2-2a

Jaarrekening 2009 ANWB Groep Den Haag, 16 februari 2010 AC-2010/2-2a RVC-2010/2-2a RVT-2010/2-2a

colofon Jaarrekening 2009 van ANWB Groep, Den Haag. Opgesteld door de directie op 16 februari 2010. Verstrekt aan: - de Audit Committee ter behandeling in de AC-vergadering van 11 maart 2010; - de Raad van Commissarissen ter behandeling in de RVC-vergadering van 11 maart 2010; - de Raad van Toezicht ter behandeling in de RVT-vergadering van 11 maart 2010; - de Raad van Advies van de vereniging ter behandeling in de RvA-vergadering van 21 mei 2010.

Inhoud Jaarverslag 1 2

Voorwoord Directieverslag

1 2

2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6

De cijfers over 2009 Belangenbehartiging Ledenservices Hulpverlening Interne organisatie Vooruitzichten

2 3 8 12 16 17

3 4 5 6 7 8

ANWB Internationaal Corporate Governance Bericht van de Raad van Commissarissen van ANWB BV Leden Raad van Commissarissen van ANWB BV Bericht van de Raad van Toezicht Leden Raad van Toezicht

19 21 23 25 26 27

Jaarrekening 9 10 11 12 13 14

16

Geconsolideerde balans ANWB Groep per 31 december 2009 Geconsolideerde winst-en-verliesrekening ANWB Groep over 2009 Geconsolideerd kasstroomoverzicht ANWB Groep over 2009 Overzicht totaalresultaat ANWB Groep over 2009 Toelichting algemeen Toelichting op de geconsolideerde balans ANWB Groep per 31 december 2009 Toelichting op de geconsolideerde winst-en-verliesrekening ANWB Groep over 2009 Additionele informatie

48 50

16.1 16.2 16.3

Toelichting op de verzekeringsactiviteiten Samengevoegde balans verzekeringsactiviteiten per 31 december 2009 Samengevoegde winst-en-verliesrekening verzekeringsactiviteiten over 2009

50 51 52

17

Balans Koninklijke Nederlandse Toeristenbond ANWB per 31 december 2009 Winst-en-verliesrekening Koninklijke Nederlandse Toeristenbond ANWB over 2009 Toelichting op de balans en winst-en-verliesrekening Koninklijke Nederlandse Toeristenbond ANWB

15

18 19

28 30 31 32 33 38

53 54 55

Overige gegevens 20 21

Overige gegevens Accountantsverklaring

58 59

1 Voorwoord Het jaar 2009 werd getekend door de recessie. Het zorgwekkende economische klimaat had wereldwijd grote gevolgen en bracht veel onzekerheden met zich mee. Het gebrekkige consumentenvertrouwen dat daaruit voortvloeide is het gehele jaar voelbaar geweest en heeft een aantal sectoren bijzonder hard getroffen. Ook voor de ANWB was 2009 een moeilijk jaar, waarin wij alles op alles hebben moeten zetten om de gewenste resultaten te behalen. De verworvenheden van de afgelopen jaren – een nieuwe organisatiestructuur, toegenomen transparantie en betere sturingsmogelijkheden – zijn hierbij van grote waarde gebleken. Wij hebben kunnen bijsturen waar dat nodig was en veranderende omstandigheden in de markt flexibel op kunnen vangen. Daardoor hebben wij onze leden ondanks het lastige klimaat gericht kunnen bedienen en ondersteunen. Tegelijkertijd hebben wij onze blik net als anders op de toekomst gericht. Wij passen ons producten- en dienstenpakket doorlopend aan en sorteren daarbij voor op nieuwe ontwikkelingen en trends. Ook in 2009 werd daarmee goede voortgang geboekt. Daarnaast is er hard gewerkt aan de financiële doelen die de ANWB zichzelf voor de komende jaren heeft gesteld. Het verlies dat wij over 2008 moesten incasseren kon worden weggewerkt, waarmee wij op schema liggen voor 2011. Dat is een geweldige prestatie, maar de organisatie zal opnieuw aanzienlijke inspanningen moeten leveren om ook de doelstellingen voor de jaren erna te realiseren. Dat wij 2009 met een positief resultaat hebben kunnen afronden danken wij in de eerste plaats aan onze leden: zij hebben onze inspanningen gewaardeerd en zijn ons ook in moeilijke tijden trouw gebleven. Daar is de ANWB hen zeer erkentelijk voor. Maar het getuigt ook van de herstelkracht van de organisatie en het enthousiasme van onze medewerkers! Zij hebben zich door alle uitdagingen niet uit het veld laten slaan, maar deze juist aangegrepen om de krachten te bundelen en creatieve oplossingen te bedenken. Dit is de mentaliteit die de ANWB zo kenmerkt en die de organisatie verbindt en vernieuwt – de beste basis voor succes, nu en in de toekomst. Wij zien 2010 dan ook met vertrouwen tegemoet.

Guido van Woerkom Hoofddirecteur

1

2 Directieverslag 2.1 De cijfers over 2009

Financiële resultaten Voor de ANWB was 2009 een cruciaal jaar, waarin het verlies over 2008 tegen de achtergrond van een recessie moest worden omgebogen naar een positief resultaat. Die uitdaging was niet gering: de gewenste resultaatsverbetering was aanzienlijk en zou niet door omzetgroei kunnen worden gerealiseerd. Om de doelstelling voor 2009 toch te halen werden tijdig adequate maatregelen genomen, waarbij de nadruk lag op margesturing en kostenreducties. Middels efficiencyverbeteringen in de operatie, overheadreducties, inkoopbesparingen en vermindering van de projectuitgaven werden de kosten naar beneden gebracht. Ook werd actief gestuurd op een verbetering van de kasstroom. Deze aanpak is effectief gebleken: het bedrijfsresultaat steeg van 11 miljoen euro negatief naar 4 miljoen euro positief. Daarmee is een eerste belangrijke stap gezet in de richting van de rendementsdoelstelling voor 2011. Ook de omzet van de ANWB liet ondanks de recessie opnieuw een lichte stijging zien van 1% en kwam daarmee uit op 1.054 miljoen euro. Dit is te danken aan de omzetstijgingen bij de verzekerings- en winkelactiviteiten, waarmee de dalende omzet bij de reisdochters kon worden gecompenseerd. De malaise op de financiële markten aan het eind van 2008 en het begin van 2009 maakte in de loop van het jaar plaats voor een voorzichtig herstel. De beleggingen van de ANWB profiteerden van de stijgende beurskoersen. Het jaar kon worden afgesloten met een positief financieel resultaat van 35,1 miljoen euro. De gezonde vermogenspositie van de ANWB werd door de resultaten over 2009 verder versterkt. Ook de vermogenspositie van onze verzekeringsondernemingen is zeer gezond en voldoet ruimschoots aan de vereisten die De Nederlandse Bank daaraan stelt.

Ledental Ondanks de recessie kon de ANWB het jaar, mede dankzij de inspanningen van haar medewerkers, afsluiten met een ledengroei van ruim 30.000 leden! Hiermee komt de ledenstand per 1 januari 2010 uit op bijna 4 miljoen. Dit prachtige resultaat is in de eerste plaats te danken aan de loyaliteit van onze leden, die de ANWB in moeilijke tijden trouw zijn gebleven. Daarnaast kunnen wij hieraan zien, dat onze inspanningen voor ledenbehoud effect hebben gehad: ten opzichte van 2008 zegden opnieuw minder leden op. Zowel de Wegenwachtpakketten als de losse lidmaatschappen lieten een mooie stijging zien.

Actieve leden Ieder jaar gaan actieve leden van de ANWB aan de slag voor hun club. Daarbij zetten zij zich op allerlei terreinen in, op landelijk niveau, maar ook lokaal en regionaal. Hun inspanningen zijn niet vanzelfsprekend, en de hoofddirectie is hier dan ook zeer erkentelijk voor. Zonder deze inzet zouden wij veel van ons gedachtengoed niet in de praktijk kunnen brengen. Ook in 2009 heeft weer een groot aantal ANWB-leden zich vrijwillig ingezet. Een aantal activiteiten keert jaarlijks terug. Denk aan de controle van zwemwaterlocaties of het onderhoud van ANWB-paddestoelen. Aan het snoeien van hoogstamfruitbomen. Zonder deze hulp zou dit stukje cultureel erfgoed voorgoed verdwijnen!

2

Onze vrijwilligers onderhouden al jaren de Witte fietsen op de Veluwe en stropen de mouwen op tijdens de landelijke Opschoondag en de Natuurwerkdag. En ieder jaar opnieuw mogen ook de ANWB Kampeerdagen, die in 2009 door bijna 20.000 belangstellenden werden bezocht, de ANWB Wandeldag en de ANWB Vrijbuitens rekenen op hun inzet. Tegelijkertijd stonden er ook allerlei nieuwe activiteiten op het programma. Zo werd in samenwerking met ANWB Media de bestaande informatie over fietspaden en andere points of interest in het Groene Hart geactualiseerd. In het kader van het project “Varen doe je Samen” werden de gevaarlijke kruispunten op het water en de aanbevolen vaarroutes in kaart gebracht en gebundeld in de zogenaamde “knooppuntenboekjes”. Een aantal vrijwilligers heeft een vervolg gegeven aan het verbeteren van de dertien onveilige plekken voor kinderen in het verkeer die tijdens ons jubileumjaar werden geselecteerd. “Mystery shoppers” gaven hun mening over de benadering in onze winkels. En twee testpannels hebben kennis gemaakt met de elektrische auto en elektrische fiets. Hun kijk op elektrisch rijden en de problemen die er wat hen betreft er nog overwonnen moeten worden, vormen voor de ANWB belangrijke informatie bij de ontwikkeling van elektrische mobiliteit. Met de ontwikkeling van LedenInzet, Leden Online en een nieuwe webportal “Actieve Leden” zijn de lijntjes met onze actieve leden nog korter geworden en kunnen wij onze leden nog sneller informeren. Dat past ook in de trend van digitalisering en de daaruit voortvloeiende veranderende gebruikerswensen. De nieuwe portal is sinds juni 2009 meer dan 90.000 keer bezocht.

2.2 Belangenbehartiging De samenleving wordt gekenmerkt door een veelheid aan vraagstukken in de sfeer van mobiliteit, ruimtelijke ordening, natuurbeheer, welzijn en duurzaamheid. Vraagstukken die vaak complex zijn en vragen om een breed gedragen oplossing. In dit krachtenveld komt de ANWB op voor de belangen van haar bijna 4 miljoen leden. Vanwege ons grote ledental en onze kennis en ervaring zijn wij een belangrijke gesprekspartner voor politiek en overheid. De wens om relevant te zijn voor onze individuele leden én voor de samenleving als geheel vormt al meer dan 125 jaar onze drijfveer.

Dichter bij de leden Leden zijn het fundament van de ANWB. Hun wensen en behoeften vormen voor ons het uitgangspunt bij alles wat wij ondernemen. Bij de ANWB willen wij onze leden een relevant producten- en dienstenpakket kunnen bieden. Daarom luisteren wij goed naar hen en houden ons bezig met die onderwerpen die voor onze leden het belangrijkst zijn. Zoals hun directe woonomgeving. Die moet aantrekkelijk zijn, veilig en goed bereikbaar. Maar er moeten ook voldoende recreatiemogelijkheden zijn. Mooie en toegankelijke natuur hoort daar vanzelfsprekend bij. Voor de ANWB zijn dit allemaal belangrijke aandachtspunten waar wij ons iedere dag sterk voor maken.

Pilot Dichtbij Vanuit de wens om nog dichter bij de leden te staan, werd in de eerste helft van 2009 een pilot uitgevoerd in de regio Groningen/Assen. Met allerlei activiteiten werden de leden betrokken bij actuele vraagstukken en werd de regio in het zonnetje gezet. Daarnaast werd speciaal over het thema fietsen een debattour georganiseerd tijdens de gewestelijke ledenvergadering. Deze nieuwe manier van werken werd door de leden heel erg gewaardeerd en zal daarom in 2010 een vervolg krijgen.

3

Co-creatie We betrekken onze leden bij tal van activiteiten, variërend van de ontwikkeling van producten en diensten tot belangenbehartiging. Wij noemen dit co-creatie. Ook in 2009 hebben we in nauwe samenwerking met onze leden weer veel voor elkaar kunnen krijgen. Een nieuwe vrijwilligersportal bijvoorbeeld. De controle van zwemwaterlocaties. Maar ook onze wegbelevingsonderzoeken zijn hier een goed voorbeeld van. Onze leden rijden ieder jaar een bepaalde route en noteren alle onduidelijkheden die zij onderweg hebben geconstateerd. De resultaten worden vervolgens aangeboden aan de provincie. De mening van de weggebruiker vormt belangrijke input bij het onderhoud en de verbetering van de wegen.

MVO Sinds jaar en dag doet de ANWB haar best om fatsoenlijk met mens en natuur om te gaan en moedigt zij haar leden aan om hetzelfde te doen. We hebben al veel bereikt. Maar het kan altijd beter. En daarom scherpen wij onze inspanningen ieder jaar verder aan. Maken wij ons eigen assortiment van producten en diensten steeds duurzamer. En besteden wij tegelijkertijd steeds meer aandacht aan de duurzaamheid van de producten en diensten die wij zelf inkopen. Daartoe zijn in 2009 nieuwe inkoopvoorwaarden opgesteld, die ervoor moeten zorgen dat toeleveranciers beter omgaan met mens en milieu. Ook in onze bedrijfsvoering proberen we het verbruik van gas, stroom en brandstof geleidelijk terug te dringen. Daar hebben we in 2009 goede voortgang mee geboekt. Zo kan de Alarmcentrale op de locaties Den Haag en Assen sinds 2009 gebruik maken van videoconferencing, wat veel reistijd en emissies voorkomt. Tevens zijn de mogelijkheden voor thuis- en telewerken verder verkend bij zowel de Alarmcentrale als het Contact Center. Daarnaast zijn op het hoofdkantoor 15 diesel-poolauto’s vervangen door 10 zuinige hybriden en 5 elektrische fietsen, en werd de leaseautoregeling aangepast, waardoor een stevige prikkel is ontstaan om te kiezen voor een zuinig model. De nieuwe lepelvoertuigen, die in 2009 door de Wegenwacht in gebruik werden genomen, voldoen aan de strengste Europese normen. Maatschappelijke stage Maatschappelijke stages worden binnen een aantal jaren verplicht voor leerlingen in het voortgezet onderwijs. Samen met vmbo-school Panta Rhei uit Amstelveen heeft de ANWB de pilot Naturewise opgezet. Daarmee worden jongeren in de gelegenheid gesteld drie dagen lang in de natuur actief te zijn en daar een leuke en leerzame tijd door te brengen. Hierdoor kan het contact met de natuur worden hersteld en kunnen jongeren het belang ervan beter onderkennen. Zowel de leerlingen en hun docenten als de ANWB-vrijwilligers zijn erg enthousiast over de pilot en kijken uit naar een vervolg.

Eerlijk betalen voor mobiliteit Duidelijkheid over de verhouding tussen prijs en kwaliteit, de hoogte van de bedragen en de tegenprestatie die voor al die betalingen mag worden verwacht. Met eerlijkheid zijn niet alleen onze leden gediend, maar óók de overheid en de autobranche. Bij goede uitleg over nut en noodzaak van kosten wordt het draagvlak voor financiële maatregelen alleen maar verder versterkt. Anders Betalen De ANWB vindt dat het huidige autobelastingsysteem ondoorzichtig is. Betalen naar gebruik is veel eerlijker en transparanter. Het merendeel van onze leden kan zich in dit principe vinden, maar plaatst wel grote kanttekeningen bij de uitwerking ervan. De ANWB heeft samen met haar leden een aantal aandachtspunten op een rijtje gezet die daarbij een grote rol spelen, zoals privacy en betaalbaarheid. Deze checklist is overhandigd aan het ministerie van

4

Verkeer en Waterstaat, dat zich al een aantal jaren over dit vraagstuk buigt. Ondanks haar inbreng heeft de ANWB moeten vaststellen dat het wetsvoorstel, dat in november 2009 door minister Eurlings aan de Tweede Kamer werd voorgelegd, op een aantal punten in gebreke blijft of onduidelijk is. Wij zullen op een goede uitwerking van het principe “betalen naar gebruik” blijven toezien en onze leden ook in 2010 nauw aangesloten houden. OV-chipkaart Ook bij de introductie van de OV-chipkaart heeft de ANWB de belangen van de reiziger scherp in de gaten gehouden. Dit heeft geresulteerd in de inbreng van een aantal reizigerseisen. Intussen vertoont het nieuwe betaalmiddel nog allerlei kinderziektes en functioneert het nog lang niet naar behoren. De ANWB zal daarom ook dit dossier in 2010 nauw blijven volgen. Rijbewijs De kosten van een rijbewijs zijn niet overal gelijk; zij kunnen per gemeente zelfs sterk verschillen. De ANWB heeft dit merkwaardige verschijnsel enkele jaren geleden al aan de kaak gesteld. Ondanks de maatregelen die de minister daarna heeft genomen, blijft een aantal gemeenten de hoge tarieven hanteren. Het ministerie onderzoekt momenteel of er een verplicht ‘plafond’ kan worden ingevoerd. De ANWB ondersteunt deze maatregel en vindt dat de automobilist het rijbewijs bij een gemeente naar keuze moet kunnen afhalen. Dit zal tot betere prijsverhoudingen leiden. APK Moderne auto’s vragen om een nieuwe manier van keuren. Dit jaar is de eerste stap gezet op weg naar modernisering van de APK. De ANWB heeft een cruciale rol gespeeld in dit project. Inmiddels zijn maatregelen getroffen die de keuring vereenvoudigen en die de veiligheid ten goede komen. De APK kan nu zelfs iets voordeliger worden uitgevoerd. Maar er valt op het gebied van efficiency nog meer te winnen. De ANWB heeft haar rol als bewaker van kosten en effectiviteit weer opgepakt door opnieuw te stellen dat de APK niet duurder mag worden, tenzij de veiligheid of het milieu daardoor aantoonbaar verbeteren.

Bereikbaarheid Volle wegen houden ons land in de greep. Slecht weer of een incident zet alles vast. Onze leden ervaren hinder van de lange, maar vooral onzekere reistijden naar hun bestemming. Zijn er alternatieven, kunnen we de steden bereikbaar houden, het wegennet slimmer benutten? De ANWB maakt zich sterk voor een beter bereikbaar en leefbaar Nederland. Robuust wegennet De capaciteit van het huidige Nederlandse snelwegnet wordt op dit moment meer dan maximaal benut. Verwacht wordt, dat het autogebruik de komende jaren nog veel verder toe zal nemen. Daardoor komt de bereikbaarheid in ons land steeds verder onder druk te staan. Meer wegen aanleggen is niet per definitie de oplossing. Die is veeleer gelegen in een robuust wegennet: een netwerk dat blijft functioneren, ook bij incidenten en slecht weer. In 2008 heeft de ANWB samen met TNO een visie ontwikkeld op het robuuste wegennet. Belangrijke onderdelen hiervan zijn een verbetering van het onderliggend wegennet en de ontvlechting van het lokale en lange afstandsverkeer. De visie, die werd uitgewerkt voor het gebied tussen Den Haag en Rotterdam, werd begin 2009 door minister Eurlings van Verkeer en Waterstaat omarmd in het kader van de zogenaamde Mobiliteitsaanpak. Ook tijdens de behandeling in de Tweede Kamer werd de visie op hoofdlijnen ondersteund. De ANWB heeft de gevolgen van het robuuste wegennet op de verkeersveiligheid laten onderzoeken door adviesbureau Goudappel; de uitkomsten daarvan worden in het voorjaar van 2010 verwacht. De uitwerking voor het gebied Utrecht-Amersfoort-Almere-Amsterdam kon in de loop van het jaar worden ingebracht in de besluitvorming rond de Ringwegenstructuur om Utrecht.

5

Ketenbenadering Een robuust wegennet is een belangrijke eerste stap om de bereikbaarheid in ons land te bevorderen. Maar op termijn zal Nederland toe moeten naar een robuust verkeer- en vervoersysteem. Daarom is in 2009 een start gemaakt met het opstellen van een visie op het openbaar vervoer als onderdeel van de mobiliteitsketen waarin meerdere modaliteiten op elkaar aansluiten (de zogenaamde ketenbenadering). Deze visie zal in het voorjaar van 2010 gereed zijn. Het concept zal wederom worden geïllustreerd aan de hand van een uitwerking voor het gebied Den Haag – Rotterdam. Spoedwet Wegverbreding De ANWB heeft de Spoedwet Wegverbreding nadrukkelijk ondersteund en er bij de minister op aangedrongen te starten met de aanpak van de A4 bij Leiderdorp. Deze oproep heeft gewerkt: in september 2009 is de spade daadwerkelijk de grond in gegaan. Ook bij de verdere invulling van de ideeën van de Commissie Elverding zal de ANWB nauw betrokken blijven. Deze commissie is ingesteld om de besluitvorming over infrastructuur te bespoedigen. Filevrije Dag In vervolg op de Nationale Filevrije Dag in 2008 organiseerde de ANWB op donderdag 8 oktober 2009 de Filevrije Dag in Utrecht. Hiermee wilden wij aantonen dat automobilisten zelf een bijdrage kunnen leveren aan het verbeteren van de bereikbaarheid in Nederland. De nadruk lag dit jaar op oplossingen: telewerken, anders reizen, fietsen, of een combinatie van auto en OV. Hoewel gebleken is dat werknemers welwillend staan tegenover anders reizen en werken, is er aan de kant van de werkgevers nog veel te winnen. Spitsalarm In november 2008 heeft de ANWB het eerste spitsalarm uit de geschiedenis afgegeven. Goede informatie over weer en verkeer, mits tijdig verstrekt, biedt mensen handelingsperspectief en kan daarmee een bijdrage leveren aan de mobiliteit. Het spitsalarm heeft een brede discussie op gang gebracht die zich over het gehele jaar 2009 heeft uitgestrekt. Zowel de rolverdeling van de betrokken partijen als het protocol en de benodigde expertise waren daarbij onderwerp van gesprek. Deze uitwisselingen hebben weliswaar geleid tot een interessante verkenning, maar het laatste woord is hier voorlopig nog niet over gezegd. Parkeren in oude wijken De onmogelijkheid om te kunnen parkeren vormt een steeds groter probleem in Nederland. Toch wordt de parkeerproblematiek door de betrokken wegbeheerders onvoldoende onderkend. De ANWB is van mening dat er veel meer aandacht moet komen voor dit onderwerp. Daarom is er in een aantal steden een kwalitatief onderzoek gehouden, dat gevolgd werd door een groot onderzoek via het opiniepanel van actualiteitenprogramma 1Vandaag. Het doel hiervan was om inzicht in deze problematiek te verkrijgen en het onderwerp geagendeerd te krijgen. Onze inspanningen hebben ertoe geleid dat parkeren inmiddels een vaste plek inneemt op de maatschappelijke agenda.

Verkeersveiligheid voor iedereen Het aantal dodelijke verkeersslachtoffers in Nederland daalt gestaag, maar het aantal gewonden niet. Extra aandacht is nodig voor kwetsbare groepen, zoals fietsers, kinderen en ouderen. Natuurlijk blijft de ANWB actief werken aan de verbetering van onveilige wegen of voertuigen. Ook maken wij ons sterk voor de veiligheid op het water.

6

EuroRAP Het sterrensysteem van EuroRAP (European Road Assessment Programme) maakt de veiligheid van wegen inzichtelijk voor de automobilist en levert daarmee een bijdrage aan het verlagen van het aantal verkeersslachtoffers. De goede kwaliteit van ons snelwegnet ondersteunt de noodzaak om ook het onderliggend wegennet te onderzoeken. In 2009 is een nieuwe release van de sterrenmethode door alle bij EuroRAP aangesloten landen goedgekeurd. In de provincies Zeeland, Zuid-Holland en Overijssel zijn de voorbereidingen voor het testen van provinciale wegen al in volle gang. Daarnaast heeft de ANWB erop aangedrongen om op voortvarende wijze door te gaan met het aanpassen van de vangrails. Onderzoek leert, dat motorrijders bij een aanrijding met een vangrail een veel grotere kans hebben om dodelijk te verongelukken dat automobilisten. EuroTAP Jaarlijks worden in samenwerking met Europese clubs tunnels in geheel Europa getest op veiligheid. Uit onderzoek is gebleken, dat onze leden de uitslagen hiervan graag gebruiken bij de voorbereiding van hun vakantie. De testresultaten kunnen worden ingezien op anwb.nl. Ook in de routeplanner zijn de uitkomsten verwerkt: met een icoon wordt aangegeven of een tunnel is getest. De testgegevens van die tunnel kunnen worden opgevraagd door op het icoontje te klikken. Verkeerslichten Uit onderzoek in de Kampioen is gebleken, dat onze leden zich ergeren aan slecht afgestelde stoplichten. Het onnodig wachten kan gemakkelijk leiden tot gevaarlijke situaties. De ANWB is hierover in gesprek gegaan met de wegbeheerders, wat er in veel gevallen toe heeft geleid dat kleine problemen vlug werden opgelost. Dat de kritiek van weggebruikers zinvol gebruikt kan worden, blijkt ook uit de voortvarende wijze waarop wegbeheerders inmiddels kruispunten aanpakken of rotondes aanleggen. Streetwise Het veiligheidsprogramma voor kinderen, ANWB Streetwise, mag zich vanaf de introductie ervan in een grote belangstelling verheugen. In 2009 is het aantal scholen dat deelneemt aan Streetwise gestegen tot 850. Met de ontwikkeling van de speciale “ouderwijzers” is de betrokkenheid van ouders bij het programma het afgelopen jaar vergroot. De ouderwijzers laten zien wat de kinderen hebben geleerd, en zitten daarnaast boordevol tips die de kinderen helpen om veilig aan het verkeer deel te nemen. Streetwise komt iedere twee jaar terug op school, omdat leerlingen dan naar een nieuw programmaonderdeel zijn doorgegroeid. Voor 2010 streeft de ANWB naar deelname van 950 scholen.

Dichtbij Genieten Genieten van de omgeving en de natuur blijft belangrijk in het vaak drukke leven van onze leden. Iedereen doet dat op zijn eigen manier, maar wandelen en fietsen blijven favoriet. In haar Recreatievisie 2008 heeft de ANWB haar ambities geformuleerd die tot meer recreatieruimte in en om de stad moeten leiden – en tot betere recreatieve verbindingen. In vervolg hierop hebben wij in 2009 een recreatievisie voor het Groene Hart ontwikkeld. Hierin wordt aangegeven hoe dit gebied ingericht zou moeten worden om als recreatiegebied voor de Randstad te kunnen functioneren. Deze visie zal in 2010 worden opgeleverd. Slechten van barrières Ons landelijk gebied wordt doorsneden door auto- en waterwegen en spoorlijnen. Heel vaak wordt er bij de aanleg daarvan onvoldoende rekening gehouden met bestaande verbindingen, waardoor fietsers en voetgangers vaak een omweg moeten maken. Om te zien of dit probleem door gemeenten wordt opgepakt, heeft de ANWB in het najaar van 2009 een inventarisatie uitgevoerd. Tegelijkertijd zijn de leden opgeroepen om eventuele knelpunten aan de ANWB te melden. De uitkomsten zullen in 2010 bekend worden gemaakt.

7

Natura 2000 In Nederland zijn als gevolg van Europese regelgeving 162 grote en kleine natuurgebieden aangewezen die aan een extra streng natuurbeschermingsregime worden onderworpen. Die gebieden worden aangeduid als Natura 2000 gebieden. Het recreatief gebruik ervan dreigt daarmee aan banden te worden gelegd, of zelfs geheel onmogelijk te worden. Reden voor de ANWB om samen met andere recreatie-organisaties te pleiten voor recreatief medegebruik. In 2009 kon worden bereikt, dat bestaande recreatieve activiteiten en voorzieningen niet opnieuw een vergunning hoeven aan te vragen. Daarmee is het bestaande recreatieve gebruik min of meer zeker gesteld.

Helpen om zelf te kiezen De ANWB vindt het belangrijk dat haar leden zelf op een verantwoorde manier keuzes kunnen maken op het gebied van recreatie, toerisme, verkeer en vervoer. Dat kan alleen als de leden die keuzemogelijkheden ook hebben en wanneer handelingsperspectief wordt geboden. Met de Top 10 zuinige auto’s, die ieder kwartaal in samenwerking met de Stichting Natuur en Milieu wordt gepubliceerd, stellen wij onze leden in staat een verantwoorde keuze te maken bij de aanschaf van een nieuw voertuig. Daarnaast hebben we in 2009 onder meer onderzoek gedaan naar de kwaliteit van huurauto’s in het buitenland en die van rustplaatsen langs de snelweg. Ook de kwaliteit van zomeren winterbanden en de veiligheid van kinderzitjes werden beoordeeld.

2.3 Ledenservices Bij de ANWB hechten wij aan goede, persoonlijke service. Wij beschouwen onze leden als onze opdrachtgevers die wij zo goed mogelijk terzijde willen staan in hun mobiliteits- en recreatiebehoeften. Met goede informatie, die hen in staat stelt een keuze te maken die bij hen past. En met een uitgebreid pakket aan producten en diensten, dat wij langs drie wegen aanbieden: het Contact Center (telefonische dienstverlening), het internet (anwb.nl) en onze ANWB-winkels.

Contact Center Het Contact Center is een van de visitekaartjes van de ANWB. Hier kunnen onze leden terecht voor advies en informatie en worden ANWB-, Wegenwacht- en verzekeringsproducten verkocht via de telefoon. Het Contact Center is tevens een telefonisch reisbureau. Bij het Contact Center staan klanttevredenheid en toegevoegde waarde centraal. Vandaar dat er doorlopend aandacht wordt besteed aan de optimalisatie van dienstverlening en efficiency. In 2009 heeft het Contact Center zich verder geconcentreerd op het leveren van maatwerk. Het team van enthousiaste medewerkers kon daarbij de vruchten plukken van de verbeteringen die aan het begin van het jaar werden doorgevoerd in de ondersteunende systemen. Daardoor konden de leden nog gerichter bediend worden met goede informatie en advies. Dat dit door onze leden gewaardeerd wordt, was terug te zien in een mooie omzetstijging van 17% ten opzichte van 2008. Ook het telefonisch reisbureau deed het met een omzetstijging van 11% beter dan vorig jaar. Een hele prestatie in een reismarkt die door de recessie zwaar onder druk stond. De service-gerichtheid en de persoonlijke benadering van het Contact Center werden in het najaar van 2009 onderscheiden met een pluim van de CCMA (Contact Centers Managers Association). Met een pilot e-werken werd extra flexibiliteit gecreëerd. Ook werd veel aandacht besteed aan de training en begeleiding van tijdelijke krachten. Dankzij de nieuw geïmplementeerde planningstool konden het call-aanbod en de bezetting nog beter op elkaar worden afgestemd. Het afgelopen jaar werden door het Contact Center bijna 1 miljoen calls behandeld en werd een vergelijkbaar aantal via post en e-mail binnengekomen verzoeken verwerkt.

8

Het afgelopen jaar werden door het Contact Center bijna 1 miljoen calls behandeld en werd een vergelijkbaar aantal via post en e-mail binnengekomen verzoeken verwerkt.

ANWB Online ANWB Online is verantwoordelijk voor het meeste ‘bezochte’ kanaal van de ANWB. In 2009 telden wij circa 125 miljoen bezoeken van leden en klanten aan onze site anwb.nl, ofwel bijna 350.000 per dag. De waardering voor de site bleef onverminderd hoog: 85% van de bezoekers gaf aan te vinden wat men zocht en het gemiddelde waarderingscijfer kwam uit op een 7,8. Anwb.nl was wederom de meest populaire site in de categorie “auto en vervoer” en werd de site voor de vierde keer op rij ‘website van het jaar’. De site wordt voortdurend uitgebreid met nieuwe applicaties, zoals een verkeersverwachting die een beeld schetst van de file-ontwikkeling voor de komende vijf dagen. Op die manier kan een gerichte keuze worden gemaakt voor de auto of het openbaar vervoer en de reis nog beter worden gepland. Met de ANWB Routeplanner kunnen nu ook fiets- en wandelroutes worden ingepland, waardoor een vergelijking met de reeds bestaande alternatieven auto en OV mogelijk wordt. De bezoeker van anwb.nl heeft in 2009 tevens toegang gekregen tot een vernieuwde webwinkel, waar ook niet-leden hun bestelling kunnen plaatsen, en een nieuwe wandel- en fietsportal. Ook werden de ledenvoordelen duidelijker gepresenteerd met een nieuwe ledenvoordeelportal. Daarnaast is veel aandacht besteed aan de samenwerking tussen de verschillende verkoopkanalen. Ook op het gebied van informatieverstrekking via mobiele telefoons is ANWB Online actief geweest, wat geleid heeft tot een vernieuwde website www.anwb.mobi en de ontwikkeling van een aantal applicaties voor iPhones, waaronder verkeersinformatie (70.000 downloads) en autowaarden (40.000 downloads). Met ongeveer 30.000 bestellingen per maand is ANWB Online een belangrijk verkoopkanaal. Verwacht wordt dat het belang van internet verder zal toenemen, zeker op het gebied van reizen en verzekeren.

ANWB Winkels Voor de winkels was 2009 een grillig jaar, waarin de recessie duidelijk voelbaar was. Maar de klanten konden onze betrouwbaarheid en goede prijs-kwaliteitverhouding misschien wel meer dan anders waarderen. Het afgelopen jaar mochten wij ruim 11 miljoen bezoekers verwelkomen en werden 3,8 miljoen transacties gesloten. Ook het afgelopen jaar werd het assortiment verder geactualiseerd en uitgebreid. Onze winkels hadden de primeur voor het aanvragen van een visum en de verkoop van e-readers. Onze leden wisten ons eveneens goed te vinden voor het Milieuvignet, dat verplicht werd voor een aantal Duitse steden. Een aantal winkels werd opnieuw ingericht en enkele verhuisden naar een betere locatie. Verder werd een nieuwe winkel in Lelystad geopend en werd de winkel aan het Museumplein in Amsterdam helaas gesloten. In al onze winkels staat het contact met de klant centraal en wordt er deskundig en persoonlijk advies geboden. Omdat wij een vereniging zijn, hanteren wij in onze winkels hogere normen dan de benchmark bij zowel klantcontact als service-levels. De klantwaardering daarvoor was in 2009 met 8,2 punten opnieuw hoog. Bovendien zijn we in 2009 door onderzoeksbureau Forrester uitgeroepen tot beste winkelketen van Nederland. Ondanks die prachtige erkenning blijven wij zoeken naar manieren waarop we de leden nog beter van dienst kunnen zijn. Zo werd in het derde kwartaal een start gemaakt met methode waarmee nog gerichter kan worden ingespeeld op de specifieke wensen en behoeften van de individuele klant. Wij zullen daar in 2010 een vervolg aan geven.

9

ANWB Media Ook voor ANWB Media was 2009 een moeizaam jaar, waarin de omzet door de recessie flink onder druk stond. Op twee van de belangrijkste markten van Media, de advertentieverkoop en de verkoop van boeken en CD’s, werd een fikse teruggang voorspeld van 30%. Ook de aanwas van abonnementen zou achterblijven. De afdeling heeft drastisch gestuurd op een aanpassing van het kostenniveau. De daling in de boekverkoop bleef uiteindelijk beperkt tot boeken van derden via de eigen kanalen. De verkoop van eigen boeken via de boekhandel kwam iets uit boven het niveau van vorig jaar, waarmee het totale rendement van de boekverkoop uiteindelijk op peil bleef. De advertentieverkoop kreeg zoals verwacht harde klappen te verduren, terwijl de Kampioen redelijk overeind bleef door de unieke positie van het blad in de advertentiemarkt. Intern werd de organisatie verder op orde gebracht. Met de invoering van een nieuw besturingssysteem kon een veelomvattend verandertraject worden afgerond. Dat heeft niet alleen geleid tot een organisatie die efficiënter werkt en beter bestuurbaar is, maar ook tot een grotere betrokkenheid van de medewerkers. Ondanks alle inspanningen om het kostenniveau te verlagen heeft ANWB Media ook mooie vernieuwingen door kunnen voeren. Zo kon de wandel- en fietsportal grotendeels worden gerealiseerd, waarmee route-informatie digitaal beschikbaar is gekomen. Ook werd een digitale Kampioen ontwikkeld. De kampeerportal werd sterk verbeterd. Op dit gebied worden de krachten gebundeld met onze Duitse zusterclub ADAC. In 2009 is tevens een begin gemaakt met een site die de leden ondersteunt bij de aankoop van een auto. Ook binnen de traditionele producten stonden de ontwikkelingen niet stil. Een aantal uitgaven werd geactualiseerd of succesvol geïntroduceerd. Het magazine Reizen onderging een restyling. De krant ANWB*Auto werd omgezet in ANWB*Onderweg en kreeg een andere frequentie en distributie, waardoor het rendement sterk is toegenomen. ANWB Media is gestopt met uitgaven die niet langer relevant zijn, of een te laag rendement kennen.

ANWB Rijopleidingen (ARO) ANWB Rijopleidingen is de grootste rijschool van Nederland. Dankzij die landelijke aanpak kunnen wij de klant overal onze bekende kwaliteit bieden. In 2009 heeft ARO het aantal vestigingen kunnen uitbreiden met Middelburg en Bergen op Zoom, en konden twee nieuwe franchisenemers worden verwelkomd in Den Bosch en Zwolle. Rijsimulatoren vormen een belangrijk onderdeel van de succesformule van ARO. Deze simulatoren zijn in 2009 voorzien van een tweetal nieuwe modules: rijden onder bijzondere omstandigheden (nacht, regen, sneeuw) en bewegende fietsers en voetgangers. De module gevaarherkenning kreeg een update. De simulatoren zijn zodanig voorbereid dat jonge mensen er al vanaf hun 16e jaar mee kunnen oefenen. Hiermee neemt ARO een voorschot op de proef “Begeleid Rijden” die vanaf het najaar 2010 zal worden gehouden onder toezicht van het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Dit betekent dat leerlingen vanaf hun 16e jaar kunnen beginnen met het theorie-examen en vanaf hun 17e met het praktijkexamen. Alle geslaagden krijgen vervolgens een jaar lang hun ANWB-lidmaatschap cadeau! Intussen onderzoekt ARO in samenwerking met TNO, Cito, SWOV en Rozendom Technologies of rijtoetsing op simulatoren mogelijk is. In de luchtvaart is dit al gemeengoed, maar bij rijopleidingen nog een onontgonnen gebied. Het jaar 2010 zal voornamelijk in het teken staan van verdere kwaliteitsverbetering, de training van onze instructeurs en verhoging van het marktaandeel. Ook zal gestart worden met het Bromfietsexamen, dat naar verwachting vanaf 1 maart 2010 verplicht zal zijn, en met Brommobieltrainingen die speciaal voor de oudere verkeersdeelnemer werden ontwikkeld. Met Rijbewijs+ zal ARO zich richten op de jonge

10

automobilist en een voorschot nemen op het 2e fase rijbewijs dat al jarenlang een onderwerp van discussie is binnen politiek Den Haag.

Reizen De verwachting die wij aan het begin van het jaar uitspraken, is ook uitgekomen. De Nederlander is niet alleen minder op vakantie gegaan, maar ook anders: men reisde goedkoper, vaker met de auto in plaats van het vliegtuig en minder luxe. Bovendien werd er ook in 2009 later geboekt. Prijsverlagingen van de reisproducten maakten het er niet beter op. De omzet in de reisbranche liep met ongeveer 15% terug. Met een omzetdaling van 7% hebben de zes ANWB touroperators het uitstekend gedaan ten opzicht van de markt. Alle bedrijven leverden een positieve bijdrage aan het bedrijfsresultaat. Reisdochters Pharos (autovakantiereizen) en Fox (verre bestemmingen) vielen met hun positieve scores zelfs extra op. Deze uitkomst werd bereikt door sterk te sturen op kostenverlaging en inkoopverbeteringen, waardoor de marges goeddeels in stand konden blijven. Ook de ANWB-verkoopkanalen (zowel eigen als derden touroperators) hebben boven verwachting gepresteerd. Het aandeel eigen touroperators is daarbij in enkele jaren gestegen naar 44%. Alleen de reizenverkoop via anwb.nl heeft de stijgende markttrend van dit verkoopkanaal niet kunnen volgen. In 2009 is gestart met de implementatie van een nieuw boekingssysteem. Daar wordt inmiddels door dochter Pin High gebruik van gemaakt. In 2010 zullen ANWB leden- en kampeerreizen en dochter Travel Home volgen, en in 2011 Fox, Pharos en SNP. Digitalisering en duurzaamheid zijn belangrijke trends voor de toekomst, waar ook door Reizen veel aandacht aan zal worden besteed. In 2010 zullen alle ANWB touroperators een regeling voorstellen voor klimaatcompensatie.

Bewegwijzering Bewegwijzering is een van de oudste activiteiten van de ANWB. Toen onze leden aan het eind van de 19e eeuw steeds mobieler werden, ontstond de behoefte aan een goede bewegwijzering. Omdat die er nog niet was, en de overheid zich aanvankelijk afzijdig hield, heeft de ANWB zich jarenlang over de bewegwijzering in Nederland ontfermd. Het voordeel hiervan was, dat de coördinatie bij een partij lag, waardoor de uniformiteit en de continuïteit als vanzelf geborgd waren. De Nederlandse bewegwijzering onderscheidt zich door zijn systematiek en consequente uitvoering en is daarmee uniek in de wereld! Inmiddels is de markt ingrijpend veranderd, mede door de invoering van nieuwe Europese aanbestedingsregels. Hierdoor was het voor de ANWB niet langer haalbaar om de oude werkwijze te handhaven, en dreigde de coördinatie versnipperd te raken. Helaas moeten wij constateren dat dit de kwaliteit van de bewegwijzering geen goed heeft gedaan. Dit heeft onvermijdelijk gevolgen - voor de verkeersveiligheid, maar ook voor de doorstroming op de weg. Omdat goede bewegwijzering van direct belang is voor haar leden, pleit de ANWB voor centrale regie: slechts wanneer er sprake is van centrale sturing en coördinatie, kunnen de uniformiteit en continuïteit van de bewegwijzering – en daarmee de kwaliteit ervan – voor Nederland behouden blijven. De ANWB heeft onderzocht hoe deze regierol het beste zou kunnen worden vormgegeven binnen de nieuwe aanbestedingsregels. Dit heeft geleid tot de oprichting van twee stichtingen: de Stichting Bewegwijzering Nederland (SBN), en de Stichting Inkoopbeheer Nederland (IBN). De ANWB is ervan overtuigd, dat middels deze stichtingen de kwaliteit van de Nederlandse bewegwijzering doeltreffend zal kunnen worden bewaakt. Daarom hebben we in 2009 opnieuw veel tijd en energie gestoken in het toelichten van de opzet en de doelstellingen van deze structuur, evenals aan de verdere opbouw ervan. Ook in 2010 zal daar sterk op worden ingezet.

11

2.4 Hulpverlening Mensen gaan graag met een gerust gevoel op pad. En als zich onverhoopt problemen voordoen, willen zij goed en snel geholpen worden. Ook daar zorgt de ANWB voor. Onze leden kunnen met hun hulpvraag terecht, waar zij zich ook ter wereld bevinden. Onze hulpverlening vormt samen met onze belangenbehartiging en ons producten- en dienstenpakket de kern van ons bestaansrecht.

Wegenwacht De dienstverlening van de ANWB Wegenwacht is erop gericht om pech ter plekke te verhelpen, zodat onze leden snel weer verder kunnen. In 9 van de 10 keer slagen wij daar ook in en kunnen de leden hun reis met hun eigen vervoermiddel vervolgen. Met deze benadering onderscheiden wij ons van onze concurrenten en kunnen wij rekenen op de waardering van onze leden: 75% van de geholpen leden geeft een eindoordeel van zeer goed of uitstekend en verleent een gemiddeld rapportcijfer van 8,5! Bovendien heeft de Nederlandse consument de Wegenwacht uitgeroepen tot een van de drie meest klantvriendelijke organisaties van Nederland. Dat is een mooi compliment voor alle medewerkers van de Wegenwacht, en iets waar wij heel erg trots op zijn! Om als organisatie nog slagvaardiger en efficiënter te kunnen opereren, werd eind 2008 de topstructuur van de Wegenwacht aangepast. Het geringere aantal hiërarchische lagen heeft de besluitvorming bevorderd en past ook binnen het algemene beleid van de ANWB. Het jaar 2009 begon met een extreem drukke periode voor de Wegenwacht. De lage temperaturen veroorzaakten veel accu- en startproblemen. De Wegenwacht heeft deze drukte uitstekend op kunnen vangen, mede door de Accuservice die het jaar ervoor werd geïntroduceerd. In de overige maanden lag het pechaanbod iets onder het niveau van de voorgaande jaren. Die daling is vermoedelijk het gevolg van het gure economische klimaat, waardoor het totale aantal autoritten merkbaar terugliep. Nieuw dit jaar was de samenwerking met de vijf Service Centra in de grote steden. Daar kunnen complexere reparaties worden uitgevoerd, terwijl de leden de tijd veilig en plezierig doorbrengen. Aan het begin van het jaar werd tevens een nieuwe roostersystematiek ontwikkeld, die per 1 mei in gebruik is genomen. Hierdoor kunnen pechaanbod en bezetting nog beter op elkaar af worden gestemd. De gunstige ontwikkeling van het ledental en het stabiele aantal hulpverleningen maakten het in 2009 mogelijk om 37 nieuwe enthousiaste Wegenwachten aan te nemen. In 2010 zal ‘Wegenwacht Digitaal’ het huidige aansturingsysteem van de Wegenwachtvoertuigen worden vervangen. Het nieuwe systeem zal tevens een aantal administratieve processen voor de Wegenwacht digitaliseren. Daarnaast zal gekeken worden naar de samenstelling van het wagenpark, waarbij Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen een belangrijke richtlijn zal vormen.

12

ANWB Alarmcentrale Het jaar 2009 was voor de ANWB Alarmcentrale een goed jaar, met een hoge kwaliteit van de dienstverlening tegen lagere kosten. Alle doelstellingen, zowel op operationeel als op financieel gebied, konden worden gerealiseerd. Het aantal hulpverleningen binnenland bleef in 2009 min of meer stabiel. Voertuighulpverlening buitenland liet een groei zien van 4%, terwijl bij personenhulpverlening sprake was van een lichte daling. Tot 1 april 2009 speelde de ANWB Alarmcentrale een coördinerende rol voor andere meldkamers, een extra functie die naar volle tevredenheid werd uitgevoerd. Het afgelopen jaar wist de ANWB Alarmcentrale aanzienlijke kostenreducties te realiseren, met name bij vervangend vervoer en transport. Daarnaast werd voor het eerst commerciële lading aangetrokken voor trucks die voorheen, op weg naar de repatriëringgevallen, zonder lading vertrokken. Met het project “Versneld Op Weg” werden herhaalbellers rechtsreeks naar het juiste loket geleid, waardoor het callvolume is afgenomen. Ook werd sms-verkeer met lang-wachtende klanten ingesteld, een faciliteit die enorm werd gewaardeerd. De missie van de ANWB Alarmcentrale is “Wereldwijd Dichtbij”. Vanuit deze overtuiging wordt doorlopend gewerkt aan een hoge klanttevredenheid en efficiency. Deze konden door de integratie van de meldkamers, die in 2008 werd bestendigd, blijvend naar een hoger niveau worden gebracht. Daarnaast is samen met de andere ketenpartners gezocht naar manieren om de primaire processen verder te verbeteren. De ANWB Alarmcentrale besteedt traditioneel veel aandacht aan de opleiding en training van zowel haar vaste medewerkers als de tijdelijke krachten die onze alarmcentrale tijdens de zomer- en winterperiode versterken. Dat geeft deze mensen, die vaak onder grote druk hun werk doen, de gelegenheid om persoonlijk te groeien en zich verder te ontwikkelen. En het zorgt tevens voor een goede, open sfeer waarin plezierig wordt samengewerkt. Voor 2010 wordt uitgegaan van een lichte groei bij voertuighulpverlening, terwijl we een lichte daling verwachten bij personenhulpverlening. Veel aandacht zal opnieuw uitgaan naar training, kostenbeheersing en ketenoptimalisatie. Daarnaast zal een start worden gemaakt met de ontwikkeling van een nieuw operationeel systeem voor binnen- en buitenland, dat met de introductie van spraakherkenning nog klantvriendelijker zal worden.

Zakelijke Markt De Zakelijke Markt heeft in 2009 haar rendement in alle segmenten sterk verbeterd. Tegelijkertijd is er hard gewerkt aan procesoptimalisatie, met name op het gebied van facturatie en rapportages. Klantgemak staat centraal, evenals de snelheid en efficiency in de processen. De Zakelijke Markt heeft met deze benadering haar omzetdoelstelling voor 2009 ruimschoots gehaald. Het marktleiderschap in het segment verzekeraars en van fabrikanten en importeurs kon worden behouden, terwijl het kon worden behaald in het segment fleet, lease en rental, mede door het contracteren van een top 3 leasemaatschappij. Een prachtig resultaat in markten die zwaar getroffen zijn door de financiële crisis! De Zakelijke Markt houdt de lijntjes met haar klanten kort. Iedereen die wij binnen het segment fleet, lease en rental pechhulp of ongevalshulp hebben verleend, wordt nagebeld. Dit stelt ons in staat onze dienstverlening doorlopend te verbeteren en heeft ook in 2009 geleid tot nieuwe applicaties. Inmiddels kunnen onze klanten gebruik maken van realtime updates op het internet, terwijl we ook de mogelijkheid bieden aan onze verzekeringsklanten om hun dossiers online in te zien. Met het selfservice kanaal, een web-based applicatie speciaal bedoeld voor klanten van "ANWB voor Bedrijven", kan men zelf administratieve wijzigingen doorvoeren. Hiermee laten wij zien dat wij onze processen doorlopend bewaken, verbeteren en inzichtelijk maken. Dat wordt door onze klanten zeer gewaardeerd en heeft tevens de transparantie en efficiency aanzienlijk bevorderd

13

In 2010 zal de nadruk liggen op het verstevigen van onze basis, het wederom verbeteren van omzet en rendement en het zoeken naar nieuwe kansen.

Logicx De activiteiten van ANWB dochter Logicx concentreren zich op berging en transport, een meldkamer en de inzet van Vervangend Vervoer bij pech en ongevallen. Onze klanten kunnen 7 dagen in week, 24 uur per dag op ons rekenen. De bruto marge van Logicx stond in 2009 onder druk. Vanwege de ontwikkelingen binnen de automotive branche waren in het zomerseizoen minder vervangauto’s beschikbaar vanuit de importeurs. Dit heeft de kostprijs van overige vervangauto’s omhoog gedreven. Niettemin kon het jaar worden afgesloten met een bedrijfsresultaat dat aanzienlijk hoger lag dan in 2008. De activiteiten bij berging en transport lieten evenals in 2008 een stijgende trend zien, met een omzet die in 2009 steeg van 18 miljoen euro naar 20 miljoen euro. Bij de meldkamer was in 2009 sprake van een lichte daling van de vraag. Door het geringere aantal pechhulpverleningen bij de ANWB Wegenwacht nam de behoefte aan pechtransport iets af. Ook bij derden nam de omzet als gevolg van de malaise in de automotive-branche af. Daarentegen liet de omzet (meldkamer en ANWB Alarmcentrale) een sterke stijging zien. Dit werd bereikt door meer transport door de eigen organisatie te laten uitvoeren, een ontwikkeling die past binnen het traject van ketenoptimalisatie waarmee in 2009 een aanvang is gemaakt binnen de Hulpverleninggroep. Het aantal inzetten bij vervangend vervoer heeft zich in 2009 minder positief ontwikkeld. De succesvolle schadelastbeheersing bij de ANWB Wegenwacht heeft ertoe geleid dat minder vervangend vervoer werd afgenomen. De ontwikkeling van het aantal inzetten bij derden is na een aantal jaren van daling inmiddels stabiel. Tegen de achtergrond van een dalende markt kon het marktaandeel hiermee enigszins worden uitgebreid.

MAA ANWB dochter Medical Air Assistance (MAA) verzorgt de operatie van de traumahelikopters voor de academische ziekenhuizen van Amsterdam, Rotterdam, Nijmegen en in Groningen in samenwerking met de ADAC. Het primaire doel van de traumahelikopter is het vervoeren van een Mobiel Medisch Team (MMT) naar een ongevallocatie. Het MMT biedt hulp bij zeer ernstige ongevallen en is een aanvulling op de ambulancezorg. Nederland is zodanig afgedekt dat de helikopter binnen 15 minuten op de plaats van het incident kan zijn. In 2009 zijn de traumahelikopters ruim 4000 keer opgeroepen en er is 2500 keer daadwerkelijk hulp verleend. Hiervoor zijn in totaal ca. 1.700 vlieguren gemaakt. ANWB MAA en ADAC hebben het contract van Groningen opnieuw verworven, waarmee deze operatie in 2010 zal worden vervolgd. In principe worden de traumahelikopters bij daglicht ingezet, dat wil zeggen tussen zeven uur ’s ochtends en zeven uur ’s avonds. Sinds 2006 echter wordt de traumahelikopter van Nijmegen ook ’s nachts ingezet. De minister van Volksgezondheid heeft besloten dat deze nachtinzet moet worden uitgebreid tot een landelijke dekking. In 2009 is ANWB MAA, in samenwerking met de traumacentra, gestart met de voorbereidingen hiervoor, zowel op logistiek gebied als op het gebied van opleidingen. Hiermee wordt toegewerkt naar een geleidelijke invoering van de nachtoperatie, die in het voorjaar van 2011 afgerond moet zijn. Daarnaast wordt gewerkt aan de ontwikkeling van additionele vliegwerkzaamheden met medische missies, zoals een zorg-helikopter die in Zeeland hulp zal bieden

14

tijdens het drukke toeristische zomerseizoen, het vervoer van patiënten naar gespecialiseerde ziekenhuizen, het snelle vervoer van medische teams, transplantatieteams en organen en de inzet van een stand-by medisch team bij grootschalige evenementen.

Rechtshulp De ANWB biedt haar leden gratis juridisch advies en voorlichting, zowel via de telefoon als online. Onze Alarmjurist en de Verkeersslachtofferlijn zijn 24 uur per dag te bereiken, zeven dagen per week. Ook wordt collectieve rechtshulp geboden. In 2009 is goede voortgang geboekt met de nieuwe Stichting Rechtsbijstand MRT (Mobiliteit, Recreatie en Toerisme). Binnen deze samenwerking tussen ANWB Rechtshulp en verzekeringsdochter Unigarant worden rechtshulp en rechtsbijstand gecombineerd aangeboden, waardoor de hulpverlening aan onze leden en klanten wordt geoptimaliseerd. De kennisbundeling van beide partijen staat daarbij centraal. De malaise in de autobranche heeft onze leden voor vragen en problemen gesteld. ANWB Rechtshulp heeft hen met raad en daad bijgestaan en geadviseerd in geen geval vooruit te betalen. In de zomerperiode werden onze leden geconfronteerd met de zogenaamde “zona traffico limitato” – verkeersluwe zones in Italiaanse steden. Deze zonder vergunning binnen rijden leidt tot een stevige boete! Nooit eerder is ANWB Rechtshulp zoveel gebeld over een bepaalde verkeersovertreding. De ANWB heeft de leden via allerlei kanalen gewaarschuwd en geïnformeerd. Via het Italiaans Verkeersbureau werden de steden aangeschreven waar onze leden het meest bekeurd werden. Het resultaat daarvan is, dat de borden duidelijker geplaatst zullen worden en dat de stad Pisa haar website heeft gewijzigd. De rechtshulpdeskundigheid op het gebied van reizen en auto is uitgebreid tentoongespreid, via de eigen media maar ook via een aantal bekende tv-programma’s als “De Groeten van Max”. Op die manier kon een miljoenenpubliek worden bereikt. Ook speelden wij een rol bij de totstandkoming van de nieuwe voorwaarden voor HISWA makelaars, waarmee het toezicht op transacties met vaartuigen geregeld is.

Verzekeringen Verzekeringsdochter Unigarant heeft de beoogde groei voor 2009 niet kunnen realiseren. Vooral op het gebied van reisverzekeringen en merkenverzekeringen (Unigarantverzekeringen onder de naam van een automerk) bleven de resultaten achter. Bij de fietsverzekeringen werd de doelstelling wel behaald. Ondanks de moeilijke marktomstandigheden en de fors opgelopen concurrentiedruk heeft Unigarant een lichte omzetgroei gerealiseerd. Ook de beleggingsresultaten over 2009 waren positief, in tegenstelling tot het dieprood van 2008. In 2009 was de schadelast voor Unigarant hoger dan verwacht. Dit had meerdere oorzaken. Hevige stormen in mei en juni leverden voor Unigarant een flinke schadepost op. Daarbij kwam het relatief grote aantal meldingen van voorruitschades aan auto’s, veroorzaakt door steenslag in de wintermaanden. Ook de afwikkeling van letselschades kende een hogere schadelast dan verwacht. Verder werden als gevolg van de kredietcrisis bij reisverzekeringen gemiddeld hogere bedragen geclaimd. In het onderzoek naar schadeverzekeraars heeft Unigarant, evenals in 2008, de derde plaats veroverd! Ook is Unigarant in 2009 door de reisbranche voor de tweede keer op rij gekozen tot Beste Reisverzekeraar.

15

In 2010 zal een nieuw systeem geïntroduceerd worden dat de huidige front- en backofficesystemen zal vervangen. Tevens zullen samen met de ANWB nieuwe combinaties van hulpverlening en verzekeren worden ontwikkeld. De ANWB is voor Unigarant het belangrijkste distributiekanaal. De inspanningen in 2010 zijn erop gericht via de ANWB-kanalen, zoals de winkels en internet, meer groei te realiseren. Voor de verkoop via de andere kanalen voorziet Unigarant in 2010 een stabilisering. Aan de rendementsontwikkeling van met name het assurantietussenpersonenkanaal en de verzekeringen uit het reiskanaal zal in 2010 de nodige aandacht worden besteed.

2.5 Interne organisatie HRM De ANWB is een organisatie die zich onderscheidt door persoonlijke aandacht. Voor haar leden, maar ook voor haar medewerkers. Uiteindelijk blijft alles wat wij ondernemen voor onze leden mensenwerk. Wij vinden dat onze medewerkers daarbij optimaal moeten kunnen functioneren. Daarom hecht de organisatie sterk aan een stimulerend werkklimaat en goede ontwikkelingsmogelijkheden. De afdeling HRM heeft in 2009 een kleine reorganisatie ondergaan. Daarbij zijn specialismen, zoals loopbaanbegeleiding, reintegratie, en financiële en psycho-sociale begeleiding samengevoegd, en worden de individuele dossiers in een veel nauwere samenwerking met HRM-advies opgepakt. Met deze nieuwe benadering kunnen organisatie en medewerkers nog gerichter worden ondersteund. De pensioenproblematiek heeft de organisatie aan het begin van het jaar flink beziggehouden. De dekkingsgraad was door de tegenvallende resultaten (rente en beleggingen) gedaald tot een onaanvaardbaar niveau. Helaas konden de ANWB en de bonden geen overeenstemming bereiken over een oplossingsplan. Uiteindelijk is door het Pensioenfonds van de ANWB een alternatief plan ingediend bij DNB, dat in het laatste kwartaal werd goedgekeurd. Ook de ANWB is door het grimmige economische klimaat niet ontkomen aan forse bezuinigingsslagen. Helaas kon niet worden vermeden, dat afscheid moest worden genomen van een aantal medewerkers. Deze personeelsreducties vormden voor de organisatie een ingrijpend proces, dat door HRM intensief is begeleid. Het streven van de ANWB is erop gericht zoveel mogelijk medewerkers in dienst te houden en de mensen waar mogelijk te begeleiden van werk naar werk. Daar waar toch afscheid moet worden genomen van medewerkers, gebeurt dit met de grootst mogelijke zorgvuldigheid. De afdeling heeft zich verder sterk gemaakt voor meer flexibiliteit en maatwerk. Met het nieuwe plaatsen tijd-onafhankelijke werken werd een pilot gehouden binnen de ANWB Alarmcentrale en het Contact Center. De resultaten daarvan zijn zeer bemoedigend! Ook met het roosteren op maat, waarbij de wensen van werknemer en werkgever zo goed mogelijk aan elkaar worden gekoppeld, werd bij de ANWB Alarmcentrale goede vooruitgang geboekt. De krapte op de arbeidsmarkt zal voorlopig aanhouden. Daarom zal de ANWB haar arbeidsmarktcommunicatie de komende tijd verder professionaliseren. Het leveren van maatwerk, aan de organisatie, maar ook aan de medewerker, zal daarbij centraal staan.

Financiële Zaken Evenals in voorgaande jaren heeft de organisatie veel geïnvesteerd in de verbetering van financiële processen en systemen. Zo is door het management met veel energie en toewijding gewerkt aan de meerjaren-strategie van de diverse bedrijfsonderdelen van de ANWB en het formuleren van de doelstellingen voor de korte, middellange en lange termijn.

16

De ANWB wil haar maatschappelijke positie verder versterken door haar vier miljoen leden en overige klanten een interessant pakket aan producten en diensten te bieden, zowel in de zakelijke als in de consumentenmarkten. Het inzicht in productrendementen is door aanpassingen in de administratieve systemen aanmerkelijk verbeterd. Hierdoor is het mogelijk om nog scherper op rendement te sturen, wat de bedrijfsresultaten de komende jaren naar een structureel hoger niveau zal trekken. De financiële processen zullen integraal worden onderzocht en, waar mogelijk, efficiënter en effectiever worden gemaakt.

ICT De samenvoeging van vijf decentrale ICT-afdelingen tot een organisatorische unit, die in 2007 werd gerealiseerd, kreeg in 2009 een vervolg door de samenvoeging van de ICT- afdeling en de afdeling Projectorganisatie. Daarmee is één afdeling verantwoordelijk geworden voor het behalen van de projectresultaten en wordt slagkracht op het gebied van innovatie binnen de ANWB verder vergroot. De samenvoeging zal in maart 2010 worden afgerond. De belangrijkste uitgangspunten voor ICT bij de ondersteuning van de ANWB zijn het bieden van vernieuwing met behoud van ICT-continuïteit tegen lage kosten. Veel van de informatiesystemen die ICT verzorgt zijn cruciaal voor de primaire processen van de ANWB. Het afgelopen jaar lagen de beschikbaarheid en werking van de informatiesystemen opnieuw op een uitstekend niveau. De kosten van onderhoud en beheer bleven gelijk, ondanks de uitbreiding van het aantal systemen. Dit kon onder meer worden bereikt door extra in te zetten op leveranciersmanagement. Een van de meest opvallende nieuwe systemen is de geheel vernieuwde webshop op anwb.nl die in 2009 werd opgeleverd. Tevens werd een pilot met thuiswerken onder medewerkers van het call center van de ANWB Alarmcentrale succesvol afgerond.

2.6 Vooruitzichten

Ook in 2010 zal de recessie voelbaar blijven. Verwacht wordt dat de economie het komende jaar slechts een zeer geringe stijging zal laten zien, terwijl de werkloosheid verder zal oplopen. Dit zal het consumentenvertrouwen voorlopig onder druk blijven zetten. Onze leden zullen net als in 2009 hun uitgaven kritisch bekijken en zich voorzichtig bewegen in een economisch klimaat dat door onzekerheden wordt gekenmerkt. Voor de ANWB zal dit opnieuw gevolgen hebben, met name voor de omzet. Dat betekent, dat wij ons rendement evenals vorig jaar aan de kostenkant zullen moeten realiseren. De nadruk zal daarom ook in 2010 liggen op efficiency en kostenbeheersing, waarbij wij de samenwerking met onze partners en zusterclubs nadrukkelijk zullen zoeken. Tegelijkertijd willen wij onze toegevoegde waarde optimaliseren. Door nog dichter bij de leden te komen en maatwerk te leveren. Door maatschappelijke onderwerpen te adresseren die voor onze leden belangrijk zijn, zoals de kilometerprijs. En door de blik op de toekomst gericht te houden en voor te sorteren op belangrijke trends als leefbaarheid, duurzaamheid en digitalisering. De ontwikkeling van elektrische mobiliteit neemt daarin een aparte plaats in.

17

De financieel-economische crisis heeft het Kabinet ertoe genoodzaakt ingrijpende bezuinigingen op de overheidsfinanciën aan te kondigen, die de komende jaren kunnen oplopen tot zo’n 35 miljard euro. Onze werkvelden recreatie, toerisme, verkeer en vervoer zullen hier zonder twijfel door worden geraakt. De ANWB zal de bezuinigingsplannen daarom nauwlettend volgen en waar mogelijk hierop anticiperen. In 2009 hebben we ons nieuwe meerjarenplan geformuleerd waarmee wij gericht kunnen werken aan onze toekomstige relevantie. Met de resultaten die wij het afgelopen jaar behaald hebben, is een belangrijke eerste stap in de gewenste richting gezet. Op dat fundament zal de ANWB in 2010 voort kunnen bouwen. Wij verwachten ons bedrijfsresultaat minimaal op het niveau van 2009 te kunnen houden en zullen sturen op een lichte verbetering. Wij hebben een helder en inspirerend doel voor ogen, dat door de gehele organisatie gedragen wordt. En we hebben alles in huis om dat doel te bereiken! Wij zijn betrokken bij onze leden en weten wat hen beweegt. Daardoor kunnen wij onze befaamde persoonlijke service koppelen aan een producten- en dienstenpakket dat aansluit op hun veranderende behoeften. Wij zijn betrokken bij de samenleving en hebben op onze werkterreinen een grote deskundigheid ontwikkeld. Daardoor kunnen wij trends en kansen als geen ander herkennen en daar ook effectief op inspelen. Ook in 2010 zullen wij daarmee het verschil kunnen maken.

Den Haag, 16 februari 2010

Hoofddirectie ANWB

mr. G.H.N.L. van Woerkom (hoofddirecteur) drs. M. Sijmons MBA drs. R.J.X. Wanders

18

3 ANWB Internationaal Samenwerking loont, ook op internationaal niveau. Daarom onderhoudt de ANWB nauwe banden met zusterclubs in het buitenland. De clubs komen regelmatig bijeen om ideeën uit te wisselen en de onderlinge samenwerking te bevorderen. Binnen een kader van periodieke vergaderingen worden de clubontwikkelingen over en weer gepresenteerd. Zo vindt overleg plaats met de Duitstalige clubs ADAC (Duitsland), de OEAMTC (Oostenrijk) en de TCS (Zwitserland) tijdens het jaarlijkse Vierertreffen. Bovendien wordt regelmatig een gericht bezoek gebracht aan zusterclubs voor een bilateraal overleg, zoals een bezoek dit jaar samen met de AA (Engeland) aan de ADAC voor een gedetailleerde verkenning van de wegenwachtoperaties. Later in het jaar bezocht ook ANWB Online een van onze buurlanden voor het nader bestuderen van de Online activiteiten bij de TCB (België). De contacten met onze zusterclubs hebben geleid tot een aantal zeer concrete afspraken in de sfeer van strategieontwikkeling, efficiencyverbetering en gezamenlijke productontwikkeling. De uitwisseling van clubs blijft overigens niet beperkt tot overleg in Europees verband: ook met de Amerikaanse zusterclub (verenigd in de AAA) en de Australische clubs (verenigd in de AA Australia) vindt tweejaarlijks topoverleg plaats: de Global Response Roundtable Conference (GRR) en de hieruit voortgekomen Global Mobility Alliance (GMA). Een terugkomend thema tijdens de vergaderingen was de impact van de financiële crisis op de cijfers en de bedrijfsvoering. Ook automobiel- en touringclubs uit het wereldwijde netwerk werden geraakt door de economische malaise en deelden onderling ervaringen. Vanuit de behoefte aan kostenreducties werden de mogelijkheden voor het behalen van gezamenlijke inkoopvoordelen besproken met de ADAC. Ook andere trends, zoals technologische ontwikkelingen, sporen aan tot gezamenlijke strategische verkenningen. Denk hierbij aan de opkomst van mobiele diensten en sociale netwerken, maar ook aan de ontwikkelingen op het gebied van elektrische mobiliteit. In lijn met de technologische ontwikkelingen en de economische teruggang verandert langzaamaan ook de wijze van vergaderen: intercontinentaal overleg wordt dikwijls “digitaal” gevoerd via “webinars”. Bezoeken aan de ANWB werden dit jaar gebracht door o.a. de JAF (Japan), RACC (Spanje), CAA (Canada) en Starter (Polen). Hierbij ging de belangstelling uit naar onze wegenwachtoperaties, lidmaatschapsontwikkeling en merchandising. FIA De ANWB is lid van de Federation Internationale d’Automobile (FIA). Deze wereldwijde organisatie ijvert voor de belangen van meer dan 100 miljoen leden. De ANWB doet actief mee in de mobiliteitstak van de FIA, ook om het toerisme hoog op de agenda te krijgen. De FIA organiseert jaarlijks drie reguliere bijeenkomsten op wereldniveau; in 2009 vonden deze plaats in Buenos Aires, Kopenhagen en Parijs. Deze laatste stond geheel in het teken van de presidentsverkiezing, die werd gewonnen door de Fransman Jean Todt. FIA Brussels Bureau en FIA Foundation De Europese clubs binnen de FIA hebben een gezamenlijk bureau in Brussel van waaruit de beïnvloedingsactiviteiten in de richting van de Europese Unie worden gecoördineerd. Belangrijke dossiers in 2009 waren de toegang tot technische informatie en de nieuwe consumentenwetgeving. De FIA Foundation initieert en ondersteunt wereldwijd campagnes; daarnaast ondersteunt de Foundation onderzoek en stimuleringsprojecten. In 2009 stonden deze campagnes in het teken van schonere automobiliteit en verkeersveiligheid. ARC ARC Transistance SA (20% ANWB) sluit voor automobielclubs Europese hulpverleningscontracten en zorgt dat het hulpverleningsnetwerk functioneert. De ARC strategie voor de periode 2008-2013 is erop gericht om ARC als beste serviceprovider voor b2b en b2c te positioneren in een markt die steeds competitiever wordt en geografisch gesproken steeds verder groeit.

19

Het aantal pechhulpverleners, verzekeraars en suppliers van medical assistance neemt steeds verder toe. In 2009 heeft ARC het netwerk van dienstverleners in Europa uitgebreid met de oprichting van de Russian Auto Moto Club (RAMC). Met deze joint venture kan aan de vraag naar b2b hulpverlening op de Russische markt worden voldaan. ACTA France en Starter Polen ACTA (21,79% ANWB) organiseert de pechhulp in Frankrijk en sluit er hulpverleningscontracten; Starter (16% ANWB) doet hetzelfde in Polen. Gezamenlijke tests De ANWB voert samen met zusterclubs tests uit van voertuigen, onderdelen en toebehoren. EuroTest is een gezamenlijk programma voor het testen van diensten voor automobilisten en toeristen onderweg. In 2009 werden de rustplaatsen langs de snelweg getest op o.m. parkeergelegenheid, sanitaire voorzieningen en sociale veiligheid. Binnen EuroTAP wordt de veiligheid van tunnels in Europa onderzocht. Daarnaast neemt de ANWB met zusterclubs deel aan test- en assessment¬programma’s, waaronder EuroNCAP (botsproeven) en EuroRAP (veiligheid wegen). [link belangenbehartiging] EHAC ANWB Medical Air Assistance is medeoprichter en bestuurslid van EHAC: de Europese belangenbehartiger van operators van trauma- en reddingshelikopters.

20

4 Corporate Governance De wens om integer en goed bestuur te bevorderen heeft binnen de ANWB geleid tot de opstelling van reglementen voor de raad van commissarissen en de hoofddirectie, gebaseerd op de Code Tabaksblat. Hierin zijn de wijze waarop de ANWB wordt bestuurd en het toezicht op dat bestuur, duidelijk en transparant verwoord. Vanaf 2005 wordt gewerkt met deze nieuwe reglementen. Op grond van deze reglementen heeft de raad van commissarissen twee commissies ingesteld: een audit commissie en een commissie die zich bezig houdt met de benoeming, bezoldiging en selectie van de leden van de raad van commissarissen en de hoofddirectie. Deze commissies hebben elk hun eigen reglement en brengen elk jaar verslag uit van hun werkzaamheden. Ook in 2008 heeft de Corporate Governance Code Monitoring Commissie een rapport uitgebracht, met aanbevelingen en wijzigingen ten aanzien van de Code Tabaksblat. Zoals elk jaar zijn deze wijzigingen en aanbevelingen besproken met de hoofddirectie en raad van commissarissen, wat in mei 2009 heeft geleid tot aanpassingen in de reglementen.

Risicomanagement De ANWB is een organisatie met zeer verschillende activiteiten die elk hun eigen specifieke risico’s kennen. Om de continuïteit van de ANWB organisatie te waarborgen, gaat veel aandacht uit naar de beheersing daarvan. De ANWB hanteert het COSO-ERM model als uitgangspunt voor haar risicomanagementsysteem. Nadat de risico’s in 2008 waren geïnventariseerd konden in 2009 de toprisico’s van de ANWB en de beheersing daarvan in kaart worden gebracht. Ook in projecten en business cases wordt structureel aandacht besteed aan de risico’s en de beheersing daarvan. Daarnaast kent de ANWB een gedragscode en een klokkenluidersregeling. In 2010 zullen audits worden uitgevoerd om de mate van beheersing van enkele toprisico’s te toetsen. Strategische risico’s In 2009 is de Visie 2011 vastgesteld. Binnen dat kader zijn vervolgens de strategieën en aandachtspunten geformuleerd voor de verschillende activiteiten van de ANWB. Dit pakket vormt het uitgangspunt voor de dagelijkse bedrijfsvoering en sturing van de organisatie, en de daaruit voortvloeiende maatregelen dragen bij aan het behalen van de gestelde doelen. Draagvlak bij de leden en het innemen van een heldere positie in het politieke speelveld en maatschappelijk middenveld is voor de ANWB de essentie van het zijn van een vereniging. Om daarop uit te komen wordt door de afdeling Vereniging voortdurend gewerkt aan het uitdragen van de standpunten van de ANWB en het betrekken van de leden bij het bepalen van die standpunten en de ontwikkeling van nieuwe producten en diensten. Operationele risico’s De reputatie van de ANWB is uitstekend. Slechte kwaliteit van producten of diensten, of een onderbreking van het leveren daarvan, kan daar afbreuk aan doen. Verschillende onderdelen van de ANWB organisatie beschikken daarom over interne kwaliteitssystemen. De ANWB werkt voortdurend aan kwaliteitsverbeteringen en onderzoekt de noodzaak van het voeren van een centraal kwaliteitsbeleid. Daarnaast is de bedrijfscontinuïteit van de belangrijkste onderdelen van de ANWB geborgd door structurele maatregelen die jaarlijks worden geactualiseerd als dat wenselijk is. Daarbij wordt vanzelfsprekend nauwlettend gekeken naar human resources en ICT. Financiële en verslagleggingsrisico’s De ANWB richt zich sterk op de verbetering van de interne processen die leiden tot een sterkere (financiële) organisatie. Daarbij is het borgen van het naleven van wet- en regelgeving een belangrijk

21

uitgangspunt. Verschillende projecten zijn hierop gericht. De organisatie gaat nog een stap verder door de uitwerking van een Tax Control Framework dat de komende jaren gestalte moet krijgen. De economische crisis heeft ertoe bijgedragen dat de mechanismen die de impact van economische fluctuaties moeten opvangen, nu versneld worden uitgewerkt. Compliance risico’s Door de diversiteit van haar activiteiten heeft de ANWB te maken met een veelheid aan regelgeving en verschillende toezichthouders. Belangrijke wetgeving betreft onder meer de WBP, Wft en in de toekomst ook Solvency II voor de verzekeringsactiviteiten. De voorbereidingen voor een soepele invoering zijn inmiddels gestart. De ANWB beschikt over een compliance functie en een privacy coördinator, die onder andere invulling geven aan het bewust maken van de organisatie en de bewaking van het voldoen aan de relevante wet- en regelgeving.

22

5 Bericht van de Raad van Commissarissen van ANWB BV In 2009 is de raad van commissarissen zes maal bijeenkomen voor een reguliere vergadering met de hoofddirectie. Daarnaast was in oktober de jaarlijkse discussiedag, die de raad en hoofddirectie de gelegenheid biedt meer uitgebreid van gedachten te wisselen over onderwerpen. Vaste agendapunten van elke vergadering waren de resultaten en de financiële gang van zaken. Mogelijke acquisities, interne controle en risicobeheersing, de ANWB Visie 2011, de (voortgang van) verschillende strategieën, businessplannen en de grote projecten zijn regelmatig besproken. Naar aanleiding van de geactualiseerde Nederlandse Corporate governance code van 10 december 2008 van de Monitoring Commissie Corporate Governance Code (Commissie Frijns), zijn de reglementen van de raad en de hoofddirectie aangepast. De governance ten aanzien van de projecten en de verzekeringsdochters was onderwerp. De ANWB toprisicokaart is besproken met de raad. De externe accountant was aanwezig bij een vergadering waarin de jaarrekening 2008 en de bevindingen van de controle van de jaarrekening zijn besproken. Begin januari heeft een extra vergadering plaatsgevonden die geheel gewijd was aan de begroting 2009 en de ANWB Visie 2011. De raad kent twee commissies die de vergaderingen van de raad voorbereiden: de auditcommissie en de bezoldigings-, selectie en benoemingscommissie. Deze commissies kwamen vijf, respectievelijk drie maal bijeen in 2009. De auditcommissie bestaat uit de heren Hensel (voorzitter) , Van Amerongen en Van der Graaf. Mevrouw Peijs en de heren Laman Trip (voorzitter) en Staal vormen de bezoldigings-, selectie en benoemingscommissie. De vergaderingen van de auditcommissie worden voorbereid door de voorzitter van de auditcommissie en de financieel directeur. De financieel directeur woonde alle vergaderingen van de auditcommissie bij. De vergaderingen van de bezoldigings-, selectie- en benoemingscommissie worden voorbereid door de voorzitter van deze commissie en de hoofddirecteur. De hoofddirecteur was aanwezig bij alle vergaderingen van deze commissie. De auditcommissie sprak tijdens elke vergadering over de (financiële) resultaten en beleggingen van de ANWB, de voortgang van de nieuwe inrichting van de financiële organisatie en mogelijke overnames. De externe accountant was aanwezig in de twee vergaderingen van de auditcommissie waar de jaarrekeningen, de uitkomsten van de jaarlijkse controle van de externe accountant, de management letter van de externe accountant en de stand van zaken van de opvolging van de managementletter zijn besproken. De externe accountant heeft geen gebruik gemaakt van de door de auditcommissie geboden gelegenheid om buiten aanwezigheid van de hoofddirectie met de commissie te spreken. In elke vergadering was auditing agendaonderwerp en zijn samenvattingen van uitgevoerde audits en onderzoeken besproken. Het jaarplan auditing en de voortgang daarmee zijn eveneens aan de orde geweest. Telkens als de onderwerpen auditing of risicomanagement werden besproken, gebeurde dat in aanwezigheid van de betreffende manager. Ook de financiële aspecten van businessplannen, strategieën en de ANWB Visie 2011 zijn door de auditcommissie besproken. Voorts boog de auditcommissie zich over de governance van de projecten binnen de ANWB en kreeg de ANWB toprisicokaart aandacht. De bezoldigings-, selectie en benoemingscommissie besprak de profielschets van de raad van commissarissen, de toekomstige samenstelling ervan, de benoemingen, de variabele beloning van de hoofddirectie en de daaraan verbonden doelstellingen, het management development programma en de aanpassing van de reglementen van de raad en de hoofddirectie. Het besluit van de heer Van der Laan (lid van de hoofddirectie tot 1 december 2009) om zijn carrière buiten de ANWB voort te zetten is eveneens besproken tijdens een vergadering. De heer Van der Laan is in verschillende functies binnen de ANWB werkzaam geweest en heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van de ANWB. De raad is hem daar dankbaar voor.

23

In een separate vergadering buiten aanwezigheid van de hoofddirectie heeft de raad gesproken over de wijze waarop de (leden van de) hoofddirectie zijn (hun) functie vervult (vervullen), het eigen functioneren en het functioneren van de individuele leden van de raad. Alle leden van de raad kunnen worden gekwalificeerd als “onafhankelijk” in de zin van de regels van corporate governance. Er was geen sprake van frequente afwezigheid van een commissaris bij de vergaderingen. Het jaarverslag en de jaarrekening van ANWB BV over het jaar 2009, opgemaakt door de hoofddirectie en gecontroleerd door accountant Ernst & Young, zijn aan de raad van commissarissen voorgelegd en ondertekend. De raad van advies van de vereniging Koninklijke Nederlandse Toeristenbond ANWB zal overeenkomstig artikel 35 lid 4 van de statuten worden gehoord in diens vergadering van 21 mei 2010. De raad biedt het jaarverslag en de jaarrekening 2009 van ANWB BV aan de algemene vergadering van aandeelhouders aan ter vaststelling. Mede gelet op de accountantsverklaring adviseert de raad van commissarissen de jaarrekening van ANWB BV over het jaar 2009 vast te stellen en decharge te verlenen aan de hoofddirectie voor het gevoerde bestuur en de raad van commissarissen voor het gehouden toezicht. De raad van commissarissen dankt de medewerkers en leden van de hoofddirectie voor hun inzet, betrokkenheid en bijdrage aan de ANWB in 2009, een jaar waarin de marktomstandigheden niet gemakkelijk waren. Den Haag, 11 maart 2010

De raad van commissarissen mr. B. Staal (voorzitter) jhr. drs. D. Laman Trip (vice-voorzitter) E. A. van Amerongen ir. C.J. van der Graaf drs. F.H. Hensel mw. drs. K.M.H. Peijs

24

6 Leden Raad van Commissarissen van ANWB BV mr. B. Staal 62 jaar. Eerste benoeming 2003. Commissaris van de Koningin in de provincie Utrecht tot 15 februari 2007. Thans Voorzitter Nederlandse Vereniging van Banken, voorts onder meer voorzitter raad van commissarissen ONVZ zorgverzekeraars, voorzitter raad van commissarissen Twynstra Gudde BV, voorzitter raad van commissarissen Holland Casino en lid raad van commissarissen The Nielsen Company. Voorheen onder meer partner Boer en Croon, algemeen directeur werkmaatschappijen Randstad Groep, commissaris korpschef Gemeentepolitie Almere en lid van de Eerste Kamer der Staten-Generaal voor D’66. jhr. drs. D. Laman Trip 63 jaar. Eerste benoeming 2000. Voormalig voorzitter bestuur ING Nederland. Voorzitter Adviesraad Microcredieten in Nederland. Tevens onder meer lid van de Raad van Advies van Burgers Zoo, voorzitter bestuur Bio Kinderrevalidatie en NDDO oncology, Coach Top Executive Coaching BV. en diverse andere besturen. E.A. van Amerongen 56 jaar. Eerste benoeming 2006. Voorheen voorzitter van de directie van Kon. Swets & Zeitlinger NV en CEO Europa, Midden Oosten en Afrika van Lucent Technologies. Voorzitter van de raden van Commissarissen van BT Nederland NV en van Thales Nederland BV, vice-voorzitter van de raden van commissarissen van ASMI NV en HITT NV alsmede lid van de raad van commissarissen van Imtech NV, Kon. Wegener NV en Essent BV en senior independent non-executive board member van Shanks Plc. ir. C.J. van der Graaf 59 jaar. Eerste benoeming 2006. Lid van de Raden van Bestuur van Unilever BV en Ltd. President van Unilever Europa tot medio 2008. Oprichter en voorzitter van de FSHD Stichting (spierziekte). Lid van de Raad van Toezicht van de Stichting Spieren voor Spieren. Commissaris van Synergos (VS). Executive-in-Residence bij de Business School IMD in Lausanne, Zwitserland. Lid van de raad van Commissarissen bij Carlsberg (Denemarken), Ben&Jerry's (VS), 3M Benelux, en Mylaps. Partner van Team Heiner Management Programmes. drs. F.H. Hensel 66 jaar. Eerste benoeming 2001. Voormalig Senior Vice President Finance Akzo Nobel en voormalig voorzitter van de Boards van Akzo Nobel USA en Akzo Nobel UK. Lid Curatorium postdoctorale treasury opleiding VU Amsterdam, voorzitter van de Raad van Advies van de Dutch Association of Corporate Treasurers en bestuurder van de Stichting Register Treasurers. mw. drs. K.M.H. Peijs 65 jaar. Eerste benoeming 2007. Minister van Verkeer en Waterstaat van 2003 tot 2007. Commissaris van de Koningin in de provincie Zeeland, voorzitter Veilig Verkeer Nederland, lid van de raad van commissarissen van Aegon NV, coördinator Binnenwateren en Binnenvaart voor de Europese Commissie, lid van Raad van Toezicht van de TU Delft.

25

7 Bericht van de Raad van Toezicht Na het jubileumjaar 2008, waarin de ANWB haar 125-jarig bestaan vierde, was het credo voor 2009 “we gotta move on’. In het nieuwe Meerjarenplan 2009 – 2011 werd helder uitgesproken dat de ANWB een maatschappelijke organisatie op het gebied van recreatie, toerisme, verkeer en vervoer is en blijft, met als doel die leemtes op te vullen die de overheid en het bedrijfsleven laten liggen. De ANWB helpt de leden hun eigen weg te gaan door invulling te geven aan de vragen ‘kom voor me op’, ‘help me kiezen’ en ‘help me als ik in de problemen kom’. De ANWB ondersteunt haar leden waar zij ook gaan, wat tot uiting komt in de merkpositionering gerust mobiel en de keuze voor “Helpen +’. De meeste ANWB leden voelen zich vooral klant van de Wegenwacht. In mindere mate voelen leden zich lid van een vereniging; een maatschappelijk organisatie op het gebied van recreatie, toerisme, verkeer en vervoer. De raad van toezicht onderschrijft de belangrijkste doelstelling van het MJP: Groeiende relevantie van harte. Groeiende relevantie, zowel op het collectieve en maatschappelijke vlak, als voor de individuele leden. De raad onderschrijft ook het principe dat een deel van het resultaat van ANWB B.V. aangewend gaat worden om de maatschappelijke relevantie van de ANWB als geheel ook echt te realiseren. De raad heeft met genoegen geconstateerd dat de wederzijdse tevredenheid over de rol en functie van de bondsraad ten opzichte van de ANWB-organisatie is vergroot. Dit is mede te danken aan de themabijeenkomsten die naast de reguliere bondsraadsvergaderingen werden gehouden, en aan het betrekken van bondsraadsleden bij tal van thema’s, al dan niet in het verband van de zgn. Denktank Vereniging. De raad van toezicht was nauw betrokken bij alle activiteiten. Voorbereiding en evaluatie kregen ruime aandacht in de vijf vergaderingen die de raad in 2009 hield. Zo werd onder meer stilgestaan bij de discussie over de vaststelling van de contributie, het Jaarplan van de vereniging , het Junior Lidmaatschap en de Visie Openbaar vervoer. Hoofddirectielid Wietze van der Laan besloot zijn carrière buiten de ANWB te vervolgen. De raad dankt de heer Van der Laan voor alles wat hij voor de ANWB heeft gedaan en wenst hem veel succes in de toekomst. Het verslag van de hoofddirectie (directieverslag) en de jaarrekening 2009 van de ANWB-groep is op grond van artikel 23 van de statuten door de hoofddirectie van de Koninklijke Nederlandse Toeristenbond ANWB aan de raad van toezicht voor advies voorgelegd. De raad van toezicht heeft het verslag met de hoofddirectie van de vereniging besproken in zijn vergadering van 11 maart 2010. Mede gelet op de goedkeurende accountantsverklaring adviseert de raad van toezicht: • • •

de jaarrekening 2009 Koninklijke Nederlandse Toeristenbond ANWB goed te keuren; de hoofddirectie te dechargeren voor het gevoerde beleid; in te stemmen met het voorstel inzake de verwerking van het resultaat.

Den Haag, 11 maart 2010

De raad van toezicht mr. B. Staal (voorzitter) jhr. drs. D. Laman Trip (vice-voorzitter) E.A. van Amerongen ir. C.J. van der Graaf drs. F.H. Hensel mw. drs. K.M.H. Peijs

26

8 Leden Raad van Toezicht mr. B. Staal 62 jaar. Eerste benoeming 2003. Commissaris van de Koningin in de provincie Utrecht tot 15 februari 2007. Thans Voorzitter Nederlandse Vereniging van Banken, voorts onder meer voorzitter raad van commissarissen ONVZ zorgverzekeraars, voorzitter raad van commissarissen Twynstra Gudde BV, voorzitter raad van commissarissen Holland Casino en lid raad van commissarissen The Nielsen Company. Voorheen onder meer partner Boer en Croon, algemeen directeur werkmaatschappijen Randstad Groep, commissaris korpschef Gemeentepolitie Almere en lid van de Eerste Kamer der Staten-Generaal voor D’66. jhr. drs. D. Laman Trip 63 jaar. Eerste benoeming 2000. Voormalig voorzitter bestuur ING Nederland. Voorzitter Adviesraad Microcredieten in Nederland. Tevens onder meer lid van de Raad van Advies van Burgers Zoo, voorzitter bestuur Bio Kinderrevalidatie en NDDO oncology, Coach Top Executive Coaching BV. en diverse andere besturen. E.A. van Amerongen 56 jaar. Eerste benoeming 2006. Voorheen voorzitter van de directie van Kon. Swets & Zeitlinger NV en CEO Europa, Midden Oosten en Afrika van Lucent Technologies. Voorzitter van de raden van Commissarissen van BT Nederland NV en van Thales Nederland BV, vice-voorzitter van de raden van commissarissen van ASMI NV en HITT NV alsmede lid van de raad van commissarissen van Imtech NV, Kon. Wegener NV en Essent BV en senior independent non-executive board member van Shanks Plc. ir. C.J. van der Graaf 59 jaar. Eerste benoeming 2006. Lid van de Raden van Bestuur van Unilever BV en Ltd. President van Unilever Europa tot medio 2008. Oprichter en voorzitter van de FSHD Stichting (spierziekte). Lid van de Raad van Toezicht van de Stichting Spieren voor Spieren. Commissaris van Synergos (VS). Executive-in-Residence bij de Business School IMD in Lausanne, Zwitserland. Lid van de raad van Commissarissen bij Carlsberg (Denemarken), Ben&Jerry's (VS), 3M Benelux, en Mylaps. Partner van Team Heiner Management Programmes. drs. F.H. Hensel 66 jaar. Eerste benoeming 2001. Voormalig Senior Vice President Finance Akzo Nobel en voormalig voorzitter van de Boards van Akzo Nobel USA en Akzo Nobel UK. Lid Curatorium postdoctorale treasury opleiding VU Amsterdam, voorzitter van de Raad van Advies van de Dutch Association of Corporate Treasurers en bestuurder van de Stichting Register Treasurers. mw. drs. K.M.H. Peijs 65 jaar. Eerste benoeming 2007. Minister van Verkeer en Waterstaat van 2003 tot 2007. Commissaris van de Koningin in de provincie Zeeland, voorzitter Veilig Verkeer Nederland, lid van de raad van commissarissen van Aegon NV, coördinator Binnenwateren en Binnenvaart voor de Europese Commissie, lid van Raad van Toezicht van de TU Delft.

27

Jaarrekening

9 Geconsolideerde balans ANWB Groep per 31 december 2009 voor bestemming resultaat (bedragen in duizenden euro's)

Noot

31-12-2009

31-12-2008

Noot

31-12-2009

31-12-2008

VASTE ACTIVA Immateriële vaste activa

1

Materiële vaste activa Gebouwen en terreinen Machines en installaties Auto's Automatisering en inventaris Activa in uitvoering

2

2.414

69.028 34.704 36.976 12.730 915

1.308

71.985 33.043 39.667 13.591 4.163 154.353

Financiële vaste activa Andere deelnemingen Vorderingen op andere deelnemingen Effecten en overige beleggingen Leningen en voorschotten

3.612 6.641 369.887 6.131

3 4 5

326.131

Voorraden

6

30.098

32.481

Onderhanden projecten

7

738

1.991

Vorderingen Debiteuren Kortlopende beleggingen Overige vorderingen Overlopende activa

8

Liquide middelen Totaal activa

28

151.466 1.250 152.716

Voorzieningen Voorzieningen voor personeelsbeloningen Reorganisatievoorziening Overige voorzieningen

44.002 11.576 33.281

11 12 13

76.029 8.380 27.606 88.859

VLOTTENDE ACTIVA

9

180.358 1.484

VOORZIENINGEN EN SCHULDEN

6.691 3.841 310.874 4.725

81.686 45.811 19.422 17.144

10

181.842

162.449

386.271

GROEPSVERMOGEN Eigen vermogen Aandeel derden

Kortlopende schulden Crediteuren Belastingen en sociale lasten Schulden inzake pensioenen Overige schulden Overlopende passiva

30.388 34.414 4.659 421.986

14

15

112.015

41.502 26.893 234 4.831 428.483 491.447

501.943

762.148

766.674

99.509 50.477 39.472 23.734 164.063

213.192

24.211

29.122

762.148

766.674

Totaal passiva

29

10 Geconsolideerde winst-en-verliesrekening ANWB Groep over 2009 (bedragen in duizenden euro's)

Netto-omzet Wijzigingen in onderhanden projecten Som der bedrijfsopbrengsten Inkoop goederen en diensten Personeelskosten Afschrijvingen immateriële vaste activa Afschrijvingen materiële vaste activa Overige bedrijfslasten Som der bedrijfslasten

Noot

18

2009

1.053.888 1.928

19 1 2 20

579.655 250.527 40 23.096 198.154

1.042.244 571.582 209.740 21.687 250.521

1.051.472

1.053.530

4.344 3 4 21

Resultaat voor belastingen Belastingen Aandeel derden

1.043.404 1.1601.055.816

Bedrijfsresultaat Resultaten andere deelnemingen Gerealiseerde resultaten beleggingen Ongerealiseerde resultaten beleggingen Boekresultaten overige vaste activa Rentebaten en -lasten Financieel resultaat

2008

9

Resultaat na belastingen

620 278 33.412 10 796

424 3.05746.890182 1.135 35.116

48.206-

39.460

59.492-

9.39117929.890

30

11.286-

14.548 19345.137-

11 Geconsolideerd kasstroomoverzicht ANWB Groep over 2009 2009

(bedragen in duizenden euro's)

2008

Kasstroom uit operationele activiteiten Bedrijfsresultaat

4.344

Afschrijvingen immateriële vaste activa Afschrijvingen materiële vaste activa Aanpassing voor afschrijvingen Dotatie voorziening Onttrekking voorziening Aanpassing voor mutatie voorziening

40 23.096

11.28621.687

23.136 39.882 63.038-

21.687 11.442 50.387-

23.1564.324

Veranderingen in werkkapitaal: Mutatie debiteuren Mutatie kortlopende beleggingen Mutatie overige vorderingen Mutatie voorraden Mutatie onderhanden werk Mutatie crediteuren Mutatie overige schulden

17.823 4.666 12.211 2.383 1.253 11.114618

38.94528.5447.40655.651 1.989 3.4941.160 8.99411.644-

27.840 Kasstroom uit bedrijfsoperaties

27.262

32.164

Saldo rentebaten en -lasten (Betaalde)/ontvangen winstbelasting Aandeel derden in resultaat

796 5.038 179-

Totaal kasstroom uit operationele activiteiten

1.2821.135 13.600 193-

5.655

14.542

37.819

13.260

Kasstroom uit investeringsactiviteiten Verwervingen van groepsmaatschappijen Des/investeringen in andere deelnemingen Mutatie vorderingen op andere deelnemingen Investeringen in materiële vaste activa Desinvesteringen in materiële vaste activa Investeringen in immateriele vaste activa Aankopen van effecten en overige beleggingen Verkopen van effecten en overige beleggingen Gerealiseerde resultaten beleggingen Mutatie leningen en voorschotten Overige mutaties Totaal kasstroom uit investeringsactiviteiten

3.699 2.80022.5317.531 1.14628.6363.035 278 1.406754-

Mutatie geldmiddelen

Totaal liquide middelen ultimo periode Totaal liquide middelen begin boekjaar Mutatie geldmiddelen

4.664923.11131.09217.459 1.308101.375104.301 3.0571.017 6 42.730-

21.916-

4.911-

8.656-

24.211 29.122

29.122 37.778 4.911-

31

8.656-

12 Overzicht totaalresultaat ANWB Groep over 2009 2009

(bedragen in duizenden euro's)

Eigen vermogen van de rechtspersoon als onderdeel van het groepsvermogen volgens de jaarrekening per 31 december 2008 resp. 31 december 2007

2008

151.466

Aanpassing als gevolg van stelselwijzing

204.881

-

Gecorrigeerd eigen vermogen primo boekjaar

151.466

Geconsolideerd netto resultaat na belastingen toekomend aan de rechtspersoon

29.890

Betaalde goodwill rechtstreeks ten laste van het eigen vermogen

-

Overige mutaties

Totaalresultaat van de rechtspersoon

32

45.137-

369 99828.892

Eigen vermogen van de rechtspersoon als onderdeel van het groepsvermogen per ultimo boekjaar

200.898

4.664-

998-

Totaal rechtstreekse mutaties in het eigen vermogen

3.983-

180.358

4.29549.432-

151.466

13 Toelichting algemeen Algemeen Doelstelling vereniging Statuten Koninklijke Nederlandse Toeristenbond ANWB, artikel 3: de vereniging heeft ten doel het behartigen van de belangen van haar leden op het gebied van recreatie, toerisme, verkeer en vervoer. Daarbij zal zij zich waar nodig mede inspannen voor het behoud en de verbetering van de kwaliteit van het milieu, alsmede van landschappelijke en cultuurhistorische waarden. Samenhang vereniging en bedrijf De Koninklijke Nederlandse Toeristenbond ANWB heeft al haar activiteiten ondergebracht in de besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid ANWB BV. Daarnaast is een deel van de beleggingen ondergebracht in de beleggingsinstelling ANWB Beleggingen BV. De jaarrekening ANWB Groep is de geconsolideerde jaarrekening van de Koninklijke Nederlandse Toeristenbond ANWB, ANWB BV, ANWB Beleggingen BV en hun groepsmaatschappijen. Alle aandelen van de twee besloten vennootschappen worden gehouden door de Stichting Administratiekantoor. De stichting heeft daarvoor certificaten op naam van aandelen uitgegeven, die alle in bezit zijn van de vereniging. Sinds deze structuur bestaat, geldt een personele unie tussen de hoofddirectie van de vereniging en de hoofddirectie van het bedrijf en tussen de raad van toezicht en de raad van commissarissen. De voorzitter van de raad van toezicht is tevens voorzitter van de vereniging. De leden van de hoofddirectie van de vereniging worden benoemd door de bondsraad op bindende voordracht van de raad van toezicht (gehoord de raad van advies). De bondsraad is als algemene ledenvergadering het 'parlement' van de vereniging. De ruim honderd leden van de bondsraad worden in de jaarlijkse ledenvergadering benoemd door de leden van de afdeling waarin in een vacature moet worden voorzien. Het aantal bondsraadsleden per afdeling is afhankelijk van het aantal leden per afdeling. De bondsraad stelt wijzigingen vast in de statuten, de reglementen en de contributie. Bovendien is de raad verantwoordelijk voor de opstelling van de ANWB in maatschappelijke vraagstukken binnen de statutaire werkgebieden: mobiliteit, vakantie en vrije tijd. In eerdere jaren is een gedeelte van het vermogen van ANWB BV afgesplitst naar ANWB Beleggingen BV. Jaarlijks wordt zonodig een gedeelte van het vermogen van ANWB Beleggingen BV teruggestort naar ANWB BV dan wel wordt zonodig een aanvullende storting vanuit ANWB BV aan ANWB Beleggingen BV gedaan, overeenkomstig de afspraken ter zake met de belastingdienst. Toegepaste regelgeving voor de jaarrekening De jaarrekening 2009 is opgesteld in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW en de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving.

Consolidatiegrondslagen In de consolidatie zijn opgenomen de financiële gegevens van Koninklijke Nederlandse Toeristenbond ANWB, ANWB BV, ANWB Beleggingen BV en hun groepsmaatschappijen, voor zover van toepassing onder opvoering van de post ‘aandeel van derden’.

33

13 Toelichting algemeen (vervolg) Waarderingsgrondslagen Stelselwijziging Intercompany acquisitiekosten die samenhangen met verzekeringspremies voor toekomstige jaren worden vanaf 1 januari 2009 geëlimineerd in de geconsolideerde jaarrekening. Dit betreft acquisitiekosten die Unigarant NV vergoedt aan de ANWB BV voor verkoop van verzekeringen. Deze post wordt door de deelneming voor de berekening van de technische voorziening niet-verdiende premies als kostenpost in aftrek gebracht van de toekomstige opbrengsten uit hoofde van premies. In de voorafgaande jaarrekening 2008 en eerdere jaren werd deze post niet geëlimineerd op basis van een toegestane uitzondering voor eliminatie uit hoofde van artikel 2: 446 lid 1 BW. Gezien het belang van de verzekeringsactiviteiten voor de ANWB BV is voor een goed inzicht in de ANWB Groep cijfers besloten om met ingang van 2009 niet meer gebruik te maken van deze uitzondering. Het vermogen en het resultaat van het voorafgaande boekjaar 2008 zijn in de jaarrekening 2009 weergegeven volgens de nieuw gekozen verwerkingswijze. De invloed van de stelstelwijziging op het eigen vermogen per ultimo 2009 is een afname van € 4,0 miljoen en voor ultimo 2008 eveneens deze afname van € 4,0 miljoen. De genoemde bedragen zijn inclusief belastingeffecten. De betekenis van de stelselwijziging voor het resultaat over het boekjaar 2009 is vrijwel nihil. De vergelijkende cijfers van het resultaat over het voorafgaand boekjaar 2008 en de afzonderlijke bestanddelen van het vermogen per 31 december 2008 zijn voor de stelselwijziging aangepast. Vergelijkende cijfers Voorzover posten van de jaarrekening anders zijn gerubriceerd dan in de jaarrekening van het voorafgaand boekjaar, zijn de vergelijkende cijfers voor de vergelijkbaarheid aangepast. Waarderingsgrondslagen algemeen Voorzover niet anders vermeld, zijn de activa en passiva gewaardeerd tegen nominale waarde. Posities in vreemde valuta zijn omgerekend tegen de koers per balansdatum. Immateriële vaste activa • De immateriële vaste activa worden gewaardeerd tegen de verkrijgingsprijs onder aftrek van de cumulatieve afschrijvingen. • Overgenomen klantenportefeuille en intellectuele eigendommen worden lineair afgeschreven over een periode van vier jaar. • Software licenties en ontwikkelde software worden afgeschreven in lijn met de licentietermijn en/of de verwachte levensduur (drie tot vijf jaar). Materiële vaste activa • De terreinen zijn gewaardeerd tegen aankoopprijs. • De bedrijfsgebouwen, machines en installaties, automatiseringsactiva, inventarissen en andere vaste bedrijfsmiddelen zijn gewaardeerd tegen aankoopprijs, verminderd met jaarlijks gelijkblijvende afschrijvingen, gebaseerd op de geschatte levensduur. • De auto’s zijn gewaardeerd tegen aankoopprijs en bijkomende kosten, verminderd met jaarlijks gelijkblijvende afschrijvingen, gebaseerd op de geschatte levensduur.

34

13 Toelichting algemeen (vervolg) De jaarlijkse afschrijvingen van de materiële vaste activa zijn berekend volgens het onderstaande schema: Bedrijfsgebouwen en terreinen Grond: ANWB-vestigingen, wegenwachtstations en buitenlandse steunpunten: Keuringsstations: Verbouwingskosten; van huurpanden afhankelijk van de duur van de huurcontracten: Overige panden, waaronder kantoren en magazijnen:

0% 3% 5% 10 - 20% 2,5 - 4%

Machines en installaties Beveiligingssystemen, telefoniesystemen, inrichting keuring- en servicestations: Helicopters, parkeersystemen: Andere machines en installaties:

10% 5% 10 - 25%

Auto's Het afschrijvingspercentage bedraagt, afhankelijk van de geschatte levensduur, in het algemeen:

12,5 - 25%

Automatisering en inventaris Automatiseringsactiva: Inventaris:

20 - 33% 10 - 33%

Financiële vaste activa • De deelnemingen in groepsmaatschappijen zijn gewaardeerd tegen de netto vermogenswaarde. • Andere deelnemingen zijn gewaardeerd tegen de netto vermogenswaarde voor zover er sprake is van invloed van betekenis. In de overige gevallen wordt gewaardeerd tegen kostprijs onder aftrek van noodzakelijk geachte voorziening. • Goodwill, zijnde het verschil tussen de verkrijgingsprijs van nieuw verworven deelnemingen en de waarde van het groepsaandeel in hun netto-vermogenswaarde gebaseerd op de waarderingsgrondslagen van de ANWB op het moment van verwerving, wordt rechtstreeks ten laste van het eigen vermogen gebracht. • Participaties in besloten fondsen voor gemene rekening worden gewaardeerd tegen actuele waarde. Gerealiseerde en ongerealiseerde waardeveranderingen worden verantwoord in het resultaat. Inzake de ongerealiseerde waardeveranderingen wordt een wettelijke reserve aangehouden voor die effecten waarvoor geen frequente marktnotering is. ANWB BV heeft geen meerderheid van stemrechten in de vergadering van participatiehouders. Dit betekent dat de besloten fondsen voor gemene rekeningen niet hoeven te worden mee geconsolideerd in de geconsolideerde jaarrekening. • Leningen en voorschotten zijn opgenomen tegen nominale waarde, onder aftrek van de noodzakelijk geachte voorziening.

35

13 Toelichting algemeen (vervolg) Voorraden De voorraden zijn gewaardeerd tegen kostprijs inclusief voorbereidingskosten, dan wel lagere directe opbrengstwaarde, onder aftrek van de noodzakelijk geachte voorziening voor incourantheid. Onderhanden projecten Onderhanden projecten zijn gewaardeerd op basis van gerealiseerde projectkosten, inclusief voorbereidings- en inkoopkosten. Ontvangen voorschotten worden in mindering gebracht. Verwachte verliezen op lopende projecten worden voorzien. Vorderingen De vorderingen zijn opgenomen tegen de nominale waarde onder aftrek van de noodzakelijk geachte voorziening. Liquide middelen De liquide middelen zijn, voorzover niet anders vermeld, ter vrije beschikking van de rechtspersoon. Voorzieningen Voorziening voor personeelsbeloningen De belangrijkste actuariële veronderstellingen voor de waardering van de voorziening voor personeelsbeloningen per 31 december 2009 respectievelijk 31 december 2008 waren: 2009

Disconteringsvoet langlopende regelingen Disconteringsvoet kortlopende regelingen • VUT en Stamrechten • Jubileum en overigen Verwachte salarisstijging Verwacht rendement op beleggingen • VUT en Stamrechten • Pensioenen Indexatie pensioenen

2008

5,00%

5,00%

2,25% 3,75% 2,25%

5,25% 5,25% 2,25%

4,90% 5,40% 1,70%

5,40% 5,40% 1,70%

Reorganisatievoorziening De voorziening voor reorganisatiekosten en de daarmee samenhangende personeelskosten worden jaarlijks bij het opmaken van de jaarrekening gebaseerd op de meest actuele, beste inschatting. Aangezien de reorganisatievoorziening een schatting blijft en een periode van meerdere jaren omvat, kunnen de werkelijke reorganisatiekosten belangrijk afwijken van de opgenomen voorziening. De in de voorziening opgenomen kosten hebben betrekking op: • Salarisbetalingen van medewerkers die “overcompleet” zijn geworden en die vanaf het moment van overcompleet zijn tot het moment van herplaatsing niet meer op een afdeling werkzaam zijn; • Aanvullingen op het salaris bij externe herplaatsing; • Opleidingskosten welke moeten leiden tot externe herplaatsing van medewerkers; • Eenmalige uitkeringen; • Overige kosten, zoals kosten van outplacement. Tevens zijn de van toepassing zijnde sociale lasten voorzien. Overige voorzieningen De overige voorzieningen zijn gewaardeerd tegen nominale waarde.

36

13 Toelichting algemeen (vervolg) Resultaatbepalingsgrondslagen De resultaten zijn berekend op basis van historische kostprijzen, waarbij de baten en lasten zijn toegerekend aan het jaar waarop zij betrekking hebben. Tot de omzet worden gerekend de op het jaar betrekking hebbende uitbestedings-vergoedingen c.q. contributieontvangsten, de verdiende premie-opbrengsten en de netto-opbrengsten uit de verkoop en levering van goederen en diensten. De resultaten op onderhanden projecten bewegwijzering worden genomen bij volledige oplevering van deze projecten. Voor zover verliezen worden verwacht, zijn deze volledig voorzien. De beloningsverplichtingen aan het personeel worden verantwoord volgens de Richtlijn voor de Jaarverslaggeving RJ 271. Transacties in vreemde valuta zijn omgerekend tegen de afrekenkoersen. Gerealiseerde koersverschillen zijn verantwoord onder het resultaat.

Belastingen De belastingen over het resultaat zijn bepaald op basis van het geldende tarief en met inachtneming van de geldende fiscale faciliteiten. ANWB BV vormt voor de vennootschapsbelasting tesamen met haar 100% dochterondernemingen een fiscale eenheid. De berekende belastingen van groepsmaatschappijen worden in rekening-courant verrekend met de afdrachtplichtige moedermaatschappij ANWB BV. Voor tijdelijke verschillen wordt een latente belasting vordering (of schuld) in de balans opgenomen tot het bedrag waarvan het waarschijnlijk is dat er fiscale winst beschikbaar zal zijn voor de verrekening.

Kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode.

37

14 Toelichting op de geconsolideerde balans ANWB Groep per 31 december 2009

1

Immateriële vaste activa (bedragen in duizenden euro's)

Boekwaarde per 1 januari 2009 Aanschafwaarden Cumulatieve afschrijvingen

Overzicht mutaties gedurende het boekjaar Investeringen Afschrijvingen

Recapitulatie van de boekwaarde per 31 december 2009 Aanschafwaarden Cumulatieve afschrijvingen

Software in ontwikkeling

Intellectueel eigendom

1.148 1.148

160 160

Totaal

1.308 1.308

1.094 1.094

52 4012

1.146 401.106

2.242 2.242

212 40172

2.454 402.414

De software investeringen van de beginbalans per 1 januari 2009 en de software investeringen in 2009 betreffen vooruitbetalingen op activa en worden afgeschreven vanaf het moment van ingebruikname in 2010. 2

Materiële vaste activa (bedragen in duizenden euro's) Gebouwen Machines en en terreinen installaties

Boekwaarde per 1 januari 2009 Aanschafwaarden Cumulatieve afschrijvingen

122.856 50.871 71.985

60.109 27.066 33.043

Overzicht mutaties gedurende het boekjaar Investeringen 336 Overboekingen gerede projecten 897 Desinvesteringen 254Cumulatieve afschrijving desinvesteringen Afschrijvingen 3.9362.957-

Auto's

69.626 29.959 39.667

Automatisering en inventaris

Activa in uitvoering

77.270 63.679 13.591

4.163 4.163

Totaal

334.024 171.575 162.449

4.313 1.375 987-

11.727 1.644 13.825-

4.450 1.037 216-

1.705 4.953-

22.531 15.282-

669 3.7091.661

6.979 9.2162.691-

103 6.235861-

3.248-

7.751 23.0968.096-

Recapitulatie van de boekwaarde per 31 december 2009 Aanschafwaarden 123.835 64.810 Cumulatieve afschrijvingen 54.807 30.106 69.028 34.704

69.172 32.196 36.976

82.541 69.811 12.730

915 915

341.273 186.920 154.353

De actuele waarde van de gebouwen en terreinen wordt per 31 december 2009 geraamd op totaal circa € 92 miljoen, gebaseerd op de WOZ-waarde (31 december 2008 : € 100 miljoen).

38

14 Toelichting op de geconsolideerde balans ANWB Groep per 31 december 2009 (vervolg) 3

Andere deelnemingen 2009

(bedragen in duizenden euro's)

Boekwaarde per 1 januari

6.691

Investeringen Desinvesteringen Reclassificatie naar te consolideren deelnemingen Dividenduitkeringen Resultaten andere deelnemingen Overige mutaties

3.699620 -

Boekwaarde per 31 december

3.612

2008

5.383 92 595 23424 220 6.691

De post desinvesteringen betreft in hoofdzaak de liquidatie van de vennootschap Unigarant Financiële Diensten BV in 2009.

4

Effecten en overige beleggingen (bedragen in duizenden euro's)

Boekwaarde per 1 januari Bij: kortlopende beleggingen

Aankopen Verkopen

Mutatie marktwaarde

Af: kortlopende beleggingen Boekwaarde per 31 december

FGR aandelen FGR rentende FGR complewaarden mentaire waarden

FGR geldmarkt

Totaal 2009

Totaal 2008

63.348

191.290

56.236

-

310.874

360.734

-

-

-

50.044

50.044

-

63.348

191.290

56.236

50.044

360.918

360.734

6.241 8715.370

17.876 1.37016.506

4.519 7943.725

18.453

7.974

6.985

87.171

215.770

87.171

45.000 50.0445.044-

73.636 53.07920.557

151.375 104.30147.074

-

33.412

46.890-

66.946

45.000

414.887

360.918

-

-

45.000

45.000

50.044

215.770

66.946

-

369.887

310.874

Gelijksoortige beleggingen van de ANWB groepsonderdelen zijn ondergebracht in beleggingspools. De beleggingspools hebben de vorm van besloten fondsen voor gemene rekening (FGR). Er zijn vier besloten fondsen opgericht, te weten: 1. Het Aandelen fonds. De beleggingen binnen het Aandelen fonds zijn in hoofdzaak voor 50% in Europa belegd, 35% in Amerika, 10% in het Verre Oosten en 5% in opkomende markten. Het valuta risico is waar mogelijk afgedekt. 2. Het Rentende waarden fonds. Dit fonds belegt voor circa 80% in Europa en circa 20% in overige internationale vastrentende waarden in euro.

39

14 Toelichting op de geconsolideerde balans ANWB Groep per 31 december 2009 (vervolg) 3. Het Complementaire waarden fonds, dat belegt in een breed gespreide portefeuille van complementaire beleggingen waarvan de gezamenlijke performance in beperkte mate samenhangt met die van het Aandelen fonds en Rentende waarden fonds. De complementaire beleggingen betreffen onder meer valutastrategieën, private equity, commodities en aandelenstrategieën met een hoog dividend. 4. Het Geldmarktfonds. De beleggingen in dit fonds worden 100% belegd in liquiditeitsfondsen en een deel in een deposito bij de Rabobank. De beleggingen in het geldmarktfonds per 31 december 2009 hebben een overwegend kortlopend karakter en zijn om deze reden gerubriceerd onder de vlottende activa. De mutatie marktwaarde is in de winst-en-verliesrekening opgenomen als ongerealiseerde resultaten beleggingen. De verschillende beleggende juridische entiteiten van de ANWB Groep kunnen afhankelijk van het eigen beleggingsplan participeren in de diverse beleggingspools. De Stichting Bewaar ANWB is juridisch eigenaar van de beleggingen en houdt toezicht op de Stichting Beheer ANWB, aan wie het dagelijks beheer is uitbesteed. De Stichting Beheer ANWB zorgt dat het beleggingsbeleid binnen de beleggingspools voldoet aan de afgesproken restricties en richtlijnen. Het daadwerkelijke vermogensbeheer binnen de beleggingspools wordt door externe vermogensbeheerders gevoerd. De financiële- en effectenadministratie van de FGR's is uitbesteed aan de Kasbank.

5

Leningen en voorschotten 2009

(bedragen in duizenden euro's)

2008

Boekwaarde per 1 januari

4.725

5.742

Verstrekkingen Aflossingen

2.342 936-

139 1.156-

Boekwaarde per 31 december

6.131

4.725

5.995 56 80 6.131

4.461 83 181 4.725

De boekwaarde van de leningen kan als volgt nader worden gespecificeerd: Leningen aan leasemaatschappijen inzake auto's Leningen aan personeel inzake auto's Overige leningen en voorschotten

De leningen aan leasemaatschappijen zijn verstrekt tot financiering van leaseauto's en zijn gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs. De omvang en gemiddelde looptijd van de lening varieert met de omvang van de geleasde auto's. Zowel de lening als het leasecontract dragen geen rente. Bij een tussentijdse beëindiging zal de leasemaatschappij voor de financiering van de dan lopende leasecontracten zorgdragen tegen dan geldende rentecondities.

40

14 Toelichting op de geconsolideerde balans ANWB Groep per 31 december 2009 (vervolg) 6

7

Voorraden (bedragen in duizenden euro's)

2009

2008

Grond- en hulpstoffen Onderhanden werk Gereed product en handelsgoederen

1.830 392 27.876 30.098

2.488 44830.441 32.481

2009

2008

Onderhanden projecten (bedragen in duizenden euro's)

Uitgaven onderhanden projecten Ontvangen voorschotten

8

8.874 8.136738

6.946 4.9551.991

Kortlopende beleggingen (bedragen in duizenden euro's)

2009

2008

FGR Geldmarktfonds Overige kortlopende beleggingen

45.000 811

50.044 433

45.811

50.477

De kortlopende beleggingen betreffen tijdelijke beleggingen van liquiditeiten in kortlopende termijn deposito's en soortgelijke instrumenten.

9

Overige vorderingen (bedragen in duizenden euro's)

2009

2008

Vennootschapsbelasting Omzetbelasting Diversen

17.084 2.338 19.422

31.446 4.589 3.437 39.472

17.084 17.084

25.078 6.368 31.446

Vennootschapsbelasting De post vennootschapsbelasting kan als volgt nader worden gespecificeerd: Latente belastingvorderingen Te vorderen vennootschapsbelasting boekjaar en voorgaande boekjaren

41

14 Toelichting op de geconsolideerde balans ANWB Groep per 31 december 2009 (vervolg) De latente belastingvorderingen betreffen latente vorderingen als gevolg van tijdelijke verschillen tussen de in de jaarrekening verantwoorde belastingdruk en de werkelijk over het betreffende boekjaar verschuldige belastingen zoals berekend op basis van de fiscale cijfers. Deze tijdelijke verschillen betreffen fiscaal met toekomstige winsten te verrekenen verliezen alsmede verschillen tussen de commerciële en fiscale waardering van balansposten. De latente belastingen worden berekend tegen nominaal tarief en hebben een overwegend langlopend karakter. Inzake de te verrekenen verliezen is per 31 december 2009 een bedrag van € 2,0 miljoen aan voorvoegingsverliezen van deelnemingen voorzichtigheidshalve op nihil gewaardeerd (31 december 2008: € 2,5 miljoen). De belastingen over het resultaat zijn bepaald op basis van het geldende tarief en met inachtneming van de geldende fiscale faciliteiten, te weten in 2009 tegen het tarief in Nederland van 25,5%.

10

Groepsvermogen Voor de samenstelling en het verloop van het eigen vermogen wordt verwezen naar de toelichting bij de balans van de Koninklijke Nederlandse Toeristenbond ANWB.

11

Voorzieningen voor personeelsbeloningen Inzake het opnemen van beloningsverplichtingen (Richtlijn voor de Jaarverslaggeving RJ271) is er een voorziening voor personeelsbeloningen opgenomen. De daarin opgenomen personeelsbeloningen omvatten: pensioen, vut, uitkeringen bij arbeidsongeschiktheid en overlijden, stamrecht uitkeringen, jubileumuitkeringen, bijdragen in ziektekosten en overige personeelsfaciliteiten. De ANWB kent meerdere pensioenregelingen. In 2006 zijn de belangrijkste pensioenregelingen omgezet naar een opbouwregeling met een pensioenopbouw van 2,25% per deelnemersjaar. Het toegezegd pensioen gaat in op het 65e levensjaar. De gehanteerde pensioenregelingen van de vennootschap en haar geconsolideerde maatschappijen zijn toegezegde-pensioenregelingen, die voor het merendeel zijn ondergebracht bij het ondernemingspensioenfonds. De verplichting voor personeelsbeloningen wordt opgenomen in een voorziening die het saldo is van de volgende posten: • de contante waarde van de verplichting voor personeelsbeloningen op balansdatum; plus of min • de op balansdatum nog niet in het resultaat verwerkte actuariële resultaten; min • de aan de volgende boekjaren toe te rekenen lasten over verstreken diensttijd; min • de reële waarde van de fondsbeleggingen (activa van het pensioenfonds en het vut-fonds en kwalificerende verzekeringspolissen) op balansdatum, die worden aangehouden om de (toekomstige) uitkeringen te verrichten. Als dit saldo negatief is, wordt een overlopende actiefpost opgenomen, waaraan een limiet is gesteld. Voor de bepaling van de contante waarde van de toegekende personeelsbeloningen en de lasten over verstreken diensttijd wordt de actuariële methode ‘Project Unit Credit Method’ toegepast.

42

14 Toelichting op de geconsolideerde balans ANWB Groep per 31 december 2009 (vervolg) Actuariële resultaten worden verwerkt in de winst- en verliesrekening indien en voor zover het bedrag van de cumulatieve nog niet in het resultaat verwerkte actuariële resultaten aan het begin van het boekjaar groter is dan het hoogste bedrag van 10% van de contante waarde van toegekende aanspraken en van 10% van de reële waarde van de fondsbeleggingen. Deze resultaten gedeeld door de verwachte resterende diensttijd van actieve deelnemers aan deze regeling worden in de winst- en verliesrekening over het boekjaar opgenomen. De specificatie van de voorziening voor personeelsbeloningen luidt als volgt: (bedragen in duizenden euro's)

2009

2008

Voorziening voor pensioen Voorziening voor overige regelingen personeelsbeloningen

13.578 30.424 44.002

37.454 38.575 76.029

Het verloop van de voorziening voor pensioenregelingen en voor overige regelingen personeelsbeloningen is als volgt weer te geven: (bedragen in duizenden euro's)

Pensioen

Overige regelingen

Totaal 2009

Totaal 2008

Stand per 1 januari

37.454

38.575

76.029

100.466

Jaarlast pensioenen en andere beloningen Betaalde premies

23.877 47.753-

4.314 12.465-

28.191 60.218-

17.576 42.013-

Stand per 31 december

13.578

30.424

44.002

76.029

De voorziening is vooral gedaald door betalingen van de werkgever die aanzienlijk hoger waren dan de jaarlast en door de daling in de voorziening voor de VUT, waar sprake is van een gesloten regeling, waarin zo goed als geen opbouw meer plaats vindt maar wel uitkeringen plaatsvinden. De volgende actief/passiefposten inzake de verplichting voor personeelsbeloningen zijn in de balans opgenomen: (bedragen in duizenden euro's)

Pensioen

Stand per 1 januari van verplichtingen

713.221

Kosten van in boekjaar opgebouwde rechten Interest Bijdrage werknemers Wijzigingen in de regelingen Verschuivingen tussen de regelingen Actuariële (winsten) / verliezen Betaalde uitkeringen

14.908 36.427 8.506 116.219-

Stand van verplichtingen per 31 december

756.842

43

Overige regelingen

76.752 1.755 3.736 1.951 18.24865.946

Totaal 2009

Totaal 2008

789.973

728.310

16.663 40.163 8.506 1.950 34.467822.788

19.382 40.339 7.838 28.197 34.093789.973

14 Toelichting op de geconsolideerde balans ANWB Groep per 31 december 2009 (vervolg) Stand per 1 januari van beleggingen

568.692

Verwacht rendement op beleggingen Bijdrage werkgever en werknemers Verschuivingen tussen de regelingen Actuariële winsten / (verliezen) Betaalde uitkeringen

30.556 56.259 34.407 16.219-

Stand van beleggingen per 31 december

673.695

43.151 2.096 12.467 647 18.249-

611.843 32.652 68.726 35.054 34.468-

731.750 41.433 49.851 177.09834.093-

40.112

713.807

611.843

Saldo beleggingen minus verplichtingen

83.147-

25.834-

108.981-

178.130-

Nog niet verantwoorde actuariële (winst) / verliezen

69.569

4.590-

64.979

102.101

Voorziening voor personeelsbeloningen

13.578-

30.424-

44.002-

76.029-

Het effect van de mutaties voor de winst-en-verliesrekening is als volgt weer te geven:

12

(bedragen in duizenden euro's; (baten)/lasten)

2009

2008

Aan het jaar toegerekende kosten Interestlast (= oprenting voorziening) Verwachte opbrengst fondsbeleggingen Verwerkte actuariële resultaten

16.663 40.163 32.6524.017

19.382 40.339 41.433712-

Jaarlast pensioenen en andere beloningen

28.191

17.576

2009

2008

Reorganisatievoorziening (bedragen in duizenden euro's)

Stand per 1 januari

8.380

Toevoeging Vrijval

6.395 3796.016

6.1346.134-

Onttrekkingen

2.820-

8.387-

Stand per 31 december

11.576

22.901

8.380

In 2009 is een onderzoek gedaan naar de effectiviteit en het kostenniveau van de organisatieonderdelen. Naar aanleiding hiervan is besloten tot een aantal herstructureringen. Hiervoor is in de jaarrekening 2009 een voorziening getroffen. Daarnaast is er een toevoeging geweest in verband met indexatie van verwachte vertrekpremies van lopende reorganisaties en een vrijval van de reorganisatievoorziening als gevolg van lager dan voorziene kosten.

44

14 Toelichting op de geconsolideerde balans ANWB Groep per 31 december 2009 (vervolg) 13

Overige voorzieningen Deze post betreft een voorziening voor de geschatte toekomstige kosten van lopende schadegevallen, voortvloeiend uit hoofde van verkochte verzekeringen.

14

15

Belastingen en sociale lasten (bedragen in duizenden euro's)

2009

2008

Assurantiebelasting Omzetbelasting Loonheffing Sociale lasten

18.839 5.824 7.811 1.940

18.266 6.415 2.212

34.414

26.893

2009

2008

Overlopende passiva (bedragen in duizenden euro's)

Vooruitgefactureerde omzet Nog te betalen kosten

16

369.265 52.721

384.713 43.770

421.986

428.483

Niet uit de balans blijkende verplichtingen (bedragen in duizenden euro's)

Huren gebouwen Huren overig Investeringsverplichtingen gebouwen Overige huisvestingskosten Inkoopverplichtingen goederen en diensten Inkoopverplichting ICT Inkoopverplichting Telstar Leasecontracten

< 1 jaar

1-5 jaar

> 5 jaar

2009

2008

9.565 119 275 3.285 80.580 27.499 11.302 5.875

22.046 388 66 545 66.395 9.659 10.073

11.187 75 -

42.798 507 341 3.830 147.050 37.158 11.302 15.948

41.479 508 1.144 6.222 85.098 35.726 10.971 970

138.500

109.172

11.262

258.934

182.118

Per 31 december 2009 zijn bankgaranties afgegeven voor in totaal € 1,1 miljoen.

45

14 Toelichting op de geconsolideerde balans ANWB Groep per 31 december 2009 (vervolg) 17

Financiële instrumenten en risico's Algemeen De ANWB en haar groepsmaatschappijen houden geen financiële instrumenten voor handelsdoeleinden aan en geven deze ook niet uit. Kredietrisico Binnen de beleggingen in besloten fondsen voor gemene rekening (FGR's) worden de kredietrisico’s gereduceerd door strikte beleggingsrichtlijnen en restricties ten aanzien van de kwaliteit van en spreiding over vermogensbeheerders, regio's, instrumenten en bedrijven. Er worden geen directe kredieten verleend. Afgeleide financiële instrumenten worden alleen aangegaan binnen de FGR's met kredietwaardige banken. Het kredietrisico blijft beperkt tot het contante renteverschil van de marktrente omdat geen hoofdsommen worden uitgewisseld. Renterisico ANWB BV stelt zich ten doel de invloed van de veranderingen in rentetarieven op de resultaten te beperken en de totale rentebaten te optimaliseren. Daartoe kan gebruik worden gemaakt van het Rentende Waarden Fonds en het Geldmarktfonds. Door meer of minder in deze fondsen te beleggen kan de rentegevoeligheid van de beleggingen worden gestuurd. Valutarisico De valutarisico's worden (in principe) door middel van termijntransacties afgedekt. Voor wat betreft de valutarisico’s binnen de FGR's, worden deze binnen het Aandelenfonds eveneens (in principe) door middel van termijntransacties afgedekt. De beleggingen in het Rentende Waarden Fonds luiden in euro. Binnen het Complementaire Waarden Fonds zijn de valutarisico's onderdeel van de mandaten van de betrokken vermogensbeheerders. Reële waarde van de in de balans opgenomen financiële instrumenten Onderstaande tabel geeft een overzicht van de boekwaarde van de in de geconsolideerde balans per ultimo boekjaar opgenomen financiële instrumenten. De boekwaarde is gelijk aan de marktwaarde. 2009

(bedragen in duizenden euro's)

Liquide middelen Effecten en overige beleggingen Kortlopende beleggingen Leningen en voorschotten

24.211 369.887 45.811 6.131 446.040

2008

29.122 310.874 50.477 4.725 395.198

De volgende methoden en aannames zijn gebruikt voor de bepaling van de marktwaarde van de financiële instrumenten: Liquide middelen De boekwaarde is de nominale waarde.

46

14 Toelichting op de geconsolideerde balans ANWB Groep per 31 december 2009 (vervolg) Effecten en overige beleggingen Maandelijks wordt de totale marktwaarde van de besloten fondsen voor gemene rekening opgesteld door de Kasbank. Deze marktwaarde wordt uitgedrukt in de koersen van de FGR's. De marktwaarde van de binnen de FGR's ter beurze genoteerde effecten en beleggingen zijn gebaseerd op de beursnoteringen. De marktwaarde van niet ter beurze genoteerde effecten en beleggingen zijn gebaseerd op de geschatte marktprijzen of, als ze rentedragend zijn, berekend tegen de geldende rentetarieven. Kortlopende beleggingen De waarde in het economisch verkeer bestaat uit het bedrag dat de onderneming zou ontvangen of betalen om de termijncontracten te beëindigen. Leningen en voorschotten De boekwaarde van de overige vorderingen en schulden is gelijk aan de actuele waarde.

47

15 Toelichting op de geconsolideerde winst-en-verliesrekening ANWB Groep over 2009 18

Netto-omzet 2009

(bedragen in duizenden euro's)

Contributies Hulpverlening Verzekeringen Reizen Special Products, ANWB Media, overige

47.271 284.172 353.674 174.486 194.285 1.053.888 1.928 1.055.816

Wijzigingen in voorraden onderhanden werk

19

2008

51.167 267.791 336.393 185.934 202.119 1.043.404 1.1601.042.244

Personeelskosten (bedragen in duizenden euro's)

2009

2008

Lonen en salarissen Sociale lasten Pensioenen en andere personeelsbeloningen

191.964 24.356 28.191 244.511

176.938 21.360 17.576 215.874

Dotatie/(vrijval) reorganisatievoorziening

6.016 250.527

6.134209.740

Aantal personeelsleden van de ANWB Groep Het gemiddeld personeelsbestand van medewerkers in vaste dienst in FTE was over het jaar als volgt samengesteld: 2009

Eigen vast personeel Eigen tijdelijk personeel

2008

3.475 809 4.284

Beloningen Hoofddirectie en Raad van Commissarissen De beloningen, inclusief pensioenlasten, aan hoofddirectieleden bedraagt over 2009 € 1.680.527 (2008: € 1.256.286). Aan de Raad van Commissarissen is in 2009 € 144.658 uitgekeerd (2008: € 134.037).

48

3.375 770 4.145

15 Toelichting op de geconsolideerde winst-en-verliesrekening ANWB Groep over 2009 (vervolg) 20

21

Overige bedrijfslasten (bedragen in duizenden euro's)

2009

2008

Inleen personeel van derden Huisvestingskosten Automatiseringskosten Promotie- en communicatiekosten Administratiekosten, incl. porti en vrachtkosten Niet aftrekbare omzetbelasting Consultancykosten Diversen

38.520 19.865 23.279 37.122 17.115 13.160 7.875 41.218 198.154

64.416 19.729 23.125 49.078 20.824 17.407 11.309 44.633 250.521

2009

2008

Rentebaten en -lasten (bedragen in duizenden euro's)

Rentebaten Rentelasten

22

14.442 13.646796

24.153 23.0181.135

Accountantskosten 2009

(bedragen in duizenden euro's)

2008

De in de overige bedrijfslasten opgenomen accountantskosten zijn als volgt gespecificeerd weer te geven: Jaarrekeningcontrole Andere assurance-opdrachten Belastingadvies Overige dienstverlening

49

400 53 -

482 85 99

453

666

16 Additionele Informatie

16.1

Toelichting op de verzekeringsactiviteiten Hoewel ANWB BV geen verzekeringsmaatschappij is zoals bedoeld in artikel 427 lid 1 van Boek 2 Titel 9 maken verzekeringsactiviteiten een belangrijk deel uit van het geheel van ANWB-activiteiten. Om inzicht te verschaffen in de verzekeringsactiviteiten conform artikel 406 lid 4 van Boek 2 Titel 9 zijn een samengevoegde balans en winst- en verliesrekening van de verzekeringsactiviteiten opgenomen, waarbij de samenvoeging een arbitrair karakter heeft vanwege de verwevenheid met de overige ANWBactiviteiten. In deze balans en winst- en verliesrekening zijn de financiële gegevens van de volgende (indirecte) deelnemingen van ANWB BV opgenomen:

• •

Reis- en Rechtshulp NV UVM Verzekeringsmaatschappij NV

Voor een verdere toelichting wordt verwezen naar de jaarrekeningen van deze vennootschappen.

50

16 Additionele Informatie (vervolg)

16.2

Samengevoegde balans verzekeringsactiviteiten per 31 december 2009 31-12-2009

(bedragen in duizenden euro's)

31-12-2008

ACTIVA Beleggingen Terreinen en gebouwen Effecten en overige beleggingen

3.913 314.795

4.165 272.954 318.708

Vorderingen Overige activa Overlopende activa

13.384 54.570 1

Totaal activa

277.119 8.221 46.980 17

67.955

55.218

386.663

332.337

206.277

166.387

PASSIVA Eigen vermogen Technische voorzieningen Voor niet verdiende premies en lopende risico's: Bruto Herverzekeringsdeel

95.985 42.869-

102.014 44.91053.116

Voor te betalen schaden en uitkeringen: Bruto Herverzekeringsdeel

163.335 128.596-

57.104 120.069 92.953-

34.739 5.140

Overige voorzieningen Kortlopende schulden Overlopende passiva

16.991 70.400

27.116 6.523 10.168 65.039

87.391

75.207

Totaal passiva

386.663

332.337

Solvabiliteit Aanwezige solvabiliteit Vereiste solvabiliteit

210.929 44.994

171.259 43.481

Overschot

165.935

127.778

51

16 Additionele Informatie (vervolg)

16.3

Samengevoegde winst-en-verliesrekening verzekeringsactiviteiten over 2009 2009

(bedragen in duizenden euro's)

Verdiende premies eigen rekening Toegerekende opbrengst uit beleggingen Schaden eigen rekening Bedrijfskosten Resultaat technische rekening schadeverzekering Opbrengsten uit beleggingen Beleggingslasten Toegerekende opbrengst van beleggingen

2008

205.383 12.050 125.85955.734-

194.255 11.249117.69154.960-

35.840

10.355

28.096 812.050-

14.94520.03211.249 16.038

23.728-

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belastingen

51.878

13.373-

Belastingen

11.988-

3.927

Resultaat na belastingen

39.890

9.446-

52

17 Balans Koninklijke Nederlandse Toeristenbond ANWB 31 december 2009 voor bestemming resultaat (bedragen in duizenden euro's)

Noot

31-12-2009

31-12-2008

ACTIVA VASTE ACTIVA Financiële vaste activa Deelnemingen

1

Totaal activa

180.358

151.466

180.358

151.466

PASSIVA EIGEN VERMOGEN Wettelijke reserves Algemene reserve Resultaat boekjaar

2

1.879 148.589 29.890

Totaal passiva

53

1.364 195.239 45.137180.358

151.466

180.358

151.466

18 Winst-en-verliesrekening Koninklijke Nederlandse Toeristenbond ANWB over 2009

(bedragen in duizenden euro's)

Noot

2009

Contributie inkomsten Overige opbrengsten Som der bedrijfsopbrengsten

47.271 909

Uitbestedingsvergoeding ANWB BV Som der bedrijfslasten

48.180

51.167 744 48.180

Bedrijfsresultaat Resultaat deelnemingen

2008

2

Resultaat na belastingen

54

51.911 51.911

48.180

51.911

-

-

29.890

45.137-

29.890

45.137-

19 Toelichting op de balans en winst-en-verliesrekening van de Koninklijke Nederlandse Toeristenbond ANWB

Toelichting algemeen Algemeen Voor een totaal overzicht van de gehanteerde grondslagen van waardering en resultaatbepaling wordt verwezen naar de toelichting algemeen bij de geconsolideerde balans en winst-en-verliesrekening van de jaarrekening ANWB Groep. Waarderingsgrondslagen De deelnemingen zijn gewaardeerd tegen de netto vermogenswaarde. Resultaatbepalingsgrondslagen Tot de omzet wordt gerekend de op het jaar betrekking hebbende contributieontvangsten. Deze contributies worden op basis van een langdurige uitbestedingsovereenkomst doorbetaald aan ANWB BV ter uitvoering van de inhoud van het lidmaatschap.

1

Deelnemingen (bedragen in duizenden euro's)

2009

2008

Boekwaarde per 1 januari

151.466

200.898

Goodwill Resultaat deelnemingen Overige mutaties

29.890 998-

Boekwaarde per 31 december

180.358

4.66445.137369 151.466

De goodwill betreft de door deelnemingen aan derden betaalde goodwill welke direct ten laste van het eigen vermogen van de deelneming wordt verantwoord. De Koninklijke Nederlandse Toeristenbond ANWB houdt 100% van de aandelen in ANWB BV en ANWB Beleggingen BV. Deze deelnemingen houden belangen in groepsmaatschappijen en in andere deelnemingen waarvan hieronder een overzicht is weergegeven. De per 31 december 2009 rechtstreeks of indirect gehouden deelnemingen in groepsmaatschappijen zijn als volgt weer te geven: Deelneming

ANWB BV ANWB Beleggingen BV ANWB Beheer BV ANWB Golf BV ANWB Leden- en Kampeerreizen BV ANWB Medical Air Assistance BV ANWB Reizen Beheer BV ANWB Reizen BV ANWB Test- en Trainingscentrum Beheer BV ANWB Test- en Trainingscentrum Vof

Statutair gevestigd Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag

55

Aandelenbelang in procenten 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 95,10% 100,00% 75,00%

19 Toelichting op de balans en winst-en-verliesrekening van de Koninklijke Nederlandse Toeristenbond ANWB (vervolg) Deelneming

Statutair gevestigd

ANWB Uitwinkel BV Den Haag ANWB Vastgoed Beheer BV Den Haag ANWB Vastgoed Hoofdkantoor BV Den Haag ANWB Vastgoed Multi Utrecht BV Den Haag ANWB Vastgoed Multi Ypenburg BV Den Haag ANWB Vastgoed Rotterdam BV Den Haag ANWB Vastgoed Wegenwacht I BV Den Haag ANWB Vastgoed Wegenwacht II BV Den Haag ANWB Vastgoed Winkels I BV Den Haag ANWB Vastgoed Zwolle BV Den Haag ANWB/VVV Rotterdam BV Rotterdam ARO BV Eindhoven Fox Vakanties BV Nieuw Vennep Garantex BV Den Haag KNAC Services BV Den Haag Logicx Berging BV Den Haag Logicx Mobiliteit BV Den Haag Logicx Vervangend Vervoer B.V. Zaandam Pin High Golf Travel BV Den Haag Reis- en Rechtshulp N.V. Den Haag SNP Natuurreizen BV Nijmegen Telstar Trading BV Harderwijk Travelhome BV Eindhoven Unigarant NV Den Haag UVM Verzekeringsmaatschappij NV Hoogeveen * = deelneming Garantex BV wordt met ingang van 2009 meegeconsolideerd.

Aandelenbelang in procenten 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 51,00% 100,00% 100,00% 100,00% * 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00%

De per 31 december 2009 rechtstreeks of indirect gehouden andere deelnemingen (minderheidsbelangen, waaronder belangen in samenwerkingsverbanden) zijn als volgt weer te geven: Deelneming

ACTA Assistance SA ARC Transistance SA Euro Nederland BV Bxmail AG Eric 2000 EESV Starter Spzoo

Statutair gevestigd Frankrijk België Amsterdam Zwitserland Den Haag Polen

* = het belang in Eric 2000 EESV is 28,00% winstrecht en 33,33% stemrecht.

56

Aandelenbelang in procenten 21,79% 20,00% 50,00% 6,25% 28,00% * 16,00%

19 Toelichting op de balans en winst-en-verliesrekening van de Koninklijke Nederlandse Toeristenbond ANWB (vervolg) 2

Eigen vermogen Het verloop van het eigen vermogen is als volgt weer te geven: (bedragen in duizenden euro's)

Stand per 31 december vorig boekjaar

Wettelijke reserves

Algemene reserve

1.364

199.222

Stelselwijziging

Gecorrigeerde stand per 1 januari

-

1.364

- Winstbestemming voorgaand boekjaar - Betaalde goodwill bij koop deelnemingen - Toevoeging wettelijke reserve - Resultaat boekjaar - Overige mutaties Stand per 31 december

515 1.879

3.983-

195.239 45.137515998148.589

Resultaat boekjaar

45.1325-

45.13745.137 29.890 29.890

Totaal eigen vermogen, verloop in 2009

Totaal eigen vermogen, verloop in 2008

155.454

204.881

3.988-

151.466 - * 29.890 998180.358

3.983-

200.898 4.66445.137369 151.466

* Het resultaat voorgaand boekjaar is in het kader van de stelselwijziging aangepast voor vergelijkingsdoeleinden. Voor een toelichting op de stelselwijziging wordt verwezen naar de Toelichting algemeen.

57

Overige gegevens

20 Overige gegevens

Statutaire bepalingen winstbestemming In de statuten van de Koninklijke Nederlandse Toeristenbond ANWB zijn geen bepalingen opgenomen omtrent de verwerking van het resultaat.

Voorstel bestemming van het resultaat boekjaar Voorgesteld wordt de winst over het boekjaar 2009 te verwerken ten gunste van de post Algemene reserve.

Ondertekening Aldus opgemaakt en ondertekend door de hoofddirectie: Den Haag, 16 februari 2010

mr. G.H.N.L. van Woerkom

drs. M. Sijmons MBA

drs. R.J.X. Wanders

58