2013

De Verrekijker nr. 5/2013

1

De Verrekijker nr. 5/2013 Het IVN Vereniging voor natuur - en milieueducatie is een vereniging van vrijwilligers en beroepskrachten die streeft naar meer natuur en een betere kwaliteit van het milieu. Verspreid door Nederland heeft het IVN ruim 180 afdelingen. Meer dan 16.000 leden zetten zich actief in voor natuur en milieu door middel van allerlei voorlichtende en educatieve activiteiten.

Afdeling De Oude IJsselstreek Bestuur: Voorzitter: Herman Obbink, Vincent van Goghstraat 16, 7021 ED Zelhem Secretaris: Gertud Mulders, Vreeltstraat 16, 7011JA Gaanderen Penningmeester: Loes Nansink en Barend Rijkmans Fruitweg 10, 7006 MT Doetinchem Lid: Fenny Lammers, Stadsedijk 4, 7025 EK Halle Lid: Klaas Tuinema, Vondellaan 4, 6901ME Zevenaar Coördinatoren werkgroepen Rondom Strang en Iessel: Graafschap: Liemers: Cursussen: Audiovisuele prentaties: Landschapsbeheer: Vogelwerkgroep: Zoogdierwerkgroep: Winkeltje/Tentoonst.: Milieuwerkgroep: De Verrekijker: Natuur Actief Webmaster

(0314) 62 48 85 (0573) 45 00 91 [email protected] (0314) 33 50 76

Kees Meyboom Gerrie Til Roel Brocx Jannie Klein Lebbink Bernard Berendsen Gerrit Rougoor Gerard ter Heijne Henriëtte van der Loo Riet van Dijk Carla Oosterhoff, Janrein van Oostrum Marleen Hofman, Evelien Pleiter

(0314) 34 50 28 (0316) 33 15 35 (0315) (0314) (0316) (0314) (0543) (0315)

32 97 28 62 55 36 34 45 55 63 17 79 51 27 31 65 10 30

(0314) 34 52 93 (0314) 34 43 35 (0314) 32 34 33 (0315) 34 66 88 (0049 2874) 90 17 05 [email protected]

Contributie/donatie Contributie leden € 18,- per jaar; contributie huisgenootleden € 7,- per jaar; Donateurs betalen € 14,- per jaar. Rek. nr. 14 85.43.677 t.n.v. IVN Oude IJsselstreek Ledenadministratie Loes Nansink en Barend Rijkmans (adres zie boven),

(0314) 33 50 76

Adreswijzigingen tijdig doorgeven aan ledenadministratie! Beëindigen lidmaatschap/donatie: 3 maanden voor einde kalenderjaar doorgeven. Redactie De Verrekijker Janrein van Oostrum, Ph. P. Cappettilaan 8, 7071CS, Ulft Gerrie Til Marietje Wenting (tekeningen)

* De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de geplaatste artikelen. * Plaatsing houdt niet in dat IVN Oude IJsselstreek het met de inhoud eens is. * Overname van artikelen uit dit blad is alleen toegestaan na overleg met de redactie.

2

(0315) 34 66 88 (0314) 62 55 36 (0314) 68 18 90


Blz. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 12. 13. 15. 17.

Colofon Inhoudsopgave Van de redactie: In Memoriam: Hermen van Ralen door: Gerard ter Heijne Nacht van de Nacht Voor de jeugd: Egels door Doortje Vreman Mutaties Landgoed Bingerden Limerick van Harrie van Hal Uit ons jaarprogramma Onkruid: Vergeet-me-nietjes door: Janrein van Oostrum Onkruidlijstje van Kitty Janssen Gezellige middag door: Gerrit Rougoor

Kopij voor de volgende Verrekijker graag uiterlijk donderdag 21 november op het redactieadres. Per e-mail: [email protected] of aan Janrein van Oostrum, Ph.P.Cappettilaan 8, 7071CS Ulft 3


Vanuit de redactie wil ik je laten weten dat we ons ernstig zorgen maken over de steeds kleiner wordende hoeveelheid schrijfsels die we ontvangen. Dat heeft er enerzijds mee te maken dat we op de website het een en ander publiceren en we afgesproken hebben artikelen niet dubbel te plaatsen omdat de Verrekijker ook op de website staat, maar toch… Vanaf 2014 vier Verrekijkers per jaar! Het bestuur heeft intussen al aangegeven om die reden en ook uit kostenoverwegingen, het aantal Verrekijkers het komende jaar tot vier te willen beperken. Veel van onze zusterafdelingen zijn ons daarin voorgegaan. Op de hoogte blijven Als je van dag tot dag van het reilen en zeilen van IVN De Oude IJsselstreek op de hoogte wilt blijven is er geen betere manier dan onze website http://ivn.nl/afdeling/de-oude-ijsselstreek regelmatig te bezoeken of ons te volgen op Facebook en/of Twitter (gewoon doen!!!)! En vergeet vooral niet je op Digitalis, onze maandelijkse (gratis!) digitale Nieuwsbrief te abonneren. Dan weet je zeker dat je niets mist. Je kunt je hiervoor aanmelden op onze website. Met klem vragen we je trouwens om over te stappen van de papieren Verrekijker op de digitale Verrekijker. Die is in kleur en we sturen u hem per mail toe. We zijn blij dat een groot aantal leden al besloten heeft dit te doen. Het is veel duurzamer: het scheelt massa’s papier (en daarmee bomen en energie om het te maken). Bovendien hoeven we de portokosten niet te betalen en geen mensen door weer en wind te sturen om de Verrekijker bij een aantal leden in de brievenbus te doen. Aanmelden: [email protected] (doen!) Maar wees niet bang. Ons lijfblad blijft voor de niet-digitalen onder ons voorlopig nog wel op papier verschijnen. Hopelijk echter in steeds kleinere oplage. Met hartelijke groet, Janrein van Oostrum 4


Door: Gerard ter Heijne (namens de Vogelwerkgroep) Hermen van Ralen was lid van de Vogelwerkgroep IVN De Oude IJsselstreek, totdat ons op 31 augustus het bericht bereikte dat hij op 59 jarige leeftijd was overleden. Dit bericht kwam enkele weken nadat wij begrepen dat hij ernstig ziek was. Wij hadden nauwelijks tijd ons daarop in te stellen. Na een melanoomaandoening kreeg een hersentumor hem in zijn greep. Hij had - als trouwe deelnemer- ons jaarlijkse Lauwersmeer-weekend afgezegd omdat al snel bleek dat hij niet in staat was om mee te gaan. We zullen Hermen ook op onze toekomstige excursies missen. Helaas ook kan hij niet meer meedenken over het nieuwe excursieprogramma. Naast zijn bezigheden bij onze VWG was hij actief lid van het KNNV en nam deel aan het beheer van De Zumpe. Bovendien was hij betrokken bij een wandelgroep en een volleybalclub en maakte hij regelmatig een rit op zijn racefiets. Ter ontspanning had hij ook zijn vaste afspraken met het uitgaansleven. Zijn hart lag voor zover wij kunnen overzien bij een biertje, sport en natuur, en misschien ook wel in deze volgorde. Dat bleek wel uit het feit dat hij wel in een nieuwe auto reed, maar de telescoop, waar behalve Hermen zelf niemand iets door kon zien, niet werd vervangen. Wij hebben afscheid moeten nemen van een betrokken, bescheiden, integer en attent lid. Hij was meegaand, maar kon goed zijn grenzen aangeven. Als zijn mond een scheef trekje vertoonde was zijn droge humor in aantocht. Graag willen we samen met u een moment stilstaan bij de kwetsbaarheid van een mens. 5


“We kunnen niet vasthouden wat hoe dan ook uitwist; weten we los te laten waar we geen greep op hebben?” Wij wensen zijn familie veel sterkte toe.

Zaterdag 26 oktober Schoolplein basisschool IJzevoorde Loordijk 14, 7004 HT, Doetinchem Organisatie : IVN ‘De Oude IJsselstreek’ Vragen? Bel 0314 631065

Thema: Wat doet het donker van de nacht met u of jou? Een activiteit voor kinderen en volwassenen. Start: 19.30 uur voor (klein) kinderen en ( groot) ouders 19.45 uur (tot 20.15 uur) voor volwassenen De nacht staat bekend om zijn duistere kant. De zon verdwijnt en neemt vrijwel alle kleuren met zich mee. Alleen de grijstinten blijven over. Tijdens deze avond proberen we de schoonheid van het donker te ontdekken. Om daarvan optimaal te genieten hebben we enkele van onze zintuigen nodig. Om juist deze zintuigen goed te gebruiken proberen we niet te praten en geen zaklantaarn of mobieltje te gebruiken.

Nieuwsgierig geworden? Kom dan zaterdag 26 oktober naar IJzevoorde. 6


Door: Doortje Vreman

Het is herfst De regen klettert op de ruiten, het is volop herfst buiten. De bomen zijn al bijna kaal, de wind voelt koud en schraal. Een egel scharrelt door de tuin, met zijn snuitje lief en bruin. Hij eet zijn buikje vol en rond, met slakjes van de grond. Kinderen schoppen door de blaadjes en rennen, rennen over paadjes. Blaadjes vallen rood en bruin, waaien boven op hun kruin. Anne de Vries.

7


Verliefde egels Benodigdheden: * kaardenbollen of andere distels * bruin papier (voor het kopje) * tandenstokers * knopspelden * kraaltjes (ogen en neus) * lijm, schaar en potlood * eventueel werkhandschoenen

Knip volgens het patroon uit het bruine papier de driekwart cirkel. Plak de zijkanten aan elkaar. Nu voorzichtig (doe de handschoenen aan)! Plak het kopje aan de distel en plak de kraaloogjes en de kraalneus er op of zet ze vast met de spelden. Steek 4 tandenstokers in de distel als pootjes. Klaar!

Nieuw lid: Mw. J.A. ten Bosch Uitgeschreven als donateur: Dhr. Dornseiffen, per 14-8-2013 Dhr. Strang, per 15-8-2013 Mw. Zuydam per 31-12-2013 Mw. Terpstra per 1-1-2014 Als lid: Dhr. Rijpkema, per 1-1-2014 Door overlijden op 31-8-2013: Hermen van Ralen, Doetinchem (zie het In Memoriam op blz. 3) 8


Door: Klaas Tuinema Landgoed Bingerden staat sinds vorig jaar weer op het jaarprogramma van IVN De Liemers. Het is een zeer oud landgoed. De oudste akte hierover bevindt zich in het Arnhems archief en dateert al uit het jaar 970. De tuinen van het landgoed zijn bekend door de zogenaamde Kwekerijdagen. Dan zijn ze – tegen betaling - geopend voor publiek. Daar zijn dan dan diverse stands van kwekers van bijzondere planten, firma’s met bijzonder tuingereedschap, tuinboeken, makers van hanging-baskets, en meer te vinden. Ook veel verenigingen op het gebied van tuin en landschap geven daar acte de presence. Afgezien van rondleidingen zijn de tuinen verder voor publiek gesloten. Wel vrij toegankelijk is het landgoed, waar IVN zijn wandelingen houdt. Het landgoed omvat zowel agrarisch bedrijf als bos. De familie Van Weede, eigenaar, heeft kilometers hagen laten aanplanten tussen de weilanden met o.a. meidoorn, sleedoorn en vlier. Op een van de boerderijen van het landgoed, Groot Bingerden, woont Wilbert van der Cruijsen met zijn gezin, die een biologisch veeteeltbedrijf heeft. In het voorjaar komen diverse stinzenplanten tevoorschijn zoals Bosanemoon, Daslook, Gevlekt Longkruid, Gevlekte Aronskelk, Gewone Vogelmelk en Sneeuwklokje. In de zomer valt de aandacht op planten als Stinkende Gouwe, Lievevrouwebedstro, Grote en Kleine Klis, Bosandoorn, Helmkruid en vele andere. Erg mooi is ook de Beukenallee. Imposant zijn zonder meer de 9


Tulpenboom en Atlasceder in de tuin bij het huis die vanuit het landgoed goed zichtbaar zijn. Op het landgoed komen, mede gezien boven genoemde inrichting daarvan, veel soorten (zang)vogels voor. Ook broeden er sinds enige jaren ooievaars. In de herfst vinden we veel paddenstoelensoorten, waaronder de peervormige stuifzwam, honingzwam en het judasoor. De diverse oude boerderijen als Mariendaal, Kroonenstein en Groot Bingerden geven het landschap een fraai aanzien. Tevens kunnen we op onze wandeling een blik werpen op Huis Bingerden, dat na de verwoesting in 1945 weer werd opgebouwd. Kortom, IVN heeft er hiermee een aardige wandeling in de gemeente Zevenaar bij over een vrij onbekend landgoed maar dat heel mooi is wat betreft cultuur en natuur.

Limerick van Harrie van Hal Een bijenvolk op de rand van Oer 1) Zat in de herfst zonder een moer 2) overwinteren is dan een illusie dus werd er gezorgd voor een fusie met een dagblad 3), volgens de bie-boer Deze limerick vereist een toelichting: ) heet tegenwoordig Ulft-noord 2 ) bijenmoeder of koningin 3 ) korte uitleg: Op de volgende manier verenig je een volk met een volk ernaast: * een oude krant komt bovenop een kast met een sterk buurvolk * direkt daar bovenop een zwak of moerloos volk * De kasten voor de helft opschuiven. * is de krant “gelezen,” d.w.z. in snippers in harmonie naar buiten gedragen, dan is de “fusie” (doorgaans) gelukt. 1

10


Vergeet-me-nietjes (Myosotis) door: Janrein van Oostrum Elk voorjaar staat onze tuin vol met Vergeet-me-nietjes. Daarvoor hoeven we helemaal niets te doen: ze zaaien zichzelf uit en groeien als onkruid. Als je ze leuk vindt moet je dus niet te veel schoffelen! Dat levert dan in het vroege voorjaar een tapijt van prachtige blauwe bloemen op. Je begrijpt zo langzamerhand wel dat het een van mijn favorieten is! Maar elk jaar zitten er meer roze en witte exemplaren tussen! Legende Bijna iedereen kent de Vergeet-menietjes. Maar niemand vraagt zich af waarom die plantjes eigenlijk zo heten… Een oud versje (met een modernere tekst) zegt het als volgt: 't Was een bloempje met een kopje Hemelsblauw en groen het blad, Met in 't hart een mooi geel knopje Dat, helaas, zijn naam vergat! Het slaat op een nog oudere legende: Toen de Heer alle bloemen een naam gegeven had moesten ze die zelf goed onthouden. Maar een blauw bloempje met een geel hartje kon zijn eigen naam maar niet onthouden. Het vroeg steeds aan de andere bloemen hoe hij ook al weer heette… Helaas wisten die dat ook niet. Toen moest hij wel terug naar de Heer om hem te weten te komen. Die stak zijn wijsvinger op en zei: ‘Vergeet-mij-niet!’ Het bloempje schaamde zich diep en ging gauw terug naar de waterkant en verstopte zich tussen gras en de andere planten. Daar kun je het vandaag de dag nog steeds vinden. 11


De naam De Latijnse naam Myosotis is uit de Griekse woorden myos (muis) en otis (oor) ontstaan. Daaraan doen de vorm en zachte beharing van de bladeren wel een beetje denken. De naam ‘Vergeet-mij-nietje’ zonder verdere toevoeging kom je in ons hele land tegen. Maar als je er een flora bij pakt vind je daarin wel zeven soorten. De naam zou trouwens pas in de vijftiende eeuw ontstaan zijn en luidde toen Vergisse min nit. De naam Muizeoor is al ouder en was oorspronkelijk Musekenór. In de Achterhoek spraken de mensen zelfs in 1906 nog van Moesoor. Terwijl het lichtgeel bloeiende Muizenoor (Hieracium pilosella, een Havikskruidachtige composiet) er toch in de verste verte niet op lijkt. Afgezien van de lang behaarde blaadjes dan! Familie De plant hoort bij de grote familie van de Ruwbladigen. Een treffende naam, want het gros van de familieleden heeft ruw aanvoelend loof. De Vergeet-me-nietjes heeft het Moerasvergeet-me-nietje, dat in het verhaaltje wel bedoeld zal zijn, de mooiste en grootste bloempjes. Het Stijf vergeet-me-nietje en het Zompvergeet-me-nietje hebben echter piepkleine bloemen waar je echt de loep bij moet pakken! Verder zijn in Nederland nog het Akker-, Bos-, Veelkleurig en Ruw vergeet-me-nietje te vinden. Volksnamen Volksnamen heeft deze plant ook meegekregen. In Groningen ontstond de naam Blauwoogjes (maar de oogjes zijn geel…). Omdat men het gevoel had dat de planten vooral voor schapen schadelijk waren, was in Overijssel van Schapengal sprake. In het Deltagebied komen Stijfselbloempjes (rond Hulst) en Blauwstijfseltjes voor. Waarschijnlijk omdat de blauwe bloempjes in het waswater gedaan werden (als een soort ‘zakje blauw’). Slootbloempjes, in het oosten van Drenthe heeft natuurlijk met de groeiplaats te maken. Maar waar Vette kous (ZuidBeveland) vandaan komt is raadselachtig. Over de grens In het buitenland vinden we soortgelijke namen voor dit plantje. Kijk maar eens: in Duitsland Vergissmeinnicht, in Engeland Forget-me-not, in Frankrijk Ne m'oubliez pas, in Noorwegen Forglemm-mig-ikke, in Zweden 12


Forgaet-mig-ej en in Denemarken Forget-mig-ej. Zelfs in Hongarije betekent de naam Nefelejcs precies hetzelfde! Vergeet-me-nietjes golden als een zinnebeeld van trouw en liefde. Blauw is immers in de planten symboliek het symbool daarvoor. Daarom is het Vergeet-mij-nietje ook door dichters en zangers vaak bezongen. Kleurvariaties Het in de inleiding genoemde verschijnsel van roze en witte bloemen heb ik ook vastgesteld bij Boshyacintjes en Akeleien. Waarschijnlijk is er sprake van erfelijkheid, waarbij bij de roze vorm een van de twee genen voor blauw niet in orde is en bij wit beide. Dat heb ik tenminste vroeger bij genetica geleerd. Er duiken ook meer roze dan spierwitte exemplaren op en dat klopt dan. Als iemand een andere verklaring hiervoor heeft hoor ik dat graag. Geneeskracht of magische krachten werden en worden aan Vergeet-menietjes bij mijn weten niet toegeschreven. Dus laat ik het hier maar bij.

Onkruidlijstje van Kitty Janssen uit Ulft “Hierbij een hele waslijst. Het lijkt erop of er alleen onkruid in mijn tuin staat, maar in het grote geheel valt het wel mee. De dikgedrukte soorten vind ik heel lastig, de overige zijn wel bij te houden. Ben benieuwd of er nog lijstjes volgen.” Canadese fijnstraal, Kleine brandnetel, Rood guichelheil, Guldenroede, Nagelkruid, Kleine veldkers, Paardestaart (vreselijk), Knopkruid, Stijve klaverzuring, Klein soort Vergeet-mij-niet, Paardenbloem, Klein kruiskruid, Vingerhoedskruid, Bergbasterdwederik, Kantige basterdwederik Haagwinde (vreselijk), Brunel (mooi),

Gehoornde klaverzuring (lastig), Gewone melkdistel, Hondsdraf, Wilde aardbei (lastig), Kruipende boterbloem (in het gras), Madeliefje(gras) Smalle weegbree Brede weegbree(gras), Kleine klaproos, Kleefkruid, Kleine springbalsemien, Wilde kamperfoelie, Muurleeuwenbek (mooi), Liggende vetmuur (lastig tussen de stenen), 13


Vogelmuur, Zwarte nachtschade, Vroegeling, Speenkruid, St. Janskruid, Varkensgras (lastig tussen stenen), Zevenblad (vreselijk), Moerasdroogbloem, Pitrus, Gewone duivenkervel, Ringelwikke, Akkerviooltje (mooi), Fluweelmos, Parapluutjesmos (lastig tussen de stenen, Eenbes (in juni, nu verdwenen) Witte klaver Ik vind het geweldig, Kitty! Tot nu toe ik heb verder nog maar een lijstje ontvangen. De planten die daarop stonden staan ook hierboven. Eureka! Maar weet je wat, lieve lezer: stuur mij wat aanvullingen van wat jij in je tuin hebt en Kitty niet! Dat kost je minder tijd en het werkt ook! Bij mij groeien bijv. ook nog de niet genoemde Akkerleeuwenklauw, Grote brandnetel, Reigersbek, Spurrie en Stinkende gouwe. Daarnaast gedragen ook Alyssum (Honingbloem), Cypreswolfsmek en Penningkruid zich als onkruid. Maar die mogen dat van mij!

14


door: Gerrit Rougoor Op zaterdagmiddag 24 augustus 2013 om 13.00 uur kwamen we bij elkaar voor ons jaarlijkse uitje. Dit jaar stond dat helemaal in het kader van onze werkzaamheden. Tijdens een fietstocht wilden we namelijk ook een aantal van de werkadressen bezoeken, waar we de afgelopen jaren met de groep bezig zijn geweest, om na een à twee jaar eens te kijken naar de resultaten van onze inspanningen. Fietstocht langs projecten Het werd een flinke tocht van een kleine veertig km, beginnend bij de Camping Schreurskamp, dichtbij Doetinchem, waar we startten met koffie. Hier hebben we een jaar geleden drastisch gesnoeid. We konden nu mooi zien of we bereikt hadden wat de bedoeling was. Daarna ging het met de groep naar de Haitinkweg, naar de familie

Kruizinga, om de resultaten van de snoei van de fruitboomgaard te bekijken. Hier hing een flinke oogst van appels, peren en pruimen te rijpen. Er moeten nu alleen wel weer waterloten worden verwijderd. Die steken na een flinke snoei altijd de kop op. 15


Vervolgens ging de rit naar het nieuwe landgoed ’t Veld van Tonnie en Jannie Klein Lebbink aan de Nijmansedijk. Bij de kleine poelen zagen sommigen nog een paar boomkikkers; bij de vogelkijkhut waren in de grootste poel ook nog ganzen te zien. Langs het talud stond erg veel elzen- en wilgenopslag. Maar dit is voor onze groep een te grote klus. Er is geen beginnen aan bij zo’n groot meer. Het hoeft ook niet, want dat doet Tonnie zelf wel: machinaal. Wat we hier wel gedaan hebben, is het snoeien van een rij knotelzen en het vrijmaken van de jonge eiken die bijna verstikten onder de opslag. Via allerlei mooie paadjes en goede, rustige wegen ging het naar het landgoed Het Hoenderbosch in Westendorp aan de Spaanselaan. Mede dankzij onze inspanningen, het verwijderen van de opslag van wilg en els, begint hier tot vreugde van de eigenaar de heer Bruil de heide te groeien. In deze nieuwe natuur hebben we al verschillende keren geholpen om de natuurdoelen te bereiken. Daarna fietsten we via de Slangenburgse bossen naar de Zelhemseweg, waar de heer Van Kooten woont. Hier liggen een paar mooie poelen met heel veel groene kikkers (wat vooral tijdens het uitmaaien deze zomer bleek). Een prachtig stukje natuur, wat best bijzonder is zo pal bij de flats van Overstegen, de Zelhemseweg en het fietspad er langs. Heel bijzonder is hier de kwel, heeft Died de Bruijn ons uitgelegd. Daardoor heeft de ene poel een heel andere begroeiing dan de andere, die regelmatig ontdaan moet worden van de rietbegroeiing. De eigenaar is hierover ook bijzonder enthousiast over, net als over ons werk trouwens. Gelukkig was het toen niet zo ver meer fietsen naar het start- en eindpunt, want de lucht begon al flink te betrekken en een bui was te verwachten. Toch waren we al aan het barbecueën voor het begon te regenen. In een gezellige sfeer hebben we ons het drankje en het gebraad van de barbecue goed laten smaken. Het was al met al een fijne, informatieve en gezellige middag. 16


17


18

2013

Recommend Documents