klantgroepen Protospace

Contract/verdienmodel

Scholen/bibliotheek

Projectsubsidie

HKU

Meerjarencontract

Evenementorganisaties

Per evenement

Machineverhuur

Per machine

Bedrijfsleven

Offertebasis

UMC

Project

Cursisten (regulier en incompany)

Per inschrijving of offertebasis

Rotslab


Scholen, Culturele instellingen

Workshops en kennisdeling

Opmerkingen

 Uitwisseling van klantinformatie is niet compleet Zie advies

Opmerkingen

b.v. UCK. Particulieren Toekomstig Rotslab


Bedrijven, architecten, reclamebureau’s etc

Aanbieden specifieke kennis en tussenoplossingen

Opmerkingen

32

Ontwikkellijn Utrechtse Maaklabs Overzicht van uitkomsten en aanbevelingen (2) Protospace: • Graag ook aandacht voor de innovatieve kracht bij FabLabs • Specialismen per FabLab te definiëren (niet allemaal op een kluitje) • Samenwerken t.a.v. acquisitie en marketing (customer intimacy, channels) 033: • ‘Niet-weten’, socialcase en businesscase • makelaarschap invullen Rotslab: • Aandacht en afstemming m.b.t. educatie FabLab A’foort: • Ook een meetlab zou welkom zijn • Open source R&D, Transitievraagstukken Jeugdlab • Teaching the value of technology in society • Educatie: Design thinking & 21th century skills; workshops: betekenisvol onderwijs i.s.m. bedrijven en organisaties • Projectmatig: delen en faciliteren, kennis en kunde

33

Ontwikkellijn Maaklabs Overzicht van uitkomsten en aanbevelingen (4) Gezamenlijke kennisdeling • 4 stagiaires, elk lab 1, die zich specifiek richten op vastleggen van ervaringen en ontwikkelde kennis binnen het Maaklab. Maandelijkse uitwisseling ervaringen, om toerbeurt in elke locatie • Start: samen met de labmanagers bedenken van het format 2-wekelijks overleg tussen lab manager, stagiaire en andere operationeel betrokkenen, Wekelijkse Skype tussen stagiaires • Gesubsidieerd door Gemeenten en EBU (bijv. € 400 stagiair/maand) Vouchers/strippenkaart • MKB ondernemers gratis gebruik van Maaklabs (5 * € 50) • Maaklabs verwijzen door naar meest geschikte locatie Focus per maaklab • Elk lab benoemt sterkten. Gezamenlijke brochure • Communicatie naar bedrijven en instellingen 3D printen in de regio Utrecht / Eindrapportage / 25 maart 2015 /

34

Ontwikkellijn Utrechtse Maaklabs Algemene conclusies • Gezamenlijke visie op samenwerking en ontwikkeling van Utrechtse Maaklabs is gewenst •

Ruime uitwisseling van kennis en ervaringen • Instructables, 3D modellen • 3D Model bibliotheek • Ets als BIM (red. bouw informatie management?) • Fab ML

•

Samenwerken om techniek toegankelijk en toepasbaar te maken (ook samen publiceren). Sterkere positionering per lab noodzakelijk

•

Lab-vouchers voor onderwijs en bedrijven kunnen bekendheid en gebruik van de maaklabs vergroten

•

Koppeling labs met de 3 O’s (onderwijs-overheid-ondernemers) 35

Ontwikkellijn Utrechtse Maaklabs Adviezen aan de EBU en betrokken gemeenten 1. Ondersteun de initiatieven en het enthousiasme voor verdere kennisontwikkeling en kennisdeling. 2. Voer een marktonderzoek uit naar positionering en laaghangend fruit voor verdere onderscheiden positionering en ontwikkeling: • Inventariseer de daadwerkelijke afname van de verschillende diensten, en beoordeling van klanten (kwaliteit en (herhaal-) aankoopbereidheid). • Bepaal sterkten en benoem ontwikkelpunten. • Ontwikkel gestructureerd relatiemanagement waardoor herhaalaankoop of doorverwijzingen van klanten worden geëntameerd.


36

Trekkers van de initiatieven en hun behoeften •

Trekkers verdere kennisontwikkeling en kennisdeling (advies1) Rotslab (Maarten Kip), Protospace (Claartje Aarts) en Stadslab033 (Robert Rorsch) nemen initiatief - Maarten organiseert volgende samenkomst van de Utrechtse maaklabs - Robert organiseert specifieke sessie over (kennissystemen) Behoeften: niet specifiek benoemd, maar betrokkenheid vanuit faciliterende, onafhankelijke trekker/coördinator (zie Ontwikkellijn Kennis & Opleiding) lijkt wenselijk.


37

Mogelijke extra partners in het netwerk, ten behoeve van kennisuitwisseling • • • •

Setup Bitlair Permanent Beta Bits of Freedom

• •

Made in the Middle X11

• • • •

Doodle 3D Ultimaker 3D Hubs DJO

• • • •

UU HU HKU Grafisch Lyceum 38

Ontwikkellijn 3: Medical 3DP Knowledge centre


39

Medical Manufacturing Lab / Knowledge Centre Activity

Cost

1) Developing R&D and printing centre

€

2) Educating specialists on method and application

€

3) Developing (inter)national communication network

€

• Departments • Education 4) Development of appropriate software 5) Information•platform for patients and specialists Fabrication within UMCU • Knowledge share • Protospace • Software dev. • Materialise • Online network Others: • Monitor3DP health • (inter) national medical care & • Physical centre research dep’s R&D,3D printing (Amst. , Leiden, • Machines mateUS, UK, etc) rials, resources • Businesses • Medical platform (Smith&Nephew (on- & offline) • Etc

3D printing medical mftr lab, co-located with Biofabrication lab • healthcare solutions to patient • Imnproving quality of care scanning prototype simulate • Knowledge sharing among medical staff • Software dev • Focused R&D

- Co-ownership € € - Co-development - Long term commitment

Medical staff • Varoius departments Medical technology businesses • R&D for technology • UMCU cooperating development healthcare instit. Hospitals as a • Online: websites whole • Conferences (process quality & • Network of mgmt, cost, time, specialists storage space

/

40

Ontwikkellijn Medical 3DP Knowledge centre Overzicht van uitkomsten en aanbevelingen (1) Medical Fabrication Lab: • FabLab in het ziekenhuis: productie van operatievoorbeelden, geeft snelheid in de OK • Materiaal kennis is noodzakelijk • Spin-offs van technische universiteit • Engineer in zo’n medical fabrication lab moet de medische context kennen. Onderwijs ontwikkeling bevorderen: • Bijkomende mogelijkheid geven van Summer Course in huis • Introductie in AM voor medical students (productietechnieken, materialen, gebruiksmogelijkheden).


41

Ontwikkellijn Medical 3DP Knowledge centre Overzicht van uitkomsten en aanbevelingen (2) Software ontwikkeling • Met name op het gebied van 3D scanning naar 3D printen • Software in huis en ondersteuning bij gebruik kennis en kunde • Eigen software ontwikkeling of samenwerking als kennispartner met externe software ontwikkelaars. Kenniscentrum • Globale uitstraling (weefsel- en orgaan printen) • Organiseert jaarlijkse World Conference • Ontwikkelt database/portal: alle ontwikkelingen op specifiek terrein


42

Ontwikkellijn Medical 3DP Knowledge centre Algemene conclusies • UMCU loopt mee voorop op het gebied van toepassen van 3D printen / additive manufacturing • De ontwikkelingen zijn globaal, maar lokale ecosystemen zijn de drijvende krachten achter de ontwikkelingen • Om vooraanstaand te blijven is • gerichte inzet en ontwikkeling nodig • verdere schaalvergroting gewenst om ontwikkelingen in de rest van de wereld voor te kunnen blijven, c.q. een eigen specialistisch gebied te kunnen blijven claimen

43

Ontwikkellijn Medical 3DP Knowledge centre Adviezen aan de EBU en betrokken gemeenten 1. Ondersteun de ontwikkeling van een Medical manufacturing & software development lab, met specifieke aandacht voor de software ontwikkeling 2. Ondersteun de groei van het ecosysteem rond een of enkele specifieke ‘Medical additive manufacturing’ gebieden om world leading te kunnen blijven (initieel idee: Bio fabrication irt het nieuwe Bio fabrication lab)


44

Trekkers van de initiatieven en hun behoeften (1) Trekkers medical manufacturing & software development lab (adv 1): Betrokkenen: Nog te betrekken: • Aanjagers vanuit UMCU - Verzekeraar • Scope als catalysator - ICT & Wiskunde studenten vanuit technische universiteit -> Ehv of Twente Aanpak: • Zet gebruikers vanuit ziekenhuis bij elkaar • Start 2 promotietrajecten, elk 2 a 4 jaar, op gebied software development • Image Acquisition • Translation Image to 3D Printing • Ontwikkel businesscase om een ondernemer erin te laten stappen Behoeften: • Enige financiële rugdekking (stap 1 en 2 van de businesscase)  Stap 1: gesprek organiseren met betrokkenen uit ziekenhuis: behoeften hard maken, business case op hoofdlijn bepalen 3D printen in de regio Utrecht / Eindrapportage / 25 maart 2015 /

45

Trekkers van de initiatieven en hun behoeften (2) Trekkers ‘leading blijven op Bio Fabrication (adv 2): Doelstelling: eind 2017 hebben we printbaar weefsel, kraakbeen of bot Aanpak: 1. Voor bespreken Jos Malda 2. Ronde tafel met 5 partijen: UMCU, Glaxo (via Jos), CZ (via EBU/Hans Rijnten), Scope, Electa/Nucleton Veenendaal) kernteam, commitment 3. Keuze voor focal point en uitbreiden groep onderzoekers van 12  100 • experimenteer ruimte (meer capaciteit, experimenten en resultaten) • Focus op levende weefsels • Focus op inplanteerbaarheid 4. Wereldkundig maken doelstelling tijdens Bio Frabication symposium Betrokkenen: Klanten vanuit medische hoek specialisten/onderzoekers, Pharma sector (medicijn testen), Verzekeraar  Stap 1: gesprek met Jos Malda: contouren, buy in, eerste detaillering georganiseerd door Coen Wit, met EBU, Berenschot 3D printen in de regio Utrecht / Eindrapportage / 25 maart 2015 /

46




47

Algemene conclusies •

Steeds meer ondernemers, instellingen en overheden worden zich bewust van 3D printen. De mogelijkheden voor de eigen organisatie zijn nog niet voor iedereen duidelijk. De onderlinge kennisuitwisseling begint op gang te komen.

•

De drie ontwikkellijnen, die op basis van dit onderzoek naar voren zijn gekomen, kunnen een goede basis vormen voor het verstevigen van de 3D infrastructuur en groei van de bedrijvigheid in de provincie Utrecht.

•

De adviezen en aanbevelingen vanuit dit traject zijn in grote mate reeds omarmd door de betrokken partijen, vervolgstappen worden al gezet.

•

Enige regie en duwtjes in de rug vanuit EBU (en de gemeenten) zal de spoedige en effectieve voortgang, en daarmee economische ontwikkeling, ten goede komen.


48

Overzicht van aanbevelingen Adviezen en aanbevelingen

Reeds opgepakt door betrokkenen

Support EBU/ Gemeenten

1. Samenwerking 3DP initiatieven in Amersfoort

Ja

Gem Amersfoort

2. Ontwikkel een HBO lesmodule en bedrijfsscan 3DP

Ja

EBU, Gem

3. Ontwikkel scholingsprogramma groep 7 en 8 PO

EBU

4. Bundel (kleinschalige) initiatieven

EBU, Gem

5. Faciliteer periodiek contact/ benoem trekker

EBU

6. Ondersteun kennisontwikkeling en –deling Maaklabs

Ja

(EBU, zie 5.)

7. Voer marktonderzoek uit naar positionering Maaklabs

(deels, Protospace)

EBU, Gem. Utr

8. Ondersteun Medical Mftr & software dev. lab,

Ja, stap 1 UMCU

(EBU)

9. Ondersteun groei ecosysteem Bio fabrication

(deels)

EBU


49

Concrete afspraken Wat

Wie (trekker)

Wanneer

Onderwijs - Inrichting lab / aanschaf printers (Amersfoort)

Robert Rorsch (Stadslab 033) en Bouwmensen.

April 2015

Onderwijs – Kennismaken met 3D printen (op basisschool)

Victor Thissen (Bisc) Rob Hoekstra (Nimeto) Michiel Bieshaar (MyMatics)

ntb

Onderwijs - Bedrijven in actie brengen met onderwijs / 3dP Scan

Erik Puik (HU) Henk van Dasler (Eyemerge)

April/Mei 2015

Maaklabs – Samen projecten oppakken

Maarten Kip (Rotslab)

April 2015

Medisch – Software ontwikkelen

Razmara Nizak (UMCU)

April 2015

Medisch – Leiding in bio fabrication

Koen Wit (UMCU)

(voor 16 april)

Algemeen: organiseren 3D Kennis café, eens in de 2 maanden

Protospace, Claartje aarts Ultimaker

April 2015 Juni 2015


50

Ter afsluiting •

In de periode november 2014 tot en met maart 2015 zijn in de Utrechtse regio meer dan 40 interviews, sessies en workshops georganiseerd met ondernemers, instellingen en organisaties die actief zijn of willen worden met 3D printen.

•

Het traject heeft naast het opleveren van een grote hoeveelheid informatie vooral ook bijgedragen aan het in contact brengen van de actoren en het uitwisselen van kennis en ideeën.

•

Het was enthousiasmerend om te zien dat juist het aspect van in contact brengen tot enorm veel extra energie en de wil tot samenwerken leidde.

•

Als projectteam (EBU, Gemeenten Utrecht en Amersfoort, Berenschot) hebben we daarnaast op een effectieve manier informatievergaring en verdere ontwikkeling weten te combineren in de bijeenkomsten.

•

Laten we ervoor zorgen dat het nu aangeslingerde wiel blijft draaien, leidend tot verdere economische bloei en groei van de regio. 3D printen in de regio Utrecht / Eindrapportage / 25 maart 2015 /

51


5. Aanbevelingen en concrete vervolgstappen 6. Bijlagen 1. Aanwezigen conferentie 11 maart 2015 2. Totaaloverzicht 3D Printen in de regio Utrecht (excel apart)


52

Aanwezigen Organisatie Bibliotheek Utrecht

Contactpersoon Sylvia Deerenberg

Functie Teamleider

BiSC (Provinciale Service Organisatie voor Victor Thissen Projectleider Leven Lang Openbare Bibliotheken in provincie Utrecht) Leren en Kenniseconomie Bloemendal Bouw, Techniek, Onderhoud Bert Boeijink Directeur b.v. Bouwmensen Debby van der Meulen Accountmanager Excent Tandtechniek Harry Kemkes Manager Orthodontic lab. EyemergE Henk van Dasler Directie (Projectmanager) Gemeente Amersfoort Camiel Weijzen Accountmanager Economie Gemeente Utrecht Annemieke van den Berg Adviseur Hogeschool Utrecht

Erik Puik

Hogeschool Utrecht

Hans Oerlemans

Huurdeman Kamer van Koophandel

Huib van der Geer Dries Stoel

MBO Amersfoort Metaalunie MyMatics Nimeto Protospace

Ries Vermeulen Peter-Paul Steinweg Michiel Bieshaar Rob Hoekstra Claartje Aarts

Lector Microsysteemtechnologie Teamleider Electronic Engineering

Email s.deerenberg@Bibliotheekutrecht. nl [email protected] [email protected];

[email protected]; [email protected] [email protected] [email protected] l [email protected]; [email protected] [email protected] [email protected]

Adviseur Ondernemersondersteuning Coordinator Onderwijs [email protected] [email protected]; [email protected] [email protected]; Programmamanager [email protected] Strategie & Educatie Protospace 3D printen in de regio Utrecht / Eindrapportage / 25 maart 2015 /

53

Aanwezigen (2) PNO Consultants

Femke During

ROC Midden Nederland ROC Midden Nederland –locatie Amersfoort Rotslab Scope design StadsLAB 033

René Klemans Anita van Beek

StadsLAB 033 Sybrandy BV UMC Utrecht UMC Utrecht

Robert Rorsch Marcel Timmerman Coen Wit Rasmara Nizak

Adviseur

[email protected] m Docent Werktuigbouwkunde [email protected] Afdelingsmanager Tech [email protected] College [email protected] Directeur / bestuur MIM [email protected] Kwartiermaker 3DP [email protected] Campus i.o [email protected] Directeur / bestuur MIM [email protected]

Maarten Kip Pim Jonkman Bert Veenstra

[email protected];

Projectteam EBU EBU EBU + Gemeente Amersfoort Gemeente Amersfoort Gemeente Utrecht Berenschot Berenschot Berenschot

Hans Rijnten Heerd Jan Hoogeveen Janny de Boer Simone de Jong Ingeborg Bekker Onno Ponfoort Johan Stuiver Geneviève Wolbert


54

3D Printen in regio Utrecht

Recommend Documents