Taalontwikkeling van het meertalige kind
24/09/2013
EXPERTISEGEBIEDEN Code slaat de brug tussen wetenschappelijk onderzoek en hulp- en dienstverlening op het vlak van: • Lezen, spellen en dyslexie • Rekenen en dyscalculie • ADHD
TAALONTWIKKELING VAN HET MEERTALIGE KIND
• Autismespectrumstoornissen • Taal en taalontwikkelingsstoornissen • Meertaligheid
2
Meertalige taalontwikkeling 28 mei 2013
VORMEN VAN MEERTALIGHEID (De Houwer, 1998; Paradis et al., 2011)
Afhankelijk vanaf wanneer de tweede taal wordt aangeboden: • Tweetalig aanbod vanaf de geboorte
Een kind dat meerdere talen tegelijk leert, zal vaak een vertraagde taalontwikkeling vertonen.
Meertalige taalontwikkeling
3
− Simultane taalontwikkeling − Bilingual first language acquisition (Paradis et al., 2011) − Tweetalige eerste taalverwerving (De Houwer, 1998)
• Tweede taal nadat basis is gelegd in T1 − Successieve taalontwikkeling − (Early) second language acquisition (Paradis et al., 2011) − Vroege tweede taalverwerving (De Houwer, 1998)
4
28 mei 2013
Meertalige taalontwikkeling 27/06/2013
SIMULTANE TAALONTWIKKELING
SIMULTANE TAALONTWIKKELING
(ZINK & BREULS, 2012)
(ZINK & BREULS, 2012; JULIEN, 2008; PARADIS ET AL., 2010)
In beide talen verloopt de taalontwikkeling hetzelfde als bij eentaligen!
• Eenvoudige woorden en zinnen begrijpen • Vocaliseren: experimenteren met klanken • Medeklinkers • Brabbelen, bv. /papapa, dadedi/
Voortalige
Vroegtalige
fase
fase
Differentiatiefase
Voortalige
Voltooiings-
fase
fase
(< 1;0 jaar)
maakt zelf nog geen betekenisvolle woorden en zinnen Vroegtalige VoltooiingsDifferentiatie veel interactie met omgeving (lachen) -fase fase
fase
Eigen aan simultane taalontwikkeling : • Kind verkent klanken in beide talen • Kind bootst klanken na uit beide talen
5
Meertalige taalontwikkeling 28 mei 2013
Ellen Vandewalle – expertise taal en meertaligheid Code, expertisecentrum van Thomas More
6
Meertalige taalontwikkeling 28 mei 2013
1
Taalontwikkeling van het meertalige kind
24/09/2013
SIMULTANE TAALONTWIKKELING
SIMULTANE TAALONTWIKKELING
(ZINK & BREULS, 2012; JULIEN, 2008; PARADIS ET AL., 2010 )
(ZINK & BREULS, 2012; JULIEN, 2008; PARADIS ET AL., 2010)
Vroegtalige fase (1;0 -2;6 jaar)
• Begrip neemt toe
• Woordenschattoename: begrip: 2500 5000 woorden
• Eerste woorden • Woorden combineren: Tweewoordzinnen, bv. /mama pakken/ Meerwoordzinnen, bv. /mama koek pakken/ VoltooiingsDifferentiatiefase fase Telegramstijl: geen grammatica toepassen Concrete zaken
• Woordenschattoename: productie: 1000 3000 woorden • Ontwikkeling metalinguïstisch bewustzijn Differentiatiefase (2;6 – 5;0 jaar)
Eigen aan simultane taalontwikkeling: • Eenwoorduitingen in beide talen • Codewisseling bij meerwoorduitingen Meertalige taalontwikkeling
7
28 mei 2013
SIMULTANE TAALONTWIKKELING (ZINK & BREULS, 2012; JULIEN, 2008; PARADIS ET AL., 2010)
• Figuurlijk taalgebruik • Woordenschatuitbreiding (begrip: 3000 woorden/jaar)
Grammaticale regelsVoltooiings(correct) toepassen • Mededelende, vragende en negatieve zinnen fase • Enkelvoudige en samengestelde zinnen Buiten hier en nu praten
Eigen aan simultane taalontwikkeling: • Groei in beide talen • Nog steeds voorkomen van codewisseling Meertalige taalontwikkeling
8
28 mei 2013
FASEN IN DE TAALONTWIKKELING • Belangrijke opmerkingen (Wagenaar, 2003): − Deze fasen zijn universeel
Voltooiingsfase (5;0 – 12;0 jaar)
• Woordenschatuitbreiding (productie: 1000 woorden/jaar) • Onregelmatige vervoegingen en verbuigingen • Lange zinnen met moeilijke zinsconstructies
− Duur van de fasen is echter variabel tijdsaanduiding is een schatting! − Taal komt steeds tot stand in communicatieve situaties, in interactie met anderen
Verhalen vertellen Overeenkomsten en verschillen tussen woorden omschrijven Onderhandelen Eigen aan simultane taalontwikkeling: • Talen worden stilaan van elkaar gescheiden
Meertalige taalontwikkeling
9
28 mei 2013
10
Meertalige taalontwikkeling 27/06/2013
VORMEN VAN MEERTALIGHEID
SUCCESSIEVE TAALONTWIKKELING
(De Houwer, 1998; Genesee et al., 2011)
(JULIEN, 2008; PARADIS ET AL., 2010)
Afhankelijk vanaf wanneer de tweede taal wordt aangeboden:
T1 ontwikkelt zoals bij eentaligen
• Tweetalig aanbod vanaf de geboorte − Simultane taalontwikkeling − Bilingual first language acquisition (Genesee et al., 2011) − Tweetalige eerste taalverwerving (De Houwer, 1998)
• Tweede taal nadat basis is gelegd in T1
Voortalige
Vroegtalige
fase
fase
Differentiatie - fase
Voltooiingsfase
− Successieve taalontwikkeling − Early second language acquisition (Genesee et al., 2011) − Vroege tweede taalverwerving (De Houwer, 1998)
11
Meertalige taalontwikkeling 27/06/2013
Ellen Vandewalle – expertise taal en meertaligheid Code, expertisecentrum van Thomas More
12
Meertalige taalontwikkeling 28 mei 2013
2
Taalontwikkeling van het meertalige kind
24/09/2013
SUCCESSIEVE TAALONTWIKKELING
SUCCESSIEVE TAALONTWIKKELING
(JULIEN, 2008; PARADIS ET AL., 2010)
(JULIEN, 2008; PARADIS ET AL., 2010)
T2: kenmerken
T2: kenmerken
− − − −
13
Gebruik T1 in T2-omgeving Non-verbale periode Telegramstijl in T2 Productief taalgebruik T2
− Gebruik T1 in T2-omgeving − Non-verbale periode • Continu gebruik van de thuistaal (T1) − Telegramstijl in T2 Nog taalgebruik geen actieveT2kennis T2 −• Reden: Productief • Duur periode ~ kind
Meertalige taalontwikkeling
14
28 mei 2013
Meertalige taalontwikkeling 28 mei 2013
SUCCESSIEVE TAALONTWIKKELING
SUCCESSIEVE TAALONTWIKKELING
(JULIEN, 2008; PARADIS ET AL., 2010)
(JULIEN, 2008; PARADIS ET AL., 2010)
T2: kenmerken
T2: kenmerken
− − − −
• Receptieve taalontwikkeling Gebruik T1 in T2-omgeving • Wel communicatief (gebaren) Non-verbale periode • Belang van: Telegramstijl in T2 Productief taalgebruik T2 interactie met leeftijdsgenoten voldoende taalaanbod in T2 • Duur ~ leeftijd: hoe jonger, hoe langer
− − − −
• Imitatieve uitingen (eenwoorduitingen) • Vaste uitdrukkingen formuleachtige uitingen (bv. “Ik weet niet.”)
Valkuil: Deze kinderen te weinig aandacht schenken
• Fase van formuleanalyse: grotere gehelen analyseren gradueel opbouwen bij simultaan tweetaligen
Belangrijk om kinderen in deze periode heel actief te betrekken bij alle activiteiten met veel non-verbale ondersteuning (mimiek, gebaren, concrete materialen,...) 15
Meertalige taalontwikkeling
16
28 mei 2013
Gebruik T1 in T2-omgeving Non-verbale periode Telegramstijl in T2 Productief taalgebruik T2
Meertalige taalontwikkeling 28 mei 2013
SUCCESSIEVE TAALONTWIKKELING
VOORBEELD
(JULIEN, 2008; PARADIS ET AL., 2010)
T2-ontwikkeling: kenmerken P: Vind je het leuk op school?
− − − −
Eenwoorduitingen
A: ja. P: Hoe heet je juf? A: juf Vicky.
Gebruik T1 in T2-omgeving Non-verbale periode Telegramstijl in T2 Productief taalgebruik T2
P: Wat doe je graag?
A: Euh, nee
• Productie van volwaardige zinnen met vast begin of einde (bv. Ik wil …)
P: Hier bij ons regent het vaak. Regent het in Israël ook zo veel? Vaste uitdrukking A: Ik hou daarvan, van regen.
• Nog geen vloeiende sprekers: fonologische beïnvloeding vanuit T1
A: Kleuren. P: Dat is heel leuk, heb je al eens een regenboog gekleurd?
17
Meertalige taalontwikkeling 27/06/2013
Ellen Vandewalle – expertise taal en meertaligheid Code, expertisecentrum van Thomas More
18
Meertalige taalontwikkeling 28 mei 2013
3
Taalontwikkeling van het meertalige kind
24/09/2013
Een kind dat meerdere talen tegelijk leert, zal vaak een vertraagde taalontwikkeling vertonen.
www.thomasmore.be/code
Mogelijkheid om ook informatiebrochure voor hulpverleners aan te vragen.
Taalachterstand in één van beide talen is mogelijk, los van een taalstoornis, maar hangt veelal samen met het taalaanbod (~ taaldominantie) (Paradis et al., 2010)
19
Meertalige taalontwikkeling 28 mei 2013
Meertalige taalontwikkeling
20
28 mei 2013
TAALSITUATIES Koppel zoveel mogelijk taal aan één persoon (OPOL). Alternatief: situatiegebonden • Tijdstip • Ruimte
“Het door elkaar gebruiken van talen moet vermeden worden.”
21
Meertalige taalontwikkeling 28 mei 2013
Belang van structuur!
22
Meertalige taalontwikkeling 28 mei 2013
CODEWISSELING
CODEWISSELING …
Bv.
• is meestal aangepast aan de grammaticale regels in beide talen.
• I have bought the last copy. • Ik heb het laatste exemplaar gekocht. 1. 2. 3. 4.
Ik heb Ik heb I have I have
gekocht the last copy. the last copy gekocht. bought het laatste exemplaar. het laatste exemplaar bought.
• is een typisch verschijnsel van taalgebruik onder tweetalige kinderen. • is een communicatief hulpmiddel. • is tot stand gekomen door sociale normen in families en gemeenschappen waarin meertalige kinderen leven. • reflecteert het kind zijn culturele identiteit.
23
Meertalige taalontwikkeling 27/06/2013
Ellen Vandewalle – expertise taal en meertaligheid Code, expertisecentrum van Thomas More
24
Meertalige taalontwikkeling 28 mei 2013
4
Taalontwikkeling van het meertalige kind
24/09/2013
CODEWISSELING • Vermijden als volwassene: binnen een gesprek met kind niet switchen
“Thuis spreken ouders beter Nederlands, zo ondersteunen ze de schoolse ontwikkeling het beste!”
Regel: Begin je in een taal, ga dan ook door in die taal.
• Normaal verschijnsel bij kinderen omwille van − Opvullen van leemtes (bv. woord is in de ene taal niet gekend) − Pragmatische redenen (bv. iets benadrukken) − Sociale redenen (bv. aanvaard binnen de gemeenschap)
Kinderen niet dwingen om codewisseling te vermijden.
25
Meertalige taalontwikkeling
26
28 mei 2013
NEDERLANDS THUIS?
NEDERLANDS THUIS?
Maak als ouder een bewuste keuze over de taalopvoeding van je kind.
• Context: allochtone gezinnen waar verwerving van tweede taal start bij aanvang school Moedertaal/Eerste taal
• Kies als ouder een taal waarin je je gevoelens en ideeën goed kan uitdrukken (de taal waarin je denkt, voelt en droomt). • Kwaliteit > kwantiteit
27
Meertalige taalontwikkeling 28 mei 2013
Meertalige taalontwikkeling
28
28 mei 2013
NEDERLANDS THUIS?
• Bv. Turks, Pools, Arabisch, Spaans …
• Nederlands
• Thuistaal • Binnen eigen gemeenschap
• School • Leeftijdsgenoten op school
Meertalige taalontwikkeling 28 mei 2013
STELLING 1
Belang T1
Ouders voelen zich verdeeld Belang moedertaal (T1) • Emotioneel: deel van de gemeenschap • Bewaren van de identiteit
Tweede taal
Belang tweede taal (T2)
• Emotioneel: deel van de gemeenschap • Bewaren van de identiteit
• Wens om opgenomen te worden in de meerderheidsgemeenschap • Afwezigheid schoolse ondersteuning T1 • Kind moet zich integreren in cultuur en taal T2 taalverschuiving (oorzaak en gevolg)
Realiteit: verlies van de minderheidstaal T1 tijdens de Meertalige taalontwikkeling verdere ontwikkeling van T2 29 28 mei 2013
Ellen Vandewalle – expertise taal en meertaligheid Code, expertisecentrum van Thomas More
• Emotionele problemen: verbinding taal en emotie • Minder goede ontwikkeling T2 GOED EN BLIJVEND AANBOD T1 IS CRUCIAAL!
Oplossing: ouders, kinderen en volwassenen overtuigen van belang behoud T1 Belang T1 • Bv. Berbers 30
=
Belang T2
• Nederlands
Meertalige taalontwikkeling 28 mei 2013
5
Taalontwikkeling van het meertalige kind
24/09/2013
BEHEERSING MOEDERTAAL • Beheersing van de moedertaal − T1 heeft belangrijke invloed op T2 verwerving (Paradis, Genesee & Crago, 2010)
“Het vertellen van een verhaal in de moedertaal kan ook het Nederlands stimuleren.”
Kinderen moeten elk concept van twee woorden voorzien en dit vraagt tijd!
Onderliggende conceptuele kennis is belangrijk
31
Meertalige taalontwikkeling 28 mei 2013
VOORLEZEN • Voordelen: − Vergroot de woordenschat (Vernooy, 2008) − Draagt bij tot het taalgevoel en taalbegrip − Prikkelt de fantasie/voorstellingsvermogen − Oefent de luistervaardigheid en het concentratievermogen − Stimuleert de sociaal/emotionele vaardigheden − Motiveert het kind om zelf te leren lezen − Stimuleert ontluikende geletterdheid
33
Meertalige taalontwikkeling 28 mei 2013
VOORLEZEN
32
T1
T2
CUP
(Cummins)
Meertalige taalontwikkeling 28 mei 2013
VOORLEZEN
• Nadelen/moeilijkheden:
− Tijdrovend − Onzekerheid bij de ouder over de eigen leesvaardigheid − Geen boeken beschikbaar in thuistaal − Geen kinderboeken in huis − Als ouder zelf niet graag lezen
34
Meertalige taalontwikkeling 28 mei 2013
VOORLEZEN • Interactief voorlezen
• Tips − Maak een eigen voorleesritueel (plan in op vaste momenten) − Bekijk samen de kaft − Laat het kind vertellen en speel erop in − Voorspel samen het verhaal − Besteed aandacht aan moeilijke woorden − Herhaal (!)
35
Meertalige taalontwikkeling 28 mei 2013
Ellen Vandewalle – expertise taal en meertaligheid Code, expertisecentrum van Thomas More
− Principe: Kind wordt actief betrokken bij het voorlezen; met kinderen in gesprek gaan over het boek − Aandachtspunten » Stel open vragen hierdoor vertellen de kinderen uiteindelijk zelf het verhaal » Interactieve boeken… … zijn spannend, vol onverwachte gebeurtenissen; … bevatten humor.
36
Meertalige taalontwikkeling 28 mei 2013
6
Taalontwikkeling van het meertalige kind
24/09/2013
WAT MET LAAGGELETTERDE OUDERS?
VOORLEZEN Voorlezen is belangrijk in beide talen; mogelijkheden voor meertalige kinderen:
• Alternatieven − Digitale prentenboeken » www.hetsprekendboek.nl (3 gratis boeken) » http://opmaat-eduware.nl (zelf aanmaken van verhalen) » www.leesmevoor.nl (20 boeken, gratis)
− Meertalige prentenboeken » bv.
− Levende boeken; gebruik van Levende boeken heeft een positief effect op de taalontwikkeling (Bus & de Jong, 2007) » www.fundels.com » www.bereslim.nl zelf interactieve boeken maken » www.levendeboeken.nl
Turks
− Voorlezen in de bib
Nederlands
http://www.antwerpen.be/eCache/ABE/80/33/361.Y29udGV4dD04MD M0MDM4.html
www.meertaligheid.be 37
Meertalige taalontwikkeling
38
28 mei 2013
Meertalige taalontwikkeling 28 mei 2013
WAT MET LAAGGELETTERDE OUDERS? − Prentenboeken zonder tekst
“Leerkrachten hebben een invloed op de ontwikkeling van de thuistaal.” Voorbeeldprent uit het boek
39
Meertalige taalontwikkeling
40
28 mei 2013
Meertalige taalontwikkeling 28 mei 2013
EEN KRACHTIGE LEEROMGEVING (IN: ÌŞÇI & WILLAERT, 2010)
Vlaamse scholen bannen Turks en Marokkaans Bewerkt door: redactie −04/12/12, 04u50 − Bron: belga.be
Positief en veilig klasklimaat Zinvolle, motiverende taken
Ondersteuning door leerkracht en medeleerlingen
41
Meertalige taalontwikkeling 28 mei 2013
Ellen Vandewalle – expertise taal en meertaligheid Code, expertisecentrum van Thomas More
© photo news. Acht op de tien kinderen die thuis Turks of Marokkaans spreken, krijgen strafstudie wanneer ze hun thuistaal op school gebruiken. Op basis van een grootschalige bevraging pleiten onderzoekers voor meer thuistaal op school. Dat staat in De Standaard. Ongeveer twee derde van de leerlingen die thuis een andere taal dan het Nederlands spreken, mag die taal in de les of tijdens de speeltijd niet gebruiken. Bij kinderen van Turkse en Marokkaanse origine stijgt dat percentage naar ongeveer 80 procent. Zittenblijven Scholen blijken dus vooral repressief op te treden bij kinderen die op school Turks en Marokkaans spreken. "Het stigma rond Turks, Arabisch en Berbers is op de
scholen het grootst. "Dat weegt op hoe die kinderen zich op school voelen", zeggen de onderzoekers. "En een laag welbevinden gaat hand in hand met zittenblijven."
42
Meertalige taalontwikkeling 28 mei 2013
7
Taalontwikkeling van het meertalige kind
EEN KRACHTIGE LEEROMGEVING Werkinstrument: kijkwijzers
24/09/2013
THUISTAAL IN DE KLAS In de lagere school, actief binnenbrengen van activiteiten m.b.t. andere thuistaal Bv. a.h.v. basispakket ‘Thuis spreek ik ook’ » Anderstalige kinderen in expertenrol duwen » http://www.foyer.be/spip.php?page=article&id_article=678&lan g=nl&var_recherche=recherche
Deze kijkwijzers zijn gratis te downloaden via www.meertaligheid.be.
43
Meertalige taalontwikkeling 28 mei 2013
44
Meertalige taalontwikkeling 28 mei 2013
ENKELE ‘GULDEN REGELS’ VOOR OUDERS
ENKELE ‘GULDEN REGELS’ VOOR OUDERS
(TAALGEZIND, 2012)
(TAALGEZIND, 2012)
• Maak als ouder bewuste keuzes over de taalopvoeding van je kind.
•
Zorg dat er veel taalaanbod is voor je kind: praten, voorlezen, samen zingen…
• Bied in een meertalige opvoeding het kind houvast door taal zoveel mogelijk te verbinden met personen.
•
Denk na over het taalaanbod in de vrije tijd.
• Kies als communicatietaal met je kind voor je eigen moedertaal of een taal die je echt vloeiend beheerst en waarin je je gevoelens en ideeën goed kan uitdrukken.
•
Een meertalige taalontwikkeling vraagt tijd! Heb geduld met je kind en zorg ervoor dat er niet teveel leerdruk ontstaat.
45
Meertalige taalontwikkeling 27/06/2013
46
Meertalige taalontwikkeling 27/06/2013
ENKELE ‘GULDEN REGELS’ VOOR OUDERS
ENKELE ‘GULDEN REGELS’ VOOR OUDERS
(TAALGEZIND, 2012)
(TAALGEZIND, 2012)
• Als je je zorgen maakt, praat er dan over met anderen.
• Je bent mee verantwoordelijk voor elke taal die het kind leert: het kind ondersteunen en motiveren is essentieel. • Zelf inspanningen doen om de tweede taal (schooltaal) te leren EN te gebruiken (bv. tegen de juf) heeft een positieve invloed op je kind.
• Het is normaal dat je kind talen wel eens mengt, zelf vermijd je dit best. • Corrigeer je kind niet te snel, maar geef steeds het goede voorbeeld.
47
Meertalige taalontwikkeling 27/06/2013
Ellen Vandewalle – expertise taal en meertaligheid Code, expertisecentrum van Thomas More
48
Meertalige taalontwikkeling 27/06/2013
8
Taalontwikkeling van het meertalige kind
24/09/2013
Met medewerking van: expertisegroep taal, taalstoornissen en meertaligheid Eline Liekens, logopedist
[email protected] Charlotte Mostaert, logopedist
[email protected] Kirsten Schraeyen, onderzoeksmedewerker
[email protected] Eline Van Kerckhove, logopedist
[email protected]
49
Meertalige taalontwikkeling 27/06/2013
Code is een expertisecentrum van de Groep Gezondheid & Welzijn van Thomas More. Het slaat een brug tussen wetenschappelijk onderzoek, hulp- en dienstverlening op het vlak van dyslexie, dyscalculie, ADHD, autisme, taal, taalstoornissen en meertaligheid.
Contact • Ellen Vandewalle|
[email protected] • Tel. 03 241 08 09 |
[email protected] • www.thomasmore.be/code
Ellen Vandewalle – expertise taal en meertaligheid Code, expertisecentrum van Thomas More
9