10 secret society
Cascade Het beeld Cascade op het Churchillplein in Rotterdam. vervaardiger: Joep van Lieshout, 2010 foto: Gyz La Rivière, 2013
246
247
Pizza Connection De Telegraaf, 2 december 1993
248
De maffia is onder ons! De Telegraaf, 16 oktober 1993
249
NO STRUCTURE
De structuur van elkaar helpen binnen een (volks)wijk is hetgene wat ik denk dat we tegenwoordig zo missen in de moderne (stads)samenleving die compleet is doorgeschoten in het individualisme. En de structuur om er voor elkaar te zijn dat was een tijd die volgens mij wel wat had, hoor. Mensen waren onderdeel van een zuil en werden dan ook lid van de organisaties die daarbij hoorden. Dat bestaat gewoon niet meer. Alles gaat veel sneller en mensen vertonen zapgedrag, vaak ook qua meningen. Toch is de interesse er wel. Ook al was zo’n zuil benauwend, tegenwoordig lijkt het of de jeugdige mens enorm op zoek is naar een (fictieve) zuil. Want ja, de wereld is ontzettend complex geworden en met een snelheid die zelfs de jeugd niet eens meer bij kan houden.
Corinthian wannabe The Jonker Fransstraat tijdens de Stadsvernieuwing. foto: Lex de Herder, 1974 Collectie Stadsarchief Rotterdam
250
251
HET BEGIN
Het woord Camorra wordt voor het eerst gebruikt in het begin van de achttiende eeuw, wanneer wordt toegestaan dat er een aantal gokhallen worden geopend. Het woord Camorra is waarschijnlijk een samensmelting van capo (baas) en een Napolitaans straatspel morra. In dit spel zwaaien twee personen tegelijkertijd met hun handen, terwijl daaromheen gokkers staan te wedden hoeveel vingers deze twee zwaaiende personen omhoog steken. ‘Dit straatspel zou door de lokale autoriteiten verboden zijn, waarna sommige mensen betaling en beschermingsgeld gingen eisen om spelers van het spel te ‘beschermen’ tegen de politie.’ 1 Een andere legende komt uit 1911 van een kapitein van de Italiaanse militaire politie, de Carabinieri. ‘Deze beweert dat de Camorra al in 1654 is opgericht. Raimondo Gamur, een Spaanse vrijbuiter uit Zaragoza was naar Napels gevlucht, maar belandde in de gevangenis van Castel Capuano. Hij vertelde over de Spaanse georganiseerde misdaad, wat vijf Napolitanen inspireerde om een dergelijk syndicaat in Napels op te richten, de Garduna. De naam zou afstammen van vrijbuiter Gamur. Dit zou later zijn verbasterd tot Camorra.’ 2 Maar Camorra is vooral uit iets goeds ontstaan, om weerstand te bieden tegen de overheerser. Camorra stond voor verzet tegen het huis Bourbon en voor het verzet tegen Franse revolutionaire troepen, die met alle illegale middelen werden bestreden. ‘De Camorra paste in het revolutionaire plan en was bruikbaar in deze strategie.’ 3 Dit is ook zo volgens de auteur Tom Behan van het boek See Naples & Die: The Camorra and Organised Crime uit 2002. Ook de eerder besproken Risorgimento (eenwording van Italië) moest met alle illegale middelen worden bestreden. De eenwording werd tot ongenoegen van de Camorra en de lokale autoriteiten, wel een feit. 252
1 mafiapage.nl
2 vrij naar: De Italiaanse maffia in Nederland, Stan de Jong en Koen Voskuil, Nieuw Amsterdam, 2010 (p. 112)
3 de Volkskrant, Misdadige politieke bestuurders, Michaël Zeeman, 25 april 2003
Camorra I Een lid van de Napolitaanse maffia, beter bekend als de Camorra, verlaat onder begeleiding van een aantal politieagenten het gerechtsgebouw van Viterbo in Italië en zal in een koets plaatsnemen. foto: onbekend, 1911 Collectie Nationaal Archief / Spaarnestad Photo / Het Leven
253
Eind negentiende eeuw, na de eenwording van Italië, werd er door verdwijning van kapitaal niet meer geïnvesteerd in de Napolitaanse industrie. Deze verloor steeds meer terrein aan de opbloeiende industrie in Noord-Italië of verhuisde naar het noorden en een groot deel van de stad verarmde daardoor. Dit was overigens het geval in heel Zuid-Italië. Het zuiden van het land wordt door de noordelingen, tot op de dag van vandaag, zo’n beetje als achterlijk gebied beschouwd. Door de verloedering van de bevolking sinds de eenwording kon de Camorra groeien en in deze periode werkte de politie al samen met de Camorra om de orde te bewaken. Hoewel er ook verhalen de ronde doen dat de Napolitaanse clans van de Camorra al in het begin van de negentiende eeuw door de regerende familie Bourbon ingezet werden om de openbare orde te handhaven. 4 Het is die dubbelheid van verzet plegen tegen, maar er ook mee samen werken, die misschien wel tekenend is. Tijdens de fascistische periode in het begin van de twintigste eeuw heerste er een periode van rust rondom het fenomeen Camorra. De maffia werd door Benito Mussolini wel aangepakt. Hij zag het echter ook als een onbelangrijk lokaal verschijnsel in Sicilië en Napels, dat geen gevaar zou vormen voor de nieuwe institutionele orde, waardoor de Camorra in sluimerstand toch door kon zetten.
4 vrij naar: De Italiaanse maffia in Nederland, Stan de Jong en Koen Voskuil, Nieuw Amsterdam, 2010 (p. 113)
Camorra II 34 leden van de Napolitaanse maffia, beter bekend als de Camorra, zitten in een kooi in de rechtszaal van Viterbo in Italië tijdens een proces dat tegen ze gevoerd wordt. Rechts staat een kleinere kooi waarin een getuige zit. foto: onbekend, 1911 Collectie Nationaal Archief / Spaarnestad Photo / Het Leven
254
255
De stad werd bevrijd op 1 oktober 1943 toen de Britse en Amerikaanse troepen de stad binnenvielen. ‘De Italianen traden hun ‘bevrijders’ met vertrouwen tegemoet, maar die bleken nog corrupter dan ze zelf noodgedwongen moesten zijn, om zich aan te passen. [...] de Amerikanen kwamen om de Italianen van het fascisme te bevrijden, maar hielpen daarmee de corrupte christendemocraten en, twee handen op een buik, de oude maffia weer in het zadel.’ 7 Daarom schreef ik min-of-meer bevrijd in het begin van deze paragraaf. Het boek La Pelle (de huid) uit 1949 van Curzio Malaparte is een klassieker over deze periode. Niemand was meer te vertrouwen, je kon alleen nog je eigen huid vertrouwen.
WWII
Toen Mussolini’s Italië tijdens de Tweede Wereldoorlog begon te wankelen, kwamen de Nazi-bondgenoten voor een korte periode in Italië aan de macht. Op 1 oktober 1943 werd Napels min-of-meer bevrijd, na het Amerikaans bombardement op Napels van twee maanden daarvoor van het Northwest African Strategic Air Force (NASAF) op 4 augustus 1943. Bij dit bombardement kwamen dik drieduizend mensen om, zoals eerder vermeld (hoewel over de cijfers van doden de meningen verdeeld zijn, sommigen spreken zelfs over twintigduizend doden). ‘Eerst bombardeerden de Amerikanen Napels om de Duitsers eruit te verdrijven; daarna bombardeerden de Duitsers Napels zoals het havengebied, om de Amerikanen lik op stuk te geven.’ 5 De Nazi’s voelden de hete adem van de Amerikanen in hun nek en namen alles mee, waaronder (grondstoffen voor) voedsel, benzine en zelfs mensen. Een perfecte voedingsbodem voor zwarte handel. ‘De Napolitanen – levend met hongersnood, weinig middelen van bestaan en duizenden angsten, waarbij een Duitse kolonel ook nog eens de eeuwenoude universiteit in brand liet steken – kwamen in opstand. In vier dagen tijd, bekend als de Quattro giornate di Napoli (De vier dagen van Napels), van 27 tot en met 30 september 1943, vermoordden Napolitanen (vrouwen, mannen en zelfs kinderen) elke Duitse militair die ze tegenkwamen.’ 6
7 Napoli!, Napels veil, Geerten Meijsing, Uitgeverij Bas Lubberhuizen, 2002 (p. 222)
5 vrij naar: Napoli!, Napels veil, Geerten Meijsing, Uitgeverij Bas Lubberhuizen, 2002 (p. 214)
6 vrij naar: romeinspompeii.net, Sione van Walderveen
Napels zien en dan sterven Een illustratie uit de Daily Telegraph opnieuw geplaatst in het Soerabaijasch Handelsblad. Soerabaijasch Handelsblad, 5 november 1941
256
257
Corrupt Een kunstwerk van Jasper van der Made tijdens de Mama’s Great Ass Tits tentoonstelling uit 2000 in het Centrum Beeldende Kunst te Rotterdam. Videostill uit de film Rotterdam 2040. Gyz La Rivière, 2013
258
259
‘John Horne Burns beschrijft in The Gallery (1947) hoe Amerikaanse soldaten met de verkoop van legergoederen de zwarte markt stimuleerden en prostitutie in de hand werkten.’ 8 ‘Te veel Amerikaanse officieren waren naar Italië gestuurd omdat ze van Italiaanse afkomst waren. Men had gehoopt dat ze zich gemakkelijk bij hun omgeving zouden aanpassen, en daarin waren ze maar al te best geslaagd.’ 9, aldus de Britse officier Norman Lewis in het boek Napels ’44. Een beetje vergelijkbaar met Hét bombardement op Rotterdam door de Nazi’s. De Duitsers waren zeer geïnteresseerd in het herstel van ‘hun’ grote havenstad, de miljoenenstad Groot Rotterdam, die ze als poort van het Derde Rijk zagen. Eerst de boel platbombarderen, en vervolgens Rotterdam ineens heel belangrijk vinden. Best ironisch en paradoxaal. Of niet?
COSA NOSTRA AND THE CIA
8 Napoli!, Vechten om te leven is iets vernederends, Marc Leijendekker, Uitgeverij Bas Lubberhuizen, 2002 (p. 227)
9 Napels ’44, Norman Lewis, Uitgeverij Contact, 2004
Tijdens de bezetting van Napels door de geallieerden kon de Camorra zijn tentakels uitslaan en na de Tweede Wereldoorlog veranderde de Camorra dan ook enorm. Het (verplichte) verblijf in Napels van de leider van de Amerikaanse Cosa Nostra Lucky Luciano bijvoorbeeld, zorgde voor een toename van de lokale aanhang van het fenomeen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden Luciano’s contacten in Italië gebruikt door de militaire geheime dienst van de Verenigde Staten (de eerste CIAopdracht 10 – voordat de CIA überhaupt bestond). Als beloning voor de bewezen diensten eisten de handlangers van Luciano zijn vrijlating. In 1946 werd hij uit de gevangenis ontslagen, en werd zijn straf kwijtgescholden. Aangezien hij bij zijn komst in de Verenigde Staten nooit het Amerikaans burgerschap had aangevraagd, diende hij het land per direct weer te verlaten. Hij werd als ongewenste vreemdeling uitgezet naar Italië. In Napels zette hij zijn criminele activiteiten voort en startte een drugslijn op tussen Europa en Amerika. 11
10 vrij naar: Naples City of the Damned, Ben Hopkins, film, 2009
11 Wikipedia
Lucky Luciano Charles ‘Lucky’ Luciano, gangster en maffiabaas in ruste, in een auto in zijn geboorteplaats Napels. foto: 22 november 1964 Collectie Nationaal Archief / Spaarnestad Photo / UPI
260
261
THE WARRIORS
Eerder stipte ik de aardbeving van 1980 al aan en wat dat voor effect heeft gehad op het centrum van Napels. Kort gezegd resulteerde dit in weer een emigratie van stadsbewoners uit de binnenstad, omdat de huizen niet meer veilig waren. Er waren ook Napolitanen die na de aardbeving naar de buitenwijk Scampia zijn vertrokken en in de Vele di Scampia zijn gaan wonen. In Scampia heeft de Camorra indertijd veel geld verdiend met al het (Europees) hulpgeld dat na de ramp naar Napels kwam. Men zegt dat de Camorra daardoor zo groot geworden is als ze nu is. In 1983 schatte de Italiaanse justitie dat er slechts 12 Camorra bendes waren. Rond 1987 was dit aantal gestegen tot 26. Rond 2008 zouden het er 111 zijn met 6700 leden. 12 ‘In 1989 schreef het Osservatorio sulla Camorra in een van zijn publicaties dat in het noordelijke deel van Napels de verhouding van het aantal drugdealers op het aantal inwoners het hoogst was van heel Italië. Vijftien jaar later is deze verhouding de hoogste van Europa geworden en staat ze in de top vijf van de wereld.’ 13 Het leven wordt in Napels grotendeels bepaald door de onderlinge concurrentiestrijd van de Camorra in de afpersings-‘industrie’, drugs-, sigaretten- en wapenhandel, verduistering van fondsen, industriële namaak van luxe producten, koffie en vis- en Chinese handel. Maar ook massale productie van cd’s en dvd’s en handel in (en illegale verbranding van) huisvuil, asbest, industrieel-, ziekenhuis-, röntgen-, verf-, chemisch- en kernafval. Ondanks vele pogingen van de autoriteiten slagen deze er tot nu toe niet in om de Camorra ernstig te verzwakken. De Camorra maakt veelal gebruik van de corruptie die welig tiert in Napels om hun zaakjes te beschermen tegen overheidsbemoeienis. 262
12 mafiapage.nl
13 Gomorra, Roberto Saviano, Lebowski Publishers, 2013 (p. 79)
Paus: Napels is gegijzeld Amigoe, 12 november 1990
263
Haven Rotterdam De Prins Willem-Alexanderhaven met containerschepen bij het bedrijf ECT. foto: Lex de Herder, 1979 Collectie Stadsarchief Rotterdam
264
Haven Napels foto: Gyz La Rivière, 2013
265
‘De Camorra domineert de economie van Napels zo sterk dat de politie aarzelt in te grijpen, omdat daardoor tienduizenden Napolitanen van hun werk beroofd zouden worden. De sociale onrust die daarop zou volgen, zou, in een stad die toch al wordt getroffen door een hoge werkeloosheid, wel eens uit de hand kunnen lopen’ 14, schreef William Ward (Handboek Italië – Gids voor de jaren negentig). We zijn nu twee decennia verder en helaas is er niet werkelijk veel veranderd. Wellicht is het tijd om tegen het fenomeen Camorra anders aan te leren kijken? Is het misschien een positieve structuur als je geweld, oplichting, afpersing, intimidatie en manipulatie er van wegdenkt? Is hetgene wat dan overblijft niet de (positieve) groepsstructuur van een samenlevingsvorm waar ik de hele tijd op doel? Het zijn ook oude (volkse) straatregels waar de democratie niet zo goed mee overweg kan. Deze structuren zijn echter vaak ouder dan de democratie zoals wij die nu kennen of hanteren. In 2011 publiceerde ik het essay Treurniet, waarin ik een lofzang uitte op de Do It Yourself-mentaliteit. ‘Wij kunstenaars, vrijdenkers, freaks, klaplopers, theatermakers, muzikanten, skateboarders, homoseksuelen, rappers, hindoestanen en andere creatieven mogen wel wat ongehoorzamer zijn. De tijd vraagt er om. [...] Laat het een begin zijn van een enorme burgerlijke ongehoorzaamheid in Rotterdam.’ De Eksit Krant, uit hetzelfde jaar, met al haar artikelen, interviews, foto’s en illustraties ging voornamelijk ook over de liefde voor D.I.Y. en burgerlijke ongehoorzaamheid. ‘Volgens mij erg nodig in een tijd die zo braaf als een docent is geworden. In deze tijd waar niks meer mag, zoals nergens meer binnen mogen roken, en geen alcohol drinken in het park. Overal moeten hekken staan bij een vernissage, want “oh wee” als je buiten het hek wat loopt te drinken.
266
14 vrij naar: Handboek Italië, William Ward, Nijgh & Van Ditmar, 1993 (p. 224)
Breek de wet Het standbeeld Gijsbert Karel graaf van Hogendorp op het bordes van de buitentrappen van het Beursgebouw aan het Beursplein. foto: Lex de Herder, 1977 Collectie Stadsarchief Rotterdam
267
Daarnaast doet de firma Heras goede zaken met haar buitengewone beveiliging en praat deze malafide regering ons allerlei angsten aan voor den vreemde. Je mag niet kraken en je mag niet stilstaan. Laat staan samenscholen en herrie maken. We zijn een samenleving geworden met veel te veel regels. Al die regels kunnen m’n rug op. Ik word van al deze burgerlijke en onnozele regels erg recalcitrant en gelukkig sta ik niet alleen.’ Want iedereen – van jong tot oud – die ik sprak voor deze Eksit Krant denkt er ook zo over. Het essay Treurniet sloot ik trouwens af met een citaat van oud-burgemeester Bram Peper van Rotterdam. Hij zei in 1973 dit over de democratie: ‘Gehoorzaamheid aan de wet is in een democratische staat een groot goed, ongehoorzaamheid ook. [...] Kenmerkend voor het proces van wetsvorming in een democratie is, dat er bijna altijd wetsovertreding aan voorafgaat. De legitimiteit van het democratisch stelsel wordt eerder bedreigd door een gebrek dan door een teveel aan burgerlijke ongehoorzaamheid.’ 15
15 Bram Peper, man van contrasten, Henk van Osch, Uitgeverij Boom, 2010 (verwijzend naar een artikel uit NRC Handelsblad, 2 maart 1973)
Zou de Camorra zonder geweld, oplichting, afpersing, intimidatie en manipulatie wel goed kunnen zijn, dat wil zeggen dus alleen als een structuur? Echter er moet dan op ethisch gebied heel veel veranderen. 268
269
WASTE
‘Sinds mid-jaren-90 heeft de Camorra de controle over de afvalverwerking in de regio Campania, met rampzalige gevolgen voor milieu en volksgezondheid in dat gebied. Zware metalen, industrieel afval, chemicaliën en kernafval worden regelmatig gedumpt langs de weg of verbrand, wat leidt tot ernstige bodem- en luchtvervuiling.’ 16 In de periode waarin ik bezig was met dit verhaal, hoorde ik in een reportage van Angelo van Schaik op de Nederlandse radio over de lange termijn gevolgen van het afval in Napels. ‘We zijn het jongste gewest van Italië, dus zouden we ook het gezondste moeten zijn.’ 17 Aan de noordoostkant, net buiten aan de rand van Napels, lag ooit het vruchtbare landbouwgebied, oftewel de graanschuur, van het Romeinse Rijk. ‘Nu staat dit gebied bekend als de driehoek des doods. De Italiaanse Senaat onderzoekt (eindelijk) het groeiend aantal kankergevallen in de omgeving van Napels, die mogelijk het gevolg zijn van het illegaal dumpen van giftig afval door de Camorra.’ 18
16 mafiapage.nl
17 vrij naar: Radio 1 reportage van Angelo van Schaik, 17 november 2013
18 vrij naar: Radio 1 reportage van Angelo van Schaik, 17 november 2013
Vuilnis Rotterdam I Ambtenarenstaking, actie van de PTT en de Roteb in de Willem Buytewechstraat. foto: Lex de Herder, 1983 Collectie Stadsarchief Rotterdam
270
271
Volgens voormalig Camorra-lid Carmine Schiavone moeten bedrijven uit Noord-Italië maar ook uit het buitenland hun giftig afval ergens kwijt. ‘Ze zoeken de goedkoopste manier om dit te verwerken en dan komen ze al snel uit bij bedrijven die aan de Camorra gelinkt zijn. Deze bedrijven ogen legaal maar zijn het niet. Men weet dat ook best maar het interesseert ze niet. Zij betalen minder en de Camorra verdient eraan. Ja kanker uiteindelijk. Volgens de laatste cijfers van februari 2013 zijn de kankergevallen in dit gebied 9 tot 20% hoger dan in andere delen van Italië. En dat dus in het gebied met de jongste bevolking.’ 19 Dit komt onder andere door het doorsijpelen van het gedumpt chemisch en nucleair afval in het grondwater in landbouwgebieden. Maak zelf maar je sommetje. Misschien dat door de principes van Carmine Schiavone meer Camorra-leden over de brug gaan komen. Met zwart geld heb ik niet zoveel problemen, maar dit is onmenselijk.
19 vrij naar: Radio 1 reportage van Angelo van Schaik, 17 november 2013
Eind 2007 ontstaat er een grote vuilniscrisis in Napels. Maandenlang wordt het vuilnis niet opgehaald en blijft in de straten liggen. Vuilnismannen konden het afval nergens meer kwijt. Het steeds terugkerende probleem wordt veroorzaakt door slecht bestuur, het verzet van omwonenden tegen het openen van nieuwe stortplaatsen en afvalverwerkingsinstallaties en de infiltratie door de Camorra in de ophaaldiensten. De Napolitanen zeggen ook dat de overheid donders goed weet dat ze chaos creëert, door dit soort noodgevallen met opzet te kweken. Daardoor wordt de samenleving zwakker en zodoende behoeftiger. Naar (corrupte) leiding inderdaad. Vuilnis Rotterdam II Bij het Maastunnelplein voor de Roteb vestiging wordt het vuilnis opgeruimd dat boze burgers tijdens de staking van de Roteb hebben neergegooid. foto: Lex de Herder, 1983 Collectie Stadsarchief Rotterdam
272
273
VUILNIS NAAR ROTTERDAM
‘Sinds de vuilniscrisis jaren in Napels weet zij al tijden niet meer waar het naartoe moet met haar vuil. Verbrandingsovens kunnen het niet verwerken en er is ondercapaciteit. Rommel hoopte zich daardoor op in de straten van Napels. Bij zomerse hitte klagen inwoners over ondraaglijke stank. Ze steken de afvalhopen geregeld in brand om de uitbraak van ziektes te voorkomen.’ 20 In de haven van Rotterdam kwam in 2012 het eerste afval uit Napels aan. Het afval wordt verwerkt in de afvalenergiecentrale AVR in de deelgemeente Rozenburg van Rotterdam. Afval is big business geworden. Je kan dus wel stellen dat de Camorra op een bepaalde manier indirect zaken doet met Rotterdam.
Garbage deal Kritiek op verwerking afval uit Napels in de haven van Rotterdam. NOS, 23 januari 2012
274
20 nos.nl (kritiek op verwerking afval uit Napels)
Hell Brand en explosie bij Shell Europoort foto: Lex de Herder, 1968 Collectie Stadsarchief Rotterdam
275
ROT, ROTTER, ROTTERDAM
Rotterdam stelde in het verleden haar nationale welvaart boven het lokale welzijn en maakte het zich daardoor na verloop van tijd heel moeilijk. Telkens een nieuwe haven laten graven en een nieuwe raffinaderij erbij. Alles moest wijken voor het (Nederlandse) grootkapitaal. Door de dollartekens in de ogen van het gemeentebestuur zag ze de vervuiling en de gevolgen die ze aanrichtte niet, of wilde het niet zien. Bovendien woonden veel leden van de gemeenteraad vaak zelf niet eens in de stad Rotterdam. ‘De Russen zijn gekomen. Het is oorlog. De wereld vergaat. [...] Een ogenschijnlijk onblusbaar inferno, het grootste sinds het bombardement op Rotterdam, was het gevolg. De Grote Plof, zoals de ramp bij de olieraffinaderij van Shell in de volksmond is genoemd, eiste twee levens van Shellmedewerkers. Bijna tachtig anderen raakten gewond door het vuur en rondvliegend glas. Tienduizenden ruiten in de omgeving van het rampgebied sneuvelden. De schade liep op tot honderd miljoen gulden.’ 21, zo berichtte – veertig jaar na dato – het Algemeen Dagblad in 2008. De zeventiger jaren die volgden, brachten een milieubewustere ommekeer met zich mee. Aangezien de Rotterdamse bevolking het zat begon te worden dat ze in de vuilste stad van het land woonde, die ook nog eens continu bedreigd werd door reële giftige dampen, in plaats van het echt uitbreken van de Koude Oorlog. ‘Ach man, loop naar de Esso!’ is niet voor niks een Rotterdamse gezegde, hoewel je dat gezegde dus op twee manieren kunt lezen, nietwaar? ‘Met alle winden meesnuiven’ is ook een lokaal gezegde en dat is niet voor niks. Napels staat nu voor zo’n zelfde ommekeer.
21 vrij naar: AD Rotterdams Dagblad, De klokken stonden stil op 4:27 uur, 18 januari 2008
Gifmoord op Rotterdam een boek van Henk van Delden, 1970 / Uitgeverij A. W. Sijthoff omslagontwerp: Cor Wijtemans
276
277
VAN HET SCHIP GEVALLEN
Van mijn vader hoorde ik wel eens verhalen over de tijd van voor de container. Zeg maar de tijd dat alles nog in dozen in de Rotterdamse transitohaven verwerkt werd. Dan had bijvoorbeeld heel Rotterdam-Zuid ineens een televisie. Je zou dus denken dat sinds het gebruik van containers corruptie moeilijker is geworden. De haven van Rotterdam is een van de grootste haven- en industriecomplexen van Europa met een totale goederenoverslag van 435 miljoen ton in 2011. 22 Ja, die 435 miljoen ton wordt echt niet allemaal gecontroleerd, dat kan natuurlijk helemaal niet. In het blad Quote lees ik: ‘Ik schat dat 20% tot 30% van de cocaïne vanuit Colombia naar Europa via Nederland loopt. De Rotterdamse haven vormt de spil van de maffiapraktijken.’ 23 Hoewel ikzelf niet kan zeggen dat Rotterdam één grote maffiaorganisatie heeft. Ik hoor wel eens over de Turkse en Marokkaanse maffia. Of over de Joegoslaven en Chinezen. Hoewel in het boek De Italiaanse maffia in Nederland de auteur Roberto Saviano van het boek Gomorra aan het woord komt en hij zegt: ‘de criminele acties in de haven van Napels waarover ik schrijf, zie je ook in de havens van Rotterdam en Antwerpen.’ 24 In hetzelfde boek viel mij ook het volgende op: ‘De machtigste ’Ndranghetafamilies uit San Luca zijn weg van Amsterdam en Rotterdam.’, zegt de maffiaonderzoeker en schrijver Antonio Nicaso. 25 De Italiaanse maffia zit dus ook hiero.
22 Wikipedia
23 quotenet.nl (Poldermaffia is weg van Amsterdam en Rotterdam) met een verwijzing naar De Italiaanse maffia in Nederland, Stan de Jong en Koen Voskuil, Nieuw Amsterdam, 2010 (p. 158)
24 De Italiaanse maffia in Nederland, Stan de Jong en Koen Voskuil, Nieuw Amsterdam, 2010 (p. 206)
25 De Italiaanse maffia in Nederland, Stan de Jong en Koen Voskuil, Nieuw Amsterdam, 2010 (p. 156)
De Euromast Agent 327 (1983 / nieuwe druk 1985) dossier elf, De ogen van Wu Manchu, pagina 24 vervaardiger: Martin Lodewijk auteursrechthouder: Martin Lodewijk / Oberon b.v. privécollectie: Gyz La Rivière
278
Caltex Naples 32.000 ton, tanker van N.V. Nederlandse Pacific Tankvaartmaatschappij in de haven van Rotterdam. prentbriefkaart, 1960 foto: Dick van Maarseveen Collectie Stadsarchief Rotterdam
279
De ironie wil, terwijl ik de laatste hand leg aan de opmaak van dit werkstuk, dat de Volkskrant met het volgende bericht komt: ‘Een kwart tot de helft van de in West- en Centraal-Europa geconsumeerde cocaïne komt binnen via de Rotterdamse haven. [...] Rotterdam is een van de belangrijkste invoerplaatsen van cocaïne ter wereld.’ 26 In Rotterdam is het voor de buitenwereld heel anoniem. Je hoort er vrij weinig over. In de hoofdstad is het blijkbaar cool om als onderwereldfiguur in de krant te komen, maar in Rotterdam kom je beter niet met je kop in de krant. ‘Want dat betekent meestal het einde van je carrière in de misdaad: de politie let op je en je bent ook besmet voor andere criminelen.’ 27 In de haven van Rotterdam is het blijkbaar top of the bill. Op een website lees ik in het kader van het boek De wereld van de misdaad: Standplaats Nederland verder: ‘Bovenin is het één gebeuren. Ik weet niet wie dat zijn, dat is wereldwijde handel. In die wereld gaat het, kort door de bocht, zo van: “Kan jij een container smack (heroïne, red.) leveren? Dan zet ik er een container met coca (cocaïne) tegenover.” Of wapens. Alles wat illegaal is komt in aanmerking. Kijk, aan de top van de keten houdt niemand een wapen vast. Dat zijn handelaren, die verkopen ladingen door. Die zijn vermengd met de bovenwereld. De onderlaag weet niet waar het vandaan komt. De soldaten (transporteurs, bewakers en kleinere handelaren) hebben geen benul wie er bovenin aan de touwtjes trekt.’ 28 En dan hebben we de vele bolletjesslikkers nog niet eens vermeld.
26 de Volkskrant, ‘Cocaïneroutes verlegd naar haven Rotterdam’, Jarl van der Ploeg, 2 april 2014
27 stoerejongenzzz.nl (liquidaties in Rotterdam) met een verwijzing naar De wereld van de misdaad: Standplaats Nederland, onder redactie van: Gerlof Leistra, Lebowski Publishers, 2011 (p. 156)
28 De wereld van de misdaad: Standplaats Nederland, onder redactie van: Gerlof Leistra, Lebowski Publishers, 2011 (p. 157)
Woei - Patta’s et prêt-à-porter Guerilla Advertising, 2010 foto affiche: Ruud Baan / styling affiche: Isis Vaandrager (buiten)foto: Gyz La Rivière, 2010
280
281
PULP FICTION
In het havengebied van Napels zit een klein familierestaurantje met de naam Il Piccolo Ristoro. Er wordt gekookt door moeders en het is de beste plek om voor zeer weinig geld superlekker vis te eten. De ambiance is geweldig. Niet door de sobere inrichting, het gebouw is meer een schuurtje, maar wel door het volk dat er komt. Je ziet mensen met gouden brillen, die zo uit de film Pulp Fiction kunnen zijn weggelopen. De mannen dragen grote horloges, open bloezen en gelikte kettingen. Je denkt gelijk: Camorra. Maar dat is natuurlijk niet zo. Spannende types zijn het allemaal wel. Het is lastig om niet tot de conclusie te komen dat sommige clichés gewoon waar zijn. Je vooroordeel is blijkbaar gevoed door de vele films en tv-series die je in je leven tot je hebt genomen en waardoor je referentiekaders zijn ingebrand op je netvliezen. Ook al heb je zelf een zonnebril op. Kortom, in havensteden schijnt altijd de zon. In Napels doet het gerucht al de ronde, althans dat hoorde ik daar in dat restaurantje, dat China het gehele Mediterraanse zeegebied zal gaan beheersen. Het wordt dus allemaal steeds spannender.
Pasta with Fish Lunch in de trattoria ‘Il Piccolo Ristoro’ in het havengebied van Napels. iPhoto: Carlijn Petermeijer, 2013 Napels hygiëne? Kom er niet om in Napels. Het vlees hangt aan haken aan de winkelpui aan de straatkant. De uitstallingen van brood en tabak, dat ligt op schragen is ‘zwart’ te koop. Zij rijgen zich aaneen aan beide zijden van de smalle marktstraat. Mannen en vrouwen lopen door de straat. foto: Henk Blansjaar, 1947 Collectie Nationaal Archief / Spaarnestad Photo
282
283
CAMORROTTERDAM
Als ik aan Camorra denk, dan moet ik ook gelijk aan de eerder besproken Zandstraatbuurt en aan de nog bestaande wijken zoals Cool en Crooswijk in Rotterdam denken. Hoewel Cool en Crooswijk beide tijdens de stadsvernieuwingsperiode flink zijn toegetakeld, waait het in deze volksbuurten toch nog enigszins hetzelfde, als je begrijpt wat ik bedoel. In het boek Bep van Klaveren, The Dutch Windmill, een portret van bokser Bep van Klaveren, vereeuwigd door Rotterdams schrijver, dichter en cultheld Jules Deelder, zegt Bep het volgende: ‘Nou dan lokten die temeiers dan gasten mee, waarvan ze ontdekt hadden dat ze een hoop geld op zak hadden, seinden ze die pooiers in en dan werden die gasten opgeknapt, beroofd weetjewel. Dat ging georganiseerd. Echte bendes waren dat. Namen ze mannen van buiten de stad, weetjewel, die een nachie op stap waren, boeren of zakenlui uit de provincie of schippers, gasten die kort in de stad waren … Daar was Rotterdam een tijdlang berucht om. Landhaaien werden die wijven genoemd, die temeiers die daaraan meededen …’ 29
29 Bep van Klaveren, The Dutch Windmill, J.A. Deelder, Veen, 1980, pocket-editie, 1992 (p. 24)
Bedelaar van Napels Graaf Orzano, of de Bedelaar van Napels. Affiche van de Rotterdamse Schouwburg, 22 april 1809. Collectie Stadsarchief Rotterdam
284
285
Het bovengenoemde gaat over de vooroorlogse Zandstraatbuurt in het centrum en de vooroorlogse Schiedamsedijk op de grens van het centrum aan de wijk Cool. Over de bewoners in de wijk Cool: They go where the money goes. Vanaf m’n twaalfde jaar hing ik veel rond op ’t Landje, achter de Witte de Withstraat en het hele gebied eromheen. Ik vond de de Witte de ����� Withstraat altijd heel harmonieus, maar dan kom je er later achter – als je wat ouder bent – dat er destijds veel ‘foute zaken’ zaten, waar het geld anders wapperde. Het internationale karakter van de hele wijk Cool is gericht op de vreemde elementen. ‘Kijk maar naar de kerken die daar nog staan, internationale kerken zoals de Schotse kerk, de Waalse kerk. Dat is natuurlijk heel normaal, daar in de poel des verderfs laten zij hun ankers neer, om dat in ieder geval een klein beetje in de hand te houden.’, aldus Freek Homan (voormalig opbouwwerker in de wijk) in de door mijzelf (eerder genoemde) gepubliceerde Eksit Krant uit 2011. Een klein beetje gezag kan geen kwaad in de wijk, dachten die kerken, waar de bewoners autonoom zaakjes dreven met de zeelieden en waar natuurlijk ook prostitutie en horeca bij hoorden. Terug naar Bep en Crooswijk, want Bep van Klaveren is natuurlijk in de eerste plaats de bekendste Crooswijker ooit en hij staat daarmee synoniem voor deze volkswijk. Bep heeft in mijn ogen ook iets weg van Maradona, aangezien beide sportmannen door de lokale bevolking op handen worden gedragen. Dit komt deels door hun eigenaardige (volks)karakter in combinatie met de prijzen weten te pakken.
’t Landje iPhoto: Gyz La Rivière, 2014 Baan vs Maan Electriciteitshuisje met antennes naast ’t Landje in de wijk Cool. foto: Gyz La Rivière, 2001
286
Eksit Courant Eerste exemplaar overhandigd aan Ruut Ramseier (de oud-hoofdredacteur van de Eksit Krant ) in het Ro Theater, Rotterdam. 76 pagina’s, samengesteld door: Gyz La Rivière, 2011 foto: Frank Hanswijk, 2011
287
Enfin, Bep praat rustig verder in het plat Rotterdams opgeschreven taalgebruik: ‘M’n moeder was een móórdwijf. Ze liep met vis. Ik ging vaak met ’ r mee, ’ s morgens, naar de vismart. [...] Maar goed, dan hadden ze dus een koop vis op de wagen gelegen … dan had m ’n moeder een koop vis en m ’n opoe had een koop vis … en als dan m ’n opoe effe niet keek, jatte m’n moeder gauw een paar vissen van d’ r wagen, hahaha! Maar m ’n moeder had d’ r kont niet gekeerd, of m ’n opoe pikte weer een paar van haar en zo ging het maar door … Wat een familie, hè?’ 30 ‘M’ n moeder was bekend in de stad; Marie Steenhorst… Ze leende geld uit tegen vijftien of twintig procent. Ze zat in de handel. Ze ging vaak naar de Meent, naar zo’n vendu-huis, weetjewel. Daar kon je van alles kopen. Dan kocht ze dit weer en dan dat, allemaal voor de handel. [...] Maar laten ze nou nooit wat zeggen over woekeraarster, want m’n moeder heb altijd iedereen geholpen. Ze heb altijd voor iedereen klaar gestaan.’ 31 Kortom je kon, als je het niet breed had, in Crooswijk bij onder anderen de moeder van Bep op de pof. En als ik zo vrij mag zijn: is dat misschien niet het oerprincipe van de Camorra? Ofwel de originele filosofie erachter? Oude volksregels waar de buurt het met elkander oplost, zonder overheidsbemoeienis, politie en (kerk)gezag. Veel van dit soort structuren zijn in Rotterdam verdwenen, maar ik denk dat we dit ‘familie’gevoel in onze technologische tijd in de vele wijken soms zo missen. En als het er is, dan wordt het gelijk als een achterstandswijk gezien. Vaak ten onrechte in mijn ogen. Zo denk ik bijvoorbeeld bij elk bouwproject van tegenwoordig in Nederland en Rotterdam al snel aan bouwfraude en dat is vaak ook te simpel gedacht. Dus.
30 Bep van Klaveren, The Dutch Windmill, J.A. Deelder, Veen, 1980, pocket-editie, 1992 (p. 14 & 15)
31 Bep van Klaveren, The Dutch Windmill, J.A. Deelder, Veen, 1980, pocket-editie, 1992 (p. 15)
Bep van Klaveren Het beeld van The Dutch Windmill (1907 - 1992) op de grens van Crooswijk en Kralingen. vervaadiger: Willem Verbon, 1992 foto: Gyz La Rivière, 2013
288
289
BANG IN SPANGEN
Camorra doet mij ook aan de wijk Spangen denken. Rond 1988 had je in de hoek van het Sparta voetbalstadion de enige mini-ramp van Rotterdam, met tevens een jongerensoos. Vanaf metrohalte Marconiplein rende ik altijd, skateboard onder mijn arm, richting deze mini-ramp. Want al was ik twaalf jaar oud, ik was niet achterlijk. Spangen was berucht en daar was het oppassen geblazen. Rennend moest je elke keer een angstig parcours afleggen voordat je weer lekker kon gaan skaten in deze mini-ramp. Ik wilde natuurlijk niet dat ik werd geript van m’ n board. Op zondag was het extra leuk, want dan kon je als je op de transition – het hoogste deel – van de mini-ramp stond, gratis Sparta zien voetballen in het Kasteel. In 1916 opende in de wijk Spangen het Kasteel, het voetbalstadion van Sparta en tevens het eerste stadion van Nederland. Sparta werd opgericht in 1888 en is Nederlands oudste club in het betaalde voetbal. Het Kasteel is een verwijzing naar het Slot Spangen dat ooit in de dertiende eeuw in de Spangense polder heeft moeten staan en in de zestiende eeuw is verwoest. Rondom het voetbalstadion groeide Rotterdams eerste wijk waar grootschalige experimenten met massawoningbouw plaatsvonden, zoals eerder vermeld. Tot de jaren zestig was Spangen een nette wijk en Sparta nog steeds een topclub. Ze werden in 1959 voor het laatst landskampioen. Dik twintig jaar later was de wijk onherkenbaar veranderd, nadat de meeste oorspronkelijke bewoners waren verhuisd naar elders.
Het Kasteel In 1916 opende in de wijk Spangen het Kasteel, het voetbalstadion van Sparta en tevens het eerste stadion van Nederland. foto: Gyz La Rivière, 2014
290
291
De huizen, slecht onderhouden sinds oplevering en inmiddels ook in handen van huisjesmelkers, werden nu bevolkt door de allerarmsten, waaronder veel allochtonen. Renovatieplannen wilden maar niet lukken aangezien de onteigening van de huisjesmelkers veel te lang duurde. De dichtgetimmerde woningen van eind jaren tachtig en begin jaren negentig trokken veel drugstoerisme aan, oftewel junks en dealers. Tevens kwam er dagelijks een dosis aan drugskoeriers uit Noord-Frankrijk op bezoek en die kwamen niet voor het Kasteel, kan ik je zeggen. Spangen werd als het eerste echte ghetto in Nederland bestempeld. Overgebleven bewoners onder leiding van Annie Verdoold begonnen zich te verzetten en namen het heft in eigen hand. Auto ’s met een Frans kenteken werden tegengehouden en geweld werd niet geschuwd. Het eerder genoemde socialistische Rotterdamse gemeenteraadslid Hendrik Spiekman van onder andere het rapport Arm Rotterdam heeft in Spangen zijn eigen monument. Symbool voor het ‘rode’ Spangen is het Spiekmanmonument uit 1922, dat door H.P. Berlage is ontworpen. Zo heeft alles toch een beetje met elkaar te maken. De strijd is nooit klaar, hoewel je nu in Spangen echte rode tomaten ziet groeien in moestuintjes waar je eerst de heroïnenaalden zag liggen.
Fennis de huisjesmelker foto: Niels van der Hoeven, jaartal onbekend © Archief AD Rotterdams Dagblad Collectie Stadsarchief Rotterdam Spangen Videostill uit de film Rotterdam 2040. Gyz La Rivière, 2013 Fennis Sterf (z.o.z.) foto: Niko Vermeulen, 1979 uit: Kalken in Rotterdam, Kloojmaaran, Uitgeverij Ordeman
292
293
294
295
