2009

24 uur niet roken

Eindverslag project ‘Rokers verdienen een beloning …als ze 24 uur niet roken’ 15/12/2008 –15/12/2009

Rapport project ‘Rokers verdienen ’n beloning … als ze 24 uur niet roken’ VIGeZ maart 2010

Project uitgevoerd door: Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie vzw (VIGeZ) G.Schildknechtstraat 9, 1020 Brussel Tel. 02/422.49.49 – fax 02/422.49.59 Contactpersonen: Annemie Peeters: directeur [email protected] Bruno Buytaert: projectmanager [email protected] projectmedewerker 15/12/08-15/12/09: Christine Peeters


2

In reactie op de projectoproep ‘Regionale en lokale implementatieprojecten in het kader van de gezondheidsconferentie tabak, alcohol en drugs’ in 2007, diende het toenmalige VIG vzw, met als mede-initiatiefnemende partners de Logo's van de provincie Limburg en van de stad Antwerpen, en de Stichting Tegen Kanker, het project ‘24 uur niet roken’ in. Het pilootproject werd in 2008 goedgekeurd maar pas in 2009 uitgevoerd, vanwege de vereiste parallelle timing met de campagne in Nederland. Deze methodiek werd overgenomen van het succesrijke project door het Nederlandse Stivoro. Het einddoel mikt op een brede deelname van rokers uit alle bevolkingslagen, die o.m. door mislukte pogingen weinig zelfvertrouwen hebben om te stoppen met roken. Door een tijdlang ‘bloot te staan’ aan het gewenste – rookvrije - gedrag, doen deelnemers een positieve ervaring op die hun stopintentie kan versterken, zodat ze gevoelig zijn voor een volgende stap naar rookstop. De actie benadert rokers positief en vermijdt dat zware rokers afgeschrikt worden door de te grote stap naar een definitieve rookstop. Dit eindrapport bevat een verslag van de opzet en het verloop van het project. Vermits het om een pilootproject in twee regio’s - een grootstedelijke en een provinciale - ging, formuleert het rapport leerpunten op basis van de procesevaluatie, gecombineerd met de besluiten uit de effectevaluatie die uitgevoerd werd door de Universiteit Antwerpen.


3

1. Verantwoording Het aantal volwassen rokers in Vlaanderen dient tegen 2015 te dalen tot maximum 20% (tov 27,1% in 2004). Om deze subdoelstelling van de Vlaamse gezondheidsdoelstelling TAD te halen, moeten nieuwe methoden ingezet worden. Vooral om gelijke kansen te creëren voor bevolkingsgroepen die tot nu toe te weinig bereikt werden met tabakspreventie, moeten we werkvormen vinden die zonder stigmatisering toch even toegankelijk zijn voor kansengroepen. De gezondheidsenquête 2004 toont aan dat er nog steeds meer rokers en meer dagelijkse en zware rokers te vinden zijn bij lager opgeleiden. In huishoudens met een hoger opleidingsniveau vinden we slechts 17 % dagelijkse rokers in vergelijking met meer dan 23% bij de andere categorieën. Rokers uit lagere socio-economische klassen zijn al langer aan het roken en zijn minder geneigd om een stoppoging te doen. Roken is voor hen een van de weinige beschikbare manieren om met moeilijkheden en stress ten gevolge van de moeilijke materiële en sociale leefsituatie om te gaan. De eigen-effectiviteit is laag: men gelooft niet dat men het vol kan houden en stelt een stoppoging uit. Bij stoppen ervaart men geen sociale steun, eerder tegenwerking en isolement. Daardoor is ook de intentie om te stoppen doorgaans laag. Men stelt stoppen uit tot een nader bepaald punt in de toekomst. Het verdient daarom sterk aanbeveling dat nieuwe werkvormen met deze eigenheid rekening houden, zodat preventieve acties een bijdrage leveren aan het dichten van de gezondheidskloof. Om het risico op ‘blaming the victim’ te verkleinen, is het beter om werkvormen te ontwikkelen die een brede doelgroep, inclusief kansengroepen, kunnen aanspreken, dan aparte methodieken uitsluitend naar kansengroepen te profileren. In praktijk zien we dat lage socioeconomische groepen nog weinig deelnemen of snel afhaken bij individueel en groepsgerichte rookstopbegeleiding. Het ‘24 uur niet roken’ project mikt op rechtstreekse blootstelling aan het gewenste gedrag, door rokers die een rookstop niet zien zitten te ‘verleiden’ tot deelname aan de actie om alzo een positieve ervaring op te doen. De ervaring van positief benaderd worden, van sociale steun om het 24 uur vol te houden, en de succeservaring ‘Ik heb het gekund’ kan de deelnemer dichter brengen bij het voornemen om de goede voorwaarden te creëren om aan een rookstop te beginnen. In termen van het transtheoretisch model betekent dit dat deelname aan het 24 uur-project kan zorgen voor het opschuiven van de fase waarin men zich voor de actie bevindt naar de volgende fase. Zo vergroot het aantal rokers dat in aanmerking komt voor de actiefase, concreet voor een rookstop. De 24 uur-methodiek werd ontwikkeld door Stivoro, de Nederlandse Stichting voor Rookstop en Rookpreventie. Een effectevaluatie in 2005 toonde aan dat het geven van feedback met als doel het positief expliciteren en interpreteren van de ervaring van de poging om 24 uur niet te roken, de stopintentie vergroot, en dit ook bij lage welstandsgroepen. Het was dan ook belangrijk om de methodiek, inclusief de werkzame elementen (sociale steun met SMS, positieve feedback op maat, beloning en wedstrijd, beperkt ‘niet roken’ i.p.v. rookstop) in zijn totaliteit over te nemen. Dankzij de financiële steun van de Vlaamse Overheid kon het VIGeZ in de loop van 2009 dit project in samenwerking met verschillende belangrijke partners voor de eerste maal uittesten in Vlaanderen. Er werd gekozen voor een pilootproject in een grootstedelijke (Antwerpen) en in een meer landelijke context (provincie Limburg). Uit de bevindingen van deze pilot kunnen we verbeterpunten distilleren voor een uitbreiding van de campagne over heel Vlaanderen.


4

2. Verloop 2.1. Overname van de STIVORO methodiek Met het Nederlandse STIVORO dat in 2005 de methodiek ontwikkelde, werd een overeenkomst getekend voor het exclusief gebruik in Vlaanderen van het ‘merk’, de materialen en de programma’s die instaan voor de effectiviteit van de methodiek. De ontwikkeling is gebaseerd op de review voor het bereiken van kansengroepen met tabakspreventie, die het NIGZ in 2004 opmaakte. De cognitieve ingang om te bewegen tot stoppen met roken (‘overtuigen vanuit gezondheidswinst’) blijkt daarin minder resultaten te boeken dan de affectieve ingang. De aanpak dient daarom te focussen op de sociale determinanten van het gedrag (attitude t.a.v. roken, sociale steun en invloed en eigen effectiviteit) en op het ervaringselement door het rechtstreeks blootstellen aan het gewenst gedrag. Volgende materialen werden overgenomen en aangepast: - De aanmeldingsvragenlijst op www.verdieneenbeloning.be peilde naar het rookgedrag, de attitude, de rookstopervaring en de stopintentie voor de deelname. In overleg met de Universiteit Antwerpen, met de regionale partners en met Stivoro pasten we de vragenlijst aan aan de Vlaamse situatie en terminologie en aan de beoogde evaluatie. We voorzagen een aparte versie voor een telefonische aanmelding bij de Tabak Stop Lijn in overleg met de Stichting tegen Kanker. - We ‘vervlaamsten’ ook de aanmoedigings-SMS-en die voor, tijdens en na de actie naar de deelnemers gestuurd worden door de ICT-provider DD&H. De samenwerking met dit bureau maakt deel uit van de Stivoro-overeenkomst. - Naar analogie met verdieneenbeloning.nl werd een Vlaamse website aangemaakt, waarop informatie over de actie te vinden was vanaf juni 2009. De ‘actievoorwaarden’ werden juridisch afgetoetst om te voorkomen dat de actie als een ‘kansspel’ veeleer dan een ‘wedstrijd’ zou kunnen worden beschouwd. De verzameling van leefstijlinformatie (rookgedrag) via de website werd aangemeld bij de Privacycommissie. Vanaf 7 september kon hier on line ingeschreven worden. Tijdens de actiedag op 3 november kon je enkele bloggende deelnemers volgen. - Ook de twee post-vragenlijsten pasten we aan in functie van de Vlaamse situatie, o.a. met toeleiding naar het bestaande rookstopaanbod. De effectevaluatie integreerden we hierin. - Het interactief programma waarmee deelnemers na de 24 uur persoonlijk advies op maat krijgen, op basis van de ingevulde post-vragenlijst, pasten we aan met Vlaamse gegevens en taalgebruik. Door de SMS-en naar de deelnemers te sturen ter herinnering en ter aanmoediging wordt de sociale steun vergroot. Zowel de SMS-en als de reactie op de vragenlijst zorgen voor een motiverende positieve feedback. 2.2.

Partners

Regionale partners De Logo’s van de provincie Limburg en van de stad Antwerpen waren betrokken van bij de projectaanvraag en maakten deel uit van de centrale projectstuurgroep. Ondersteund door VIGeZ werkte elk Logo een eigen implementatiestrategie uit. In Limburg leidde dit tot een partnerschap met de provincie Limburg (medewerking van de communicatiedienst van de provincie). In Antwerpen maakte het Logo een overeenkomst met de stad Antwerpen. Ook beide provinciale rookstopregisseurs waren betrokken. De samenwerking met lokale partners zoals lokale besturen, wijkgezondheidscentra en verenigingen waar armen het woord nemen, werd door de Logo’s


5

opgezet. Mogelijke samenwerking met lokale afdelingen van mutualiteiten bracht de vraag naar boven om in de toekomst een samenwerking op Vlaams niveau af te spreken. Tabak Stop Lijn De aanwezigheid van de Tabak Stop Lijn in Vlaanderen maakte de oprichting van een eigen hulplijn overbodig. De Stichting tegen Kanker werd structurele partner in de stuurgroep en voorzag voldoende telefoonpermanentie gedurende de volledige 24 uur. Vanuit VIGeZ werd specifieke documentatie en een briefing voorzien voor de hulpverleners. De beschikbaarheid van de stoplijn voorzag daarenboven in de mogelijkheid van telefonische inschrijving. Universiteit Antwerpen Met de vakgroep epidemiologie en sociale geneeskunde van de Universiteit Antwerpen (o.l.v. prof. Dr. Guido Van Hal) werd een overeenkomst gemaakt voor het samen opstellen van de methodiek voor een effectevaluatie, en voor de verwerking en rapportage ervan. De Logo’s van WestVlaanderen verleenden hun medewerking bij het werven van een controlegroep. Nederlandse partners Zoals reeds vermeld konden we beroep doen op de partners in Nederland: Stivoro voor de basismaterialen, methodiek en adviesverlening en DD&H voor de ICT-toepassingen. Concentra Door het wegvallen van Sanoma magazines als sponsor wegens de economische situatie, diende er een nieuwe sponsor gezocht. Die we vonden bij Concentra, de uitgever van het tijdschrift ‘Ambiance’. Een overeenkomst werd afgesloten om elke deelnemer die minimum twee vragenlijsten invulde, te belonen met een tijdschrift. Vlaamse Liga tegen Kanker Met de VLK werd afgesproken dat hun expertise in communicatie en campagnematig werken ter beschikking staat voor projectimplementatie over heel Vlaanderen bij opvolging van dit pilootproject. Voor dit pilootjaar voorzag de VLK in een adviesgesprek omtrent campagnebeeld en –slogan. De afstemming met de mede-initiatiefnemers (Logo's, Tabak Stop Lijn) werd georganiseerd in een centrale projectstuurgroep. Met de andere partners was er bilateraal overleg. 2.3.

Communicatiecampagne

Campagnemateriaal VIGeZ ontwikkelde op basis van de Nederlandse ontwerpen en in samenwerking met de partners, de campagnematerialen om deelnemers te motiveren. Alle materialen werden in twee versies aangemaakt: voor de Limburgse en voor de Antwerpse regio. - De A3 affiches ‘Rokers verdienen een beloning… als ze 24 uur niet roken’ in een mannelijke en een vrouwelijke uitvoering. Van de affiches werden verschillende afgeleiden gemaakt om te publiceren in tijdschriften, kranten en op websites (oplage: 6.500 - De flyer met dezelfde boodschap en meer info over deelname en beloning (oplage: 155.000) - De powerpoints voor het regionaal informeren van lokale partners (bijvoorbeeld het intergemeentelijk overleg of de stuurgroep maatschappelijke achterstelling) - Een draaiboek met achtergrondinformatie, gedetailleerde actiebeschrijving en beschikbare materialen voor de regionale partners zoals voorbeeld-persberichten. - Op vraag van de Logo’s werd een specifiek draaiboek gemaakt voor Lokale Inschrijfpunten. (LIPS) . Om tegemoet te komen aan kandidaat-deelnemers die niet over


6

eigen internetmogelijkheden beschikken en liever niet naar de Tabak Stoplijn bellen, voorzagen we de kans om zich bij een medewerker van een voor hen vertrouwde organisatie of dienst in te schrijven. Om deze lokale partners mee te nemen in de filosofie van het project, en van de nodige praktische informatie te voorzien konden de Logo’s dit draaiboek meegeven. Promotiecampagne De sensibilisatie van lokale partners en doelgroepen lag volledig in handen van de Logo’s en hun partners. Om geen kandidaat-deelnemers uit andere regio’s aan te trekken, beperkten we de perscommunicatie op Vlaams niveau tot een éénmalige aankondiging met expliciete aandacht voor het benoemen van de twee pilootregio’s. De belangrijkste reden om de promotie te decentraliseren ligt echter in de doelstelling om alle bevolkingsgroepen te bereiken. Zeker voor kansengroepen is een publiekscampagne hooguit ondersteunend aan persoonlijke communicatie door vertrouwensfiguren zoals de verantwoordelijke van de vereniging of de huisarts. Campagne en lokale sensibilisatie moeten dus hand in hand gaan. De Logo’s legden via hun netwerken en individueel contacten met lokale partners (gezondheidsambtenaren, artsen, buurthuizen, …) om de actie bekend te maken bij de doelgroep. Intermediairs werden gevraagd om als Lokaal Inschrijfpunt te fungeren. Zowel Limburg als Antwerpen organiseerden in mei een open kick off van het project voor alle geïnteresseerde organisaties. Beide regio’s werkten een eigen communicatieplan uit. Voor de provincie Limburg kon daarvoor op een extra budget gerekend worden vanuit de provincie. Einde augustus waren de promotiematerialen beschikbaar. Vanaf september werd promotie gevoerd via verschillende kanalen zoals: - Lokale affiche- en flyerverspreiding in gemeentelijke diensten, buurthuizen, dienstencentra, zorgverstrekkers,.. via de lokale partners - Artikels in gemeentelijke infobladen - E-zines van provincie en Logo (o.a. naar gezondheidsambtenaren, huisartsen,..) - Projectvoorstelling in bestaande netwerken zoals regionaal welzijnsoverleg - Publi-bussen (Limburg) en trams (Antwerpen) van de Lijn met aangepaste affiche en banner gaf aanwezigheid in het straatbeeld - Interviewreeks van rokers - kandidaat deelnemers in het Belang van Limburg - Aankondigingen op regionale zenders ATV en TVL en lokale radio’s - Spotje over de campagne voor elke film in de Limburgse filmzalen - Interviews en getuigenissen in speciaal themaprogramma op TVL rond zowel het rookstopproject ‘Uitgerookt’ als het 24 uur-project - Persconferenties op 28/10 in de lokale werkingen van buurtgezondheidscentrum in Genk en de Open huis werking (vereniging) in Antwerpen De promotie werd in twee golven gevoerd (september en tweede helft oktober). In Limburg werd een gezamenlijke bekendmaking met het ‘Uitgerookt’ project gevoerd. Rokers die al gemotiveerd waren voor een rookstop, konden onmiddellijk in die richting georiënteerd worden. Inschrijfmodaliteiten De campagne richtte zich naar alle volwassen rokers in de provincie Limburg en de stad Antwerpen. Specifiek rokers met een lange rookgeschiedenis en met negatieve rookstopervaring hebben meer nood aan deze opstap. Door open te staan voor alle geïnteresseerden vermijden we elke vorm van stigmatisatie van lageropgeleide rokers, terwijl we deze laatsten door de laagdrempeligheid van de werkvorm juist willen bereiken.


7

In eerste instantie moet de drempel om zich in te schrijven zo laag mogelijk zijn en moet iedereen de kans krijgen om dit te doen. Omdat niet iedereen over internet of een computer beschikt, bood het VIGeZ verschillende inschrijvingsmogelijkheden aan:   

Via de website: www.verdieneenbeloning.be Via de Tabak Stop Lijn: 0800/111 00 Via een lokaal inschrijfpunt (LIP) in de buurt

Om de twijfelaars nog over de streep te trekken, was er een beloning voor elke deelnemer, namelijk het culinaire tijdschrift ‘Ambiance’ en maakte één persoon uit Limburg en één uit stad Antwerpen kans om een Wii Sports te winnen. 2.4.

Verloop van de actiedag 3 november De actiedag op 3 november 2009 vond plaats van 00.00 uur tot 00.00 uur. Op de vooravond kregen de deelnemers een SMS om hen aan de actie te herinneren. 24 uur lang probeerden deelnemers rookvrij te blijven. Om hen hierin te steunen, kregen ze in de loop van de dag nog een SMS’je om hen een hart onder de riem te steken. Ze konden ook steeds terecht bij de Tabak Stop Lijn. Dit persoonlijk contact zorgde ervoor dat de deelnemers zich niet alleen voelden in hun strijd met de sigaret zodat het gemakkelijker was voor hen om vol te houden. Daarnaast schakelde het VIGeZ ook enkele deelnemers als ‘reporters’ in die op 3 november een weblog bijhielden op www.verdieneenbeloning.be. Zij schreven daar hun ervaringen neer en spraken andere deelnemers moed in. Deze interactie tussen de deelnemers maakte de campagne levendig en deelnemers en reporters haalden hier veel voldoening uit:

‘Ik heb veel moeilijke momenten gekend op 3 november, maar ik ben erin geslaagd om 24 uur van de sigaret te blijven’, zegt Freddy Vanheel. ‘Dit komt zeker ook door de vele reacties op de website en de sms’jes die ik kreeg.’ Op verschillende plaatsen in Limburg lanceerden lokale organisaties een aantal activiteiten om deelnemers steun te verlenen en de smaak van de sigaret even te doen vergeten door de focus te richten op gezamenlijke ontspanning. Het succes hiervan was echter wisselend. 2.5.

Na de actiedag Na de actiedag vulden de deelnemers een vragenlijst in met hun ervaringen, die ook de eerste post-evaluatie vragenlijst inhield. Op basis daarvan ontvingen ze persoonlijk advies op maat van hun antwoorden in de vragenlijst (zoals hoelang ze het niet roken volhielden) Op een positieve manier kregen ze uitleg over hun rookgedrag en tips naar de toekomst. Ook het regionaal aanbod van rookstopbegeleiding werd vermeld. Van de sponsor kregen alle deelnemers die hun feedback gaven een nummer van het tijdschrift ‘Ambiance’ toegestuurd. Op de persconferentie van 24 november reikte dhr. Vuylsteke de Laps in naam van minister Vandeurzen de Wii Sports uit aan de twee deelnemers die het best antwoordden op de schiftingsvraag hoeveel mensen deelnamen aan de actie. Eén persoon uit Limburg (Sint-Truiden) en één persoon uit Antwerpen (Merksem) mochten zich de gelukkige winnaars noemen van de ’24 uur niet roken’ actie.


8

Een maand na de actie werden de deelnemers die de eerste post-vragenlijst invulden opgeroepen om ook de tweede post-vragenlijst in te vullen, in functie van de effectevaluatie. (zie evaluatieverslag)


9

3.

Resultaten

3.1. Deelname In totaal schreven 1.272 rokers zich in voor de actiedag, waarvan de grote meerderheid via de website. 838 deelnemers kwamen uit de provincie Limburg, 252 uit de stad Antwerpen en 182 personen uit andere regio’s. 791 Deelnemers gaven hun ervaringen door via de tweede vragenlijst en 407 rokers beantwoordden ook de derde vragenlijst. We komen daarmee op een vergelijkbaar percentage van de bevolking in de actieregio, als bij de landelijke actie in Nederland. In vergelijking met het Nederlandse pilootproject in 2005 ligt onze deelnamegraad beduidend hoger. Het deelnemersprofiel is gespreid over alle lagen van de bevolking. Mannen en vrouwen zijn gelijk verdeeld, alle leeftijdscategorieën en vooral alle opleidingsniveaus zijn bereikt, waarbij de normale verdeling over de bevolking benaderd wordt. Toch is er een piek bij mensen met een diploma hoger onderwijs (een hogeschool stimuleerde deelname bij zijn studenten) maar ook bij technisch secundair onderwijs. Waar deze laatste groep door Stivoro gerangschikt wordt onder ‘laaggeschoold’ , zouden we in Vlaanderen eerder over een midden-scholingsgraad willen spreken. Het rokerspercentage ligt in deze groep ook nog hoger dan bij hooggeschoolden. Wat betreft leeftijd zijn er in Limburg iets meer deelnemers boven 40 jaar. In de stad Antwerpen is het deelnemersprofiel iets jonger en zien we al een stijging bij de 20-jarigen. Het verschil in deelname tussen de provincie Limburg en de stad Antwerpen verklaren we vooral door de extra communicatiekanalen die in de provincie Limburg werden ingezet, mogelijk gemaakt door het extra budget dat door de provincie geïnvesteerd werd. Zonder de beperking tot (de inwoners van) één stad zijn ook meer communicatiekanalen beschikbaar. Toch werden niet alle aangewende – en soms kostelijke - promotievormen even nuttig ervaren. Een goed uitgewerkte communicatiecampagne is essentieel om de actie te doen leven. Draagvlak bij de lokale actoren zien we als een belangrijke maar nog verder uit te bouwen weg. Anders dan we hadden verwacht, schreef het overgrote deel van de deelnemers zich in via de website. In totaal schreef 96% zich in via de website, 3% via de Tabak Stop Lijn en slechts 1% via een lokaal inschrijfpunt. De Tabak Stop Lijn oriënteerde wel meer bellers naar de actie, die zich daarna zelf on line aanmeldden. Een voorzichtige interpretatie zegt ons enerzijds dat veel mensen uit verschillende sociale lagen toch (ergens) over een computer en internet kunnen beschikken, maar dat er anderzijds zeker voor een aantal kansengroepen de on line inschrijving nog een drempel betekent. We willen daarom zeker de telefonische aanmelding behouden. Ondanks het beperkt aantal rokers dat zich heeft ingeschreven via de lokale inschrijfpunten (LIP) zien we hier toch een belangrijke meerwaarde in om de genoemde drempel tot deelname te verkleinen, zeker voor kansengroepen. De toeleiding naar de actie in zulk LIP door vertrouwensfiguren in de eigen vereniging of dienst, vraagt om een gedeelde visie bij lokale actoren omtrent de eigenheid van de actie (geen rookstop!), de meerwaarde en de specifieke doelgroep van de 24 uur-aanpak. Om meer sectoren in te schakelen als LIPS (zoals lokale mutualiteitsdiensten) moeten meer structurele partnerschappen tijdig worden aangegaan. Lokale organisaties vervullen een essentiële rol tijdens deze ’24 uur niet roken’ actie. Zij kunnen een breder kader scheppen zodat voor kansengroepen meer drempels worden weggenomen en rokers een correcte oriëntatie krijgen naar wat de beste keuze voor hen is. Uit reacties van lokale inschrijfpunten kwam naar voor dat het voor een aantal kandidaten niet voldoende was om vrijblijvend 24 uur niet te roken. Voor deze mensen is het belangrijk dat er nog meer persoonlijke begeleiding wordt voorzien


10

die de lokale organisaties op zich zouden kunnen nemen. Dit is zeker een aspect om in de toekomst verder uit te werken zodat we ook deze groep nog beter kunnen bereiken. 3.2 Evaluatie Evaluatieconcept De evaluatie omvat een procesevaluatie met aandacht voor productevaluatie en een extern uitgevoerde effectevaluatie. Voor de procesevaluatie werden de partners bevraagd, die zelf hun lokale partners bevroegen. Voor de productevaluatie werd tijdens de ontwikkeling een kleine vragenlijst verspreid over de slogan en het campagnebeeld. Daarna kwam de evaluatie van de campagnematerialen aan bod in de procesevaluatie. Voor de effectevaluatie werkte het VIGeZ samen met de vakgroep Epidemiologie en Sociale Geneeskunde van de Universiteit Antwerpen. Zowel voor als na de actiedag op 3 november 2009 zijn de deelnemers bevraagd over hun stoppoging, hun attitude ten aanzien van (stoppen met) roken en hun voornemen om in de toekomst al of niet te stoppen. Ook het bereik van de campagne werd geanalyseerd. De experimentele groep werd vergeleken met een controlegroep. Deze werd geworven onder rokers in Oost- en West Vlaanderen met de vraag om mee te doen aan een onderzoek naar rookstop. De experimentele groep was samengesteld uit de deelnemers die zich via de website hebben ingeschreven en die op 3 november 2009 getracht hebben om 24 uur niet te roken. Beide groepen vulden voor en na de actiedag een vragenlijst in en na ongeveer een maand opnieuw een derde vragenlijst. Op basis hiervan kan men nagaan of de campagne effect heeft gehad op vlak van de attitude ten aanzien van (stoppen met) roken en op de stopintentie bij de deelnemers. Procesevaluatie Vanuit VIGeZ werd de samenwerking met het Nederlandse Stivoro en het ICT-bureau DD&H erg positief ervaren. Vragen werden snel beantwoord. De aan te leveren programma’s, waarmee de actie staat of valt, waren tijdig ter beschikking. Ook de samenwerking tussen de regionale partners en VIGeZ werd langs beide kanten geapprecieerd. De actieve opstelling van de Logo’s met eigen aanvullende initiatieven zorgden zeker voor het succes. Anderzijds werd de bereidheid om vanuit VIGeZ mee engagement op te nemen voor regionale activiteiten gewaardeerd. Op dezelfde wijze was de samenwerking en taakverdeling met de Tabak Stop Lijn wederzijds erg positief. Voor de campagnematerialen konden we de voorziene timing aanhouden, zodat de promotiegolven tijdig op gang konden getrokken worden. De ervaring leerde ons eerder dat de tijd tussen de eerste oproep tot deelname en de actiedag vrij lang was. Veel deelnemers schreven zich dicht voor de actiedag in. De materialen om lokale partners te informeren kwamen echter eerder laat. Ook voor kandidaat lokale inschrijfpunten is de te investeren tijd niet te onderschatten, zodat ze tijdig op de hoogte moeten gebracht worden om hun medewerking in te kunnen plannen. Vermits de draaiboeken dit keer volledig moesten ontwikkeld worden, zal deze timing bij een vervolgproject gemakkelijker kunnen vervroegd worden. Voor de Logo’s zelf hield het project een hele tijdsinvestering in. Het is dus ook voor hen belangrijk om tijdig de actie te kunnen plannen. Vooral doordat we de promotie en perscommunicatie niet op Vlaams niveau konden doen wegens de beperking tot twee regio’s, kwam er nog veel werk bij voor de regionale partners. Bij een ‘Vlaamse uitrol’ van het project valt dit gedeeltelijk weg, al werd in de evaluatie benadrukt dat de lokale promotie en partnerschappen noodzakelijk zijn om de deelnemers aan te spreken.


11

De beschikbaarheid van de Tabak Stop Lijn tijdens de actiedag werd door de deelnemers vooral tijdens de daguren benut. De ruimere expertise en adviesmogelijkheden die de lijn biedt vormden belangrijke pluspunten. Ook vooraf en voor opvolging na de actie vervulde de lijn een bron van informatie voor rokers die van de actie hadden gehoord. Het is fundamenteel dat de 24 uur-actie goed ingepland is in een breder proces in functie van rookstop. Rokers die nog weinig negatieve ervaring met rookstop pogingen hebben, over voldoende sociale steun en het nodige zelfvertrouwen beschikken, kunnen rechtstreeks georiënteerd worden naar een rookstopbegeleiding wanneer deze – op maat - voorhanden is. Maar vooral na de actie is het noodzakelijk dat er voldoende aanbod en promotie van rookstopbegeleiding is, zodat doorstroming van deelnemers aan de 24 uur-actie mogelijk is. Bij voorkeur is dit aanbod zonder drempels voor laagopgeleide groepen, zoals dat in 2009 in Limburg was met het project ‘Uitgerookt’. Tegelijkertijd moeten we erover waken dat ’24 uur niet roken’ zijn laagdrempeligheid behoudt, door de associatie met rookstop te vermijden. Het rookstopaanbod komt best snel na de actiedag. In de toekomst dient afstemming tussen de 24 uur-actie en het rookstopaanbod gegarandeerd te worden. productevaluatie De bevraging vooraf bij lokale partners over de slogan ‘rokers verdienen een beloning’ zorgde voor een genuanceerde aanpak: de meerderheid koos er toch voor om deze slogan te behouden, indien de toevoeging ‘als ze 24 uur niet roken’ even groot en duidelijk zichtbaar was. Op basis van reacties van deelnemers en lokale organisaties bleek dat de flyer te druk was en nog teveel tekst bevatte. Omdat we ook lager geschoolde rokers willen bereiken, is het belangrijk dat de flyer zo laagdrempelig mogelijk en dus gemakkelijk leesbaar is. Daarnaast gaven sommigen de opmerking dat het campagnebeeld te ‘Nederlands’ is. Het overnemen van de beelden maakte deel uit van het contract met Stivoro. Dit moet opnieuw bekeken worden. Iedere deelnemer kreeg het culinaire tijdschrift ‘Ambiance’ thuis toegestuurd. Ook deze beloning sloot minder aan bij de leefwereld van rokers uit lagere welstandsgroepen. De keuze is te begrijpen vanuit de moeilijke zoektocht naar een sponsor in tijden van crisis, maar dient in de toekomst best aangepast. De keuze voor een Wii sport module als hoofdprijs werd sterk geapprecieerd en gelinkt aan het gezonde karakter van de actie. Effectevaluatie De effectevaluatie ging uit van de vraag of de deelname aan de 24 uur-actie een effect heeft gehad op de intentie om te stoppen met roken. De analyse baseert zich op de 407 deelnemers die zowel de vragenlijst bij aanmelding als de twee post-vragenlijsten invulden. Deze werden vergeleken met de 185 personen uit de controlegroep in West- en Oost-Vlaanderen die dezelfde vragenlijsten allemaal invulden. Dankzij de Logo’s van WestVlaanderen hebben we bijna 400 rokers kunnen motiveren om aan de controlegroep deel te nemen. De tweede en derde vragenlijst werd respectievelijk door 228 en 185 rokers ingevuld. Het profiel van de deelnemers die de drie vragenlijsten invulden, verschilt slechts zeer licht van de kenmerken van de aanmelders. Er zijn iets meer vrouwen dan mannen die het volhouden om de drie bevragingen te beantwoorden. Gemiddeld rookten de deelnemers reeds 22 jaar, met een gemiddelde van 17,6 sigaretten per dag. Het gemiddeld aantal stoppogingen dat men achter de rug had lag op 4. Doordat we gegevens hebben over de intentie tot stoppen met roken, kunnen we de deelnemers plaatsen in het transtheoretisch model, voor en na de actie. Bij aanmelding zit het merendeel van de deelnemers in de contemplatiefase of de voorbereidingsfase. 119 van de 407 rokers stappen na deelname over naar de actiefase, wat betekent dat ze onmiddellijk na de actie, maar ook nog na een maand gestopt zijn met roken. Niet alleen rokers uit de voorbereidingsfase stappen in, maar ook een deel rokers die vooraf in de contemplatiefase zaten, stappen rechtstreeks over naar de actiefase. (zie tabel 4.1. uit de effectevaluatie)


12

Zowel bij de rokers die naar de actiefase zijn overgestapt, als bij de rokers die nog niet gestopt zijn na de actie, is de intentie om te stoppen met roken significant gestegen na de 24 uur. Bij de rokers die niet tot actie overgingen, verkleint die stopintentie terug na een maand. Het is dus belangrijk om doorstroming naar rookstopinformatie en –aanbod onmiddellijk na de actie te voorzien. Ook bij de controlegroep zien we effecten optreden. Vragen over stoppen met roken voorleggen heeft mogelijk meteen aangezet tot nadenken en informatie zoeken over stoppen met roken, zodat we niet over een zuivere controlegroep beschikten. Deelname aan de actie door de experimentele groep zet echter significant meer mensen aan tot stoppen met roken (30 t.o.v. 11 %) De absolute cijfers slaan uiteraard enkel op de groep die alle drie vragenlijsten invulden, en die ongeveer een derde van de ingeschreven deelnemers vertegenwoordigt. Ook bij de deelnemers die slechts één of twee maal de vragen invulden, zijn gelijkaardige effecten mogelijk die we echter niet met zekerheid kunnen aantonen. Kort samengevat kunnen we stellen dat deelname aan ‘24 uur niet roken’ enerzijds een behoorlijk aantal rokers (30%) de duw in de rug geeft om werkelijk tot een rookstop over te gaan, en anderzijds voor de gemiddelde deelnemer aan de actie een positieve ervaring betekent, die hem dichter brengt bij het voornemen om in de toekomst te stoppen.

BIJLAGEN: 1. Affichebeelden 2. Flyers 3. Draaiboek voor regionale partners 4. Draaiboek voor Lokale Inschrijfpunten 5. Evaluatieverslag


13

2009

Recommend Documents