23.7 The Conclusions XVIII-2 of the Committee suggested non-conformity of the Dutch education system with the Charter

Introduction 23.1

On 10 September 2007 applicants submitted an application - now registered as application nr 39881/07 - to the European Court for Human Rights after the Dutch Council of State had decided [PRODUCTION f6] that no mainstream secondary school could be forced to admit (pupils like) Sterre. Earlier findings of the only type of special school that is entitled to enroll Sterre was that it was not fit to deliver good education for (children like) Sterre [PRODUCTIONS g3, g4 and sections 14.12-14.14 and 14.41-14.49 of the application form]. As a consequence no school after primary education can be found in the Netherlands for Sterre and parents decided to enroll Sterre in a secondary school in London from September 2005 onwards.

23.2

Under question 15 (sections 15.16 - 15.20) of the application form, applicants referred to international opinions and conventions concerning the right to education for pupils with disabilities. This amendment on the application adds the recent findings of the European Committee of Social Rights on the Dutch education system.

23.3

The Dutch Secretary of State for Education denies any obligation to comply with international human rights treaties, conventions or charters to guarantee the right to education for disabled pupils. Commenting on the decision of the Council of State about Sterre [PRODUCTION f6] she wrote in her letter of 5 July 2007 to applicants that she could do nothing about it [PRODUCTION f7] and in a subsequent letter of 25 September 2007 [PRODUCTION z3] she denied any liability for the right to education for (children like) Sterre stating: Het recht op onderwijs in de mensenrechtenverdragen bevat geen harde, expliciete juridische basis voor kinderen met een beperking om onderwijs te volgen. zoals andere kinderen dat kunnen. Evenmin bestaat er een verdragsbepaling op Europees of mondiaal niveau die de overheid verplicht om speciaal onderwijs aan te bieden of regulier onderwijs mede geschikt te maken voor kinderen met een beperking.

23.4

Recently The European Committee of Social Rights commented on the19th report on the application of the European Charter over the period 2001-2004 as submitted by the Netherlands on 20 July 2006 [PRODUCTION z6].

23.5

Concerning Article15 of the Charter, the article about the right of persons with disabilities to independence, social integration and participation in the life of the community, the Committee expressed her concerns [PRODUCTION z4].

23.6

Dutch government is required to submit additional information before 31 October 2007. The European Committee of Social Rights will comment on the Dutch report by December 2008.

23.7

The Conclusions XVIII-2 of the Committee suggested non-conformity of the Dutch education system with the Charter.

Non-conformity 23.8.

The Committee recalls that the underlying vision of Article 15§1 makes the existence of a non-discrimination legislation necessary. This legislation should, as a minimum, require a

application nr 39881/07

Ploeger and Brouwers vs the Netherlands

page 491

compelling justification for special or segregated education. The legislation should also provide an effective remedy in the case pupils are unlawful excluded or segregated or otherwise denied an effective right to education. The Committee wants to know from the next report if such a legislation exists. 23.9.

As shown in the case concerning the applications for Sterre, the courts and the Council of State didn't ask for a compelling justification but merely answered the question whether schools could refuse Sterre at all. Obviously the compelling evidence that the LGFlegislation demands is secondary to the freedom of education given to the school boards in article 23 of the Constitution. The Secretary of State for Education underlines in her letters even more [PRODUCTION f7 and x3] that no effective remedy exists.

23.10 Although further anti-discrimination legislation is in place: (Equal Treatment Disabled and Chronically Ill People Act, Wet Gelijke Behandeling op grond van Handicap of Chronische Ziekte, WGBH/CZ) this legislation does not (yet) apply to primary and secondary education. Parliament is very reluctant to adopt a proposal to extend the WGBH/CZ to funding (primary and secondary) education (Kamerstuk 30 570) because such legislation could interfere with article 23 of the Constitution which grants the freedom for schools to implement education. Article 23 section 2 of the Constitution states: Het geven van onderwijs is vrij, behoudens het toezicht van de overheid en, voor wat bij de wet aangewezen vormen van onderwijs betreft, het onderzoek naar de bekwaamheid en de zedelijkheid van hen die onderwijs geven, een en ander bij de wet te regelen. and the legislation referred to in art 23 of the Constitution states: De beslissing over toelating en verwijdering van leerlingen berust bij het bevoegd gezag... (art 40 section 1 Wet Primar Onderwijs) Het bevoegd gezag beslist over de toelating van leerlingen (art 2 section 1 Inrichtingsbesluit WVO) 23.11 In a letter to the Commons (Tweede Kamer) dated 5 November 2007 [PRODUCTION z7] the government proposed an extension of the WGBH/CZ so it will apply to funding education from 2009 onwards. But even if the proposed extension will be accepted by parliament it is unlikely to change the current position for (pupils like) Sterre regarding the right to education. 23.12 The proposals aim to ban discrimination on grounds of disabilities for pupils not yet covered by the current Disability Education Funding Act (LGF) as can be deducted from the remark on page 13 of the letter: De onderwijswetgeving over bijvoorbeeld LGF gaat daarentegen uit van indicaties voor ernstige gebreken, stoornissen en beperkingen die bij algemene maatregel van bestuur nader worden omschreven. 23.13 At first sight the proposals don't change the right to mainstream education for disabled pupils as is shown on page 8 of the letter: In tegenstelling tot wat in de vraag wordt gesuggereerd, komt er geen wettelijk vastgelegde acceptatieplicht voor de toelating van leerlingen met een handicap of chronische ziekte.



page 492

Besturen van reguliere scholen beslissen derhalve over de toelating van een leerling, op basis van de beperkingen en de mogelijkheden van de leerling en van de beperkingen en mogelijkheden van de school. Zij behouden hun huidige recht en de vrijheid om een eigen schoolbeleid te voeren met betrekking tot de aanname van leerlingen en de bewaking van hun grondslag. As long as the education legislation remains unchanged, schools decide on admission of pupils and the courts of justice do not (see 23.10). But even in in the unlikely event that the education legislation changes in such a way that an obligation for schools is introduced to accept pupils disregarding their abilities - as could happen for instance in the proposals for "Passend Onderwijs" - it will take many more years afterwards before law-case guarantees inclusion and schools will accept all pupils. 23.14 Even the guarantee as given in the letter on the same page: In het speciaal onderwijs kan een geïndiceerde leerling overigens niet geweigerd worden. cannot be considered as complying with article 2 First Protocol ECHR or article 15 of the Charter as this guarantee does not respect as a matter of course the religious and philosophical convictions of the pupil or their parents that aim mainstream education and offers the right to segregated education only. 23.15 The Committee learns from the report as submitted by the Netherlands that only 20% of the as disabled diagnosed children attend mainstream education. Details given in a letter to the Commons (Tweede Kamer) on 26 August 2006 [PRODUCTION z5] show that, although 1643 pupils with the same statement as Sterre (MG cluster 3 ) were counted in primary schools, not a single pupil in the Netherlands - statemented as Sterre - is attending a mainstream secondary school (see tabel 6 under AB VO / MG (LG/ZMLK)1). The Committee recalls that education is a basic right for all children and should there be children denied of any educational provision on the grounds of his or her disability, this would give rise to a finding of non conformity. The denial of the right for education for (children like) Sterre in the Netherlands applies greatly to this situation. 23.16 As earlier mentioned in section 15.21 of the application, comparison of trends is difficult in the Dutch Education system. After changes in legislation in 1998 (Primary Education Act (WPO), Secondary Education Act (WVO) and Special Education Act (WEC) a large part of the then special schools were categorized as mainstream schools (Speciale School voor Basisonderwijs (SBaO) , Praktijkonderwijs (PO) and Leerwegondersteunend Onderwijs (LWOO)). 23.17 The aim of the Dutch government is to change legislation even further and to categorize all education as "mainstream" education from 2011 onwards (Passend Onderwijs). Recent and future statistics about disabled students in mainstream schools will be flawed greatly because of the frequent changing of definitions. 23.18 The 19th Report from the Dutch Government doesn't mention the about 6000 children in child-day-care centers (KDC's) or on a waiting list who are excluded from any education at all [PRODUCTION z8]. 1 AB VO means: Ambulant (AB) begeleid in het Voortgezet Onderwijs (VO) MG means Meervoudig Gehandicapt (LG /ZMLK) means Lichamelijk Gehandicapt (LG) / Zeer Moeilijk Lerend Kind (ZMLK)



page 493

Conclusions 23.19 Nor the current practice in the Netherlands regarding the right for disabled children on education, nor the new proposals for the extension of the non-discrimination legislation do or will do conform the European Social Charter.

London, 7 November 2007

Ferdi Ploeger


Yvonne Brouwers


page 494

PRODUCTIONS



page 495



page 496

24. P R O D U C T I O N S (Amended list, see also page 50-51 of the application) Amendments First Amendment 30 September 2007 (wrongly dated 30 October 2007) z1 z2 z3

First amendment letter ........................................................................................ letter from applicants to Secretary of State for Education, 15 August 2007 ....... letter from Secretary of State for Education, 25 September 2007 ......................

481 485 489

Second Amendment 10 November 2007 z4 z5 z6 z7 z8

European Social Charter, Conclusions XVIII-2 ................................................. 501 Groei van het Speciaal Onderwijs, Letter MinOCW 26 August 2006 ............... 511 European Social Charter, the Netherlands' 19th Report about art 15 ................. 515 WGBH/CZ, Brief van 5 November 2007 aan Tweede Kamer ................................ 525 Children exempted from any education whatsoever (KDC's and MKD's) ......... 541



page 497



page 498

PRODUCTION z4



page 499



page 500

June 2007

European Social Charter

European Committee of Social Rights Conclusions XVIII-2 (THE NETHERLANDS – KINGDOM IN EUROPE) Articles 1§4, 2, 3, 4, 9, 10 and 15 of the Charter, and Articles 2 and 3 of the 1988 Additional Protocol

The text of the conclusions may be subject to editorial revision.



page 501

Introduction The function of the European Committee of Social Rights is to judge the conformity of national law and practice with the European Social Charter. In respect of national reports, it adopts “conclusions” and in respect of collective complaints, it adopts “decisions”. A presentation of this treaty as well as general comments formulated by the Committee figure in the General Introduction to the Conclusions1. The European Social Charter was ratified by the Netherlands on 22 April 1980 and Articles 1 to 3 of the 1988 Additional Protocol on 5 August 1992. It has ratified the Revised European Social on 3 May 2006. The time limit for submitting the 19th report on the application of the European Social Charter and the 9th report on the 1988 Additional Protocol (Kingdom in Europe) to the Council of Europe was 31 March 2006 (reference period: 1 January 2001 to 31 December 2004) and the Netherlands submitted it on 20 July 2006. This report concerned the following “non-hard core” provisions of the Charter and the Additional Protocol: – – – – – – – –

right to just conditions of work (Article 2), right to safe and healthy working conditions (Article 3), right to a fair remuneration (Article 4), right to vocational guidance (Article 9), right to vocational training (Article 10), right of persons with disabilities to education, training and employment (Article 15), right of workers to be informed and consulted (Article 2 of the Additional Protocol), right of workers to take part in the determination and improvement of the working conditions and working environment (Article 3 of the Additional Protocol).

The Netherlands has accepted all of these articles. The present chapter on the Netherlands contains 23 conclusions2: – –

16 cases of conformity: Articles 2§1, 2§2, 2§5, 3§1, 3§2, 3§3, 4§2, 4§5, 9, 10§1, 10§2, 10§3, 10§4, 15§2, and Articles 2 and 3 of the Additional Protocol; 3 cases of non-conformity: Articles 4§1, 4§3 and 4§4.

In respect of the 4 deferred conclusions, that is Articles 1§4, 2§3, 2§4 and 15§1, the Committee needs further information in order to assess the situation. The next Dutch report will be the first under the new system for the submission of reports adopted by the Committee of Ministers.3 It concerns the accepted provisions of the following articles belonging to the thematic group “Employment, training and equal opportunities”:

1

The conclusions as well as state reports can be consulted on the Council of Europe’s Internet site (www.coe.int) under Human Rights. 2 The 23 conclusions correspond to the paragraphs of the Articles which are part of the non-hard core and Article 1§4. This latter provision is usually examined together with Articles 9, 10 and 15 due to the links between these provisions. Since the right to equality under Article 1 of the 1988 Additional Protocol covers remuneration, the Committee no longer examines the national situation in this respect under Article 4§3 (right to equal pay) as regards States which have accepted both provisions. 3

Decision adopted at the 963rd meeting of the Ministers’ Deputies on 3 May 2006.



page 502

– – – – – – – –

the right to work (Article 1), the right to vocational guidance (Article 9), the right to vocational training (Article 10), the right of persons with disabilities to education, training and employment (Article 15), the right to engage in a gainful occupation in the territory of other States Parties (Article 18), the right of men and women to equal opportunities (Article 20), the right to protection in cases of termination of employment (Article 24), right of workers to the protection of claims in the event of insolvency of the employer (Article 25).

The report should be submitted to the Council of Europe before 31 October 2007.



page 503

Article 15 – Right of physically or mentally disabled persons to vocational training, rehabilitation and social resettlement Paragraph 1 – Vocational training arrangements for the disabled The Committee takes note of the information provided in the Dutch report. The Committee notes from the report that the Netherlands puts emphasis on the full participation of persons with disabilities in society and it reiterates its question about whether the definition of disability retained moved away from a medical definition of disability and towards a more social definition such as that endorsed by the WHO in its International Classification of Functioning, Disability and Health - ICF 2001. The Committee asks to be systematically provided with figures concerning the number of persons with disabilities, including the number of persons with disabilities below 18 years of age and of working age. Education The Committee recalls that, as stated in the Autism-Europe decision (Autism-Europe v. France, Complaint N° 13/2002, decision on the merits of 4 November 2003, § 48), “the underlying vision of Article 15 is one of equal citizenship for persons with disabilities and, fittingly, the primary rights are those of “independence, social integration and participation in the life of the community. Securing a right to education for children and others with disabilities plays an obviously important role in advancing these citizenship rights”. Under Article 15§1, the Committee therefore considers necessary the existence of nondiscrimination legislation as an important tool for the advancement of the inclusion of children with disabilities into general or mainstream educational schemes. Such legislation should, as a minimum, require a compelling justification for special or segregated educational systems and confer an effective remedy on those who are found to have been unlawfully excluded or segregated or otherwise denied an effective right to education. Legislation may consist of general anti-discrimination legislation, specific legislation concerning education, or a combination of the two. The Committee also whether any such legislation exists. It should be noted that, in the view of the Committee, Article 15 applies to all persons with disabilities regardless of the nature and origin of their disability and irrespective of their age. It thus also covers both children and adults who face particular disadvantages in education, such as persons with mental disabilities. According to the report, children with disabilities attend mainstream schools to the extent possible. Accordingly, schools receive help to cater for pupils with special needs. During the 2003-2004 school year 20% of pupils with a diagnosed disability were integrated into mainstream primary and secondary schools and the aim is to increase the percentage. Children with disabilities who cannot attend mainstream education are educated in special education primary and secondary schools, pre-vocational secondary education (VMBO) and practical training. Pupils are assessed by an independent committee, which determines their educational needs. Parents can then opt for a special school or a mainstream school that is prepared to accept them and provide special support facilities. The introduction of the 2002 personal Budget (Special Needs) Act provides a personal budget to help parents make their choice between the two systems since the financial assistance is allocated to the school.



page 504

The Committee notes from another source1 that, at least with respect to children with intellectual disabilities, mainstreaming though possible remains a rather difficult option. In particular, as a consequence of the lack of adequate services, children with intellectual disabilities attend rather special than mainstream education (in 2003 16,000 pupils were in special education against 900 in mainstream). According to the same source, a number of children are excluded from any education and children with autism are for example the largest group who do not attend school. The Committee asks for the Government’s comments on this. It notes that the system remains largely non inclusive for children with disabilities. It further recalls that education is a basic right for all children and should there be children denied of any educational provision on the grounds of his/her disability, this would give rise to a finding of non conformity. In order to evaluate the effectiveness of mainstreaming it asks again that the next report to provide information on attendance in mainstreaming compulsory and upper secondary schooling, as well as whether the educational offer in both mainstreaming and special education matches with demand. It also asks information on case law and complaints brought to the appropriate institutions concerning discrimination in access to education. The report does not indicate to which extent general teacher training include courses in special needs education. The Committee notes from another source2 that teachers receive only limited training for children with intellectual disabilities and in-service training is optional. The Committee asks what measures have been taken to remedy the situation. Vocational training The Committee notes that mainstreaming also applies to secondary vocational education and higher university and non-university education. Since there are no special education institutions for these levels of education, mainstream institutions are under the obligation not to discriminate against persons with disabilities and to make the necessary adjustments to allow them access. This obligation has been strengthened by the Equal treatment (Disabled and Chronically Ill People) Act entered into force in 2003, which covers training and higher education. The right to equal treatment applies not only to classes, but also to work placements, taking exams and getting vocational guidance. Secondary vocational institutions receive funding for students with disabilities. Since 2002 higher education institutions have received funding to improve access for disabled students. Additional material facilities are available under the Work and Income (Capacity for Work) Act. In the context of the policy for the reintegration of people who are unfit for work, vocational training is one of the alternative options along with counseling and other forms of support. Currently, the Employee Insurance Agency (UWV) is responsible for reintegrating people claming incapacity benefits, but the reintegration services are purchased by private agencies. The UWV remains responsible for providing additional services which enable the persons to perform effectively in the workplace, such as transport, personal support, startup capital, subsidies for adjustment in the workplace. Persons with severe disabilities can also participate in vocational training organized by specialized institutions.

1

EUMAP (EU Monitoring and Advocacy Programme of the Open Society), Right of People with intellectual disabilities: access to education and employment, Summary Report The Netherlands, 2005.

2

Ibid.



page 505

The Committee asks for information to be provided in the next report on the effectiveness of the measures taken with respect to vocational training, in particular the number of persons with disabilities attending secondary vocational and higher education and the other forms of training available, the extent to which the training offer matches the demand, as well as the impact of training on the subsequent integration of persons with disabilities in the labour market. The Committee notes from the report that under the 2003 Equal Treatment (Disabled and Chronically Ill People) Act complaints may be filed with the Equal Treatment Commission. This is a non-judicial body whose decisions are not binding but are usually complied with and followed by courts in subsequent legal proceedings. As regards higher education, the report indicates that out of the four complaints filed with the Equal Treatment Commission, two decisions found that there had been discrimination. Legal proceedings can always be brought in front of civil courts. Pending receipt of the information requested, the Committee defers its conclusion. Paragraph 2 – Employment for persons with disabilities The Committee takes note of the information provided in the Dutch report. The Committee observes that, although requested, there is no information in the report on the number of persons with disabilities of working age, those in employment and those unemployed. It recalls that, in the last report, it was stated that in 1999 there were 1.1 million people with disabilities, of whom 33.1% were in employment. The Committee asks to be systematically provided with such figures. Non-discrimination legislation The Committee notes from the report that anti-discrimination legislation, the Equal treatment (Disabled and Chronically Ill People) Act, entered into force in 2003. The act explicitly prohibits direct and indirect discrimination in employment and vocational training on the ground, inter alia, of disability. With regard to employment, the Act prohibits discrimination at every stage: placement, recruitment and selection, conclusion of an employment contract, terms and conditions of employment, promotion, training and termination of contract. The Committee recalls that non-discrimination legislation must provide for the adjustment of working conditions (reasonable accommodation) in order to guarantee the effectiveness of non-discrimination legislation in the field of employment. It notes that the Dutch antidiscrimination legislation contains this obligation, unless it imposes a disproportionate burden. Individuals who feel discriminated may file complaints with the Equal treatment Commission. This is a non-judicial body whose decisions are not binding but they are usually complied with and followed by courts in subsequent legal proceedings. Individuals can also bring cases before the civil courts and there is a shift in the burden of proof. In order to assess whether the right to non-discrimination in employment is effectively guaranteed for persons with disabilities, the Committee asks the next report to indicate how reasonable accommodation is implemented in practice, whether there is any case law on the issue and whether it has prompted an increase in employment of persons with disabilities in the open labour market.



page 506

Measures to promote employment There must be obligations on the employer to take steps in accordance with the requirement of reasonable accommodation to ensure effective access to employment and to keep in employment persons with disabilities, in particular persons who have become disabled while in their employment as a result of an industrial accident or occupational disease. The Committee refers to its conclusion under Article 15§1 as far as the measures to promote reintegration are concerned. Young people who become disabled before entering the labour market benefit from an appropriate scheme, the Invalidity Insurance (Young Disabled persons) Act (WAJONG), which provides them with entry into regular jobs, sheltered employment and other forms of support. The Committee observes from another source1 that there are in the Netherlands arrangements to allow persons with disabilities to work on the open market, such as supported employment and subsidies for employers. No official quota is reserved to this group, but employers are urged to employ on a voluntary basis persons with disabilities as 2% of their work force. These measures appear to benefit in a limited manner persons with intellectual disabilities, whose presence in the open market is small. The Committee asks the next report to provide detailed information on the measures taken in the open market for all disabled people, including the number or percentage of those employed through them. Under the 1998 Sheltered Employment Act, sheltered employment facilities are reserved for those persons who, due to their disability, cannot be integrated into the open labour market. The eligibility assessment takes into consideration the reduced productivity as well as the need for alterations of the workplace and supervision. Local authorities are responsible for creating as many jobs as possible for people who have been assessed as eligible. According to the report, in 2004 90% of those eligible worked in the main company offering sheltered employment, 9% were seconded to a regular employer, and 1% were employed by a regular employer. The report also indicates that not all local authorities fulfilled their obligation and that a revision of the legislation is under study. Working conditions and pay in sheltered employment are defined in the collective agreements, as for any other worker. The Committee notes that sheltered employment is well established and in conformity with the requirements of Article 15§2; nonetheless, it asks the next report to indicate the number of beneficiaries of the system, as well as the rate of progress into the open market, which seems very low2. Pending receipt of the information requested, the Committee concludes that the situation in the Netherlands is in conformity with Article 15§2.

1

EUMAP (EU Monitoring and Advocacy Programme of the Open Society), Right of People with intellectual disabilities: access to education and employment, Summary Report The Netherlands, 2005.

2

Ibid.



page 507



page 508

PRODUCTION z5



page 509



page 510

logoocw

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag

Den Haag

Ons kenmerk

28 augustus 2006

PO/ZO/06/31958

Onderwerp

Groei van het (voortgezet) speciaal onderwijs

De groei van het (voortgezet) speciaal onderwijs ((V)SO) is het afgelopen jaar regelmatig onderwerp van gesprek geweest. Vooral de ontwikkelingen in cluster 4 baren zorgen. Aan de Kamer is daarom toegezegd nader onderzoek te doen naar de ontwikkelingen en de achtergronden in het aantal leerlingen met een indicatie voor plaatsing in het (V)SO of inschrijving in het regulier onderwijs met een leerlinggebonden financiering (LGF)/ ‘rugzak’. Dit onderzoek is intussen afgerond en heeft geleid tot de volgende drie rapportages, die bij deze brief zijn gevoegd: • Notitie Ontwikkelingen deelname speciaal onderwijs, uitgevoerd door Centerdata (universiteit van Tilburg) in samenwerking met de directie Primair onderwijs van het departement. • Toename leerlingen met gedragsproblemen in primair en voortgezet onderwijs. Een NederlandsVlaamse vergelijking, uitgevoerd onder regie van de Beleidsgericht onderzoek Primair Onderwijs (BOPO) door de Katholieke Universiteit Leuven en de Rijksuniversiteit Groningen. • De groei van de deelname aan cluster 4: opvattingen over oorzaken en groeibeperkende maatregelen van de Landelijke commissie toezicht indicatiestelling (LCTI). Naast deze rapporten zijn voor de analyse van de groeiproblematiek zijn ook een aantal andere, eerder verschenen rapporten van de LCTI van belang. Het betreft: • Kanttekeningen bij de groei van de deelname aan cluster 4. Dit onderzoek is op 30 november 2005 aan de Tweede Kamer gestuurd (Kamerstukken II, 2005/ 06, 27728, nr. 87). • Het Advies van de LCTI over 2005, vastgesteld in maart 2006. Ook dit advies is bij deze brief gevoegd. Voordat wordt ingegaan op analyse en achtergrond van de groei, wordt eerst een overzicht gegeven van de kwantitatieve ontwikkelingen. Deze zijn afkomstig uit de notitie Ontwikkelingen deelname speciaal onderwijs. Na een algemeen overzicht wordt ingezoomd op de ontwikkelingen per cluster. De analyse is uitgevoerd voor de clusters 2, 3 en 4. Cluster 1 is vanwege de afwijkende systematiek buiten beschouwing gelaten. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Rijnstraat 50, Postbus 16375, 2500 BJ Den Haag T +31-70-412 3456 F +31-70-412 3450 W www.minocw.nl



page 511

blad 4/19

met ernstige spraakmoeilijkheden (ESM) is in 81% van de dossiers overeenstemming over het besluit. Uit het onderzoek naar de uitvoering van de indicatiestelling is naar voren gekomen dat: • Zowel bij de indicaties voor meervoudig gehandicapte leerlingen Doof als de meervoudig gehandicapte leerlingen Slecht horend voldoen veel leerlingen niet aan de criteria; • Het gebruik van de beredeneerde afwijking (baf) voor de onderwijssoorten SH en ESM erg hoog. Bij ESM is de LCTI van mening dat de baf in veel gevallen niet terecht is. Op grond van de bevindingen van de LCTI blijkt dat verbetering van de indicatiestelling door de Commissies voor de indicatiestelling (CvI’s) mogelijk is. De LCTI is hierover in gesprek met de CvI’s van cluster 2. Dit heeft onder meer geleid tot de afspraak dat de LCTI een richtlijn zal uitbrengen voor het vaststellen van een spraaktaalstoornis bij een benedengemiddeld IQ. Wat betreft het percentage beredeneerde afwijkingen voor de onderwijssoort SH is de verwachting dat dit komend jaar een stuk lager uitkomt als gevolg van de wijzigingen in de criteria die in de zomer 2005 zijn gerealiseerd, op grond waarvan ESM leerlingen in de VO leeftijd een SH indicatie kunnen krijgen. Ondanks de aandachtspunten die zijn geformuleerd is het beeld dat de indicatiesystematiek voor cluster 2 functioneert. Uit de ervaringen tot nu toe blijkt dat daar waar tekortkomingen zijn, bijsturing mogelijk is. Ontwikkelingen in cluster 3 In tabel 4. hebben we gezien dat de deelname over de gehele linie toeneemt. Dat geldt, met uitzondering van het SO aan langdurig zieke leerlingen ook wanneer wordt ingezoomd op de verschillende onderwijssoorten. Vooral in de groei van de ambulante begeleiding zijn wel verschillen tussen REC’s te zien. In onderstaande tabel zijn de geïndexeerde ontwikkelingen voor de verschillende onderwijssoorten weergegeven. Tabel 6. LG 2000

LZ 2005

2000

ZMLK 2005

2000

MG (LG/ZMLK) 2005

2000

2005

SO

100

106

100

87

100

113

100

149

VSO

100

104

100

170

100

143

100

428

AB BO

100

139

100

178

100

678

100

1643

AB VO

100

204

100

291

100

2600

-

-

Een aantal van deze cijfers behoeft verduidelijking, immers de groei van het aantal leerlingen met ambulante begeleiding in het ZMLK en MG lijkt enorm. Hoewel het aantal leerlingen is toegenomen, wordt het beeld vertekend door uit te gaan van geïndexeerde gegevens. In absolute aantallen ziet de groei er veel minder spectaculair uit. Zo is het aantal leerlingen met een ZMLK indicatie in het BO (AB BO) gestegen van 225 naar 1.526 leerlingen, in het VO van 5 naar 130 leerlingen en is het aantal MG leerlingen in het BO gegroeid van 7 naar 115. Het aantal leerlingen met AB in het BO kent nog een tweede nuancering van de groei. Voor de vaststelling van het aantal leerlingen met een handicap in het regulier onderwijs voor de invoering van LGF is uitgegaan van het aantal ambulante begeleide leerlingen. Dit waren leerlingen die tenminste



page 512

PRODUCTION z6



page 513



page 514

THE EUROPEAN SOCIAL CHARTER

The Netherlands' Nineteenth Report, including the Ninth Report on the 1988 Additional Protocol

for the period 1 January 2001 - 31 December 2004



page 515

ARTICLE 15: THE RIGHT OF PHYSICALLY OR MENTALLY DISABLED PERSONS TO VOCATIONAL TRAINING, REHABILITATION AND SOCIAL RESETTLEMENT

Paragraph 1: Vocational training arrangements for the disabled "With a view to ensuring the effective exercise of the right of the physically or mentally disabled to vocational training, rehabilitation and resettlement, the Contracting Parties undertake: to take adequate measures for the provision of training facilities, including, where necessary, specialised institutions, public or private." Question A Please indicate the criteria applied to grant disabled status and give an estimation of the total number of disabled persons as well as the number of disabled persons of working age. Question B Please describe the measures taken to give effect to this Article, in favour respectively of physically and mentally disabled persons through vocational training within the framework of general schemes, wherever possible, or within specialised public or private institutions. Please provide information in particular regarding: a. assessment of the vocational skills of disabled persons (frequency, practical skills) and criteria used to assess the prospects of rehabilitation of a disabled person; b. adjustment of the methods of vocational rehabilitation in accordance with the needs of the labour market. Question C Please specify: a. the number and nature of the principal specialised institutions giving suitable training and the total number of places available; b. the number of persons undergoing such training; c. the number of staff and their qualifications. A, B, C Article 15 concerns the right of physically or mentally disabled people to access to vocational training and employment. In response to the previous report on the application of this Article, the Committee asked the Dutch government a large number of questions. The Netherlands attaches great importance to ensuring that the disabled play a full part in society. To give the Committee some idea of the Dutch measures taken to put this policy into practice, the Dutch government feels it is appropriate to answer the Committee’s questions as a whole rather than address each one individually. The general principle underlying Dutch policy is that the rehabilitation of the disabled must take place, wherever possible, on the basis of their participation in society on an equal footing with non-disabled people. With regard to the policy areas covered by Article 15, the following strategies are adopted.

The Netherlands’ Nineteenth Report



page 61

page 516

Equal treatment The Dutch Constitution does not permit discrimination on the grounds of religion, belief, political opinion, race or sex or on such grounds as age or disability. This fundamental right is enshrined in the Equal Treatment (Disabled and Chronically Ill People) Act (WGBH/CZ), which prohibits both direct and indirect discrimination on the grounds of disability or chronic illness. Indirect discrimination is permitted only if it can be “objectively justified”. This Act came into effect on 1 December 2003 and for the time being covers only the areas of employment and vocational training. Other policy areas such as public transport and housing will be brought within the scope of the Act at some point in the future. The Dutch government reported on this legislation in its previous report on Article 1 (see the Netherlands’ 18th report). The Equal Treatment (Disabled and Chronically Ill People) Act does not define the terms “disability” and “chronic illness”, since the key factor is not whether someone is disabled or is suffering from a chronic illness, but that there is discrimination against that person because of an actual or alleged disability or chronic illness. The individual situation determines whether someone is hindered because of his/her disability or chronic illness. With regard to employment, the Act prohibits discrimination on the grounds of disability or chronic illness at every stage: placement, recruitment and selection, conclusion of an employment contract, terms and conditions of employment, promotion, training and termination of contract. The right to equal treatment inevitably entails the obligation to make effective alterations, when asked to do so, to enable disabled and chronically ill people to play a full part in society. If these alterations are not made, this constitutes unjustified discrimination under the Equal Treatment (Disabled and Chronically Ill People) Act. However, these measures do not need to be put in place if they impose a disproportionate burden. The Equal Treatment (Disabled and Chronically Ill People) Act is also applicable to vocational training. The right to equal treatment applies not only to taking classes, but also to doing a work placement, taking exams and getting vocational guidance. Every establishment that offers vocational training (public or private, publicly or privately funded) must abide by this. Vocational training within the meaning of the Equal Treatment Act (WGB) is education intended to help people enter and function effectively within the labour market. This specifically refers to general and vocational secondary education and university and nonuniversity higher education. Individuals who feel that they are being discriminated against in the area of employment, vocational training or public transport because of a disability or chronic illness have two legal avenues they can pursue: - They can file a complaint with the Equal Treatment Commission, which will investigate free of charge and decide whether there has been any unjustified discrimination. The Commission’s decisions are not legally binding and have no legal consequences, but they are usually complied with. If legal proceedings are instituted, the Commission’s decisions can be brought to the attention of the court. - They can also bring the matter before the civil court. Individuals can either first approach the Equal Treatment Commission and then petition the civil court, or go directly to court. The Equal Treatment Act lightens the burden of proof incumbent on the alleged discriminated party. The court will shift the burden of proof to the other party if the alleged victim adduces facts at law that give grounds for suspecting that discrimination on the grounds of disability or chronic illness has indeed taken place. The Netherlands’ Nineteenth Report



page 62

page 517

Education Dutch policy on the participation of disabled pupils and students in education aims to ensure that as many disabled pupils as possible take part in or return to mainstream education. Accordingly, mainstream schools are being helped to cater for pupils with special needs. During the 2003/2004 school year 20% of pupils with a diagnosed disability were integrated into mainstream primary and secondary schools. The aim is to increase this percentage. It is not assumed that all disabled pupils can be integrated into the mainstream schools. At primary and secondary level there are also many special facilities for pupils with special needs: special education (primary and secondary) specialising in various categories of disabilities, learning support within pre-vocational secondary education (VMBO), and practical training that leads to employment without being geared towards obtaining a specific qualification. Special education exists for the following categories: a. visual disability b. hearing disability c. mental or physical disability d. behavioural problems Institutions providing the types of education mentioned above work together, thereby forming a number of regional expertise centres. They also offer peripatetic supervision to pupils in mainstream schools. To be eligible for special education, practical training or learning support, pupils must meet nationally established criteria. An independent committee determines whether these criteria have been met and assesses the individual’s needs. In the case of pupils who are ill and/or in hospital, the school at which they are enrolled is responsible for continuing their education. The introduction of the Personal Budget (Special Needs) Act in August 2002 gave pupils with special needs, and/or their parents, a choice between mainstream education and special education. If pupils have been assessed as needing special education, they can opt to attend a special school or they can receive a personal budget (which travels with them, i.e. it is allocated to the school they attend), allowing them to look for a mainstream school that is prepared to accept them and provide special support facilities. With a view to ensuring direct entry to the labour market, particularly in the case of pupils in special secondary education and practical training, the Minister of Education supports the following activities: - the use of specific instruments for career planning and vocational orientation; - an individual development plan for each pupil undergoing practical training; - agreements with each individual pupil on the educational and employment-oriented activities to be carried out; - support from a national information and advisory centre (LIESA) for special education; - participation of schools offering special secondary education and practical training in ESF and EQUAL projects that are geared towards getting pupils into employment to enable them to gain work experience and know-how. In secondary vocational education and higher university and non-university education there are no special education institutions for young people. Institutions offering secondary vocational and higher education may not discriminate against disabled or chronically ill people in enrolment procedures, and are also obliged to make any necessary alterations, in so The Netherlands’ Nineteenth Report



page 63

page 518

far as they do not impose a disproportionate burden. These types of education come under the Equal Treatment (Disabled and Chronically Ill People) Act (WGBH/CZ), which came into force in December 2003. To date the Equal Treatment Commission has reached a decision in four cases, and in two of these ruled that there had been unequal treatment. These concerned physical access and adapting teaching methods to take into account dyslexia problems. Secondary vocational and higher education institutions do not receive any extra funding for teaching these students. In the case of secondary vocational education institutions, however, the year 2000 marked the end of a period of financial assistance, during which time they were able to develop their expertise in supporting students with a physical, mental or psychological condition, and since then the funds in question have been added to the block grant received by these institutions. As from 1 January 2006, they can also benefit from a personal budget for pupils with a disability. This was created by analogy with the personal budget for pupils in primary and secondary education. As regards higher education, practical and financial assistance has been provided since 2002 to raise awareness of and find practical solutions to obstacles encountered by students. A budget of more than €4 million was set aside for this purpose between 2002 and 2005, rising to more than €11 million for the period 2005 to 2010. Practical assistance includes the services of a Disability and Study Expertise Centre for students and higher education institutions. Various personal material facilities may be needed to enable participation in education. So far these have been provided under the auspices of the Ministry of Social Affairs and Employment on the basis of the Work and Income (Capacity for Work) Act (WIA) (previously the Disability (Reintegration) Act, REA), although the intention is to transfer this responsibility to the Minister of Education. Transport facilities for primary and secondary pupils are, however, already provided under the responsibility of the Ministry of Education. Reintegration of people who are unfit for work It is a well-known fact that the large number of people receiving incapacity benefit has been one of the main focal points of Dutch social policy for the past 25 years or so. For the past decade the government has therefore concentrated on reducing the large number of people who are unfit for work. The basic principle adopted is “work before benefits”. The government reported at length on these trends, and on the measures taken, in its previous report on Article 12. It is useful at this juncture to consider how partially disabled people are being helped to get back to work. The Employee Insurance Agency (UWV) is responsible for reintegrating people claiming incapacity benefit. Reintegration itself is privatised, however, with the UWV purchasing reintegration services on the free market for benefit claimants. There are currently more than 650 private reintegration agencies; 65% of these are small (fewer than ten employees) and the rest are large to very large. Most agencies (57%) offer their services regionally, 27% operate nationally and 16% are local. Many specialise in one or more target groups or a specific section of the market. About three-quarters of them focus on sick workers and work-disabled people. More than a third target clients on social assistance, for whom reintegration is the responsibility of the local authorities. More than a quarter of the agencies provide placement services for the unemployed and services designed to prevent unemployment. Twenty per cent deal with jobseekers who are not receiving benefit. Reintegration agencies make use of reintegration programmes offering, for example, counselling in the form of interviews or a careers guidance test, job-interview training or vocational training. To get a clear idea of what kind of support is needed, the employment expert at the UWV first formulates a reintegration strategy. Based on this the reintegration The Netherlands’ Nineteenth Report



page 64

page 519

agency contracted by the UWV then works with the client to draw up a reintegration programme that they will implement. Since 1 January 2004 people who are unfit for work have been entitled to an individual reintegration agreement. In this case the party commissioning services from the reintegration agency is the partially disabled person, not the UWV. Broadly speaking, the same rights and obligations apply. The difference is that partially disabled people with an individual reintegration agreement can choose a reintegration agency of their own accord and draw up a plan together with that agency. The UWV contracted out more than 40,000 reintegration programmes for work-disabled people in 2004. Besides purchasing these programmes, the UWV can make provisions for employees with a long-term functional condition caused by illness or disability to enable them to perform effectively in the workplace. These include: - transport facilities to convey them to and from the workplace; - personal support needed by employees in the working environment; - facilities needed to enable people to work in trial placements and take part in other activities that promote reintegration; - providing operating capital in the form of a business start-up loan for partially disabled workers wishing to be self-employed; - alterations to the workplace or portable facilities to fit out the workplace, or adapt production and working methods and the work equipment to be used (mainly tailored to individual needs); - support in the form of an interpreter for the deaf or a reading assistant. Until 1 January 2006 there were a few subsidised training institutions (EEGA, Heliomare, etc.), which were reported on in the last report on the application of Article 15. Traditionally these were institutions that focused on the medical rehabilitation and reintegration of seriously disabled people. Since the aforementioned date training courses via these institutions are no longer directly subsidised; they are now funded through a new grant scheme or through tendering by reintegration agencies. This means that trainees with serious training obstacles who belong to the target group can still attend the traditional institutions or can make use of other training institutions that fulfil the quality requirements. In 2004 approximately €221 million was spent on reintegration programmes for workdisabled people. This expenditure went partly on new programmes and partly on existing programmes started in 2002 or 2003 and still continuing in 2004. Some €272 million was spent on facilities and grants (based on the 2004 annual report of the Ministry of Social Affairs and Employment). People who became unfit for work at a young age before they could enter the labour market have their own benefit scheme, governed by the Invalidity Insurance (Young Disabled Persons) Act (WAJONG). Some of this group can work in regular jobs or sheltered employment, provided sufficient support is provided and special arrangements are made. The facilities described above are also available for these people. A specially appointed committee, the Prospect of Work Committee (CWP), and the allocation of additional budget funds ensure that extra attention is devoted to getting this group back to work. Finally, the term partially disabled is not a strictly medical concept here, but rather a workrelated concept. The degree of disability is the percentage loss of earning capacity as a result of a medically diagnosed illness or deficiency.




page 65

page 520

Sheltered employment The Sheltered Employment Act, in the form in which it has existed since 1998, offers adapted employment for people with a physical, mental or psychological disability, who would not otherwise be able to participate in the labour market. It is financed by means of central government funding to local government. Local authorities must use this to create as many jobs as possible under the Sheltered Employment Act for people who have been assessed as being eligible for the scheme. To establish whether registered jobseekers are eligible for the scheme, their degree of disability must be determined. The assessment looks at whether a work disability is serious enough to make sustained participation in the labour market impossible without recourse to the scheme. The person assessed must have considerably reduced productivity and must need alterations to the workplace and supervision on the job. Only then will he/she be regarded as eligible for the scheme and given work in sheltered employment subsidised by the local authority. The local authority uses central government funding to create jobs in sheltered employment. It can opt to implement the scheme itself within a specific municipal department, or it can appoint a legal entity to act on its behalf. People in sheltered employment are paid in accordance with the collective labour agreement for sheltered employment (people in supervised employment working for a regular employer are paid in accordance with their employer’s collective labour agreement). The vast majority of people assessed as being eligible for the sheltered employment scheme work in a company offering sheltered employment. In 2004 more than 90% of this category of workers were employed in such a company, about 9% were seconded by the sheltered employment company to a regular employer and about 1% were employed by a regular employer under a supervised working arrangement. The aim is for local authorities to fill at least 25% of new vacancies from the waiting list annually in the form of supervised working arrangements. Only a few local authorities have managed to do this in the past few years. The government is in the process of modernising the Sheltered Employment Act to enable people who are eligible for this scheme to work under circumstances that are as normal as possible. Measures are in the pipeline to increase the local authorities’ share of responsibility in implementing the scheme, create more rights for people eligible for the scheme and encourage regular employers to make jobs available for them. The Netherlands will come back to this subject in the next report.

Paragraph 2: Placements arrangements for the disabled "With a view to ensuring the effective exercise of the right of the physically or mentally disabled to vocational training, rehabilitation and resettlement, the Contracting Parties undertake: to take adequate measures for the placing of disabled persons in employment, such as specialised placing services, facilities for sheltered employment and measures to encourage employers to admit disabled persons to employment." Question A Please describe the measures taken to ensure the placement and, if appropriate, the employment of physically or mentally disabled persons (for instance quotas, financial subsidies, etc.).




page 66

page 521

Question B Please indicate the number (actual or approximate) of physically or mentally disabled persons who during the reference period found paid employment (whether in specialised institutions or not). See the report in relation to Article 15, para. 1.

Answers to questions or requests for information by the ECSR See the report in relation to Article 15, para. 1.




page 67

page 522

PRODUCTION z7



page 523



page 524

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG

Ons kenmerk

Inlichtingen bij

Doorkiesnummer

Den Haag

Onderwerp

Bijlage(n)

Uw brief

Voorstellen tot wijziging van de Wgbh/cz in verband met de uitbreiding met wonen en

2

DMO/PO-2807184

5 nov. 07

basisonderwijs en voortgezet onderwijs

Ter uitwerking van de afspraken uit het coalitieakkoord om de uitbreiding van de werkingssfeer van de Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte (Wgbh/cz) met kracht voort te zetten bieden de betrokken bewindspersonen van Wonen, Wijken en Integratie, Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en Volksgezondheid, Welzijn en Sport u hierbij een voorstel aan tot uitbreiding van de Wgbh/cz met de terreinen wonen alsmede basisonderwijs en voortgezet onderwijs. Uw Kamer heeft op 5 februari 2007 verslag uitgebracht over het wetsvoorstel tot wijziging van de Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte in verband met de uitbreiding met wonen (Kamerstukken II 2006-2007, 30859, nr. 5). Zoals in de brief aan de Kamer van 5 juli 2007 (Kamerstukken II 2006-2007, 30859, nr. 6) is aangegeven zou worden onderzocht of het voorstel van wet van de leden Smits, Rouvoet en Azough tot wijziging van de Wgbh/cz in verband met uitbreiding van de reikwijdte met het primair en voortgezet onderwijs (Kamerstukken II 2005-2006, 30570, nr 2) gecombineerd kan worden met het bovengenoemde uitbreidingsvoorstel met wonen en op die wijze de behandeling van het initiatiefvoorstel Smits, Rouvoet en Azough voort te zetten. De verzending van de nota naar aanleiding van het verslag van het bovengenoemde wetsvoorstel, werd dientengevolge enige tijd vertraagd. Het Kabinet heeft er heden mee ingestemd de voorstellen, die immers beide de uitbreiding van de Wgbh/cz betreffen, in deze fase van het wetstraject aan de Kamer aan te bieden. Daarmee wordt het initiatiefwetsvoorstel over uitbreiding naar onderwijs geïntegreerd in het al aanhangige voorstel over wonen. Bijgaand treft u naast de nota naar aanleiding van het verslag over wijziging van de Wgbh/cz in verband met de uitbreiding met wonen, ook de nota van wijziging waarin wordt voorgesteld de Wgbh/cz uit te breiden met de terreinen basisonderwijs en voortgezet onderwijs. Het initiatiefwetsvoorstel uitbreiding Wgbh/cz met primair en voortgezet onderwijs is op 29 mei 2006 ingediend door voornoemde toenmalige kamerleden. Het voorstel is voor advies voorgelegd aan de Raad van State en de Tweede Kamer heeft op 27 oktober 2006 het verslag opgesteld (Kamerstukken II 2006-2007, 30570 nr 5).

Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG Telefoon (070) 340 79 11 Fax (070) 340 78 34


Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX DEN HAAG

Ploeger and

Internetadres: Correspondentie uitsluitend www.minvws.nl richten aan het postadres met vermelding van de datum en het kenmerk van Brouwers deze vs briefthe Netherlands

page 525

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Blad

2

Kenmerk

DMO/PO-2807184

In de toelichting bij de nota van wijziging is uitvoerig ingegaan op de opmerkingen en de vragen van de Raad van State in zijn advies bij het oorspronkelijke wetsvoorstel (Kamerstukken II 2006-2007, 30570, nr. 4 Herdruk). Op de vragen in het verslag van de Tweede Kamer naar aanleiding van het initiatief wetsvoorstel inzake primair en voortgezet onderwijs, wordt in deze brief nader ingegaan. Bij de beantwoording van deze vragen is dezelfde paragraafindeling gehanteerd als in het verslag. Vragen over de paragraaf Inleiding

De leden van de CDA-fractie vragen of het niet beter is de wetgeving over het zogenoemd passend onderwijs af te wachten, gelet op de voorziene versterking van de positie van de ouders, voordat besluitvorming over de uitbreiding van de Wgbh/cz met basisonderwijs en voortgezet onderwijs plaatsvindt. Naar de mening van het kabinet is het onnodig en niet wenselijk om te wachten op invoering van passend onderwijs voordat besluitvorming over de Wgbh/cz plaatsvindt. Passend onderwijs zal inderdaad voorzien in een versterking van de positie van de ouders. Daarnaast zullen de randvoorwaarden worden geschetst waarbinnen de schoolbesturen in een regio de resultaatsverplichting passend onderwijs moeten realiseren. Maar dat betekent niet dat geen ongerechtvaardigde ongelijke behandeling kan plaatsvinden. Ook dan kan voorkomen dat scholen de onderwijsregelgeving niet op afdoende wijze toepassen en/of dat er sprake is van geringe bereidheid een gedegen onderzoek in te stellen naar de mogelijkheid van plaatsing. Met de onderhavige uitbreiding van de Wgbh/cz wordt individuele rechtsbescherming geboden zodat die leerlingen (of hun ouders/opvoeders) om een oordeel kunnen vragen bij de Commissie gelijke behandeling (CGB). Het is van belang om voor die situaties de vorm van individuele rechtsbescherming te hebben die de Wgbh/cz biedt. In dit kader wordt van belang geacht dat de ACTB naar wettelijk voorschrift in 2009 ophoudt te bestaan. Onderzocht wordt of en hoe de -door onderwijsveld, ouders en CGB zeer gewaardeerde- functie van de onderwijsconsulenten (het adviseren, begeleiden van ouders bij problemen wat betreft toelating en bemiddeling met betrekking tot een oplossing) gepositioneerd kan worden binnen de CGB.

De leden van de PvdA-fractie vragen wat de meerwaarde is van de uitbreiding van de Wgbh/cz met basisonderwijs en voortgezet onderwijs ten opzichte van het wetsvoorstel passend onderwijs. De gelijke behandeling van kinderen met een beperking in het onderwijs, kan worden belemmerd door vooroordelen en onheuse bejegening, weigering van de toelating of weigering van de benodigde aanpassing(en). Het opnemen van het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs in de Wgbh/cz helpt die belemmeringen te doen wegnemen en in de toekomst te voorkomen. In de toelichting bij de nota van wijziging is uitvoerig op de meerwaarde van de uitbreiding ingegaan. Samengevat zou de regering willen wijzen op de formele basis die wordt gelegd onder het uitgangspunt van gelijke behandeling in het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs, de individuele rechtsbescherming die met dit voorstel toeneemt en de harmonisatie met het beroepsonderwijs en hoger onderwijs. Uitbreiding betekent ook dat expliciet wordt gemaakt dat een zorgvuldige beoordeling van de scholen wordt gevraagd wanneer een leerling met een handicap of chronische ziekte om toelating of aanpassingen vraagt.



page 526


3

Kenmerk

DMO/PO-2807184

De leden van de PvdA-fractie vragen voorts met betrekking tot de grootte van de leerlingengroepen voor primair en voortgezet onderwijs of de veronderstelling klopt dat de leerlingengroep voor het primair onderwijs het grootst is, gevolgd door het aantal leerlingen dat voortgezet onderwijs volgt en een veel kleinere groep die BVE volgt. Het aantal leerlingen met een indicatie voor leerlinggebonden financiering (lgf)/ plaatsing in het (voortgezet) speciaal onderwijs ((v)so) bedraagt ca. 90.000. De totale doelgroep van de Wgbh/cz is groter, aangezien niet is gedefinieerd wat moet worden verstaan onder handicap/chronische ziekte. Bovendien biedt de Wgbh/cz ook bescherming aan leerlingen met een vermeende handicap of chronische ziekte. De criteria voor lgf/ (v)so zijn vastgesteld voor leerlingen met zware handicaps/stoornissen. Aanpassingen voor leerlingen met lichtere problematiek kunnen namelijk al binnen de zorgmiddelen van de reguliere school worden gerealiseerd. Dat sluit niet uit dat ook die leerlingen (of hun ouders/opvoeders) van mening kunnen zijn dat zij ongerechtvaardigd ongelijk worden behandeld. De basispopulatie in het basisonderwijs is groter dan die in het voortgezet onderwijs. De basispopulatie in het voortgezet onderwijs is weer groter dan die in de BVE sector. Wanneer wordt uitgegaan van prevalentie, dan kan worden verwacht dat de doelgroep in het basisonderwijs het grootst is en in de BVE sector het kleinst. Daar staat tegenover dat binnen het funderend onderwijs meer mogelijkheden zijn voor het onderwijs aan leerlingen met een handicap. Een en ander hoeft daarom niet te betekenen dat het aantal beroepen op de Wgbh/cz vanwege de grotere basispopulatie van het funderend onderwijs per definitie en naar rato groter zal zijn dan in de BVE sector.

Vervolgens vragen de leden van de PvdA-fractie in hoeverre het in de BVE sector opportuun is voor het oordeel over gelijke behandeling, gewicht toe te kennen aan de geschiktheid voor een beroep. De geschiktheid voor een beroep kan een rol spelen vergelijkbaar met de geschikheid voor een studie zoals in een casus die in 2006 is voorgelegd aan de CGB (oordeel 2006-95). In die zaak was de commissie van oordeel dat de betrokken hogeschool, mede gelet op de studieresultaten van de student over twee jaar, de verrichte aanpassingen en de aantoonbare begeleiding van de student, in redelijkheid tot het standpunt heeft kunnen komen dat de student niet geschikt was voor de studie.

De leden van de VVD-fractie vragen wat de toegevoegde waarde is van het vastleggen van een norm voor gelijke behandeling in het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs ten opzichte van de bestaande fatsoensnorm, geformuleerd in artikel 1 van de Grondwet en de normen genoemd in de Wgbh/cz De Wgbh/cz geeft een uitwerking van artikel 1 van de Grondwet voor de in deze wet genoemde terreinen. Voor terreinen die niet onder de Wgbh/cz (of een andere wet) vallen, is discriminatie op grond van handicap of chronische ziekte vanzelfsprekend niet toegestaan, onder meer ingevolge de algemene norm van artikel 1 van de Grondwet. Deze norm werkt ook tussen burgers onderling (HR 13 januari 1995, NJ 1995, 430). Met andere woorden, de burger die zich benadeeld voelt, kan voor de niet in de Wgbh/cz geregelde terreinen uitsluitend een beroep doen op de non-discriminatiebepalingen neergelegd in verdragen en in artikel 1 van de Grondwet. Zolang in de wet geregelde, meer concrete normen voor de terreinen basisonderwijs en voortgezet onderwijs ontbreken, geldt de Wgbh/cz voor deze terreinen niet en zal de rechter in ieder individueel geval de van toepassing zijnde norm moeten bepalen. Opneming van de terreinen basisonderwijs en



page 527


4

Kenmerk

DMO/PO-2807184

voortgezet onderwijs in de Wgbh/cz, die immers als aanbouwwet is bedoeld, heeft derhalve tot gevolg dat het verbod op onderscheid op grond van handicap of chronische ziekte ook voor deze terreinen in wetgeving wordt geconcretiseerd, hetgeen de rechtszekerheid dient.

Ook vragen de leden van de VVD-fractie om voorbeelden van ongelijke behandeling op de terreinen van onderwijs, vervoer, wonen, publieke dienstverlening en het aanbieden van goederen en diensten. Naast onderstaande voorbeelden zijn tal van andere voorbeelden opgenomen in “Een schijn van kans”, twee empirische onderzoeken naar discriminatie op grond van handicap of etnische herkomst (M. Gras e.a., 1996). Het kabinet verwacht dit najaar het onderzoeksrapport naar de Tweede Kamer te kunnen sturen met betrekking tot het onderwerp uitbreiding van de Wgbh/cz met het aanbieden van goederen en diensten. Daarin zijn tal van belemmeringen geïnventariseerd die mensen met beperkingen ondervinden in de sectoren horeca, detailhandel, sportvoorzieningen en bij het gebruik van internet. Verder is er op de website van de CGB (www.cgb.nl) voor de terreinen die nu onder de wet vallen veel informatie beschikbaar over de kwesties die aan de Commissie worden voorgelegd. De recentelijk door de CGB opgeleverde evaluatie “Het verschil gemaakt” biedt ook veel informatie over de aard van de aan de CGB voorgelegde kwesties. •

•

• •

Onderwijs: een leerling in een rolstoel wordt de toegang geweigerd omdat de school de organisatie van het onderwijs niet zo wil aanpassen dat de klas van de rolstoeler onderwijs volgt op de begane grond. Wonen: het weigeren van een woning door een verhuurder aan een gezin met een verstandelijk gehandicapt kind omdat de verhuurder bang is voor overlast ten opzichte van de buren. Vervoer: een visueel gehandicapte werd medio 2006 door meerdere taxichauffeurs geweigerd omdat deze chauffeurs de (geleide)hond niet in de auto wilden toelaten. Openbaar vervoer: bijvoorbeeld visueel gehandicapte treinreizigers voor wie de handicap op zichzelf geen belemmering is voor het reizen per trein, maar die vanwege hun handicap geen gebruik kunnen maken van een kaartautomaat en dientengevolge als zij het kaartje in de trein kopen eerst verhogingen moeten betalen die later worden kwijtgescholden.

De leden van de VVD-fractie en de leden van de SGP-fractie vragen wat de relatie is tussen de voorgestelde wijziging en het voorgestelde wetstraject passend onderwijs/zorgplicht, zij vragen of er sprake is van een overlap. De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen of de mening wordt gedeeld dat de uitbreiding van de Wgbh/cz met basisonderwijs en voortgezet onderwijs meer recht doet aan daadwerkelijk gelijke behandeling dan de introductie van de zorgplicht zoals de regering op termijn beoogt en zij vragen zich af waar het verschil in benadering in zit. De verplichtingen die uit passend onderwijs voortvloeien kunnen samenvallen met de verplichting tot gelijke behandeling op grond van de Wgbh/cz. De verplichtingen hebben echter een verschillend karakter. De voorgestelde wetgeving op het gebied van passend onderwijs voorziet in de randvoorwaarden waarbinnen de schoolbesturen in een regio voor alle leerlingen een passend onderwijszorgaanbod moeten creëren. De Wgbh/cz biedt de formele basis voor gelijke behandeling in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs en de individuele rechtsbescherming voor ouders/ leerlingen die van mening zijn dat sprake is van ongelijke behandeling op basis van handicap of chronische ziekte.



page 528


5

Kenmerk

DMO/PO-2807184

Ook in een systeem van passend onderwijs blijft behoefte aan de normstelling van de Wgbh/cz - zoals in de artikelen 1, 2 en 3 van die wet - en aan individuele rechtsbescherming. In het voorgestelde passend onderwijssysteem kan het geval zich voordoen dat een school, alle specifieke belangen in overweging nemende, tot de conclusie komt dat een leerling niet op de school van de keuze van de ouders kan worden geplaatst. De school houdt in dat geval de verantwoordelijkheid er voor te zorgen dat een kind op een andere school passend onderwijs wordt geboden. Toch kan het zijn dat de ouders in dat geval menen dat zij ongerechtvaardigd ongelijk behandeld zijn in het proces van passend onderwijsaanbod. Van belang daarbij is dat de bescherming van de Wgbh/cz zich ook uitstrekt over gevallen van ongelijke behandeling in het onbekostigd onderwijs (onderwijs dat niet door de overheid wordt bekostigd) en dat het om alle leerlingen met een handicap of chronische ziekte gaat, welke handicap of chronische ziekte in de Wgbh/cz niet nader wordt omschreven. De onderwijswetgeving over bijvoorbeeld lgf gaat daarentegen uit van indicaties voor ernstige gebreken, stoornissen en beperkingen die bij algemene maatregel van bestuur nader worden omschreven.

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen naar de stand van zaken met betrekking tot de Integratiewet Algemene wet gelijke behandeling (Awgb). Momenteel wordt een wetsvoorstel voorbereid, dat beoogt diverse wetten inzake gelijke behandeling te integreren. Het voornemen is de Wgbh/cz door middel van deze Integratiewet Awgb integraal op te nemen in de Awgb. De thans voorgestelde uitbreiding van de werkingssfeer van de Wgbh/cz met de terreinen basisonderwijs en voortgezet onderwijs staat aan integratie niet in de weg. De systematiek van de Wgbh/cz zal door de uitbreiding niet veranderen. Ervan uitgaande dat onderhavig wetsvoorstel eerder van kracht zal worden dan de Integratiewet Awgb, zullen de in dit wetsvoorstel opgenomen uitbreidingen van de Wgbh/cz worden overgenomen in het voorstel voor de Integratiewet Awgb.

De leden van de VVD-fractie en van de SGP-fractie vragen waarom juist voor deze uitbreiding is gekozen en niet bijvoorbeeld ten aanzien van wonen of openbaar vervoer. Gelet op het feit dat de regering nu de uitbreiding van de Wgbh/cz voorstelt op de terreinen van wonen en van basisonderwijs en voortgezet onderwijs zal alleen worden ingegaan op de vraag waarom de Wgbh/cz tegelijkertijd nu niet wordt uitgebreid met openbaar vervoer. De minister van VenW heeft het beleid inzake inwerkingtreding van de Wgbh/cz voor het openbaar vervoer uiteengezet in de brief van 17 mei 2006 aan de Kamer (Kamerstukken II 2005-2006, 29355 en 23645 nr. 29). De aanpak is gericht op inwerkingtreding van de wet medio 2010. Deze termijn heeft niet alleen te maken met de voorbereiding van de vervoersector op de nieuwe regels op grond van de wet, maar tevens met de uitwerking van de algemene maatregel van bestuur, die complex van karakter is. Deze aanpak is afgestemd met de betrokken verantwoordelijken en besproken met de CG-raad en de CGB. Een snellere inwerkingtreding zou op gespannen voet staan met de overeengekomen aanpak, en bovendien kunnen leiden tot geschillen over toegankelijkheid die nopen tot plaats- en situatiegebonden aanpassingen in plaats van strategische aanpassingen volgens het afgesproken scenario.

In antwoord op de vraag van de SGP-fractie of mogelijk meer ouders gebruik zullen maken van het recht op keuzevrijheid merkt de regering op dat hoewel er van uit mag worden gegaan dat de rechtsbescherming van de Wgbh/cz breder is dan die nu geboden wordt,toch op basis van ervaringen met de Wgbh/cz in het beroepsonderwijs en het hoger onderwijs,



page 529


6

Kenmerk

DMO/PO-2807184

wordt verwacht dat er een overzienbaar aantal oordelen zal worden gevraagd. De verwachting van de CGB is een jaarlijkse instroom van circa 35 verzoeken, waarbij opgemerkt moet worden dat niet elk verzoek tot een oordeel leidt en er enig verband is met de publiciteit rond de wet. Indien de functie van de onderwijsconsulenten, nu nog ondergebracht bij de ACTB, onderdeel zou worden van de taak van de CGB, zouden verzoeken ook door bemiddeling al tot een door de ouders beoogd gevolg kunnen leiden.

Voorts vragen de leden van de SGP-fractie of bedoeld is te constateren dat de aanwezigheid van de voorzieningenkant altijd een vereiste is voordat er een individueel recht wordt gegeven en zij vragen of die rechtspositie er niet al is of dat er extra overheidsmaatregelen nodig zijn om dit recht beter mogelijk te maken. Het kabinetsbeleid op het terrein van het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs stimuleert actief dat mensen met een beperking gelijk worden behandeld door de voorzieningen te bieden die hen in staat stellen zich naar hun mogelijkheden te ontplooien en deel te nemen aan het onderwijs. Passend onderwijs zal inderdaad voorzien in een versterking van de positie van de ouders. Maar dat betekent niet dat geen ongerechtvaardigde ongelijke behandeling kan plaatsvinden. Met de uitbreiding van de Wgbh/cz kunnen leerlingen en hun ouders die menen dat ongerechtvaardigd onderscheid is gemaakt, zich met een verzoek om een oordeel tot de CGB wenden. Deze rechtsbescherming wordt ook geboden aan personen, organisaties en instellingen die willen weten of zij door een bepaald handelen of nalaten ongerechtvaardigd onderscheid (zullen) maken. In de toelichting bij de nota van wijziging is uitvoerig op de meerwaarde van de uitbreiding ingegaan.

De leden van de SGP-fractie vragen of er wellicht kaders/richtlijnen kunnen worden gegeven wat betreft de maatregelen waarvan de CGB bij haar oordelen naar verwachting uit zal gaan Daarnaast vragen deze leden zich af wat er onder ‘redelijkerwijs’ moet worden verstaan. Deze vragen hebben betrekking op de invulling van de begrippen ‘doeltreffende aanpassing’ en ‘onevenredige belasting’ in de rechtspraktijk. Of iemand van zijn beperking belemmeringen ondervindt is echter sterk contextafhankelijk. De toets of de gevraagde doeltreffende aanpassing wel of niet een onevenredige belasting vormt houdt een weging in van enerzijds de belangen van de gehandicapte of chronisch zieke bij deze aanpassing (welke aanpassing is noodzakelijk en geschikt) en anderzijds de belangen van de wederpartij/school. In de praktijk zal naast het relevante wettelijk kader voor het onderwijs, rekening worden gehouden met factoren als de grootte van de organisatie of instelling, de noodzakelijke investeringen en kosten voor het aanbrengen van de aanpassing; de beschikbare financiële tegemoetkomingen op basis van de relevante weten regelgeving; de operationele en technische haalbaarheid van de aanpassing en de financiële draagkracht van de instelling. Uiteraard is er ruimte voor verdere rechtsontwikkeling en blijft de mogelijkheid voor de CGB en de rechter om bij hun afwegingen rekening te houden met (specifieke) omstandigheden van het geval. Vragen over de paragraaf Resultaat Wet Leerlinggebonden Financiering

De leden van de CDA-fractie vragen voor welke clusters kinderen van respondenten uit het onderzoek van de FvO/VIM 2004) “Ouders over de Rugzak, onderzoek naar ervaringen met leerlinggebonden financiering en de toegankelijkheid van het regulier onderwijs” waren geïndiceerd.



page 530


7

Kenmerk

DMO/PO-2807184

Veruit de meeste ouders die hebben deelgenomen aan het onderzoek hebben een kind met het syndroom van Down (67%). Bij 15% van de ouders heeft het kind spraak- en taalmoeilijkheden en 7% geeft aan dat hun kind een lichamelijke handicap heeft. Een aantal ouders meldt dat hun kind een andere beperking heeft zoals doof- of slechthorendheid (4 kinderen), blind- of slechtziendheid (4 kinderen), langdurige ziekte (1 kind), stoornis in het autistisch spectrum (2 kinderen) en psychiatrische problemen en/of ernstige gedragsproblemen (5 kinderen).

De leden van de CDA- fractie en van de SGP-fractie vragen of er al een samenwerkingsrelatie is tussen de ACTB en de CGB en of de ACTB volledig op moet gaan in de CGB en zij vragen welke gevolgen het wetsvoorstel heeft voor de huidige begeleidingsen bemiddelingsfunctie van de ACTB. Op dit moment is er geen samenwerkingsrelatie tussen de ACTB en de CGB. Wel heeft naar aanleiding van het voornemen de Wgbh/cz uit te breiden, een gesprek plaatsgevonden tussen de ACTB, de CGB en OCW. De CGB is van mening dat de binnen het ACTB opgebouwde kennis en ervaring met betrekking tot het adviseren van (ouders van) leerlingen en scholen goed van pas komen bij de voorziene uitbreiding van de Wgbh/cz met de terreinen basisonderwijs en voortgezet onderwijs en acht het van belang dat het bemiddelende werk van de onderwijsconsulenten ook voor de toekomst wordt veilig gesteld. Het kabinet is voornemens om met de CGB en andere belanghebbenden te onderzoeken of en zo ja, hoe de onderwijsconsulenten ondergebracht kunnen worden bij de CGB.

De leden van de SGP-fractie vragen hoe de risico’s op verschillende klachtprocedures (via ACTB en Cgb) moeten worden gezien en zij vragen naar het risico op ontwikkeling van verschillende opvattingen van de twee adviesorganen. De ACTB is een tijdelijke adviescommissie. In de Wet van 28 november 2002 tot wijziging van de Wet op de expertisecentra, de Wet op het primair onderwijs en de Wet op het voortgezet onderwijs in verband met de invoering van de leerlinggebonden financiering en de vorming van regionale expertisecentra (Stb. 2002, 631) is opgenomen dat de commissie wordt ingesteld voor drie jaar en dat een verlenging mogelijk is van ten hoogste drie jaar. Dit betekent dat de ACTB per 1 augustus 2009 naar wettelijk voorschrift ophoudt te bestaan. Er zal dan geen sprake zijn van twee adviesorganen naast elkaar.

De leden van de CDA-fractie en de VVD-fractie vragen of er overleg is geweest met het onderwijsveld en wat de reactie op de uitbreiding van de Wgbh/cz met basisonderwijs en voortgezet onderwijs is, ook ten aanzien van de plannen met betrekking tot passend onderwijs. Over het voornemen tot uitbreiding van de Wgbh/cz is met het georganiseerde onderwijsveld gesproken. De organisaties kunnen zich vinden in dit voornemen en wensen op de hoogte te worden gehouden van het proces. Met name de (specifieke) ouderorganisaties zien dit voornemen als de vervulling van een lang gekoesterde wens om de rechtpositie van ouders en leerlingen met een beperking, te versterken. Ook in de toelichting bij de nota van wijziging is hierop ingegaan.

De leden van de ChristenUnie vragen op welke wijze de overheid kan voorkomen dat een leerling zorgleerling wordt. De overheid of een school kan niet altijd voorkomen dat een leerling een zorgleerling wordt. Zo hebben sommige kinderen aangeboren aandoeningen die maken dat zij zowel thuis als op



page 531


8

Kenmerk

DMO/PO-2807184

school altijd extra ondersteuning nodig zullen hebben. Dat neemt niet weg dat scholen een belangrijke rol hebben bij het signaleren van problemen. Door tijdig signaleren en waar nodig ingrijpen, al dan niet in samenwerking met hulpverlenende instanties buiten het onderwijs, kan voorkomen worden dat de problematiek ernstiger wordt. De ontwikkeling van Zorgen adviesteams (ZAT’s) levert een belangrijke bijdrage aan betere afstemming van de zorg in en rond de school. Vragen over de paragraaf Geen ongeclausuleerd recht op toelating tot alle scholen

De leden van de CDA-fractie vragen of een wettelijk vastgelegde acceptatieplicht voor scholen wel de weg is die leidt naar passend onderwijs voor zowel alle leerlingen, met of zonder beperking. In tegenstelling tot wat in de vraag wordt gesuggereerd, komt er geen wettelijk vastgelegde acceptatieplicht voor de toelating van leerlingen met een handicap of chronische ziekte. In dit verband zijn de voornemens in het kader van passend onderwijs van belang. Passend onderwijs voorziet in een resultaatsverplichting voor schoolbesturen om voor alle zorgleerlingen die zijn ingeschreven op de school of worden aangemeld een passend onderwijszorgaanbod te bieden. Dit kan een aanbod zijn op de school waar de leerling is aangemeld maar dat kan ook een andere school binnen het bestuur zijn of een school van een ander bestuur. Uitgangspunt is dat de leerling een passend onderwijszorgaanbod krijgt. Uiteraard dient bij de formulering van het aanbod rekening gehouden te worden met de wensen van de ouders. Besturen van reguliere scholen beslissen derhalve over de toelating van een leerling, op basis van de beperkingen en de mogelijkheden van de leerling en van de beperkingen en mogelijkheden van de school. Zij behouden hun huidige recht en de vrijheid om een eigen schoolbeleid te voeren met betrekking tot de aanname van leerlingen en de bewaking van hun grondslag. In het speciaal onderwijs kan een geïndiceerde leerling overigens niet geweigerd worden.

De leden van de CDA-fractie vragen vervolgens of de door vmbo-scholen en scholen met gemengde eerste leerjaren gestelde geschiktheidseis of diploma-eis, van toepassing zou kunnen zijn en bijvoorbeeld een leerling met cluster 3 indicatie voor onderwijs aan zeer moeilijk lerende kinderen, toelaatbaar zou moeten zijn in een brugklas mavo-havo. Daarnaast vragen deze leden of insteek van inclusief onderwijs zou moeten gelden voor alle clusters, dus ook voor ernstig gedragsgestoorde leerlingen uit cluster 4. De uitbreiding van de Wgbh/cz geldt voor het hele basisonderwijs en voortgezet onderwijs. Er worden geen doelgroepen uitgezonderd. Dit betekent echter niet dat zeer moeilijk lerende leerlingen met een beroep op de Wgbh/cz kunnen worden toegelaten tot een havo-brugklas. Bij de toelating tot het voortgezet onderwijs dient de school bij de besluitvorming rekening te houden met art. 4, eerste lid, van het Inrichtingsbesluit W.V.O. Dit artikel luidt als volgt: " Onverminderd het bepaalde in artikel 3 wordt de beslissing over de toelating van een kandidaat-leerling tot het eerste leerjaar van een school voor v.w.o., voor h.a.v.o. of voor m.a.v.o., mede gebaseerd op een onderzoek naar de geschiktheid voor het volgen van onderwijs aan de school waarvoor toelating wordt gevraagd." Dit betekent dat de school zich bij de besluitvorming over de toelating van elke leerling tot de school de vraag moet stellen of een leerling in staat zal zijn de opleiding af te sluiten met een diploma. Daar zeer moeilijk lerende kinderen hiertoe niet in staat zijn, kunnen zij niet worden toegelaten tot vmbo-t en havo. Dat geldt niet alleen voor zeer moeilijk lerende



page 532


9

Kenmerk

DMO/PO-2807184

leerlingen maar ook voor leerlingen zonder handicap van wie op basis van de resultaten op de basisschool niet kan worden verwacht dat zij het niveau op de vmbo-t/ havo aankunnen.

De leden van de CDA-fractie en de VVD-fractie vragen of een juridische procedure ten aanzien van toelating tot een school, die naar aanleiding van een oordeel van de CGB wordt gestart en waarin tot een schadevergoeding wordt besloten, de verstandhouding met de school en de sfeer op school wel ten goede komt. In zijn algemeenheid zou het kunnen zijn dat in veel gevallen bemiddeling en pragmatische oplossingen de voorkeur verdienen boven een juridische strijd. In het funderend onderwijs adviseren, begeleiden en bemiddelen de onderwijsconsulenten, die momenteel bij de ACTB zijn ondergebracht. De ACTB constateert dat het werk van de onderwijsconsulenten veel problematiek afvangt welke anders formeel voor een oordeel aan de ACTB zou worden voorgelegd. De CGB heeft ook de mogelijkheid in voorkomende gevallen mediation aan te bieden. Er blijven echter kwesties over die niet tot een bevredigende oplossing komen en om een beoordeling vragen. Een goed beargumenteerd oordeel van de CGB bijvoorbeeld bij principiële vragen kan zowel in het belang van leerlingen (of hun ouders) als ook in het belang van scholen zijn. Het kan voorkomen dat na een oordeel van de CGB alsnog een schikking wordt bereikt. Daarnaast bieden oordelen van de CGB en de uitspraken van de rechter een kader van wat van een school mag worden verwacht waar het gaat om bijvoorbeeld toelating van een gehandicapte leerling of om het treffen van individuele doeltreffende aanpassingen.

De leden van de VVD-fractie vragen wat het gevolg is van het verschil van mening tussen de ACTB en de minister van OCW over het wel of niet stellen van een geschiktheideis. Van een verschil van mening tussen de ACTB en het Ministerie van OCW is geen sprake. De geschiktheidseis waar de leden van de VVD naar verwijzen, is vastgelegd in het Inrichtingsbesluit W.V.O. Deze eis geldt voor alle leerlingen. Er is geen aanleiding om deze eis voor leerlingen met een handicap anders te interpreteren dan voor andere leerlingen. Deze eis vloeit voort uit het gesegregeerde karakter van het Nederlandse stelsel voor voortgezet onderwijs, dat selecteert op basis van niveauverschillen van leerlingen (dus ook gehandicapte leerlingen). Aanpassing van het niveau en de inhoud van de opleiding op basis van de gebreken van gehandicapte leerlingen, is niet aangewezen omdat hiermee de maatschappelijke waarde van het aan de opleiding verbonden diploma in gevaar komt.

De leden van de SGP-fractie vragen hoe ver scholen moeten gaan om leerlingen onderwijs te geven waarvan het gezien verstandelijke vermogens van het kind, niet te verwachten is dat het aan (klassikaal)onderwijs kan deelnemen. Basisscholen zullen per leerling moeten bezien wat de mogelijkheden van de leerling en van de school zijn. Dit is afhankelijk van de specifieke omstandigheden van het geval. Zowel de verscheidenheid in de mogelijkheden van de leerlingen als van de scholen is groot. Zoals in eerdere vragen al aan de orde is geweest, liggen de randvoorwaarden in het voortgezet onderwijs besloten in het Inrichtingsbesluit W.V.O. De verwachting is dan ook dat het voorliggende voorstel tot uitbreiding van de Wgbh/cz met het onderwijs als bedoeld in de WPO en de WVO, niet leidt tot een verzwaring van de taken van de scholen. Onderhavige uitbreiding betekent wel dat expliciet een zorgvuldige beoordeling van de scholen wordt gevraagd wanneer een leerling met een handicap of chronische ziekte om toelating (of aanpassingen) vraagt.



page 533


10

Kenmerk

DMO/PO-2807184

Vervolgens vragen deze leden of de rechten van kinderen met lichamelijke handicaps gelijk zijn aan die met (zware) verstandelijke handicaps of dat de voorgestelde uitbreiding van de Wgbh/cz onderscheid in gelding voor deze groepen maakt. Iedere leerling met een handicap of chronische ziekte geniet bescherming op grond van dit wetsvoorstel. Er wordt daarbij geen onderscheid gemaakt tussen handicaps of naar de mate van handicaps. Of iemand van zijn beperking belemmeringen ondervindt is immers sterk contextafhankelijk. Er zijn verschillende gradaties van handicap en/of de ziekte van een leerling en verschillende schoolgebonden factoren. Het type aanpassing zal daardoor per geval specifiek op de leerling en de school moeten worden afgestemd.

De SGP-fractie wil in dit verband ook vernemen of een duiding van een minimum aan cognitief en sociaal functioneren wellicht wenselijk is. Elke leerling heeft recht op onderwijs dat aansluit bij zijn behoeften en mogelijkheden zodat optimale ontwikkeling kan worden gerealiseerd. Dat geldt ook voor leerlingen met een (ernstige) handicap. Om dit te realiseren zijn in de onderwijswetgeving voorzieningen getroffen als de inrichting van het (v)so en de lgf voor de gehandicapte leerling in het reguliere onderwijs. In principe kan dus voor alle leerlingen een passend onderwijszorgaanbod worden geboden. Dat betekent niet dat een zwaar gehandicapte leerling altijd op de (reguliere) school van voorkeur van de ouders kan worden geplaatst. Het is denkbaar dat het ook met lgf voor een school niet mogelijk is om het onderwijs aan een leerling te bieden. Per leerling zal de school moeten beoordelen welke aanpassingen nodig zijn om het onderwijs te verzorgen en of zij die aanpassingen kan realiseren. Wanneer de school van mening is dat het een onevenredige belasting zou vergen om het onderwijs te realiseren en zij laat de leerling op grond daarvan niet toe, dan kunnen de ouders voorzover zij menen dat ongerechtvaardigd onderscheid is gemaakt, een oordeel vragen aan de CGB.

Tot slot vragen deze leden inzicht in het aantal en de aard van de adviezen van de CGB in het kader van de beroepsopleidingen. Ten behoeve van dit inzicht zijn zeven oordelen in 2006 (nrs. 59, 60, 81, 90, 95 132, 237) van de CGB met de grond handicap/chronische ziekte in relatie tot beroepsonderwijs en hoger onderwijs nader beschouwd. De oordelen bieden inzicht in de inhoud en de grenzen van het begrip doeltreffende aanpassingen. Bij twee oordelen werd (deels) verboden onderscheid vastgesteld en bij vijf werd geen onderscheid vastgesteld. Van de zaken waarbij onderscheid werd vastgesteld ging het in een van de gevallen om een universiteit die in strijd met de Wgbh/cz in een brief aan een spastische student een specifieke selectie eindtermen opnam waarbij in relatie met de handicap werd opgemerkt dat die voor de student een probleem konden zijn. In een ander geval spande een onderwijsinstelling zich onvoldoende in om een passende stageplaats te vinden voor een studente met rugklachten terwijl de klachten van de studente ook niet zorgvuldig waren onderzocht. Voor de grenzen van het begrip doeltreffende aanpassingen zijn de vijf overige oordelen bepaald informatief. Zo is de CGB van oordeel dat van een school wel doeltreffende aanpassingen gevergd kunnen worden die gerelateerd zijn aan deelname aan het onderwijs, maar dat niet van hen gevergd kan worden ondersteuning te bieden bij dagelijkse levensverrichtingen (verwijderen van slijm/speeksel uit mond/luchtwegen) of hulp voor persoonlijke verzorging (assistentie bij toiletgang).



page 534


11

Kenmerk

DMO/PO-2807184

In een andere zaak betrof het een WO-student diergeneeskunde, die leed aan een chronische ziekte maar in de procedure verzuimde concreet aan te geven welke aanpassingen nodig waren. De CGB oordeelde dat dit initiatief wel van de klager verwacht wordt. In een andere van de vijf zaken was de commissie van oordeel dat de betrokken hogeschool, mede gelet op de studieresultaten van de student over twee jaar, de verrichte aanpassingen en de aantoonbare begeleiding van de student, in redelijkheid tot het standpunt heeft kunnen komen dat de student niet geschikt was voor de studie. In een zaak waarbij een gehandicapte student niet werd toegelaten oordeelde de CGB dat gebleken was dat de student niet voor de opleiding geschikt was en dat de vraag over doeltreffende aanpassingen niet beantwoord hoeft te worden. In de vijfde zaak, tenslotte, oordeelde de CGB dat de school wel een gesprek met de student had moeten aangaan, maar dat de feiten geen vermoeden van onderscheid opleverden. De Commissie heeft naar aanleiding van die zaak wel aanbevolen om zowel medewerkers als studenten te informeren over de wijze waarop verzoeken om aanpassingen voor studenten met een handicap of chronische ziekte, moeten worden afgehandeld. Vragen over de paragraaf Financiën

De leden van de PvdA-fractie en van de VVD-fractie vragen de financiële kaders te schetsen die nodig zijn om het lesgeven aan gehandicapte kinderen ’redelijkerwijs’ mogelijk te maken en zij vragen of de regering van oordeel is dat de huidige kaders hiervoor toereikend zijn Binnen het funderend onderwijs is al sprake van een uitgebreide voorzieningenwetgeving om het onderwijs aan leerlingen met een handicap te verzorgen. Verder constateren Smets en Hover in hun evaluatierapport van 2005 dat een groot en toenemend deel van de potentiële doelgroep van de wet al bediend wordt binnen de huidige zorgstructuur. Bovendien hoeven veel aanpassingen, zoals al eerder gezegd, geen of weinig geld te kosten. Voor de uitbreiding van het werkingsgebied van de wgbh/cz met basisonderwijs en voortgezet onderwijs zijn dan ook beperkt extra middelen nodig. Het wetsvoorstel voorziet in individuele rechtsbescherming in de situatie waar leerlingen/ouders van mening zijn dat zij ongerechtvaardigd ongelijk worden behandeld op basis van handicap/chronische ziekte. Voor mogelijke uitbreiding van de werklast van de CGB worden uiteraard wel extra middelen beschikbaar gesteld

De leden van de PvdA-fractie vragen of met “zorgbudget” alleen de LGF wordt bedoeld of ook andere zorgmiddelen. Ook vragen zij een nadere onderbouwing hoeveel financiële middelen momententeel voor deze leerlingen beschikbaar zijn en of dit voldoende is voor scholen om de maatregel uit te kunnen voeren. De onderwijswetgeving voorziet in extra middelen voor leerlingen die extra zorg/ondersteuning nodig hebben. Enerzijds betreft het de eerste lijnsvoorzieningen in het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs: de samenwerkingsverbanden weer samen naar school met speciale scholen voor basisonderwijs (sbo) en de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs met het leerwegondersteunend (lwoo) en praktijkonderwijs (pro). Naast middelen voor leerlingen in het sbo, lwoo en pro ontvangen de samenwerkingsverbanden een zorgbudget voor leerlingen die niet worden geplaatst in het sbo/ lwoo/pro maar die wel extra ondersteuning nodig hebben. Daarnaast zijn er extra middelen beschikbaar voor leerlingen in het (voortgezet) speciaal onderwijs en leerlingen met een leerlinggebonden financiering in het regulier onderwijs. Om een indicatie te geven: alleen al voor het speciaal onderwijs en de leerlinggebonden financiering is jaarlijks een jaarbudget



page 535


12

Kenmerk

DMO/PO-2807184

van € 920 mln beschikbaar. Zoals hierboven reeds vermeld is het, mede gezien de bestaande zorgstructuur, de verwachting dat de meerkosten beperkt zullen zijn.

Vervolgens vragen deze leden of er door de VNG extra middelen worden uitgetrokken (voor leerlingenvervoer en huisvesting) wanneer het wetsvoorstel wordt aanvaard. De uitbreiding van de Wgbh/cz leidt naar verwachting op basis van de onderzoeken die in opdacht van het Ministerie van OCW door bureau Smets en Hover uitgevoerd zijn, niet tot hogere kosten voor gemeenten voor leerlingenvervoer en huisvesting. Sinds de invoering van lgf volgen al heel veel leerlingen met een handicap regulier onderwijs. Reguliere scholen bevinden zich in het algemeen dichter bij de woonplaats, waardoor geen grote kostenverschuivingen voor leerlingenvervoer te verwachten zijn. Klaarblijkelijk was het mogelijk om met de voorzieningen die lgf biedt leerlingen een plek te geven in het regulier onderwijs. Voorts is het niet de verwachting dat met de Wgbh/cz een grote verschuiving van leerlingen van het (v)so naar het regulier onderwijs zal plaatsvinden.

De leden van de VVD-fractie en de SGP-fractie vragen op basis van welke argumenten en berekeningen wordt verwacht dat uitbreiding niet veel extra kost, aangezien zij van mening zijn dat als naar verwacht, meer leerlingen deelnemen aan regulier onderwijs, dit toch extra geld kost. In de effectstudie toepassing Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte in primair en voortgezet onderwijs (2005) wordt geconcludeerd dat de meerkosten beperkt zijn. Argumenten die hiervoor worden genoemd zijn het beperkte aantal leerlingen dat naar verwachting met een beroep op de Wgbh/cz toelating tot een (reguliere) school zal claimen. Verder dragen de ontwikkelingen die met de lgf-wetgeving in gang zijn gezet op het gebied van flexibilisering in het aanbod voor leerlingen met een handicap bij aan de verwachting dat meerkosten beperkt zijn. De verwachting is verder dat uitbreiding niet zal leiden tot een grote verschuiving van leerlingen van het (v)so naar het regulier onderwijs met een lgf. Bovendien is een leerling met een lgf in het regulier onderwijs niet persé duurder dan wanneer die leerling naar het (v)so gaat. Voorts kan worden opgemerkt dat de gelijke behandeling van leerlingen met een beperking niet altijd geld hoeft te kosten. Zo kost het bieden van extra tijd aan leerlingen voor het maken van toetsen de school geen geld. Ook waar het gaat om bejegening van leerlingen met een beperking gaat het niet om de kosten die gemaakt moeten worden, maar om de attitude van scholen.

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen of met onderbouwing kan worden ingegaan op de schijnbare tegenstelling die geschetst wordt. Enerzijds dat van dit voorstel extra druk uitgaat op de aanvraag van voorzieningen en anderzijds dat het rapport Smets en Hoovers wijst op het niet leiden tot aanmerkelijke kosten bij de invoering van het LFG terwijl de kosten toch zijn toegenomen. In augustus 2003 is de lgf-wetgeving van kracht geworden. Dit heeft ertoe geleid dat inmiddels meer dan 30.000 leerlingen met een handicap of chronische ziekte regulier onderwijs volgen met een lgf. Ook is steeds meer aandacht voor flexibiliteit in het aanbod voor leerlingen met een handicap. Zo worden aparte klassen in het voortgezet onderwijs georganiseerd voor leerlingen met autisme. Deze investeringen met de invoering van lgf en de flexibilisering die in gang is gezet in het onderwijs aan leerlingen met een handicap ondersteunen deels de verwachting dat de Wgbh/cz tot beperkte meerkosten leidt. Ook de



page 536


13

Kenmerk

DMO/PO-2807184

ervaring met de Wgbh/cz in het beroeps- en hoger onderwijs ondersteunen die verwachting. Geen van de oordelen van de CGB naar aanleiding van een verzoek, heeft geleid tot grote financiële consequenties.

De leden van de fractie van de ChristenUnie vragen of de gelijke toegang tot Hoger Onderwijs (HO) op dit moment afdoende geregeld is, en zij vragen of het correct is dat de Wgbh/cz van toepassing is voor studenten in HO ? Het Hoger Onderwijs valt reeds onder het werkingsgebied van de Wgbh/cz. Naast de gelijke behandeling van gehandicapten en chronisch zieken bij de toegang tot het hoger onderwijs, die in beginsel ook op gond van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek gold, legt deze wet een verplichting op aan de onderwijsinstellingen om geschikte, noodzakelijke aanpassingen in het onderwijs te realiseren. Dit voorzover zij geen onevenredige belasting vormen voor de instelling. Uit de evaluatie van de Wgbh/cz zou pas kunnen blijken of de toegang tot het (hoger) onderwijs met de mogelijkheden van deze wet afdoende is verzekerd. Vragen over de paragraaf Artikelsgewijs Artikel II

De leden van de SGP-fractie vragen over de datum van inwerkingtreding of de constatering klopt dat de strekking van de opmerking van de Raad van State over de inwerkingtreding niet duidelijk genoeg was, omdat aanwijzing 178 spreekt over de tweede maand in plaats van de derde maand. De regering streeft naar inwerkingtreding per 1 augustus 2009. Reden hiervoor is dat de ACTB met ingang van die datum vervalt. Van de zijde van de regering mag de benodigde inzet worden verwacht dat de Kamerbehandeling tijdig kan plaatsvinden. De Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport,

dr. J. Bussemaker

De Minister voor Wonen, Wijken en Integratie,

drs. C.P. Vogelaar

De Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,

S.A.M. Dijksma



page 537



page 538

PRODUCTION z8



page 539



page 540

o v. ,

HOME

d.,. , it .

Cont , ct

Help

I

T ~E f WO O ROE"

B" noh. ,. pport. n VW S

D. VWS· .. cto , . n

Cor e

Geh'ndicapten'orQ

felten en cijle "

V. " to nd.I' lk. bep e rl< ,nQ.n

Mensen met verstandelijke beperkingen F.it.n .n c ljf• • t

Zorgaanbod en -capac~e~ • Ondersteunlnq woon/unC\Ie • 2. Ondersteunlnq d~qbestedlnqfunC\le

Ca p. cile itso ntMkh lln, van h.. l lo.,aanbod H,er ""'d1 u de ~erngeg ....ns over de c~pa.;ttattsontwi~ ~ehng van het zorg~~nbod '" de '/G.s eetor WOflen en d~gbeSled"'9 Oo~ ""Old! "'g egaan op da o_~ ~eling van het pernoneels beSland

O n d. rst. u ni n llwoo nfu n cti. TilbeI 2. gftft lie ortooook~elIng van lie c"!'acl d ran z - ' de irII r _ . onslelir'98" iIs lie 9l' Z"'~ t ehtliz e ~ (g.!'s) wee< _ de penode 2aD-2Q)ol Pf'ocenluMl st ~ 'l! de irIIr ~"",, ~l e cap ~cile~ in de ""'s1~~ me! 2 proc." en de $........... ~I. cap;ocil e~ met

r._t.

blJn~ ~

proce
_

-

( _' CD«ZAi<1'

I

_ ) "01

~",~_. (1fIOO-lIIO#)

'""",

" .3<0

178!:JJ

54 .6~)

Tolaal

~netles

worden twee

ondarscmlldan

Spre iding untaJ toegelaten plaa_n In ..... o ...... on;.. n i ng ~n F'9W" 1 ged de Sjl<e6ng [email protected] lIE'! a~a1 loeg.elil.M plail s an in \WOfMIOf1...-..gen III de ~ seclOf Oailde¥ !Jel'ilfIdocilpten. gez..........-.g.nda I. htli••n _ 'I'Olwassenen en gez..._rwangende le/>ulze n _

""'amur.

~ in de re n

•

F_I: ~>HtrI .... 1>ffH~I'-f1
"'" "'" '"'' 35"'" 245 ".., '"'' 2 >33 "'"' 2."" 2'" 2 % "" ,,,,, tezai ,..... ""'"

AJgemene ...stellongen·

Hlerb~

18 418 18.276

SS.9al SS.9:J2

• ~~ 1{)1}4 _.~ cl}lNo

• ","1'''~'''*'''''~M VOO' ... . . """"11 ~"f>doc_.

I'G-#ctw _ . ~ fP*< I _

1(03)

lie NiIIlonale ~I,s Volhqezondheld fune,," WOflen

C ap"e~e~

ssnesssasn

-.e'stan d.I""

De spreidlng van het u ntal pl,il s en per \lenduonnd """",ners loop! van IUlm 16 tot 70 In 14 .....n de 32 AWBZ· ,aglo·, z~ n e' tu...n d. :I) en 40 pl. iIIs en per tlendUlzend II'IWllners In negen 'eglo', z~n er tussen de 20 en:l) plaillsen . De reglo" met de meeete plails en z~ n ~eldoom-Zutphen en Zuid- HolI~nd Noo'd met 'espeetl....hJk 64 en 70 pl. iIIsen per tlendulzend Ir'l¥VOners Reglo', met ,elillet' _ ,nig plaills en zijn Flew land en Hugl"nden (mlnde, d~n 20 pl~at, e n pa' tlenduizend inwonern)

In het $lgnaleIln9$,~ ppOn lichl ve'stondahJ~ geh andlcapt e jonge,en met probleemgedra9 . conSlaleen hel College bouw ~le~enhuiS'roofliening en (CBl) "00' de ge speCl~ll see'd e onhoped. gogische zo'gcent.. c ap acrt e ltsle~one n "00' de (zwu ' de ra) ' a sidenlie le ~o'g. De l e lekorten wo'den veroo,zukl door een loen.rne in de "' ..g en onvoldo ende doo, st roming MU' velVOlgzo'g Doo, d. l lo. r. ike nde gegevens (}\I' " cl i~ nte nst ro me n , de Inh oud .a n de geboden ~ D rg en hel elfe el \lan de geboden zorg ontbreken, is ee n afdoende analyse . an de ca pac ite lts knelpunte n nret mogelij k {CllZ 20011

O n d. rlt . u nl n ll d 'll b ut.dingfun cti . Tabel 25 geeft een o\lerzicht va n de onlwikkaling \la n do toege laten c. pac ite it vcor kinderdag'>'erblij';en (kd'v's) on dag'>'erblij';en \loor ouderen (d'vo 's). Met ingang va n 2004 wordl de onw.ng a...... n niet langer geregietreerd. Genoemde eategorieen •• lI an ondar het a,tromurale eag ment \lan de AweZ, Het CVZ legt in do toal. ting hi......an niet I. nger do onwang \lan de eap ae i1 e ~ . asl. Den s paalt ook gean rol in do b.k oetiging Ook hel CTG reg i slree~ de o""'.ng .....n do c.pac~ e~ niat langer In de penode 2aD-20C!3 IS er s prake .....n een slijging .....n de loagalatan e ~ p ~e ~ e~ In 2OC!3 I~ ~t den groei afle ¥lakk.n r~~I ~ ' ~_. ~~

_

_

". .

~ (u !>Ul ~.);" i~~. (i tN's) ~" . ( _ . ) .. , , - _ lOOO-lI)(J3 (8toI>: e r G ~ l.

-

2001

, '" " " 11 7 ,,,'"

000',

12

Tolaal

w __

<_..

~

1000

126.1 7

_ , ._

""'~

. " ... "'"

12 9 19

HA Il

20041·)

• •

•

SpreidiMg ~~ Mt~ 1 to .g . l~t.n plUts9M lIoor dag b.st. diMgJuMetie Figuur 2 geeft ee n indruk va n da apraldlng .a n het aa nla l pl• •tsen in d.gb estedin gs\loorzieni ngen (kindardag'>'.rb lij';. n en dag\la rblij';an \loor ouderen) in d. VG· s ector O\Ier Nad arland FiiI""r 2 Spr-oKlin<; .on 1>6/ " .." d< VGo-_1w ..., A WSZ- "'~ >C'.

ro.~,.to.

p,.,tot," __
C I'"

i.

li e Natlonala Atlas Volks qez ondheld Capacltllt verstanda lijk astersssasn funette dagbe sledlnQ Hel aanla l plaalsen \IOOr d~gbesl edlng In de ve- eeet« k. nl aan s preidiMg .....n 7;2 101 16,7 pl~il s e n per lienduin nd inwon. rs. Twinl ig \I.n de 32 AWBZ· regio's bese hl~~ e n over 8101 12 pl"ats en p.r li.nduiza nd inwoMerS. One regio's besehikken over meer d"n 14 plaalsen per lienduizend ir'l¥VOners: Groningen, Drenlhe en Amstelland eM de Meerl. nden. Twee reglO'S besehlkken over minder dan 8 plaals en par lienduizend ir'l¥VOners: Z~~n Slreek Wate~and en Zulli·Oosl Br. b.nl

n.\I.1

12.!OJ

n.\I t

...

" '-fI
•

n.v .l

<_~d

bij

-*........ . "'V

r~1>eI

AantaJ a rb. id l plut u n . n ... ti:.n.m. p.rson en In de libelen 26

(&'
zs:a...o'."'v . ,oU'

AJ"""'' '

en 'll WIOf1I _

tkI "",.......... aIe """" >eningen de """"",•.-ng"" he! pet6Of'>eelsbestand 'ange~ in termon .... het

u nUI ~lIl1tsen en",, """ . anlal WO'fIc:_ "",son en. VOOf :;un is slechl s eetI sch,,""'ll besc""'b• .,. _ d. geh.le

-

, (h1_ ... ~ _ ~ J , I

200'

657se

geh~ndoc'p1enseetOfen noel

nil.,. doelgroep {z'" ooIc """" . antal ~rbeulsplul Sl!f'l '" till !Jel'lIn'''Cllplenzorg label 7 .n 8 '" Kemgeg......s z orq~riod en ·e llplICdenl

62335

n:....

919;1

n.W. \.

Tota. 1 r~_ 11: 000IM0' ~

(&wo,

PrwN!>IJ.

Vers1 . n del~ ~

HoUl _ lI_ _

-

ioa soo

... "-

2001 101 239

102.900

(lOOO-lI)(Jl)

10 1.2)9

"'" "'" n.w.I n.\ll

liB ))

Wm.'<fIIfllappo1f 0.. VWS-ooctDren1Cdre\Geh<mdicapterr: O
2006


Ploeger and Brouwers the 18 Netherlands ,",el'Sivs e 2.1, mei lllll5

«l MiM meri e

,",~ M

Volksg ez o Mdhe id, Wel lij n e n S port. Den Haa g,

..:.J ..:,;

98 653

u eeo

MeelVOudlg Tol. al

~_

page 541

• • • • • • • • • •



page 542

23.7 The Conclusions XVIII-2 of the Committee suggested non-conformity of the Dutch education system with the Charter

Recommend Documents