________________________________________________________________________________________________________________________
31e nieuwsbrief, 10 november 2015 GROENTEN EN FRUIT KENNEN GEEN GRENZEN KIEM- EN CRESSGROENTEN OOGSTEN MET NACHTVORST IN AANTOCHT
GROENTEZADEN ALS F1 GROENMOESMARKT 2016 MENGELMOES LEZERSMOES
GROENTEN EN FRUIT KENNEN GEEN GRENZEN Nederlandse tomaten-, komkommer- en paprikatelers zijn door de Russische boycot ernstig gedupeerd. En als het aan ons land ligt zal de economische schade blijven voortduren, ook als Rusland over enkele jaren de boycot opheft. Gaan wij dan Rusland boycotten? Ik denk het niet! Het tegendeel is waar. Vertelde ik in een van de vorige nieuwsbrieven nog dat het goed gaat met de kassenbouwers in Nederland dan heb je wellicht ook gelezen dat Nederlandse kassenbouwers wereldwijd hun Westlandse kennis uitdragen, het minst nog in eigen land. Waarom zouden zoveel tomatentelers in de (tomaten)puree zitten. Zou het areaal aan tomaten niet te groot zijn geworden? Hoeveelheden en soorten snacktomaten zijn bijvoorbeeld in opmars. Als ik de CBS-gegevens erop nasla dan zie ik dat er jaarlijks groei zit in de teelt van kastomaten: van 1130 ha in het jaar 2000 naar 1780 ha in 2014. En die tomaten eten we echt niet alleen in Nederland op. In genoemde periode is het aantal inwoners met 6% toegenomen. Het tomatenareaal groeide met bijna 60%! Terwijl de kassenbouw – vanwege overproductie en boycot - in Nederland stagneert gaan kassenbouwers tegenwoordig naar Rusland. We exporteren dan wel geen tomaten maar wel onze kennis, vaardigheden, materialen en installaties waarmee Russische bedrijven op dit moment bezig zijn om honderden, zo niet duizenden hectaren aan kassen gereed te maken voor de eigen tomaten- en andere vruchtgroententeelt. En daarbij helpt het wel als ze door onze bedrijven aan het handje worden genomen. Niks boycot, gewoon geld verdienen. Het is niet zo moeilijk om er de conclusie aan te verbinden dat de Russische boycot Nederlandse bedrijven geen windeieren legt maar op termijn de export van kasgroenten overbodig zal maken. Nederland dupeert zichzelf op termijn. Zal ik dan Rusland maar gaan boycotten door geen Russische tomaten meer te telen. Mijn Black Russians Black Russian
1
________________________________________________________________________________________________________________________
en Black Krim-tomaten zijn heerlijke vleestomaten die ik al jaren op rij in mijn kasje teel. Zou Rusland er wakker van liggen als ik ze niet meer teel? Ik denk het niet. We zouden er de Nederlandse zaadteeltbedrijven en onze eigen zadenleveranciers mee duperen als we er massaal toe zouden overgaan. P.S. Ondanks de Russische boycot van groenten en fruit waren Nederland en België afgelopen september vertegenwoordigd op de internationale voedingsmidddelenbeurs in Moskou met … groenten en fruit.
KIEM- EN CRESSGROENTEN Eerst even verwarring zaaien: kiemgroenten, cressgroenten, spruitgroenten en microgroenten zijn niet allemaal synoniemen. Wat ze met elkaar gemeen hebben is dat je ze binnenshuis kunt telen en dat er geen grond aan te pas hoeft te komen. Ruim een jaar geleden schreef ik in de nieuwsbrief een artikel over kiemgroenten waarbij ik een toen gemaakte fout graag wil rechtzetten. ‘Kiemgroenten’ stond er als titel maar eigenlijk ging het verhaal over cressgroenten. Wat is dan het verschil? KIEMGROENTEN, ALGEMEEN
Kiemgroenten krijgen niet de kans om uit te groeien tot groenten. Het zijn niet meer dan zaadjes waaruit een sprietje, het kiempje, is gegroeid. Wellicht heb je bij een Chinees restaurant wel eens taugé gegeten. Het zit verwerkt in loempia’s. Taugé is een van de vele voorbeelden van een kiemgroente. Het is niet meer of minder dan de kiem van een mungboon, een Chinese bonensoort die we in Nederland niet telen. Alfalfa is een andere kiemgroente die wel van een in ons land geteelde plant afkomstig is, zij het door professionals en niet door amateurtuinders. Want die plant heet luzerne en wordt geteeld als veevoer. Maar het zaad levert de gezonde kiemgroente alfalfa op. Er zijn tegenwoordig veel zaden te koop die als kiemgroente gebruikt worden. Kijk eens op de website van Peter Bauwens (www.denieuwetuin.be) en op die van Adrie Klaassen (www.depeule schil.nl). Beiden zijn op 20 maart 2016 deelnemer aan de Groenmoesmarkt. Adrie Klaassen is in kiemgroenten gespecialiseerd en bracht afgelopen maart zijn verhaal met passie. TEELT VAN KIEMGROENTEN Kiemgroenten teel je in het donker bij kamertemperatuur. Gebruik een glazen pot waar je gaas overheen spant of een deksel met gaatjes. Na een dag of vier kun je al oogsten. Hoe gemakkelijk de teelt van kiemgroenten ook mag zijn, enkele waarschuwingen zijn wel op zijn plaats.
2
________________________________________________________________________________________________________________________
TEELTTIP TTIP 1. Spoel de kiemen goed af onder de kraan. Doe dat minstens twee keer per dag. Let daarbij goed op je persoonlijke hygiëne door in ieder geval je handen vooraf te wassen. Het zou niet de eerste keer zijn dat EHEC, ook wel e.colibacteriën of poepbacteriën poepbacteriën genoemd via (ongewassen) kiemgroenten tot ernstige gezondheidsklachten leiden. TEELTTIP 2. Ga niet het toevallige overschot aan zaadgoed als kiemgroente gebruiken. Kiemen van de nachtschadefamilie (tomaat, paprika, aubergine) zijn giftig, maar kiemen van noten en bonen zijn prima bruikbaar. VOEDINGSWAARDE. Hierover worden tegengestelde meningen geventileerd. Je zou er haast moe van worden maar de naam supergroente valt in dit verband ook al. Natuurlijk, kiemgroenten zijn gezond, bevatten vitaminen en anti-oxydanten oxydanten maar ik heb bronnen geraadpleegd die wel wat nuchterder in het leven staan: een zaadje bevat het beste dat een voedingsgewas aan zijn nageslacht zal meemee geven, maar zodra dat zaadje wordt geactiveerd om te gaan groeien heeft het al die samengebalde samen energie nodig om zich te ontwikkelen. Kiemgroenten worden daarbij afgesloten van het licht, zullen geen bladgroen kunnen vormen en verliezen, met andere woorden, een deel van hun voedingsvoedings waarde terwijl ze niet kunnen uitgroeien tot een volwaardige plant. Gezond? Ja, maar niet zo gezond als een volwaardige groente. De tijd van het jaar maakt dat we ons moeten behelpen. Kiemgroenten worden ook wel spruitgroenten genoemd want verder dan kieming tot spriet of spruit is niet de bedoeling. BEWAARTIP Bewaar ar kiemgroenten niet te lang, wederom om te voorkomen dat er bacteriën op zouden komen. Dompel ze een paar seconden onder in kokend water en je bent er zeker van dat er daardoor geen problemen kunnen ontstaan. CRESSGROENTEN, ALGEMEEN Koppert Cress is een Nederlands ederlands bedrijf dat wereldspeler is op het gebied van cressgroenten. De eigenaar van het bedrijf kom je overal tegen waar innovatie op voedselgebied een item is. Hij is oprichter van tv-zender zender 24Kitchen. Op gebied van cressen komt hij regelmatig met nieuwe nieu producten. Zijn naam is Rob Baan. Het telen van cressgroenten kun je beschouwen als een vervolgstap op dat van kiemgroenten. Het verschil is erin gelegen dat je een plantje oogst met kiemblaadjes of zelfs met de eerste echte blaadjes. Vervolgens groeit dat plantje in het licht; het gaat immers om de vorming van groene blaadjes. Het telen kan op keukenpapier en op watten, dus niet in een fles. Maar de overeenkomst met het voor-kweken kweken van groenten voor buitenteelt is er ook: je kunt telen in potgrond. potgron Cressgroenten staan dus tussen kiemgroenten en vollegrondsgroenten in. TEELT VAN CRESSGROENTEN Cressgroenten teel je bij voorkeur op de vensterbank in het licht zozo dat er groene blaadjes kunnen groeien. De teeltduur is iets langer dan van kiemgroenten, n, maar door de bank genomen kun je na 7 dagen oogsten. Tuinkers is wel de bekendste cress (of kers), de teelt ervan vind je terug in de ZaaiZaai
3
________________________________________________________________________________________________________________________
agenda. Tuinkers is jaarrond te telen. In de agenda is te zien dat je in de winterperiode uitwijkt naar de teelt binnenshuis. Andere cressgroenten zijn o.a. rucolacress, broccolicress, mosterdcress, chiacress en rode amarantcress. Vind je de keuze nog te beperkt? Coppert Cress teelt nog 26 andere soorten. Maak op de Groenmoesmarkt kennis met Cress Today van Toon Roozen uit Weesp. Hij is bij Coppert Cress in de leer geweest. TEELTTIP 1. De teelt in een schaaltje op watten of keukenpapier is gemakkelijker en schoner dan in potgrond; toch is de opbrengst in potgrond groter. TEELTTIP 2. Als de cress ontkiemd is kan je het schaaltje in de koelkast plaatsen. Dat kun je doen als je de groei wilt vertragen omdat je dagelijks wat wilt oogsten. VOEDINGSWAARDE Omdat de fotosynthese (groene bladvorming) al is ingezet leveren cressgroenten meer vitaminen op dan kiemgroenten. BEWAARTIP Cressen kunnen enkele dagen worden bewaard; nog langer als dat tijdens de groei in de koelkast gebeurt. Besproei de cressgroente regelmatig. Cressgroenten worden ook wel microgroenten genoemd. Meer informatie over kiem- en cressgroenten? Peter Bauwens heeft er 10 jaar geleden een handig boekje over geschreven dat in 2013 is heruitgegeven: kiemen en microgroenten (kweken).
MOESTUIN: OOGSTEN MET NACHTVORST IN AANTOCHT OOGSTEN OF IN DE GROND LATEN? Bietjes en worteltjes De teelt van bietjes en worteltjes is, naast directe consumptie, ook wel bedoeld als bewaarteelt. Door ze op te slaan in een kist met zand in een droge, koele omgeving kunnen ze nog maanden bewaard worden. Zorg bij opslag dat de knollen en wortels elkaar niet raken en dat de knolkraag bij bietjes intact is. Loof verwijderen doe je door een draaiende beweging te maken, niet door het eraf te snoeien. Je kunt het er ook op wagen om worteltjes en bietjes in de grond te laten zitten. Zolang het niet vriest kan dat natuurlijk; bij lichte vorst dek je ze af met wat stro. Pas als matige vorst te verwachten is kan je alsnog besluiten om ze binnenshuis te bewaren. Witlof De hoogste tijd om de witlof te oogsten. Een enkel graadje vorst hoeft geen probleem te zijn, maar er moet nog zo veel meer gebeuren: je begint met een weekje laten drogen in de tuin en als je niet alle planten tegelijk oogst komen er nog een of meer weken waarbij je dezelfde procedure moet herhalen. Dat betekent dus: 1 week drogen, daarna het loof eraf snijden tot gemiddeld 2 cm onder de
4
________________________________________________________________________________________________________________________
kraag (mede afhankelijk van de dikte van de wortel). Dan begint het intafelen, een manier van werken die al vaker in Groenmoes is besproken (o.a. in samenwerking met een witlofteler). Op deze plaats gaat het me om het tijdstip van oogsten. Wie graag met de kerstdagen de eigen witlof op tafel wil zetten dient te beseffen dat de vervolgteelt na het intafelen nog ca. 4 weken duurt bij een temperatuur van ca. 15 ˚C. Geteld bij de tijd voor drogen op het land moet je dus zeker medio november met oogsten beginnen. Boerenkool en spruiten Bij spruiten en boerenkool mag de vorst er eerst overheen zijn geweest. Ik hoor en lees het vaker in deze tijd. En waarom dat bericht na een enkele nachtvorst? Het zou er toe kunnen leiden dat we massaal zouden gaan oogsten en dat zou jammer zijn. Op de eerste plaats zijn er herfst- en winterspruit- en boerenkolen. Het verschil tussen beide wordt beschreven in de Zaaiagenda maar het mag duidelijk zijn dat eerstgenoemde in de herfst worden geoogst. Mogelijk heb je deze in het voorjaar gezaaid. Omdat er de minste rassen van worden aangeboden is de kans op het telen van een winterkool toch groter. Enerzijds wacht je niet op de vorst als je een herfstras hebt geteeld, anderzijds haal je het beoogde effect niet bij winterkolen met een enkel nachtvorstje. Want wat gebeurt er in de plant bij een vorstperiode? Tijdens de groei van de plant wordt zetmeel omgezet in suikers. In de vorstperiode (dus langer dan een enkel nachtvorstje) staat de groei stil terwijl de omzetting naar suikers wel doorgaat. Dat zorgt voor een zoetere smaak. Spruiten, boerenkool maar ook andere wintergroenten zoals pastinaak en aardpeer worden zoeter na een vorstperiode. Dus hoe langer die periode duurt, des te zoeter de groente wordt. Dat geldt voor alle wintergroenten, dus ook voor winterprei. Oogst wintergroenten dus zo laat mogelijk als je daarvan houdt. Knolselderie Die heb je waarschijnlijk nog niet geoogst zolang het bij een enkel nachtvorstje is gebleven. De omvang van de knol wint er namelijk bij als de herfst zich nog een tijdje van zijn mooiste kant laat zien. Je wilt immers een zo groot mogelijke knol kunnen oogsten (wat op zandgrond toch al moeilijk is). Er wordt beweerd dat de knol er beter door groeit als je het meeste blad verwijderd tot er nog een toefje overblijft. Let wel: blad groeit niet voor niets, daardoor wordt chlorophyl aangemaakt die ook de groei van de knol ten goede komt. Punt is dat je moet zoeken naar evenwicht (zoals je ook bij tomaten en druiven blad verwijderd). Verwijder in ieder geval al het geel wordende blad, dat heeft geen functie meer. Bewaar het toefje tot het laatst: maak er maar een toetje van.
5
________________________________________________________________________________________________________________________
Yakon Yakon biedt min of meer hetzelfde verhaal als knolselderie: laat de knollen zo lang mogelijk in de grond, de groei ervan gaat in de herfst sneller dan ervoor. En ook de yakon kan niet tegen vorst, ook al is een enkel graadje nog geen probleem. Je zult er versteld van staan hoeveel knollen er per plant zijn te oogsten. Te veel om op te eten. Bewaar de knollen in bakken of emmers met zand of turfmolm op een droge, vorstvrije plaats. Wees voorzichtig met oogsten: boven aan de knollen bevinden zich broedbolletjes.
Ik laat ze aan de knollen zitten die ik niet direct nodig heb. Deze knolletjes vormen het pootmateriaal voor het volgende jaar. Bewaar ze goed. Dahliaknollen Ook hierbij is een enkel graadje vorst nog geen probleem. Sterker nog: bij voorkeur laat je er een nachtvorst overheen gaan. Het rooien vindt meestal in december plaats. Er zijn tuiniers die ze de hele winter in de grond laten, erop gokkend dat er een zachte winter komt en dat anders veel stro vorstwerend zal werken. Ik was zo iemand die tot schade en schande merkte dat – in het bewuste jaar – opslag beter zou zijn geweest. Houd, bij het laten zitten van de knollen, ook rekening met overvloedige neerslag en grondwaterstand. Met andere woorden: als je de weergoden niet in de hand hebt lijkt opslag toch de beste optie. Andijvie Het maakt verschil of je krulandijvie of breedbladandijvie teelt. De krulsoort is vorstgevoelig en die zul je nu al niet meer kunnen oogsten. De breedbladvariant kan enkele graden vorst verdragen, getuige ook de naam van volgend ras: breedblad volhart winter. Een echte wintergroente is het niet. Veel volkstuinders zorgen er voor dat ze vrijkomende percelen ermee bedekken. Naast het effect van mulchen
6
________________________________________________________________________________________________________________________
zijn ze uitstekende groenbemesters als je ze toch niet allemaal kunt oogsten voor direct gebruik. Wat je nog wel kunt proberen om de oogstperiode te verlengen: dek de kroppen bij vorst met stro af of plant ze dicht tegen elkaar aan onder koud glas.
GROENTEZADEN ZIJN ER ALS F1 MAAR NIET ALS F2 (dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met Bart Vosselman van biologisch zadenveredelingsbedrijf De Bolster)
Als je straks zadencatalogi doorbladert zul je de aanduiding F1 vaak tegen kunnen komen. Mogelijk let je niet eens op die aanduiding als ze geen betekenis voor je heeft. Wie zelf zaden uit eigen oogst opzij legt voor later gebruik zou er zeker van op de hoogte moeten zijn. F1 duidt op een hybride ras. Je zou kunnen zeggen vlees noch vis. Het is een product dat ontstaan is door het kruisen van twee aparte lijnen van eenzelfde groentegewas. De twee ouders van zo’n F1-hybride noemt men de ouderlijnen. Zo’n ouderlijn moet zaadvast zijn oftewel homozygoot voor alle aanwezige genen. Als dat niet het geval zou zijn dan verkrijg je geen uniformiteit oftewel er is geen sprake van raszuiverheid. Als voorbeeld kunnen we het gewas tomaat nemen. Oude rassen als Matina, Moneymaker, Marmande, etc. zijn allemaal zaadvast en dat betekent dat de zaden van deze planten exact hetzelfde zijn als de ouder. Zodra we echter Matina gaan kruisen met bijv. Moneymaker dan levert dat F1-hybridezaad op. Deze F1-hybride zouden we bijv. “Matchmaker F1” kunnen noemen. Ook zouden we Marmande met Moneymaker kunnen kruisen en dat levert dan eveneens een F1-hybride op, zeg maar “Moneymarmande F1”. Alle F1-planten van Matchmaker zijn gelijk aan elkaar en dat geldt ook voor Moneymarmande. Zodra we echter zaden gaan oogsten (natelen) bij Matchmaker F1 of bij Moneymarmande F1 dan verliezen we de raszuiverheid. De nakomelingen (F2-generatie) zullen zowel kenmerken van de ene ouder als van de andere ouder hebben. Stel dat een zadenveredelaar een vleestomaat teelt waarvan hij vindt dat die te weinig vlees bevat en te klein is. Hij kan dan bij het telen erop letten of er nakomelingen zijn die meer vlees bevatten en daarop doortelen. Jaar na jaar haalt hij er de exemplaren tussenuit die veel vlees bevatten totdat de gewenste vleeshoeveelheid jaarlijks standaard geleverd wordt. Hij heeft dan een van zijn twee doelen bereikt. Parallel aan de zoektocht naar meer vlees heeft hij bij andere planten gelet op het volume en is steeds met de meest volumineuze tomaten verder gaan telen. Als ook daar het doel is bereikt heeft hij dus twee lijnen van de oorspronkelijke vleestomaat. Een lijn die veel vlees bevat en een lijn die grote tomaten levert. Nu is het moment aangebroken om beide met elkaar te kruisen. Dat is op zich al een probleem want tomaten zijn zelfbevruchters, dus de veredelaar zal actief bij het kruisen behulpzaam moeten zijn. Na kruising houd je nog steeds hetzelfde tomatenras maar wel met twee specifieke kenmerken die er eerst niet waren: er is een grote tomaat ontstaan met veel vruchtvlees. De twee lijnen zijn de ouders van de nieuwe tomaat. Het kind zelf (Latijn: filius) is er het resultaat van en heeft dus van elke ouder iets geërfd. Waarom het geen dochter is geworden heeft Bart Vosselman toegelicht: veel planten zijn tweeslachtig en dan kun je moeilijk van zonen of dochters spreken. Veredelaars spreken van filius en dan ook nog van F1. De eerste in de erfopvolging. Dat suggereert dat er ook een F2 en F3 kan ontstaan. Alleen horen en lezen we daar nooit iets over. Voor moestuiniers zijn F2- en F3-hybriden
7
________________________________________________________________________________________________________________________
niet interessant. De verschillende eigenschappen van de grootouders gaan zich namelijk vermengen. De eigenschappen van de grootouders worden niet doorgegeven. De kruisingsouder (vader F1) is zelf het product van een kruising en je zult vooraf nooit weten welke combinatie van welke eigenschappen deze aan zijn kinderen (zijn zoonF2) zal doorgeven. Wil je een jaar later weer een grote tomaat telen met veel vruchtvlees dan moet je weer terug naar het oorspronkelijke ouderpaar. En dat is in het bezit van de veredelaar die de gewenste eigenschappen na jaren ontwikkelingswerk boven tafel kreeg. Het is ook om die reden dat het telen met F1-hybriden duurder is dan met zaadvaste rassen. Ik wil afsluiten met mijn eigen F2-ervaring. Het zal 2010 of 2011 zijn geweest, net voordat ik Groenmoesmarkten ging organiseren had ik een regionale lezingenavond georganiseerd waarop ik een tomatenteler had uitgenodigd die ik eerder had geïnterviewd. Hij teelde Milanino’s, een hybride minivariant van de San Marzano-tomaat, een pruimvormige tomatensoort die veel vlees en weinig vocht bevat. De Marzano wordt o.a. gebruikt voor pastasauzen, de mini-Marzano werd veredeld als snoeptomaatje. Enkele F1-hybriden werden er van op mijn volkstuincomplex opgekweekt. Een jaar later krijg ik van een bevriende tuinder de zaadjes van de door hem bewaarde Milanino. Zonder het te beseffen waren we beiden bezig met de opkweek van F2-hybriden. Toen het kwartje wel was gevallen stonden de planten al tot heuphoogte in mijn tomatenkasje. Eigenlijk best spannend om te weten welke tomaat ik uiteindelijk zou kunnen oogsten. Wat de smaak betreft merkte ik niet veel verschil, maar de vorm was duidelijk anders. De pruim was een kers geworden. Op zich geen probleem maar ik besloot toch maar om er niet mee verder te telen.
GROENMOESMARKT OIRSCHOT 20 MAART 2016 VERRASSEND VEEL DEELNEMERS UIT NOORDEN VAN NEDERLAND In de vorige nieuwsbrief stonden de deelnemende fruittelers in de belangstelling – en kon je je voorkeuren kenbaar maken voor fruitbomen en –struiken. De vraag zal in februari nog een keer worden herhaald. Op dit moment is de deelname verzekerd van 67 bedrijven en organisaties en ben ik met een 5-tal nog in overleg; bij enkele aspirant-deelnemers wil het nog niet echt vlotten maar ik ga er van uit dat het maximale aantal van 70 deelnemers al in december zal worden gehaald. Verrassend veel deelnemers komen uit de 3 noordelijke provincies. Hieronder zijn ze per provincie gerangschikt. GRONINGEN (GR)
DE GODIN, EETBAAR LANDSCHAP
Monique Wijn biedt op de Groenmoesmarkt bijzondere, historische en wilde plantenzaden aan; ze is medeoprichter en voorzitter van het Noordelijk Zadennetwerk, heeft een permacultuurtuin aangelegd in de hortus in Haren, is betrokken bij Transition Town, ecodorpinitiatieven en ze verzorgt cursussen en workshops. www.degodin.nl
8
________________________________________________________________________________________________________________________ BELLINGWOLDE (GR) Informatie, promotie en verkoop van historische kookgranen zoals eenkoorn, DE GRAANREPUBLIEK emmer, haver, spelt en zomertarwe gebeurt door Gert Noordhoff, de bezielende inspirator van ‘terug naar de korrel’. Hij is de verbindende schakel tussen de Groninger landbouwers die de oude graanrassen in ere herstellen en de verkooppunten voor consumenten. www.graanrepubliek.nl PIETERBUREN (GR)
CIDERWINKEL
Biologische, ambachtelijk gemaakte cider aanbieden en informatie geven over zelf cider maken, daarvoor komt Raul Henriquez uit Pieterburen naar de Groenmoesmarkt. Volgens Raul hoeft goede cider niet enkel van appels uit Engeland of Frankrijk te komen. De cider die hij zelf maakt komt van Nederlandse appels. Hij zal je op de Groenmoesmarkt inwijden in de geheimen van het zelf cider maken. In Pieterburen is hij eigenaar van de enige Nederlandse ciderwinkel. www.ciderwinkel.nl
HAULE FR)
GROWCAMP
Growcamp is een verhoogd zaaibed waar een kasje overheen geplaatst is. De groenten groeien in een kasje dat compleet voor planten benut wordt. De verzorging gebeurt vanaf de ‘zijlijn’, bovendien op hoogte. Terwijl het kasje beschermt tegen ongewenste insecten en slechte weersinvloeden biedt het een hogere opbrengst dan bij teelt in de vollegrond. Niet onbelangrijk: het is veel goedkoper dan de traditionele kas. www.growcamp.nl
HEERENVEEN (FR)
ZADEN VOOR VOEDSEL
Marja Verrijk uit Heerenveen is Nederlands coördinator van de zadeninzamelingsactiviteiten voor het Seeds for Foodproject van em. hoogleraar prof.dr. Willem van Cotthem van universiteit Gent. Ze verzorgt op de Groenmoesmarkt een powerpointpresentatie en zamelt de meegebrachte zaden in van vruchtgroenten voor Afrikaanse projecten van Seeds for Food. Breng a.u.b. zaden mee van tomaat, paprika, pompoen, meloen, komkommer, augurk, aubergine, courgette, suikermaïs, okra, patisson, peper en/of tomatillo. www.zadenvoorvoedsel.be
ROTTEVALLE (FR)
KIEMERIJ DE PEULESCHIL
Het is een peuleschil om zelf zaden te laten kiemen. Daarom heeft Adrie Klaassen van de gelijknamige kiemerij een lijn biologische kiemzaden beschikbaar voor de thuiskiemer. Daarin bevinden zich o.a. alfalfa, brassicamix (kiemen van koolsoorten), taugé, broccolikiemen en radijskiemen. Kiemen bevatten veel gezonde voedingsstoffen waaronder verschillende mineralen. Hygiene en kwaliteit zijn sleutelbegrippen voor een bedrijf dat in Nederland en Belgie vooral natuurvoedingswinkels bevoorraadt. www.depeuleschil.nl
WOLVEGA (FR)
Cranberryfarm De Hoeve is het bedrijf van de heer en mevrouw Hartlief. Ze telen hun cranberrys in een voormalig veengebied. De grond is er erg vochtig
CRANBERRYFARM DE HOEVE
9
________________________________________________________________________________________________________________________ en daardoor geschikt voor cranberrys. Toch zijn ze op meer plaatsen te telen. Behalve dat ze cranberryplanten meenemen naar de Groenmoesmarkt leggen ze je uit waar je op moet letten als je ze zelf wilt telen. Behalve planten brengen ze de hele oogst mee in de vorm van jams, sappen, sauzen en compotes. www.cranberryfarmdehoeve.nl
ASSEN (DR)
KOPERSPOREN
Hennie en Joop Schalen zijn trouwe deelnemers aan de Groenmoesmarkt. Maar voor wie het nog niet weet: koper laat kleine sporen in de grond achter wat goed is voor de groei van de voedselplanten. Bronzen* tuingereedschap roest nooit, is beter voor de grond, biedt geen weerstand, tuiniert als vanzelf en is beter voor de grond. In 2003 begonnen met 18 artikelen is hun assortiment inmiddels uitgegroeid tot 40 stuks waaronder koperen ringen en –tape tegen slakken. www.kopersporen.nl * brons is een legering van koper en tin en maakt gereedschap steviger.
EELDE (DR)
DE HEXENKETEL
Bijzonder, maar wel inheems fruit wordt er door Grietje van der Meulen geteeld bij kwekerij De Hexenketel. Berberis (zuurbes), mahonia, Japanse sierkwee (kweeappel), vlier, sleedoorn, meidoorn, hondsroos en gele kornoelje dragen bessen die verwerkt worden tot jam, siroop en azijn. Ze worden gepresenteerd op de Groenmoesmarkt waarnaar ze ook knollen van bijzondere groenten (oca en yacon) zal meebrengen. www.dehexenketel.nl
RODEN (DR)
CULINAIR ERFGOEDCENTRUM
Carolina Verhoeven heeft haar kennis op het gebied van traditionele verwerkingstechnieken zoals wecken, konfijten, inleggen en drogen van voedsel ingebracht in het culinair erfgoedcentrum in Roden. Door haar niet aflatende ijver en enthousiasme staat wecken als nationaal immaterieel erfgoed op de Unesco Werelderfgoedlijst. Wel eens gehoord van ‘heel Holland weckt’? Ook dat is een activiteit van haar. Maak met haar kennis op de Groenmoesmarkt. Ze brengt in ieder geval haar kennis, ervaring en een aantal weck- en kookboeken mee. www.carolina-verhoeven.nl
VEENHUIZEN (DR)
Op een wel heel bijzondere locatie in Veenhuizen zijn de Tuinen van Weldadigheid gevestigd. Hier werkte zadenverzamelaar Ruurd Walrecht tot 2006 aan zijn verzameling met zaden van historische land- en tuinbouwgewassen die nu deel uitmaken van de genenbank in Wageningen. Lambert Sijens is een waardig opvolger gebleken die vorig jaar op de Groenmoesmarkt een grote verzameling zaden en pootgoed meebracht van biologische, bijzondere en historische knol- en groenterassen, pootaardappelen en knoflook. Ook in 2016 brengt hij zijn bijzondere verzameling weer mee. www.detuinenvanweldadigheid.nl
DE TUINEN VAN WELDADIGHEID
10
________________________________________________________________________________________________________________________
MENGELMOES CAMPAGNE VOEDSELWINST Vlamingen kijken in de maand november, 30 dagen lang, bewust wat aan voedsel in de vuilnisbak verdwijnt. Daarnaast worden tips verstrekt over aankoop, bewaren en bereiden van voedsel. De nadruk van de campagne ligt op voedselwinst, niet op verspilling. WITLO(O)F BITTER OF ZOET? Bittere stoffen verdwijnen langzaam uit groente en fruit dat daarmee steeds zoeter wordt. Toch hebben bitterstoffen positieve gezondheidseffecten. Of witlo(o)f daarmee minder gezond wordt is door onderzoek bij KU-Leuven niet aangetoond: “witloof groeit nu eenmaal beter als het meer suikers uit zijn wortels haalt. Door de toename van de zoetstoffen proeft het minder bitter, maar er zitten nog altijd evenveel gezonde bitterstoffen in witloof" aldus hoogleraar De Proft. E-NUMMER VOOR ZOUT Dat is het voorstel van dr. Geleijnse van Wageningen Universiteit. Het zou voor het publiek een aansporing zijn om kant-en-klaarmaaltijden en pizza’s te gaan mijden en voor de voedselindustrie een signaal om nu eindelijk eens wat te doen aan zoutreductie in voedsel. VOLKSTUINIEREN IS GEZOND Daar hebben we toch geen wetenschappelijk bewijs voor nodig? Maar je vindt het vast fijn als het door enkele Engelse wetenschappers wordt bevestigd. Elke week een half uur tuinieren zou al voldoende zijn. Ik geloof er niets van. Het zal op zijn minst samenhangen met wat je de rest van de week doet.
11
________________________________________________________________________________________________________________________
CORINNE GOUGET OVERLEDEN Corinne is auteur van het veelgelezen en –besproken boekje over E-nummers: wat zit er in uw eten? Haar Nederlandse uitgever liet me weten dat ze is overleden en bleek ontdaan over het feit dat ze zelfmoord had gepleegd. Ze bleek in grote persoonlijke nood te verkeren waarbij haar dood de vraag opriep of die verband hield met haar strijd tegen voedseladditieven. Op een van de websites die aan haar overlijden was gewijd werd zelfs beweerd dat ze als klokkenluider slachtoffer is geworden van de voedselindustrie. Over voedsel en voedselbeleid is onlangs zoveel te doen dat ik besloot om mijn mening te geven als al het stof was neergedwarreld en de scherpe kanten van de discussies eraf waren. Tsjonge, het leek wel oorlog. Maar het bericht over het verdachte overlijden van Corinne Gouget is er de oorzaak van dat ik toch even het Franse stoplichtsysteem onder de aandacht wil brengen, een systeem waarbij in de trant van ‘Wat zit er in uw eten’ de kleuren rood-oranje-groen worden gebruikt om aan te geven of een product goed is dan wel moet worden vermeden. Deze maand stemt het Franse parlement over een nieuwe gezondheidswet. Daarin is voorzien in een ‘5-stoplichtensysteem’ (kleuren rood, hardroze, oranje, geel, groen) m.b.t. verantwoord voedsel. Te elfder ure wil de Franse voedselindustrie een van de vijf kleuren laten vervallen en je raadt het al: het is de kleur rood. Daarmee wordt de angel er voor hen uitgehaald maar wordt het systeem onderuit gehaald nog voordat er een besluit over is genomen.
LEZERSMOES VERGETEN GROENTEN vraag van W.B uit Bergen op Zoom: We lopen met plannen rond om een groentetuin voor vergeten groenten op te gaan zetten en eigenlijk weten we niet hoe te beginnen. antwoord van Groenmoes Het onderstaande antwoord is breder dan betrokkene als reactie heeft ontvangen waardoor het op deze plaats dus niet bij een privé-antwoord is gebleven.
Ik kan iedereen die vergeten groenten wil telen aanraden om eens in Beesel te gaan kijken bij de Historische Groentehof. Toevallig had ik onlangs met de oprichter, Jac. Nijskens, een langdurig gesprek waarin o.a. zijn pioniersperiode aan de orde kwam. Hij werd in die tijd aan zaadgoed geholpen door Vreekens’ Zaden in Dordrecht en dat is nog steeds het adres waar je veel zaden van vergeten groenten zult vinden. Er zijn anderen bijgekomen die zich er steeds meer op hebben toegelegd. De Tuinen van Weldadigheid in Veenhuizen is zo’n plaats, in feite een historische locatie vanwege de activiteiten van Ruurd Walrecht, broedplaats voor behoud van oude land- en tuinbouwrassen. Er bestaan inmiddels ook een aantal boektitels over vergeten groenten. In feite is
12
________________________________________________________________________________________________________________________
het antwoord tweeledig: zoek adressen waar je je laat informeren, maar ook waar je zaadgoed vindt. Je zult er versteld van staan hoeveel locaties er in je eigen buurt zijn waar het wiel al is uitgevonden. Wat Bergen op Zoom betreft neem je contact op met de uitvoerders van de historische stadsmoestuin bij het Markiezenhof. Trouwens, de door mij op de Groenmoesmarkt aan te bieden bezoekgids ‘Groen en Smakelijk’ bevat heel wat adressen. Op de Groenmoesmarkt zul je veel aanbieders van historische groenten en fruit kunnen ontmoeten. Werk genoeg dus om te beginnen. TUIN SMAKELIJK Uitgeverij Jan van Arkel vraagt aandacht voor het binnenkort te verschijnen boek van groenjournaliste en permaculturiste Vera Greutink: Tuin Smakelijk. Ze beschrijft haar eigen ervaringen met permacultuur in het boek met als ondertitel: praktische permacultuur op huis-, tuin- en keukenschaal. www.clubgroen.nl
Best, 10 november 2015, Hans van Eekelen Op 10 november 2015 zijn er 2.151 nieuwsbriefabonnees Wil je geen nieuwsbrief meer ontvangen? Stuur een e-mail naar
[email protected] met de mededeling ‘uitschrijven’ en de berichtgeving zal worden stopgezet.
13
