2 Classificatie, diagnostiek en epidemiologie 35

Inhoudsopgave

Overzicht van figuren, kaders en tabellen 17

1 Introductie 23

1.1 1.2

Wat is ontwikkelingspsychopathologie? 24 1.1.1 Vroeger en nu 25 1.1.2 Een dynamisch gezichtspunt 26 1.1.3 Een uniek individu met unieke ervaringen 26 Opbouw van het boek 27 1.3 Opbouw van de hoofdstukken 5 tot en met 18 28 1.3.1 De inleiding 28 1.3.2 De normale ontwikkeling 28 1.3.3 Kenmerken van stoornissen 29 1.3.4 Maatschappelijke en culturele invloeden op een stoornis 29 1.3.5 Risico- en beschermingsfactoren 32 1.3.6 Hulpverlening: preventie en behandeling 33 1.4 Hoofdstuk 1 in 10 statements 34 Belangrijke begrippen en concepten uit hoofdstuk 1 34

2 Classificatie, diagnostiek en epidemiologie 35

2.1 Inleiding 35 2.2 Classificatie 36 2.2.1 Definitie van classificatie 36 2.2.2 Categoriale benadering van classificatie: dsm 37 2.2.3 Dimensionale benadering van classificatie 41 2.2.4 Vergelijking tussen categoriaal en dimensionaal classificeren 42 2.2.5 Classificatie in dit boek 43 2.3 Diagnostiek 43 2.4 Diagnostische methoden en instrumenten 45 2.4.1 Vier diagnostische methoden 46 2.4.2 Betrouwbaarheid en validiteit bij classificatie en diagnostiek 47 2.4.3 Betrouwbaarheid van de informanten 48 2.5 Epidemiologie 50 2.6 Hoofdstuk 2 in 10 statements 52 Belangrijke begrippen en concepten uit hoofdstuk 2 53

3 Theorieën over ontwikkeling 55

3.1 3.2 3.3

Inleiding 55 De bio-ecologische systeemtheorie 56 Ontwikkelingsopgaven 60 3.3.1 Vooronderstellingen bij de theorie over de ontwikkelingsopgaven 60 3.3.2 Omschrijvingen van ontwikkelingsopgaven en opvoedingstaken 61 3.3.3 Extra ontwikkelingsopgaven 62

Jakop Rigter - Handboek ontwikkelingspsychopathologie bij kinderen en jeugdigen - © Uitgeverij Coutinho

Rigter Handboek 2013-2.indd 7

8/13/13 4:33 PM

3.4 3.5

Risico- en beschermingsfactoren 62 Groeps- en individueel niveau 62 Indeling van risicofactoren 63 Indeling van beschermingsfactoren 68 Effecten van en invloeden op risico- en beschermingsfactoren 71 Ontwikkelingstrajecten 74 3.6 Hulpverlening 75 3.6.1 Classificatie en diagnostiek 75 3.6.2 Preventie 76 3.6.3 Behandeling 76 3.7 Hoofdstuk 3 in 10 statements 78 Belangrijke begrippen en concepten uit hoofdstuk 3 78 3.4.1 3.4.2 3.4.3 3.4.4

4 De invloed van zwangerschap en geboorte op de ontwikkeling van het kind 79

4.1 Inleiding 79 4.2 Ontwikkeling tijdens de zwangerschap 80 4.2.1 Fasen 80 4.2.2 Erfelijk materiaal 81 4.2.3 De prenatale hersenontwikkeling 84 4.2.4 Prenatale programmering: invloeden op embryo voor en tijdens de zwangerschap 86 4.3 De geboorte 92 4.3.1 Prematuriteit en dysmaturiteit 92 4.3.2 Effect van de geboorte op moeder en vader 94 4.3.3 De post-partumdepressie 95 4.3.4 Andere stoornissen na de bevalling 96 4.4 Preventie en hulpverlening 96 4.4.1 Psycho-educatie voor aanstaande ouders 97 4.4.2 Specifieke interventies 97 4.5 Hoofdstuk 4 in 10 statements 99 Belangrijke begrippen en concepten uit hoofdstuk 4 100

5 Slaapstoornissen en slaapproblemen 101

Inleiding 101 Wat is slaap? 102 5.2.1 De slaapcyclus 103 5.2.2 Functie van rem- en nrem-slaap 104 5.2.3 Biologische klokken 104 Normale ontwikkeling van slaap 105 5.3.1 Omvang van de slaaptijd 105 5.3.2 Verhouding rem-slaap en nrem-slaap 105 5.3.3 Kenmerken van de slaapperiodes 105 5.3.4 Ontwikkeling van de biologische klok 107 5.3.5 Leren slapen 107 5.3.6 Individuele verschillen bij kinderen 107 Slaapstoornissen 107 5.4.1 Dyssomnieën (vormen van slechte slaap) 108 5.4.2 Parasomnieën (vormen van vreemde slaap) 112 5.4.3 Slaapgebonden bewegingsstoornissen 114

5.1 5.2 5.3 5.4



8/13/13 4:33 PM

5.5 5.6 5.7 5.8

5.4.4 Comorbiditeit: waarmee gaat het vaak samen? 114 5.4.5 Prevalentie: hoe vaak komt het voor? 116 5.4.6 Verschillen tussen jongens en meisjes 116 Culturele en maatschappelijke invloeden 116 5.5.1 Culturele normen 116 5.5.2 Wisselwerking tussen ouderlijk handelen en kindgedrag 118 Risico- en beschermingsfactoren 118 5.6.1 Risico- en beschermingsfactoren voor slaapstoornissen 118 5.6.2 Slaapproblemen als risicofactor voor latere ontwikkeling 119 Preventie en behandeling 120 5.7.1 Psycho-educatie: bevorderen van slaaphygiëne 120 5.7.2 Registratie en diagnostiek 121 5.7.3 Behandeling van insomnie met behulp van gedragstherapie 122 5.7.4 Medicatie bij slaapproblemen 124 5.7.5 Interventies bij pavor nocturnus en slaapwandelen 124 Hoofdstuk 5 in 10 statements 125 Belangrijke begrippen en concepten uit hoofdstuk 5 126

6 Voedings- en eetstoornissen bij het jonge kind 127

6.1 Inleiding 127 6.2 De normale ontwikkeling van voedingspatronen bij baby’s en jonge kinderen 128 6.2.1 De zoogfase: zuigen en zogen 128 6.2.2 De overgangsfase 131 6.2.3 Mee-eten met wat de pot schaft 131 6.2.4 Leren eten 131 6.3 Voedings- en eetstoornissen 135 6.3.1 Algemeen 135 6.3.2 Beschrijving van de voedings- en eetstoornissen 136 6.3.3 Differentiaaldiagnose: waar lijkt het op? 138 6.3.4 Comorbiditeit: waarmee gaat het vaak samen? 138 6.3.5 Prevalentie: hoe vaak komt het voor? 138 6.3.6 Verschillen tussen jongens en meisjes 138 6.4 Culturele en maatschappelijke invloeden 139 6.4.1 Culturele normen 139 6.4.2 Wisselwerking tussen ouderlijk handelen en kindgedrag 140 6.5 Risico- en beschermingsfactoren 140 6.5.1 Risico- en beschermingsfactoren voor voedingsproblemen en -stoornissen 140 6.5.2 Voedingsproblemen en -stoornissen als risicofactor voor latere ontwikkeling 143 6.6 Preventie en behandeling 143 6.6.1 Pedagogische adviezen voor preventie van voedings- en eetproblemen 143 6.6.2 Behandeling van ernstige voedingsstoornissen 145 6.7 Hoofdstuk 6 in 10 statements 147 Belangrijke begrippen en concepten uit hoofdstuk 6 147

7 Gehechtheid en hechtingsstoornissen 149

7.1 7.2

Inleiding 149 De normale ontwikkeling van gehechtheid 150 7.2.1 Kenmerken en functies van gehechtheid 150 7.2.2 Gehechtheid voor de geboorte en in de eerste twee levensjaren 152



8/13/13 4:33 PM

7.2.3 Gehechtheid na het tweede jaar: toenemend belang van cognitieve vermogens 157 7.3 Indelingen van gehechtheid en hechtingsstoornissen 158 7.3.1 Onderzoek en categorieën 158 7.3.2 De hechtingsstoornissen 163 7.3.3 Differentiaaldiagnose: waar lijkt het op? 164 7.3.4 Comorbiditeit: waarmee gaat het vaak samen? 165 7.3.5 Prevalentie: hoe vaak komt het voor? 165 7.3.6 Verschillen tussen jongens en meisjes 166 7.4 Culturele en maatschappelijke invloeden 167 7.4.1 Drie culturele aspecten 167 7.4.2 Wisselwerking tussen ouderlijk handelen en kindgedrag 168 7.5 Risico- en beschermingsfactoren 168 7.5.1 Risico- en beschermingsfactoren voor gehechtheidsproblemen en hechtingsstoornissen 168 7.5.2 Gehechtheidsproblemen en reactieve hechtingsstoornis als risicofactor voor verdere ontwikkeling 170 7.6 Preventie en behandeling van onveilige gehechtheid en hechtingsstoornissen 171 7.6.1 Preventie 171 7.6.2 Behandeling 174 7.6.3 Pas op voor holdingtherapie 175 7.7 Hoofdstuk 7 in 10 statements 176 Belangrijke begrippen en concepten uit hoofdstuk 7 176

8 Autismespectrumstoornissen 177

8.1 Inleiding 177 8.2 De normale ontwikkeling van sociale interactie in de eerste vijf jaren 178 8.3 Autismespectrumstoornissen 180 8.3.1 Algemeen 180 8.3.2 Hoofdkenmerken van het gedrag 182 8.3.3 Vijf theorieën om ass te ‘verklaren’ 188 8.3.4 Subgroepen binnen het autistische spectrum 190 8.3.5 Differentiaaldiagnose: waar lijkt het op? 194 8.3.6 Comorbiditeit: waarmee gaat het vaak samen? 195 8.3.7 Prevalentie: hoe vaak komt het voor? 198 8.3.8 Verschillen tussen jongens en meisjes 198 8.4 Culturele en maatschappelijke invloeden 198 8.4.1 Culturele normen 198 8.4.2 Wisselwerking tussen ouderlijk handelen en kindgedrag 199 8.5 Risico- en beschermingsfactoren 200 8.5.1 Risico- en beschermingsfactoren voor ass 200 8.5.2 ass als risicofactor voor verdere ontwikkeling 201 8.6 Ondersteuning en begeleiding van kinderen met autisme 201 8.6.1 Inleiding 201 8.6.2 Vroege detectie 201 8.6.3 Samenwerken met, begeleiden en adviseren van het gezin 201 8.6.4 Praktische adviezen voor ondersteuning bij opvoeding 204 8.6.5 Trainingen 207 8.6.6 Nieuwe ontwikkelingen 207 8.7 Hoofdstuk 8 in 10 statements 208 Belangrijke begrippen en concepten uit hoofdstuk 8 208



8/13/13 4:33 PM

9 Zindelijk worden en zindelijkheidsstoornissen 209

9.1 Inleiding 209 9.2 Normale ontwikkeling van zindelijkheid 210 9.3 Zindelijkheidsstoornissen 211 9.3.1 Inleiding 211 9.3.2 Enuresis: zindelijkheidsstoornis bij urine 211 9.3.3 Encopresis: zindelijkheidsstoornis bij ontlasting 212 9.3.4 Differentiaaldiagnose: waar lijkt het op? 213 9.3.5 Comorbiditeit: waarmee gaat het vaak samen? 214 9.3.6 Prevalentie: hoe vaak komt het voor? 214 9.3.7 Verschillen tussen jongens en meisjes 215 9.4 Culturele en maatschappelijke invloeden 215 9.4.1 Culturele normen 215 9.4.2 Wisselwerking tussen ouderlijk handelen en kindgedrag 218 9.5 Risico- en beschermingsfactoren 218 9.5.1 Risico- en beschermingsfactoren voor enuresis en encopresis 218 9.5.2 Zindelijkheidsstoornissen als risicofactor voor verdere ontwikkeling 222 9.6 Preventie en behandeling van zindelijkheidsstoornissen 222 9.6.1 Algemeen 222 9.6.2 Preventie: adviezen aan opvoeders 223 9.6.3 Behandeling 224 9.7 Hoofdstuk 9 in 10 statements 227 Belangrijke begrippen en concepten uit hoofdstuk 9 227

10 Taal- en leerstoornissen 229

10.1 Inleiding 229 10.2 Normale ontwikkeling van taal, geletterdheid, leren en rekenen 230 10.2.1 Ontwikkeling van taal en geletterdheid 230 10.2.2 Verwerven van taal 231 10.2.3 Verwerven van geletterdheid 236 10.2.4 Ontwikkeling van rekenen 238 10.2.5 Ontwikkeling van leren 238 10.3 Taal- en leerstoornissen 239 10.3.1 Inleiding 239 10.3.2 Indeling en criteria uit dsm-5 240 10.3.3 Specifieke taalontwikkelingsstoornis 241 10.3.4 Leerstoornissen: dyslexie en dyscalculie 241 10.3.5 Differentiaaldiagnose: waar lijkt het op? 243 10.3.6 Comorbiditeit: waarmee gaat het vaak samen? 244 10.3.7 Prevalentie: hoe vaak komt het voor? 244 10.3.8 Verschillen tussen jongens en meisjes 245 10.4 Culturele en maatschappelijke invloeden 245 10.4.1 Culturele normen 245 10.4.2 Wisselwerking tussen ouderlijk handelen en kindgedrag 247 10.5 Risico- en beschermingsfactoren 247 10.5.1 Risico- en beschermingsfactoren voor taal-, spraak- en leerstoornissen en/of taal-, spraak- en leerproblemen 247 10.5.2 Taal-, spraak- en leerstoornissen als risico voor verdere ontwikkeling 249 10.6 Preventie en behandeling van taal- en leerstoornissen 249 10.6.1 Vroegtijdige signalering 249 10.6.2 Psycho-educatie 251 Jakop Rigter - Handboek ontwikkelingspsychopathologie bij kinderen en jeugdigen - © Uitgeverij Coutinho


8/13/13 4:33 PM

10.6.3 Preventie van algemene taal- en leerstoornissen 251 10.6.4 Behandeling van taal- en leerstoornissen 252 10.7 Hoofdstuk 10 in 10 statements 254 Belangrijke begrippen en concepten uit hoofdstuk 10 255

11 Zelfregulatie en de aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (adhd) 257

11.1 Inleiding 257 11.2 Normale ontwikkeling van zelfregulatie en executieve functies 258 11.2.1 Zelfregulatie 258 11.2.2 Emotieregulatie 259 11.2.3 Reguleren van gedrag en aandacht 260 11.2.4 Executieve functies 261 11.2.5 Hersenontwikkeling 262 11.3 Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit 262 11.3.1 Inleiding 262 11.3.2 Kenmerken van kinderen met adhd 264 11.3.3 Differentiaaldiagnose: waar lijkt het op? 269 11.3.4 Comorbiditeit: waarmee gaat het vaak samen? 270 11.3.5 Prevalentie: hoe vaak komt het voor? 271 11.3.6 Verschillen tussen jongens en meisjes 272 11.4 Culturele en maatschappelijke invloeden 272 11.4.1 Culturele normen 272 11.4.2 Wisselwerking tussen ouderlijk handelen en kindgedrag 273 11.5 Risico- en beschermingsfactoren 274 11.5.1 Risico- en beschermingsfactoren voor adhd 274 11.5.2 adhd als risico voor verdere ontwikkeling 278 11.6 Preventie en behandeling van adhd 278 11.6.1 Inleiding 278 11.6.2 Preventie 278 11.6.3 Psycho-educatie 278 11.6.4 Gedragstherapeutische behandeling 278 11.6.5 Medicamenteuze therapie 279 11.6.6 Multimodale therapie 282 11.6.7 Drie nieuwe behandelvormen 282 11.7 Hoofdstuk 11 in 10 statements 284 Belangrijke begrippen en concepten uit hoofdstuk 11 285

12 Agressie en gedragsstoornissen 287

Inleiding 287 Normale ontwikkeling: agressie, gehoorzaamheid en moraliteit 288 12.2.1 Algemeen 288 12.2.2 Ontwikkeling van agressie 289 12.2.3 Ontwikkeling van gehoorzaamheid 291 12.2.4 Ontwikkeling van prosociaal gedrag en moraliteit 291 Gedragsstoornissen 293 12.3.1 Kenmerken van kinderen met gedragsstoornissen 293 12.3.2 Differentiaaldiagnose: waar lijkt het op? 297 12.3.3 Comorbiditeit: waarmee gaat het vaak samen? 298 12.3.4 Prevalentie: hoe vaak komt het voor? 298 12.3.5 Verschillen tussen jongens en meisjes 298

12.1 12.2 12.3



8/13/13 4:33 PM

12.4 12.5 12.6 12.7

Culturele en maatschappelijke invloeden 300 12.4.1 Culturele normen 300 12.4.2 Wisselwerking tussen ouderlijk handelen en kindgedrag 302 Risico- en beschermingsfactoren 302 12.5.1 Risico- en beschermingsfactoren voor gedragsstoornissen 302 12.5.2 Gedragsstoornissen als risico voor verdere ontwikkeling 310 Preventie en behandeling van gedragsstoornissen 310 12.6.1 Preventie 310 12.6.2 Ambulante behandeling 311 12.6.3 Residentiële behandeling 317 Hoofdstuk 12 in 10 statements 318 Belangrijke begrippen en concepten uit hoofdstuk 12 319

13 Angst en angststoornissen 321

13.1 Inleiding 321 13.2 Normale ontwikkeling van angst 322 13.2.1 Fysiologische of lichamelijke reacties 322 13.2.2 Cognitie en subjectief ervaren van angst 322 13.2.3 Gedrag en vermijding 323 13.2.4 Leeftijdsontwikkeling van angst 323 13.2.5 Kinderen met een handicap 325 13.2.6 Wanneer moet je je zorgen maken? 325 13.3 Angststoornissen 326 13.3.1 Inleiding 326 13.3.2 Beschrijving van de angststoornissen 327 13.3.3 Differentiaaldiagnose: waar lijkt het op? 335 13.3.4 Comorbiditeit: waarmee gaat het vaak samen? 336 13.3.5 Prevalentie: hoe vaak komt het voor? 336 13.3.6 Verschillen tussen jongens en meisjes 336 13.4 Culturele en maatschappelijke invloeden 337 13.4.1 Culturele normen 337 13.4.2 Wisselwerking tussen ouderlijk handelen en kindgedrag 339 13.5 Risico- en beschermingsfactoren 339 13.5.1 Risico- en beschermingsfactoren voor angststoornissen 339 13.5.2 Angststoornissen als risico voor verdere ontwikkeling 343 13.6 Preventie en behandeling van angststoornissen 344 13.6.1 Inleiding 344 13.6.2 Preventie 344 13.6.3 Behandeling 344 13.7 Hoofdstuk 13 in 10 statements 349 Belangrijke begrippen en concepten uit hoofdstuk 13 350

14 Stemming en stemmingsstoornissen 351

Inleiding 351 Normale ontwikkeling van stemming en emotie 352 14.2.1 Stemming en emotie 352 14.2.2 Regulatie en gehechtheid (baby’s en jonge kinderen) 352 14.2.3 Normale emotionele ontwikkeling 353 14.2.4 Sociaal-cognitieve ontwikkeling (zelfconcept en zelfevaluatie) 356

14.1 14.2



8/13/13 4:33 PM

14.3 Stemmingsstoornissen 358 14.3.1 Inleiding 358 14.3.2 Depressieve stoornis 358 14.3.3 Bipolaire stoornis 363 14.3.4 Differentiaaldiagnose: waar lijkt het op? 364 14.3.5 Comorbiditeit: waarmee gaat het vaak samen? 366 14.3.6 Prevalentie: hoe vaak komt het voor? 367 14.3.7 Verschillen tussen jongens en meisjes 367 14.4 Culturele en maatschappelijke invloeden 368 14.4.1 Culturele normen 368 14.4.2 Wisselwerking tussen ouderlijk handelen en kindgedrag 370 14.5 Risico- en beschermingsfactoren 370 14.5.1 Risico- en beschermingsfactoren voor depressie (mdd) en bipolaire stoornis 370 14.5.2 De stoornis als risico voor verdere ontwikkeling 375 14.6 Preventie en behandeling van depressie 376 14.6.1 Inleiding 376 14.6.2 Preventie 376 14.6.3 Behandeling 377 14.7 Hoofdstuk 14 in 10 statements 381 Belangrijke begrippen en concepten uit hoofdstuk 14 381

15 Eten en eetstoornissen 383

15.1 Inleiding 383 15.2 Normale ontwikkeling van gewichtsgroei en lichaamsbeeld 384 15.2.1 Gewichtsgroei 384 15.2.2 Gewicht in evolutionair perspectief 384 15.3 Eetstoornissen 387 15.3.1 Inleiding 387 15.3.2 Beschrijving van de eetstoornissen 387 15.3.3 Differentiaaldiagnose: waar lijkt het op? 392 15.3.4 Comorbiditeit: waarmee gaat het vaak samen? 393 15.3.5 Prevalentie: hoe vaak komt het voor? 394 15.3.6 Verschillen tussen jongens en meisjes 396 15.4 Culturele en maatschappelijke invloeden 397 15.4.1 Culturele normen 397 15.4.2 Wisselwerking tussen ouderlijk handelen en kindgedrag 399 15.5 Risico- en beschermingsfactoren 399 15.5.1 Risico- en beschermingsfactoren bij obesitas 399 15.5.2 Risico- en beschermingsfactoren bij anorexia nervosa en boulimia nervosa 401 15.5.3 Beschermingsfactoren 405 15.5.4 Eetstoornissen als risico voor latere ontwikkeling 405 15.6 Preventie en behandeling van eetstoornissen 406 15.6.1 Inleiding 406 15.6.2 Preventie 406 15.6.3 Behandeling 408 15.7 Hoofdstuk 15 in 10 statements 413 Belangrijke begrippen en concepten uit hoofdstuk 15 413



8/13/13 4:33 PM

16 Middelengebruik en middelenmisbruik

415

16.1 Inleiding 415 16.2 Normale ontwikkeling van middelengebruik 416 16.2.1 De adolescentie 416 16.2.2 Middelengebruik bij jongeren 418 16.3 Stoornis in middelengebruik en gokverslaving 425 16.3.1 Inleiding 425 16.3.2 Het vierfasenmodel 425 16.3.3 De stoornissen zoals omschreven in dsm-5 426 16.3.4 Differentiaaldiagnose: waar lijkt het op? 428 16.3.5 Comorbiditeit: waarmee gaat het vaak samen? 428 16.3.6 Prevalentie: hoe vaak komt het voor? 430 16.3.7 Verschillen tussen jongens en meisjes 430 16.4 Culturele en maatschappelijke invloeden 431 16.4.1 Culturele en maatschappelijke normen 431 16.4.2 Wisselwerking tussen ouderlijk handelen en kindgedrag 432 16.5 Risico- en beschermingsfactoren 432 16.5.1 Risico- en beschermingsfactoren voor stoornissen in het gebruik van alcohol en cannabis 432 16.5.2 De stoornis als risico voor verdere ontwikkeling 437 16.6 Preventie en behandeling van middelenmisbruik en verslaving 437 16.6.1 Inleiding 437 16.6.2 Preventie 438 16.6.3 Behandeling 439 16.7 Hoofdstuk 16 in 10 statements 442 Belangrijke begrippen en concepten uit hoofdstuk 16 442

17 Psychotische stoornissen bij jongeren 443

17.1 Inleiding 443 17.2 Normale ontwikkeling: logisch redeneren en stemmen horen 444 17.2.1 Niet-logisch redeneren 444 17.2.2 Stemmen horen 445 17.2.3 Lichte en geïsoleerde psychotische verschijnselen 446 17.3 Psychotische stoornissen 446 17.3.1 Beschrijving van de psychotische stoornissen 446 17.3.2 De (neurologische) ontwikkeling van schizofrenie 452 17.3.3 Differentiaaldiagnose: waar lijkt het op? 456 17.3.4 Comorbiditeit: waarmee gaat het vaak samen? 458 17.3.5 Prevalentie: hoe vaak komt het voor? 460 17.3.6 Verschillen tussen jongens en meisjes 460 17.4 Culturele en maatschappelijke invloeden 462 17.4.1 Culturele en maatschappelijke normen 462 17.4.2 Wisselwerking tussen ouderlijk handelen en kindgedrag 463 17.5 Risico- en beschermingsfactoren 464 17.5.1 Risico- en beschermingsfactoren bij schizofrenie 464 17.5.2 De stoornis als risico voor verdere ontwikkeling 467 17.6 Preventie en behandeling van schizofrenie 468 17.6.1 Preventie van schizofrenie en psychoses 468 17.6.2 Behandeling van schizofrenie 468 17.7 Hoofdstuk 17 in 10 statements 472 Belangrijke begrippen en concepten uit hoofdstuk 17 473 Jakop Rigter - Handboek ontwikkelingspsychopathologie bij kinderen en jeugdigen - © Uitgeverij Coutinho


8/13/13 4:33 PM

18 Suïcidaliteit bij kinderen en jongeren 475

18.1 Inleiding 475 18.2 Manifestatie en gradaties van suïcidaliteit 476 18.3 De ontwikkeling van het doodsbesef bij kinderen en adolescenten 477 18.4 Het beoordelen van suïcidaliteit 480 18.4.1 Differentiaaldiagnose: waar lijkt het op? 480 18.4.2 Comorbiditeit: waarmee gaat het vaak samen? 481 18.4.3 Prevalentie: hoe vaak komt het voor? 481 18.4.4 Verschillen tussen jongens en meisjes 484 18.5 Culturele en maatschappelijke invloeden 484 18.5.1 Verschillen tussen landen en culturen 485 18.5.2 Suïcidaal gedrag onder etnische groepen in eenzelfde land 486 18.6 Risico- en beschermingsfactoren 487 18.6.1 Risico- en beschermingsfactoren voor suïcidaliteit 487 18.6.2 Suïcidaal gedrag als risico voor latere ontwikkeling 495 18.7 Preventie en behandeling van suïcidaliteit bij kinderen en jongeren 496 18.7.1 Preventie van suïcidaliteit bij kinderen en jongeren 496 18.7.2 Praten met suïcidale mensen 497 18.7.3 Behandeling van suïcidaal gedrag 500 18.8 Hoofdstuk 18 in 10 statements 500 Belangrijke begrippen en concepten uit hoofdstuk 18 501 Literatuur 503 Websites 546 Register 547 Over de auteur 559



8/13/13 4:33 PM

2 Classificatie, diagnostiek en epidemiologie 35

Recommend Documents