“ Beyond cup fighting” : Een nieuw samenwerkingsmodel in sport, gebaseerd op Appreciative Inquiry, ontwikkeld voor de ontwikkeling van meiden-‐ en vrouwenvoetbal in Nederland. Drs Lydia M.D. Zwier-‐Kentie, Adviseur Bedrijfsvoering Overheid en Nonprofit, JPNleider KNVB, clustercoördinator samenwerkend cluster voetbalverenigingen SCKlarenbeek/VVVoorst/SV Cupa/SVWilp, Lid diverse rekenkamercommissies
Inleiding Dit artikel beschrijft hoe de ontwikkeling van vrouwenvoetbal in Nederland gerealiseerd wordt, mede door de praktische toepassing van de onderzoeksmethode Appreciative Inquiry. Het onderzoeksmodel is vertaald in een organisatie-‐ontwikkleings – en samenwerkingsmethodiek. Deze aanpak vindt brede toepassing, waaronder o.a. bij werkwijzen rekenkamers en gemeentelijke organisaties, omdat het (cultuur)verandering faciliteert en sociale cohesie versterkt.
1. Vrouwenvoetbal in Nederland
“ Voetbal is meer dan voetbal’. Het is de sport met de meeste actieve spelers en de KNVB heeft het grootste ledenaantal voor een bond in Nederland ; ruim 1,2 millioen. Samenleving en voetbal zijn daarmee sterk verbonden. Maar, voetbal is nog een sterk mannelijk ‘ bastion’ . De leden zijn voor 90% man, terwijl de groei in het meiden – en vrouwenvoetbal platsvindt, met ruim 10% ledengroei per jaar. De voetbalvrouwen komen er in steeds grotere aantallen aan… Sport is een belangrijk instrument voor overheden en gemeenschappen om hun maatschappelijke doelstellingen te verwezenlijken. Denk aan gezondheid, emancipatie, participatie. In het oosten, noorden en zuiden van Nederland is er sprake van ‘ krimp’: een afnemend aantal inwoners , met name in de kleine kernen. Leefbaarheid van de kleine kernen is een issue en beleidsfocus. Om de uitdagingen van de krimp het hoofd te bieden zijn verenigingen en dus ook voetbalverenigingen van groot belang., Maar ook zij hebben het moeilijk: minder leden, minder vrijwilligers...
2. De roep om samenwerking
Er is een groot groeipotentieel voor meiden-‐ en vrouwenvoetbal. Theoretisch een groeipotentieel van 40%1. Clubs, KNVB en overheden willen de sportparticipatie, en de participatie van meiden in het voetbal ontwikkelen en ondersteunen. Verenigingen willen dat, omdat dat simpelweg een stabilisering of groei in plaats van afname van het aantal leden betekent. De KNVB wil het vrouwenvoetbal op een hoger kwantitatief en kwalitatief plan tillen, overheden willen sport zo goed mogelijk inzetten om hun beleidsdoelstellingen te behalen: sport draagt op korte en op lange termijn bij aan anti-‐krimp beleid, leefbaarheidsbeleid, emancipatie-‐ en anti-‐werkloosheidsbeleid, en daarmee kostenbesparingen. Gedeelde doelen en belangen. Gek genoeg, juist in de plattelandsgebieden en de kleine kernen met kleine verenigingen, groeit het aandeel meidenleden van de voetbalverenigingen bijna niet, ondanks de landelijke trend van +10%. Hoe kan dat? Ik zag in praktijk dat dat o.a. te maken heeft met de bredere maatschappelijke en culturele aspecten die onherroepelijk deel uitmaken van de cultuur op de voetbalverenigingen. Voetbalverenigingen zijn van nature , om in Spiral Dynamics en andere organisatiesystemologische termen te spreken, clan-‐achtige organisaties. Om het meidenvoetbal verder te kunnen ontwikkelen is een organisatiesysteem nodig dat gebaseerd is beleid, samenwerking, gelijkheid van de sexen, en prestatiegerichtheid. Dat betekent een transformatie over meerdere ontwikkelfases heen. In de systeemtheorie zoals Spiral Dynamics betekent dat een verandering van het paarse naar het rode, naar het blauwe , naar het oranje en zelfs het groene waardesyteem. Verandering in de belangrijkste organisateisystemologische karakteristieken van voetbalverenigingen is dus drastisch nodig. De bereidheid tot verandering c.q. transformatie is aanwezig. Met name bij de mensen die direct met de jeugd werken , de jeugdcoördinatoren. Zij willen een systeem waarbij de jeugd centraal staat; een club zijn die de ontdekkingen en ontwikkelingen van hun talenten centraal stelt en ondersteunt. In plaats van een systeem waar de belangen van de vereniging prevaleren. Om daartoe te komen zijn zij bereid zich open te stellen en over hun eigen grenzen heen te kijken. Samenwerken om meer mogelijk te maken dan een vereniging alleen kan . Oftewel om verder te kijken dan alleen winnen. ‘ to go beyond cup fighting! ‘ 2 1 Gebaseerd op det aaname that participatie kan groeien tot t50%,bij de jongens is het 70%. 2 In termen van Spiral Dynamics, zijn dit de karakteristieken van oranje en groene systemen
Maar om een zo drastische verandering door te maken die nodig is, is niet eenvoudig. Door de onderzoeksmethode ‘ Appreciative Inquiry’ toe te passen vonden we een schijnbaar simpele manier om de verenigingen tot echte samwenwerking te krijgen op een net andere, nieuwe , sociaal-‐innovatieve manier. En het werkt echt! Met de positieve en sterke basis voor samenwerking hebben we een positieve sterke basis kunnen leggen onder de toekomst van het vrouwenvoetbal.
3. Appreciative Inquiry Appreciative Inquiry (AI) , waarderend onderzoeken is een onderzoeksmethode die de focus legt op de gewenste situatie, de oplossing, kracht, talenten, drijfveren, gedeelde waardes en de wens voor een betere toekosmt. Zij verschilt daarmee van de traditionele onderzoeksaanpak die probleemgericht is..3 Wat wil en kan je wel , in plaats van wat wil en kan je niet, in een simplistische notendop. AI is gebaseerd op 5 principes: 1. Het Sociaal constructionisme: “ de waarheid bestaat niet’ 2. Het Poetisch principe: alles kan verschillend geinterpreteerd worden 3. Simultaniteit: de (juiste) vraag is de eerste stap van verandering 4. Het Anticiperend principe: je gedachten maken de werkelijkheid 5. Positieve emoties zijn essentieel for groei en optimaal functioneren De AI-‐ methode kent 4 fases (de 4V’s): 1. Verwoorden , wat is de vraag? 2. Verdiepen , wat is er aan de hand 3. Verbeelden : wat is de gedroomde situatie 4. Vormgeven : wat te doen? AI voor leiderschap, organisatie en verandering ligt in lijn met de moderne management theorieeën zoals ,Scharmers Theory U, Jaworski’s & Senge’s Synchronicity and Presence, Dienend leiderschap etcetera.
3 Cooperrider, D. & Whitney, D. , “ Appreciaitive Inquiry, Berrett-‐Koehler Publisers, 2000
4. Het samenwerkingsmodel voor de ontwikkeling van meiden-‐ en vrouwenvoetbal, gebaseerd op AI
Dit is hoe we heel praktisch AI hebben toegepast ten bate van de ontwikkeling van meiden-‐ en vrouwenvoetbal bij de voetbalverenigingen in de kleine kernen Klarenbeek, Bussloo, Wilp, Voorst. 1. Verwoorden De vraag was: hoe krijgen we en houden we meer meiden op de vereniging? 2. Verdiepen : We hebben met de KNVB een VTOM scan 4 gemaakt per vereniging. Vervolgens hebben we onszelf de vragen gesteld : Waar staan we nu? Waar is onze club goed in? Wat is nodig te verbeteren? Waar hebben we hulp nodig? We vroegen de meiden in ons dorp die wel naar voetbalevenementen kwamen, maar geen lid werden van een vereniging waarom ze geen lid werden. De meiden die stopten vroegen we waarom ze stopten . We kregen een waslijst aan antwoorden. Zonder een echt antwoord om dit op te lossen . Toen draaiden we het om, niet de traditionele vraag naar het probleem stelden we , maar we vroegen naar de gewenste situatie: wanneer ‘ wanneer kom je wel bij de vereniging voetballen en wanneer blijf je wel voetballen bij je vereniging? ” De antwoorden waren simpel, in tegenstelling tot de waslijst aan antwoorden op de traditionele vraag. De AI-‐vraag gesteld werd de oplossingsrichting al zichtbaar. De antwoorden waren 3-‐ledig: 1.ik wil voetballen als ik niet het enige meisje ben, 2. als ik bij mijn eigen dorpsvereniging kan voetballen en 3. Ik blijf als ik kan voetballen waar ik wil en kan qua leeftijd, niveau en sexe. 3. Verbeelden: Onze gezamenlijke droom was: Over 10 jaar kan en komt elk meisje dat wil voetballen ook daadwerkelijk voetballen. Dat betekent dus dat er keuzemogelijkheden nodig zijn: gemengd of ongemengd, met je eigen leeftijd zoveel mogelijk en op het niveau waar het meisje hoort. Dat houdt in dat we teams willen hebben in alle leeftijdsategorieen en zoveel mogelijk ook verschillende niveaus per categorie. En dat kan één kleine vereniging niet realiseren , waardoor de drempel niet genomen wordt en de groei van 10% niet gehaald kan worden. Maar samen kan dat wel!
4. KNVB tool voor analyse
4. Vormgeven: Zorg dat er per leeftijdscategorie minimaal één team is, en minimaal 2 meisjes voetballen. Zo kunnen ze met de eigen leeftijdsgenoten in het eigen dorp voetballen, zonder het enige meisje te zijn. Zorg dat er in de omgeving verschillende niveaus zijn en de keuze voor gemengd of ongemengd voetballen vanaf ongeveer 10-‐jarige leeftijd. Een kleine vereniging kan dat niet alleen , maar samen kan je dat wel mogelijk maken, dus samenwerken, met het meisje centraal (!) op de gewenste situatie is een logische manier om mogelijkheden te creeren. Samenwerken van verenigingen is alleen niet de meest voor de hand liggende werkwijze. Immers, clubs spelen “ derbies” . Het ene dorp tegen het andere. De ene familie cq clan tegen de andere. Ze zijn ‘ vijanden’. Alleen de beste kan winnen. De verenigingsbesturen staan soms sceptisch tegenover samenwerken. Het is toch ‘ hun cluppie’, hoe houd je je eigenheid? Hoe zorg je voor je belang van je eigen vereniging, hoe zorg je dat je financieel je zaken op orde houdt, je sponsors,…maar als iedereen aan het verliezen is ( lees; de ledenaantallen met name in de krimpgebieden afnemen) is over het geheel genomen tijd en noodzaak gekomen om over wantrouwen , scepse, angst heen te stappen en samen te werken. En dus te veranderen. Zo werkt het: We startten met 4 kleine lokale clubs die qua gebied tegen elkaar aan liggen5 (niet meer, om de direkte verbinding te blijven houden, de essentie centraal te kunnen houden; namelijk de meiden waar het om gaat) Samen hebben we op AI-‐wijze dromen, wensen, doelstellingen en waarden op tafel gelegd. De gedeelde wensen gezien, dat was meer dan verwacht! Daarna hebben we elkaars sterke kanten , kennis en ervaring besproken en geinventariseerd wat de toegevoegde waardes voor elkaar kunnen zijn. Daaruit kwam de wens nog sterker naar voren om samen te werken. We vormden een cluster: een samenwerking zonder eigen organisatie, zonder eigen belangen, met alles erbij betrokken dat er al is, dus ook de KNVB, om door te verbinden te zien dat 1=1=3. Met de samenwerking creerden we de mogelijkheden die een grotere club wel heeft. De mogelijkheden gebaseerd op wat de meiden willen en nodig hebben, zonder de charme van de eigen kleinschalige club (belangrijk voor de cohesie) te verliezen, wel de voordelen van de kwantiteit . Geen andere aparte nieuwe organisatie, opnieuw de wielen uitvinden, met eigen belangen en financiele procedures , maar simpelweg verbinden en delen. Met de ontwikkeling van de meiden als focus. Samen inventariseerden we de gewenste toekomst. Konden weer dromen, waarderen wat er eigenlijk al allemaal is, waar elke club apart goed in is. Meer met hetzelfde doen. Sociale duurzaamheid. Elkaar aanvullen. Elke club doet zelf wat hij zelf kan (eigen kracht) en samen wat je samen beter kan. En je leert elkaar steeds meer zelf te doen. De besturen hebben we de ruimte gevraagd om dit 2 jaar te proberen en daarna zelf te zien , of en hoe verder. Gezamenlijke activiteiten van het cluster , gericht op werving en behoud van de meiden , 5 SC Klarenbeek, VV Voorst, SV Cupa en SV Wilp; clusters are now also apllicated at other clubs, ‘ individually cut’.
zowel kwalitiatief als kwantitatief. Concrete activiteiten zijn: -‐ Clinics van de BVO’s (te duur voor te weinig meiden als je het met 1 club doet) -‐ Sociale events. Naar beneleague wedstrijden gaan en nationaal elftal,samen krijg je de bus zo vol -‐ Training en symposia met KNVB. De meiden ook het perspectief geven van kader, trainer worden en dergelijke. -‐Vriendinnendagen -‐Samengestelde ongemengde teams vanuit verschillende verenigingen vormen, waarbij elk meisje lid blijft van de eigen vereniging. Zo kunnen de meiden toch blijven voetballen ook als er binnen de eigen vereniging dus geen team mogelijk was geweest, en de meiden waren gestopt… De effecten: -‐meer meiden komen en blijven , door meer binding en aandacht. Ze voelen zich niet onder druk gezet om te kiezen tusen verenigingen ze kunnen gewoon kiezen om te voetballen. Zij kiezen. Ze worden hun eigen ambassadeurs. Niet meer afhankelijk; leuke bijkomstigheid: door de groei van aantallen komen er ook meer mogelijkheden voor de jongens, samen sterk. -‐Besturen en sceptici zien de ook onverwachte effecten en worden positiever -‐ de meiden worden pro-‐actiever ( daar was voetbal ook voor) vertellen ons wat ze nodig hebben in plaats van reactief accepteren wat er voor ze bedacht wordt. En zo draagt dit proces en het voetbal bij aan hun eigen kracht en toekomst. En de maatschappelijke doelstellingen zoals sociale cohesie, empowerment, emancipatie, worden gerealiseerd. Met de meiden centraal de verenigingen vitaal , en zo de gemeenschap vitaal.
5. Hoe het model ook breder toepasbaar is…
Dit samenwerkingsmodel werkt echt dankzij de basiswaarden van AI. Zo kan transformatie bewerkstelligd worden; grote veranderingen beginnen lokaal en klein. Zoals de trending topics als interdependentie, verbinding6, participatie, kracht in plaats van macht en open dialoog. Eigenlijk is het simpel, zoals gewoon voetballen. Waarom deden we het zo niet eerder? 1. Essentie centraal 2. Waarderen en opnieuw waarderen wat er al is, focus op talenten en drijfveren. 3. Verbinden 4. Communiceren 5. Ontwikkelingsgericht 6. Georienteerd opde betere toekomst, de gewenste situaite. 7. Werken op en met toegevoegde waarde De AI-‐onderzoeksmethodiek wordt nu ook succesvol toegepast bij Rekenkamers. 6 Mc Taggart, L, ‘’ The Field,’ New York, 2003 & ‘ The Bond’, New York, 2011
Dit AI-‐samenwerkingsmodel wordt nu ook toegepast bij diverse samenwerkingverbanden van overheden en bij burgerparticipatietrajecten ( eigenlijk is dit samenwerken van overheid met haar inwoners in een net even andere verhouding dan we gewend zijn) , onder de noemer ‘ waarderend participeren’. Samenwerken op basis van AI is eigenlijk hetzelfde als teamsport. Simpel maar niet eenvoudig , net even anders dan we tot op heden gewend zijn. Namelijk gericht op meer dan alleen winnen. “ Going beyond cup fighting” .
Epiloog Dit artikel beschreef hoe Appreciative Inquiry echte samenwerking mogelijk maakt. Waardoor veranderingen plaatsvinden, transformaties, en ontwikkelingen zoals die nodig zijn voor de ontwikkeling van het meiden-‐ en vrouwenvoetbal van Nederland7. Eigenlijk laat het zien dat samenwerken , veranderen, gewoon voetballen is. Het begon met een paar mensen die de dromen van meiden wilden mogelijk maken. En daarmee de wereld veranderden. De credits zijn voor hen, die de ontwikkeling van de komende generatie laten prevaleren. De moed hebben om het gewoon (anders) te doen, en zo transformatie van binnenuit mogelijk maken. De mensen in de werkgroep van het cluster en van de KNVB, ‘district Oost’. De grootste credits zijn echter voor onze kinderen. De komende generatie. Zij zijn de inspiratie. Zij vertellen ons wat ze willen en nodig hebben voor hun toekomst. Zij doen het gewoon, zij voetballen gewoon, en zorgen ervoor dat wij het organiseren. Zij creeren de maatschappelijke ontwikkeling en gaan verder dan alleen maar winnen. Het begon immers voor mij allemaal bij mijn dochtertje die met tranen in haar ogen tegen me zei: “ maar mama, ik wil gewoon voetballen...’
7 Meer informatie over SD&AI in organisatieverandering , zie : Marrewijk, Dr. M.van, “ De Cubrix”, Virtu et Fortuna publishing, 2011
