19 december 2009 - Zwitserlevensgevaarlijk Dit slaat niet op de recente ophef over minaretten, die na een referendum nu verder in Zwitserland verboden zijn. Overigens een niet erg handige en zeker niet erg vriendelijke uitkomst. Nee, het slaat op het Zwitserlevengevoel dat we kennen van de vroegere advertenties: in een luie stoel hangen aan de rand van een rimpelloos meer. Geen zorgen hebben en niets meer hoeven doen. Als dit het doel is dat we hier allemaal nastreven, dan kan ik me voostellen dat men in de rest van de wereld spreekt van het oude en achterblijvende Europa. We tonen dan een renteniersmentaliteit, en we wachten op de weldaden die de overheid of pensioenfondsen over ons uitstrooien. Dit is misschien iets voor de happy few, maar zijn die dan wel zo happy? Gelukkig geldt het maar voor een klein deel van de bevolking en is de rest gewoon actief bezig. Het woord ‘Zwitserlevengevoel’ werd tot mijn schrik gebruikt door Dirk Jan van den Berg, baas van de TU Delft, toen hij een gewenst financieringssysteem voor de drie TU’s beschreef met als voorbeeld Zwitserland. Daar heeft de overheid een behoorlijke pot geld gereserveerd voor fundamenteel en toegepast technisch onderzoek. Deze pot wordt door de TU’s en technische HBO’s zelf beheerd en toegewezen aan de beste onderzoeksgroepen. Inderdaad, het zou een goed systeem zijn voor Nederland inclusief de hogere budgetten. Maar het moet niet leiden tot het Zwitserlevengevoel, waarmee de TU’s lui achterover zouden kunnen leunen en wachten op de geldfonteinen uit Den Haag. Laten we ernaar streven minder van subsidies en van de overheid afhankelijk te worden en laten we proberen het allemaal zo veel mogelijk zelf te doen. Nu weten de drie TU’s dat best en ze toonden het ook duidelijk op het KIVI NIRIA Jaarcongres, waar Amandus Lundqvist namens hen enerzijds de financiële problemen schilderde, maar anderzijds hun succes en zelfvertrouwen etaleerde in de aanbieding van een boekje met succesverhalen ‘Joining forces to shape the future’. De oproep op dit congres om de krachten te bundelen, niet alleen op researchgebied, maar ook in financiering verdient dan ook alle aandacht. Doorgaan met de huidige versnelling van de derde geldstroom en starten met het opzetten van een professioneel georganiseerde vierde geldstroom van bedrijfsleven, fondsen en afstudeerders. Een beetje volgens het Engelse en Amerikaanse model. Dan zijn de TU’s minder afhankelijk van overheidsgeld, zelfstandiger en sterker met de maatschappij verbonden. Een Zwitserlevengevoel is levensgevaarlijk, beter een oer Hollandse methode van aanpakken. Jan Dekker, President KIVI NIRIA
5 december 2009 - Nietsdoen of ietsdoen Vorige week was het CVS, het Colloquium Vervoersplanologisch Speurwerk in Antwerpen. Een leuk congres met enthousiaste jonge mensen. Bij overheden en adviesbureaus verzinnen zij steeds slimmere en meer verfijnde maatregelen om de mobiliteitsvraagstukken op te lossen, maar soms hebben zij het gevoel dat het niet echt helpt en de problemen zich alleen maar verplaatsen. Vandaar deze titel voor hun congres. Zij formuleren daarmee precies wat ons allemaal wel eens bezighoudt: heeft het eigenlijk wel zin om onze maatschappij steeds verder te beïnvloeden en te regelen? Het definitieve antwoord op de vraag werd niet direct gevonden, maar een paar opmerkingen uit de discussie zijn blijven hangen. Wij leven in een maatschappij die steeds meer door menselijk handelen wordt beïnvloed en gemaakt, en nietsdoen is dus geen reële keuze, of we dat nu leuk vinden of niet. Dat geldt voor technische veranderingen die we aanbrengen, maar ook voor de organisatorische en bestuurlijke kant. Vooral bij het regelen en besturen van onze omgeving is enige terughoudendheid aan te bevelen, want we weten vaak niet precies hoe het zit en te veel regels kweken aversie bij diegenen die ze moeten opvolgen. Het werkt ook niet. Denk maar aan de stiptheidsactie, het opvolgen van alle regels, die alles krakend tot stilstand brengt. Nietsdoen lijkt dan ook soms aantrekkelijk. Misschien regelt de wereld zich vanzelf en in ieder geval voorkomen wij verantwoordelijkheden en problemen. Maar dan gebeurt er ook niets positiefs en dat is dodelijk voor de toekomst en de vooruitgang. Beter dan toch maar iets doen wat niet helemaal goed is en wat we de volgende keer kunnen aanpassen. Voorzichtig ontwikkelde zich de gedachte dat men voor succes het beste kon uitgaan van verstandige medemensen of in de tekst van een bekende TV reclame: “Ik ben toch niet gek!”. Niet alles dwingend regelen maar ‘soft persuasion’, zoals een piepje als men zijn autogordel niet omdoet of in de toekomst een auto die waarschuwt als je gedronken hebt, en vertrouwen op de positieve instelling van de mens. Volgens Fukuyama, die heeft uitgezocht dat het leven in ‘high trust’ landen beter is dan in die met ‘low trust’, heeft dit nog het bijkomende voordeel dat de maatschappij plezieriger wordt. Voor calvinisten, en dat zijn alle Hollanders, een fantastische uitkomst, want niets doen is zondig en je kan dus beter maar wat uitvoeren, en bij voorkeur in goed vertrouwen met de omgeving. Zelfs tot over de grens in Antwerpen leek dit door te dringen, maar gelukkig wel met een vrolijk zuidelijk sausje. Jan Dekker, President KIVI NIRIA
21 november 2009 - Malthus revisited De econoom Malthus voorspelde in 1798 dat de mensheid door een tekort aan voedsel en overbevolking te gronde zou gaan of in een constante staat van hongersnood en armoede zou blijven. De industriële revolutie heeft hem ongelijk gegeven, maar de ongerustheid over bevolkingsgroei en de opvangcapaciteit van de aarde zijn gebleven. Voor de bezorgden onder ons waren er deze week drie positieve berichten. Het eerste is dat de bevolkingsgroei snel daalt. Niet alleen in de ontwikkelde landen maar ook in Latijs-Amerika en zelfs Afrika. Het gaat demografisch gezien in een razend tempo. De overgang van vijf naar twee kinderen per vrouw, waar Europa 130 jaar over deed is in ZuidKorea in 20 jaar gebeurd. Volgens de nieuwste prognoses komt de wereldbevolking niet meer op 10, 12 of zelfs 15 miljard uit, maar is de piek van 9,2 miljard rond 2050 te verwachten. Nog steeds ruim boven de huidige 6,8 miljard, maar waarschijnlijk hanteerbaar. Het tweede is de snelle doorbraak van ‘farming by satellite’. Vanuit de ruimte wordt de toestand van grond en gewassen gemeten met een nauwkeurigheid van enkele meters en per stukje ontvangt de boer een advies over welke zaden, bevochtiging en mest te gebruiken. Een GPS in zijn tractor regelt de uitvoering. Voor slechts een paar tientjes krijgt hij een opbrengstvermeerdering van rond de 10 procent. Frankrijk is koploper op dit gebied en duizenden boeren gebruiken de service van het bedrijf Infoterra, een EADS dochter. De derde ontwikkeling, die overigens nog onvoldoende is uitgezocht en risico’s kan inhouden, is de ontdekking dat door toevoeging van koolstofnanobuisjes aan de grond de groeisnelheid van planten meer dan verdubbelt. Wetenschappers van de University of Arkansas denken dat dit komt omdat de buisjes het transport van water en voedingsstoffen door de harde schil van een zaadje versnellen, waardoor dit eerder ontkiemt. In de tomatenplanten die zij bestudeerden bleken ook de stengels steviger en groter door beter voedseltransport naar de cellen. Wel even kijken of de koolstofbuisjes ook in de tomaten komen en bij opeten ook in ons lichaam allerlei processen versnellen. Gelukkig is er de FDA, Food and Drug Agency, die de voedselveiligheid controleert. Maar de aanzet voor een volgende groene revolutie met grotere voedselvoorziening lijkt aanwezig. Dat mag ook wel, want de gelukkige daling van het aantal mensen op de aarde met onvoldoende voeding (een half miljard in tien jaar) is de laatste tijd tot staan gekomen en dat is iets wat we niet mogen toestaan. Wellicht kan de mensheid dus toch met Mark Twain zeggen: “Rumors of my death have been greatly exaggerated”. Jan Dekker, President KIVI NIRIA
Technisch Weekblad - 7 november 2009 Open brief aan Wim van de Camp, fractievoorzitter CDA in het Europees Parlement “Eens maar nooit meer!” Beste Wim, In het begin van dit jaar hadden we een bijeenkomst met de kandidaten voor het Europees Parlement die ook ingenieur zijn. Jij was daarbij. Je beloofde dat je je zou inzetten voor het belang van Europa en van de ingenieurs. We spraken over de Europese integratie, over het belang van een democratisch Europa en over technische zaken als de kaderprogramma’s. Voor het KIVI NIRIA gebouw, op het Malieveld, waar normaal gesproken voor meer pensioen wordt gedemonstreerd, lieten we ons fotograferen om te tonen dat wij wel wilden demonstreren hoe positief wij over Europa dachten. Jij hebt nu al enige tijd zitting in het Europees Parlement en dat krijgt nog wat meer te zeggen ook. Hoera! De Europese Unie brengt met zich mee dat het doen en laten in een lidstaat ook de bevolking in andere landen beïnvloedt. De burgers beseffen dit maar al te goed en het gevaarlijke gedrag van Berlusconi in Italië geeft ons ook hier in Nederland grote zorgen. Een democratische maatschappij en een vrije pers beschouwen wij als een groot goed en die willen wij niet via een Italiaanse omweg verliezen. En wat blijkt nu? Een motie in het Europees Parlement om Italië hierop te wijzen wordt verworpen door een meerderheid van drie stemmen omdat jij en een paar CDA collega’s tegen hebben gestemd. Het lijkt erop dat jij partijpolitieke overwegingen deze keer belangrijker hebt gevonden dan de Europese principes. Jammer, want we hoopten juist dat het Europees Parlement wat principiëler zou optreden. Je beseft ongetwijfeld dat ook voor de over het algemeen niet zo sterk politiek geëngageerde technici de genoemde vrijheden van levensbelang zijn. Je beseft hopelijk ook dat je dit niet kan afdoen met: “Dat moeten ze in Italië zelf maar uitzoeken”. Dat kan ook niet gezien de verklaringen van de OSCE, de samenwerkende Europese landen, die stellen dat fundamentele vrijheden in een land alle andere landen aangaan. Als het daar al geldt, dan toch ook zeker binnen de EU. In het recente congres van alle Europese ingenieursverenigingen hebben een paar NoordwestEuropese landen de blokkade van onder andere Italië tegen meer mobiliteit van ingenieurs kunnen doorbreken door niet toe te geven aan politieke druk, maar door de belangen van ingenieurs voorop te stellen. Mag ik je verzoeken je in de toekomst een echte ingenieur te tonen en vol te houden waar het nodig is de belangen van jouw achterban te verdedigen, zeker bij principiële zaken. Ruud Lubbers, jouw vroegere partijvoorganger en als voorzitter Raad van Toezicht mijn vroegere baas bij TNO, zei in zo’n geval: “Dit is typisch ééns maar nooit meer”. Mogen we dat afspreken? Jan Dekker, President KIVI NIRIA
31 oktober 2009 - Revolutie? Deze week was de Kema conference 2009. Lezingen door Pier Nabuurs, de baas van Kema en Jeremy Rifkin, de bekende futuroloog. Rifkin is niet bang om grote theorieën te verkondigen en deze keer kondigde hij de derde industriële revolutie aan, of sterker nog hij vertelde ons dat we er al middenin zitten. Elke industriële revolutie wordt vooraf gegaan door een informatie revolutie. De boekdrukkunst maakte de eerste mogelijk, telefoon de tweede en internet zal de derde voortbrengen. Dit wordt een revolutionaire verandering in de richting van individualisering, decentralisatie en in netwerken gekoppelde kleinschaligheid. De voorbeelden liggen voor het oprapen: encyclopedieën worden Wikipedia, kranten worden blogs, de muziekindustrie verdwijnt door downloaden en nu komt de elektriciteitsvoorziening aan de beurt. De luisteraars zaten in angstige afwachting van de revolutionaire strijders die de zaal zouden ontruimen, maar dat viel mee, want de Kema-krijgers kwamen met het ‘smart grid’. Dit is een geleidelijke ontwikkeling, waarmee onze elektriciteitsnetten slimmer, zuiniger en betrouwbaarder worden door gebruik van informatica. Er kan ook nog veel verbeteren; zeker in een land waar we om de energieproblemen op te lossen niets beters weten te doen dan vier nieuwe kolencentrales te bouwen. Denk hierbij aan slimme meters. Er zijn er binnenkort al 155 miljoen in de wereld, dus de discussie in de Tweede Kamer over de privacy risico’s ervan lijkt wat achterhaald. Daarna gaan die meters ook sturen. Ze zetten jouw wasdroger uit op de piekuren of als er in jouw buurt te veel andere wasdrogers draaien. Voor die vriendelijkheid betaalt het energiebedrijf jou een kleine bijdrage. Een ander voorbeeld gebeurt als je jouw elektrische auto op Schiphol parkeert. Je laat de stekker in het contact zitten en geeft aan dat je, als je terugkomt, een halfvolle accu wilt hebben, zodat je ruim Den Haag kunt halen. In de tussentijd gebruikt de energiemaatschappij jouw accu om extra energie van bijvoorbeeld windmolens op te slaan, zodat die in de piekuren weer kan worden geleverd. Ook hiervoor krijg je een kleine vergoeding. Daarnaast hebben we allemaal onze eigen met het net gekoppelde elektriciteitsopwekking op ons dak of door onze warmtekrachtkoppeling. Een revolutie? Niet echt, meer een hoognodige verbetering van de wat oude elektriciteitsvoorziening. De apparatuur en software voor smart grids vormen al een miljardenmarkt met vele grote en kleine spelers. Er zullen dus zeker nog vele uitvindingen en verbeteringen komen. De zaal bij Kema was niet rood van het revolutionaire bloed, maar je kon een hoopvolle roze gloed ontdekken van een echt stukje verbetering van onze maatschappij. Jan Dekker, President KIVI NIRIA
10 oktober 2009 - Plasma Vorige week ging onze oude televisie kapot. We hebben een nieuwe gekocht, een plasma scherm. Kijkend naar het grote en heldere beeld en speciaal naar één van de 45 (!) zenders, een populair technologieprogramma, realiseerden we ons dat 99% van alle materie in ons heelal bestaat uit plasma. Het vervangen van onze oude doos door een plasmascherm maakte ons dus niet alleen meer ‘main stream’ binnen de Nederlandse gezinnen, maar ook in het heelal. De ons bekende vormen van de materie: gas, vloeistof en vast zijn op aarde weliswaar overheersend, in de kosmos zijn het uitzonderingen. Op aarde kennen we een natuurlijk plasma wel van het Noorderlicht en het St. Elmo’s vuur boven op scheepsmasten bij onweer, maar het is een zeldzaamheid. Plasma is een vorm van de materie waarin de atomen geïoniseerd en dus met verlies van één of meer electronen met veel energie door elkaar vliegen en op elkaar botsen en dan straling uitzenden. Technici zijn er geleidelijk beter in geslaagd deze vorm te gebruiken voor praktische toepassingen. Dit gaat van het schoonmaken van medische apparatuur, tot het snijden van keramiek en het ‘opdampen’ van exotische materialen tot aan de bekende spaarlamp en onze nieuwe TV. Er bestaan koude en warme plasma’s en vooral de eerste worden gebruikt. Het is opvallend dat wij miljarden besteden om in de kosmos planeten met vaste stof, gas en vooral vloeistof te vinden, want dat zijn de zeldzame plekken waar misschien leven kan zijn en we willen toch echt weten of we alléén zijn in het heelal of niet. Nieuwe satellieten met extreem gevoelige apparatuur staan klaar om hiervoor de ruimte in te gaan. Tegelijkertijd besteden we miljarden om op aarde een behoorlijk plasma te maken. Denk maar eens aan het ITER project voor het opwekken van schone nucleaire energie door het genereren van kernfusie in een gecontroleerd plasma. De grondwerkzaamheden in Cadarache in Zuid-Frankrijk zijn klaar en geven een indruk van de enorme omvang van de proeffabriek om dit te bereiken. Beide projecten zijn zó groot, dat samenwerking van bijna alle landen op aarde nodig is om ze te realiseren. En dat loopt. Er ontstaat een soort plasma van technici met sterke onderlinge samenwerking en interactie. Dat levert veel energie op. Technici weten al lang dat je veel nieuwe dingen kan realiseren door niet de standaard materialen en omstandigheden te gebruiken maar naar de uitzonderingen te kijken. Ze weten ook dat je meer bereikt door intense samenwerking. Kennelijk geldt dat voor hemel en aarde. Jan Dekker, President KIVI NIRIA Paragraaf met afbeelding 26 september 2009 - Een wereldwezen De wezens op onze aarde zijn in ons normaal taalgebruik de planten, dieren en mensen. Maar daarnaast kennen we ook andere organismen die een zeker eigen leven kennen, zoals verenigingen, bedrijven en dorpen. De grootste zijn steden, landen en internationale organisaties. In de laatste twee decennia is daar een nieuw nog groter organisme bij gekomen: het internet.
Het eerste dat de hele wereld omvat. Je kan het internet zien als een verzameling draadjes en servers die mensen in staat stelt met elkaar te communiceren, maar je kan het ook beschouwen als één groot zichzelf organiserend systeem. De Franse wetenschapper Joël de Rosnay publiceert hierover. Hij vergelijkt het internet met het menselijk lichaam, waar de cellen hun eigen werk doen, maar binnen een groter geheel, het lichaam. De deelnemers aan internet bouwen het zelf en inmiddels telt het een onnoemelijk groot aantal organen als chatboxes, communities en sites. Internet is nu een flinke adolescent van twintig jaar en is aardig gegroeid in zijn leven. Het heeft ook al zijn eigen immuunsysteem tegen spam en virussen. Soms gaat het even fout en wordt het ziek, maar het leeft nog steeds, en hoe! Een van de aardige aspecten van internet is dat het werkelijk democratisch is. Met een knikje naar Marx, zien we dat alle arbeiders aan internet zich verenigd hebben en niet alleen als arbeider; ze brengen ook nog hun eigen productiemiddelen mee in de vorm van desktops en laptops. Nationale overheden proberen internet natuurlijk in hun macht te krijgen, maar we zien dat dit gelukkig maar heel beperkt lukt. Het organiseert voor het grootste gedeelte zichzelf. Nu is er geen garantie dat dit altijd goed gaat. Het zou kunnen dat de meningsvorming en de ontwikkeling op internet een verkeerde kant op gaat. Zij onder ons die zich nog ‘das gesundenes Volksempfinden’ uit de Hitler-tijd herinneren weten wat het risico is, maar zij weten ook dat dit toen van bovenaf werd opgedrongen. Veel groter acht ik de kans dat zoals James Surowiecki voorspelt, ‘The Wisdom of the Crowds’ op internet uiteindelijk een echte stabiele en goede cyberdemocratie voortbrengt. Dat technische uitvindingen sterk bepalend zijn voor de ontwikkeling van onze maatschappij is bekend. Dat internet een enorm en invloedrijk systeem is, ook. Dat de technici hiermee het eerste wereldwezen hebben geschapen, is een nieuwe manier om tegen internet aan te kijken. Hopelijk blijft onze schepping een beetje een vriendelijk wezen. Jan Dekker, President KIVI NIRIA
Opmaaktekst
5 september 2009 - Huilen tegen de wolven Huilen met de wolven geldt als een wat laffe houding. Samen met anderen heb je kritiek op iemand die toch al onder vuur ligt. Niet doen dus. Maar als er iets is dat je oprecht verkeerd vindt en men luistert niet, ondanks het feit dat er veel kritiek is, moet je dan niet toch ook jouw mening geven, zelfs als dat iets van huilen met de wolven heeft? Misschien toch maar doen. Het gaat over de beloning van sommige mensen in de financiële wereld. Inmiddels weet iedereen dat daar salarissen en bonussen worden betaald, waarvan het moeilijk is de relatie tussen prestatie en beloning uit te leggen. Dat iemand veel verdient, wordt best geaccepteerd. Niemand heeft er bezwaar tegen dat Tiger Woods, Bill Gates en Ronaldo nogal rijk zijn geworden. Hun prestaties zijn er ook naar. In de financiële wereld hebben de beloningen echter ook geleid tot onverantwoord gedrag en verkeerde incentives. Dat bleek slecht voor de banken, het financiële systeem en het algemeen belang. Ik herinner mij dat in het begin van de jaren tachtig Cees van Westreenen, toen mijn president commissaris en lid RvB Amro al zijn zorgen uitsprak over hoge beloningen die de Londense City betaalde aan bankanalisten en dealmakers. Hij was bang voor mogelijke negatieve consequenties. Kennelijk een voorziende blik; Cees was zijn tijd bijna dertig jaar vooruit. De beloningen zijn toen gewoon doorgegaan met de bekende gevolgen. Dat kan ik me ook wel voorstellen, want waarom zou je je veel aantrekken van klachten en negatieve opmerkingen als je tientallen miljoenen verdient? Recente berichten wijzen er op dat veel banken ondanks de problemen van de afgelopen twee jaar en de substantiële overheidssteun hun oude beloningssysteem hebben gehandhaafd. Het argument is dat zij goede mensen nodig hebben. Dat is maar beperkt relevant. Er zijn heel veel goede mensen die voor aanzienlijk minder hetzelfde werk kunnen en willen doen. Blijkbaar helpen argumenten en een kritische stemming onder de bevolking onvoldoende om verandering teweeg te brengen. Dan moeten er regels of wetten komen, want niets doen houdt een situatie in stand die, zoals we hebben kunnen zien, niet zonder gevaar is. Wetten moeten van overheden komen, in dit geval bij voorkeur internationaal gecoördineerd. Overheden hebben het daarin niet gemakkelijk want ze moeten tegen sterke belangen opboksen. Dus hebben ze alle steun nodig om de kracht te vinden toch door te zetten. Vandaar deze column als kleine steun. Het wolvengehuil is kennelijk nog niet sterk genoeg. Dus toch maar meehuilen met de wolven … tegen de geldwolfjes. Jan Dekker, President KIVI NIRIA
8 augustus 2009 - Ingenieur in huis Iedereen kent wel de karikaturale filmpjes van het huis van een techneut, waar de wekker gaat en de trilling een balletje in beweging brengt dat door een buis rolt en een schakelaar overhaalt. Vervolgens rolt het balletje in de bak van een weegschaal, die omslaat, een kraantje openzet en via een hefboom nog een schakelaar indrukt enz. enz. Tenslotte als de techneut beneden komt, is zijn sinaasappel uitgeperst, zijn koffie gezet, het brood gewarmd en zijn eitje precies zes minuten gekookt. Was het maar zo, want de robots die ons veertig jaar geleden beloofd werden om het huishouden te doen, laten op zich wachten. Natuurlijk, de wasmachine en de afwasmachine doen al heel wat. Alle bestaande huishoudelijke apparaten doen echter maar één ding en omdat het dienstmeisje van vroeger is verdwenen, is er een markt voor een apparaat dat nadenkt en meerdere dingen kan doen. Een behoorlijke robot die het huis opruimt en drankjes rondbrengt is nog niet in de handel. Het idee is overigens al heel oud want de Griekse god Hephaistos, de smid onder de goden, had al ‘machina’s’ gebouwd. Als mooie meisjes uitziende machientjes die op de berg Olympus de goden van spijzen voorzagen. De enige beschikbare apparaten die iets van een robot hebben, zijn de automatische veger in het zwembad (scheelt je overigens wel een half uur per dag), de grasmaaier Automower van Husqvarna en de stofzuiger Roomba van het Amerikaanse bedrijf iRobot. De grasmaaier maait alleen binnen een met draad afgezet gazon en als de kinderen een trapauto laten staan gaat hij daar omheen zodat die na een tijdje door gras overwoekerd is. Ook de stofzuiger drie miljoen exemplaren verkocht - veegt alleen en ruimt verder niets op. Hij meet wel of er stof ligt en als dat weg is stopt hij; alleen de allerlaatste versie valt niet meer van de trap. Het schijnt dat Honda en Toyota experimentele robots hebben die iets meer kunnen en die je koffie brengen zonder over een tafeltje te struikelen, maar de prijs is buiten het budget van de normale tweeverdiener. En die heeft juist een beetje extra hulp nodig. Er is dus nog veel te doen en daarom het advies: beste ingenieur, ga dit jaar nu eens niet naar Mallorca, de Alpen of de Veluwe, maar blijf thuis en ga een behoorlijke hulp in de huishouding uitvinden. De markt ligt voor je open! Jan Dekker, President KIVI NIRIA
25 juli 2009 - Bluebird Ornithologen onder ons weten dat de echte bluebirds niet in Nederland voorkomen, maar alleen in Amerika. We hebben echter een paar eigen Nederlandse bluebirds. Een ervan is de ijsvogel, een mooi blauw vogeltje met een fel oranje snavel. U kunt het vinden op een tak boven een beek of riviertje, scherp kijkend naar de visjes die hij met een felle duik probeert te vangen. Ondanks volte, vervuiling en verkeer doet de ijsvogel het uitstekend in Nederland en de laatste jaren is hij van ‘zeldzaam’ naar ‘plaatselijk vrij algemeen’ opgeschoven. Een tweede bluebird in Nederland is een project met deze naam, die door een aantal hoog technische bedrijven en TNO is opgezet. Bij de fabricage van chips spreekt men van front end, lithografie en back end. Front end wil zeggen het klaar maken van het silicium. Lithografie is de kern van de chipsfabricage, waarvoor ASML de machines maakt. Back end is het afwerken van de chips, zodat ze in ons mobieltje of pc passen. Dit afwerken omvat onder andere: lossnijden, schoonmaken, verbinden, in hars gieten en van contactpunten voorzien. Zoals iedereen weet, proberen we steeds meer informatie in een klein chipje te krijgen. Een ontwikkeling die hierin ook helpt, is het stapelen van de flinterdunne chips. Dit is op het ogenblik de grote nieuwe ontwikkeling in back end. Daarvoor zijn weer nieuwe technieken vereist zoals nauwkeurig stapelen, gaatjes boren en verbindingen maken. Voor alle genoemde stappen zijn machines nodig, in totaal achttien. Deze zijn er al en op een paar na worden ze door Nederlandse bedrijven gemaakt. Ze hebben alleen soms nog niet de nu vereiste nauwkeurigheid en zijn niet voldoende op elkaar afgestemd. Ruimte dus voor verbetering en voor verlaging van de kosten voor de klant. En dit is nu precies het project van deze hightech industrie en TNO. Nederland moet ook wel zijn best doen, want we zijn niet alleen in de wereld en in Californië en Taiwan is men ook druk bezig. Ondanks alle verhalen over te weinig ondernemerschap en te weinig initiatief, blijkt het goed mogelijk om met iets nieuws en nuttigs te komen op een veelbelovend hightech gebied. De biotoop of leefomgeving voor nieuwe initiatieven lijkt wel slecht, maar wie goed kijkt, ziet dat ondernemerschap net als de ijsvogel hier en daar wel degelijk opschuift van ‘zeldzaam’ naar ‘plaatselijk vrij algemeen’. Jan Dekker, President KIVI NIRIA
11 juli 2009 - Lectori salutem De lezer wordt gegroet. Dat is de gebruikelijke vertaling voor deze aanhef. In dit geval betekent het echter ook: groeten aan de lector. Het hoger beroepsonderwijs (hbo) heeft de laatste jaren grote veranderingen en verbeteringen ondergaan. Eén van de belangrijkste is het instellen van lectoren. Dit is uitgevoerd naar aanleiding van een idee in het jaar 2000 van Frans Leijnse, in die tijd voorzitter van de HBOraad. Lectoren kregen de taak om praktijkgericht onderzoek op te zetten in samenwerking met de docenten en het bedrijfsleven. Zij worden omringd door een zogenaamde kenniskring die deze bindingen ondersteunt en bewaakt. Het doel van de operatie is om de kennisontwikkeling en het onderwijs binnen het hbo te verbeteren en de band met het bedrijfsleven te versterken. Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap reserveerde € 32 miljoen per jaar. Een beoordelingscommissie onder leiding van Jan Franssen (Stichting Kennisontwikkeling hbo) heeft de kwaliteit van de lectoren en hun inbedding in hogeschool en bedrijfsleven bewaakt. Het is een groot succes geworden. Er zijn nu 400 lectoren en hun positieve invloed is duidelijk te merken. Ze hebben gezorgd voor een zeer gewenst nieuw elan binnen onze hbo’s. Onlangs zagen we hiervan een mooi voorbeeld. De Avans hogeschool in ’s-Hertogenbosch heeft een opleiding Offshore Technologie geïntroduceerd. Groot enthousiasme en dit jaar 55 inschrijvingen. De lector daar, Johannes Collette, organiseerde een congres waar zowel studenten als docenten, mensen uit het bedrijfsleven en offshore specialisten aanwezig waren. En niet de eerste de beste, de bazen van All Seas en IHC en onze eigen Ingenieur van het Jaar hielden inleidingen en toonden daarmee dat zij deze opleiding en aanpak belangrijk vinden. Studenten gaven presentaties over hun praktijkgerichte onderzoek, binnen bedrijven uitgevoerd en voor het grootste gedeelte direct praktisch toepasbaar. Alle deelnemers aan het congres waren enthousiast, wat ook te begrijpen is want offshore heeft door zijn enorme constructies en spannende projecten iets wat echte ingenieurs doet watertanden. Die dag zag je met eigen ogen hoe door goed georganiseerde samenwerking tussen hbo en bedrijven, een opleiding beter, praktischer en aantrekkelijker kan worden gemaakt. Je vraagt je af waarom een opleiding in offshore techniek in Den Bosch wordt gehouden, waar nauwelijks een schip kan aanmeren, laat staan een groot offshore platform. Het antwoord is dat zulk soort zaken maar voor een klein deel afhangen van de locatie en veel meer van het enthousiasme en het inzicht van een paar mensen. Terecht dus lectori salutem. Jan Dekker, President KIVI NIRIA
20 juni 2009 - Icesave Iedereen vraagt als je naar IJsland gaat of je dat doet om je spaarcenten terug te halen. Maar Icesave is failliet en dat is dan ook geen goede reden voor een bezoek. Je kunt er beter naar toe gaan om te genieten van natuur, stilte, vogels en, als je geluk hebt, walvissen. Voor wie geïnteresseerd is in duurzame energieopwekking is IJsland daarnaast een mooi voorbeeld van hoe je op fossiele brandstoffen kan besparen. Dat moet toch mogelijk zijn, zou je denken, want IJsland heeft water te over en het Mid-Atlantic Rif, waar de tektonische platen van Amerika en Eurazië uit elkaar wijken, levert veel vulkanische activiteit. Dus daar moet je toch makkelijk iets mee kunnen doen. Zoals altijd is de praktijk lastiger dan de theorie. Er zijn stuwdammen en die leveren voldoende energie voor de bevolking en een paar extra aluminium fabrieken, maar nieuwe stuwdammen worden zelfs daar niet met open armen ontvangen. De vulkanische activiteit doet weliswaar geisers hoog in de lucht spuiten maar om daar een constante, schone stoomtoevoer uit te winnen is niet zo eenvoudig. Ga maar eens kijken in het Krafla geothermisch krachtstation in het noorden van het land. Dat werd al in 1974 gebouwd en er zijn flinke investeringen gedaan in boringen plus de aanleg van pijpen, stoom/waterscheiders en natuurlijk in turbines. Maar ondanks 35 jaar ervaring, zijn er nog steeds problemen. Zo waren er in de periode van 1975 tot 1984 regelmatig vulkanische erupties, zodat er van stroomopwekking niet zo erg veel terecht kwam. Daarna ging het iets beter, maar je hoeft daar maar rond te lopen of je ruikt direct de zwavelwaterstof die overal uit de grond komt en die een groot corrosierisico geeft. De oververzadiging van de stoom met carbonaten veroorzaakt allerlei aanslag en vervuiling. Dit alles heeft ertoe geleid dat men jarenlang op halve kracht draaide: 30 MW in plaats van 60 MW. Ook vandaag ligt één van de turbines open voor reparatie en schoonmaak. Mitsubishi, dat toch meer dan dertig geothermische centrales heeft geplaatst, ontdekt elke keer weer aparte, locatiegebonden bijzonderheden. Een bezoek toont overduidelijk, dat ook schijnbaar voor de hand liggende, ‘gratis’ energieopwekkingskansen in de praktijk behoorlijk duur en gecompliceerd zijn en veel werk vereisen. Jammer, maar tegelijk fijn, want het is een extra bewijs dat er voor ingenieurs nog jaren werk is om de technische problemen van alternatieve energieopwekking op te lossen. Laten we dus onze borst maar nat maken. Eventueel zelfs met ijswater. Om energie te ‘icesaven’, moeten we kennelijk ook een flink deel van onze eigen energie bewaren. Jan Dekker, President KIVI NIRIA
6 juni 2009 - Vrijheid, Gelijkheid en Zusterschap Met de slogan ‘Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap’ in de Franse Revolutie klonk de roep om een werkelijke verandering. Dat gebeurde ook: adel en clerus verloren hun almacht en het gewone volk kreeg eindelijk iets te zeggen. Het ging niet vanzelf en het heeft nog honderdvijftig jaar geduurd tot het socialisme de arbeiders echt invloed gaf. Vrijheid kwam langzaam, gelijkheid nog trager en broederschap? Broederschap misschien een beetje, maar zusterschap voorlopig nog niet. Het algemeen kiesrecht, ook voor vrouwen, werd in Nederland pas in 1922 ingevoerd. Dat was weliswaar 29 jaar na Nieuw-Zeeland, maar 26 jaar vóór België. We vonden en vinden dat we het zo slecht nog niet deden op dat gebied. Dat zeggen we tenminste zelf en we kijken met afschuw naar achterlijke landen in Afrika en het Midden-Oosten, waar vrouwen gesluierd moeten lopen en geen auto mogen rijden. Nee, dan Nederland. Hier zijn vrouw en man echt gelijk. Of niet soms? Nou dat valt nog dik tegen. In sommige vakgebieden, zoal medicijnen, rechtelijke macht en zorg breken de vrouwen door, maar in technische vakken lijkt de gelijkheid nog nergens op. We lopen achter op de Scandinavische landen, Duitsland en Frankrijk. Op de drie technische universiteiten ligt het percentage vrouwelijke studenten op twintig procent en het stijgt niet. Bij de technische hbo-studies is het nog lager. In Spanje en Italië ligt dit percentage op veertig. Vrouwen starten wel een wetenschappelijke carrière, maar komen voor slechts een paar procent in de hogere niveaus en in het management van bedrijven zijn het bijna allemaal mannen die de dienst uitmaken. Binnen KIVI NIRIA is het helaas niet veel beter. Er zijn maar 1200 vrouwelijke leden en ze zeggen sneller het lidmaatschap op omdat het kennelijk voor hen niet aantrekkelijk en gezellig genoeg is. Zonde, jammer en ongezellig. Nu hebben we het geluk dat de Ingenieur van het Jaar 2008 een vrouw was, Saskia Rijtema, en tot mijn grote blijdschap is kortgeleden het vrouwennetwerk binnen KIVI NIRIA opgericht. Er zijn al tachtig aanmeldingen. Is dat dan nodig? We zijn toch al allemaal gelijk? Waarom apartheid? De cijfers wijzen uit dat we iets moeten veranderen. Het moet ook leuk zijn voor onze vrouwelijke collega’s. De techniek zelf verandert van grofstoffelijk naar fijner, maar kennelijk loopt onze technische omgeving achter. Het is alleen maar toe te juichen als de ‘Bastille’ van KIVI NIRIA aan de Prinsessegracht in Den Haag wordt bestormd door vrouwelijke ingenieurs. We hebben dubbel geluk als ze er nog iets van overeind laten staan ook. Jan Dekker, President KIVI NIRIA
30 mei 2009 - Veiligheid en privacy Internationaal Recht, Vrede en Veiligheid is het gebied waarop de stad Den Haag zich profileert in de wereld. Onlangs is een rapport verschenen met het voorstel om de activiteiten op dit terrein te versterken en te coördineren in een nieuw ‘Institute for Global Justice’. De ongeveer twintig organisaties in Den Haag werkzaam op dit gebied hebben het plan om daarbinnen nauw samen te werken om beter in staat te zijn de vragen van de éénentwintigste eeuw tegemoet te treden. Het unieke van Den Haag is dat het naast de vooraanstaande positie op internationaal juridisch gebied beschikt over veel instituten op het gebied van veiligheid. Denk aan TNO, de TU Delft, het Nederland Forensisch Instituut en HCSS. Dit geeft Den Haag een voordeel ten opzichte van Genève, Wenen en Oslo. Via veiligheid komen de ingenieurs binnen op dit oorspronkelijk voornamelijk voor juristen gereserveerde gebied. Dit leidt tot interessante combinaties en kruisbestuiving. Eén van de discussieonderwerpen is de inbreuk die allerlei veiligheidsmaatregelen kunnen maken op de persoonlijke levenssfeer. De techniek is al veel verder dan men zich realiseert. Via ons mobieltje, onze TomTom, onze betaalkaart en OV-chipkaart is veel van ons leven te traceren. Daarbij komen dan nog de overal opgestelde videocamera’s. Onlangs toonde het achtuurjournaal de gedragingen van een stier die was binnengeslopen in een Ierse supermarkt. We konden alles zien, maar dat geldt niet alleen voor die stier, maar ook voor onszelf. Tot mijn verbazing blijkt uit een studie van het Rathenau Instituut dat de meeste mensen het helemaal niet erg vinden dat hun gedragingen worden gevolgd. 75 procent vond het goed als alle gegevens van de OV-chipkaarten aan de politie worden gegeven om misdadigers op te sporen. Er lijkt een verandering op te treden van ‘Big Brother’ uit 1950, die jou bespiedt en bewaakt en die alles van jou weet, een angstaanjagend vooruitzicht, naar het ‘Big Brother’ van de televisie dat alles toont en waar velen heimelijk aan mee zouden willen doen. “Er is een camera op mij gericht, dus ik ben bang” verandert in “Er is een camera op mij gericht en dus ik besta”. Interessante maatschappelijke gevolgen van de techniek. De ingenieur betreedt zo het terrein van juristen en zelfs van gedragspsychologen. Goed, want daar kunnen ze zeker een bijdrage leveren en het is in lijn met het T-profiel van de ingenieur van de toekomst: diep op technisch gebied, maar daarnaast breed qua belangstelling voor andere disciplines en midden in de maatschappij. Jan Dekker, President KIVI NIRIA
9 mei 2009 - Snoerloos Het is onverstandig om op Schiphol de winkel Gadgets binnen te lopen. Ze verkopen er alleen maar prullaria zoals kuchende asbakken en pratende ruimtemannetjes. Het is nog onverstandiger om daar wat te kopen, maar als het een plastic plantje is dat zijn twee blaadjes laat wapperen (9,90 euro), dan heb je tenminste nog een voorbeeld van de komende snoerloze maatschappij. Het begint pas na twee dagen te irriteren. In de zon klappert het fanatiek maar gelukkig, ’s nachts staat het stil. Niets bijzonders. Er zijn al honderden op zonlicht werkende apparaten: zaklantaarns, stoplichten of waterpompjes op geïsoleerde plaatsen en lampen voor ontwikkelingslanden. Maar het blijven allemaal gadgets of producten voor een heel specifieke markt. Waarom niet onze gewone apparatuur als laptops, mobieltjes en koffiezetters draadloos opgeladen? Terwijl we telefoongesprekken, televisieprogramma’s en hele webpagina’s via de ether versturen, lijkt het op die manier verzenden van energie maar niet te lukken. Men is er al decennia lang mee bezig, maar zonder veel succes. De eerste bedrijven, zoals Splashpower, die hier hun toekomst aan verbonden, zijn inmiddels failliet. Maar er begint nu wat te komen. Een ‘Wireless Power Consortium’ van Philips, Sanyo en Texas Instruments ontwikkelt standaarden, waarmee alle apparatuur op dezelfde platte platen opgeladen kan worden. Het principe is elektromagnetische inductie waarbij een veld uit de plaat in een spoeltje binnen het apparaat stroom opwekt die de batterij oplaadt. Je moet alleen jouw apparaat wel op die plaat leggen. Geen stekker dus. Dat is een voordeel, maar helemaal vrij ben je niet. Er is ook al een aanrecht in de handel waarop keukenapparaten overal waar je ze neerzet worden opgeladen, maar dat is nog een beetje buiten de budgettaire mogelijkheden van u en mij. Zonlicht is niet aldoor en overal aanwezig, dus experimenteert men ook met lasers en sterke radiogolven die onze apparaten constant bijladen. Dat is natuurlijk de uiteindelijke oplossing, maar het nadeel is dat de kracht en veldsterkte boven de voor mensen veilige grenzen liggen. Alleen voor heel korte afstanden tot 1,5 meter kan het nu zonder risico. Het wordt tijd dat eens wat meer ingenieurs zich storten op dit duidelijke manco van onze huidige apparatuur. Soms is een oplossing niet zo simpel en is het dus goed mogelijk dat we nog een hele tijd het snoer moeten volgen dat ons leidt naar de snoerloze maatschappij. In de tussentijd blijft die rommelige kluwen onder ons bureau helaas nog even liggen. Jan Dekker, President KIVI NIRIA
25 april 2009 - Interessante tijden De Chinese vervloeking ‘ik hoop dat u in interessante tijden zult leven’ gaat zeker op voor vandaag. We hebben nu een financiële en economische crisis maar we hadden eerder ook een klimaatcrisis, een watercrisis en een energiecrisis. We kunnen het woord crisis niet meer horen. Maar als je nu niet over de crisis schrijft, word je helemaal niet serieus genomen. De afgelopen tijd heeft onze kortetermijngerichtheid ons belemmerd voldoende te denken aan duurzaamheid in ruime zin. We hebben een aantal problemen niet goed aangepakt. Het klimaat, de energievoorziening, het waterverbruik, de bevolkingstoename en de verdeling van de welvaart over de wereld. Afgezien van idealisme zegt ons gezonde verstand dat we daar wat aan moeten doen, anders komt er gedonder en dan krijgen we er allemaal last van. Twee dingen zijn vereist. Ten eerste de praktische, technische mogelijkheden om de problemen aan te pakken. Naast medici zijn daar vooral technici en praktische mensen voor nodig. Ten tweede moeten die mensen ook de kans krijgen van politiek, kerk en andere maatschappelijke instellingen. We weten intussen, dat als deze laatste groepen zich terugtrekken en alles aan de uitvoerders overlaten, het een grote rommel wordt. Nee, de politiek zou ervoor moeten zorgen dat er richting en leiding komt voor de praktische acties en dat wij (de burgers) enthousiast worden om die problemen nu eens echt aan te pakken. Wat hierbij kan helpen is dat praktische mensen, en ingenieurs horen daar zeker bij, zich wat actiever met politiek gaan bezig houden. Onhaalbaar, luchtfietserij zult u zeggen; we hebben – zeker nu – wel iets anders aan ons hoofd! Maar dat is het nu net. De huidige crisis is zo ingrijpend dat die ons verplicht om niet alleen het financieel-economische systeem weer op te bouwen (in hopelijk iets verbeterde staat), maar ook om onze gerichtheid en onze aanpak aan te passen, zodat de kans groeit om de echte problemen van de wereld op te lossen. Is ook dit allemaal irreëel idealisme? Misschien, maar er is de laatste tijd wel een andere sfeer ontstaan. Natuurlijk zijn enorme inzet en druk vereist om meer lange termijn, duurzaam en internationaal te gaan handelen, maar het is uitdagend genoeg om aan te beginnen. Zeker voor technici, die de aanpak van reële problemen zal aanspreken. Is het u opgevallen dat bankiers en economen niet in het verhaal voorkomen? Als die weer met beide benen op de grond staan, willen ze misschien best meedoen. Jan Dekker, President KIVI NIRIA
11 april - Unputdownable Dit was de recensie in the Guardian van het boek van Dava Sobel, ‘Galileo’s Daughter’. Dava heeft twee technisch historische boeken geschreven. Alle twee uitstekend leesvoer voor ingenieurs. Het eerste, de bestseller ‘Longitude’, beschrijft de strijd van de Engelsman Harrison om een klok te maken nauwkeurig genoeg om een schip zijn plaats op de oceaan te laten bepalen. Het tweede is gebaseerd op een aantal bewaarde brieven die Galileo’s dochter, Maria Celeste, vanuit het klooster aan haar vader schreef. De brieven getuigen van een grote wederzijdse liefde en waardering tussen vader en dochter en zij geven een pakkend beeld van het harde leven in het begin van de zeventiende eeuw in Italië. En passant komt het grote wiskundige en technische vernuft van Galileo naar voren en zijn gave om theorieën op experimenten en waarnemingen te baseren. Deze ingenieursaanpak was toen echt revolutionair. Door met zijn zelfgemaakte telescoop zonnevlekken, de manen van Jupiter en de belichting van Venus te bekijken kreeg hij steeds meer aanwijzingen dat de aarde om de zon draait en niet andersom. Dit bracht hem in conflict met de katholieke kerk die de aarde als middelpunt zag. De verdere geschiedenis is bekend. De diepgelovige Galileo werd naar Rome ontboden, werd door de inquisitie veroordeeld, moest zijn theorieën afzweren en mocht niet meer met andere wetenschappers praten. Zijn belangrijkste boek kwam op de index, de lijst van verboden boeken. Nog steeds wekt deze geschiedenis sterke emoties bij de lezer op. Het is wat makkelijk om alleen de kerk de schuld te geven. Er was een groot, conservatief deel van de maatschappij dat niets moest hebben van nieuwe gedachten. Bovendien heeft de katholieke kerk al in 1822 toegegeven dat de aarde misschien wel om de zon draait en in 1992 (sic!) erkend dat Galileo gelijk had en dat wetenschap en technologie een grote bijdrage kunnen leveren zonder dat ze in conflict met het geloof hoeven te komen. Ach, was dat maar wat eerder gebeurd. Als de maatschappij wat minder conservatief en bang voor veranderingen was geweest, had de wetenschap zich heel wat sneller kunnen ontwikkelen met alle gunstige gevolgen voor de mens. Gelukkig gaat dat vandaag beter, maar volmaakt is het nog zeker niet. Ook nu bestaat er nog veel weerstand tegen verandering en zijn er allerlei onnodige en gevaarlijke beperkingen voor technologie en wetenschap. Dat zal men ons later niet in dank afnemen. We moeten tegen die beperkingen blijven vechten. Een grote troost is gelukkig dat het menselijk vernuft evenals Galileo en het boek van Dava Sobel, unputdownable is. Jan Dekker, President KIVI NIRIA
28 maart 2009 - KIVIpedia Techniek en wetenschap staan te ver van de wereld. Iedereen brult dat en we praten elkaar allemaal na met zulke uitspraken. Straks beginnen we het ook nog te geloven. Overheid, universiteiten, NWO en het Platform Bèta Techniek proberen er wat aan te doen met veel geld
maar ogenschijnlijk met matig succes. Toch zijn techniek en wetenschap gewoon onderdelen van het leven. Niet alleen van ‘ver van mijn bed zaken’, maar net zo goed van onze dagelijkse beslommeringen. Er verandert gelukkig wel degelijk iets. Grotere bèta instroom, betere en interessante televisieprogramma’s en een onvoorstelbaar succes van bijvoorbeeld Wikipedia waar, zoals we allemaal weten en wekelijks gebruiken van maken, gewone mensen kennis bijeenbrengen voor andere gewone mensen. Daar ligt misschien de oplossing voor de afstand tussen techniek en wetenschap en de wereld. In deze crisistijd hebben de Universiteit Eindhoven en TNO het idee om van mensen zonder werk extra wetenschappers te maken. Leuk, maar wat te denken van parttime wetenschappers? Naast je (parttime) werk doe je ook nog wat wetenschappelijk werk en onderzoek. Je hebt toch geen volle baan meer en dan kun je de rest van de week plezierig, interessant en nuttig besteden. Dat lijkt onmogelijk, maar Huijgens en Laplace die dat principe ook toepasten, hebben toch geen onaardige dingen ontdekt. Een modern voorbeeld is Henny van Arkel uit Heerlen, een 25-jarige lerares die als getalenteerd amateursterrendeskundige deel nam aan het Galaxy Zoo programma en een tot dan toe onbekend blauwgroen licht waarnam. Ze noemde dat een voorwerp en nu worden aan ‘Henny’s voorwerp’ hele astronomische congressen gewijd. Het blijkt overigens een populaire bezigheid als je bedenkt dat ruim honderdduizend mensen meededen aan het onderzoek om vogels te tellen. Dat is nog eens ‘open source’ onderzoek! Je zou een paar vragen of een paar stukken onderzoek op internet moeten zetten en oplossingen of bijdragen vragen van ieder die dat maar wil. Veel mensen vinden het fijn en stellen er een eer in om met hun ideeën anderen te helpen. Een aardig prijsje voor goede bijdragen kan helpen om mensen die aarzelen over de streep te trekken. Zou het een idee zijn om de 3TU Federatie, de HBO raad en KIVINIRIA dit eens samen te laten uitwerken? Er is al een prijzenpot van 10.000 euro. Ik ben ervan overtuigd dat dan zal blijken hoe enorm veel amateurwetenschappers ons land telt. Misschien wordt dit KIVIpedia een groot succes. Jan Dekker, President KIVI NIRIA
14 maart 2009 - Provincies Gisteren ben ik in Zuid-Holland geweest. En niet alleen dat, ik ben ook nog door Utrecht gekomen! Dat is een heel avontuur. Nog maar vijfhonderd jaar geleden voerden Utrecht en Noord-Holland oorlog over het stukje land naast ons huis. En nu durven we zomaar naar deze vreemde gebieden te reizen. Gelukkig zag ik bij terugkomst weer de borden ‘Utrecht wenst u goede reis’ en ‘Welkom in Noord-Holland’ en daarna gaven de hectometerpaaltjes elke honderd meter aan dat ik in Noord-Holland was. Dat geeft toch een veilig gevoel. Denk nou niet dat ik dit ironisch bedoel. Ik rij vrijwel elke dag naar Zuid-Holland, maar ik ga dat heus niet openlijk bekennen. Dat zou wel eens heibel kunnen geven. Per slot van rekening is de eenheid van de provincies ook maar vierhonderd jaar oud en nog steeds broos. We kunnen in deze moeilijke tijden maar beter vertrouwen op ons eigen land. Noord-Holland bedoel ik natuurlijk. Er is een beweging in de maak met de slogan ”Koop Noord-Hollandse waar, dan helpen wij elkaar”. Goudse kaas komt er bij ons niet meer in, alleen nog maar Edammer. De Haagse hopjes zijn vervangen door Hoornse koeken en binnenkort rijden we niet meer op benzine uit Pernis, maar op Haarlemmer olie. Je kunt maar beter vertrouwen op je eigen provinciegenoten. Ik ben dan ook een groot voorstander van een eigen Noord-Hollandse bank. Het begin was er, het liep allemaal uitstekend tot de IJslandse beleggingen roet in het eten gooiden, maar we kunnen best opnieuw beginnen met het geld van de verkoop van Nuon. Oh nee, dat mogen we nooit uit handen geven, want als dat onder Gelderland valt, dan sluit die provincie direct de stroom af in Noord-Holland als er een tekort is. Het bovenstaande toont maar weer eens aan hoe onmisbaar de provincies zijn en hoe verlaten en ontheemd wij ons zouden voelen als we die moesten missen. Het is belangrijk dat we onze unieke identiteit behouden. Niet opgaan in een groter geheel! Nederland is veel te ver weg, laat staan dat we over Europese eenheid spreken. Eigen provincie eerst! De globalisering sloeg ook toe bij ons, maar gelukkig brengt de crisis ons weer bijeen. Ik ga de tol bij Hollandse Rading restaureren en we moeten toch eens goed nadenken of de afdeling Noord-Holland wel lid wil blijven van KIVI NIRIA. Jan Dekker, President KIVI NIRIA
28 februari 2009 - Somber en toch een beetje optimistisch Donderdagavond. In Nieuwspoort Den Haag, het centrum voor journalisten en politici, was de zogenaamde ‘Industriepoort’. Een bijeenkomst georganiseerd door FME en KIVI NIRIA om bedrijfsmensen en politici bijeen te brengen. Zoals altijd waren er veel lobbyisten en consultants, maar dit keer wat meer zakenmensen en kamerleden dan gewoonlijk. Dat kwam waarschijnlijk door de spreker Hans Wijers, oud-minister en nu baas van AkzoNobel. Hij beschreef de crisis waar we nu inzitten. Daar kon je niet echt vrolijk van worden. We weten het allemaal uit de kranten, maar de cijfers die hij gaf over de dalende omzet van bedrijven, over de ontslagen en over de krimp van de economie in verschillende landen waren angstaanjagend. De kans op een korte recessie is al verkeken. Het wordt of een lange recessie, of een depressie van tien jaar zoals in Japan of door allerlei sociale onrust nog erger. De toehoorders hoopten maar op het eerste van deze drie. Daarna gaf Hans Wijers aan wat er ons nu naar zijn mening te doen staat. Het Financieele Dagblad heeft er ook al over bericht. Wijers deed dat niet in wollige politieke taal, maar met heel concrete duidelijke voorstellen. Een krachtige snelle redding van de banken en het financiële systeem, geen protectionisme, maar samenwerken om wereldwijd de economie te stimuleren. De pensioenfondsen wat meer tijd geven om hun ratio’s te halen, een deel van de verstorende nieuwe IFRS boekhoudregels weer afschaffen en goed nadenken over de rol en invloed van aandeelhouders die hun aandelen een flinke tijd zouden moeten ‘houden’ en niet alleen maar verhandelen of hedgen. Ook over bonussen had hij een duidelijke mening: aanvaardbaar als men echt presteert, maar niet uitbetalen als er niet geleverd wordt. Natuurlijk zijn niet alle voorgestelde maatregelen meteen uit te voeren, maar het verhaal bracht één boodschap heel duidelijk over: de crisis is niet meer volledig te voorkomen. Als je in de ellende zit, zoals wij nu zo langzamerhand allemaal, dan moet je snel concrete maatregelen nemen. Niet te lang zeuren of polderen, maar die dingen doen, waarvan wij eigenlijk allemaal al aanvoelen dat ze verstandig zijn en moeten gebeuren. Soms is het goed een ingewikkelde situatie in enigszins simplistische duidelijke termen te beschrijven. Dat geeft richting en hoop. Zo kwam het dat de bezoekers ondanks een heel sombere boodschap toch met wat meer optimisme naar huis gingen. Jan Dekker, President KIVI NIRIA
14 februari 2009 - Rijk aan CO2 De atmosfeer wordt rijker aan CO2. Dat kunnen we dagelijks in de krant lezen, samen met alle mogelijke nadelige gevolgen en risico’s. Maar kunnen wij er zelf ook rijk aan worden? Ja! Richard Branson, de excentrieke Engelse ondernemer van de Virgin Group heeft een prijs van 25 miljoen dollar uitgeloofd voor een methode die de overmaat CO2 uit de atmosfeer kan halen. Kijk, dat is nog eens prijzengeld. Velen zijn dan ook aan het werk om een wereldprobleem op te lossen, maar misschien ook met een schuin oog naar de prijzenkast. Een leuk voorbeeld is ELCAT, een samenwerking van Italianen, Fransen, Duitsers en Grieken. Zij hebben een reactor gebouwd, die onder huiskamercondities (kamertemperatuur en één atmosfeer) CO2 direct omzet in koolwaterstoffen. Ze gebruiken koolstof nanobuisjes met platina als katalysator. Uit de proefopstelling komen nog maar een paar druppeltjes, maar het werkt. Wie weet, straks staat er naast een kolencentrale een CO2 afvanginstallatie waar je meteen je auto kan volgooien. Er zijn vele groepen in de race. Twee daarvan maken kunstbomen met halfgeleiderblaadjes of een absorberende coating die CO2 direct omzetten in zuurstof en koolwaterstoffen. Daarnaast heeft Greenfield Technologies een speciale alg gevonden die CO2 eet en een soort benzine afgeeft. Een proeffabriek voor 350.000 ton olie wordt gebouwd. Tenslotte heeft men (her)ontdekt dat een bepaald soort gesteente, peridotite, snel CO2 kan opnemen door de vorming van carbonaten. Normaal komt peridotite alleen voor op minstens 20 km diepte, maar op sommige plaatsen brengen de tectonische bewegingen het dichter bij de oppervlakte zoals in de woestijn van Oman. Door daar een pijp van 5 km de grond in te boren en het gesteente wat te laten barsten met een paar explosies, zouden we in theorie alleen al daar 10% van de werelduitstoot aan CO2 kunnen absorberen. Niets van opslaan in zoutkoepels; gewoon de grond in pompen en het verdwijnt vanzelf. Het spreekt voor zich dat al deze oplossingen niet zo eenvoudig zijn. Alleen al de pijp naar de Oman woestijn is een beetje lang en duur. Toch zijn er kennelijk veel mogelijkheden en kansen. Verbluffend en verheugend om te zien dat als er een echt probleem is, ook oplossingen worden bedacht. Eén ervan zal zeker lukken. De behoefte van onderzoekers en technici om de wereldproblemen op te lossen is enorm en ook een financieel lokkertje blijkt niet negatief te werken. Jan Dekker, President KIVI NIRIA
31 januari 2009 - Literatuur De Avond van de Wetenschap. Een stijlvol diner met als thema Darwin. Hij werd vanuit allerlei invalshoeken belicht. Aan mijn tafel wetenschappers, bedrijfsmensen, communicatiespecialisten en Mary Kemperink, hoogleraar literatuur in Groningen. Zij vertelde dat in de negentiende eeuw veel schrijvers de theorieën van Darwin gebruikten in hun romans, vaak om hun eigen gedachten te promoten. Hun reacties waren afwijzend, zoals die van dominee ter Haar, pessimistisch bij Couperus of utopistisch socialistisch bij Gorter. Het gevolg was dat de evolutieleer werd besproken op een manier die voor een groot publiek toegankelijk en begrijpelijk was. Het werd deel van het gewone leven. Een volgend onderwerp aan tafel was de vraag wie wel eens literatuur las. Behalve Mary vrijwel niemand. Daar had men helaas geen tijd voor. Er waren zoveel wetenschappelijke of zakelijke artikelen te lezen, dat alle tijd thuis, in de trein en in het vliegtuig daardoor in beslag werd genomen. De enige aan tafel die al gepensioneerd was, bekende dat hij onder de goede invloed van zijn vrouw de laatste jaren wel twee of drie romans las. Als hij in gedachten terugkeek, herinnerde hij zich eigenlijk meer van die romans dan van alle artikelen die hij ook had gelezen. Misschien een idee om voor de verspreiding van inzicht over nieuwe ontwikkelingen gebruik te maken van de literatuur. De ontdekking van de hemel van Harry Mulisch kan als voorbeeld dienen. We zoeken alleen nog een paar moderne Jan Terlouw’s die technische kennis en wetenschappelijk inzicht combineren met een schrijverstalent. Allen waren het er over eens dat de wetenschap niet alleen de taak heeft om kennis onder de selecte groep van gelijkgestemden te verspreiden, maar ook op een aansprekende manier onder een groot publiek. Daarbij kun je beter gebruik maken van communicatiemiddelen die emoties oproepen zoals romans, soaps en toneel dan van gepopulariseerde wetenschappelijke artikelen. De combinatie van inhoud en emotie blijft langer hangen. Ethische vragen en begrip komen dan beter, sneller en vooral breder naar voren. Hopelijk krijgen we dan betere discussies dan zoals we bij gentechnologie hebben meegemaakt. Dat is nodig ook, want voor CO2 opslag, nanotechnologie, mensverbetering, biotechnologie en neuroscience kun je er op wachten dat er een discussie tussen doven losbarst als we niets doen. Alleen een actieve mensverbetering met behulp van nano-, bio- en neurotechnologie zou misschien een alternatief kunnen zijn. Maar dat is op korte termijn onwaarschijnlijk. Tot die tijd moeten we het maar doen met inschakeling van ‘oude’ methodieken. Jan Dekker, President KIVI NIRIA
17 januari 2009 - Mijn schoonvader Mijn schoonvader was ‘elektriciteitsboer’. Dat was in de tijd dat stroomvoorziening als een belangrijke maatschappelijke taak werd gezien en in hoog aanzien stond. Er was een deftige VDEN, Vereniging van Directeuren van Elektriciteitsmaatschappijen in Nederland, die veiligheid en zekerheid van stroomlevering hoog in het vaandel had staan. Wij als schoonzoons vonden dat er misschien wel wat veel overcapaciteit was opgesteld en dat het dus een beetje duur was en wel wat efficiënter kon, maar we durfden dat nauwelijks te zeggen. De laatste decennia is het meer in de mode gekomen om ook infrastructuren scherp op rendement te berekenen, zoals alles op financieel rendement en shareholders value wordt beoordeeld. Goed om ook die kant te benadrukken, maar met name de laatste maanden weten we dat ook dát nadelen heeft. Wie in Afrika heeft gewoond op een plaats waar je soms maar een paar uur stroom per dag had, kan de nadelen van beperkte infrastructuren volmondig bevestigen. Ook de dagelijkse filerijders kunnen hierover meepraten. En herinnert u zich nog hoe je vóór de privatisering van KPN maanden moest wachten op een telefoonaansluiting en wat voor ellende en economische schade dat veroorzaakte? De aanwezigheid van een sterke infrastructuur met enige overcapaciteit is een groot voordeel en geeft zekerheid en groeimogelijkheden aan de economie. Dit geldt voor het elektriciteitsnet, wegen, spoorwegen, luchthavens, kanalen, ICT netwerken en nog veel meer. De rivier de Rijn maakte de haven van Rotterdam mogelijk en het datanetwerk rond de Watergraafsmeer was de basis voor een grote ICT activiteit rond Amsterdam. Zoals ik vroeger heb geleerd, winnen ‘the fattest and the fittest’ in de internationale concurrentiestrijd. Daarom moet je zorgen dat je ook op infrastructuurgebied voldoende ‘fat’ bent. Nederland heeft een paar goede netwerken, maar de investeringen in sommige daarvan zoals wegen en elektriciteitsnetten, zijn de laatste jaren achtergebleven door andere financiële prioriteiten. Dat is levensgevaarlijk als een land een sterke positie als knooppunt wil innemen. Het jaarthema van KIVI NIRIA voor 2009 gaat over de ‘hub’ of knooppuntpositie van Nederland. Het onderwerp van de onderliggende infrastructuur en de netwerken zal daar ook zeker ter sprake komen. Het ontwerpen, bouwen en onderhouden van goede ruime netwerken is voor een groot deel ingenieurswerk. Aan ons dus om het belang hiervan te onderstrepen en om te zorgen dat ze goed op orde zijn. Misschien had mijn schoonvader achteraf toch wel gelijk. Jan Dekker, President KIVI NIRIA
