22 e jaargang nr. 2 - juni 2016

22e jaargang nr. 2 - juni 2016

1

T-shirt

in de maten S, M, L en XL. Afmetingen: 30 x 40 cm. 95

€ 9,

voorzijde

Grote zittende olifant in wit of zwart

ijde achterz

€ 65,00

Setje fotokaarten

€ 45,00

€ 2,50 Matriarch kaartspel

Draagtasje Ecru katoen

€ 2,50

2

€ 9,95

Het blijft maar doorgaan... Column Rob Faber

Even leek het erop dat de stroperij en het vermoorden van olifanten zou afnemen, toen de Chinese regering openlijk beloofde iets te zullen doen aan de illegale ivoorhandel. Er werden in China enkele ivoorhandelaren en smokkelaars gearresteerd. De prijs van ivoor daalde scherp. De prijs van een kilo ivoor lag op een gegeven moment hoger dan de prijs van een kilo goud. Na de bekendmaking van de Chinese autoriteiten zakte die prijs aanzienlijk. Wat maar weer eens aangeeft waar het gevaar van de moorden op olifanten vandaan komt. Later bleek dat de toezegging loze woorden waren en het moorden gewoon doorging. Er zijn mensen die denken dat China zo groot is, dat de regering niet alles kan weten. Ik ben ervan overtuigd dat op het niveau van de ivoorhandel de Chinese regering heel goed weet wat er gebeurt. Er is een gezegde dat luidt: “je kunt enige tijd alle mensen voor de gek houden. Sommige mensen kun je altijd voor de gek houden. Maar je kunt niet alle mensen altijd voor de gek houden.” Aan dit gezegde moest ik denken toen iemand van mening was dat het beschermen van olifanten geen zin had, omdat er toch te veel olifanten zijn. Ze had de “verwoestingen” zelf gezien op haar reis door Afrika. Iedereen die een beetje nadenkt weet dat het aantal olifanten in heel Afrika schrikbarend afneemt door de stroperij van de georganiseerde criminele bendes. Met wel 70% in de afgelopen 10 jaar. Ik durf te beweren dat als er natuurgebieden verwoest zijn, dit door menselijk toedoen is gebeurd en niet door olifanten. Een mens moet wel heel kortzichtig zijn om beweringen dat de verwoestingen veroorzaakt zijn door te veel olifanten voor zoete koek aan te nemen. Er wordt mij wel eens gevraagd of dit tijdschrift laat zien hoe de situatie voor de olifanten eruitziet. Ik kan daar heel kort in zijn: Nee! De redactie krijgt dagelijks vele berichten binnen over olifanten. Het merendeel is verschrikkelijk. Maar als ik in “de Olifant” laat zien hoe de situatie is, dan is het grootste gedeelte van de artikelen pure ellende. Omdat ik zeker weet dat vrijwel niemand het tijdschrift dan meer wil lezen, moeten we voor de artikelen altijd een mix kiezen van slechte, goede, leuke en interessante onderwerpen. Alleen leuke berichten opnemen (gelukkig komen die ook bij de redactie binnen) kan niet, want dan wekken we de indruk dat het wel goed gaat met de olifanten. En dat is beslist niet het geval. We willen onze lezers laten lezen wat er in de wereld van de olifanten gebeurt en hen laten lezen wat er gaande is, zodat iedereen zelf kan bepalen op welke wijze zij/hij een bijdrage wil leveren om de olifanten voor uitsterven te behoeden. Zodat ook onze klein- en achterkleinkinderen van de olifanten kunnen genieten, zoals wij dat kunnen. 33

6

8 Ivoorverbranding in Kenia Albino olifantje 22

Oli Fantje - Eind goed, al goed

in dit

6 Grootste ivoorverbranding in Kenia 8 Albino olifantje gezien in Kruger Nat. Park 10 Wat criminologen kunnen bijdragen 14 Join the Herd 16 De olifant als ultieme bladblazer 18 Gevaar voor inteelt bij de olifanten op Borneo 20 Ander gedrag leidt tot fysieke aanpassing

Internationaal Olifant Filmfestival

26 Abu & Gemunu 44

28

18 Olifant als ultime bladblazer 16 Gevaar voor inteelt bij dwergolifant

nummer

22 Groeten uit New York - Eind goed, al goed 25 Moeder schaap heeft een vreemde baby 26 Aba en Gemunu, twee kleine koningen 28 Internationaal Olifanten Filmfestival 2016 35 Ahmed de olifant keert terug na negen jaar 36 Zeldzame beelden geven hoop in Cambodja 38 Een olifantenkaravaan met een boodschap

25 Moeder schaap heeft vreemde baby

35

Ahmed keert terug na 9 jaar Olifantenkaravaan

38 55

Grootste ivoorver Geschreven door Inge Lenior

Als signaal aan stropers organiseerde Kenia op zaterdag 30 april de grootste ivoorverbranding ooit. Door de stropers werden in Afrika in één jaar tijd ruim achtduizend olifanten en ruim driehonderd neushoorns gedood. In Nairobi National Park zijn onder het toeziend oog van presidenten, activisten en natuurbeschermers, meer dan 16.000 slagtanden zijn daarbij in rook opgaan. Omgerekend ging er meer dan 100 miljoen euro aan ivoor op de brandstapel. Kenia had voor die gelegenheid ook sterren als Leonardo DiCaprio en Elton John uitgenodigd. “We willen laten zien dat ivoor alleen waardevol is voor olifanten”, vertelt Paul Udoto, directeur van de Kenya Wildlife Service, die zich inzet voor de bescherming van wilde dieren. Het ivoor had een geschatte waarde tussen de 100 en 150 miljoen euro. Op enkele stukken na, die zijn bedoeld voor educatieve doeleinden, vernietigde de Keniaanse overheid in één klap haar hele ivoorvoorraad. Een krachtig signaal richting criminelen dat het land geen halve maatregelen neemt als het gaat om de bescherming van hun dierbare olifanten en neushoorns.

Belangrijkste exporteur

De enorme hoeveelheid die is verbrand was groter dan er in totaal in de laatste

66

branding in Kenia zes jaar is vernietigd. Sinds 2011 is ongeveer 100 ton aan ivoor vernietigd door 18 verschillende landen, waaronder België, Frankrijk, Verenigde Staten, Malawi, Ethiopië en China. Ivoor is nog altijd een kostbaar goed in Azië. Voornamelijk in China, waar het ivoor per kilo meer waard was dan goud. Kenia is samen met buurland Tanzania de belangrijkste exporteur van de ivoren slagtanden van olifanten. Zuid-Afrika is de grootste leverancier van hoorn (neushoorn), India van tijgers, waarvan botten en andere lichaamsdelen erg gewild zijn. In de tussenhandel spelen Kenia, Thailand, China, Hongkong, Vietnam, India en Birma een hoofdrol. Grootste importeurs zijn China, Hongkong, Thailand en Vietnam. China steekt er met kop en schouders bovenuit als grootste speler in de ivoorhandel.

Illegaal ivoor wordt legaal verhandeld

Uit onderzoek is gebleken dat de strijd tegen de handel in wilde dieren en dierproducten effectiever kan door de aanpak te concentreren in de specifieke landen die een centrale rol spelen in de illegale netwerken. Door slechts enkele knooppunten uit te schakelen zou het grootste deel van de netwerken voor olifanten, neushoorns en tijgers worden ontregeld. Niet alle Afrikaanse landen zitten op dezelfde lijn. Namibië zei eerder deze maand de voorraad in beslag genomen slagtanden te willen veilen, vanwege de grote waarde ervan. Maar daarvoor is toestemming nodig van CITES, de internationale waakhond van bedreigde dieren en planten. Een eenmalige legale veiling van ivoor in 2008 heeft het tegengestelde effect gehad. De vraag naar ivoor is daarna sterk gestegen. Alles wijst erop dat het één grote verziekte markt is, waar illegaal ivoor legaal wordt verhandeld. En als je dat weet moet je het gewoon niet toestaan.

“In 10 jaar hebben we in Afrika maar liefst 70% van de olifanten verloren. De olifant is het iconisch symbool van ons land. Als we nu geen actie ondernemen, lopen we het risico dit prachtige dier te verliezen.” President Uhuru Kenyatta

Voorraden blijven een risico

De vraag is hoe zinvol het verbranden van grote hoeveelheden ivoor is. Volgens critici is het loze symboolpolitiek omdat het vernietigen van ivoor de prijs op de illegale markt verder opdrijft, waardoor het voor stropers juist lucratiever wordt om olifanten te schieten. Je moet het signaal afgeven dat je tegen de handel in ivoor bent en het op deze manier uit de markt halen is goed. Als de voorraden blijven bestaan bestaat het risico, zeker in Afrikaanse en Aziatische landen waar de controle niet 100 procent is, dat er steeds wat in het illegale circuit weglekt.

77

Albino olifantje gezien

Geschreven door Valentina van Dijk

Wanneer je naar de foto’s van dit kleine albino-olifantje kijkt, zou je bijna gaan denken dat je iets te diep in het glaasje hebt gekeken. Maar dit schattige roze baby-olifantje bestaat echt! Hij werd in maart onverwacht gezien door een groepje enthousiaste safari-toeristen, in het Kruger National Park in Zuid Afrika. Little Pinky, zoals hij inmiddels wordt genoemd, stond rustig met zijn moeder te drinken bij de rivier de Shingwedzi. Ondanks zijn afwijkende verschijning lijkt de kudde hem volledig te accepteren en zijn familie probeert hem instinctief zoveel mogelijk af te schermen. Volgens medewerkers van het Krugerpark blijft zijn moeder voortdurend heel dicht bij hem staan, waarschijnlijk om ervoor te zorgen dat het kleine mannetje in de schaduw kan blijven. Zeldzaam fenomeen

Het albino olifantje werd als eerste gezien door een 48-jarige toerist, die al sinds zijn prille jeugd ieder jaar een bezoek brengt aan het Kruger National Park. De man verklaarde opgewonden aan journalisten dat hij in al die jaren nog nooit eerder een albino olifant had gezien. Onder de kleinere olifanten in Azië komen albino’s sporadisch voor, maar in Afrika worden ze eigenlijk nooit gesignaleerd. Albinisme is een gevaarlijke en bijzonder nare aandoening. Omdat de huid van een Afrikaanse olifant voortdurend wordt blootgesteld aan de brandende zon, kan het gebrek aan pigment leiden tot ernstige huidproblemen.

Overgevoelig

Deze kleine olifant zal dan ook snel moeten leren om zijn gevoelige huid continu te beschermen met een heel dikke laag modder en zand. Ook zijn de ogen van een albino overgevoelig voor fel licht en net als bij mensen kan dit vroeg of laat helaas leiden tot permanente blindheid. Op de foto’s die van kleine Pinky zijn gemaakt is te zien dat hij zijn oogjes meestal dicht knijpt, wat zou kunnen betekenen dat hij nu al veel hinder ondervindt van de zon. Volgens specialisten kan bij albino’s de oogschade alleen worden voorkomen door het dragen van donkere glazen. “Dit kan bij een mens misschien een oplossing zijn, maar een olifant met een zonnebril is in de Zuid-Afrikaanse wildernis helaas geen realistische optie”, aldus een woordvoerder van het Kruger Park. “We maken ons dan ook ernstige zorgen om de overlevingskansen van dit olifantje.” 88

in Kruger National Park Topattractie

Pinky is inmiddels dé topattractie in het Zuid-Afrikaanse natuurgebied. Safaritoeristen hopen allemaal een glimp van hem te kunnen opvangen. Toch is de kans daarop nog steeds uiterst klein, want na een modderbad zal hij er vrijwel hetzelfde uitzien als zijn normale soortgenoten. Zijn roze huidskleur is alleen duidelijk zichtbaar wanneer hij in het water is geweest en de modder van zijn huid is weggespoeld.

Bescherming

Little Pinky is zich gelukkig helemaal niet bewust van de ernstige gevaren die hem boven het kleine hoofdje hangen. Hij flappert vrolijk met zijn roze oortjes en hij speelt onbezorgd in de modder, net zoals iedere andere baby-olifant dat doet. Zijn moeder omringt hem met heel veel liefde en zorg en zij wordt daarbij gelukkig ondersteund door de rest van de kudde. Hopelijk krijgt dit kleine albino-olifantje met de hulp van zijn familie toch een reële kans op een waardig olifantenleven in het National Kruger Park. In dit park zijn enorm veel dappere rangers dag en nacht aan het patrouilleren, dus wie weet krijgt dit kleine roze olifantje in deze relatief veilige omgeving toch de kans om rustig uit te groeien tot een gróte roze olifant...

“We maken ons dan ook ernstige zorgen om de overlevingskansen van dit olifantje.” Woordvoerder van het Kruger Park.

99

Wat criminologen Geschreven door Willie Tieman

Het is geen nieuws dat verschillende diersoorten, waaronder de olifant, met uitsterven bedreigd worden. De ene soort misschien nog sterker dan de andere. Het besef van het bestaan van dit probleem is al bij veel mensen doorgedrongen en velen daarvan willen er ook echt graag iets aan doen, voor zover dat in hun vermogen ligt. De stroperij, die de grootste boosdoener is, moet worden aangepakt en uitgeschakeld. Maar hoe dat dan moet gebeuren, is de grote vraag. De Amerikaanse criminoloog dr. Andrew Lemieux heeft daar zo zijn eigen ideeën over. “Stropen is een misdrijf,” zegt hij. “Maar in de praktijk wordt stropen benaderd als een overtreding tegen natuurbescherming. Dat is voornamelijk het terrein van biologen en ecologen: het monitoren van dieren, populaties en hun leefomgeving. Stropen vinden ze natuurlijk wel een enorme bedreiging, maar biologen en ecologen weten niets van criminaliteitstheorieën en -preventie, of wat daders beweegt.”

Fotografisch bewijs van stropersactiviteiten

Andrew Lemieux studeerde Biochemie en Moleculaire Biologie aan de Universiteit van Arizona. Daarna haalde hij zijn doctorsgraad in Crimineel Recht aan Rutgers University. Sinds 2010 werkt hij voor het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving (NSCR). Zijn huidige onderzoek is gefocust op verschillende elementen van ‘wildlife crime’ binnen de beschermde gebieden in Afrika. Zo ontwikkelde hij het ‘Wildlife Intelligence and Leadership Development program (WILD) om de opsporingsambtenaren ‘Law Enforcement Officers’(LEO’s) in Oeganda te voorzien van geavanceerde training in het verzamelen en analyseren van bewijsmateriaal. Dit team, bekend als de WILD LEO’s, gebruikt bijvoorbeeld fotografisch bewijs van stropersactiviteiten. Door alle strikken en karkassen die ze tegenkomen te fotograferen, leggen de rangers een databank aan van plekken binnen het reservaat waar stropers actief zijn. Gearresteerde stropers worden gefotografeerd op de plaats van de jacht. De foto’s bewijzen niet alleen dat de verdachte ter plaatse was, maar ook via gps (afgedrukt op de foto) waar precies deze actie heeft plaatsgevonden. Niemand kan dan meer om het bewijs heen dat er gestroopt werd in beschermd gebied. Het doel hiervan is tweeledig: (1) de pakkans vergroten door analyse en gericht inzetten van patrouilles en (2) de kans dat de verdachte wordt veroordeeld ook vergroten door beter bewijs te presenteren in de rechtszaal. 10 10

kunnen bijdragen Relatief weinig controle

Lemieux: “Ik help politie en rangers om de juiste data te verzamelen, de gegevens slimmer te gebruiken, patrouilles te plannen op basis van data-analyse en rechtszaken beter te onderbouwen.” Het probleem is natuurlijk ook zo moeilijk te behappen, doordat nationale parken en andere beschermde gebieden zo enorm uitgestrekt zijn. Er is relatief maar weinig controle. Rangers weten pas dat er een misdaad is gepleegd, als ze op een karkas van een gestroopt dier stuiten. Daardoor komen daders er in veel gevallen veel te gemakkelijk mee weg. En verder zijn de oplossingen voor alle situaties weer verschillend. Het ligt voor de hand om aan te nemen dat mensen tot stropen overgaan doordat ze arm zijn en op die manier wat extra geld willen proberen te verdienen. Een opleiding ontbreekt vaak ook. Maar dat geldt maar in een deel van de gevallen. En het is slechts een klein deel van de plaatselijke bevolking dat zijn toevlucht neemt tot illegale jacht. Soms willen de mensen de dieren gewoon uit hun omgeving weg hebben, omdat ze bang zijn voor het gevaar dat ze opleveren of omdat hun gewassen opgevreten worden. Voor een effectieve aanpak moet er goed zicht zijn op waarom stropers jagen, zodat je daar rekening mee kunt houden bij de oplossing. Verbeter de leefomstandigheden van de bevolking en je neemt één oorzaak van stropen weg, maar er blijven er nog talloze over. Kortom: het is een zeer complex geheel.

Dit artikel is een bewerking van een interview dat Door van der Wiele had met Andrew Lemieux. Dit interview werd eerder gepubliceerd in het tijdschrift Secondant en op Kennislink. Secondant is een vaktijdschrift over criminaliteitspreventie en maatschappelijke veiligheid. Secondant biedt praktijkgerichte informatie over projecten, onderzoeken en trends. http://www.ccv-secondant.nl/

Het verhogen van de pakkans

De politie kan dat uiteraard niet alleen oplossen, omdat er zoveel factoren op andere terreinen meespelen, die niets met politiewerk te maken hebben. Maar de betekenis van criminologen op dit gebied ligt vooral in het verhogen van de pakkans en het vergroten van de bewijslast. Lemieux wil door trainingen aan politieteams en rangers de waarde van data tussen de oren krijgen. “Het probleem wordt niet ten volle onderkend. De misdaden worden genoteerd, maar niet verwerkt. Data worden niet samengevoegd. De vragen waar het in de criminologie om draait moeten gesteld worden: Wie doodde die olifant? Waar komen de daders vandaan? Hoe kunnen we dat bewijzen? Er moeten andere manieren van informatie inwinnen gebruikt worden. Informanten, nieuwsitems, forensische wetenschap, zoveel bronnen worden nog niet of onvoldoende gebruikt.” “Nu ontbreekt het vaak nog aan allerlei zaken die je nodig hebt om een zaak op te bouwen in de rechtbank. De bewijslast is daarin zo belangrijk! Als je een stroper pakt, is hij geschrokken en bang. Op dat moment zou hij zijn bekentenis doen. Maar als de politie hem eerst meeneemt naar het hoofdkwartier, heeft hij tijd om zijn gedachten te ordenen en een verhaal te verzinnen. Wij stimuleren dus om die bekentenis ter plaatse op camera vast te leggen. Die opnames bieden zowel de arrestant als de politieman bescherming. Alles is opgenomen, de arrestatie, de ondervraging, de behandeling, dus de verdachte kan achteraf niet met verhaaltjes aankomen om de dans te ontspringen.” “Mijn boodschap is: zo kijkt de criminoloog ertegenaan. Het zijn slechts eenvoudige ideeën, maar daarmee bieden ze een net even andere kijk op het geheel, die er hopelijk toe bij kan dragen dat er meer en betere oplossingen komen.” 11 11

12

Ivoren beeldjes van de ivoornoot

Baby-olifant

3,5 cm breed x 2,5 cm hoog

€ 8,50

Brug

14 cm breed x 11 cm hoog

€ 34,90

Op een rij

Duo bruin

8,5 cm breed x 4 cm hoog

€ 28,50

9 cm breed x 5 cm hoog

€ 27,50

Duo wit

Olifant met slagtand

9 cm breed x 5 cm hoog

€ 27,

50

5 cm breed x 5,5 cm hoog

Olifant wit

4 cm breed x 4,5 cm hoog

€ 10,70

€ 10,70

13 Deze artikelen komen uit Equador. Door de aardbeving zijn deze olifantjes momenteel beperkt voorradig. Bel 0297 364224 voor bestelling of reservering.

Join the Herd

Geschreven door Jody Visser

Harm Edens tijdens de ivoorverbranding.

“Vandaag, meer dan ooit tevoren, moet het leven worden gekenmerkt door een gevoel van Universele Verantwoordelijkheid, niet alleen van Land tot Land of mens tot mens, maar ook van de mens tot alle andere vormen van leven.” de Dalai Lama

Onlangs zat ik te kijken naar een aflevering van Pauw. Aan tafel zat WNF-ambassadeur Harm Edens. Hij vertelde over zijn aanwezigheid bij de grootste ivoorverbranding in Kenia. Ik weet niet hoe het u vergaat als u geconfronteerd wordt met dergelijk leed in de media. Mij bekruipt meestal een gevoel van onmacht. Ik vind het verschrikkelijk om aan te zien, maar tegelijkertijd blijft het een ver-van-mijn-bed-show. Letterlijk. Je doneert geld aan goede doelen bij wijze van maandelijkse afschrijving of je stopt een muntje of twee in een collectebus. Om je vervolgens zorgen te maken of jouw geld wel echt een bijdrage zal leveren aan een oplossing. Harm Edens heeft, in zijn hoedanigheid van WNF-ambassadeur, net een Stop Wildlife Crime Tour afgerond, waarbij hij ook aanwezig was bij de verbranding van meer dan 100 ton ivoor. Straatwaarde? Een luttele € 1.000,- per kilo. Reken maar uit. Daar verbleekt de hoofdprijs van de Staatsloterij nogal bij. Jeroen Pauw vroeg Edens in het interview of het ivoor niet beter verkocht kan worden, zodat de opbrengst volledig ten gunste kan komen van de strijd tegen stropers. Dit is geprobeerd, volgens Edens, maar wat er vervolgens gebeurde in de markt is dat dit een aanmoedigend effect had. Men zag een markt waar geld te verdienen was en daardoor steeg het aantal stroopgevallen exponentieel. Het signaal dat je daarentegen afgeeft met de verbranding van ivoor is dat het product op zich geen enkele waarde heeft, tenzij het aanwezig is op een levende olifant.

Puzzelstukje

Dit concept wordt momenteel vormgegeven door de hashtags #jointheherd en #worthmorealive. De grote motor achter deze campagne is WildAid (www.wildaid.org) wiens missie het is mensen zoals u en ik ervan te overtuigen dat stropen alleen stopt als het kopen stopt. Ze wil de wereld ervan overtuigen, ervan doordringen, dat het eindelijk afgelopen moet zijn met de terreur tegen dieren. Ze wil dat de olifant een plek krijgt op onze agenda. Zoals het dit jaar in de Chinese astrologie het Jaar van de Aap is, streeft WildAid ernaar dit jaar het Jaar van de Olifant te maken. Grote namen als Dr. Jane Goodall, Leonardo DiCaprio, Kristin Davis en Ian Somerhalder hebben openbaar gemaakt dat zij dit initiatief steunen. Behalve dat Wildaid een ongelooflijk aantal bekende personen heeft ingeschakeld als ambassadeur, brengt zij de kwestie dusdanig tot leven dat iedereen een rol kan spelen. Iedereen heeft nu een puzzelstukje in handen. Hoe we al die stukjes 14 14

samen tot een puzzel kunnen vormen? 1. Deel de campagne op social media. De organisatie stelt een aantal foto’s beschikbaar, voorzien van de hashtag #jointheherd met begeleidende tekst in het Engels, die op een Facebooktijdlijn gezet of getwitterd kunnen worden; 2. Via de speciale ingebouwde tweet tool op de site van WildAid kunnen via Twitter wereldleiders en andere beroemdheden gevraagd worden om openlijk het goede doel te steunen; 3. Iedereen kan een eigen #jointheherd-foto maken op de website www.yearoftheelephant.org en deze online delen. 4. Door vrienden en familie actief te benaderen en ze te vragen het goede doel te steunen door een van deze zeven acties uit te voeren. 5. Leg de ivoorvrij-belofte af: ”Ik beloof dat ik samen met anderen over de hele wereld nooit ivoor zal kopen of accepteren. - Ik beloof dat ik iedereen zal vertellen dat Afrika’s overgebleven olifanten gered moeten worden. - Ik beloof dat ik overheidsmaatregelen zal steunen om de handel in ivoor te stoppen. - Ik beloof dat ik een deel van de oplossing zal zijn. - Ik beloof dat ik ivoorvrij zal leven Als u uw naam en e-mailadres opgeeft, wordt u tevens op de hoogte gehouden over het verloop van de actie. 6. Maak een poster met als thema ‘Jaar van de Olifant’. Of u dit doet als project om samen met uw kinderen op te pakken of door hun scholen ertoe te bewegen dit klassikaal te doen. Of u zelf een grafisch ontwerper bent. Het maakt allemaal niet uit. Iedereen kan een eigen ‘Jaar van de Olifant’-campagneposter maken en zo onderdeel uitmaken van ‘the herd’ of ‘de kudde’. Een template hiervoor kan ook gedownload worden op www.yearoftheelephant. org. Daarna kan hij gemaild worden naar [email protected] 7. Wees de stem van verandering. Is ivoorhandel legaal in ons eigen land? Tot voor kort was het antwoord hierop ‘ja’, mits het vóór 1947 gemaakt is en de leverancier kan aantonen dat het een legaal stuk betreft. Is dit nog zo? Wie is hiervoor verantwoordelijk? U kunt contact met ze opnemen en vragen wat hun bijdrage is aan het Jaar van de Olifant.

Kenia heeft 105 ton ivoor van olifanten en 1,35 ton ivoor van neushoorns verbrand. Laten we allemaal roepen naar de wereld: ‘De enige waardevolle olifant of neushoorn is een levende!’

En nu? Wordt u deel van de kudde? #jointheherd

15 15

De olifant als ult

Geschreven door Petra Kleijne

Dr. Joshua Plotnik

Olifanten staan bekend als empathische, sociale, slimme en vindingrijke dieren die zich ontwikkelen door te leren van ervaringen. Olifanten beschikken over inlevingsvermogen, zij helpen elkaar en ze werken samen. Volgens dr. Joshua Plotnik leren olifanten veel sneller samen te werken dan chimpansees. Ook op het gebied van empathie en redding scoren de olifanten hoger dan apen. Dr. Joshua Plotnik is hoofd van het olifantenonderzoek aan de Golden Triangle Asian Elephant Foundation in Thailand. Ondanks dat deze kenmerken al langere tijd bekend zijn, verrassen deze enorme dieren ons nog regelmatig met betrekking tot hun leervermogen. Externe hulpmiddelen

Olifanten hebben door de jaren heen verschillende hulpmiddelen als gereedschap leren gebruiken. Zo verplaatsen ze bijvoorbeeld boomstammen naar de juiste positie om deze te gebruiken als opstapje zodat ze bij de hogere bladeren van de bomen kunnen komen. Ze gebruiken takjes en twijgen, die ze eerst op de juiste lengte afbreken, om mieren in de smalle gangen van een mierennest aan te kunnen. Verder blijken ze boomstammen en rotsblokken op elektrische afrasteringen te laten vallen, om doorgangen te creëren. Ook is bekend dat olifanten in geval van droogte boomschors kauwen, om hier proppen van te maken, waarmee zij waterdoorgangen afsluiten voor andere dieren.

Cognitieve ontwikkeling

Oké, olifanten zijn slim en leren van elkaar, maar dat olifanten niet enkel kennis tot zich nemen, maar dit ook verwerken en zich van daaruit verder ontwikkelen bleek uit een onderzoek van de Nederlandse bioloog Frans de Waal (gespecialiseerd in de primatologie en de ethologie) en dr. Joshua Plotnik in Thailand. Frans de Waal had het onderzoek al eerder uitgevoerd met primaten.

Samenwerken

In het onderzoek toonden zij aan dat olifanten niet alleen samenwerken, maar ook leren van situaties. In het onderzoek moesten olifanten samenwerken door gelijktijdig aan een touw te trekken. Indien zij dit goed deden, kregen zij voedsel als beloning. Indien zij niet zouden samenwerken, zou de test mislukken en kregen de olifanten geen beloning. Bij de eerste test voerden de olifanten de test uit zoals hen was aangeleerd en trokken zij samen het voer naar zich toe. Bij de tweede test liet men één olifant eerder vertrekken. Als de olifant de test had begrepen, zou hij blijven wachten tot de andere olifant zou arriveren om 16 16

ieme bladblazer

:

vervolgens opnieuw samen de “buit” binnen te halen. De olifant deed echter iets wat de onderzoekers niet verwacht hadden. Tijdens het wachten plaatste hij een voet op het touw en bleef vervolgens geduldig staan. Toen de andere olifant arriveerde liet de eerste olifant de ander al het werk doen, om vervolgens wel mee te genieten van de traktaties.

Bladblazen

Hoewel bij een recent onderzoek niet duidelijk werd of de olifanten ook hier van elkaar leerden, is dit wel aannemelijk. In deze situatie gebruikten olifanten hun slurf in combinatie met de ademhaling als gereedschap. In Kamine Zoo in Japan observeerden wetenschappers onder leiding van onderzoeker Kaori Mizuno (Wildlife Research Center van de Universiteit van Kyoto en de Graduate University for Advanced Studies), het gedrag van twee vrouwelijke olifanten, Mineko en Suzuko. Zij kwamen erachter dat olifanten hun slurf en ademhaling gebruiken om voedsel, dat zich buiten hun bereik bevindt, naar zich toe te blazen. De olifant gebruikt zijn slurf hierbij als een soort bladblazer. Simpelweg “aanzetten”, voer bijeen blazen en genieten van de traktatie. Uit de onderzoeken bleek dat de olifanten gemiddeld drie “pufjes” nodig hadden om het voer binnen hun bereik te blazen. Vooral Mineko bleek enorm gedreven in deze techniek. Zij kon haar ademuitstoot zo plaatsen en reguleren dat het voedsel exact op de juiste plek terecht kwam. Suzuko bleek hier iets meer moeite mee te hebben, wat erop zou kunnen wijzen dat Mineko de handeling al grotendeels beheerst en dat Suzuko deze handeling nog aan het ontwikkelen is. Olifanten blijken vindingrijk en blijven een leven lang leren.

Frans de Waal

17 17

Gevaar voor inteelt bij Geschreven door Kim Dekker

Er is alarm geslagen voor de 2500 Borneose olifanten die leven in de bossen van Sabah. Die bossen in Sabah zijn namelijk nog nauwelijks met elkaar verbonden. Dit betekent dat de olifanten niet kunnen paren met olifanten uit een andere kudde. Het risico hiervan is dat er gepaard wordt met olifanten uit de eigen kudde en er zo inteelt ontstaat. Een gezonde populatie met sterke genen staat hiermee op het spel. Deze conclusie is getrokken in een publicatie van februari jl. in het wetenschappelijke blad Biological Conservation. Een team van wetenschappers van onder andere het Danau Girang Field Centre in Sabah (DGFC), de universiteit van Cardiff (UK) en het Sabah Wildlife Department, heeft aan deze publicatie meegewerkt. Door de jaren heen is er steeds meer land opgeofferd voor bouw, aanleg van wegen en plantages. Hierdoor zijn vele stukken bos geïsoleerd geraakt. Dit maakt het moeilijk voor de dieren om zich te verplaatsen zonder in aanraking te komen met mensen. Uit het onderzoek komt naar voren dat het Groepje olifanten in de bossen van Lower Kinabatangan. Foto: Rob Faber

18 18

de olifanten op Borneo risico van inteelt op de loer ligt als deze stukken bos niet met elkaar verbonden worden. Dit geldt voor de olifanten in de bossen van Lower Kinabatangan, Upper Kinabatangan en centraal Sabah.

Cruciaal voor het overleven

“De uitkomst van het onderzoek toont de noodzaak aan om de olifanten van de verschillende gebieden met elkaar in contact te laten komen om te paren. Zo ontstaat er een grotere genenpoel die cruciaal is voor het overleven van deze soort in Sabah”, aldus Benoit Goosens, directeur DGFC en leider van het onderzoek. Hij geeft verder aan dat er volgens het onderzoek weinig genetische differentiatie binnen de Borneose olifantenpopulaties bestaat. “Het is nu van groot belang dat er voor deze geïsoleerde kuddes een veilige verbinding komt tussen de verschillende bossen. Zo kan verdere versnippering van deze olifantensoort worden voorkomen en kunnen we zorgen voor het behoud.”

Verbindingswegen

Het onderzoek naar het DNA is gedaan door maandenlang uitwerpselen te verzamelen van de olifanten. Er zijn uitwerpselen verzameld van alle verschillende populaties in Sabah. Hieruit is het DNA geanalyseerd om zo inzicht te krijgen in het verschil in genen. Verder is er ook gekeken naar de versnippering en isolatie van de huidige kuddes. Gebleken is dat de genetische differentiatie drastisch is afgenomen. Dit geldt vooral voor de gebieden als Kinabatangan, Tabin en centraal Sabah. Recente ontwikkelingen kunnen de toekomst van de olifant in dit gebied verder in gevaar brengen. Zo wordt er mogelijk een brug gebouwd over de rivier de Kinabatangan en zijn er plannen om meer wegen aan te leggen in het Kinabatangan Wildlife reservaat. Dr. Marc Ancrenaz van de non-profit organisatie Hutan op Sabah liet weten dat er een langetermijnoplossing moet komen. Er zouden speciale verbindingswegen moeten worden gecreëerd voor de olifanten. Dit voorkomt ook conflicten tussen olifant en mens, die nu vaak voor problemen zorgen.

“Het is nu van groot belang dat er een veilige verbinding komt tussen de verschillende bossen voor deze geïsoleerde kuddes. Zo kan verdere versnippering van deze olifantensoort worden voorkomen en kunnen we zorgen voor het behoud.” Benoit Goosens

Ontboste berghellingen op Borneo, het op twee na grootste eiland in de wereld. Deze foto is gemaakt door Greenpeace tijdens een onderzoek. Het Borneo regenwoud is de thuis-basis van 15.000 plantensoorten, 3.000 boomsoorten en meer dan 600 diersoorten. In de afgelopen decennia zijn veel gebieden platgebrand, ontworteld en ontruimd om plaats te maken voor landbouwgrond, met inbegrip van palmolieplantages. In 1975 was 73 procent van Borneo bedekt met regenwoud. In 2005 was dit gedaald naar 50 procent en nu is er nog maar een fractie van over.

19

Ander gedrag leidt tot

Geschreven door Berry van de Water

Meer dan tien miljoen jaar geleden leefden de voorouders van de hedendaagse olifant in Afrika. Van daaruit verspreidden ze zich miljoenen jaren later over Europa en Azië. Ze pasten zich aan de koudere klimaten aan en sommigen maakten zelfs via de Beringstraat de oversteek naar Noord-Amerika. De meer dan 150 uitgestorven ‘soorten slurfdieren’ hebben zich door de jaren heen aangepast aan de omstandigheden. Er zijn veel discussies aangaande de vraag of die fysieke veranderingen in de genen zaten. Er zijn nog meer discussies of de lichamelijke aanpassingen kwamen nadat het gedrag veranderd was. Of andersom: eerst de aanpassingen en toen het gedrag? Volgens de geschiedenis van de kiezen van de olifant, is er geen twijfel dat de verandering in gedrag voorliep op de anatomische aanpassingen.

Van snijtanden tot slagtanden

De meest opvallende lichaamsdelen van de olifant, de slagtanden en de slurf, waren al 20 miljoen jaar geleden in de een of andere vorm aanwezig bij ‘de voorouders’. Voor zulke grote dieren met een korte nek, was de slurf een ontzettend bruikbaar gereedschap. Zo kon het eten eenvoudig naar de mond gebracht worden. De ontwikkeling van de slurf en de transformatie van de snijtanden tot slagtanden gingen gepaard met aanpassingen van de schedel. De schedel groeide terwijl de nek nog korter werd om zodoende betere ondersteuning aan de schedel te bieden. In de mond veranderden de tanden ook. De korte kaak bood te weinig ruimte voor een rij kiezen. Daarnaast moesten de kiezen ‘lang mee gaan’ omdat ze intens gebruikt werden.

Zes sets kiezen

Natuurlijk bood de evolutie prima oplossingen voor deze twee uitdagingen. In

20 20

fysieke aanpassing

foto olifant: Danielle Rubens

plaats van een hele rij wangtanden en kiezen samengepropt in de kaak, één grote kies aan iedere kant in de onder- en bovenkaak. Wanneer een van deze kiezen aan vervanging toe was, groeide er een andere boven of onder. Als de versleten kies uitviel, werd deze vervangen door ‘de nieuwe’. Normaal gesproken kan een olifant tijdens zijn leven over zes sets kiezen beschikken. De kiezen van olifanten en hun voorouders passen bij het eetgedrag in de verschillende situaties en tijdperken. Het aantal verschillende variaties van koolstof in het glazuur is een aanwijzing of ‘een bepaalde soort’ meer gericht was op het eten van bladeren of op het eten van gras.

Geen twijfel

De graslanden in Afrika ontstonden zo’n 10 miljoen jaar geleden. Studies naar isotopen in kiezen laten zien dat ‘late slurfachtigen en vroege olifanten’ ongeveer acht miljoen jaar geleden switchten van het eten van meer bladeren naar het eten van vooral gras. Bij de olifanten is deze verandering terug te zien aan de kiezen die gebruikt werden om te kauwen. Deze werden driemaal groter en lieten een wildgroei aan ribbels zien. Deze veranderingen werden voor het eerst waargenomen bij soorten die rond de vijf miljoen jaar geleden leefden. Drie miljoen jaar later dan het eetgedrag veranderd was. Het is vaak moeilijk zo ver en betrouwbaar terug te kijken in de tijd. Maar in dit geval is er geen twijfel. De fysieke veranderingen aan de kiezen kwamen veel later dan die in het eetgedrag!

Veranderingen in het gedrag

Het lijkt dus terecht te concluderen dat de uiteindelijke fysiek niet alleen door DNA, maar ook door externe factoren bepaald wordt. Volgens vele wetenschappers geldt dit niet alleen voor de olifant maar ook voor de mens. Twee miljoen jaar geleden paste het menselijke lichaam zich ook aan de veranderende omstandigheden aan. Langere benen, een andere spieropbouw en sterkere pezen wijzen op een grotere efficiency bij het (hard)lopen. Als een groep mensen meer en meer ging rennen, bijvoorbeeld tijdens het jagen of vechten met andere stammen, volgden de fysieke aanpassingen en verbeteringen vanzelf. Zeker bij de jongere generatie die zich nog volop aan het ontwikkelen was. Dus niet alleen bij de olifanten maar ook bij de mensen lijkt het duidelijk dat fysieke veranderingen niet alleen door het DNA, maar ook door veranderingen in het gedrag gestuurd worden.

Twee miljoen jaar geleden paste het menselijke lichaam zich ook aan de veranderende omstandigheden aan.

21

Groeten uit New York - Eind

Geschreven door Marian van Ham

illustraties: Gerdi Wind

De mededeling van het politiepaard slaat in als een bom. ‘Oli Fantje ontvoerd?’ klinkt van alle kanten. Op het moment dat het bij iedereen doordringt wat dat precies betekent, is iedereen van de wijs. ‘Ma-ma-maar komt gast dan nooit meer terug?’ vraagt Tsss wanhopig, en hij barst in tranen uit. ‘Tuurlijk wel,’ zegt Berlin. ‘We hoeven hem alleen maar te zoeken.’ ‘Of wachten op de eisen van de ontvoerders. Zal wel om geld gaan,’ zegt Molvert op sombere toon, die het hoofd koel had gehouden en had opgezocht wat er zoal komt kijken bij een ontvoering. ‘Maar we hebben helemaal geen geld!’ roept Sjirre. ‘We hebben helemaal geen geld! We hebben helemaal geen geld!’ ‘Rustig aan,’ zegt het politiepaard op sussende toon. ‘Zover is het nog lang niet. Het lijkt me zaak dat we zoveel mogelijk manschappen inschakelen om een zoektocht op touw te zetten.’ Dat is niet tegen dovemansoren gezegd, want alle dieren in Central Park willen graag meehelpen. En dat zijn er nogal wat, zoals jullie misschien nog weten. Knol, Bart, de grizzly, de pinguïns, de sneeuwluipaarden, drie geiten en zes hangbuikzwijnen, alle apen (oordopjes in!), de duiven, de eekhoorns, diverse soorten vogels en de maten van Tsss. En natuurlijk onze vrienden. Via zijn walkietalkie had het politiepaard ook nog de brandweerhond geregeld, die als hij ter plaatse is meteen aan het werk wil. ‘Ik heb iets nodig van Oli Fantje,’ zegt de brandweerhond. ‘Een sjaal, een hoed, iets wat hij altijd draagt. Zoiets.’ Dat is even een tegenvaller, want Oli Fantje heeft alleen zijn mooie, grote zelf, en nooit kleding aan. Ook Molvert heeft even niets paraat. ‘Niets wat hij altijd draagt? Dan moet ik roeien met de riemen die ik heb. Laat ik eerst maar eens even in de tent gaan zoeken naar een spoor.’ En weg is de brandweerhond, met zijn neus sniffend over de grond. ‘Wat moeten wij nu doen, paardagent?’ vraagt Berlin. ‘Het lijkt me het beste dat we ons verdelen in groepen, en dan gericht gaan zoeken. Ieder een kant op, zogezegd.’ ‘O, paardagent, wat bent u toch slim,’ kirt Berlin. ‘Ik ga met u mee.’ Tsss is nog zo onder de indruk van de verdwijning van zijn grote grijze vriend, dat hij er niet eens aan denkt om jaloers te zijn.

22 22

goed, al goed ‘Goed, we hebben vier windstreken,’ zegt het politiepaard. ‘Noord, oost, zuid, west. Ik zal eerst alle deelnemers verdelen in groepen en dan de windrichting bepalen.’ ‘Zullen wij naar het zuiden gaan, paardagent?’ zegt Berlin. Ze kijkt even om zich heen. ‘Eh... welke kant is dat eigenlijk op?’ ‘Die kant,’ antwoordt Molvert en hij wijst naar links. Berlin maakt al aanstalten om naar het zuiden te lopen, als ze wordt tegengehouden door het politiepaard. ‘Mevrouw, moment, éérst de verdeling van de groepen en dan de bepaling van de richting, weet u nog?’ Een beetje mokkend blijft Berlin staan. Ze had zo gehoopt om even met paardagent alleen te kunnen zijn... Het politiepaard, dat gewend is om orders uit te delen, heeft binnen een kwartiertje groepjes gemaakt, en aangewezen welke kant ze op moeten. Alles wat vliegt gaat onder leiding van Tsss richting het westen; Molvert en Mestkever mogen hun eigen plan trekken, anders worden ze toch maar vertrappeld; Bart, de grizzly, en de sneeuwluipaarden gaan naar het noorden; de pinguïns, hangbuikzwijnen en geiten hebben het oosten toegewezen gekregen, en tot grote teleurstelling van Berlin gaan Sjirre, Knol, de apen met haar en het politiepaard mee. Dag romantisch onderonsje met paardagent, denkt ze. Iedereen staat op het punt om te vertrekken als er ineens een schel geluid klinkt. ‘Dat leek wel een trompet,’ zegt het politiepaard aarzelend. ‘Dat is Oli Fantje!’ roept Tsss. Meteen is iedereen in rep en roer. De brandweerhond die ook was gealarmeerd door het schelle geluid, komt meteen aangerend. ‘Waar kwam dat geluid vandaan?’ vraagt hij en hij spitst zijn oren, hopend dat hij het nog een keer hoort. ‘Daar vandaan!’ roept Molvert en hij wijst naar een paar bosjes verderop. Iedereen draaft, rent, vliegt naar de plek waar het geluid vandaan was gekomen. En dan zien ze... Oli Fantje die op twee achterpoten staat, met zijn voorpoten voor zijn ogen en zijn slurf recht omhoog. Voor hem staat een onverwachte deelnemer aan de zoektocht. Muis, de parkwachter, die ook verstijfd staat. Het plotselinge getrompetter van Oli Fantje heeft hem behoorlijk laten schrikken. Zijn toch al te grote pet is nu helemaal over zijn ogen gezakt en hij zit te bibberen op zijn plekje. ‘Ik deed niks,’ zegt hij met trillende stem. ‘Echt, ik deed niks, ik was alleen aan het zoeken over de grond, en toen zag ik heel veel felroze en ik kijk omhoog en toen... Ik deed echt niks.’ De opluchting dat Oli Fantje is gevonden, is zo groot dat iedereen door elkaar begint te schreeuwen, zoemen, brullen, gillen en krijsen. Die kakofonie van geluiden wordt het politiepaard en de brandweerhond al snel te veel. ‘Koppen dicht,’ schreeuwt het politiepaard, en de hond blaft de longen uit zijn lijf. Dat helpt. Er wordt nog wat na geprutteld, maar even later is iedereen stil. Er daalt een zalige rust over Central Park. Maar niet voor lang. ‘Hé! Wat doen jullie hier?’ klinkt ineens achter hen. Iedereen kijkt om, en ze zien twee kinderen van een jaar of elf met grote kartonnen borden in hun handen staan. ‘Zij hebben me hier neergezet,’ zegt Oli Fantje. ‘Zijn dat jouw ontvoerders?’ vraagt Tsss. ‘Nou, dan heb ik een appeltje met ze te schillen!’ En hij scheurt op de kinderen af. ‘Wacht!’ roept de jongen. ‘Ontvoerd? We hebben helemaal niemand ontvoerd.’ ‘Nee,’ zegt het meisje. 23 23

‘We zagen dat kleine olifantje in de tent staan. In zijn eentje. En helemaal beschilderd. Dat doe je toch niet?!?’ vervolgt ze verontwaardigd. ‘Een olifant zo beschilderen en ook nog zijn nagels felroze lakken. Moet je kijken, dat is toch geen gezicht?’ Ai, dat had ze beter niet kunnen zeggen, want Oli Fantje ziet dat Berlin behoorlijk rood aanloopt onder haar mooie hoofdtooi. ‘Geen gezicht?!? Geen gezicht?!? Weet je wel hoeveel werk dat heeft gekost? Weet je wel hoeveel creativiteit je moet aanboren om Oli Fantje er zo mooi uit te laten zien?’ ‘Oli Fantje? Heeft hij ook nog een naam?’ zegt de jongen verontwaardigd. ‘Het is toch vreselijk dat deze olifant in een circus moet werken en ook nog eens wordt beschilderd alsof hij een attractie is! Dieren horen vrij te zijn! Daar heb ik pas geleden nog een werkstuk over gemaakt.’ Heeft Oli Fantje dan toch gelijk dat er altijd chaos ontstaat als ze samen zijn? Ja, dat kunnen we wel zeggen, want nu gaat iedereen zich ermee bemoeien. De ‘welles’ en ‘nietes’ en ‘dit kan toch niet’ en ‘het is jouw schuld’ vliegen heen en weer. Het politiepaard en de brandweerhond, beiden toch niet voor een kleintje vervaard, zijn er maar even bij gaan zitten. Als de gemoederen zo verhit raken, moet je even nadenken wat de volgende actie moet zijn. Er is er één die er intussen schoon genoeg van begint te krijgen. En dat is Oli Fantje. Hij neemt een diepe teug adem en gooit al die lucht door zijn slurf naar buiten. Alle frustratie komt er in één lange trompetter uit. Het is oorverdovend stil. Zo doen we dat, denkt Oli Fantje, stiekem in zijn nopjes. ‘Laten we even orde op zaken stellen,’ zegt hij vervolgens. ‘Oké, de kinderen hadden me meegenomen, en dat mag natuurlijk niet, maar alles bij elkaar ben ik maar een halfuurtje weg geweest.’ ‘Maar hoe zit het dan met het circus?’ vraagt de jongen aarzelend. ‘Ik werk helemaal niet in het circus,’ antwoordt Oli Fantje. ‘Wij geen van allen. Wij...’ en hij wijst naar Molvert, Mestkever, Berlin en Sjirre. ‘...zijn allemaal vrije dieren. We zijn gewoon op reis, met de circusfamilie. Omdat we dat leuk vinden en zo nog eens iets van de wereld kunnen zien.’ ‘O,’ zegt het meisje, een beetje met haar voeten schuifelend over de grond. ‘Dan hebben we dat verkeerd begrepen. Sorry voor alle overlast.’ De jongen staat er ook wat bedremmeld bij nu hij doorheeft dat hun spontane actie in dit geval niet terecht was. ‘Maar ik vind het wel fijn dat jullie je inzetten voor het welzijn van de dieren,’ zegt Oli Fantje. ‘Misschien kunnen we met de circusfamilie overleggen of we de optocht wat kunnen aanpassen.’ ‘Als je maar niet aan onze kleding komt!’ roept Berlin. ‘Tuurlijk niet,’ zegt Oli Fantje. Hij was er allang achter dat mooie kleding helpt om de neuzen dezelfde kant op te krijgen, vooral bij Berlin. ‘En allemaal heel erg bedankt voor jullie reddingsactie.’ De circusfamilie, die even boodschappen had gedaan en niets van alle consternatie had meegekregen, komt er even later bij. In geuren en kleuren wordt hun verteld wat er allemaal is gebeurd. ‘Nou, gelukkig dat alles zo goed is afgelopen. ‘Dat vraagt om een feestje,’ zegt Frans, de vader. En hij deelt aan iedereen lekkere hapjes uit. Het was nog lang gezellig (en luidruchtig) in Central Park...

24 24

Moeder schaap heeft een vreemde baby

Geschreven door Willie Tieman foto’s: Hoedspruit Endangered Species Center

Dit voorjaar loopt er in het Hoedspruit Endangered Species Center in ZuidAfrika een bijzondere combinatie van moeder en kind rond. Een baby-olifantje dat in februari gered werd uit een waterput, is geadopteerd door schaap Lammie. Bij de waterput waren veel schaafplekken zichtbaar, wat aangeeft dat de olifanten geprobeerd hebben om de kleine uit de put te halen. Het baby-olifantje was bij zijn redding zwak, ondervoed en uitgedroogd. Het bulletje werd eerst Bella genoemd, maar nadat zijn geslacht correct was vastgesteld, werd dat veranderd in Amanzi, het Zoeloe woord voor ‘water’. Na zijn redding is eerst geprobeerd om Amanzi bij andere olifanten onder te brengen, maar dat ging niet goed. Sinds zijn aankomst in het centrum is Amanzi onafscheidelijk van zijn nieuwe surrogaatmoeder geweest. Het is niet voor het eerst dat Lammie als adoptiemoeder fungeert. Ze heeft dat al vaker gedaan voor wees geworden neushoorntjes. Amanzi heeft in het begin wat gezondheidsproblemen gehad en at in eerste instantie niet goed, maar dat is nu helemaal over.

25 25

Aba en Gemunu, tw

Geschreven door Inge Lenior

In alle natuurgebieden waar olifanten leven worden zij voortdurend bedreigd doordat hun leefgebied steeds verder wordt teruggedrongen. Olifanten maken gebruik van oude migratieroutes, waarbij het kan voorkomen dat zij door aangelegde akkers van boeren hun weg volgen en daarbij gewassen verwoesten. Boeren breiden hun akkers uit in de leefgebieden van de olifanten. Hierdoor ontstaan er mens-olifantconflicten waarbij de boeren vaak met geweld de olifanten verjagen of zelfs doden. De mogelijkheid bestaat dan dat jonge olifantjes de kudde niet kunnen bijhouden en alleen achterblijven. Buiten de mens-olifantconflicten om moet de kudde soms noodgedwongen een babyolifantje door andere omstandigheden alleen laten. Hoe verschrikkelijk is het als je kindje in een put is gevallen en er zonder hulp niet meer uit kan komen? Hoe hartverscheurend is het als je in het belang van de kudde jouw kindje alleen moet achterlaten? Dan breekt je moederhart!

Olifantjesweeshuis Elephant Transit Home

Dorpelingen in het district Matale hoorden enorme luide geluiden van een kudde olifanten. Toen zij de volgende dag het gebied gingen inspecteren vonden zij een Gemunu kreeg de bijnaam ‘Hairy Boy’, door babyolifantje in een opgedroogde put. De dorpelingen redden het kleine olifantje zijn grappig grote kuif. dat helemaal in paniek was. In dezelfde periode, heel veel kilometers verderop in de regio Thabbowa, werd per toeval een babyolifantje door een dorpeling in een modderig gat gevonden. Beide olifantjes werden onder toezicht van het Wildlife Department gedurende een rit van een 6 tot 8 uur naar het olifantjesweeshuis Elephant Transit Home gebracht waar Dr. Perera en zijn team klaar stonden om de kleine babyolifantjes op te vangen en de medische verzorging te geven die zij zo hard nodig hadden.

Dr. Vijitha Perera met beide kleintjes.

26 26

ee kleine koningen

foto’s: Inge Lenior

Intensieve verzorging

De babyolifantjes waren toen zij werden gevonden nauwelijks een maand oud. Zij kregen de namen Aba en Gemunu; vernoemd naar twee Sinhalese koningen. Gemunu was noodgedwongen de dag ervoor door zijn moeder en de kudde verlaten omdat het niet gelukt was hem uit de put te krijgen. Zijn conditie was bij binnenkomst goed. Maar het is moeilijk om een heel jong babyolifantje in een goede conditie te houden. Babyolifantjes die op zeer jonge leeftijd hun moeder verliezen zijn enorm kwetsbaar, een infectie kan elk moment toeslaan. Aba was er slecht aan toe. Het olifantje was sterk vermagerd, verwond en in een zeer slechte conditie. Het heeft geluk gehad dat het net op tijd werd gevonden. Het was geruime tijd onzeker of Aba het zou halen. Na maanden van intensieve verzorging zijn de beide olifantjes weer gezond. Gelukkig maken deze twee kleine koningen het nu goed. De bulletjes trekken met elkaar op tussen de andere weesolifanten die hen beschermend in de groep hebben opgenomen.

Peetouders

Het streven van Vrienden van de Olifant is om elke olifant naar huis te brengen, terug naar een leven in de natuur. Maar daar gaat eerst een periode van enkele jaren aan vooraf. Jaren waarin het olifantje opgroeit, verzorgd en begeleid moet worden. Peetouders geven de weesolifantjes hun vrijheid terug en helpen mee aan de grote stap naar een vrij leven. Wie peetouder wil worden kan kijken op: http://www.olifanten.org/steun-de-olifant/peetouderproject-srilanka of bel: 0297 364224.

Aba was heel mager en in slechte conditie toen hij in Elephant Transit Home aankwam.

Beide kleine weesjes verkenden (onder toeziend oog van de verzorger) de oever van het meer.

27 27

Internationaal Olifan

Geschreven door Valentina van Dijk

Het jaar 2016 staat wereldwijd in het teken van de olifanten. Op vele manieren wordt aandacht gevraagd voor de uiterst benarde situatie waarin deze vreedzame dieren al veel te lang verkeren. Om een zo groot mogelijk publiek te bereiken heeft de Amerikaanse natuurbeschermingsorganisatie Jackson Hole Wildlife Conservation Summit in januari 2016 het Internationaal Olifanten-Filmfestival georganiseerd. Dit filmfestival is tot stand gekomen vanuit een unieke samenwerking met de Verenigde Naties en CITES, Convention on International Trade of Endangered Species. CITES is met 180 deelnemende partijen ’s werelds grootste en invloedrijkste organisatie op het gebied van wildlife bescherming. Het internationale CITES-verdrag omvat strikte regels, waarmee toezicht gehouden kan worden op de handel in beschermde diersoorten en producten afkomstig van beschermde dieren, zoals ivoor. Door het wereldwijd hanteren van deze regels moet voorkomen worden dat de internationale handel het voortbestaan van beschermde dieren bedreigt. Talloze dieren verdwijnen ieder jaar in een legaal of illegaal handelscircuit, om uiteindelijk door grote delen van de wereldbevolking te worden misbruikt als souvenir, modeartikel, cosmetica, voedsel en medicijn. John E. Scanlon, secretaris-generaal van CITES, was verheugd over de bijzondere samenwerking met Jackson Hole Wildlife Conservation Summit. “Wij zijn zeer enthousiast over dit filmfestival, omdat we nu met heel veel internationale publiciteit een dringende oproep kunnen doen aan de hele wereldbevolking, om ons te helpen bij het bestrijden van de olifantenstroperij. Wij willen iedereen op het hart drukken om absoluut geen ivoor meer te kopen en zo bij te dragen aan de bescherming van de olifanten. CITES doet al vele jaren haar best om op hoog niveau de politieke druk op te voeren, maar het moment is nu toch echt aangebroken waarop ieder mens op deze aarde zijn verantwoording moet nemen”, aldus John E. Scanlon. 28

Jackson Hole Wildlife Film Festival

De deelname aan het filmfestival werd opengesteld voor filmmakers uit alle landen van de wereld en zo’n 650 internationale filmmakers hebben dit evenement tot een groot succes gemaakt. De aanmeldingen werden over zeven categorieën verdeeld, en met name de winnaar van de eerste categorie (“bestrijden Wildlife criminaliteit”) is unaniem gekozen. Het betreft hier de opzienbarende documentaire “Warlords of Ivory”, geproduceerd voor National Geographic Channel. Onderzoeksjournalist Bryan Christy heeft in Afrika vele jaren research gedaan en heeft zijn schokkende bevindingen vorig jaar met de publicatie van deze film wereldkundig gemaakt. De olifanten in Afrika worden massaal gedood, zodat met de opbrengst van het ivoor grote terroristische netwerken kunnen worden gefinancierd. “Warlords of Ivory” ging vorig jaar de hele wereld over en veroorzaakte enorm veel beroering. Met recht een van de winnaars van dit Olifanten-Filmfestival.

Juryleden

“Wij zijn zeer enthousiast over dit filmfestival, omdat we nu met heel veel internationale publiciteit een dringende oproep kunnen doen aan de hele wereldbevolking, om ons te helpen bij het bestrijden van de olifantenstroperij.” John E. Scanlon, secretaris-generaal van de CITES

In de jury namen gerenommeerde afgevaardigden uit de natuurbeschermingswereld plaats. Zo mocht Ian Graig, namens de Northern Rangeland Trust, zijn oordeel geven over de vele indrukwekkende inzendingen. De Northern Range-

ten-Filmfestival 2016



land Trust is al vele jaren actief in Kenia en heeft met diverse baanbrekende projecten de lokale bevolking succesvol kunnen stimuleren om hun olifanten beter te beschermen tegen stropers. Ook Boma Edna Molewa, de minister van natuur en milieu van Zuid Afrika, was een van de juryleden. Zij probeert in haar land de wetten verder aan te scherpen om zo de stroperij effectiever te kunnen bestrijden, ook al stuit ze daarbij regelmatig op weerstand. De UCN (Union of Conservation and Nature) is een van de oudste en belangrijkste natuurbeschermingsorganisaties van de wereld en werd in de jury vertegenwoordigd door haar president Inger Andersen. Allemaal mensen die zich met veel bevlogenheid inzetten voor het behoud van de wilde dieren en de natuur.

Jackson Hole Wildlife Conservation Alliance

Al sinds 1991 organiseert Jackson Hole ook ieder jaar diverse Wildlife conferenties, waarbij natuurbeschermers, internationale wetenschappers en mediabedrijven samenkomen en brainstormen om te werken aan een betere wereld. In september 2016 zullen vele olifantenbeschermers zich verenigen om de juiste strategie te vinden in deze zware strijd tegen de olifantenstroperij. Olifanten zwerven al eeuwenlang vreedzaam over onze planeet, over grote delen van Afrika en Azië. De grootste en meest indrukwekkende dieren op deze aarde zijn inmiddels ook de meest bedreigde diersoort geworden. Het voortbestaan van de olifanten is door de jarenlange stroperij ernstig in gevaar gekomen, vooral de laatste tien jaar is het aantal olifanten in een heel hoog tempo afgenomen. Door de niet te stuiten vraag naar ivoor vanuit China, zijn tussen 2010 en 2012 in Afrika maar liefst 100.000 olifanten genadeloos afgeslacht. Een ronduit schokkende constatering, die veel natuurbeschermers slapeloze nachten bezorgt. Deze grootschalige olifantenstroperij is een van de meest desastreuze vormen van Wildlife-criminaliteit en op hoog politiek niveau is inmiddels een historische

Een unieke samenwerking van de Verenigde Naties, de Convention on International Trade of Endangered Species (CITES) en Jackson Hole Wildlife Conservation Summit. 29 29

resolutie aangenomen, de United Nations General Assembly Resolution, om deze internationale en sterk georganiseerde misdaad beter te kunnen bestrijden. “We hopen de olifantencrisis nog op tijd te kunnen bezweren, maar dan moeten er wel met grote spoed een aantal zeer belangrijke stappen worden gezet. De hele wereldbevolking moet worden betrokken bij dit immense probleem. Wereldwijd moeten mensen gemotiveerd worden om een persoonlijke bijdrage te leveren aan de bescherming van de olifanten”, aldus Lisa Samford van het Jackson Hole Wildlife Film Festival. “Ons doel is nu om de macht van de media optimaal te gebruiken en de wereld te inspireren tot een wonder. We willen met onze invloed grote veranderingen proberen te verwezenlijken en daarmee willen we de kansen op het voortbestaan van onze olifanten proberen te vergroten.”

United Nations World Wildlife Day

De prijzen voor de beste films zijn op 3 maart, op World Wildlife Day, aan de winnaars toegekend. Ook World Wildlife Day staat dit jaar geheel in het teken van de olifant. In 2013 werd World Wildlife Day door de CITES in het leven geroepen, in samenwerking met de Verenigde Naties. De datum werd gekozen vanwege de oprichting van de CITES op 3 maart 1973. Het zal voor iedereen duidelijk zijn dat de boodschap van World Wildlife Day 2016 indringender is dan ooit tevoren. Er is geen tijd meer te verliezen. De Wildlife criminaliteit heeft inmiddels een vernietigende impact gekregen op de hele aarde, waarbij de natuurlijke en sociale samenleving ernstig is aangetast. Hopelijk zullen de films van het Jackson Hole Elephant Film Festival bij heel veel mensen de ogen openen voor het enorme leed dat de olifanten wordt aangedaan. Als compassie, normen en waarden het kunnen winnen van harde hebzucht, dan zullen onze olifanten in de toekomst eindelijk weer in vrede over de aarde kunnen zwerven. In vrede, zoals het altijd al bedoeld was.

De winnaars van het International Elephant Film Festival

Fragment uit de film: Explorer: Warlords of Ivory.

30 30

De winnaar in de categorie Problemen en Oplossingen is geworden: Explorer: Warlords of Ivory, van National Geographic Channel. Deze film brengt volgens de jury het meest overtuigend in beeld welke enorme impact de ivoorstroperij heeft op het voortbestaan van de olifanten en de stabiliteit van de wereldwijde sociaaleconomische structuur. De oplossing van deze stroperijcrisis blijkt enorm complex te zijn en helaas heel veel moeilijker dan gehoopt. De olifanten en hun leefomgeving beschermen is niet voldoende, het probleem is de enorme vraag naar ivoor vanuit Azië. De illegale handel in ivoor is de meest lucratieve criminele activiteit ter wereld geworden en hoe ernstig de situatie is wordt door deze film op een indringende wijze aan het licht gebracht. Onderzoeksjournalist Bryan

Christy maakt met de film Warlords of Ivory wereldkundig dat met de enorme geldstromen uit de ivoorhandel terroristische organisaties worden gefinancierd. De film vertelt over de weg die een slagtand heeft afgelegd, die eerst met een verborgen zender werd uitgerust voordat hij aan een smokkelaar werd aangeboden. Door deze zender kon de slagtand net zolang worden gevolgd, tot hij ten slotte bij de geheime locatie van een terroristische groepering werd afgeleverd. De Afrikaanse olifanten zijn al vele jaren massaal het slachtoffer van gewetenloze stropers, maar met Warlords of Ivory wordt bewezen dat met de opbrengst van het ivoor wereldwijd ook heel veel mensenlevens door terroristen worden bedreigd. De winnaar in de categorie Olifanthelden is geworden: Gardeners of Eden, geproduceerd door Village Beat. De onderscheiding in deze categorie is bestemd voor de film, die de enorme prestaties van individuele olifantenbeschermers en natuurbeschermingsorganisaties het beste in beeld heeft gebracht. De film laat bijzondere mensen zien, die er bewust voor hebben gekozen om hun hele leven te wijden aan de bescherming van de olifanten. Mensen met een missie. Gardeners of Eden is een aangrijpende en intieme film over de David Sheldrick Wildlife Trust. De film brengt in beeld hoe de Afrikaanse olifanten door ivoorstroperij in een schrikbarend tempo van de aardbodem verdwijnen, terwijl corrupte Afrikaanse regeringen hun ogen sluiten voor deze enorme tragedie. Lang geleden besloot Daphne Sheldrick om in Afrika haar leven te gaan wijden aan de bescherming van deze prachtige dieren. Met heel haar hart werd ze de peetmoeder van heel veel verweesde olifantjes en zij heeft de solide basis gelegd voor de inmiddels wereldwijd geprezen David Sheldrick Wildlife Trust. Weesolifantjes, die hun moeder zijn verloren, worden liefdevol opgevangen in gespecialiseerde weeshuizen en worden met veel zorg met de hand grootgebracht. Wanneer de weesjes op een dag oud en sterk genoeg zijn, zullen ze weer terugkeren naar huis, terug naar de natuur. De film Gardeners of Eden laat zien hoe enorm belangrijk het werk van deze olifantenhelden is voor het voortbestaan van de olifanten in Kenia. De winnaar in de categorie Mensen en Olifanten is geworden: Naledi: Every Elephant Counts, van Vulcan Productions. Het is een film die laat zien hoe bijzonder de relatie tussen olifanten en mensen kan zijn. De film vertelt het waargebeurde verhaal over het baby-olifantje Naledi, dat werd geboren in een opvangkamp in de wildernis van Botswana. Naledi, wat Ster betekent, verloor onverwacht haar moeder toen ze slechts zes weken oud was. Het kleine olifantje zou het tragische verlies van haar moeder nooit te boven gekomen zijn, zonder de enorme toewijding van het reddingsteam en de troost van de vrouwtjesolifanten in haar kudde. Ondanks de vrees, dat Naledi het waarschijnlijk niet zou overleven zonder haar moeder, gaven haar redders het toch niet op. Naledi werd dag en nacht met alle mogelijk zorg omringd en 31 31

ze deed haar naam eer aan. Ze krabbelde uit een diep dal en groeide voorspoedig op tot een onstuimig en heel lief olifantje. Naledi weet dat zij haar leven te danken heeft aan deze mensen en zij heeft een heel speciale band met hen opgebouwd. En mede dankzij de hulp van de zorgzame vrouwtjes in haar kudde heeft ze het verlies van haar moeder leren verwerken, Naledi: every elephant counts laat zien dat élk olifantenleven het waard is om gered te worden. De film brengt op een ontroerende manier de innige relatie tussen mensen en olifanten tot leven. In de categorie Aziatische olifanten werd de eerste plaats gewonnen door de film die het meest indrukwekkend in beeld brengt met welke problemen de Aziatische olifanten te kampen hebben: De winnaar is: Manas: Return of the Giants van Ammonite Limited, Kosmik Global. Het Manas National Park, in India, werd tijdens een twintig jaar durende burgeroorlog compleet verwoest. In 2005 kon de Bodo rebellenopstand eindelijk worden beëindigd. Toen de balans in 2005 werd opgemaakt en de menselijke slachtoffers waren geteld, bleek dat het gigantische verlies van wilde dieren niet in cijfers of woorden kon worden uitgedrukt. De verwoesting was een regelrechte catastrofe voor de reputatie van het beroemde Manas National Park. Vele jaren lang stond het prachtige natuurgebied bekend om de enorme biodiversiteit en de indrukwekkende populatie van veel met uitsterven bedreigde diersoorten. In 2010 kon met infrarood- en nachtcamera’s worden vastgelegd dat er iets heel bijzonders leek te gebeuren, de wilde dieren keerden voorzichtig terug naar Manas! Zij kwamen vooral ’s nachts tevoorschijn, de angst voor mensen was duidelijk nog niet verdwenen. De camera’s legden vast hoe tijgers, zwarte panters, buffels en olifanten hun thuishaven in Manas leken te hervinden. Maar de olifanten zijn, met hun uitzonderlijke geheugen, al het geweld dat hen door mensen is aangedaan nog lang niet vergeten. Al zijn de meeste stropers uit het natuurgebied verdwenen, hun vertrouwen in welke mens dan ook is verdwenen. De olifanten zijn duidelijk getraumatiseerd en zij uiten dit door camera’s en observatieposten te vernielen. Zij belagen voertuigen en verjagen iedereen die in hun leefgebied verschijnt. Het natuurgebied lijkt opnieuw in zijn voortbestaan te worden bedreigd, maar kan volgens wetenschappers zeker in zijn oude glorie worden hersteld. Als de wilde dieren maar in rust in Manas kunnen leven. Return of the Giants laat zien dat de giganten zullen terugkeren, wanneer de mens hen een leven in vrede gunt.

32 32

In de categorie Wetenschap en Olifanten gaat het erom hoe de mens, met een wetenschappelijke en technologische benadering, het brein van een olifant kan leren doorgronden. Als mensen kunnen begrijpen hoe olifanten denken, dan kunnen ze de olifanten ook beter beschermen. De winnende film is Minds of Giants, van Vulcan Productions, in samenwerking met Off the Fence. Deze film laat de kijker ervaren hoe het is om een olifant te zijn. Het verhaal begint met een toevallige ontdekking. Een team van wetenschappers probeerde een duidelijk beeld te krijgen van het aantal overgebleven olifanten in Afrika en ontdekte een intrigerend nieuw gedrag bij de olifanten. De dieren lijken een nieuw overlevingsinstinct te hebben ontwikkeld. Olifanten beschikken over een uitgebreid netwerk, ze werken samen met hun soortgenoten en voorzien elkaar van signalen en waarschuwingen. De Afrikaanse olifant blijkt veel slimmer te zijn dan mensen ooit voor mogelijk hebben gehouden. Uit diepgaand onderzoek is gebleken dat de olifanten zelfs over verbazingwekkende capaciteiten beschikken. Ze kunnen namelijk zelf problemen inschatten en oplossen. Ze zijn zelfbewust en loyaal ten opzichte van hun soortgenoten. Olifanten hebben een geweten en tonen gevoelens van medeleven, verdriet, blijdschap, angst en zelfs af en toe wraakzucht. De wetenschappers zijn er absoluut van overtuigd dat olifanten net zo intelligent zijn als de grote aapachtigen en de walvisachtigen. En daarmee behoren olifanten tot de intelligentste wezens die op deze planeet leven. Deze bijzondere dieren mogen nooit verloren gaan. De categorie Afrikaanse stemmen is speciaal voor films die geproduceerd zijn door inwoners van Afrikaanse landen. De winnaar is geworden: Elephants Without Borders, gemaakt door Afriscreen Films, in samenwerking met de BBC. De film vertelt het indrukwekkende verhaal van de droom, de visie en de strijd van één man die de Afrikaanse olifanten hun vrede en vrijheid terug wil geven. Het is de bijzondere reis van dr. Mike Chase, Botswana ecoloog, die zelf in de wildernis van Afrika is opgegroeid. Met veel passie vertelt Mike over zijn hoop en wanhoop én zijn ultieme droom: Olifanten zonder grenzen. Zijn visie voor de toekomst is het ontwikkelen van veilige migratieroutes voor alle olifanten die door Afrika trekken. De film volgt Mike en de olifanten op hun reis die van Botswana naar Namibië gaat en van Zambia naar de zuidelijke wildernis van Angola. Hij volgt tijdens deze tocht het spoor van de olifanten, die door wetenschappers voorzien zijn van een monitor-halsband. Volgens 33 33

Mike moeten alle kunstmatige barrières, die de traditionele migratieroutes voor olifanten blokkeren, in de toekomst worden opgeheven. Zonder deze door mensen aangebrachte grenzen en obstakels kunnen de olifanten weer naar veilige plaatsen trekken en een nieuwe natuurlijke leefomgeving proberen te vinden. Olifanten zonder grenzen levert een belangrijke bijdrage aan het leren begrijpen en het leren respecteren van de wilde olifanten. Een speciale vermelding was voor Mike Birkhead Associates, voor de film Echo, the Elephants of Amboseli. Deze ontroerende film kreeg van de jury van het National Elephant Film Festival een speciale vermelding, omdat de beroemdste olifant ter wereld, Echo, nog steeds in heel veel harten voortleeft. Echo was de grote matriarch van een olifantenfamilie in Amboseli National Park, gelegen in Kenia. Er zijn heel veel boeken en documentaires over haar gepubliceerd en er zijn zelfs twee volledige natuurfilms over haar gemaakt. Veel internationale wetenschappers hebben Echo tijdens haar leven gevolgd en bestudeerd, tot zij in 2009 op 65-jarige leeftijd een natuurlijke dood stierf. Olifantenexpert Cynthia Moss en filmmaker Martyn Colbeck hebben echter, als enige, maar liefst 40 jaar van haar markante leven in een film kunnen vastleggen. De film Echo, the Elephants of Amboseli is een ode aan de loyaliteit en zorgzaamheid van een prachtige olifantenfamilie. Het filmmateriaal bevat ook het verhaal van Echo’s pasgeboren zoontje Ely, die met verlammingsverschijnselen werd geboren. Door de liefde, het geduld en het buitengewone doorzettingsvermogen van zijn moeder heeft kleine Ely het gered. Echo droeg ook veel verdriet met zich mee, vooral de tragische periode waarin ze haar dodelijk verwonde dochter Erin moest achterlaten en Erin’s kleine baby Email onder haar hoede nam, liet diepe sporen na. Moss en Colbeck wilden in Filmmaker Martyn Colbeck hun film ook de herinneringen aan Echo met haar guitige babydochter Ebony een plekje geven. Vooral de manier waarop zij haar kind uit een rivaliserende kudde terughaalde maakte veel indruk op hen. Echo was het toonbeeld van waar Olifantenexpert Cynthia Moss leiderschap en toen zij overleed bleef haar familie in diepe rouw achter. Zij had hen vele jaren door het leven geleid en zij had hen altijd beschermd. En juist na haar overlijden werd Amboseli National Park overvallen door de ernstigste droogteperiode ooit. Had Echo haar kudde voldoende levenslessen kunnen leren, had zij hen voldoende voorbereid om zonder haar door te kunnen gaan? Moss en Colbeck bleven de kudde volgen en constateerden dat Echo’s nalatenschap prachtig in ere werd gehouden. Waar andere olifantenfamilies verschrikkelijke verliezen leden, bleek Echo’s familie in staat om alles te overwinnen, met de immense kracht die Echo hen had nagelaten. En zo wordt de herinnering aan de meest bijzonder olifant, die ooit op deze aarde leefde, door haar nageslacht voor altijd in leven gehouden. 34 34

Ahmed keert terug na negen jaar

Geschreven door Stéphanie de Geus foto: Andrea Turkalo

De grote bul Ahmed was ruim negen jaar niet gezien. Onderzoeker Andrea Turkalo van het Wildlife Conservation Society (WCS) verwachtte dat de vijftig jaar oude bul dood was. Het tegendeel bleek echter waar.

Andrea Turkalo

Andrea Turkalo werkte de afgelopen twintig jaar als onderzoeker in de Dzanga Bai (Centr. Afrikaanse Rep.) waar ze de olifanten bestudeerde. In die tijd leerde ze bijna 4000 olifanten kennen. In 2013 moest ze echter haar kamp verlaten vanwege een aanval van Seleka-rebellen. Nu de rust is wedergekeerd is ze terug om erachter te komen welke olifanten het hebben overleefd en welke niet. Een zware klus, want ze ziet de bosolifanten als familie. Hoewel ze veel oude bekenden niet heeft teruggezien, had de Dzanga Bai wel een verrassing voor haar in petto: de terugkeer van Ahmed. De bul die negen jaar geleden was verdwenen, verscheen weer op de waterplek alsof hij nooit weg was geweest. De zachtaardige bul was te herkennen aan zijn lange, dunne gekrulde slagtanden en Turkalo wist meteen dat hij het was. “Ik werd er wel wat emotioneel van”, bekent ze.

Hechte familiegroepen

Nadat ze in 2014 terugkeerde om de olifanten te bestuderen, heeft ze beredeneerd dat er tijdens de aanval op zijn minst 26 olifanten door stropers zijn gedood. Het is lastig te bepalen omdat de bosolifanten zich, zoals hun naam doet vermoeden, vooral schuilhouden in de bossen. Daardoor is het voor Turkalo een flinke puzzel om te ontdekken wie de aanval overleefd hebben en wie niet. “Omdat de vrouwtjes in hechte familiegroepen leven, is het bij hen sneller te achterhalen wie het overleefd heeft. Als de groep voor het eerst zonder een van de leden bij de waterplaats verschijnt is dat verdacht”, aldus Turkalo. “Als ze dan ook een tweede keer zonder haar verschijnen is ze hoogstwaarschijnlijk omgekomen.” Omdat de mannetjes alleen leven maakt dit het dus een stuk lastiger te bepalen. Daarnaast is het niet ongewoon dat mannetjes voor een lange tijd verdwijnen om vervolgens weer terug te komen. “Het is dus een goede leer om nooit zo maar aan te nemen dat sommige bullen niet meer terug zullen komen”, aldus Andrea. Toch was het voor haar alsof ze een geest zag. “Hij heeft heel opvallende kenmerken, maar ik moest de foto’s van nu en toen naast elkaar leggen om het zeker te weten.”

Weer terug

Andrea Turkalo kan niet met zekerheid zeggen waar Ahmed al die tijd is geweest, zelfs niet of hij echt weg geweest is. “Hij kan ook ‘s nachts de waterplaats bezocht hebben of op de dagen dat we niet observeerden”, zegt ze. Maar het is waarschijnlijker dat hij “ergens tussen hier en de republiek Kongo was.” Hoe dan ook, hij is nu weer terug bij de waterplaats en voor de onderzoeker die al zo veel olifanten heeft verloren aan stroperij is dat heel goed nieuws. 35 35

Zeldzame beelden geven hoop Geschreven door Kim Dekker

Het Cardamom-gebergte in Cambodja is een spectaculair en afgelegen natuurgebied. Dit is het thuis van de zeldzame Cambodjaanse olifant. Al 14 jaar wordt dit gebied beschermd door een natuurbehoudproject en het is het grootste bosreservaat van Cambodja. Afgelopen januari zijn er beelden opgedoken van een kudde olifanten in dit bos. Een teken dat het project zijn vruchten afwerpt! Ook is het een teken van hoop dat er een toekomst mogelijk is voor deze bedreigde soort. Doordat er nog zo weinig Cambodjaanse olifanten zijn, zijn beelden heel zeldzaam. Maar met behulp van een cameraval is het toch gelukt. Op beeld zijn 12 olifanten vastgelegd, inclusief jongen, grazend en struinend door het bos.

Foto’s gemaakt met een nachtcamera. Niet feilloos scherp, maar duidelijk zichtbaar.

36 36

Conservation International (CI) heeft de bijzondere beelden recent naar buiten gebracht. Dit deden ze tegelijkertijd met de lancering van een nieuw fonds. Dit fonds heeft als doel dat er voor een langere termijn geld beschikbaar wordt gesteld voor het natuurbehoudproject in het Cardamom-gebergte. Dit is een van de natuurgebieden met de grootste biodiversiteit in Zuidoost-Azië. “Dat er jongen zijn, betekent dat de olifanten zich voortplanten. Dit is het bewijs dat ze in een stabiele omgeving leven zonder stress,” aldus David Emmett, CI Senior Vice-President voor de Aziatische regio.

voor de Cambodjaanse olifant foto’s: Conservation International

Natuurbehoudproject

Emmett vertelt dat dit de allereerste beelden zijn van zoveel olifanten bij elkaar in het Cardamom-gebergte. Deze bergen huisvesten overigens een derde van alle Cambodjaanse bedreigde en zeldzame diersoorten. “Dit is een teken dat het beschermen van het bos werkt,” aldus Emmett. Geschat wordt dat er nog 200 à 250 olifanten in dit gebied zijn. Eenzelfde groep bevindt zich in Oost-Cambodja. Deze groepen behoren tot de grootste populaties van de met uitsterven bedreigde Aziatische olifant; de Aziatische olifant die ooit over onze aardbol verspreid was van het Midden-Oosten, via China, tot Zuidoost-Azië. Het behoud van de bossen in het Cardamom-gebergte is een succes. In 2002 is de regering van Cambodja hier, samen met CI, begonnen met het natuurbehoudproject. In totaal gaat het om 400.000 hectare ongerepte natuur in het afgelegen zuidwesten van het land. Grootschalige illegale houtkap komt voor in grote delen van Cambodja en andere landen in Zuidoost-Azië. Maar door het project blijft het Cardamom-gebergte daarvoor voor een groot deel gespaard. Tussen 2006 en 2012 is het bos daar verminderd met 2 procent, tegenover 15 procent in de gebieden direct daarbuiten.

Voor altijd veilig gesteld

Volgens Emmett is op satellietbeelden te zien dat het gebergte nog altijd beschermd is. Beschermd tegen de grootschalige verwoesting, illegale houtkap, die buiten het gebied plaatsvindt. Dit komt ook doordat 90 procent van het gebied geen wegen heeft. “Zonder wegen wordt illegale houtkap praktisch onmogelijk gemaakt,” aldus Emmett. Inmiddels heeft het fonds $ 2,5 miljoen ter beschikking. CI heeft als doel hier $ 10 miljoen van te maken. Ze willen dit onder andere bereiken door fondsen binnen het bedrijfsleven te werven. CI geeft aan dat de bescherming van het gebied met dit bedrag voor altijd veilig gesteld zou kunnen worden. Dit geld zou dan bijvoorbeeld worden besteed aan het in dienst nemen van rangers en het betrekken van de lokale bevolking bij het project.

“Dat er jongen zijn, betekent dat de olifanten zich voortplanten. Dit is het bewijs dat ze in een stabiele omgeving leven zonder stress”

David Emmett

37 37

Een olifantenkaravaa Geschreven door Valentina van Dijk

In het noorden van Laos ligt de eeuwenoude tempelstad Luang Prabang. In februari 2016 werd door de bevolking met veel trots gevierd dat de stad 20 jaar geleden werd opgenomen in de UNESCO Werelderfgoedlijst. Tijdens de viering trok een indrukwekkende olifantenkaravaan door de stad en veroorzaakte veel ophef op straat. Iedereen probeerde een glimp op te vangen van de feestelijk uitgedoste reuzen en vooral de zeldzame witte olifant met haar kleine baby werd met veel enthousiasme gefotografeerd. De olifantenkaravaan kwam met een belangrijke boodschap naar de stad. Het voornaamste doel van de optocht was namelijk om het volk van Laos ook een gevoel van trots te laten ervaren bij het zien van hun olifanten. Sinds vele duizenden jaren behoren deze prachtige dieren tot het natuurlijke en historische erfgoed van Laos en het wordt tijd dat de bevolking hen weer met een groot respect gaat behandelen.

Opzienbarend project

Heel lang heeft Laos bekendgestaan als “het land van een miljoen olifanten”. Maar helaas zijn er anno 2016 nog maar 900 over, waarvan er 400 een triest leven leiden als werkolifant. De olifantenkaravaan is bedacht door twee olifantenbeschermingsorganisaties: The Elephant Conservation Center, in Sayaboury/ Laos, en de Franse organisatie Des Elephants & des Hommes (Olifanten en Mensen). Gedurende 45 dagen trok de stoet met 12 olifanten door de twee belangrijkste provincies van het land, Sayabourt en Luang Prablang. In de dorpen langs de route gaven artiesten uit Frankrijk en Laos drukbezochte voorstellingen, waarbij ze op een luchtige maar overtuigende manier de mensen probeerden bewust te maken van het verborgen leed van de vele werkolifanten in het land. Alleen een totale mentaliteitsverandering bij de bevolking kan de werkolifanten redden uit hun benarde situatie.

Een beter leven

38

De dieren worden voornamelijk in de illegale houtkapindustrie ingezet als levende bulldozer en worden zo gedwongen mee te werken aan de vernietiging van hun eigen leefgebied. De Fransman Sébastien Duffillot woont al heel lang in Laos en leidt met veel betrokkenheid het Elephant Conservation

n met een boodschap Centre. Zijn persoonlijke missie is om de werkolifanten in Laos een beter leven te geven. “De meeste olifanten die in onze olifantenkaravaan hebben meegelopen zijn werkolifanten. Wij hebben hun mahouts goed betaald om hen zover te krijgen dat ze samen met de olifanten aan dit project wilden meewerken. Het is zonder meer een bizarre samenwerking, omdat de mahouts normaal gesproken al hun inkomsten halen uit het werk dat de olifanten voor hen moeten verrichten.” De Canadese filmmaker Patricia Sims heeft de afgelopen jaren meerdere documentaires gemaakt over het leven van werkolifanten en zij is ervan overtuigd dat het zware en gevaarlijke werk in de houtkapindustrie absoluut funest is voor de dieren. Ze lijden verschrikkelijk, zowel lichamelijk als psychisch, en vooral het kruipen tegen veel te steile hellingen met zware boomstammen op hun rug is erbarmelijk. Veel olifanten moeten zo hard werken dat ze letterlijk dood neervallen. Er zijn zelfs mahouts die hun dieren stimulerende middelen toedienen, zodat een dier niet eens in de gaten heeft dat hij volkomen op is.

Illegale houtkap

Er zijn wereldwijd nog maar 40.000 Aziatische olifanten in leven en inmiddels behoren ze tot een van de meest bedreigde diersoorten ter wereld. Door de enorme bevolkingsgroei in Azië en de constante vraag naar hardhout, palmolie en rubber, worden gigantische stukken oerwoud compleet weggekapt en daarmee wordt ook het natuurlijke leefgebied van de Aziatische olifanten onherstelbaar vernietigd. In Laos zijn er inmiddels enorme stukken land waar geen enkele boom meer te vinden is. Uit een rapport uit 2013 blijkt dat in Laos tussen 1973 en 2009 maar liefst 24 procent van de oeroude bossen verloren is gegaan en volgens officiële rapporten is er in de laatste zeven jaar zelfs nog eens 40 procent extra tropisch woud leeggekapt. Als er niet snel wordt ingegrepen zal de extreme ontbossing het hele land ontwrichten. Illegale houtkap is in Laos weliswaar bij de wet verboden, maar door de enorme corruptie in het land wordt de wet op alle mogelijke manieren omzeild. De waarde van het hardhout is tussen 2013 en 2014 met maar liefst 70 procent gestegen en door deze waardevermeerdering wordt momenteel 90 procent van de bomen illegaal gekapt. Het zal niemand verbazen wie de grote boosdoener is in dit dubieuze netwerk. Het grootste gedeelte van het illegaal gekapte hardhout wordt geëxporteerd naar China, gevolgd door buurland Vietnam. Slechts een klein gedeelte van het illegaal gekapte hout komt terecht in Europa en Noord-Amerika. Veel mensen weten nog steeds niet dat alleen officieel gecertificeerd hout op een duurzame manier wordt verkregen.

“De mahouts hebben een

inkomen nodig om van te leven en zij zullen niet zonder slag of stoot meewerken aan de bevrijding van hun olifant .” Sébastien Duffillot

39

39 39

Via allerlei campagnes wordt dan ook aan consumenten geadviseerd om vooral geen hout te kopen dat niet voorzien is van het label “gecertificeerd hout”.

Projectontwikkelaars

De meeste illegale houtkap in Laos wordt door louche projectontwikkelaars gecamoufleerd met toezeggingen om de infrastructuur van het land te verbeteren. De bevolking wordt bewust misleid, want het grootste deel van deze zogenaamde ontwikkelingsprojecten komt nooit van de grond. Er worden complete leefgemeenschappen weggekocht met de belofte dat er dammen, wegen en plantages zullen worden aangelegd. Maar er worden alleen maar enorme stukken natuurgebied weggekapt, oeroude bossen verdwijnen en er komt niets voor in de plaats. “Dat de natuur van Laos door grote bedrijven vernietigd wordt, is ontoelaatbaar en wordt veroorzaakt door het zeer slechte landsbestuur op hoog niveau. Voeg daarbij de enorme corruptie in dit land en de onwetendheid van de bevolking, en je hebt een gigantische uitdaging. De grootschalige ontbossing zorgt voor enorme problemen voor de tijgers en de olifanten. Deze dieren kunnen alleen overleven wanneer ze veilig gebruik kunnen maken van natuurlijke corridors. Ze moeten immers voortdurend kunnen trekken om voldoende voedsel te vinden en het fragmenteren van hun leefgebied maakt de overlevingskansen van deze dieren steeds kleiner. Velen van hen worden steeds zwakker en daardoor ook vatbaarder voor ziektes en klimaatveranderingen.

Het doel van Elephant Conservation Centre

“Wij houden van onze olifanten en ons voornaamste doel is om het leven van de vele werkolifanten in Laos zo snel mogelijk te verbeteren. Dit vergt echter een doelgerichte aanpak en een gedegen plan. De mahouts hebben een inkomen nodig om van te leven en zij zullen niet zonder slag of stoot meewerken aan de bevrijding van hun olifant”, aldus Sébastien Duffillot. Daarom proberen de olifantenactivisten in eerste instantie om de werkolifanten te redden uit de houtkapindustrie en ze “om te scholen” naar een mildere vorm van werk: de toeristenindustrie. De mahout heeft dan nog steeds zijn inkomen en de olifant hoeft minder zwaar werk te verrichten. De eerste stap terug naar de vrijheid. Anabel Lopez Perez, biologe bij de Elephant Conservation Centre, heeft gemerkt dat steeds meer mahouts bereid zijn om hun olifant uit de houtkapindustrie weg te halen. Er blijven steeds minder bomen over om te kappen en er komen wel ieder jaar meer toeristen naar het land. Het mag duidelijk zijn dat ook het weghalen van de olifanten uit de toeristenindustrie hoort bij de plannen van de olifantenbeschermers. Helaas kan iedere olifant alleen met een goed beleid worden bevrijd, omdat er altijd een rechtmatige eigenaar aan de andere kant van de onderhandelingstafel zit. Stap een is de olifanten redden uit de houtkapindustrie en stap twee is hen uiteindelijk bevrijden uit de toeristenindustrie.

Olifantenritten zijn uitermate pijnlijk

In landen als Thailand, Cambodja en India worden olifanten hardhandig opgeleid om kunstjes te vertonen aan de toeristen. En in Laos zijn scholingscentra 40

voor mahouts, waar de toeristen mogen meehelpen om de olifanten te wassen en te voederen, met als “beloning” een tocht op de rug van het dier. Het lot van een werkolifant is ongelooflijk tragisch, maar ook de olifanten in de toeristenindustrie hebben een moeilijk leven. Ze moeten vele uren op een dag op een onnatuurlijke manier mensen vermaken en de olifantenritten zijn uitermate pijnlijk voor het dier. “Een olifantenrug heeft een bolle vorm en is daarom niet geschikt voor het dragen van een groot gewicht op zijn rug. Alleen al zo’n stoel is veel te zwaar voor de gevoelige olifantenrug en daar worden dan ook nog eens vier toeristen bovenop gezet”, aldus biologe en olifantenspecialist Anabel Lopez Perez. Gelukkig zijn er inmiddels heel veel internationale organisaties die actie voeren tegen de enorme uitbuiting van olifanten in de toeristenindustrie. En steeds meer reisorganisaties zien af van het aanbieden van olifantenritten.

De film “Return to the forest“ van Patricia Sims over werkolifanten in Thailand is te zien op: http://worldelephantday. org/about/return-to-the-forest

Alternatief

Elephant Conservation Centre heeft een alternatief ontwikkeld, waarbij de toeristen de olifanten in hun natuurlijke omgeving kunnen observeren. Bijvoorbeeld wanneer ze in het bos voedsel zoeken, of met andere olifanten socialiseren en hun kleine baby’s voeden. Volgens Sébastien Duffillot moeten mensen leren genieten van het kijken naar het natuurlijke gedrag van deze prachtige dieren in plaats van naar aangeleerde kunstjes. Patricia Sims maakte een documentaire in Thailand en constateerde dat de meeste mensen heel veel kunnen leren over het gedrag van de olifanten, als ze de dieren maar in hun natuurlijke omgeving kunnen zien. Deze duurzame vorm van olifantentoerisme is niet alleen veel beter voor de olifanten, maar uiteindelijk ook voor de mensen. Wanneer een olifant jarenlang wordt onderdrukt, te weinig voedsel krijgt en volkomen geïsoleerd moet leven, dan raakt het dier zo zwaar getraumatiseerd dat het op den duur onhandelbaar zal worden. Een ongelukkige olifant zal vroeg of laat onvoorspelbaar gedrag gaan vertonen, en dat kan leiden tot zeer gevaarlijke situaties. “Een aantal maanden geleden ging een zwaar depressieve olifant helemaal door het lint en doodde zijn mahout. Vervolgens rende het dier met een Chinese familie op zijn rug het bos in en gooide hen allen op de grond, wat de familie uiteraard niet heeft overleefd.” Hopelijk beseffen mensen door deze gebeurtenis dat een olifant van oorsprong alle rechten heeft op een vrij leven in de natuur: “Born to be wild”.

Terug naar de natuur

Een paar werkolifanten in Laos hebben al het grote geluk gehad dat ze zijn gered uit hun trieste situatie en inmiddels zijn vrijgelaten in het wild. In Thailand wor-

41

is een uitgave van Vrienden van de Olifant

Redactieadres: Postbus 44, 1430 AA Aalsmeer. Tel.: 0297 364 224 E-mail: [email protected] Redactie: Rob Faber, hoofdredacteur Willie Tieman, adj. hoofdred. Eindredactie: Marian van Ham Lenny Kleinjan Fotoredactie: Inge Lenior Aan dit nummer werkte mee: Kim Dekker Valentina van Dijk Stéphanie de Geus Petra Kleijne Jody Visser Berry van de Water Met foto’s van: Rob Faber Hoedspruit ESG Inge Lenior Danielle Rubens Andrea Turkalo Frontfoto: Sangduen ‘Lek’ Chailert Illustraties Oli Fantje: Gerdi Wind Correspondent: Melissa Groo

42 42

den voortdurend werkolifanten vrijgelaten, dankzij een prachtig initiatief van de Thaise koningin Sirikit. In 2002 werd de Elephant Reintroduction Foundation opgericht, in samenwerking met het Koninklijk Departement voor Bosbeheer. Inmiddels leven 110 volwassen dieren en 12 baby’s, allen geboren in het wild, als vrije olifanten in een heel groot natuurgebied. Sébastien Duffillot heeft dan ook absoluut hoop voor de toekomst: “We zijn kortgeleden volkomen onverwacht benaderd door mevrouw Bounphak Inthapanya, vice-gouverneur van de provincie Sayaboury. Zij stelde ons de vraag of wij een deel van het Nam Pouy National Park zouden willen beheren. In dit beschermde natuurgebied zouden voormalige werkolifanten weer in vrijheid kunnen gaan leven! Een fantastisch vooruitzicht, maar er moet helaas nog wel het een en ander gebeuren voordat dit gerealiseerd kan worden. De olifanten moeten uiteraard veilig in het park kunnen leven, zonder voortdurend het risico te lopen om gestroopt of ontvoerd te worden.” Nam Pouy grenst aan een beschermd gebied in Thailand en er wonen hier zo’n 60 wilde olifanten.

Mahouts in dienst nemen

Er worden veel nieuwe rangers opgeleid, wat een absolute noodzaak is om de wildlife criminaliteit te kunnen bestrijden en de olifanten beter te kunnen beschermen. Tevens wordt er gewerkt aan het verminderen van de mens-dierconflicten in de nabij gelegen dorpen. De bevolking krijgt de nodige ondersteuning en een goede voorlichting over hoe de olifanten veilig en zonder geweld van de akkers kunnen worden geweerd. De Elephant Reintroduction Foundation beschikt over een team van 28 mensen, en velen van hen zijn voormalige mahouts. Sébastien Duffillot is een absolute voorstander van het in dienst nemen van mahouts, want door deze mannen tot rangers op te leiden hebben ze een gegarandeerd vast inkomen en daarmee krijgen hun olifanten hun vrijheid terug. “We zien het liefst dat de olifanten en hun mahouts samen de natuur van Laos in stand kunnen houden. Sommige doemdenkers menen dat een olifant, na jaren van gevangenschap, nooit meer terug kan keren naar een leven in het wild. Niets is minder waar. Een olifant is heel intelligent en weet zich alles nog te herinneren van zijn vroegere leven. Olifanten zijn bijzonder sociale dieren en zij passen zich heel gemakkelijk aan, zodat hun terugkeer naar een vrij leven juist heel natuurlijk zal verlopen. Elke olifant wil het liefst met zijn soortgenoten worden herenigd, vooral een olifant die veel te lang alleen is geweest.

Unieke stukken, van ieder slechts één te koop! Houten plank met zijaanzicht links

Afmetingen: 120 x 50 cm Dikte: 5 cm Gewicht: 8 kg.

€ 115,00 Houten plank met zijaanzicht rechts Afmetingen: 120 x 50 cm Dikte: 5 cm - Gewicht: 8 kg

€ 115,00 Houten plank met zijaanzicht Afmetingen: 76 x 40 cm Dikte: 3,5 cm Gewicht: 3,5 kg

Teakhouten wandbord Afmetingen: 89 x 34 cm Dikte: 3 cm Gewicht: 3 kg

€ 135,00

€ 85,00

Teakhouten wandbord liggend 3 olifanten

Afmetingen: 92 x 34,5 cm Dikte: 1,5 cm Gewicht: 2,5 kg

€ 135,00 Te bestellen via [email protected]

44