HVW-Radio 22/06/2015 Uitz. : Opname : Samenst. : Muziek 0’30 1’00 0’30
Prijs Vrijz. Hum. 2015 WF ‘Leopold II, Congo en Oostende’
22/06/2015 22/06/2015 KVD
Signe E.Clapton E.Clapton 9 45024-2 Antropoceen T.Beesemans Knelpunt sabam (p) (c) Onderwijl -2013-01 https://www.youtube.com/watch?v=AYqwg1aR3nA
Goedenavond en welkom bij HVW. Gisteren was het de dag van het Vrijzinnig Humanisme. Een geschikt moment voor de uitreiking van de Prijs Vrijzinnig Humanisme 2015 aan Wim Distelmans. Die krijgt hij voor zijn inzet voor de rechten van de patiënt en voor de waardigheid en de keuzevrijheid van het individu in zijn laatste levensfase. Wij waren bij de uitreiking, maar nemen u ook mee naar Topaz, het dagcentrum voor mensen in die laatste levensfase. En er is ook een bijdrage van het WF. Met hen gaan we naar Oostende voor dit : *
* *
Dat was hier de badplaats voor de koning, hé. Ja, maar het is toch wel voor Leopold II bedoeld, hé. Ja, ja, ja… En waarom zou hij hier zo een monumentaal kunstwerk eigenlijk gekregen hebben ? Leopold II. Het had iets met het kolonialisme te maken. Met Congo, ja, die had dinge, hé. Die had Congo, Belgisch Congo, hé. Was onder zijn regime een beetje, hé. Er is wel iets eigenaardig aan dat standbeeld, zal ik maar zeggen, hé. Daar links zie je dus een, een zwarte, denk ik, dat de voorstelling is. Maar er mankeert iets aan… Waar ? Links onderaan. Links onderaan ? Een zwarte ? Een hand… Hij kapte de mensen hun handen af, hé. Van die dachten dat hij gestolen, diamanten gestolen hadden of zo, hé ? Of die niet hard genoeg gewerkt hadden, hé ? Is het zo niet ? Ik denk niet dat het dat het hele verhaal is, maar goed, het gaat er wel naartoe. Ja, ja, bij de, bij de negers, hé ? Ja
Het waren slaven En moest hij dan wel zo een standbeeld krijgen eigenlijk ? Nee. Want ik verstaan het niet dat dat nog, dat het hier nog staat. (Lachje) Want hij… Met die negers deed hij slavenarbeid. Allez ja, hongersnood, niks, martelen. Dus ik snap het niet. Niet het ganse verhaal, maar het gaat toch de goede richting uit. De verdwenen hand van het monument voor Leopold II aan Vrijstaat O in Oostende… Willemsfonds Oostende wil de zaak uitklaren en organiseert daarom een debat op 28 juni. Straks meer daarover, want eerst gaan we naar de uitreiking van de Prijs Vrijzinnig Humanisme gisteren in de Bozar in Brussel. *
* *
‘Tegenover de talloze verklaringen van artsen die beweerden dat de problematiek van extreem lijden niet meer bestond, hadden wij iemand die dat vanuit eigen kennis en ervaring kon ontkrachten en dit ook op radicale wijze naar voren durfde brengen. Dat standpunt was des te meer overtuigend daar hij deel uitmaakte van de groep artsen en verplegenden aan de VUB, waaronder ook Jan Bernheim, die als eersten de palliatieve zorg in België hadden ingevoerd. Onze ethische argumenten konden dan niet meer door tendentieuze verklaringen van pseudodeskundigen van de tafel geveegd worden. Al degenen die voor het tot stand komen van de wetten op euthanasie en palliatieve zorg hebben geijverd, hebben hun steen in de rivier verlegd. Bij Wim was het een rotsblok. Ik dank u.’(Applaus) Etienne Vermeersch over het engagement van Wim Distelmans t.a.v. zinloos lijden. Een stukje uit zijn laudatio bij de uitreiking van de Prijs Vrijzinnig Humanisme. Wim Distelmans kreeg die prijs voor voor zijn inzet voor de rechten van de patiënt en voor de waardigheid en de keuzevrijheid van het individu in zijn of haar laatste levensfase. Straks laten we u ook een stukje uit zijn aanvaardingsrede horen. En daarin wil hij de prijs delen met alle medestanders in die strijd. Bvb. de patiënten zelf en hun verzorgers en begeleiders in die laatste levensfase. Zoals de Leifartsen of het dagcentrum Topaz in Wemmel. Een van de realisaties van Wim Distelmans. Ernstig ongeneeslijk zieken kunnen er even hun zorgen kwijt en vinden er wat gezelligheid en steun bij de andere gasten, de vrijwilligers en de professionele helpers. En die laten we even aan het woord. *
* *
Ja, ik ben hier in Topaz. Met Margriet De Maegd. Een van de medewerkers hier van Topaz. Het is een beetje ingewikkeld als je hier binnenstapt. Want je ziet heel veel mensen rondlopen. En je weet niet goed, ja, wie zijn de patiënten, wie zijn ook de familieleden, de kennissen, want die kunnen ook meekomen, dacht ik, hé, van de patiënten. En wie zijn de vrijwilligers ? Dus, het loopt allemaal een beetje door elkaar toch, hé ? Ja, en dat is ook de bedoeling. We proberen hier zo een sfeer te scheppen dat we eigenlijk, ja, in hetzelfde bootje zijn, maar dat er wel zorgverleners zijn, professionelen die een aanbod hebben om degenen die zorg nodig hebben toch zo goed mogelijk verzorgd kunnen worden. Wat het ook moge zijn die zorg. Een huiselijk sfeer dat voel je ook wel direct, hé. Een vorm van intimiteit die hier aanwezig is, hoe dan ook. Maar wat gebeurt eigenlijk op zo een dag ?
Ja, de mensen worden natuurlijk onthaald. Er worden altijd praatjes gemaakt. Of degenen die geen praatje willen maken die gaan gewoon door. Dat zien we wel. Verder gaan die mensen gewoon met de rest keuvelen, of in de keuken gaan helpen. Of aan de computer zitten. Of gewoon in de zetel puffen. Dat bedoelen we met ‘alles kan’. Dan hebben we het middagmaal. Dat is ongeveer rond 01h00. En tussenin gebeuren er ook allerlei activiteiten die aangepast zijn aan de mensen die hier zijn. Wij trekken daarvoor ook veel artiesten aan dat er dagelijks toch minstens een activiteit is. Dat proberen we… Wij kiezen die ook speciaal uit op hun sociaal voelendheid en ook op hun empathie. Maar die beginnen op een heel andere manier met mensen te praten. Die benaderen de mensen anders. Zo ziet ge dingen gebeuren die ge in de context van zorgverleners/zorgvrager niet kunt realiseren, natuurlijk. Omdat ge in een heel andere context zit. Hier ontstaan waarschijnlijk dan ook heel wat verstandhoudingen, vriendschappen, ja, die een heel apart karakter hebben dan toch ? Absoluut. De mensen voelen zich ook lotgenoten. En dan zie je hoe een vreemde solidariteit zich ontwikkelt. Wim Distelmans is degene waar dat je dus het centrum mee opgestart hebt. Waar je mee begonnen bent. Maar op welke manier is hij nog verbonden met dit centrum ? Komt hij hier nog regelmatig ook ? Ja, hij is er praktisch dagelijks, hé. Komt regelmatig langs in Topaz. Als er iets is kunnen we altijd beroep op hem doen. Daar zijn wel twee andere artsen aan verbonden aan Topaz, maar die kunnen altijd bij hem terecht. Hij springt in. Ja, en ook voor de expertise gewoon, hé. *
* *
Waarom komt u naar hier ? Wel, door het feit dat ik genezen ben van kanker. En dat ik alleen ben. Hier, voor een paar dagen. Het is te zeggen ik kom ’s maandags en de donderdag. En de rest van de week trek ik mijn plan op gebied van eten enz. Maar mijn vrouw is hier lang geweest. Uw vrouw is hier lang geweest ? Ongeveer 3 jaar. Maar die had Parkinson. En die is onlangs overleden. In de maand december. Ja, zo dus ben ik hier nu in haar plaats gekomen. En wat gebeurt hier dan eigenlijk allemaal ? Meeste deel is voor kennis te maken met de andere mensen en niet alleen te zijn. Dat is dus het grootste punt voor mij. Onlangs hebben we nog een concert gehad zo dus… Er zijn activiteiten, dus. Spelen met de andere mensen ook. Met de vrijwilligsters bezig zijn. Gaan wandelen, soms… Want ge zit hier wel in het groen, hé. Ja, het is rustig hier… *
* *
U kent hem goed ? Ja, ik kom al 5, 6 jaar. Heel vriendelijk en heel gedienstig. Heel vriendelijk en hele gedienstig, ja. Daar is veel verschil in. Ja, ja absoluut, ja. En op welke manier gaat hij dan met de mensen hier om ? Heel goed… Doet hij een praatje of zo ? Ja, komt tussen ons. Hij eet met ons. Hij doet alles met ons. Ja. Heel goed. Ja… En vindt u het een goed idee dat hij zo een prijs krijgt ? Want hij krijgt weldra de Prijs … Ik vind dat toch… Hij verdient dat. En als ik kan, de zondag, dan ga ik er naartoe… Hij verdient dat. Absoluut… Omdat hij voor de mensen in de weer is … Gedienstig en het is zo dat het hier bestaat, hé. Het is daarom dat het hier bestaat, hé. U komt regelmatig naar hier, hé ? Ja, bijna alle dagen. Wat vindt u het leukste dat hier gebeurt eigenlijk ? Eten en drinken ! (Lach) Ja, maar er zijn hier toch ook wel … Ge kunt hier tekenen, ge kunt hier ook gaan wandelen. Tekenen en gaan wandelen en zo. Ja … En turnen doen. Relaxerende dingens. Ja… Het is niet alleen eten en drinken. Ja ! *
* *
Een beetje levensvreugde. Een beetje koken ook. Ja, eten maken. Hier zijn verschillende nationaliteiten. We hebben hier mensen uit Marokko bvb. Daarmee hebben we schitterende Marokkaanse gerechten gemaakt. Met worstjes en lamsvlees en zo. En dan gingen we naar de hallal beenhouwer. Want die man hield eraan dat dat hallal was. En dat gebeurde… Het een plezier is het ander waard bij wijze van spreken. Dat zijn ook mensen die een beetje in nood zijn. Hulpbehoevend zijn. Zeg maar. En, als zij dan kunnen, geven ze daar van iets terug. Dat is toch schitterend. Maar is het niet een beetje moeilijk. Want u weet toch tenslotte ook dat het hier eigenlijk om terminale patiënten gaat. Ja, dat is inderdaad niet gemakkelijk. Vorig jaar december zijn er hier op korte tijd drie overleden en ja… Natuurlijk het hangt er ook van af hoe, hoe, hoe hevig en hoe hard de banden met die mensen aanhaalt. Dus, hé, in feite als je hier weggaat moet de deur dicht bij wijze van spreken. Want als je daarmee naar huis gaat en mee blijft leven en je bent een beetje gevoelig, ja, dat doet geen deugd, hé…
Maar het centrum heeft wel een bepaalde filosofie, denk ik, hé. Toch wel om te beginnen die levensvreugde toch zoveel mogelijk proberen te brengen en van mensen hier toch een blije dag te brengen. Ja, als ze hier komen vergeten ze hun pijn feitelijk. Omdat er zijn allerlei mogelijkheden om, om te ontspannen. En terwijl dat ge bvb. schildert of terwijl dat ge zingt of muziek beluistert enz. denkt ge niet aan uw pijn. En ik geloof dat dat een groot pluspunt is van, van deze dingen. Ze kunnen ook met mekaar praten over, over wat ze, over wat er scheelt, wat er schort enz. enz. En ze denken dus niet aan hun pijn. Ze zitten niet te verkommeren alleen thuis op een stoel. Ik geloof dat Wim Distelmans een pionier is ter zake. En zeer menselijk, zeer humaan. Ik vind dat schitterend. En hij doet dat niet alleen voor, voor de mensen die hier zijn, maar het is een filosofie voor hem dat de patiënt baas is en niet de dokter. Hij zegt : ‘De patiënt moet mij zeggen wat hij wil.’ De reacties van enkele bewoners van Topaz. Met heel veel empathie, solidariteit en vreugde. En daaraan refereerde WD dan ook in zijn dankwoord voor de ontvangen prijs. ‘Het is de verdienste van de palliatieve beweging, een tegenbeweging gekant tegen zinloos medisch handelen - de zogeheten therapeutische hardnekkigheid - om opnieuw aandacht te vragen voor de kwetsbare mens in een overrompelende westerse wereld vol met medische spitstechnologie. En dit in nauw interdisciplinair verband. Niemand kan immers nog alle wijsheid in pacht hebben. Het emancipatorisch effect van de euthanasiewet is daarom niet te onderschatten. Mensen zijn gaan beseffen dat ze zélf het recht hebben om dingen te vragen of te weigeren bij hun levenseinde - niet alleen euthanasie - en ze willen deze inspraak alleen maar zien uitbreiden naar het ganse verloop van hun ziekteproces. Vanaf de eerste confrontatie met een ernstige diagnose willen ze in alles betrokken worden.’ Als afsluiter een stukje uit het dankwoord van WD voor de Prijs Vrijzinnig Humanisme, gisteren in de Bozar van Brussel. En de volledige teksten bij die gelegenheid kan u opvragen bij de HVV. En die vindt u via www.h-vv.be. En dan gaan we nu naar Oostende en hebben we het met WF Oostende over het monument voor Leopold II. *
* *
‘Oostende. Aan zijn genialen beschermer…’ De opdracht op het monument voor Leopold II aan de Koninklijke Gaanderijen in Oostende. Maar sinds de wandaden van Leopold II tegen zijn Afrikaanse onderdanen meer bekend werden, zit men in Oostende met een controversieel monument. Zeker sinds 11 jaar geleden onbekenden een hand van de Afrikaanse beeldengroep hebben afgezaagd. En wat moet men daar nu mee in Oostende ? Want majesteitsschennis ? Een politiek statement ? Of gewoon ludiek vandalisme ? Daarover gaat het debat nu zondag in Vrijstaat O. En wij kregen alvast tekst en uitleg van Michaël Meeuwis, Congospecialist en trokken met Sonja De Craemer van WF Oostende naar Vrijstaat O om het allemaal te bekijken… *
* *
In het midden heb je dus gezeten op zijn paard Leopold II en links en rechts daarvan een beeldengroep. Rechts is het een groep Oostendse vissers en vrouwen, vissersvrouwen, de Oostendse bevolking. En links is het een groep Afrikanen en die wijzen allemaal vol bewondering naar de grote weldoener.
Al die onderdelen zijn natuurlijk wel belangrijk om te begrijpen waar het over gaat, maar er is één onderdeel dat het belangrijkste is, hé ? Wat ontbreekt er eigenlijk ? Wel, elf jaar geleden werd door een actiegroep ‘de Stoeten Ostendenaore’ een hand afgezaagd van één van de Afrikanen. Waarom hebben die ‘Stoeten Ostendenaore’ dat eigenlijk gedaan ? Wel zij willen, of zij wilden hiermee wijzen op de wandaden van Leopold II in Afrika, o.a. het afhakken van handen in verband dus met de rubberoogst en zo. Nu, je kan daar natuurlijk mee akkoord gaan, maar je kan er ook tegen zijn. Hoe legitiem was het eigenlijk die actie ? Wel, ik wou toch eerst en vooral zeggen dat wij zeker die wandaden van Leopold II niet willen negeren. En dat daar gerust een discussie mag over bestaan. En een verwerking van dat koloniaal verleden. Alleen waren wij het niet eens met de wijze waarop de actie gebeurde. Namelijk, wij vonden dat beeldschennis en wij vonden dat de actie op een andere wijze moest gebeuren. Nu, het blijft de mensen beroeren uiteraard, 11 jaar na datum. Ja, je kan je afvragen, wat moet er nu verder gebeuren ? Wel, ja, de kwestie is dat er natuurlijk niets gebeurd is met die actie. En dat de stad daar eigenlijk ook geen, ja, geen antwoord op biedt. Dus ofwel laat je een monument herstellen, ofwel laat je daar een verklarende tekst bij. Maar hoe dan ook vinden wij toch ook dat daar iets moet gebeuren. Want voor Oostende is tenslotte wel Leopold een belangrijke figuur geweest. Hoe dan ook. De urbanisatie en zo. De ingrepen die hij in de stad gedaan heeft, de, de ontwikkeling van, laatzeggen, vissersdorp tot een Belle époque, euh, Belle époque stad met, ja, strandgenoegens en zo dat dateert uiteraard wel uit die tijd. Sonja De Craemer van WF Oostende en het komende debat over het monument voor Leopold II en over de moeilijke relatie tussen Oostende en Leopold II. Geen onbesproken figuur, dus. Michaël Meeuwis, Congo- en Afrikaspecialist van de UGent zit zondag ook in het panel. En aan hem vroegen we alvast wat Leopold eigenlijk aangewreven wordt. Wat hem verweten wordt is dat onder zijn bewind de Congolese bevolking in bepaalde delen van Congo toch, enorm geleden heeft. Ik was in maart nog in de archieven van de Baptisten, missionarissen in Oxford. En daar heb ik stukken gezien van missionarissen die tabelletjes opleggen. En die zeggen dat er op 5 jaar tijd, op 7 jaar tijd bepaalde dorpen of groepen van dorpen van 100.000 inwoners naar 18.000 terug gaan. Van 60.000 naar 2000. Etc… Dus er is zeker in die noordwestelijke en centraalwestelijke delen van Congo, dus waar de rubbercampagnes het belangrijkste waren, is er zeer zeker depopulatie geweest. Depopulatie door willekeurige doodstraffen, maar ook depopulatie door hongersnood. Dus door de verplichte rubberoogst werd heel het landbouwritme, het jaarlijkse landbouwritme volgens de seizoenen van de dorpelingen, werd helemaal ontwricht. Waardoor er hongersnood is opgetreden. Er zijn ook ziektes geweest, zoals de slaapziekte. Iets later ook de Spaanse griep. Die zich verspreid hebben door de verplichte verplaatsingen van dorpen door de staat. Door staatsmensen. Dus die depopulatie en die wandaden, die willekeurige, dat willekeurige staatsgeweld, dat o.a. bestaat uit het afhakken van handen dat is het voornaamste wat Leopold II, of op zijn minst de staatsmensen die voor Leopold II werkten, werd aangewreven. Wat hem ook werd aangewreven is dat hij daar niets aan gedaan heeft. En dat hij de ogen gesloten heeft. Er wordt wel
eens gezegd dat hij het niet wist, maar dat is wetenschappelijk larie. Er zijn genoeg brieven, er zijn genoeg documenten. Ik heb er zelf ook gezien. Brieven aan Leopold II waarin dat gezegd wordt. Ja, een heel verhaal uiteraard, dat belangrijk is om te begrijpen waar het precies over gaat. Maar, je kan je natuurlijk ook wel de vraag stellen : dit beeld over, ja, Congo Vrijstaat, en, ja, wat er eigenlijk allemaal gebeurd is in die Congo Vrijstaat, al dan niet terecht, dat dekt toch niet heel dat verhaal, hé. Ik denk dat hier toch wel iets anders wordt voorgesteld. Wel, er zijn verschillende lezingen mogelijk van het standbeeld. Je kan voor het standbeeld staan en zo stond men er waarschijnlijk voor in de tijd dat het gemaakt werd. Dus laat jaren ’20. Je kan er voor staan en zeggen van : ‘Kijk, hier staat een groot man die de Congolezen bevrijd heeft van de slavernij. Want er was inderdaad slavernij voor de komst van de blanken. Die was er zeker. Een groot man die dus de Afrikanen daarvan bevrijd heeft en hen de ‘beschaving’ heeft bijgebracht tussen aanhalingstekens, uiteraard. Je kan ook voor het standbeeld staan en zeggen van : Ja, hier staat eigenlijk een schurk. Iemand die de Congolese bevolking onderdrukt heeft en wandaden tegen die bevolking heeft toegestaan. En zelfs aangemoedigd.’ En dat historisch verhaal klopt zeker. Maar je kan ook een derde blik werpen op het standbeeld. Namelijk een blik waarbij je zegt : ‘Dit standbeeld is geproduceerd in de laat jaren ’20. Het staat er sinds juli 1931. Het is geproduceerd in de laat jaren ’20. Dat is 20, 25, 30 jaar na die feiten. En dan kan je je de vraag stellen, of dan kan je minstens concluderen : ‘Kijk, nog tot in die jaren ’20 was er dus ten eerste die idolatrie voor Leopold II. En was er ten tweede nog steeds die blindheid voor wat er gebeurd was in die eerste periode. Dus eigenlijk het beeld is tot stand gekomen in een periode waarin dat je zou kunnen zeggen : ‘Ja, Leopold II werd nog altijd gezien als een, ja, een weldoener. Iemand die toch wel naar de Belgische staat toe een positieve invulling heeft gegeven aan Congo Vrijstaat op dat ogenblik ? Er zullen daar mensen geweest zijn, duidelijk, want die hebben het standbeeld willen laten bouwen en daar willen plaatsen, mensen die dus, euh, Leopold II een groot beschavingsbrenger vonden voor Afrika. Maar er moeten ongetwijfeld ook mensen geweest zijn die dat kritische verhaal kenden. Ja ? Dus de tijdsgeest als één monolithisch ding zien, is moeilijk, maar je kan het minstens wel zien als een uiting van idolatrie die bij een deel van de bevolking in België, of toch de hogere klasse van de bevolking heerste op dat ogenblik. 11 jaar geleden die actie van de ‘Stoete Ostendenaoren’ die nog altijd een staartje krijgt uiteindelijk. Een verlengstuk krijgt. Tot op vandaag. Kunt u enig begrip opbrengen voor die actie precies van die ‘Stoete Ostendenaore’ ? Ik vind het helemaal geen slechte zaak dat het gebeurd is. Dat die hand eraf gezaagd is. Het heeft de mensen aan het denken gezet. Het heeft tot een debat geleid. Zoals ik gezegd heb. In Oostende, maar ook tot in het Vlaamse Parlement. En als men het zich nu beklaagt dat die actie gebeurd is, dat er daar schade aangebracht is aan een, aan een monument, wel dan had men misschien vooraf reeds het debat kunnen voeren over wat dit standbeeld precies betekent. Waar het naar verwijst. En een debat over inderdaad die vroeg koloniale periode, die Leopoldistische periode, de manier waarop Leopold inderdaad met geld dat hij verdiend heeft op de rug van Congolezen Oostende heeft groot gebracht. Men is daar enorm lang stil over gebleven. Men zwijgt daarover. Dat lijkt een soort van amnesie te zijn. Men wil of men kan daar niet over praten. Maar dat leidt natuurlijk tot zo een acties als de ‘Stoete Ostendenaore’ gedaan heeft. En ik vind het voordeel die het heeft opgeleverd, namelijk het aanwakkeren van een debat, vind ik belangrijker en groter dan de schade die het heeft aangericht. Een debat om naar uit te kijken. Nu zondag om 11h00 in Vrijstaat O op de Zeedijk in Oostende. De inkom is gratis en in het panel zitten Piet Wittewrongel (Dwars), Zana Etambala (KUL) en
striptekenaar Barly Baruti Afrikakenner, en dus ook Michaël Meeuwis. En als u straks aan zee bent mag u zeker Klassiek aan Zee niet missen… Met op 04/07 en 05/07 pianoconcerten door Timur Sergeyenia. En op 30/06 is er ook de contratenor Serge Kakudji. En meer informatie over dat alles vindt u op de site van het WF : www.willemsfonds.be . Volgende week heeft FS het over Karl Marx als klassiek socioloog en over de cursus NCZ. Volgende week maandag dus, meteen na de Nieuwsflash van 20h00 op Radio 1. Graag tot maandag.
