2009

Bevoegdheid, erkenning en tenuitvoerlegging onder Alimentatieverordening 4/2009 Mr. S.L.A. VerBurgt

Op 18 juni 2011 is de Alimentatieverordening (eg) 4/2009 van 18 december 2008 in werking getreden. Wat levert dat voor de Nederlandse burger, verwikkeld in een internationaal alimentatiedispuut, op? De bedoeling van de verordening is dat het eenvoudiger wordt om een beslissing binnen de lidstaten van de europese unie erkend te krijgen en tenuitvoer te leggen, en zo een goede werking van de interne markt te bevorderen. Maar is dat ook het resultaat van deze verordening?

Algemeen

D

e alimentatieverordening verwijst voor het toepasselijke recht naar het Haags Protocol betreffende het toepasselijk recht op onderhoudsverplichtingen van 23 november 2007. Hierna zal ik verwijzen naar ‘EG-Alimentatieverordening’ respectievelijk het ‘Haags Protocol 2007’. Het Haags Protocol 2007 treedt in beginsel pas in werking nadat twee leden van de Haagse Conferentie deze hebben geratificeerd. Tot nu toe heeft alleen de EU het Protocol geratificeerd. In de EG-Alimentatieverordening is evenwel bepaald dat binnen de EU het Haags Protocol 2007 vanaf 18 juni 2011 in ieder geval zal worden toegepast, ongeacht of het Protocol wel of niet door een ander lid van de Haagse Conferentie op dat moment zal zijn geratificeerd. Nederland zal de verordening derhalve gewoon moeten toepassen. De EG-Alimentatieverordening vervangt de EEX-Verordening of Brussel I Verordening voor zover die van toepassing was op onderhoudsverplichtingen. Het Haags Protocol 2007 vervangt het Haags Alimentatieverdrag 1973. Wees er op bedacht dat de koppeling tussen het toepasselijke recht op de echtscheiding en het toepasselijke recht op de alimentatie hiermee is komen te vervallen.

Overgangsrecht Op grond van artikel 75 van de EG-Alimentatieverordening heeft de verordening directe werking met ingang van 18 juni 2011. Voor alle procedures, die na deze datum zijn ingesteld, is de verordening in zijn volle omvang van toepassing. Voor beslissingen, in lidstaten gegeven voordat de 296

verordening van toepassing is geworden, en waarvan na dat tijdstip erkenning en uitvoerbaarverklaring wordt gevraagd, zijn de bepalingen omtrent de erkenning, uitvoerbaarheid en tenuitvoerlegging van toepassing, zoals die zijn opgenomen in de afdelingen 2 en 3 van hoofdstuk IV van de EG-Alimentatieverordening. Op beslissingen die na de datum waarop de verordening van toepassing is geworden, worden gegeven in procedures die voor dat tijdstip zijn begonnen, zijn de bepalingen omtrent de erkenning, uitvoerbaarheid en tenuitvoerlegging van toepassing, zoals die zijn opgenomen in de afdelingen 2 en 3 van hoofdstuk IV van de EG-Alimentatieverordening voor zover deze beslissingen, wat erkenning en tenuitvoerlegging betreft, binnen het toepassingsgebied van Brussel I verordening vallen. De Brussel I-verordening blijft van toepassing op de procedures inzake erkenning en tenuitvoerlegging die aanhangig zijn op het tijdstip waarop de onderhavige verordening van toepassing is geworden. Het voorgaande geldt tevens voor gerechtelijke schikkingen die zijn goedgekeurd of getroffen en authentieke akten die zijn opgesteld in de lidstaten.

uitzonderingspositie Denemarken en Verenigd Koninkrijk De EG-Alimentatieverordening is slechts in beperkte mate van toepassing in Denemarken (als gevolg van de zogenaamde opt-out regeling) en in het Verenigd Koninkrijk (als gevolg van de zogenaamde opt-in regeling).

SDU UITGEVERS / NUMMER 7, NOVEMBER 2012 TIJDSCHRIFT RELATIERECHT EN PRAKTIJK

BevoegDheiD, erkenning en tenuitvoerlegging onDer AlimentAtieverorDening 4/2009

© S.L.A. Verburgt

Denemarken Denemarken heeft bij brief van 14 januari 2009 de Europese Commissie in kennis gesteld van zijn besluit om de inhoud van de EG-Alimentatieverordening ten uitvoer te leggen, voor zover deze verordening de ‘Brussel I’-verordening wijzigt. Dit betekent dat de bepalingen van de EG-Alimentatieverordening zullen worden toegepast op de betrekkingen tussen de Europese Gemeenschap en Denemarken voor zover die zien op de bevoegdheid, de erkenning en tenuitvoerlegging van beslissingen en de samenwerking op het gebied van onderhoudsverplichtingen. De bepalingen met betrekking tot het toepasselijk recht worden door Denemarken niet toegepast. De kennisgeving van Denemarken tussen Denemarken en de Europese Gemeenschap schept conform eerdere afspraken tussen de Europese Gemeenschappen en Denemarken wederzijdse verplichtingen.1 De EG-Alimentatieverordening vormt bijgevolg een wijziging van de overeenkomst voor zover zij Brussel I-Verordening wijzigt.

verordening gebonden noch gehouden deze toe te passen. Dat liet onverlet de mogelijkheid voor het Verenigd Koninkrijk om de Europese Commissie mede te delen dat het voornemens zou zijn deze verordening, na de aanneming ervan, overeenkomstig artikel 4 van genoemd protocol te aanvaarden. Op 15 januari 2009 heeft het Verenigd Koninkrijk aan de Europese Commissie inderdaad laten weten dat het Verenigd Koninkrijk de EG-Alimentatieverordening wenst te aanvaarden. Op 8 juni 2009 heeft de Europese Commissie daarop het besluit genomen, dat de Verordening eveneens van toepassing zal zijn in het Verenigd Koninkijk. Ook in de verhouding tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Gemeenschap geldt dat de bepalingen in de EGAlimentatieverordening omtrent het toepasselijk recht niet worden toegepast.

Verenigd Koninkrijk Overeenkomstig eerder gemaakte afspraken over de positie van het Verenigd Koninkrijk en Ierland en de Europese Gemeenschap,2 heeft het Verenigd Koninkrijk niet deelgenomen aan de aanneming van de EG-Alimentatieverordening en was bijgevolg in beginsel niet door de

Ierland Ierland neemt deel aan de verordening vanaf de aanvaarding van de verordening door de lidstaten. Ierland heeft overeenkomstig artikel 3 van het Protocol betreffende de positie van het Verenigd Koninkrijk en Ierland, dat is gehecht aan het Verdrag betreffende de Europese Unie en het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap, kennis gegeven van zijn wens deel te nemen aan de aanneming en toepassing van deze verordening.3

1

europa onder de eg-Alimentatieverordening

2

Artikel 3 lid 6 van de Overeenkomst van 19 oktober 2005 tussen de Europese Gemeenschap en het Koninkrijk Denemarken betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken, PbEG L 299 van 16.11.2005, p. 62. Artikel 1 en 2 van het Protocol betreffende de positie van het Verenigd Koninkrijk en Ierland, gehecht aan het Verdrag betreffende de Europese Unie en het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap.

TIJDSCHRIFT RELATIERECHT EN PRAKTIJK NUMMER 7, NOVEMBER 2012 / SDU UITGEVERS

Samenvattend weergegeven is de EG-Alimentatieverordening in zijn volle omvang van toepassing in 25 van de 27 3

Overweging 46 voorafgaand aan de tekst van EG-Alimentatieverordening 4/2009.

297

lidstaten van de Europese Unie, te weten: Oostenrijk, België, Bulgarije, Cyprus, Tsjechië, Duitsland, Estonia, Spanje, Finland, Frankrijk, Griekenland, Hongarije, Ierland, Italië, Letland, Litouwen, Luxemburg, Malta, Nederland, Polen, Portugal, Zweden, Slovenië, Slowakije en Roemenië. Denemarken en het Verenigd Koninkrijk passen de bepalingen toe met betrekking tot de bevoegdheid, de erkenning en tenuitvoerlegging van beslissingen en de samenwerking op het gebied van onderhoudsverplichtingen. De bepalingen met betrekking tot het toepasselijk recht passen zij niet toe.

De EG-Alimentatieverordening is slechts in beperkte mate van toepassing in Denemarken en in het Verenigd Koninkrijk. eVA-landen Binnen de EU is tenslotte van belang het voor de EVA-landen parallelle verdrag van Lugano van 30 oktober 20074 en het Verdrag van Lugano van 19885 dat thans nog geldt in de relatie tot IJsland. Het toepassingsgebied van deze laatste beide regelingen strekt zich ook uit tot onderhoudsverplichtingen. Het voert te ver dit verdrag hier uitgebreid te bespreken.

Bevoegdheid De hoofdregels staan in artikel 3 van de EG-Alimentatieverordening. Internationaal bevoegd is in beginsel de rechter van de lidstaat, waar de verweerder zijn gewone verblijfplaats heeft (artikel 3 sub a EG-Alimentatieverordening)6 of de alimentatiegerechtigde haar/zijn verblijfplaats heeft (artikel 3 sub b EG-Alimentatieverordening).7 Belangrijk is te bedenken dat de verweerder niet automatisch altijd de alimentatieplichtige hoeft te zijn. Indien de alimentatieplichtige wijziging van een eerdere beslissing wenst of zijn verplichting tot kinderalimentatie wenst te laten vaststellen, treedt hij op als verzoeker. De onder artikel 3 sub a en b EG-Alimentatieverordening gegeven fora vallen in dat geval samen. Casus 1 Een Nederlandse vrouw en een Duitse man zijn in 2008 gescheiden. De echtscheiding vond plaats in Nederland, maar er werd geen alimentatie vastgesteld wegens het 4

5

6 7

Het Verdrag betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken, met Protocollen, Verklaringen en Bijlagen (PbEG L 339). Het Verdrag betreffende de rechterlijke bevoegdheid en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken, Trb. 1989, 58 (Rectificatie Trb. 1992, 72 en 1998, 73). Rb. ’s-Gravenhage 22 november 2011, zaak-/rekestnummer 396881/FA RK 11-4749, «JPF» 2012/54 m.nt. I. Curry, LJN BU5751. Rb. ’s-Hertogenbosch 17 augustus 2012, zaak-/rekestnummer 245916/FA RK 12-1900, LJN BX5059.

298

ontbreken van draagkracht bij de man. De man is na de echtscheiding teruggekeerd naar Duitsland en woont nu in Frankfurt. De vrouw woont nog steeds in Den Haag. De vrouw heeft vernomen dat de man in Frankfurt inmiddels een eigen onderneming heeft, die zeer succesvol is. Zij wil nu in 2012 opnieuw een alimentatieverzoek indienen. Bij welke rechter kan zij terecht? De vrouw is verzoeker in deze casus en heeft de keuze haar verzoek in te dienen bij de Duitse rechter (artikel 3 sub a EG-Alimentatieverordening) of de Nederlandse rechter (artikel 3 sub b EG-Alimentatieverordening). Casus 2 Een Nederlandse vrouw en een Duitse man zijn in 2006 gescheiden. Hangende de echtscheidingsprocedure in Nederland is de man naar Duitsland teruggekeerd en een eigen onderneming begonnen in Frankfurt, met veel belovende vooruitzichten. De Nederlandse rechter stelde in de echtscheidingsbeschikking partneralimentatie vast. In 2008 brak de economische crisis uit. Hoewel de man er aanvankelijk in slaagde het hoofd boven water te houden, gaat het in 2012 uiteindelijk toch mis. De onderneming van de man wordt failliet verklaard en de man zit zonder inkomen. Hij wil nu in 2012 nihilstelling van de alimentatie vragen. Bij welke rechter kan hij terecht? In dit geval is de man verzoeker. Voor zijn wijzigingsverzoek kan hij uitsluitend terecht bij de rechter van de woonplaats van de vrouw, omdat de alimentatiegerechtigde in dit geval samenvalt met de verweerder. Artikel 3 EG-Alimentatieverordening geeft nog twee alternatieve fora in het geval het alimentatieverzoek een nevenverzoek betreft in een echtscheidingsprocedure (sub c.)8 of in een geschil omtrent de ouderlijke verantwoordelijkheid (sub d.). In dat geval stelt de verordening wel als bijkomende voorwaarde dat de bevoegdheid niet uitsluitend gebaseerd mag zijn op de nationaliteit of ‘domicile’ – in geval van het Verenigd Koninkrijk of Ierland – van een van beide partijen. Casus 3 Een Nederlandse man en een Nederlandse vrouw wonen in Londen. In 2012 strandt het huwelijk. De man dient een verzoekschrift tot echtscheiding in bij de Haagse rechtbank. De vrouw vraagt bij wege van zelfstandig verzoek partneralimentatie. Kan dit? Ja, dit kan de vrouw doen. De bevoegdheid van de Nederlandse rechter is immers gebaseerd op de gemeenschappelijke nationaliteit van partijen en niet op de nationaliteit van een van hen. Casus 4 Een Nederlandse man en een Nederlandse vrouw wonen in 8

Rb. ’s-Hertogenbosch 17 augustus 2012, zaak-/rekestnummer 245916/FA RK 12-1900, LJN BX5059. Rb. Dordrecht 29 augustus 2012, zaak-/rekestnummer 94822/FA RK 11-8654 en 97046/FA RK 12-7353, LJN BX6596.



Dublin. In 2012 strandt het huwelijk. De vrouw keert terug naar Nederland. Na zes maanden dient zij een echtscheidingsverzoek in bij de Haagse rechtbank, waarin zij tevens partneralimentatie verzoekt. Kan dit? Ja, ook in dit geval is de Nederlandse rechter bevoegd kennis te nemen van het partneralimentatieverzoek van de vrouw. De bevoegdheid is immers niet alleen meer gebaseerd op de gemeenschappelijke nationaliteit van partijen, maar ook op de gewone verblijfplaats van de vrouw. Casus 5 Een Fransman en een Engelse vrouw wonen tijdelijk op basis van een expatcontract met hun twee kinderen in Amsterdam. Daarvoor woonden zij in Londen. De intentie is dat zij na een jaar naar Londen zullen terugkeren, waar de vrouw geboren en getogen is. In 2012 strandt het huwelijk. De vrouw dient een echtscheidingsverzoek in bij de Engelse rechter, stellende dat haar domicile altijd in Londen is geweest en verzoekt daarin tevens om ‘financial relief’. De man dient een echtscheidingsverzoek in bij de Rechtbank Amsterdam. De litispendentiekwestie zal ik hier onbesproken laten. Stel dat de Engelse rechter inderdaad aanneemt dat de vrouw haar domicile niet heeft gewijzigd en dat de vrouw derhalve terecht zich beroept op haar domicile in Londen, dan zou hij zich bevoegd kunnen verklaren kennis te nemen van het echtscheidingsverzoek. Kan hij dan echter ook oordelen over de alimentatieverzoeken van de vrouw? Ik meen dat dit afhangt van waar de vrouw op dat moment met de kinderen woont. Is dat in Londen, dan zal hij de bevoegdheid wellicht kunnen aannemen. Woont de vrouw echter nog in Amsterdam, dan zal de Engelse rechter geen bevoegdheid kunnen aannemen ter zake de alimentatieverzoeken, omdat die uitsluitend zou zijn gebaseerd op haar domicile. Uit het voorgaande volgt reeds dat de bijkomende voorwaarde die de EG-Alimentatieverordening stelt voor de continentale stelsels geen issue zal zijn. Immers, omdat deze stelsels ervan uitgaan dat de bevoegdheid van de echtscheidingsrechter ofwel gebaseerd dient te zijn op de gewone verblijfplaats van (een van) partijen ofwel op de gemeenschappelijke nationaliteit, kom je niet toe aan een situatie, waarin de bevoegdheid gebaseerd zal zijn op een enkelvoudige nationaliteit. De common-lawstelsels hanteren echter een veel minder vastomlijnd begrip. Als je aan kunt nemen dat een persoon zijn domicile ook zou kunnen behouden tijdens een verblijf in het buitenland, dan zou dit bevoegdheid voor de nationale echtscheidingsrechter kunnen scheppen, die in dat geval uitsluitend gebaseerd is op de domicile van een van beide partijen. Het Anglosaksische begrip ‘domicile’ moet in dit geval niet verward worden met het continentale begrip woonplaats. Bij het begrip ‘domicile’ gaat het veel meer om een natuurlijke aanknopingsfactor, die verbonden is met het wezen van de


persoon zelf. De domicile is dan de plaats, waarmee men zo verbonden is als persoon dat men daar uiteindelijk altijd weer bij terugkomt (bijvoorbeeld de plaats waar men geboren is en ook begraven wil worden). Dit begrip lijkt dan ook nauwer verwant met het begrip nationaliteit in de continentale stelsels dan met het continentale begrip woonplaats. Men onderscheidt wel de ‘domicile of origin’, de woonplaats bij geboorte, en de ‘domicile of choice’. Het gaat bij die laatste niet uitsluitend om het verblijven in een andere plaats, maar ook om de bedoeling daar permanent te verblijven. De domicile of origin herleeft pas weer als de domicile of origin is opgeheven zonder dat deze door een nieuwe domicile of choice is vervangen.9 Op grond van artikel 4 van de EG-Alimentatieverordening is het mogelijk een forumkeuzeovereenkomst te sluiten. Ik kom daarop verder in dit artikel terug.

Stilzwijgende forumkeuze Artikel 5 van de EG-Alimentatieverordening geeft een regeling omtrent de stilzwijgende aanvaarding van de internationale rechtsmacht. Als de verweerder in de procedure verschijnt zonder de exceptie van onbevoegdheid van de rechter op te werpen, schept dat tevens internationale rechtsmacht. De exceptie van onbevoegdheid is een zogenaamd preliminair verweer en dient dan ook voor alle verweren te worden aangevoerd. Als de verweerder verschijnt in de procedure met het enkele doel de internationale rechtsmacht te betwisten, aanvaardt hij de bevoegdheid van de rechter uitdrukkelijk niet en kan de verzoeker geen beroep doen op artikel 5 EG-Alimentatieverordening.

Subisidiaire bevoegdheid Als de artikelen 3 en 5 van de EG-Alimentatieverordening geen bevoegde rechter aanwijzen en partijen hebben eveneens geen forumkeuzeovereenkomst gesloten, geeft artikel 6 EG-Alimentatieverordening nog een subsidiaire bevoegdheidsregeling. De rechter van de gemeenschappelijke nationaliteit of ‘domicile’ is in dat geval ook bevoegd kennis te nemen van het verzoek.

Het Anglosaksische begrip ‘domicile’ moet niet verward worden met het continentale begrip woonplaats. Forum necessitatis Tenslotte schept artikel 7 van de EG-Alimentatieverordening een restbevoegdheid, indien alle voorgaande artikelen geen bevoegde rechter hebben opgeleverd of omdat er sprake is van rechtsweigering. Een dergelijk uitzonderlijk 9

P.M.M. Mostermans, Echtscheiding, Praktijkreeks IPR, derde druk 2007, Deventer: Kluwer, p. 17, nr. 49 en 50.

299

geval zou zich bijvoorbeeld kunnen voordoen in geval van een burgeroorlog. De rechter van de lidstaat, die voldoende nauw verbonden is met het geschil is in zo’n geval ook bevoegd. Voorwaarde is dan wel dat geen enkele andere rechter in een derde lidstaat bevoegd is.

Wijziging alimentatie In artikel 8 van de EG-alimentatieverordening is een aparte regeling opgenomen voor wijzigingsverzoeken. In beginsel gelden daarvoor de hiervoor genoemde bevoegdheidsregels. Woont de alimentatieplichtige echter nog steeds in de lidstaat die de oorspronkelijke beslissing heeft gegeven, waarvan wijziging wordt verzocht, en is deze lidstaat gebonden aan het Haags Protocol 2007, dan dient het wijzigingsverzoek voor diezelfde rechter gebracht te worden.

Onder de in artikel 4 lid 1 sub c onder i genoemde rechter dient niet alleen de echtscheidingsrechter te worden verstaan, maar tevens de boedelscheidingsrechter. Als we casus 2 (hiervoor) nogmaals onder de loep nemen en daarbij uitgaan van de situatie dat de vrouw in Nederland is blijven wonen, dan resulteert dit in een exclusieve bevoegdheid van de Nederlandse rechter, omdat deze ook de oorspronkelijke alimentatie heeft vastgesteld en Nederland gebonden is door het Haags Protocol 2007. Stel dat de casus iets anders is: Casus 6 Een Nederlandse vrouw en een Duitse man zijn in 2006 in Frankfurt gescheiden, waar de man een bloeiende onderneming had. Na de echtscheidingsprocedure is de vrouw naar Nederland teruggekeerd. De Duitse rechter stelde in de echtscheidingsbeschikking partneralimentatie vast. In 2008 brak de economische crisis uit. Hoewel de man er aanvankelijk in slaagde het hoofd boven water te houden, gaat het in 2012 uiteindelijk toch mis. De onderneming van de man wordt failliet verklaard en de man zit zonder inkomen. Hij wil nu in 2012 nihilstelling van de alimentatie vragen. Bij welke rechter kan hij terecht? De Duitse rechter heeft de oorspronkelijke alimentatie vastgesteld en Duitsland is gebonden aan het Haags Protocol 2007. Echter, de alimentatiegerechtigde woont niet meer in Duitsland. De Duitse rechter is dus niet meer bevoegd, noch op grond van artikel 3 EG-Alimentatieverordening, noch op grond van artikel 8 EG-Alimentatieverordening. De man zal zich derhalve moeten wenden tot de Nederlandse rechter, zijnde de rechter van de woonplaats van de verweerder tevens alimentatiegerechtigde.

Forumkeuzeovereenkomst De verordening biedt, om de rechtszekerheid, de voor300

spelbaarheid en de autonomie van partijen te vergroten, partijen de mogelijkheid in onderlinge overeenstemming het bevoegde gerecht te kiezen op basis van bepaalde aanknopingsfactoren. De keuze van partijen zelf de alimentatierechter te kiezen, die beslist in geval van alimentatiegeschillen, is gelimiteerd tot de in dit artikel genoemde rechters. Met het oog op de bescherming van de zwakkere partij is een dergelijke forumkeuze uitgesloten voor onderhoudsverplichtingen ten aanzien van kinderen jonger dan 18 jaar.10 Op grond van artikel 4 lid 1 van de EG-Alimentatieverordening is het mogelijk te kiezen voor een van de volgende fora: • gerecht van de lidstaat, waar een van partijen zijn/haar gewone verblijfplaats heeft; • gerecht van de lidstaat, waarvan een van hen de nationaliteit bezit. In geval van partneralimentatie: • de rechter die bevoegd is kennis te nemen van geschillen over huwelijkszaken; • het gerecht of de gerechten van de lidstaat waar zij laatstelijk gedurende ten minste één jaar hun gewone verblijfplaats hebben gehad. Gelet op de redactie van dit artikel kan dit betekenen dat er twee rechters tegelijkertijd bevoegd zijn, namelijk in de situatie dat partijen in verschillende lidstaten hun gewone verblijfplaats hebben en zij in hun forumkeuzeovereenkomst geen expliciete keuze hebben gemaakt voor een van hen. Partijen kunnen alleen een rechter van een lidstaat aanwijzen. De rechter van een niet-EU-lidstaat kan niet worden aangewezen als de bevoegde rechter. Hetzelfde geldt voor de in artikel 4 lid 1 onder b van de EG-Alimentatieverordening genoemde rechter. Meer dan één rechter kan bevoegd zijn, namelijk in de situatie dat geen sprake is van een gemeenschappelijke nationaliteit en partijen in hun forumkeuzeovereenkomst geen expliciete keuze hebben gemaakt voor de nationaliteit van een van hen. Partijen kunnen alleen een rechter van een lidstaat aanwijzen. Naar mijn mening dient onder de in artikel 4 lid 1 sub c onder i van de EG-Alimentatieverordening genoemde rechter niet alleen de echtscheidingsrechter te worden verstaan, maar tevens de rechter die oordeelt over de vermogensrechterlijke afwikkeling van de echtscheiding. In de officiële Engelse tekst van de verordening wordt hier verwezen naar de “court which has jurisdiction to settle their dispute in matrimonial matters”. Common-lawlanden kennen geen strikte scheiding tussen alimentatie en vermogensrechtelijke afwikkeling.11 Voor hen is het onnatuurlijk alimentatie en vermogensrechtelijke afwikkeling gescheiden te behandelen, laat staan dat daarop verschillend recht zou 10 Kamerstukken II 2010/11, 32 617, nr. 3, p. 21 en 22 (MvT). 11 Zie in dit verband artikel 25 van de Matrimonial Causes Act 1973 dat de financiële afwikkeling van de echtscheiding naar Engels recht regelt.



worden toegepast. Hoewel een toelichtend commentaar op de verordening ontbreekt, heeft het er de schijn van dat het de bedoeling was de common-lawlanden (Verenigd Koninkrijk en Ierland) met de opname van deze bepaling tegemoet te komen, zodat het voor hen aantrekkelijker zou worden deel te nemen aan de verordening. Ik meen dan ook dat niet uitsluitend de echtscheidingsrechter als bevoegde rechter kan worden aangewezen, maar dat hiermee tevens wordt bedoeld de boedelscheidingsrechter. Het ligt voor de hand dat een dergelijke forumkeuze dan in de akte van huwelijkse voorwaarden wordt opgenomen in combinatie met een keuze voor het toepasselijke recht. Partijen mogen ook de rechter aanwijzen van hun laatste gewone verblijfplaats (artikel 4 lid 1 sub c onder ii van de EG-Alimentatieverordening). De achtergrond hiervan lijkt te zijn dat partijen met de rechtssfeer van hun laatste gewone verblijfplaats het nauwst zijn betrokken en om die reden de mogelijkheid moeten hebben de rechter van die staat aan te wijzen als bevoegde rechter in alimentatiegeschillen. In dit geval gaat het weer uitsluitend om de rechter van een lidstaat. Een rechter van een staat, die geen lid is van de Europese Unie, kan op deze grond derhalve niet worden aangewezen als bevoegde rechter. De hiervoor genoemde voorwaarden dienen vervuld te zijn op het moment dat de forumkeuze wordt gedaan of waarop de zaak aanhangig wordt gemaakt. De in de forumkeuze aangewezen rechter is in beginsel exclusief bevoegd, tenzij partijen anders overeenkomen. Lid 2 schrijft voor dat de overeenkomst schriftelijk wordt gesloten. Als schriftelijk wordt ook aanvaard een elektronische mededeling waardoor de overeenkomst duurzaam wordt vastgelegd. Forumkeuze kan niet gedaan worden in geval van kinderalimentatie (van openbare orde) (lid 3). Dit is logisch, nu kinderalimentatie met het oog op de bescherming van de zwakkere partij van openbare orde is en om die reden reeds geen exclusieve bevoegdheidstoedeling aan een door partijen zelf aangewezen rechter mogelijk is. Dat zou immers het openbare orde element van de kinderalimentatie doorkruizen.

Overige procesrechterlijke bepalingen omtrent bevoegdheid Aanhangigheid Wanneer een zaak aanhangig is, is geregeld in artikel 9 van de EG-Alimentatieverordening. De zaak is ofwel aanhangig op het moment van indiening van het processtuk, ofwel indien betekening verplicht is voorgeschreven op het moment dat de instantie die verantwoordelijk is voor de betekening het inleidend processtuk heeft ontvangen. Toetsing bevoegdheid De rechter dient ambtshalve zijn bevoegdheid te toetsen en zich onbevoegd te verklaren als hij op grond van de verordening niet bevoegd is. Dit volgt uit artikel 10 van de


EG-Alimentatieverordening. Ontvankelijkheid Artikel 11 van de EG-Alimentatieverordening geeft een ontvankelijkheidsregeling. Indien de verweerder, die zijn woonplaats heeft in een andere staat niet verschijnt, dient de rechter de zaak aan te houden, zolang niet vaststaat dat verweerder tijdig heeft kunnen kennisnemen van het inleidend processtuk ofwel een verweerschrift heeft ingediend ofwel blijkt dat al het mogelijke is gedaan om hem daartoe in de gelegenheid te stellen. Indien partijen beiden in een lidstaat wonen, is artikel 19 van de Betekeningsverordening12 van toepassing. Is die verordening niet van toepassing, dan geldt artikel 15 van het Haags Betekeningsverdrag 1965.13 Litispendentie De eerst aangezochte rechter is bevoegd kennis te nemen van de zaak. De als tweede aangezochte rechter houdt zijn beslissing ambtshalve aan, totdat de bevoegdheid van de eerst aangezochte rechter vaststaat. Wanneer de bevoegdheid van de eerst aangezochte rechter eenmaal is vastgesteld, verklaart de rechter waarbij de zaak als laatste rechter is aangebracht, zich onbevoegd (artikel 12 van de EG-Alimentatieverordening). Samenhang Indien samenhangende verzoeken aanhangig zijn voor gerechten van verschillende lidstaten, kan de laatst aangezochte rechter de zaak eveneens aanhouden (artikel 13 van de EG-Alimentatieverordening). Van samenhang is sprake, indien de respectieve verzoeken zo nauw verbonden zijn dat gelijktijdige behandeling en berechting wenselijk is teneinde te voorkomen dat tegenstrijdige beslissingen worden gegeven. Verwijzing door de laatst aangezochte rechter naar de rechter waar de eerst aangebrachte zaak speelt, is mogelijk, indien de eerst aangezochte rechter voeging toestaat. Voorlopige maatregelen Voorlopige maatregelen kunnen te allen tijde verzocht worden, indien het recht van de lidstaat daarin voorziet, ook als een rechter van een andere lidstaat bevoegd is kennis te nemen van het bodemgeschil. Dit volgt uit artikel 14 van de EG-Alimentatieverordening. In echtscheidingszaken zal dit de familierechter in een voorlopige voorzieningenprocedure zijn.14 In zelfstandige alimentatiezaken zal dit de voorzieningenrechter in kort geding zijn, omdat het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering daarvoor geen bijzondere voorlopige voorzieningenprocedure kent.

12 EG-Verordening 1393/2007, PbEG 2007 L 324/79. 13 Verdrag inzake de betekening en kennisgeving in het buitenland van gerechtelijke en buitengerechtelijke stukken in burgerlijke zaken en handelszaken, ’s-Gravenhage 15 november 1965, Trb. 1969, 55 (Rectificatie Trb. 1969, 210). 14 Zie bijvoorbeeld Rb. ’s-Gravenhage 5 april 2012, LJN BW3284, zaak-/ rekestnummer 414223/FA RK 12-1555.

301

erkenning en tenuitvoerlegging Erkenning en tenuitvoerlegging is geregeld in hoofdstuk IV van de EG-Alimentatieverordening. Hier is het onderscheid van belang tussen de lidstaten die de verordening in volle omvang toepassen en derhalve gebonden zijn aan het Haags Protocol 2007 en de lidstaten die niet gebonden zijn aan het Haags Protocol 2007 (Verenigd Koninkrijk en Denemarken).

Lidstaten die gebonden zijn aan het Haags Protocol 2007 De lidstaten, die het Haags Protocol 2007 toepassen hoeven niet langer een exequatur voor een alimentatiebeschikking te vragen. Dit volgt uit Afdeling 1 van hoofdstuk IV van de EG-Alimentatieverordening. Een alimentatiebeslissing afgegeven in deze lidstaten wordt door alle lidstaten erkend zonder dat daartoe een procedure vereist is en zonder mogelijkheid tegen de erkenning op te komen. Als de beslissing door de rechter uitvoerbaar bij voorraad is verklaard, is deze ook in de andere lidstaten uitvoerbaar bij voorraad (artikel 17 van de EG-Alimentatieverordening). De verzoeker kan volstaan met het overleggen van een verklaring van de griffie van de rechtbank die de alimentatiebeslissing heeft gegeven. Welke stukken voor zo’n verklaring nodig zijn, staat vermeld in artikel 20 van de EGAlimentatieverordening. Heroverweging van de alimentatiebeslissing In zeer uitzonderlijke omstandigheden kan de verweerder om heroverweging van de alimentatiebeslissing vragen. Hij moet dat verzoek indienen bij de rechter die de oorspronkelijke alimentatiebeslissing heeft gegeven, in de lidstaat van herkomst van de beslissing dus (artikel 19 van de EG-Alimentatieverordening en artikel 7 lid 1 van de Uitvoeringswet Internationale Inning Levensonderhoud). De rechter van de lidstaat waar de beslissing ten uitvoer moet worden gelegd, gaat hier niet over. Let wel, de verweerder die heroverweging wenst, zal met goede redenen moeten komen. Het gaat hier om een situatie van overmacht of een fout in de betekening of oproeping van de procedure, waardoor de verweerder buiten zijn schuld geen verweer heeft kunnen voeren. Als de verweerder juist opgeroepen is en gewoon laks is geweest met het openen van zijn post, zal dat geen legitieme reden kunnen zijn voor heroverweging. In artikel 7 lid 2 Uitvoeringswet Internationale Inning Levensonderhoud is bepaald dat de bijstand van een advocaat voor een heroverwegingsverzoek niet is vereist. Daarmee vormt de heroverwegingsprocedure een uitzondering op de reguliere alimentatieprocedures, waarin bijstand van een advocaat wel vereist is. Overigens is bijstand van een advocaat wel raadzaam, gelet op alle formaliteiten die in acht moeten worden genomen bij een dergelijk verzoek, zoals opgenomen in artikel 20 EG-Alimentatieverordening en artikel 21 EG-Alimentatieverordening. Voor alimenta302

tieverzoeken gelden naast de gewone regels voor de verzoekschriftprocedure (artikel 261 Rv e.v.) de regels voor de verzoekschriftprocedure van de artikelen 798 Rv e.v. Deze artikelen geven voor het familieprocesrecht op een aantal punten een aanvulling of afwijking van de algemene regeling voor verzoekschriftprocedures. Artikel 278 lid 1 Rv bevat de eisen waaraan het verzoekschrift in Nederland dient te voldoen. Weigering of schorsing van de alimentatiebeslissing Een andere reden waarom de alimentatiebeslissing niet ten uitvoer kan worden gelegd, zou een weigering of schorsing van de beslissing kunnen zijn op grond van artikel 21 van de EG-Alimentatieverordening. Een dergelijk verzoek dient te worden ingediend bij de rechter van de lidstaat, waar de beslissing ten uitvoer moet worden gelegd. Reden voor weigering zijn: • verjaring van de alimentatiebeslissing, hetzij op grond van het recht van de lidstaat van herkomst, hetzij op grond van de lidstaat van tenuitvoerlegging; • onverenigbaarheid van de alimentatiebeslissing met een eerder tussen dezelfde partijen gegeven beslissing in de lidstaat van tenuitvoerlegging of een derde lidstaat, maar niet als de alimentatiebeslissing waarvan tenuitvoerlegging wordt verzocht nu juist die beslissing wijzigt. Reden voor schorsing kan zijn dat de verweerder een procedure tot heroverweging van de alimentatiebeslissing ex artikel 19 EG-Alimentatieverordening heeft aanhangig gemaakt. In zo’n geval is het ook logisch dat de lidstaat, waar tenuitvoerlegging wordt verzocht, even een pas op de plaats maakt. alimentatiebeslissing lidstaat, gebonden door Haags Protocol 2007

erkenning in alle lidstaten zonder verlof

benodigd: verklaring ex art. 17 juncto 20 EGAlimentatieverordening

Verenigd Koninkrijk en Denemarken De landen die niet door het Haags Protocol 2007 zijn gebonden volgen een ander – langzamer – regime wat betreft de erkenning en tenuitvoerlegging van alimentatiebeslissingen. Dit is geregeld in Afdeling 2 van hoofdstuk IV van de EG-Alimentatieverordening. Overigens geldt dat zij zelf beslissingen uit lidstaten die onder het regime van Afdeling 1 van hoofdstuk IV van de EG-Alimentatieverordening wel via de snelle route moeten behandelen. Alimentatiebeslissingen uit het Verenigd Koninkrijk en Denemarken worden in beginsel zonder enige procedure erkend in de andere lidstaten, maar daarvoor is wel een uitvoerbaarverklaring door de rechter van de lidstaat van tenuitvoerlegging vereist (artikel 26 van de EG-Alimentatieverordening). De verweerder kan die erkenning echter wel betwisten (artikel 23 van de EG-Alimentatieverordening). Op deze twee onderdelen wijkt de procedure derhalve af van Afdeling 1, waarbij geen afzonderlijke uitvoerbaarverklaring vereist is en niet tegen de erkenning opgekomen kon worden.



alimentatiebeslissing lidstaat, niet gebonden door Haags Protocol 2007

in beginsel erkenning in alle lidstaten, maar verlof nodig

benodigd: uitvoerbaar verklaring ex art. 26 juncto 28 EGAlimentatieverordening

Weigering van de erkenning De gronden voor weigering van de erkenning staan in artikel 24 van de EG-Alimentatieverordening: • strijd met de openbare orde van de lidstaat van tenuitvoerlegging; • ontijdige betekening of oproeping, tenzij daartegen een rechtsmiddel openstond dat de verweerder niet heeft aangewend; • onverenigbaarheid van de alimentatiebeslissing met een eerder tussen dezelfde partijen gegeven beslissing in de lidstaat van tenuitvoerlegging of een derde lidstaat of ander land, maar niet als de alimentatiebeslissing waarvan tenuitvoerlegging wordt verzocht nu juist die beslissing wijzigt. Procedure De procedure voor uitvoerbaarverklaring is beschreven in artikel 27 t/m 31 van de EG-Alimentatieverordening. In Nederland dient dit verzoek op grond van de EG-alimentatieverordening door middel van de indiening van een verzoekschrift aan de voorzieningenrechter van de rechtbank te worden gedaan (artikel 27 lid 1). Zie artikel 5 lid 1 Uitvoeringswet Internationale Inning Levensonderhoud. De relatieve bevoegdheid wordt bepaald door de gewone verblijfplaats van de partij tegen wie de tenuitvoerlegging wordt gevraagd, of door de plaats van de tenuitvoerlegging. Het tweede lid van artikel 5 van de Uitvoeringswet Internationale Inning Levensonderhoud is niet van toepassing.15

Rechtsmiddelen tegen afgifte van het verlof tot uitvoerbaarverklaring of de weigering daarvan Zowel een alimentatieplichtige als een alimentatiegerechtigde kan een rechtsmiddel instellen tegen de beslissing op het verzoek om uitvoerbaarverklaring. Dit is een procedure op tegenspraak. Het in artikel 32 van de EGAlimentatieverordening bedoelde rechtsmiddel dient, evenals het rechtsmiddel op grond van het verdrag in Nederland zowel door de verweerder als door de verzoeker te worden ingediend bij de rechtbank waar eerder het verzoek om verlof tot tenuitvoerlegging bij de voorzieningenrechter werd ingediend (artikel 9 lid 1 Uitvoeringswet Internationale Inning Levensonderhoud). Het aanwenden van de rechtsmiddelen van de artikelen 32 en 33 van de EG-Alimentatieverordening en de rechtsgang na het aanwenden van deze rechtsmiddelen verloopt geheel volgens de regels van de verzoekschriftprocedure. Gezien de aard van de voorfase waarbij het verlof nagenoeg zonder inhoudelijke toetsing wordt verleend, heeft de procedure na het instellen van een rechtsmiddel in hoge mate het karakter van een eerste inhoudelijke behandeling op tegenspraak. Indien het rechtsmiddel wordt ingesteld door de verweerder, is deze procedure enigszins vergelijkbaar met de verzetprocedure tegen een bij verstek gegeven beslissing, die eveneens bij de rechtbank wordt gevoerd.16 De rechter die beslist over het rechtsmiddel als bedoeld in artikel 32 of 33 van de EG-Alimentatieverordening kan een vertaling verlangen van het in artikel 28 lid 2 van de EG-Alimentatieverordening genoemde formulier Deze vertaling dient te worden gewaarmerkt door degene die daartoe in de desbetreffende lidstaat bevoegd is (artikel 28 lid 3). In Nederland kan een vertaling worden gewaarmerkt door een op grond van de Wet beëdigde tolken en vertalers.

Op grond van artikel 261 Rv zijn de regels voor de verzoekschriftprocedure in eerste aanleg van dit wetboek van toepassing, voor zover uit de wet of de EG-alimentatieverordening niet anders voortvloeit. Artikel 278 lid 1 Rv bevat de eisen waaraan het verzoekschrift in Nederland dient te voldoen. Ten aanzien van het verlof tot tenuitvoerlegging zijn de artikelen 985 tot en met 990 Rv niet van toepassing (artikel 5 lid 1 Uitvoeringswet Internationale Inning Levensonderhoud). Inwilliging van een verzoek geschiedt in de vorm van een eenvoudig verlof, dat op het overgelegde afschrift van de beslissing, dat door de bevoegde autoriteit is gewaarmerkt, wordt gesteld (artikel 5 lid 7 Uitvoeringswet Internationale Inning Levensonderhoud). De voorzieningenrechter verklaart het verlof tot tenuitvoerlegging uitvoerbaar bij voorraad (artikel 5 lid 9 Uitvoeringswet Internationale Inning Levensonderhoud).

Samenvattend

15 Kamerstukken II 2010/11, 32 617, nr. 3, p. 35 (MvT).

16 Kamerstukken II 2010/11, 32 617, nr. 3, p. 34 (MvT).


Door de inwerkingtreding van de EG-Alimentatieverordening zijn de bevoegdheidsregels betreffende alimentatieprocedures binnen de EU geharmoniseerd, waardoor het forumshoppen grotendeels is ingeperkt. Daar staat tegenover dat de echtgenoten nu wel een forumkeuzeovereenkomst kunnen sluiten voor zover het de partneralimentatie betreft. Daarmee is het vooraf forumshoppen wel gelegitimeerd. Belangrijk verschil met het forumshoppen in procedures is echter dat dit ‘vooraf forumshoppen’ niet op de wil van een van de partijen is gebaseerd, maar de instemming moet hebben van beide partijen en ook schriftelijk moet worden vastgelegd. Men mag aannemen dat partijen er in dat geval samen goed over nagedacht hebben. Het is in ieder geval belangrijk dat partijen zich bij het sluiten van zo’n forumkeuzeovereenkomst goed hebben laten voorlichten over het belang en de consequenties van een dergelijke keuze in hun situatie. Daar ligt een taak voor de familierechtadvocaat.

303

De bevoegdheid van de rechter in kinderalimentatiezaken blijft van openbare orde. Dit dient ter bescherming van het kind als zwakkere partij. Het is dan ook logisch dat partijen daarover geen forumkeuzeovereenkomst kunnen sluiten. Wat betreft de erkenning en tenuitvoerlegging van alimentatiebeslissing is de harmonisatie slechts ten dele geslaagd, hetgeen het er niet overzichtelijker op maakt. Dit is in belangrijke mate te wijten aan het feit dat lidstaten als het Verenigd Koninkrijk en Denemarken het Spaans benauwd krijgen als zij buitenlands recht moeten toepassen in hun eigen jurisdictie. Daarin is waarschijnlijk ook de reden gelegen, waarom deze lidstaten niet deelnemen aan het Haags Protocol 2007. Het resultaat is echter dat zij op alle fronten verliezen. Immers, alle inkomende beslissingen uit lidstaten die wel gebonden zijn door het Haags Protocol 2007 zullen zonder enige vorm van exequaturprocedure moeten worden erkend en tenuitvoergelegd. De Britse of Deense rechter mag die buitenlandse beslissing niet inhoudelijk toetsen (artikel 42 EG-Alimentatieverordening). Via de achterdeur komt het buitenlandse recht dus wel degelijk op Brits of Deens grondgebied binnen. Omgekeerd worden alimentatiebeslissingen uit het Verenigd Koninkrijk en Denemarken in de andere lidstaten niet zonder verlof geaccepteerd. Voor die beslissingen zal

304

de langzame route moeten worden gevolgd en een uitvoerbaarverklaring moeten worden gevraagd. De vraag is of het nu belangrijker is ook in alimentatieland een Europa van twee snelheden te hebben, maar wel een waarbij iedereen meedoet – verdeeld in ‘business class’ en ‘economy class’ – of toch liever één overzichtelijk systeem, dat voor alle deelnemende landen geldt, waarbij dan waarschijnlijk twee landen – Verenigd Koninkrijk en Denemarken – besluiten niet mee te doen. Vanuit het perspectief van de 25 lidstaten die ‘business class’ reizen is het eerste te prefereren, omdat hun beslissingen overal – ook in het Verenigd Koninkrijk en Denemarken – erkend en tenuitvoergelegd kunnen worden, de uitzonderingen van artikel 19 en 21 daargelaten. Men kan zich echter de vraag stellen wat het Verenigd Koninkrijk en Denemarken zijn opgeschoten met hun deelname aan deze verordening. over de auteur Mr. Sandra Verburgt is advocaat bij Delissen Martens Advocaten Belastingadviseurs Mediation te Den Haag.


2009

Recommend Documents