12.1 Algemeen gebruik

Visie en ontwerp

61

Op basis van voorgaande analyse zal nu voor de Grote Kerk een toekomstrichting worden uitgezet. Deze toekomstrichting zal zoveel mogelijk recht doen aan de uitgangspunten en gebaseerd zijn en reageren op de in de analyse geconstateerde zaken. De opbouw van deze toekomstrichting is ook weer meerdimensionaal: het gebouw en de ruimte, het gebruik, de organisatie en de financiën komen alle aan bod. We hebben geprobeerd de visie en het ontwerp ‘objectiveerbaar’ te houden. Het gebruik valt te splitsen in het algemeen gebruik en het kerkelijk gebruik. Allereerst zal in dit hoofdstuk het algemeen gebruik worden belicht. Vervolgens zal bekeken worden welke kerkelijke modellen er in de Grote Kerk mogelijk (en wenselijk) zijn.

Algemeen gebruik 62

Algemeen gebruik kan in een aantal soorten van gebruik worden opgesplitst, te weten toeristisch gebruik, cultureel gebruik, muzikaal gebruik, zakelijk gebruik en overig gebruik. Per soort algemeen gebruik wordt een aantal mogelijkheden geschetst. Al deze mogelijkheden hebben als uitgangspunt dat zij naast een vorm van kerkelijk gebruik kunnen plaatsvinden.

12.1 Algemeen gebruik

Toeristisch gebruik Voor toeristisch gebruik biedt de Grote Kerk in ieder geval de volgende mogelijkheden: - het gebouw biedt door haar plek in de stad een uitstekende uitvalsbasis voor ‘Startpunt Zwolle’: dit is de logische plek voor toeristen en dagjesmensen om informatie over de stad en haar geschiedenis te krijgen. Deze rol nam oorspronkelijk de VVV in de Hoofdwacht in, maar is sinds enige tijd opgenomen in Boekhandel Waanders in de Broerenkerk. Over deze locatie bestaat bij bezoekers van Zwolle onvrede en Waanders is zelf nog niet tevreden met de invulling. - de kerk zelf is een rondleiding meer dan waard - de beeldengroep zal vanaf 2014 een publiekstrekker vormen - een rondleiding boven de gewelven langs (onder de kap) is spannend en bijzonder en biedt prachtig uitzicht over de stad (buiten) - het beklimmen van het Noorderportaal biedt prachtig uitzicht over de stad - het gebouw biedt prachtige mogelijkheden voor permanente of tijdelijke exposities en / of tentoonstellingen - de ontstaansgeschiedenis van de kerk vormt een peiler onder de geschiedenis van Zwolle: dit kan - samen met bijvoorbeeld het Historisch Centrum Overijssel - worden uitgebuit. - restauratie van de balgen van het Schnitgerorgel biedt de mogelijkheid voor activiteiten door een orgeltrappersgilde. - de strook met ruimten aan de Grote Markt biedt kansen voor een ‘kathedraalshop’ (naar Engels voorbeeld). Het exacte assortiment zal nader moeten worden bepaald.

12.1 Toeristisch gebruik

63

Kathedraalshop (Nieuwe Kerk Delft)

Cultureel gebruik - de beeldengroep zal veel nieuwe bezoekers trekken - exposities in samenwerking met Museum De Fundatie of het Stedelijk Museum Zwolle - tentoonstellingen (vast of tijdelijk) - culturele lezingen - arrangementen met HCO, Museum De Fundatie, het Stedelijk Museum bieden veel kansen voor de Grote Kerk. Er liggen ook veel onderlinge aanknopingspunten - congressen - symposia - evenementen

12.1 cultureel gebruik 64

Tentoonstelling World Press Photo (Oude Kerk Amsterdam, 2013)

Muzikaal gebruik

- concerten - kamerconcerten (consistorie, boven Noorderportaal) - orgelconcerten - kleedruimte musici - uitvoeringen - cd-opnames - tv-opnames - arrangementen - combikaarten met andere instellingen

12.1 muzikaal gebruik 65

Zakelijk gebruik - vergaderen - bedrijfsjubilea / -feesten - bijeenkomsten / congressen - symposia - lezingen - evenementen - recepties

12.1 zakelijk gebruik

66

Vergaderruimte (Bovenkamer Jacobikerk Utrecht)

Overig gebruik

- private dining (boven het Noorderportaal, consistorie) - catering - receptie (bruiloft, jubileum) - rouw- of trouwdiensten / -locatie - evenementen - scholen (diploma-uitreiking, jaaropening) - gemeente Zwolle (nieuwjaars-)receptie) - extern kerkelijke verhuur - vergaderen

12.1 overig gebruik

67

Sfeerimpressie Kamer boven Noorderportaal

De noodzaak voor nader onderzoek naar het mogelijk toekomstig kerkelijk gebruik wordt versterkt door het aangekondigde vertrek van de Grote Kerkgemeente uit de Grote Kerk naar de Jeruzalemkerk. De Grote Kerkgemeente (wijk 2) belegde tot september 2013 iedere zondagmorgen en op de oneven zondagen van de maand in de avond een dienst in de Grote Kerk. Met het verdwijnen van deze diensten is er geen sprake meer van een viering in de Grote Kerk op zondagochtend. De huidige vesper-, cantate- en Gaandewegdiensten op zondagmiddag zullen in principe gewoon behouden blijven in de nabije toekomst (het ‘huidige gebruik’).

68

Het voordeel van deze nieuwe situatie kan zijn dat er meer ruimte ontstaat voor nieuwe, bredere kerkelijke initiatieven en dat er geen ‘claim’ meer ligt van één van de wijkgemeenten. Nadeel is dat de directe binding met een wijkgemeente wordt losgelaten, waardoor de Grote Kerk mogelijk (nog) verder van een deel van de leden van de PGZ af komt te staan. In ieder geval schept de nieuwe situatie de mogelijkheid om breed na te denken over het toekomstig kerkelijk gebruik. Dit nadenken vindt ook plaats rondom het nieuwe vast te stellen Beleidsplan van de Algemene Kerkenraad van de PGZ.

12.2 kerkelijk gebruik

Op basis van diverse gesprekken, de workshops met de gebruikers, bestuurders en verschillende externe partners kan worden geconcludeerd dat er behoefte is aan een nieuwe vorm van kerkzijn met een sterk missionair karakter (dit is eerder ‘citypastoraat’ genoemd). In dit Masterplan spreken we bij deze vorm van kerkzijn over ‘stadskerk’. De exacte uitwerking van dit ‘concept’ zal door betrokkenen en deskundigen moeten plaatsvinden, maar enkele lijnen zijn wel reeds op dit moment te schetsen. (Terzijde zij opgemerkt dat er op meerdere plaatsen in Nederland wordt nagedacht of gewerkt met het begrip ‘stadskerk’. Ook wordt er veel over gepubliceerd en geschreven (o.a. Henk de Roest, ‘Een huis voor de ziel’ of Bert Kuipers, ‘Citykerken werken zo’ of uitgave IZB, ‘Young Urban Protestant’)). Kerkelijk gebruik (Keulen)

Het doel van een stadskerk is niet primair het vormen van een nieuwe impuls voor de bestaande gemeenschap / wijkgemeenten of het vormen van een nieuwe wijkgemeente, maar zij is veel meer gericht op de stad. Religie krijgt weer een plek in het publieke domein! De stadskerk heeft in die zin haar eigen opdracht. Deze wordt wel (deels) ingevuld door mensen uit de bestaande kerkelijke context. Om het specifieke pastorale werk goed vorm te geven is het aanstellen van een (externe) pastor / gemeentestichter gewenst. Draagvlak onder de bestaande kerkelijke gemeenschap is – zeker als er geld nodig is - van groot belang. Een stadskerk kan zeker een positieve bijdrage leveren aan het ‘bestaande’ kerkelijk leven binnen de PGZ en de Grote Kerk. De ruimte, het gebouw en de plek in de stad spelen hierbij een belangrijkere rol dan bijvoorbeeld bij de meer traditionele wijkkerken. De kerkelijke functie / de liturgie blijft ook door de week het karakter van het gebouw bepalen. Dit is de meerwaarde van het kerkgebouw ten opzichte van de seculiere alternatieven voor zaal- en ontmoetingsruimten. Voor het vormen van een echte stadskerk is het van groot belang dat er een wisselwerking ontstaat tussen stad en kerk. Hiervoor is samenwerking met partners in de stad onontbeerlijk. Daarnaast zijn brede openingstijden en een welkomsbalie (mede als doorverwijzingsloket) nodig. De stadskerk heeft een boodschap voor de wijk èn de stad en is traditioneel èn vernieuwend en als het goed is participeren jong èn oud. Er is ruimte voor (liturgische) experimenten, maar het is wel nodig om een duidelijke richting uit te zetten (geen ‘gerommel’) en vraagt ook om een stevige, bijbels gefundeerde boodschap. De organisatie en PR dient professioneel te zijn. In veel (buitenlandse) geslaagde voorbeelden van een stadskerk is het creëren van een horecagelegenheid (koffiekamer) een beproefd middel om de stadskerk vorm te geven (Domkerk Utrecht, Laurenskerk Rotterdam, Johanneskirche Düsseldorf (www.johanneskirche.org). Voor verdere informatie over de geschiedenis en kenmerken van een

12.3 Stadskerk stadskerk verwijzen wij naar: ‘Citykerken werken zo’, Bert Kuipers, 2011. Stadskerk in Zwolle? De Zwolse situatie past uitstekend bij de stadskerkgedachte. In het bijzonder is de aanwezigheid van een ‘interferentiezone’ tussen stad en kerk aanwezig. Hiervoor kan de strook bebouwing aan de Grote Markt (kamers, Noorderportaal, Hoofdwacht) gebruikt worden. In deze strook kan uitstekend een koffiekamer worden gevestigd. Daarnaast biedt de boekenverkoop extra kansen. De verdere ruimtelijke impact op het kerkgebouw zelf kan beperkt blijven. Vooral van belang zijn een goede ‘programmering’, de aanwezigheid van de juiste netwerken en het samenwerken met partners in de stad.

69

12.4 Overig kerkelijk gebruik Naast het onderzoeken van de mogelijkheden in de richting van een stadskerk hebben wij ook onderzocht welke mogelijkheden er zijn voor meer traditionele vormen van kerkzijn, zoals het behoud c.q. terugkeer van wijk 2 in de Grote Kerk of het aantrekken van één of twee van de andere wijkgemeenten die de PGZ kent. Om enig vat te krijgen op de mogelijkheden en de impact van de verschillende kerkelijke opties ten opzichte van elkaar hebben we een matrix opgesteld. De kerkelijke denkrichtingen zijn als volgt benoemd:

70

1. wijk 2 i.c.m. het huidig middaggebruik 2. één of twee andere wijkgemeenten i.c.m. het huidig middaggebruik 3. alleen stadskerk 4. stadskerk i.c.m. wijk 2 5. stadskerk i.c.m. één of twee andere wijkgemeenten Bij de vorming van een stadskerk is het uitgangspunt dat het huidig middaggebruik integraal onderdeel is geworden is van de stadskerk. Daarnaast hebben we een aantal relevante thema’s in beeld gebracht. Deze thema’s zijn wellicht enigszins arbitrair, maar niet geheel willekeurig gekozen. De thema’s zijn: ‘missionaire functie / mogelijkheden’, ‘passend in het gebouw’, ‘verhouding tot niet-kerkelijke activiteiten’, ‘branding’ en ‘financiën’. Op al deze punten is per kerkelijk model een score gegeven. Deze varieert van 1 (matig) via 2 (gemiddeld) tot 3 (goed). Samen maken deze waarden per thema een gemiddelde totaalscore die in kleur is aangegeven. Hierbij geldt dat rood staat voor ‘matig’, oranje voor ‘gemiddeld’ en groen voor ‘goed’.

Conclusies Op basis van deze matrix kan het volgende worden geconcludeerd: - de stadskerk in combinatie met één of enkele wijkgemeenten lijkt financieel en missionair het meest aantrekkelijk - ‘passend in gebouw’ blijkt niet echt een onderscheidend criterium; de ligging in de stad is wel mede bepalend voor kansen voor een stadskerk - een groeimodel is denkbaar: eerst stadskerk, daarna één of twee wijkgemeenten toevoegen - alleen een stadskerk (zonder aanvullende maatregelen) lijkt financieel in eerste instantie minder aantrekkelijk. (In de praktijk blijkt overigens dat een stadskerk op de langere termijn nieuw elan geeft aan het kerkelijk leven en navenant de financiën.) - de combinatie van stadskerk en wijk 2 lijkt niet het meest voor de hand liggend in verband met mogelijk verschillende visie op kerkzijn Bovenstaande laat zien dat de Grote Kerk vele mogelijkheden biedt voor verschillende kerkelijke modellen.

71

In de vorige paragrafen (toekomstig kerkelijk en algemeen gebruik) is aangegeven wat de mogelijk toekomstige gebruiksrichtingen voor de Grote Kerk zijn. Bij deze gebruiksrichtingen horen concrete functies. Een overzicht van deze functies vindt u in deze paragraaf. De diverse functies zijn door middel van de letters A, B, C of D gerangschikt. Er worden 4 situaties onderscheiden. A: functies die direct noodzakelijk zijn

72

Voor voortzetting van het huidige gebruik zijn op dit moment nodig: kantoor locatiemanager, consistorie, ‘grote’ en ‘kleine’ viering, beeldengroep, lunch-/overlegruimte, crèche en stiltecentrum. Er zijn natuurlijk meer functies te bedenken, maar het gaat hier slechts om die functies die een nieuwe, andere of betere plek in de Grote Kerk zouden moeten krijgen. Nadrukkelijk zij vermeld dat het realiseren van alleen deze functionaliteiten niet voldoende is om de Grote Kerk weer op de kaart te zetten en richting een positieve exploitatie. Zij zijn slechts noodzakelijk op de korte termijn.

C: functies die noodzakelijk zijn voor het gebruik als wijkkerk In de verdere toekomst zou de Grote Kerk (weer) als wijkkerk kunnen worden gebruikt door één of twee wijkgemeenten. Naast de onder ‘A’ en ‘B’ genoemde functies is voor het gebruik als wijkkerk vooral ruimte nodig voor de functies als crèche, club, catechese of (kleinere) vergaderingen en een koffiecorner. De hoeveelheid, de grootte en het specifieke gebruik van deze ruimten is nader te bepalen en onder andere afhankelijk van het aantal en type wijkgemeenten, het gelijktijdig gebruik, etc. D: functies die noodzakelijk zijn voor het gebruik als stadskerk Het gebruik als stadskerk (D) vraagt, naast de onder ‘A’ en ‘B’ genoemde, een aantal ruimten voor specifieke functies. Het gaat hier onder andere om een ontvangstbalie en een pastoraal steunpunt. Daarnaast vormt bij de goede voorbeelden van een stadskerk de aanwezigheid van een (meer professionele) ‘horecavoorziening’ (koffiekamer) een belangrijke peiler onder de stadskerkgedachte (bijv. Johanneskirche Düsseldorf, Domkerk Utrecht, Laurenskerk Rotterdam).

B: functies die noodzakelijk zijn voor een toekomstvast gebruik Om het gebouw voor de toekomst gereed te maken zijn er enkele extra functies noodzakelijk (B). Vanzelfsprekend is hierbij gekeken naar de mogelijkheden voor het bredere algemene gebruik, naast het kerkelijke gebruik, ten behoeve van een gunstiger exploitatieresultaat. Het betreft hier: ruimte voor vaste en tijdelijke tentoonstellingen, keuken (met berging), berging (voor kerkelijke spullen), extra toiletten, boekwinkel (met berging), ontvangstbalie, kleedruimte, koffiecorner en een kathedraalshop. Daarnaast is een flexibeler indeling van de kerkzaal gewenst.

In het volgende hoofdstuk vindt u de genoemde functies terug. Deze worden dan gerelateerd aan de beschikbare ruimten.

13. Toekomstige functies

73

Ruimtelijk-architectonische uitgangspunten

Ruimtelijk-architectonische uitgangspunten

13.1 Ruimtelijk-architectonische uitgangspunten Voordat bepaald kan worden welke ruimte in de Grote Kerk geschikt is voor een bepaald gebruik is het nodig om een aantal ruimtelijk-architectonische hoofduitgangspunten op te stellen. Alle functionele en ruimtelijke wijzigingen dienen te passen in de bestaande structuur van de Grote Kerk (zie naastgelegen afbeelding). Het gebouw bestaat uit 3 beuken die in de langsrichting zijn georiënteerd. Zichtlijnen volgen voornamelijk deze richting. De verschillende ruimten aan de zijde van de Grote Markt zijn (visueel) met elkaar verbonden door een denkbeeldige as. De ingangen en de looplijnen van buitenaf staan loodrecht op deze langsrichting. Ter versterking van het overzicht en doorzicht zouden de noordelijke en zuidelijke ingang meer met elkaar ‘verbonden’ moeten worden: hiermee wordt zij ook meer verankerd in de looproutes van de stad. 74

Alle ingrepen dienen te passen in de bestaande ruimte; zij mogen zeker eigentijds van karakter zijn, maar dienen tegelijkertijd een relatie aan te gaan met het bestaande historische gebouw.

‘Ruimtelijk-toeristisch’ uitgangspunt In de praktijk zullen met name toeristen aan de noordzijde binnenkomen. Vanaf dit punt is er niet meteen overzicht over de gehele kerk, maar wel doorzicht naar het zuiden. Tegelijkertijd vraagt in het Onze Lieve Vrouwekoor de beeldengroep de aandacht. De route zal worden vervolgd naar de koorafsluiting. Vanaf hier ontstaat (in de middelste beuk) een prachtige zichtlijn op het orgel en de preekstoel. Via het Hoogkoor, de Grafkapel en de zuidbeuk verloopt de meest logische route via de consistorie en de noordbeuk weer terug naar het Noorderportaal. In de toekomst zal ook de Zuidingang intensiever worden

Project Masterplan Grote Kerk 2013

gebruikt om de relatie met o.a. De Fundatie en de routing in de stad te faciliteren. Met bovenstaande uitgangspunten als basis zal verdere uitwerking en van Kerk de verschillende functies plaatsvinden (zie volgende Project positionering Masterplan Grote 2013 pagina). De hoofdfuncties zijn: het toeristisch binnenkomen (entreezone) de woordverkondiging (met name zondags) en de museale functie (met name door de week). Deze functies worden ondersteund door verschillende servicefuncties. Een nadere toelichting op de verschillende functies vindt u in de volgende paragraaf.

Toeristische bezoekers

bezienswaardigheid ´fotomoment´ zicht- en looplijn zichtlijn


looplijn

beeldengroep

75

orgel

koorafsluiting preekstoel

bezienswaardigheid ´fotomoment´ zicht- en looplijn zichtlijn looplijn


76

museale functie ‘woordverkondiging’ ‘woordverkondiging’ (locatie te heroverwegen) service functie entreezone museale functie (tijdelijk)

Wat zijn de gebruiksmogelijkheden van de huidige (en mogelijk toekomstige) ruimten? Om er achter te komen voor welk gebruik de Grote Kerk geschikt (te maken) of ongeschikt is, zijn de verschillende beschikbare ruimten en eventuele uitbreidingen geconfronteerd met mogelijke (toekomstige) gebruiksfuncties. De op de volgende pagina’s weergegeven tabel ‘Ruimte en gebruik: geschikt danwel geschikt te maken’ geeft de confrontatie tussen beide weer. In de tabel is gekeken naar de geschiktheid van een ruimte voor een bepaald gebruik: hier is nadrukkelijk nog niet gekeken naar de eventuele gelijktijdigheid van bepaalde functies. Dit laatste komt later aan de orde. Behalve de huidige aanwezige ruimten zijn ook de ruimten van de Hoofdwacht hierin meegenomen. Daarnaast zijn de mogelijkheden onderzocht die het eventueel toevoegen (aanbouwen) van ruimten aan de zuid- of westzijde van de kerk met zich meebrengen. Op deze wijze kan er mogelijk in de toekomst sprake zijn van een (ruimtelijk) groeimodel.

In de tabel betekent ‘rood’ dat de ruimte niet geschikt is voor de functie. De reden hiervoor kan bijvoorbeeld zijn dat de ruimte gewoon te klein of veel te groot is voor de functie, maar ook dat aan het karakter van de ruimte afbreuk zou worden gedaan door de functie. ‘Oranje’ geeft aan dat de ruimte niet per direct geschikt is voor de functie, maar wel geschikt is te maken. Hiervoor zijn bouwkundige maatregelen of maatregelen aan het interieur noodzakelijk. ‘Groen’ geeft aan dat de ruimte in de huidige staat bruikbaar is of met beperkte aanpassingen bruikbaar te maken is. Eén en ander is natuurlijk afhankelijk van het precieze programma. Voor de kerkzaal is in tabel ‘Beste locatie in kerkzaal’ een uitsplitsing gemaakt. De kerkzaal biedt namelijk heel veel ruimte en mogelijkheden die niet allemaal onder de noemer ‘kerkzaal’ (uit de eerste tabel) kunnen worden gevat. Om de (on-)mogelijkheden van de kerkzaal gedetailleerder in beeld te brengen is de kerkzaal opgedeeld in een aantal deelgebieden. Van elk van deze deelgebieden is in beeld gebracht welk gebruik hier eventueel zou kunnen plaatsvinden.

13.2 Gebruiksmogelijkheden ruimten

Detail grafsteen Grote Kerk Zwolle

77

78

17

18

15

27 A stiltecentrum

26 A lunchruimte personeel

24 B winkel kathedraal

23 B winkel boeken

22 A beeldengroep

21 D pastoraal steunpunt

14

20 B kleedruimte

B vergadering extern 9

13

18 B welkomsbalie

B vergadering intern 8

1

8

17 D ontvangstruimte

B toiletten (extra) 7

20

16 D horecavoorziening

B berging kerk 6

opmerking

zie voor uitsplitsing kerkzaal separate sheet

2 Hoogkoor 3 Consistorie 4 Herenkamer 5 Doopkamer 6 entreeportaal noord (optie) 7 Hoofdwacht 1 4 (optie) 8 Hoofdwacht 2 4 9 Grafkapel 10 Leprozenkapel 11 Kostersruimte 7 12 keuken 21 13 toiletten 6 14 onder Herenkamer 2,3 15 onder Doopkamer 2,3 (optie) 16 tussen Hoofdwacht 17 Orgel (balgen) 18 boven Herenkamer 2,3 19 boven Doopkamer 2,3 20 boven entreeportaal noord 2,3 (optie) 21 boven Hoofdwacht 1 4 (optie) 22 boven Hoofdwacht 2 4 (optie) 23 aanbouw plein / zuidzijde 4, 16 (optie) 24 aanbouw consistoriezijde 4

15 D koffiecorner

B berging keuken 5

19

Kerkzaal (huidige situatie) Kerkzaal (aangepast)

14 C crèche, catechese, club

B berging boeken - winkel 4

10

13 A kleine' viering

A kantoor locatieman 3

11

12 A grote' viering

B tentoonstelling tijdelijk 2

12

opmerking:

1A 1B

11 A consistorie

B tentoonstelling vast

functienummer:

ruimtenummer

hoort bij gebruiksmodel:

1

Ruimte en gebruik: geschikt danwel geschikt te maken

10 B keukenfaciliteiten

Grote Kerk Zwolle dd. 27 mei 2013

9

C= functie nodig voor gebruik als wijkkerk D= functie nodig voor gebruik als stadskerk Opmerkingen: 1 voor activiteiten rondom orgel / extra tentoonstelling voor echte liefhebbers 2 ruimte in algemeenheid beter bruikbaar bij verbetering toegankelijkheid 3 overleg met brandweer ivm. evt, tweede vluchtweg irt. max. aantal gebruikers 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

verbinding met Grote Kerk voorwaarde voor optimaal gebruik voor berging minder geschikt ivm verticaal transport voorwaarde: het huidige gebruik als toilet vervalt kostersruimte verbouwen en evt. combineren met huidige keuken en / of toiletten club, catechese, creche: geschiktheid ruimte afhankelijk van grootte groep stiltecentrum vraagt om rustige, niet te grote ruimte, vrijwel direct na ingang toegankelijk berging meer geschikt op bg ivm minder gewenst verticaal transport; berging kerk nabij kerkzaal (veel / grote spullen: stoelen, podia, wanden) berging keuken nabij keuken berging winkel / boeken nabij winkel / boeken koffiecorner = kerkelijk (na de dienst) of stadskerk (hele week) horeca = algemeen / 'professioneel' winkel (kathedraal) = kan alles zijn behalve aanbouw pleinzijde relatief klein qua oppervlak(diepte ca. 2 meter) zo dicht mogelijk bij entree is evt. ook stadsdiaconaal steunpunt consistorie dient bij dubbelgebruik te worden voorzien van dynamische akoestiek hoogkoor bij kleine viering geschikt maken qua temperatuur (winter) keuken geschikt als keuken voor kerkelijk gebruik en uitvalsbasis voor externe catering


Conclusies Zonder de tabel helemaal één op één na te lopen kan er wel een aantal conclusies worden getrokken. - Het blijkt dat de kerkzaal in de huidige situatie, behalve voor de ‘grote’ viering, beperkt geschikt is voor overige functies. Met verschillende aanpassingen (o.a. een inbouw) is deze veel breder te gebruiken. Welke aanpassingen dit precies zouden moeten zijn volgt later in dit Masterplan. - De kamers (begane grond) en de ruimten van de Hoofdwacht (begane grond) zijn het meest geschikt voor verschillende soorten functies (multifunctioneel). - De ruimten boven het noordelijk entreeportaal, de ruimten boven de kamers en de Hoofdwacht en de kostersruimte zijn (na aanpassing) ook breed te gebruiken. - Eventuele aanbouwen aan de zuidzijde (Grote Kerkplein) geven de kerk (in de toekomst) nog meer uitbreidings- en gebruiksmogelijkheden. Deze uitbreidingen zouden tussen de steunberen kunnen plaatsvinden. - Dit laatste geldt nog meer voor een eventuele aanbouw aan de consistoriezijde van de kerk. Deze grond is echter geen eigendom van de PGZ. Bebouwing op deze plek zal derhalve minder makkelijk te realiseren zijn.

Legenda: niet geschikt = te groot, te klein of functie doet teveel afbreuk aan karakter van de ruimte matig geschikt = met enige moeite geschikt te maken geschikt = in huidige staat of met aanpassingen geschikt te maken, afhankelijk van precieze programma A= B= C= D=

direct noodzakelijke functie functie nodig voor toekomstvast gebruik functie nodig voor gebruik als wijkkerk functie nodig voor gebruik als stadskerk

79

aanbouw noordzijde / consistorie

orgel noord

noorderschip

portaal noord

viering noord

Onze Lieve Vrouwenkoor

orgel midden

middenschip

portaal midden viering midden Hoogkoor

H. Grafkapel aanbouw noordzijde / consistorie

orgel zuid

zuiderschip

portaal zuid

viering zuid

St. Pieterskoor

Leprozenkapel aanbouw zuidzijde

Zuiderportaal

2 2,7

13

12

4 3,5 5,8 1, 5

11 viering zuid

10 viering

St. Pieterskoor 6

viering noord

OLV koor 5

9

zuiderschip 4

aanbouw (GKpleinzijde)

noorderschip 3

5

aanbouw (consisoriezijde)

orgel (zuidzijde) 2

5

6 6 6 6 6 6 6

Beste loc

Beste locatie in Kerkzaal

ruimtenummer: opmerkingen:

orgel (noordzijde)

niet geschikt matig geschikt prima geschikt

Grote Kerk Zwolle

opmerkingen:

6 14 6,10 6,9 6,9 10 11

1

Noorderportaal

80

tentoonstelling (vast) tentoonstelling (los) kantoor locatieman berging (boek/shop) berging (keuken) berging (kerk) toiletten (extra) vergadering (intern) vergadering (extern) keukenfaciliteiten koffiecorner horeca voorzieningen welkomsbalie pastoraal steunpunt winkel (boeken) winkel (kathedraal) stiltecentrum beeldengroep

functienummer:


1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 15 16 18 20 22 23 25 26

orgel (noordzijde)

ruimtenummer: opmerkingen:

1

opmerkingen:

functienummer:


dd. 27 mei 2013

8


7

Grote Kerk Zwolle

5

5

1 tentoonstelling (vast) 2 tentoonstelling (los) Opmerkingen: 3 kantoor locatieman 6 Algemeen: het middenschip en het Hoogkoor zijn specifiek voor kerkelijk gebruik(boek/shop) en daarmee buiten dez 4 berging 6 5 bergingdan (keuken) 6 1 St. Pieterskoor biedt door haar vele looproutes en deuren minder mogelijkheden bijv. OLV koor. 6 berging (kerk) 6 2 Kostentechnisch en procesmatig (deels geen grondeigendom, monument) zijn aanbouwen minder interessant ( 7 toiletten (extra) 6 3 In het zuiderschip gaan de (armen-) banken weg. 8 vergadering (intern) 6 9 vergadering (extern) 6 4 In het noorderschip blijft (een deel van) de banken staan: dit schept beperkingen: tussen banken en preekstoe 10 in keukenfaciliteiten 5 In de ruimtes 1, 2, 4, 5 en 6 kan eventueel een 'inbouw' worden gebouwd; de overige ruimten zou dit de d 15 koffiecorner 6 voor het gebruik van de kerkzaal voor deze functie is een 'inbouw noodzakelijk' 16 horeca voorzieningen 6 7 klein ruimte (ca. 2 meter diep) en directe doorgang naar kerkzaal voor 18 optimaal functioneren noodzakelijk welkomsbalie 14 20 pastoraal steunpunt 6,10 8 huidige berging verdwijnt uit OLV-koor 22 winkel (boeken) 6,9 9 winkels liefst separaat van kerkzaal te gebruiken 23 winkel (kathedraal) 6,9 10 pastoraal steunpunt en stiltecentrum vereist privacy en rust 25 stiltecentrum 10 11 beeldengroep goed zichtbaar vanuit kerkzaal 26 beeldengroep 11

12 zicht op koor en koorhek dient vrij te blijven 13 zicht op OLV-koor dient vrij te blijven 14 welkom liefst zo dicht mogelijk nabij hoofdentree (noordportaal)

niet geschikt matig geschikt prima geschikt Opmerkingen:

81

gebruiksmogelijkheden ruimten

Oud gebouw, nieuw gebruik (Grote Kerk Alkmaar)

13.3 Keuzes en uitgangspunten ruimte en functies De volgende keuzes en principes op ruimtelijk en functioneel vlak vormen uitgangspunt voor het ruimtelijk-functioneel ontwerp in dit Masterplan. Onderstaande fungeert als zodanig als een Programma van Eisen voor de te realiseren ingrepen op kortere of langere termijn. Zij is mede gebaseerd op alle gesprekken, opmerkingen en workshops met diverse interne en externe betrokkenen. - Het hoofdschip (middenschip) is primair bestemd voor erediensten rondom de preekstoel: hier vindt de zgn. ‘grote viering’ plaats. - De huidige banken in het middenschip worden vervangen door eenvoudig te verplaatsen stoelen. Dit in verband met de flexibiliteit van de inrichting en oriëntatie van de ruimte. 82

- De huidige banken in de zuidbeuk, de zogenaamde ‘armenbanken’ worden verwijderd. - De huidige hoge (heren-) banken tegen de noordgevel (o.a. de bank van de Latijnse school) worden gehandhaafd. Deze zijn monumentaal van karakter. - Op korte termijn is er geen ingreep noodzakelijk in de ‘lage’ bankengroep in het noorderschip, behalve de banken die direct tegenover het Noorderportaal staan. Op deze plek is het gewenst dat er meer ruimte ontstaat voor het entreemoment en het zicht op de beelden. Daarnaast dient de zichtlijn richting het Zuiderportaal op korte termijn te worden vrijgemaakt van banken. - De overige huidige banken in het noorderschip zullen vooralsnog worden gehandhaafd. Op de langere termijn kan worden

onderzocht of het wenselijk en mogelijk is (een deel van) deze banken te verwijderen. Vanuit historisch perspectief zullen mogelijk niet alle banken kunnen verdwijnen. Tevens is het de vraag of het verwijderen van de banken voor echt nieuwe gebruiksmogelijkheden zal zorgen.

- Het Hoogkoor dient als speciale ruimte voor ‘kleine vieringen’ (vespers, rouw- en trouwdiensten). Zij is hier door haar karakter en schaal bijzonder voor geschikt. Onderzoek naar een separate verwarmingsvorm is wenselijk. - Onder de vloer van het Hoogkoor bevinden zich Romaanse graftombes. Het vergroten van de zichtbaarheid hiervan kan een enorme (toeristische) impuls geven. Op korte termijn kan dit door het vervangen van de vloer en de ‘ramen‘ hierin. Op langere termijn kan dat door middel van het zichtbaar en mogelijk bereikbaar maken van grotere delen van de tombes. - Het stiltecentrum wordt verplaatst van het Hoogkoor naar de Grafkapel. Als de huidige vaste tentoonstelling uit de Grafkapel naar elders wordt verplaatst, ontstaat hier een prachtige ruimte die uitermate geschikt is als kleinschalige en rustige stiltekapel. - Op verzoek van de gemeente Zwolle zal op korte termijn een beeldengroep in de Grote Kerk worden geplaatst. Deze beeldengroep is bedoeld als herdenkingsmonument ter nagedachtenis van Joan Derk van der Capellen tot de Pol. De geschiedenis van Zwolle en de Grote Kerk is verbonden met deze leider van de Nederlandse patriottenbeweging in de 18e eeuw. De beeldengroep is gemaakt door de Italiaanse

beeldhouwer Guiseppe Ceracchi. De verwachting is dat deze beeldengroep meer en een nieuw type bezoekers naar de Grote Kerk zal trekken. De positie van de beeldengroep is in samenspraak met de gemeente Zwolle bepaald. In verband met de lichttoetreding en het zicht op de beelden is de beste plaats het Onze Lieve Vrouwenkoor. Een uitgebreid rapport over de geschiedenis en de positionering van de beeldengroep is opgesteld in opdracht van de gemeente Zwolle (‘Van der Capellen in marmer’, ARCX monumentenzorg en cultuurhistorie, 14 januari 2013). Door de komst van deze beelden dient wel een alternatief voor de huidige berging, de boekenverkoop en de balie te worden gerealiseerd.

-Permanente boekenverkoop in de kerkzaal is niet in eerste instantie de meest passende combinatie. Door de boeken verkoop op de langere termijn te verplaatsen naar een andere ruimte in de strook langs de Grote Markt ontstaan er mogelijkheden voor ruimere openingstijden en uitgebreidere uitstalruimte voor de boeken. In overleg met de betrokkenen is er echter voor gekozen om de boekenverkoop toch te laten plaatsvinden in de kerkzaal. De verwachting is dat dat de verkoop ten goede zal komen. Indien er een combinatie is gewenst met een welkomsbalie dan is de huidige locatie geschikt te maken. De ruimtelijke inpasbaarheid en de relatie met de beeldengroep dient nader te worden onderzocht: het meubilair van de boeken zal in ieder geval moeten worden aangepast. Een denkbaar alternatief qua locatie in de kerk is de zuidbeuk. - Berging. De huidige kerkzaal staat vol met losse spullen. Deels moet dit worden verwijderd om te voorkomen dat de kerk wordt gebruik als berging. Voor een deel van deze spullen zal echter een permanente plek moeten worden gezocht. De

berging voor kerkelijke spullen bevat podiumdelen, achter wanden, stoelen, avondmaalstafels en –spullen en collectematerialen. Daarnaast een technische berging (ladders, trappen, verlichting, geluid, elektrahaspels e.d., gereedschap), een verhuurberging (stroomverdeelkasten, microfoons, speakers, lampen e.d.) en een schoonmaakberging.

- De berging voor kerkelijke spullen dient zich zo dicht mogelijk bij de kerkzaal te bevinden. Eventueel verticaal transport van grotere, zware elementen is niet wenselijk. Aangezien de beschikbare ruimten op de begane grond qua karakter niet geschikt zijn voor deze functie (of veel beter geschikt voor andere functies) is er gekozen voor een andere oplossing in de kerkzaal. - Behalve de kerkelijke en technische berging is er een keuken berging nodig voor de keuken (nabij de keuken te situeren) en een boekenberging (nabij de boekenverkoop te situeren). - Toiletten. Voor (concert-)bezoekers zijn er in de huidige situatie veel te weinig toiletten (2 +1+1 stuks). Rekeninghoudend met een gewenste toename van het aantal toiletten vraagt dit een forse ruimte. Er bestaat een eerder plan om de toiletten in de kelder onder de kamers te bouwen. Dit is een dure en technisch relatief ingewikkelde oplossing. Een alternatief is gevonden in de ruimte onder de consistorie (nabij huidige keuken, sprinkler ruimte, berging e.d.). Hiervoor moeten de huidige toiletten worden verplaatst en de sprinklerruimte verkleind. - De ruimte boven de consistorie (achter het orgel) wordt ingericht als expositieruimte voor de echte orgelliefhebbers (verdieping dus). Daarnaast zal er de mogelijkheid worden gecreëerd om te kunnen ‘orgeltrappen’. De balgen worden op dit moment weer in ere hersteld.

83

- De consistorie blijft primair in gebruik als consistorie. Daarnaast kan zij worden gebruikt als in– of externe vergaderruimte. Deze prachtige ruimte is bij externen erg in trek voor bijvoorbeeld een besloten diner o.i.d. Zij wordt ook gebruikt voor het oefenen voor koorzang. Om de akoestiek te kunnen aanpassen aan de verschillende vormen van gebruik is het noodzakelijk dat er zgn. ‘dynamische akoestiek’ wordt aangebracht. - De locatiemanager krijgt een kantoorruimte. Deze ruimte dient te zijn voorzien van daglicht en plaats te bieden aan minimaal 1 bureau en een vergadertafel voor 6 tot 8 personen. De ruimte moet representatief van karakter zijn o.a. in verband met de vele externe contacten van de locatiemanager. Het kantoor kan evt. ook gebruikt worden voor interne vergaderingen o.i.d.

84

- De nieuwe keuken zal groter worden en uitgebreidere faciliteiten dienen te bevatten dan de huidige keuken. Deze keuken is niet bedoeld om zelfstandig een uitgebreide catering te verzorgen, maar dient als basiskeuken voor een externe cateraar of als keuken voor eigen of kleiner gebruik. Over wegingen om de keuken op te nemen in een inbouw in de kerk zaal stuiten op verzet vanwege geur en damp (kerkzaal, orgel). De huidige situering onder de consistorie is op zich een logische. De ruimte is nagenoeg niet zichtbaar van buitenaf en zij ligt nabij de ‘dienstingang’. Zij ligt aan de buitengevel, waardoor afvoeren e.d. eenvoudig te realiseren zijn. Het enige bezwaar is dat de ruimte erg onhandig ligt ten opzichte van de kerk zaal: drie relatief smalle deuren en drie bochten scheiden haar ervan. Dit is voor het gebruik ervan niet prettig; de beste oplos sing ligt dan ook in het verplaatsen van de huidige toiletgroep naar de noordzijde (achter trap naar orgel). Hierdoor kan de gehele huidige kostersruimte, toiletruimte en keuken worden omgebouwd naar een volwassen keuken met bijbehorende berging.

- Een uitgifteruimte / pantry zal in de buurt van de keuken, in de zuidelijke beuk worden gerealiseerd. Hierdoor kan op een eenvoudige wijze de uitgifte plaatsvinden. - De lunchruimte voor vrijwilligers en personeel bevindt zich momenteel in de kostersruimte. In de toekomst kan deze worden opgenomen in / bij de nieuwe keuken. - De bookshop zal haar plaats krijgen in de kerkzaal. Hiervoor is een uitgekiende positie en ontwerp nodig om het geheel een uitstraling te geven die passend is bij het kerkgebouw. In een latere situatie (bijvoorbeeld bij gebruik van de Hoofd- wacht) kan worden onderzocht om het geheel in één van de ruimtes aan de Grote Markt onder te brengen. Het voordeel hiervan ten opzichte van de kerkzaal is dat de bookshop onafhankelijk van de openingstijden van de kerk open kan zijn. - De berging van boeken vindt momenteel op meerdere plekken in de kerk plaats. In de toekomst komt er een zgn. dubbele wand aan de achterzijde van het Onze Lieve Vrouwenkoor, achter de te plaatsen beelden. Deze kast is ca. 1 meter diep en 2,5 meter hoog en uitermate geschikt voor de berging van een veelheid aan bananendozen. Het ontwerp van de inbouw kast dient zorgvuldig te worden afgestemd op de architectonische taal van het koor. - In het Noorderportaal komt in een later stadium een nieuwe balie. Deze is bedoeld als welkomsbalie, maar kan dan tegelijk dienen als een kassa voor de boeken en de kathedraalshop. Vanaf deze balie is digitaal toezicht te houden over de gehele kerk. - De kathedraalshop (in beperkte of meer uitgebreide vorm) bevindt zich nabij de uitgang van de kerk zodat bezoekers hun bezoek

aan de Grote Kerk kunnen afsluiten met het kopen van een souvenir. Het assortiment van de shop dient nader te worden bepaald, maar kan bestaan uit kerkelijk-missionaire producten, producten over de Grote Kerk of St. Michaël of over Zwolle.

- Aangezien de Grote Kerk een bijzonder logische plek is voor Start- punt Zwolle (voormalige VVV) is het aan te bevelen ook hier voor ruimte te reserveren. Dit kan bijv. gecombineerd worden met de kathedraalshop. - In de kerkzaal komen aan weerszijden van het orgel twee ‘inbouwen‘ (‘Torenkasten’) tegen de westwand van het kerkgebouw. Beide Torenkasten worden ‘reversibel’ uitgevoerd en hebben een oppervlak van ca. 25 m2. De ene inbouw is bestemd voor een pantry en een bescheiden kantoorruimte. Deze kantoorruimte dient als reserveruimte voor de pastor en kan in een later stadium worden gebruikt als extra bergruimte. Voor- waarde hiervoor is dat er elders in of bij de Grote Kerk een alternatieve kantoorruimte wordt gerealiseerd. De tweede Torenkast is bedoeld als berging voor podiumdelen, stoelen, etc. - Extern te verhuren vergaderruimte dient representatief van karakter te zijn en zo mogelijk separaat toegankelijk. Hiervoor is de consistorie uitermate geschikt te maken. Daarnaast kan worden gedacht aan één van de kamers. Deze ruimten zijn natuurlijk ook goed te gebruiken voor interne vergaderingen of (kerkelijke) bijeenkomsten. - Ruimten die specifiek als interne vergader- of zaalruimte worden benoemd zijn in de meeste gevallen minder geschikt voor externe verhuur (minder goed bereikbaar of minder representatief).

- Uitvoeringen van koren e.d. zijn erg gebaat bij een separate kleedruimte. In de meeste gevallen kan deze ruimte worden gecombineerd met een interne- of externe vergaderruimte. - Voor het regulier kerkelijk gebruik, evenementen en verhuur is een koffiehoek gewenst. In het zuiderschip komt een pantry met een uitgifteluik voor koffie. De locatie van de koffiehoek kan hier naast gelegen zijn. Eventueel kan zij worden gebruikt in het kader van de stadskerk, als ‘minimale variant van de koffie kamer’ (zie verder). - Voor het huidige kerkelijk gebruik in de middag is een crècheruimte nodig. Deze kan in één van de kamers haar plaats krijgen. - Voor de vaste tentoonstelling over de geschiedenis van de kerk, het orgel e.d. dient er een representatief tentoonstellings ontwerp te worden gemaakt. De huidige tentoonstelling in de Grafkapel bevat uitermate interessante informatie. Deze informatie kan worden gebruikt bij de inhoudelijke samen stelling van de tentoonstelling. Ruimte voor de vaste tentoonstelling is er in de zuidbeuk of tegen de westwand (orgelzijde). Bij het samenstellen van de tentoonstelling kan gebruik worden gemaakt van de bestaande aanwezige expertise in of rondom de PGZ alsook van kennis bij externe organisaties als bijvoorbeeld het Historisch Centrum Overijssel. - Tijdelijke tentoonstellingen kunnen een plaats krijgen in de zuidbeuk. De opzet en uitvoering voor tijdelijke tentoonstellingen is nader te bepalen. Overleg met verschillende partners in de stad is nodig om te komen tot een goede programmering (Odeon, HCO, De Fundatie, Stedelijk Museum). Naast de genoemde permanente plek voor tentoonstellingen is er altijd nader te bepalen ruimte in de kerkzaal, afhankelijk van het type en formaat van de tijdelijke tentoonstelling.

85

86

- Bij gebruik van de verdiepingen boven de kamers, boven het Noorderportaal en boven de Hoofdwacht is er een nieuwe ontsluiting voor de verdiepingen noodzakelijk. Deze kan worden gerealiseerd in het Noorderportaal en bestaat minimaal uit een trap. Daarnaast is het aan te raden om in het Noorderportaal een kleine en eenvoudige maar mooie lift te realiseren in het kader van de bereikbaarheid voor minder validen, ouderen en baby’s.

Extra functionaliteiten voor een stadskerk

- Aan de Grote Kerkpleinzijde kunnen kleine aanbouwen tussen de steunberen (op eigen grond van de PGZ) worden gerealiseerd (zoals in de historie het geval was). Het realiseren van deze uitbouwen zal er aan bijdragen dat er een betere relatie tussen het Grote Kerkplein en de Grote Kerk ontstaat. In de huidige situatie is hier nog sprake van een onaantrekkelijke, gesloten gevel. Realisatie kan op langere termijn plaatsvinden: in die zin is er sprake van een groeimodel. Voor kerkelijk gebruik is het wenselijk dat er een doorbraak richting de kerkzaal komt. Het is echter ook denkbaar dat deze ruimten door externen worden gebruikt en daarmee huurinkomsten genereren voor de PGZ.

- De stadskerk vraagt ook om een pastoraal steunpunt of spreek kamer voor de pastor.

- Een vergelijkbare ingreep (maar dan op iets grotere schaal) is mogelijk aan de westzijde (consistoriezijde): hier kunnen ook aanbouwen worden gerealiseerd. Deze grond is echter geen eigendom van de PGZ. In het algemeen geldt dat in de tijd uitwisselbaarheid mogelijk is tussen verschillende van de functies (vergaderen, crèche, consistorie). Dit betekent dat de ruimten voor verschillende functies gebruikt kunnen worden. Hoe specifieker echter het karakter van een ruimte of functie is, hoe beperkter de flexibiliteit qua programmering. Dubbelgebruik heeft ook consequenties voor de planning en vraagt een beheersmatige discipline.

- Voor een volwaardige stadskerk is een koffiekamer noodzakelijk. Deze kan extern worden gerund. Er dient echter wel een verwevenheid te zijn met de kerk (inhoudelijk en ruimtelijk). Goede voorbeelden zijn beschikbaar in Engeland en Duitsland, maar ook in Nederland (Laurenskerk Rotterdam, Oude Kerk Amsterdam)

- Afhankelijk van de precieze vorm van de stadskerk is een diaconaal loket nodig (geen uitgifte, wel doorverwijzing). Dit kan worden gecombineerd met een welkomsbalie of pastoraal steunpunt.

Extra functionaliteiten voor een wijkkerk - Indien één of meerdere wijkgemeente(n) gebruik gaat maken van de Grote Kerk zullen er verschillende ruimten nodig zijn voor allerlei vormen van wijkwerk. Dit betreft o.a. ruimte voor clubs, crèche, catechese, vergader- of zaalruimte. Afhankelijk van de exacte wensen is het aantal, de grootte etc. nader te bepalen, maar voor dit moment gaan we uit van ca. 5 ruimten.

87

Montage beoogde positie Beeldengroep (ARCX monumentenzorg en cultuurhistorie, 14 januari 2013)

88

14. Ruimtelijke modellen In de vorige paragraaf is een beeld geschetst van de functies die mogelijk en wenselijk zijn in de ruimten van de Grote Kerk. Om echter een goed beeld te krijgen van de echte gebruiksmogelijkheden is het noodzakelijk om deze functies letterlijk in te passen in de plattegrond van de Grote Kerk. Verschillende modellen zijn onderzocht. Hierbij is steeds geprobeerd de ruimtes zo effectief mogelijk te gebruiken. Dat wil zeggen eventueel meerdere functies in de tijd na elkaar in dezelfde ruimte te laten plaatsvinden. Daarnaast is het aantal benodigde ruimtes zo minimaal mogelijk gehouden om de kosten en de inspanning zoveel mogelijk te beperken. Hierdoor wordt duidelijk bij welk gebruik welke ingrepen (opknappen, verbouwing, aankoop, aanbouw) noodzakelijk zijn. Bij de invulling van de verschillende varianten zijn de eerder geformuleerde ruimtelijke en functionele uitgangspunten als startpunt gebruikt. De ruimtelijke modellen bouwen op van een basismodel (weinig ingrepen, maar wel noodzakelijk) tot een meer complex model met enkele wijkgemeenten en een stadskerk in het gebouw (meer ingrepen noodzakelijk). De basis voor het goed laten functioneren van alle modellen is dat de kerk in haar totaliteit wordt ontdaan van alle ‘rommel’, de kerk grondig wordt schoongemaakt en waar mogelijk geschilderd (wanden, plafonds en houtwerk). Het gebouw dient haar architectonische schoonheid weer tot leven te laten komen. Dit klinkt eenvoudig, maar blijkt in de praktijk neer te komen op liefde, aandacht, overzicht en verstand van zaken m.b.t. het beheren en exploiteren van het gebouw.

Urgente zaken Voor het functioneren in de huidige situatie is als extra ruimte alleen een ruimte voor de locatiemanager noodzakelijk. Hier zou bijvoorbeeld één van de kamers voor kunnen worden gebruikt, gecombineerd met een crècheruimte voor de zondagmiddagvieringen. De overige functies vragen weliswaar om een opwaardering van de kwaliteit van de ruimte, maar hiervoor zijn geen ingrijpende maatregelen noodzakelijk (consistorie, ‘grote’ en ‘kleine’ viering, lunchruimte en stiltecentrum). Let op: het gebouw wordt in deze situatie niet gebruikt als vaste locatie voor kerkelijk gebruik door één of meerdere wijkgemeenten, maar slechts voor (de huidige) diensten en activiteiten die o.a. vallen onder de verantwoordelijkheid van de Algemene Kerkenraad van de PGZ. De overige functies (zoals bijvoorbeeld de boekenbalie e.d.) blijven in de deze situatie zoals zij op dit moment zijn. Een koffiecorner voor kerkelijk gebruik kan ergens in de kerk worden gerealiseerd. De consistorie kan in de huidige situatie altijd ook voor interne of externe vergaderingen worden gebruik, zij het dat de akoestiek niet optimaal is. De komst van de beeldengroep wordt beschouwd als een gegeven en is daarmee onderdeel van de huidige situatie. Zoals eerder aangegeven is het voortzetten van de huidige situatie geen toekomstvaste richting. In die zin biedt realisatie van de urgente zaken ook geen reëel perspectief, binnen de gegeven eigendomsverhoudingen en financiële verantwoordelijkheden. De mogelijkheden voor externe verhuur (in de meest brede zin) zijn namelijk even beperkt als in de huidige situatie.

89

lle wo tZ p un tp lsho ar St raa ed th Ka r ge na ma tie ca Lo he èc Cr

14.1 Model 0 | Toekomstvast | BG

4

5

6

7

8

Bookshop / balie Beeldengroep

Berging

Berging (boek) 90

3

Consistorie

Grote viering

2

Kleine viering

Stiltecentrum

Uitgifteruimte Kamer

1

Tentoonst. (perm) Tentoonst. (tijdel)

10

9

Legenda: de groene labels in de plattegrond geven aan welke functies onvermijdelijk zijn voor kerkelijk en (basis) algemeen gebruik met toekomst. ‘Toekomstvast’ betekent allereerst dat het gebouw kan worden behouden als kerkgebouw binnen de PGZ. Hiervoor is het noodzakelijk gebleken dat het gebouw breder moet worden gebruikt dan alleen voor kerkelijk gebruik. ‘Toekomstvast’ in kerkelijke of christelijke zin kan echter ook een heel andere betekenis hebben. Hierover wordt ook binnen de PGZ nagedacht. ‘Toekomstvast’ kan dan heel andere ruimtelijke en financiële keuzes tot gevolg hebben. In de modellen 1, 2 en 3 wordt daarom ook een aantal kerkelijke denkrichtingen uitgewerkt. Voor het toekomstvast kerkelijk gebruik van de Grote Kerk door de PGZ is dus binnen de huidige eigendomsverhoudingen aanvullend gebruik van de kerk noodzakelijk. Model 0 schetst een beeld van de mogelijkheden en noodzakelijke ingrepen die er voor nodig zijn om dit bredere gebruik zo goed mogelijk te faciliteren. Daarbij is binnen dit model het beperken van de ingrepen en financiële gevolgen een belangrijk uitgangspunt geweest. Concreet uitgangspunt is dan ook dat de Hoofdwacht niet wordt aangekocht of gehuurd, er geen ruimtes worden aangebouwd en dat er zo weinig mogelijk beschikbare ruimten worden opgeknapt / verbouwd. Alleen voor zover dat echt noodzakelijk is voor het basale gebruik. Passend binnen de ruimtelijke wensen wordt daarbij uitgegaan van de opzet die de minste investering vergt. Het model is daarmee echt een basismodel: de mogelijkheden zijn beperkt, maar wel aanwezig en uitbreidbaar. Het advies is wel om breder in te zetten en meer gebruik te maken van de mogelijkheden (ruimten) die het gebouw biedt (ruimte boven het Noorderportaal, boven de kamers, Hoofdwacht). Hiertoe dienen meer investeringen vooraf te worden gedaan, maar nemen de gebruiksmogelijkheden en flexibiliteit enorm toe (zie model 1, 2 en 3) en is het mogelijk om ruimtelijk en kerkelijk te groeien.

Toelichting plattegrond Model 0: In de zuidelijke Torenkamer (inbouw) komen een pantry en een kleine vergaderruimte. Naast de pantry kan een koffiecorner worden gerealiseerd. In de noordelijke Torenkamer is ruimte voor een berging voor allerlei spullen (podium, stoelen e.d.). In het zuiderschip is ruimte voor vaste en tijdelijke tentoonstellingen. De bookshop komt vernieuwd op de huidige locatie terug. Een berging voor de boeken is gerealiseerd in een zgn. ‘dubbele achterwand’ in het Onze Lieve Vrouwenkoor (achter de beeldengroep). De welkomsbalie is gecombineerd met de bookshop. Hier kan informatie worden verkregen en kunnen de boeken e.d. worden afgerekend. In de Herenkamer (ruimte nr. 5) komt een eenvoudige kathedraalshop en is ruimte voor Startpunt Zwolle. De Doopkamer (nr. 4) is bestemd als kantoor voor de locatiemanager en kan zondags worden gebruikt als crèche. Op de plaats van de huidige keuken en kostersruimte komt een grotere, nieuwe keuken (zie plattegrond op de volgende pagina). Op de plaats van de huidige toiletten, sprinklerruimte (deels) en berging komt de nieuwe toiletgroep met minimaal 6 toiletten. Conclusies en aanbevelingen Model 0: - Model 0 vraagt om een flinke verbouwing (en investering). Deze ingreep is noodzakelijk om het benodigde basisniveau te bereiken. - In de Herenkamer vraagt de inrichting om een uitgekiend ontwerp dat de sfeer van de ruimte niet teniet doet, maar versterkt. - De combinatie van kathedraalshop en Startpunt Zwolle versterkt elkaar. - De functionele druk op de kamers op de begane grond is groot: er is in de rest van het kerkgebouw, behalve de consistorie, geen echt geschikte ruimte voor in- of externe vergadering of kleedruimte. - Er zijn weinig tot geen mogelijkheden om zonder investeringen functioneel uit te breiden.

91

+1 | orgelverdieping

Model 0 | Toekomstvast | verdiepingen

+1 | boven kamers | noorderportaal Tentoonst. (perm)

17

18

19

20

21

22

92

0 | onder consistorie

-1 | kelders onder kamers

+ 0,5 | tussenverdieping Hoofdwacht

Toiletgroep

Lunchruimte Berging (keuken) Keuken

16

13

12

14 11

15

Model 0 | referentiebeelden

93

Referentie boekverkoop en boekenberging (Joriskerk Amersfoort)

Referentie Torenkast (Joriskerk Amersfoort, Van Hoogevest Architecten Amersfoort)

lle wo tZ p un tp lsho ar St raa ed th Ka r ge na ma tie ca Lo p he teun èc s Cr al ra sto Pa

14.2 Model 1 | Toek.vast en Stadskerk | BG

4

5

6

7

8


Berging

Berging (boek) 94

Consistorie

3

Grote viering

2

Kleine viering

Stiltecentrum

Uitgifteruimte Kamer | pastor

1


10

9

Legenda: de groene labels zijn onvermijdelijke functies voor kerkelijk en (basis) algemeen gebruik, de rode labels zijn specifiek voor de stadskerk. Realisatie van Model 0 (Toekomstvast) geldt als voorwaarde voor Model 1. Daarnaast zijn in Model 1 de basisfunctionaliteiten voor een stadskerk ingepast. De functionele behoeften van de stadskerk zijn (bij aanvang) relatief beperkt. Nodig is een ruimte als pastoraal steunpunt. In de uitgebreidere, volwassen variant van de stadskerk is er meer nodig (zie Model 3). Ruimtelijke uitbreiding ten opzichte van Model 0 is in Model 1 dus nog niet noodzakelijk.

Toelichting plattegrond Model 1: De wijzigingen ten opzichte van Model 0 betreffen het feit dat de Doopkamer (ruimtenummer 4) nu ook gebruikt kan worden door de pastor. Op de momenten dat de locatiemanager aanwezig is, kan de pastor gebruik maken van de kamer in de zuidelijke Torenkast. Deze combinatie van functies in de Doopkamer (nr. 4) en de Herenkamer (nr. 5) legt wel veel druk op het gebruik ervan en beperkt de flexibiliteit in verder gebruik.

95

14.2 Model 1: Toekomstvast en stadskerk Conclusies Model 1: - Indien Model 0 (Toekomstvast) is gerealiseerd kan er op eenvoudige, beperkte wijze worden gestart met een stadskerk. Er zijn geen bijzondere bouwkundige ingrepen meer nodig. - Om een volwassen stadskerk in de Grote Kerk op te nemen is er echter meer nodig (zie Model 3).


Model 1 | Toekomstvast en Stadskerk| verdiepingen


17

18

19

20

21

22

96




Toiletgroep


16

13

12

14 11

15

97

lle wo tZ p un tp lsho ar St raa ed th Ka r ge na ma tie ca Lo p he teun èc s Cr al ra he c sto Pa Crè / ub Cl 4

5

6

7

8


Berging

Berging (boek) 98

Club / Crèche Consistorie

3

Grote viering

2

Kleine viering

Stiltecentrum

Uitgifteruimte Kamer | pastor

1


10

14.3 Model 2| Stadskerk en wijkgemeente(n) | BG

9

Legenda: de groene labels zijn voor de onvermijdelijke functies voor kerkelijk en (basis) algemeen gebruik, de rode labels voor de stadskerk en de gele labels voor de wijkgemeente. Voorwaarde voor Model 2 is de realisatie van Model 0 (Toekomstvast) en Model 1 (stadskerk). Er worden één of twee wijkgemeenten als vaste gebruiker van de Grote Kerk toegevoegd. Deze wijkgemeenten hebben in dat geval geen eigen wijkgebouw meer, maar gebruiken de Grote Kerk als zodanig. Dit vereist de aanwezigheid van meerdere (multifunctionele) zaalruimten. Vooralsnog wordt er uitgegaan van minimaal 5 benodigde ruimten. Deels zullen deze ruimten ook worden gebruikt voor andere functies. Dit is mogelijk omdat het gebruik als kerkelijke ruimte slechts voornamelijk plaats zal vinden in de avonduren of op zondag. Hierdoor is er overdag ruimte voor andere functies. Dit vraagt echter wel discipline voor de verschillende gebruikers. Als uitgangspunt bij dit model is gehanteerd dat het ruimtelijk niet uitmaakt wat de signatuur is van de wijkgemeente die gebruik gaat maken van de Grote Kerk. Deze ruimten komen dus bovenop het ruimtebeslag van de modellen 0 en 1. In die zin is het dus in ruimtelijk opzicht een groeimodel. In kerkelijk opzicht is het wellicht een denkbaar toekomstmodel.

Toelichting plattegrond Model 2: De basisplattegrond voor dit model vormen Model 0 en 1. De realisatie van 5 extra zaalruimten wordt deels door dubbelgebruik van de consistorie en het kantoor van de locatiemanager mogelijk gemaakt. Doordat het gebruik als crèche, kantoor en clubruimte op verschillende tijdstippen in de week plaatsvindt, zal er naar verwachting geen ‘conflict’ ontstaan. Daarnaast blijft er dan nog behoefte aan drie ruimten. Deze extra ruimte wordt gecreëerd op de verdieping boven de kamers (ruimtenummers 18 en 19) en boven het Noorderportaal (nr. 20).

14.3 Model 2 | Stadskerk en wijkgemeente(n) De toegang tot de verdiepingen dient te worden gemaakt door het realiseren van een trap in het Noorderportaal. Deze kan zowel de ruimten boven de kamers, de ruimte boven het Noorderportaal en de verdieping van de Hoofdwacht ontsluiten. Daarnaast biedt zij (behalve via de bestaande stenen spiltrap) toegang tot de gewelven en het balkon op het Noorderportaal. Indien de verschillende zaalruimten zowel door ouderen, mindervaliden en bezitters van kinderwagens bereikt moeten kunnen worden, betekent dit dat er – naast een goede trap – in het Noorderportaal een lift dient te worden gerealiseerd. 99

Conclusies Model 2: - - - -

Model 2 is kerkelijk gezien een echt integraal model: er zijn mogelijkheden voor de toekomst, voor het gebruik als stadskerk en voor het gebruik door een wijkgemeente. Het zorgt voor een optimale ‘bezetting’ van de Grote Kerk. De functionele druk op de kamers op de begane grond en de verdiepingen is vrij groot: er is in de rest van het kerkgebouw, geen echt geschikte ruimte voor in- of externe vergadering of kleedruimte o.d. Het geschikt maken van de verdiepingen vergt een extra investering. Nader onderzocht dient te worden of het aantal zalen (5) en de grootte ervan genoeg ruimte biedt voor alle activiteiten van twee wijkgemeenten.


Model 2 | Stadskerk en wijkgemeente(n) | verdiepingen


17

18

19

c he

b

Clu

100

rè /C

c he

b

Clu

rè /C

20

21

22

c he

b

Clu

rè /C




Toiletgroep


16

13

12

14 11

15

101

Gebruik als stadskerk en wijkgebouw (Foto: ds. M.J. Schuurman)

5

6

er am ek ffi Ko

4

op sh ok Bo

lie Ba lle wo tZ p un tp lsho ar St raa ed th r Ka ge na ma tie ca Lo he che èc Cr Crè / ub Cl

14.4 Model 3. Uitgebreid model| BG

7

8

Berging (boek) Beeldengroep

Berging

102

Club / Crèche Consistorie

3

Grote viering

2

Kleine viering

Stiltecentrum

Uitgifteruimte Kamer / berging

1


10

9

14.4 Model 3 | Uitgebreid model: inclusief Hoofdwacht Legenda: de groene labels zijn voor de onvermijdelijke functies voor kerkelijk en (basis) algemeen gebruik, de rode labels voor de stadskerk en de gele labels voor de wijkgemeente. Voorwaarde voor Model 3 is de realisatie van Model 0 (Toekomstvast) en Model 1 (stadskerk) en Model 2 (wijkkerk). Het verschil van Model 3 met Model 2 is dat Model 3 echt uitgaat van de kansen die er zijn en een doorkijk biedt naar een echt volwaardig gebruik van de Grote Kerk als springlevend kerkgebouw. Zowel qua kerkelijk gebruik als qua algemeen / cultureel gebruik biedt dit model vele mogelijkheden. Door de huur of aankoop van de Hoofdwacht ontstaat de mogelijkheid om een prachtige relatie te leggen tussen de stad en de kerk. Binnen dit model is het mogelijk dat de stadskerk een volwassen karakter krijgt door de realisatie van een koffiekamer en een echt pastoraal steunpunt. Daarnaast is er ruimte voor allerlei vormen van in- en extern gebruik en verhuur. Het in gebruik nemen van de ruimten in de kelders (ruimtenummers 14 en 15) en de Hoofdwacht (nummers 7, 8, 16, 21 en 22) maakt dit mogelijk. De functionele druk op de verschillende ruimten (zoals in Model 1 en 2) wordt hiermee weggenomen. Ook is het mogelijk om de bookshop en de welkomsbalie een prachtige plek te geven in de Grote Kerk.

14 en 15) is ruimte gemaakt voor een kleedruimte, club en eventueel een interne vergadering. Door haar karakter is deze ruimte minder geschikt voor externe verhuur. De ruimte boven het Noorderportaal (nr. 20) is uitgegroeid tot een volwaardige en prachtige ruimte die ook extern kan worden verhuurd. Op de begane grond van de Hoofdwacht (nr. 7 en 8) komt een koffiekamer. Deze loopt langzaam over in de bookshop. Door de combinatie met de koffiekamer wordt voorkomen dat de bookshop het karakter van een antiquariaat krijgt: zij blijft laagdrempelig van karakter. Doordat de boekverkoop niet meer in de kerkzaal plaatsvindt, kan zij onafhankelijk van de openingstijden van de Grote Kerk functioneren en zijn er ook geen klimatologische problemen. De tussenverdieping van de Hoofdwacht (nr. 16) kan worden gebruikt als ruimte voor het zoeken van een boek onder het genot van een bak koffie. De verdieping van de Hoofdwacht (nr. 21 en 22) wordt gebruikt als clubruimte en / of opslag. In het Noorderportaal komt een welkomsbalie. Vanuit deze balie is er (digitaal) overzicht over de gehele kerk.

Toelichting plattegrond Model 3:

Voor een goed integreren van de verschillende ruimten is het van belang dat er zowel een doorgang van de Hoofdwacht naar de kerkzaal komt als van de Hoofdwacht naar het Noorderportaal. Er zal namelijk veel uitwisseling tussen de kerk, de boeken, de koffie, de kathedraalshop en Startpunt Zwolle plaatsvinden.

De basisplattegrond voor dit model vormen Model 0, 1 en 2. Het pastoraal steunpunt heeft een eigen ruimte gekregen boven de Herenkamer (nr. 19). Hierdoor kan de ruimte in de zuidelijke Torenkamer vervallen en in indien nodig gebruikt worden als extra berging. In de kelders (nr.

De verschillende zaalruimten moeten zowel door ouderen, mindervaliden en bezitters van kinderwagens bereikt kunnen worden. Dit betekent dat er – naast een goede trap – in het Noorderportaal een lift dient te worden gerealiseerd.

103


3. Uitgebreid model | verdiepingen

+1 | boven kamers | noorderportaal | Hoofdwacht Tentoonst. (perm)

17

18

19

np

104


he eu l st rèc a C a b / astor Clu P

21

20

ext g c he n eri / Crè d b rga Ve Clu

c he

b

Clu

rè /C


-1 | kelders onder kamers Toiletgroep Lunchruimte Berging (keuken) Keuken

16

13

12

14

15

11

int he ng te i r rèc m i e C u d r ed b/ rga Ve Kle Clu

22

p

sho

k Boo

Conclusies Model 3: - Voor dit model is aankoop / huur van de Hoofdwacht noodzakelijk. Ook het opknappen van de kelder en de boven- verdiepingen. - Aankoop / huur van de Hoofdwacht biedt bijzondere mogelijkheden voor het vormen van een stadskerk. - De veelheid aan (multifunctionele) ruimten zorgt voor functionele flexibiliteit. Dit heeft voordelen voor bijvoorbeeld onverwacht kerkelijk gebruik of externe verhuur. - De bookshop, kathedraalshop en Startpunt Zwolle kunnen ook in de winter open zijn: dit zou de jaarlijkse opbrengsten ervan kunnen vergroten. - Het model vraagt - naast de aankoop of huur van de Hoofdwacht - om meer investeringen in het gebouw. Deze kunnen gefaseerd plaatsvinden.

14.4 Model 3 | Uitgebreid model: inclusief Hoofdwacht

105

15. Organisatie (toekomst) Uit de analyse van de huidige organisatie blijkt dat er een veelheid aan commissies met een grote mate van persoonlijke en inhoudelijke verwevenheid bestaat. Dit leidt tot onduidelijkheid in taakstellingen en bemoeilijkt een aansturing. Ook is niet duidelijk binnen welke kaders (bijv. een beleidsplan PGZ) er gewerkt wordt en wie welke verantwoordelijkheden en bevoegdheden heeft. Om te komen tot een werkbare en overzichtelijke organisatie rondom de Grote Kerk gaan we uit van een aantal uitgangspunten.

Uitgangspunten

106

- Alle bestaande commissies worden ontheven van hun taak. - Er komen minder commissies voor terug, waardoor er een eenvoudiger en transparanter (aansturings)structuur ontstaat. - Er wordt helder onderscheid gemaakt tussen twee hoofdtypen commissies. De eerste groep is gericht op en werkt ten dienste van erediensten in de brede zin. Daarnaast is een groep commissies die gericht is op en werkt ten dienste van onder- houd, openstelling, gastheerschap, tentoonstellingen, verhuur, etc. - De eindverantwoordelijkheid voor de eerste groep ligt bij de AK. De eindverantwoordelijkheid voor de tweede groep ligt bij het CvK. - Elke commissie heeft een duidelijke opdracht c.q. taakstelling, die voortkomt uit de beleidsplannen van de AK. Hierbij formuleert de AK / het CvK de taken, bevoegdheden en verantwoordelijk heden. - Elke commissie legt (met een zekere regelmaat) verantwoording af. - Elke commissie heeft één aanspreekpunt.

- Er vindt een professionalisering van de vrijwilligers plaats: alle (nieuwe en bestaande!) vrijwilligers moeten ‘solliciteren’ en voldoende bekwaam blijken voor de taken en de overall doelstelling.

Drie typen commissies De aard van de commissies verschilt. Er valt een drietal typen te onderscheiden: 1. Commissies gericht op en ten dienste van kerkelijke/eredienst activiteiten (in schema lichtrood) 2. Commissies gericht op en ten dienste van niet-eredienst activiteiten (in schema geel) 3. Losse commissies of personen (in schema geel / oranje) 1. ‘eredienst gerichte activiteiten’ Er komt een Commissie Kerkelijk Gebruik. Deze commissie krijgt een breed mandaat en taakstelling, die voortkomt uit het Beleidsplan PGZ. Er wordt een Dagelijks Bestuur aangesteld. Leden van deze commissie hebben een duidelijk omschreven portefeuille en worden benoemd door de AK en/of aan de AK voorgedragen door de commissie. In de commissie is een vertegenwoordiger van de AK aanwezig. Het DB rapporteert (eventueel in aanwezigheid van de locatiemanager) drie keer per jaar aan de AK. Het DB heeft regelmatig overleg met de locatiemanager over lopende zaken. Het streven is naar een beperkte bemensing van deze commissie. Op termijn kan de Commissie Kerkelijk Gebruik van de AK de opdracht krijgen toe te werken naar de vorming van een ‘stadskerk’.

15. Organisatie (toekomst)

107

2. ‘niet-eredienst gerichte activiteiten’

Implementatie

De locatiemanager is in eerste instantie verantwoordelijk voor alle zaken betreffende de ‘niet eredienst gerichte activiteiten’ in de Grote Kerk. Die taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden zijn beschreven in de aanstellingsbrief en komen o.a. voort uit het beleid n.a.v. het Masterplan Grote Kerk. Ter ondersteuning kan de locatiemanager enkele vrijwilligers of betaalde krachten inschakelen. Overleg tussen vertegenwoordigers van commissies met ‘niet eredienst gerichte activiteiten’ en de locatiemanager vindt plaats op verzoek en onder leiding van de locatiemanager. Een belangrijke doelstelling voor de locatiemanager is de ‘omzetprognose’ te behalen. Daarvoor is naast een beheer- en aansturingstaak van de commissies voor de locatiemanager ook een acquisitietaak vastgelegd. De locatiemanager rapporteert aan het CvK.

Ter implementatie en verdere specificering van bovenstaande nieuwe organisatiestructuur dient er een (tijdelijke) Stuurgroep Implementatie Masterplan te komen. Deze Stuurgroep bestaat uit leden van de AK, het CvK, de locatiemanager, de Commissie Kerkelijk Gebruik en een deskundige op het gebied van grote implementaties en transities. Een andere optie is de volgende. Om meer helderheid te scheppen in de verhouding van de Grote Kerk tot de PGZ is het verstandig dat de Grote Kerk tijdelijk op meer afstand komt te staan van de PGZ. De implementatie van het Masterplan kan doormee ook iets meer op afstand van (het bestuur van) de PGZ komen te staan. Een slagvaardige groep kan dan de Grote Kerk ‘op de rails’ helpen.

Organisatiemodel ‘stadskerk en /of één of enkele wijkgemeente(n) 108

3. losse commissies of personen Op dit moment is er een aantal ‘losse commissies, stichtingen of personen’ actief ten dienste van of binnen de Grote Kerk. Te denken valt bijvoorbeeld aan de Stichting Schnitgerorgel en de organist. Voor deze specifieke groepen dient een maatwerkoplossing te worden uitgewerkt. Het streven is dat het aantal van deze uitzonderingen zo klein mogelijk wordt en dat ook hier de taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden duidelijk worden omschreven en gebezigd. Tussen de locatiemanager, het DB van de Commissie Kerkelijk Gebruik en de organist vindt regelmatig en indien nodig overleg plaats. De locatiemanager fungeert binnen dit operationeel overleg als primus inter pares. Dit overleg is van groot belang voor het juist functioneren in de dagelijkse praktijk: hier komen (praktische) kerkelijke en niet-kerkelijke wensen bij elkaar. Tegelijkertijd is dit de plaats waar het in de AK uitgezette beleid gestalte moet krijgen.

Om te komen tot een stadskerk of wijkkerk in de Grote Kerk wordt voortgebouwd op de bovenstaande organisatie structuur. Een gemandateerd vertegenwoordiger uit de stadskerk of de wijkgemeente zal zitting hebben in het operationeel overleg.

109

‘Wie’ organiseert ‘wat’? (Grote Kerk Alkmaar)

16. Financiën (toekomst) De financiële toekomst van de Grote Kerk hangt mede af van een aantal keuzes. Allereerst kerkelijke keuzes. Het blijven of komen van één of enkele wijkgemeenten zal een positief resultaat hebben op de exploitatiecijfers van de PGZ. Dit wordt mede veroorzaakt door het afstoten van het desbetreffende wijkgebouw. Dit scheelt aanmerkelijk in de onderhouds-, beheers- en overige lasten van de PGZ. Aan de andere kant zal het doorrekenen van de huur van de Grote Kerk aan de wijkgemeente de exploitatieresultaten van de Stichting verbeteren.

110

De mogelijke keuze voor een stadskerk (zonder wijkgemeenten) zal in eerste instantie financieel voor de PGZ geen hogere opbrengsten met zich meebrengen. De praktijk leert echter dat de vorming van een stadskerk een aanzuigend effect op mensen heeft. Daarmee heeft het in de meeste gevallen ook een positief effect op de financiële situatie. Dit is o.a. het geval geweest bij de Jacobikerk in Utrecht, de Laurenskerk in Rotterdam en de Grote Kerk in Dordrecht. Meestal is hier ook sprake van een (financiële) decentralisatie. Vanaf 2012 is er sprake van een locatiemanager voor de Grote Kerk. Deze drukt jaarlijks voor ca. € 40.000 op de exploitatie. Voor de continuïteit in de (externe) dienstverlening en de eenduidigheid naar binnen en buiten toe is deze functie uiterst noodzakelijk. De personele kosten die deze functie met zich meebrengt zouden zich (deels) moeten kunnen terugverdienen, o.a. door middel van een toename van de externe verhuur. Afhankelijk van de functie en het gebruik van de Grote Kerk zouden deze kosten en baten (niet alleen financieel!) ook deels bij de PGZ (als kerk) terecht kunnen komen. Met een breder gebruik van de Grote Kerk zullen mogelijk ook de kosten voor energie en de algemene overige kosten toenemen. De verrekenbaarheid hiervan dient nader te worden onderzocht. Op dit

moment is het onduidelijk wat een bepaalde verhuur in een bepaald seizoen gemiddeld aan energetische kosten met zich meebrengt. Daarmee is ook niet inzichtelijk wat de netto-opbrengsten van een verhuur zijn. Naast genoemde toename van de lasten zijn er ook verhogingen in de baten mogelijk. In de volgende paragraaf en de exploitatie-overzichten wordt dit zichtbaar. Aan het einde van dit hoofdstuk zijn daarnaast nog enkele aanbevelingen opgenomen.

Investeringsraming Voor de realisatie van de in de ontwerpvisie geschetse oplossingen is een investering vereist. Deze investering zal eerst worden toegelicht. Daarna zal de (in het kader van dit Masterplan gemaakte) exploitatieberekening worden besproken. Een inschatting van de benodigde investering is in samenwerking met Van Hoogevest Architecten uit Amersfoort tot stand gekomen. Zij hebben uitgebreide ervaring met het ontwerpen en bouwen in historische (kerk)gebouwen. Uiteraard is er nog geen sprake van een uitgewerkt ontwerp. De investeringen zijn daarom ramingen, gebaseerd op kengetallen en ervaring. Als uitgangspunt voor de raming hebben gediend: - de raming kent een zelfde opbouw als de modellen 0 tot en met 3 - de aanvangsinvestering is - waar mogelijk - zo klein mogelijk gehouden - in de eerste fase dient zowel Model 0 (Toekomstvast) als Model 1 (stadskerk) in de basis te kunnen worden gerealiseerd

16.1 Investeringsraming

111


112

- genoemde bedragen zijn altijd inclusief kosten architect, installatie- adviseur, constructeur en toezicht tijdens de uitvoering. - genoemde bedragen zijn inclusief evt. leges ten behoeve van de omgevingsvergunning - genoemde bedragen in de eerste kolom (van de tabel hiernaast) zijn exclusief BTW - in de tweede kolom zijn de vermelde bedragen inclusief 2,1% (!) BTW. Dit is gebaseerd op het feit dat voor bedrijfsmatige (c.q. niet-kerkelijke) activiteiten de BTW kan worden terug gevorderd. Het exacte percentage van het BTW-tarief is afhankelijk van de verhouding tussen de kerkelijke en niet kerkelijke activiteiten en berust op afspraken met de Belasting- dienst. Het gemiddelde percentage van 2,1% is voor de kerken in Delft en Dordrecht een realiteit. - de in de derde kolom genoemde bedragen zijn inclusief 21% BTW (regulier tarief) De op de naastgelegen pagina’s afgedrukte investeringsraming is een samenvatting van de in Bijlage 6 opgenomen volledige raming. Fase 1.1 is bedoeld als echte aanjager: deze moet het wiel van de Grote Kerk weer aan het draaien krijgen. In deze fase worden de meest noodzakelijke ingrepen gedaan. De vorming van een stadskerk kan hiermee een aanvang nemen. Voor deze fase is een bedrag van € 454.000 exclusief BTW nodig. Inclusief BTW is dat maximaal (worst case) € 549.000 en minimaal € 463.000 (best case). Fase 1.2 is ook van belang: deze dient zo snel mogelijk na fase 1.1 te worden gerealiseerd. Realisatie van een ‘flexibel indeelbare vloer’ geeft veel mogelijkheden voor breder gebruik en vergroot daarmee de kans op extra inkomsten. Hiervoor is een bedrag van € 216.000 exclusief BTW nodig.

De verdere fasen zijn ‘projectmatig’ van aard (basis en A tot en met G) en bouwen voort op fase 1.1 en 1.2. Dit betekent dat zij overzichtelijk zijn en kunnen worden uitgevoerd op het moment dat de financiën geregeld zijn. Op het moment dat een wijkgemeente gebruik zou gaan maken van de Grote Kerk vereist dat realisatie van de fasen A, B en C. Dit vraagt een investering van € 166.000 exclusief BTW. In totaal vragen de fasen basis, A tot en met G een investering van ca. € 624.000 exclusief BTW. Fase C (ingebruikname van bovenverdieping kamers en Noorderportaal) kan slechts worden uitgevoerd als fase B ook is gerealiseerd (trap en lift in Noorderportaal). Voor de realisatie van fase F (Hoofdwacht) is uiteraard de huur of aankoop van de Hoofdwacht noodzakelijk. De gemeente Zwolle heeft aangegeven dat de vraagprijs ca. € 335.000 bedraagt en de huurwaarde ca. € 30.000 per jaar (kale huurprijs).

Conclusies Realisatie van de in dit Masterplan voorgestelde ingrepen vergt een stevige investering. Dit bedrag is uiteraard afhankelijk van allerlei (inhoudelijke) keuzes. Er kan echter reeds een aanvang worden gemaakt met 50% van het totale investeringsbedrag. Het restant kan ‘projectmatig’ worden gerealiseerd.


113

16.2 Exploitatieprognose Interest en aflossing

114

compensatie van de geleden ‘schade’ door de plaatsing van de beeldengroep.

Voor de in de vorige paragraaf besproken ingrepen en investeringen dient dekking te worden gezocht. Om te bepalen wat dit aan exploitatiekosten (interest, aflossing, afschrijving) met zich meebrengt is er een aantal scenario’s doorgerekend. De berekening hiervan vindt u in Bijlage 7.

Conclusie interest en aflossing

De volgende uitgangspunten zijn hierbij gehanteerd: - alleen fasen 1.1 en 1.2 worden meegenomen in de aanvangs exploitatie - over de investering wordt geen afschrijving berekend. Op het moment dat zaken aan vervanging toe zijn dient er dus opnieuw dekking voor de investering te worden gezocht. - de aflossing bedraagt 2% per jaar - voor de berekening van de rentelasten zijn drie scenario’s door gerekend, met ieder twee BTW-varianten (21% en 2.1%)

Exploitatieprognose niet-kerkelijk gebruik

Voor het bepalen van de rentelasten is in iedere variant uitgegaan van een lening bij het Nationaal Restauratie Fonds via de zgn. ‘Kerken Nevenfunctielening’. Deze is bedoeld voor kerken die breder gebruikt gaan worden dan alleen voor de erediensten. Het maximale bedrag dat kan worden geleend bedraagt € 50.000 tegen een rentetarief van 1,5%. Variant A gaat uit van verder volledige externe financiering tegen 5% rente. Variant B gaat uit van de inzet van een deel van het eigen vermogen (€ 250.000) en het restant via externe financiering tegen 5%. Variant C gaat - behalve van de inzet van € 250.000 eigen vermogen - uit van een bijdrage van € 100.000 van de gemeente Zwolle. Dit ter

De bandbreedte waarbinnen de totale bedragen aan aflossing en interest zich op jaarbasis bevinden variëren. Minimaal is dit een bedrag van € 21.600 (variant C, 2,1% BTW), maximaal bedraagt dit € 55.000 (variant A, 21% BTW).

De prognoses voor het niet-kerkelijk gebruik en het kerkelijk gebruik zijn separaat in beeld gebracht. Hierdoor blijft het helder welke kosten aan welk gebruik zijn verbonden. In resp. Bijlage 8 en 9 zijn de berekeningen opgenomen. De baten en lasten van de niet-kerkelijke prognose zijn gebaseerd op vergelijkbare situaties elders in het land en gerelateerd aan de huidige situatie in Zwolle. ‘Voorzichtig, realistisch’ is het uitgangspunt geweest bij de bepaling van de baten. De verwachting is dat de baten ca. € 135.000 zullen bedragen. Dit zal niet gelijk vanaf het eerste jaar het geval zijn: er is altijd een aanloopperiode voor nodig. De verwachte lasten bedragen € 99.000 op jaarbasis. Daarnaast dienen in de lasten ook de lasten met betrekking tot rente en aflossing te worden meegenomen. Omdat hierin een bandbreedte aanwezig is, kent het eindresultaat van de prognose ook een bandbreedte. De

resultaatprognose bedraagt worst case - € 9.000 (negatief) en best case € 24.500 (positief). Het gemiddelde resultaat bedraagt dus ruim € 7.500 op jaarbasis.

Exploitatieprognose kerkelijk gebruik De prognoses voor het kerkelijk gebruik laten een jaarlijks tekort zien van ca. - € 50.000 (negatief). In dit resultaat zit een groot deel van de onderhoudskosten verwerkt. In het geval dat de (financiën van de) Grote Kerk geheel wordt gescheiden van de kerkelijke begroting van de PGZ, zal een deel van de kosten voor kerkelijk gebruik komen te vervallen, maar ook een deel van de interne huuropbrengsten. Uiteindelijk zal dit altijd resulteren in een tekort van ca. € 40 - 50.000 op jaarbasis.

115

16.3 Financiën (aanbevelingen) Aanbevelingen en ideeën in het kader van de financiën (in willekeurige volgorde):

116

- Maak inzichtelijk waar het geld naar toe gaat en mag gaan. Dit kan door financiële beleidsvorming hieromtrent. Breng sturing aan d.m.v. begrotingen en budgetten voor bijvoorbeeld de commissie openstelling, de P.R. en dergelijke. Hierdoor worden de uitgaven meer inzichtelijk, stuurbaar en gelijkmatiger. - Onderzoek de verhoging van de rentebaten, waarbij de risico’s niet onverantwoord zullen toenemen. Bijvoorbeeld via inschrijvingen bij de Stichting Kerkelijk Geldbeheer. Eén en ander is natuurlijk mede afhankelijk van de termijn waarop grotere investeringen worden verwacht en de eventuele kosten van het aantrekken van vreemd geld. - Maak het huidige energieverbruik inzichtelijk, mede in relatie tot het gebruik en de seizoenen, zodat sturing hierop mogelijk wordt. Houd hier rekening mee bij de bepaling van de kosten van een verhuur. - Stel een meerjaren-onderhoudsplan op, zodat inzichtelijk wordt wanneer welke bedragen beschikbaar moeten zijn en wanneer welke subsidies kunnen worden aangevraagd. - Stel een energieplan op (i.s.m. energieleverancier). Dit kan zonder noemenswaardige investeringen al gauw veel geld schelen, vnl. op basis van aangepast ‘stookgedrag’. - Onderzoek de toegevoegde waarde van een subsidiespecialist (no cure, no pay?). - Stel een (tijdelijke) werkgroep financiën samen met als opdracht: ‘hoe en waar kunnen we meer geld vandaan halen?’ - Richt een ‘Vriendengroep van St. Michaël’ op. Denk na over het bedrag en de er tegenoverstaande verplichting. Een actieve, gemotiveerde vriendengroep levert in vergelijkbare gevallen

enkele tienduizenden euro’s per jaar op (bijv. St. Joriskerk, Amersfoort: € 50.000 per jaar (minimaal € 50 p.j.), Martinikerk Groningen: ca. € 20.000 per jaar (minimaal € 15 per jaar), Laurenskerk Rotterdam). - Laat een ieder die wil (letterlijk) een steentje bijdragen aan een concreet onderdeel van de Grote Kerk. Houd het bedrag bereikbaar voor velen, stel er iets concreets tegenover en gebruik eigentijdse media voor de P.R. (vooraf en tijdens). Vergelijk de actie ‘Tegelzetten’ bij Museum De Fundatie (€ 10 per tegel, eigen tekst er op) of ‘Geef het parkeerterrein aan de olifanten’ bij Artis (vanaf € 5 per steen). - Breng de beheerslasten (met name in de uitvoering) terug door de inzet van gekwalificeerde vrijwilligers. - Laat mensen betalen voor een mooie plattegrond met informatie. - Stimuleer de rondleidingen en laat bezoekers daar ook een gering bedrag voor betalen. - Geef de offerkist een betere uitstraling en vooral een betere positie. Zet er een bord bij met een behapbaar richtbedrag. Laat het doel concreet zijn. Zorg voor ogen die dwingen (nabij balie). De opbrengsten van de offerkist kunnen door deze eenvoudige acties toenemen (vgl. Grote Kerk Breda). - Start een ‘kathedraalshop’ met artikelen die gerelateerd zijn aan de Grote Kerk (gebouw, historie, St. Michaël en eventueel Zwolle. Ook is het denkbaar om meer kerkelijk – missionair gerichte producten te verkopen. - Gebruik de restauratie van de balgen van het orgel om dit onderdeel in de schijnwerpers te zetten. Maak het mogelijk om een orgel trap-diploma te behalen: ‘Trappen op het hart van Schnitger’. Maak het voor kinderen aantrekkelijk. - Werk samen met (culturele) instellingen (De Fundatie, Waanders). Dit zijn – samen met de Grote Kerk - de trekkers van de stad.

Onderzoek welke en op welke wijze. De directeuren zijn enthousiast. Ga verbindingen aan: combikaarten, teasers, verwijzingen etc. - Breng het aantal bezoekers in beeld: hoe krijgen we deze omhoog? Zorg voor P.R. bij de VVV, gemeente Zwolle e.d. - Stimuleer de boekenverkoop; geef haar meer faciliteiten. Verruim de openstelling en maak deze los van de openstelling van de kerk. - Onderzoek de plaatsing van zonnepanelen op de middelste twee zuidelijke dakvlakken. - Onderzoek tevens andere vormen van duurzame energievoor zieningen. Zorg voor het certificaat ‘Eerste volledig duurzame monumentale kerk van Nederland’. - Buit de komst van de beeldengroep uit. Hiermee ontstaat de mogelijk heid om een nieuw, ander en groter publiek (opnieuw) naar de Grote Kerk te krijgen en te verbinden. - Ga met de gemeente Zwolle serieus in gesprek over een financiële bijdrage; de komst van de beeldengroep vraagt om verplaat- sing van de boekenverkoop en de berging. Met het realiseren van een nieuwe voorziening zijn kosten gemoeid die derhalve direct in verband staan met de komst van de beelden. - Zet de externe verhuurmogelijkheden beter op de kaart: maak iemand verantwoordelijk voor acquisitie, zorg voor professionele informatie en zorg voor professioneel contact (vooraf, tijdens en na afloop van een verhuur). Dit stelt hoge eisen aan alle betrokkenen bij de Grote Kerk! - Overweeg en onderzoek de mogelijkheden en consequenties van betaalde toegang en vergelijk deze met de mogelijke opbrengsten bij vrije entree. - Maak de kerk interessant voor kinderen (en daarmee hun ouders en grootouders…). Onderzoek de mogelijkheid van een spannende route over de gewelven, onder het gebouw door, in de spiltrappen e.d. Maak een zoekpuzzeltocht door de kerk. Dit alles tegen een geringe vergoeding. - Maak gebruik van eigentijdse media en crowdfunding.

117

16.4 Financiën en erfgoed

118

De Grote Kerk is hèt grote voorbeeld van cultuurhistorisch erfgoed in Zwolle. De gemeente Zwolle noemt de Grote Kerk als haar eerste en grootste monument. Deze positie dient te worden uitgebuit. Dit kan onder andere door het sterker onder de aandacht brengen van de historie in een vaste tentoonstelling, maar bijvoorbeeld ook door meer (tijdelijk) spektakel. Breng op virtuele wijze de (val van de) toren in beeld. Het terugbouwen van de toren maakt de Grote Kerk in één klap (inter)nationaal bekend als de hoogste van Nederland (Wikipedia: ‘Lijst met hoogste kerktorens’). Laat in het straatwerk de historie zien. Laat bijvoorbeeld door interactief beeldmateriaal of een maquette zien hoe de ontwikkelingsgeschiedenis van de Grote Kerk (en van Zwolle) is geweest en waar deze nog zichtbaar is in het gebouw. (Cultureel) erfgoed staat sterk in de belangstelling. Er wordt veel over geschreven. Er wordt gezocht naar nieuwe manieren om het erfgoed te behouden. Dit vraagt om het levend houden en vernieuwen van het erfgoed. Sterker dan voorheen wordt er ook gekeken naar erfgoed als verdienmodel: het is niet alleen een last(en)post, maar biedt ook mogelijkheden voor inkomsten (zie ‘Eigen haard is goud waard. Over de economische baten van cultuurhistorisch erfgoed’. Tom Bade, Gerben Smid en ‘Geld verdienen met erfgoed’, Jos Cuijpers en ‘Cultureel erfgoed op waarde geschat. Economische waardering, verevening en erfgoedbeleid’. Platform 31). Deze manier van kijken biedt veel perspectief, ook voor de Grote Kerk!

Soms is een (forse) investering in het werkkapitaal (i.c. de Grote Kerk) vooraf noodzakelijk. Dit vraagt om durf en visie. Een extra meewerkende factor is in het geval van de Grote Kerk dat zij nog in gebruik is als kerk: hiermee is het gebouw een levend monument. Het zoeken naar nieuwe wegen om de Grote Kerk ook financieel overeind te houden kan niet alleen door de Stichting gebeuren. Hiervoor is draagvlak nodig in de gehele PGZ. Hiervoor is bij alle betrokkenen ook aandacht en liefde voor het monument en haar functie nodig. Daarnaast is het van groot belang om ook relaties met externen en overheden aan te gaan. Het is noodzakelijk om gezamenlijk op te trekken. De kosten van het erfgoed kunnen enigermate worden verdeeld en de baten van het erfgoed moeten worden verdeeld door samen allianties aan te gaan. Dit kan op cultureel, kerkelijk, toeristisch en restauratief vlak. Een gezamenlijke doelstelling dus. Hier liggen ook kansen voor een stadskerk. De ondernemers rondom de Grote Kerk en de culturele instellingen van Zwolle zien dit wel zitten en verwachten dat de kerk echt kerk blijft. ‘Nu de Grote Kerk nog’.

119

Detail van koorafsluiting Hoogkoor (1597)

17. Conclusies en aanbevelingen Op basis van dit Masterplan kunnen de volgende hoofdconclusies worden getrokken.

1. De Grote Kerk biedt ruimtelijk vele mogelijkheden! Zowel voor kerkelijk als voor niet-kerkelijk gebruik.

7. Het ‘verzilveren van de Grote Kerk’ vereist moed, visie, ondernemer schap en ook geloof van de bestuurders van de PGZ. Zonder hen geen Grote Kerk.

2. Om deze mogelijkheden daadwerkelijk te benutten is een aanvangsinvestering nodig. De kosten die deze investering met zich meebrengt kunnen middels de exploitatie worden terug verdiend. Op langere termijn worden positieve resultaten verwacht.

120

3. Doordat de ingrepen langzaam en gefaseerd kunnen worden uitgebreid en niet in één keer hoeven te worden gerealiseerd is er sprake van toekomstvaste situatie en van groei mogelijk heden. 4. Om de mogelijkheden zodanig uit te nutten dat er ook daad werkelijke meeropbrengsten inzitten is het noodzakelijk dat de organisatie op orde is. Zonder gekwalificeerde vrijwilligers en een enkele professionele kracht zal het niet van de grond komen. 5. De aankoop of huur van de Hoofdwacht biedt ongekende kansen voor een stadkerk, maar ook voor het overige (toekomstig) kerkelijk en niet-kerkelijk gebruik. 6. Op dit moment zit Zwolle echt in de lift: zowel Boekhandel Waanders als Museum De Fundatie zijn hierin de grote stuwers. Het goede nieuws is dat in ieder geval Museum De Fundatie wil bijdragen aan het succes van de Grote Kerk.

De Grote Kerk kan in deze galerij niet ontbreken. Dit is het momentum! (zie ook Bijlage 10).

8. Geen besluit nemen of de besluitvorming met onbepaalde tijd uitstellen is ook een keuze. Deze keuze draagt het grote risico in zich dat de tijd van het ‘momentum’ voorbij gaat en dat het moment komt waarop er geen keuzevrijheid meer is omdat het geld op is. 9. Zoek contact met andere kerkverbanden: hoe blijven we samen kerk in de stad? 10. Werk het ‘merk Grote Kerk’ op basis van dit Masterplan met als uitgangspunt ‘Inspirerend Ontmoeten’ zo spoedig mogelijk uit. Geef richting aan de toekomst van de Grote Kerk. 11. Implementatie van dit Masterplan vraagt om een zelfstandiger positie van de Grote Kerk. lndien de binding met de PGZ te intensief blijft zal de realisatie vastlopen in interne discussies. De eerste stappen (3 jaar?) dienen door een imple- mentatiewerkgroep met mandaat te worden gezet. Nadat één en ander is gerealiseerd kan de binding met de PGZ weer nauwer worden. 12. Neem de tijd voor een aanloopfase. Het vraagt om durf en visie om vast te houden aan een ingeslagen weg. Neem geen adhoc beslissingen die niet passen binnen de gekozen toekomst richting.

18. Hoe verder? Dit Masterplan vormt de onderbouwde visie van de Werkgroep Masterplan. Zij zal worden aangeboden aan de opdrachtgever, de Stichting Beheer en Exploitatie van de Grote of St. Michaëlskerk te Zwolle. Het bestuur van de stichting zal zich in nader overleg met het College van Kerkrentmeesters en de Algemene Kerkenraad uit moeten spreken over de toekomst van de Grote Kerk.

121

Vernieuwd zicht op de Grote Kerk vanuit Museum De Fundatie

122

123

KAAder kerkadvies Molukkenstraat 6 | 2612 EC Delft | T 06 24491848 E [email protected] | I www.kaader.nl

Opdrachtgever: Stichting Beheer en Exploitatie Grote of Sint Michaëlskerk Zwolle p/a Molenweg 241 8012 WG ZWOLLE

Werkgroep Masterplan: Tanja Bergman Alwin Kaashoek (projectleider) Bart Schouten (gedelegeerd opdrachtgever) Aalt Riezebos

12.1 Algemeen gebruik

Recommend Documents