2013

Overleg samenwerking Praxis P - Code

31/01/2013

ADHD: EEN STOORNIS IN ONTWIKKELING Dieter Baeyens Code, Thomas More Antwerpen FPPW, KU Leuven

NVKVV - ADHD

ADHD ADHD (DSM-IV TR; APA, 2000) • Attention Deficit/Hyperactivity Disorder • Aandachtstekortstoornis met Hyperactiviteit Hyperkinetische stoornis (ICD-10; WHO, 1992)

ADHD HD

2

NVKVV - ADHD

1


31/01/2013

ADHD A) Stabiliteitscriterium: “zes (of meer) van de inattentiviteit of hyperactiviteit/impulsiviteit symptomen van aandachtstekort zijn gedurende ten minste zes maanden aanwezig geweest in een mate die onaangepast is en niet past bij het ontwikkelingsniveau”

Aandachtsproblemen

3

Hyperactiviteit & Impulsiviteit

NVKVV - ADHD

ADHD B) Aanvangscriterium: enkele symptomen die beperkingen veroorzaken waren voor het zevende jaar aanwezig C) Pervasiviteitscriterium: enkele beperkingen uit de groep symptomen zijn aanwezig op twee of meer terreinen (bv. op school/werk en thuis). Klachten dienen dus inherent aan de persoon te zijn en niet reactief op bijvoorbeeld de gedragsaanpak van een leerkracht. D) Beperkingscriterium: er moeten duidelijke aanwijzingen van significante beperkingen zijn in het sociale, school- of beroepsmatige functioneren E) Exclusiviteitscriterium: de symptomen zijn primair toe te schrijven aan ADHD en niet aan bv. ASS

4

NVKVV - ADHD

2


31/01/2013

ADHD, RESULTAAT VAN ONZE WESTERSE CULTUUR?

Canada 3.8-9.4%

Duitsland 4.2%

China 6-9%

Nederland 1.3%

Mexico 5%

India 5-12% Brazilië 5.8%

Australië 3.4% Wereldwijde prevalentie varieert tussen 1.3% en 12%  gemiddelde 5.29%

N-Zeeland 2-6.7%

Polanczyk et al., 2005

5

NVKVV - ADHD

ADHD, RESULTAAT VAN ONZE WESTERSE CULTUUR? Vlaamse steekproef: • Epidemiologisch onderzoek bij > 18 jaar (n=2419)

Prevalentie: 4.1% • Voornamelijk in jongere groepen: 18-24j (7.7%) > 25-34j (4.2%) > 35-44j (2%) • Voornamelijk bij lager geschoolden: 10.8% bij laagst geschoolden vs 1.3% bij hoogst geschoolden De Ridder et al., 2008

6

NVKVV - ADHD

3


31/01/2013

ADHD, EVEN EEN VRAGENLIJST INVULLEN?

Ca. 19%

7

Ca. 5%

NVKVV - ADHD

ADHD, RECENTE HYPE? 1902

• 1ste congres over impulsiviteit bij kinderen met gedragsproblemen

1955

• MPH wordt ontwikkeld

1960

• Minimal Brain Dysfunction

1968

• Hyperkinetic reaction of Childhood (DSM-II)

1980

• Attention Deficit with or without Hyperactivity (DSM-III)

1987 1994

8

• Attention Deficit Hyperactivity Disorder (DSM-III-R)

• Attention Deficit Hyperactivity Disorder (DSM-IV)

2000

• Attention Deficit Hyperactivity Disorder (DSM-IV TR)

2013

• Attention Deficit Hyperactivity Disorder (DSM-5)

NVKVV - ADHD

4


31/01/2013

ADHD, RECENTE HYPE? Prevalentie (%) ADHD a.d.h.v. verschillende versies van de DSM op basis van leerkrachtrapportage in een steekproef van 1077 leerlingen tussen 5 en 12 jaar (Baumgaertel et al., 1995) 20 15 10

17,8 9,6

10,9

DSM III

DSM III R

5 0

DSM IV

NVKVV - ADHD

9

CONCLUSIE 1. ADHD, niet alleen een Westers fenomeen. 2. Diagnostische criteria dragen bij tot een betrouwbare diagnostiek. 3. Diagnostische criteria variëren op basis van wetenschappelijke inzichten.

10

NVKVV - ADHD

5


31/01/2013

ADHD SUBTYPES Aandachtsproblemen

ADHD-COM

ADHD-IA 27%

11

Hyperactiviteit /Impulsiviteit

ADHD-HI

55%

18%

NVKVV - ADHD

HET VERHAAL VAN MILAN Voorlopers: Naam: Milan VD Geslacht: M Leeftijd: 0j 9m

moeilijk temperament eet- en slaapproblemen moeilijk om te kalmeren (“huilbaby”)  regulatiestoornis

12

NVKVV - ADHD

6


31/01/2013

HET VERHAAL VAN MILAN Ontwikkelingsverloop: Altijd in de weer Naam: Milan VD Geslacht: M Leeftijd: 5j 6m

Excessief lopen en klimmen Instructies niet opvolgen Niet kunnen stil zitten Tekort aan volgehouden aandacht Sterke afleidbaarheid

13

NVKVV - ADHD

HET VERHAAL VAN MILAN Ontwikkelingsverloop: Naam: Milan VD Geslacht: M Leeftijd: 8j 6m

Hyperactiviteit Impulsiviteit Aandachtsproblemen Schoolse problemen  Stereotiep beeld van ADHD

14

NVKVV - ADHD

7


31/01/2013

HET VERHAAL VAN MILAN Ontwikkelingsverloop:

Naam: Milan VD Geslacht: M Leeftijd: 13j 9m

Hyperactiviteit  Impulsiviteit Aandachtsproblemen Gedragsproblemen Experimenteergedrag Hevige emoties Schoolse achterstand  ADHD-symptomen en bijkomende diagnoses

15

NVKVV - ADHD

HET VERHAAL VAN MILAN Ontwikkelingsverloop:

Naam: Milan VD Geslacht: M Leeftijd: 28j 7m

(Vooral) aandachtstekort  academische beperkingen, moeilijker job vinden (Ook nog) impulsiviteit  risicogedrag, relationele moeilijkheden, job-hopping Bijkomende emotionele problematiek  Vage ADHD-symptomen aangevuld met bijkomende klachten

16

NVKVV - ADHD

8


31/01/2013

SYMPTOOMREDUCTIE (WILENS ET AL., 2002) Kernsymptomen: evolutie tussen 6 en 19j

17

NVKVV - ADHD

SYMPTOOMEVOLUTIE Aandachtsproblemen in de volwassenheid Slecht time-management Moeilijk taken afwerken Moeilijk aandacht bewaren bij het lezen of bij het uitvoeren van papierwerk Gemakkelijk afgeleid, vergeetachtig Slechte concentratie

18

NVKVV - ADHD

9


31/01/2013

SYMPTOOMEVOLUTIE Hyperactiviteit in de volwassenheid

Impulsiviteit in de volwassenheid

Subjectieve gevoelens van rusteloosheid

Zinnen van anderen afmaken

Workaholic Kiezen voor een zeer actieve job

Moeilijk zijn of haar beurt kunnen afwachten Anderen storen wanneer ze het druk hebben Lage frustratietolerantie Snel geïrriteerd of boos worden Veel wisselen van jobs of relaties

19

NVKVV - ADHD

IMPACT OP VELE DOMEINEN Druggebruik 2 x  risico Vroeger begin  stop in volwassenheid Gezondheidszorg 50%  fietsongelukken 2-4 x  auto-ongelukken 33%  aanmeldingen op spoeddiensten

20

Gezin 2-4 x  ruzies 3-5 x  echtscheidingen

School & Carrière 35%  uitval 46%  schorsingen  productiviteit

NVKVV - ADHD

10


31/01/2013

ADHD, ETIOLOGIE?

Omgevingsfactoren

Genetische factoren • Sterke evidentie erfelijkheid • Interactie van meerdere risicogenen • Kwetsbaarheid, geen determinatie

Neurobiologische factoren • • • •

Hersenchemie (o.a. dopamine) Hersenstructuur Hersenactiviteit Grote variabiliteit

Gedrag

21

NVKVV - ADHD

OMGEVINGSFACTOREN • Prenataal − − − −

Alcohol- en druggebruik moeder Blootstelling aan toxische stoffen (bv. lood) Zwangerschapsduur, geboortegewicht Zwangerschapscomplicaties

• Perinataal − Complicaties tijdens de bevalling  zuurstoftekort

22

NVKVV - ADHD

11


31/01/2013

OMGEVINGSFACTOREN • Postnataal − − − − − −

Gestructureerd en responsief opvoedingsklimaat Verwaarlozing en misbruik SES (huisvesting, toegang tot goed onderwijs, etc.) Eigen middelenmisbruik Aansluiting bij deviante groep ...

Ingrijpen op de problematiek is mogelijk !

23

NVKVV - ADHD

DIAGNOSTISCHE RICHTLIJNEN Nationale richtlijnen Organisatie

Land

Jaar

<18j

≥18j

Online

Royal Australasian College of Physicians

AUS

2009







Canadian ADHD Resource Alliance

CAN

2008







Trimbos-Instituut

NL

2005





Ministry of Health

NZ

2001





National Collaborating Centre for Mental Health

UK

2008



Scottish Intercollegiate Guidelines Network

UK

2009





American Academy of Pediatrics

USA

2000





24





NVKVV - ADHD

12


31/01/2013

DIAGNOSTISCHE RICHTLIJNEN Internationale richtlijnen Auteur

Organisatie

Jaar

<18j

Taylor et al.

European Network for Hyperkinetic Disorders

2004



Kooij et al.

European Network Adult ADHD

2010

≥18j

Online





≥18j

Online





Vlaamse richtlijn: ADHD & verslaving Auteur Matthys et al.

25

Organisatie

Jaar

Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen

2010

<18j

NVKVV - ADHD

WAARUIT BESTAAT DIAGNOSTIEK? Kooij et al., 2010

Diagnostiek

<18j UK

AUS

USA

Diagnose volgens DSM-IV criteria

≥18j NL

EU

!

Age-appropriate Multi-informantpresentations assessment should be taken into account Cut-off of 4/9 current DSM-IV criteria may be sufficient, when significant Multi-method assessment impairments Differentiaaldiagnostisch onderzoek Age-of-onset criteria required < persistence and impairment

26

NVKVV - ADHD

13


31/01/2013


Diagnostiek

<18j UK

AUS

USA

≥18j NL

EU


!

Multi-informant assessment

!

Diagnosis shouldassessment be based on self-report and in-depth evaluation, but collateral Multi-method information is desirable Differentiaaldiagnostisch onderzoek

27

NVKVV - ADHD


Diagnostiek

<18j UK

AUS

USA

≥18j NL

EU


!


!

Multi-method assessment

!

Validation of instruments is urgently needed Differentiaaldiagnostisch onderzoek Neurobiological/-psychological tests are neither imperative nor sufficient but may document functional impairment 28

NVKVV - ADHD

14


31/01/2013


Diagnostiek

<18j UK

AUS

USA

≥18j NL

EU


!


!


!

Differentiaaldiagnostisch onderzoek Co-morbidity is the rule, with 75% of clinical patients having at least one other disorder, and the mean number being three. 29

NVKVV - ADHD


Diagnostiek

<18j UK

AUS

USA

≥18j NL

EU


!


!


!

Differentiaaldiagnostisch onderzoek

30

NVKVV - ADHD

Multidisciplinaire diagnostiek aangestuurd door een geneeskundige !

15


31/01/2013

MEDICATIE

National Collaborating Centre for Mental Health, 2008

31

NVKVV - ADHD

MEDICATIE

National Collaborating Centre for Mental Health, 2008

32

NVKVV - ADHD

16


31/01/2013

NAAST MEDICATIE … 20-50 % van de volwassenen met ADHD zijn niet of onvoldoende geholpen met medicatie • Onvoldoende afname van symptomen • Onvoldoende tolerantie

‘Pills do not build skills’ Although medicines are thought to help with the core neurobiological impairments, they do not ensure that patients will adopt compensatory strategies in organizing and planning, coping with distractibility and enhancing optimal thinking strategies Safren et al 2005

33

NVKVV - ADHD

NAAST MEDICATIE … Psycho-educatie (H)erkenning bij lotgenoten

Psychotherapie (gebaseerd op CGT) Correcte interpretatie van ervaringen • Individueel Ontschuldiging/responsabilisering • In groep

Nieuw gevoel van controle en motivatie

Herstel van communicatie en steun Coaching

Familie- of koppeltherapie Kooij et al 2010 : European Consensus Statement

34

NVKVV - ADHD

17


31/01/2013

PSYCHOTHERAPIE

Geschiedenis van - falen - onderprestatie - relatieproblemen

Aandachtstekort Rusteloosheid Impulsiviteit (Emotie-ontregeling)

medicatie

Negatieve gedachten en opvattingen (negatief over zichzelf)

Psychotherapie

- Organiseren - Plannen (takenlijst) - Uitstellen, vermijdingsgedrag en afleidbaarheid aanpakken

Somberheid Schuldgevoelens Angst Woede

Psychotherapie

Functionele handicaps

Aanpassing van Safren et al 2005

35

NVKVV - ADHD

PSYCHOTHERAPIE Stappenplan In groep Handboek & Werkboek

36

NVKVV - ADHD

18


31/01/2013

NAAST MEDICATIE … Psycho-educatie Psychotherapie (gebaseerd op CGT) • Individueel • In groep Coaching Structuur – ondersteuning – feedback

Familieof koppeltherapie Oplossingsgericht Kooij et alActiegericht 2010 : European Consensus Statement

37

NVKVV - ADHD

NAAST MEDICATIE … Psycho-educatie Psychotherapie (gebaseerd op CGT) • Individueel • In groep Coaching Familie- of koppeltherapie Kooij et al 2010 : European Consensus Statement

38

NVKVV - ADHD

19


31/01/2013

WAT KAN U DOEN? Attitude t.a.v. persoon met ADHD: - Geduldig zijn - Niet beledigd voelen bij impulsieve act - Gedrag niet als een intentioneel proces be-/veroordelen - Structuur bieden (bv. herinneringen inbouwen bv. GSM, apps) - Pauzes & beweging toestaan - Mits toestemming, het netwerk van de persoon als een bron van steun inschakelen -

39

NVKVV - ADHD

WAT KAN U DOEN? Communicatiestijl t.a.v. persoon met ADHD: - Enkelvoudige instructies geven - Herhaling en laten herhalen - Feedback geven - Telkens een stap verder denken bv. “schrijf dit in uw agenda”  “hoe kunnen we ervoor zorgen dat je je agenda regelmatig controleert”

40

NVKVV - ADHD

20


31/01/2013

WAT KAN U DOEN? Omgeving - Prikkelarme lokalen bevorderen aandacht - Visualiseren van afspraken, opdrachten, … als reminder - Risicosituaties voorkomen om impulsiviteit geen kans te geven

Teamwork - n=1  met team samen naar oplossingen voor moeilijke situaties zoeken - Alert zijn voor bijkomende/nieuwe klachten  signaliseringsfunctie - Gericht extra hulp inschakelen

41

NVKVV - ADHD

WWW.CODELESSIUS.EU/DESOCIALEKAART Sociale kaart

42

NVKVV - ADHD

21


31/01/2013

LESSEN VAN MIJN GROOTVADER – LES 6

“Als ge maar uw best doet” “Als iedereen maar zijn best doet”

43

NVKVV - ADHD

Dank voor uw aandacht! Dieter Baeyens • Tel. 03 241 08 09 • [email protected]

NVKVV - ADHD

22

2013

Recommend Documents