1. Inleiding Hoe ontwikkelingslanden groeien wordt door veel meer dan alleen ontwikkelingshulp beinvloed. Handelsverdragen, hoe landen verdienen aan hun grondstoffen en hoe ze belastinginkomsten verwerven is vaak van veel groter belang. De kansen die landen hebben en krijgen om te groeien, worden mede bepaald door het beleid van Westerse landen. Sluiten we eerlijke handelsverdragen, bevoordeelt ons belastingbeleid multinationals niet teveel en draagt ons migratiebeleid bij aan de ontwikkeling van herkomstlanden? Dit wordt coherent beleid voor ontwikkeling genoemd. Ofwel: eerlijk beleid voor ontwikkelingslanden.
Met deze notitie reageert de PvdA op de eerste Nederlandse coherentiemonitor, de reactie van de minister daarop en de inbreng van verschillende organisaties tijdens een bijzondere procedure in de Tweede Kamer over eerlijk beleid voor ontwikkelingslanden. De PvdA hecht grote waarde aan eerlijk beleid voor ontwikkelingslanden, omdat ‘het Westen’ nog altijd meer verdient aan ontwikkelingslanden dan andersom. We halen er meer geld weg dan we er brengen. De PvdA wil extreme armoede zo snel mogelijk beeindigen. Dat kan alleen met eerlijk beleid. 2. Coherentiemonitor Op 23 maart jl. werd de eerste Nederlandse coherentiemonitor ‘Let’s walk the talk toghether’ overhandigd aan minister Ploumen. In navolging van andere Europese landen, is hierin het nationale coherentiebeleid beoordeeld door 14 verschillende maatschappelijke organisaties die zich inspannen coherentie-gerelateerde thema’s onder de aandacht te brengen, met het uiteindelijke doel het beleid zo te veranderen dat het rekening houdt met de belangen van ontwikkelingslanden. In het verdrag van Lissabon hebben we dat immers vastgelegd (Artikel 2018). De mate waarin Nederland zich aan deze politieke afspraak houdt is de kern van de monitor.
De opstellers van het rapport concludeerden dat Nederland weliswaar beleidsmatig beleidscoherentie voor ontwikkeling heeft omarmd, maar dat het in de implementatie schort. In de verschillende thematische hoofdstukken komen beleidsterreinen aan de orde, waarvan de opstellers betogen dat het gevoerde beleid meer coherentie vergt: Economic Partnership Agreements (EPA’s), vrede & veiligheid, migratie & ontwikkeling, klimaatverandering, bedrijfsleven & mensenrechten, belasting & ontwikkeling en voedselzekerheid.
Minister Ploumen reageerde in mei op deze monitor. Ze gaf weer dat ze zich goed kan vinden in de algemene conclusies van het rapport, en onderschrijft dat coherentie verankerd
moet worden in het ontwikkelingsbeleid. Ze kan zich vinden in de constatering van de auteurs dat de SDG-agenda kansen biedt coherentie verder te verankeren.
Op 16 juni organiseerde de PvdA een bijzondere procedure over eerlijk beleid voor ontwikkelingslanden.
Verschillende
sprekers
lichtten
de
hoofdstukken
uit
de
coherentiemonitor toe en reageerden op minister Ploumen en de vragen van aanwezige Kamerleden. Van ieder van hen is een quote in deze notitie opgenomen. 3. Waardering De PvdA waardeert de inzet van de organisaties, die op heldere wijze uiteen hebben gezet waar het huidige beleid niet coherent is met onze eigen ontwikkelingsdoelstellingen, neemt de beleidsaanbevelingen ter harte en zal waar mogelijk de minister hierop aanspreken. De PvdA is van mening dat internationale samenwerking pas echt effectief en doeltreffend kan zijn als beleid coherent is, en ook niet-hulpbeleid bijdraagt aan inclusieve, duurzame groei. De PvdA streeft er daarom naar dat beleidscoherentie voor ontwikkeling een fundamenteel uitgangspunt wordt van alle aspecten van Nederlands en Europees beleid. De inzet op coherentie zal ook een belangrijke rol moeten spelen in de nieuwe ontwikkelingsagenda die vanaf 2016 van start zal gaan. Alleen wanneer landen een eerlijke kans krijgen en in de mondiale verhoudingen ook recht gedaan wordt aan hun stem, zal deze SDG-agenda (Sustainable Development Goals) succesvol tot uitvoering kunnen worden gebracht en alleen dan zal sprake kunnen zijn van inclusieve ontwikkeling. Zowel westerse landen, als ontwikkelingslanden moeten in het behalen van de doelen uit de SDG-agenda hun verantwoordelijkheid nemen en zullen zich moeten inspannen de (vooralsnog) 17 doelen te implementeren in hun nationale beleid. Dat daarbij beleidscoherentie voor ontwikkeling een belangrijk uitgangspunt moet zijn, staat vast. 4. Prioriteiten De PvdA ziet de volgende prioriteiten in de implementatie van de SDG-agenda en de verankering van coherentie hierin:
A. Waardigheid, eind maken aan honger: inzet op voedselzekerheid Er is genoeg
voedsel op de wereld, maar het wordt niet in eerlijke mate verdeeld.
Voedselzekerheid gaat dan ook in belangrijke mate om de toegang tot voedsel. Het is van groot belang dat juist voor gemarginaliseerde groepen toegang tot voedsel gewaarborgd wordt. We vragen dan ook van de minister om een strategie te ontwikkelen om inclusiviteit te waarborgen en juist de armste groepen te bereiken. De initiatieven die nu al bestaan om voedselzekerheid te bevorderen (ketenbenadering en bevordering van
internationale handel) mogen niet ten koste gaan van de lokale productie, maar moeten hier juist aan ten goede komen. “Het recht op voedsel moet uitgangspunt zijn.” – Barbara van Paassen (ActionAid)
B. Welvaart, een sterke inclusieve economie: goed werk, eerlijke producten Fatsoenlijk werk is een universele voorwaarde voor bestaanszekerheid en ontwikkeling van mensen. Toch werken veel mensen in omstandigheden waarbij internationale arbeidsstandaarden en mensenrechten geschonden worden. De Nederlandse overheid dient het streven naar goed werk centraal te stellen in haar beleid. Producten die in Nederland worden verkocht moeten vrij zijn van schendingen van de fundamentele arbeidsnormen. In convenanten gaan bedrijven afspraken maken hoe ze dit bereiken. Om tegelijkertijd de minimale standaarden omhoog te trekken, komt er wetgeving voor bedrijven die zich onvoldoende inspannen. Om te beginnen verankeren we de zorgplicht van bedrijven om kinderarbeid te voorkomen in een nieuwe wet. “Laat het niet alleen op vertrouwen aankomen!” – Suzan van de Meij (MVO Platform)
C. Duurzaamheid, onze ecosystemen beschermen: klimaatverandering tegengaan Eind dit jaar vindt in Parijs de Klimaattop plaats, waar een nieuw internationaal klimaatakkoord wordt afgesloten. De PvdA vindt het van belang dat dit een eerlijk akkoord wordt, waarin ontwikkelingslanden zowel financieel als met technische ondersteuning worden bijgestaan in hun strijd tegen klimaatverandering. Daarnaast moeten landen zich verplichten aan CO2 uitstoot, en inzetten op duurzame, hernieuwbare energie. Nederland vergroent haar energievoorziening en we moeten ontwikkelingslanden aanmoedigen hun energiebehoefte zo duurzaam mogelijk in te vullen.
D. Rechtvaardigheid, bevorderen van vreedzame samenlevingen: inclusieve instituties De PvdA is van mening dat goed bestuur, democratisering en toegang tot de rechtsstaat van groot belang zijn voor ontwikkeling, instituties die in fragiele staten vaak ontbreken. Daarom blijft de inzet op fragiele staten van levensbelang. In de SDG-agenda is het niet denkbeeldig dat deze groep landen buiten boord dreigt te vallen, aangezien de financieringsstromen ten opzichte van de vorige MDG agenda flink uitgebreid zullen worden. De SDG-agenda zal voor een belangrijk deel gefinancierd moeten worden uit private middelen. Hoe gaan we ervoor zorgen dat die niet alleen maar in de middeninkomenslanden terecht komen, waar meer kansen zijn het bedrijfsleven? Daarbij blijft
ODA een belangrijke financieringsbron om ook in fragiele staten in te zetten op goed bestuur en de ontwikkeling van institities.
E. Zelfredzaamheid, inkomsten vergroten: investeren in eigen kracht De PvdA is blij met de steun van het kabinet aan ontwikkelingslanden om hun eigen belastingdiensten te versterken zo de inkomsten uit eigen land te vergroten. De PvdA is voorstander van een eerlijk belastingbeleid. Dit betekent ook dat landen de kans moeten krijgen aan hun grondstoffen te verdienen, bijvoorbeeld door export belastingen. We zijn voorstander van de aanpak van belastingontwijking via ons land en het herzien van verdragen die dat vergemakkelijken. Die aanpak moet met kracht, internationaal, worden doorgezet. Nu lopen alle landen veel geld mis door belastingontwijking, ook Nederland zelf. “De internationale belastingwedloop moet stoppen.” – Esme Berkhout (OxfamNovib)
Migratie speelt een sleutelrol in veel ontwikkelingslanden: economisch, maar ook sociaal. De diaspora sturen niet alleen remittances naar hun herkomstland, maar zijn door de kennis, vaardigheden en de netwerken die ze meenemen ook belangrijke investeerders in het land. Daarom is het van belang dat we inzetten op het verbreden van reguliere migratie–
en
mobiliteitsmogelijkheden
en
bijdragen
aan
de
capaciteit
in
ontwikkelingslanden om hun diaspora te betrekken bij de ontwikkeling van hun land. Dat kan bijvoorbeeld door te investeren in diaspora die vanuit Nederland in hun herkomstland willen ondernemen en het faciliteren van PPPs
(public-private partnerships) met
bedrijven die door diaspora zijn opgezet. De PvdA wil ook diaspora nadrukkelijk betrekken bij het vormgeven van ons ontwikkelingsbeleid. “Migratie is niet alleen een overlevingsmechanisme, maar ook de sleutel tot ontwikkeling.” – Linde-Kee van Stokkum (FMS) 5. Kansen We verwachten van het kabinet dat het bij de implementatie van de SDG-agenda beleidscoherentie als uitgangspunt neemt, waarin een strategische agenda centraal komt te staan: hoe kunnen de verschillende doelen uit de SDG-agenda behaald worden? Welke rol speelt coherentie daarbij? Welke keuzes zullen gemaakt worden, wat zal de inzet zijn, welke termijn heeft ze voor ogen, en met welke stakeholders zal ze afspraken maken? Dat zijn de vragen die nu voorliggen. Ook Europees moeten die vragen gesteld worden. Voor beleid dat
het bereiken van de nieuwe ontwikkelingsdoelen in de weg zit is geen plek meer, zei ook Eurocommissaris Mimica tijdens zijn bezoek aan Nederland.
Nederland is in 2016 voorzitter van de EU. Dat biedt ook grote kansen voor coherentie. De PvdA ziet daarin een belangrijke rol voor minister Ploumen weggelegd, waar het aankomt op de implementatie van de doelen van de SDG agenda. Zij kan er mede voor zorgen dat beleidscoherentie de standaard wordt.
In haar reactie op de coherentiemonitor geeft de minister aan op ad hoc basis te willen werken op specifieke coherentie-thema’s. Als de minister deze aanpak wil laten slagen, is het van belang stakeholders een stem te geven in het aankaarten van incoherenties in het beleid.
Coherentie
voor
ontwikkeling
moet
structureel
worden
meegenomen
in
besluitvorming. Als ad hoc overleg onvoldoende blijkt, zou een meer institutionele inbedding moeten worden overwogen. 6. Meten Als coherentie zo’n belangrijk uitganspunt wordt van de uitvoering van de SDG-agenda, is het naast de ontwikkeling van een strategische agenda belangrijk dat de impact van Nederlands en/of Europees beleid gemeten wordt. Op dit moment loopt binnen de OESO een traject om effecten van incoherent beleid te kunnen meten. Nederland draagt hier actief aan bij, onder andere ook met de pilot die in 2013 in Ghana en Bangladesh is uitgevoerd. Hierin stond centraal wat de negatieve gevolgen zijn van ons beleid op belastinggebied, handel, klimaat, voedselzekerheid en migratie. In een latere studie van de IOB (2014) naar effecten van coherent beleid voor Ghana, onderschreef de minister haar behoefte aan ‘[…] concrete doelen en indicatoren voor coherent beleid te ontwikkelen en deze ook toe te passen.’ Pas dan kan verantwoording afgelegd worden en effecten worden gemeten. De PvdA is dan ook blij met de toezegging van de minister dat er een jaarlijkse rapportage komt over de coherentiedossiers waar het ministerie bij betrokken is.
De PvdA ziet daarnaast een belangrijke rol weggelegd voor impact assessments die worden uitgevoerd
voor
nieuwe
Nederlandse
en
Europese
beleidsvoorstellen,
die
de
ontwikkelingsdoelstellingen kunnen beinvloeden. De Tweede Kamer moet hiervan op de hoogte worden gesteld, zodat deze in de belsuitvorming over deze beleidsvoorstellen een rol kunnen spelen. Het is belangrijk dat naar de uitkomsten van de impact assessments wordt gehandeld: beleidscoherentie voor ontwikkeling kan pas echt bereikt worden als er politieke wil en daadkracht aanwezig is in de Kamer, het kabinet en binnen Europese instellingen.
7. Tot slot De PvdA wil bijdragen aan een concrete agenda met ambitieuze doelstellingen en een follow-up om de doelstellingen van de SGD-agenda ook werkelijk te behalen. Hiermee willen we de Tweede Kamer, het kabinet en Europese instellingen motiveren om ervoor te zorgen dat ze vanuit coherentieperspectief naar hun beleidskeuzes kijken, rapporteren over gemaakte keuzes en successen, en waar nodig huidig beleid dat ontwikkeling tegengaat aan te passen.
Het is belangrijk om er zorg voor te dragen dat het Nederlands en Europese beleid de ontwikkelingsdoelstellingen niet in de weg staat. Temeer omdat coherent beleid ontwikkelingsinspanningen maximaliseert en leidt tot snellere en betere resultaten. Het kabinet heeft laten zien dat ze beleidscoherentie voor ontwikkeling belangrijk vindt en dat het aansprekende resultaten heeft geboekt. De komende 15 jaar bewandelen we de ‘road to dignity’, op weg naar het einde van de extreme armoede. Die weg moet eerlijk beleid voor ontwikkelingslanden zijn, anders zullen we die mooie bestemming nooit bereiken.
