100 Gouden regels voor zakelijke teksten
Pyter Wagenaar & Heidi Aalbrecht
Meer informatie over deze en andere uitgaven kunt u verkrijgen bij: Sdu Klantenservice
Inhoud
Postbus 20014 2500 EA Den Haag tel.: (070) 378 98 80 www.sdu.nl/service © 2008 Taalwerkplaats, Amsterdam Academic Service is een imprint van Sdu Uitgevers bv. Omslagontwerp: Scherphuis | Snijder BNO Ontwerp en opmaak binnenwerk: Villa Y, Den Haag Illustraties: Michelangela, Utrecht Druk- en bindwerk: Drukkerij De Groot, Goudriaan Deze uitgave maakt onderdeel uit van de 100 Gouden regels-serie. Serie-concept: Academic Service i.s.m. Taalwerkplaats
Inleiding
7
Foutloos schrijven 9 Formuleren 41 Leestekens 59 Brieven 73 Offertes 87 E-mail 99 Taaletiquette 113
isbn 978 90 5261 660 5 nur 610, 801 Alle rechten voorbehouden. Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze rechten berusten bij de Taalwerkplaats..
Verklaring van gebruikte termen Literatuur – verder lezen 131 Register 133
Behoudens de in of krachtens de Auteurswet 1912 gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 h Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich te wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro). Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave ten behoeve van commerciële doeleinden dient men zich te wenden tot de uitgever. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, kan voor de afwezigheid van eventuele (druk)fouten en onvolledigheden niet worden ingestaan en aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever deswege geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventueel voorkomende fouten en onvolledigheden.
5
127
Alleen sukkels kunnen niet spellen.
‘Het gaat om de inhoud, ik ga me echt niet druk maken over spelling. Mijn baas maakt ook d/t-fouten.’ Zo kun je jezelf voor de gek proberen te houden, maar als jij elementaire spelfouten maakt, kun je er donder op zeggen dat er stilletjes om gegniffeld wordt. Je wordt minder serieus genomen. Ook door mensen die zelf spelfouten maken, zoals je baas. Want mensen zien vaak de balk in hun eigen oog niet, maar wel de splinter in het oog van een ander. Spellen is een eitje. Een kind van twaalf kan het. Jij kon het als twaalfjarige ook. Je moet er gewoon weer even moeite voor doen. En af en toe een woordje opzoeken in een naslagwerk.
Zet het Groene Boekje in je internetfavorieten: www.woordenlijst.org. Samen met de gouden regels hierna is het de basis van een tekst zonder spelfouten.
11
foutloos schrijven
1
De belangrijkste spelregel: bij twijfel opzoeken.
Betekent foutloos schrijven dat je woordjes in je hoofd moet stampen? Nee. Het is wel handig om een paar elementaire regels te kennen – die komen hierna aan de orde. Maar de belangrijkste regel is dat je bij twijfel een naslagwerk raadpleegt. Mensen die de kost verdienen met schrijven, doen niet anders. Op een enkele dicteefreak na is er niemand die het woordenboek uit zijn hoofd kent. En het leuke is: je zoekt een lastig woord op en volgende week ben je het waarschijnlijk weer vergeten. Dan zoek je het nog een keer op en desnoods nog een derde keer. Maar daarna weet je het voorgoed.
3
Vertrouw nooit klakkeloos de spellingcontrole van je tekstverwerker.
De spellingcontrole zet een rode kringel onder woorden die hij als verkeerd gespeld aanmerkt. Daarbij gaat het vaak om samenstellingen die het programma niet kent of niet kan afleiden, en die daarom niet per se ook écht fout zijn. En het omgekeerde komt misschien nog wel vaker voor, dus dat er géén kringel staat onder woorden die fout zijn gespeld. Zo beloont het programma je niet zelden met het weghalen van de rode kringel als je een spatie schrijft, ook al maak je dan juist een fout. Dat gebeurt bijvoorbeeld bij zeventienjarigen, dat wordt goedgekeurd als je er zeventien jarigen van maakt: Rijbewijs voor zeventienjarigen. Rijbewijs voor zeventien jarigen.
Een spellingcontrole is bovendien geen grammaticacontrole, dus d/t-fouten worden vaak niet opgespoord. Het programma heeft bijvoorbeeld geen enkele moeite met ik wordt of jij word. Streef naar een tekst zonder fouten, niet naar een tekst zonder rode of groene krinkels, dus gebruik de spellingcontrole hoogstens om je te laten waarschuwen voor mogelijke fouten.
12
13
foutloos schrijven
2
Maak geen spelfouten omdat iedereen dat doet.
Sommige spelfouten zijn nogal hardnekkig. De fout gespelde woorden komen daardoor zo vaak voor, dat velen maar aannemen dat het niet om fouten gaat. Doe daar niet aan mee, dus spring niet in de sloot omdat een ander dat ook doet. Ben je niet honderd procent zeker over de spelling van een woord? Raadpleeg dan een woordenlijst. Maar kijk eerst eens naar deze kleine greep uit de lijst notoire spelfouten:
5
Nooit meer d/t-fouten: vul het woord werken in en je hoort het vanzelf.
Met stip op 1 in de spelfoutentop 10: d/t-fouten in werkwoorden. Want hoe zat het ook alweer: ik word(t), jij word(t), hij word(t)? Die twijfel is er alleen bij woorden die op een -d eindigen, want bij andere woorden hoor je vanzelf of er wel of geen -t achter komt. Van die eigenschap kun je handig gebruikmaken: twijfel je over d/t, vervang dan het woord waarover je twijfelt door werken. Dus: Word(t) jij de nieuwe projectleider?
fout gespeld accoord budgetair commité, commitee copie, copy enigzins falikant full time geenzins gerenomeerd gezamelijk kopieëren miniscuul ondermeer onmiddelijk persé, per sé procédé rigoreus shockeren tesamen woordvoerdster
goed gespeld akkoord (maar: accorderen) budgettair comité kopie enigszins faliekant fulltime geenszins gerenommeerd gezamenlijk kopiëren minuscuul onder meer onmiddellijk per se procedé rigoureus choqueren tezamen woordvoerster
14
Werk jij de nieuwe projectleider in?
Je hoort bij werk geen -t, dus word krijgt ook geen -t: Word jij de nieuwe projectleider?
Werkwoorden in de verleden tijd eindigen nooit op -dt. Het is dus: Werd jij de nieuwe projectleider?
15
foutloos schrijven
4
Schrijf samenstellingen met één hoofdklemtoon aaneen.
Een zwártboek heeft één klemtoon en is iets anders dan een zwárt bóék, dat twee klemtonen heeft. Een woordcombinatie met één hoofdklemtoon schrijf je als één woord, bijvoorbeeld hoogopgeleid, een pasgetrouwd stel (maar: het stel is pás getróúwd), lichtgewicht. Deze vuistregel geldt ook voor drieledige samenstellingen van het type witte + boorden + criminaliteit: dat spreek je niet uit als wítte bóórdencriminaliteit, maar als wittebóórdencriminaliteit. Er is sprake van één hoofdklemtoon, dus je schrijft witteboordencriminaliteit aaneen. Andere voorbeelden zijn: hogesnelheidslijn, lagelonenland, langetermijnplanning, oudedagsvoorziening en vrijetijdsbesteding. Soms is er ook betekenisverschil: het rodewíjnglas heeft één hoofdklemtoon en is een glas voor rode wijn; het róde wíjnglas heeft twee klemtonen en is dus een woordgroep, met als betekenis ‘een wijnglas dat rood is’.
‘Zinloze woordcombinaties lijken wel poëzie, maar zijn dat uiterst zelden.’ Boudewijn Büch
16
7
Samenstellingen met botsende klinkers krijgen een koppelteken.
Samenstellingen die bestaan uit twee woorden waarvan het eerste eindigt op een klinker en het tweede met een klinker begint, zijn soms lastig te lezen. Dat is zeker zo als de twee klinkers die naast elkaar komen te staan, samen een klank vormen, zoals aa, eu, oe of ui – dat wordt klinkerbotsing genoemd. Om klinkerbotsing te voorkomen, schrijf je een koppelteken tussen die twee klinkers: combinatie a+a a+e a+i a+u e+e e+i e+u i+e i+i i+j o+e o+i o+o o+u u+i u+u
voorbeeld valuta-aankopen media-expert pagina-indeling programma-uitwisseling productie-eis adrenaline-injectie optie-uitkering, privé-uitgave groei-economie multi-inzetbaar ski-jack zo-even solo-instrument (maar: zoiets) co-ouder stereo-uitzending milieu-inspectie bureau-uren
Tussen andere klinkercombinaties is een koppelteken dus niet nodig, zoals in antiautoritair, communicatieadviseur, divisieonderdeel, offerteaanvraag of softwareontwikkelaar.
17
foutloos schrijven
6
