-ConceptNota lokaal gezondheidsbeleid Enkhuizen 2013 – 2016
Mei 2013
Inhoudsopgave Hoofdstuk
Paragraaf
1. Inleiding 2. Samenvatting 3. Gezondheid
Blz. 3 5 7
3.1 Gezondheid en beïnvloedende factoren 3.2 Openbare gezondheidszorg 4. Gemeentelijke verantwoordelijkheden 4.1 De Wet publieke gezondheid 4.2 Wet maatschappelijke ondersteuning 4.3 Relatie tussen de Wpg, de Wet op de Jeugdzorg, AWBZ en Zorgverzekeringswet 4.4 Facetbeleid 5. De kaders van het gezondheidsbeleid 5.1 Landelijke nota gezondheidsbeleid 5.2 Regionaal advies GGD Hollands Noorden 5.3 Lokale kaders Enkhuizen 6. Het gezondheidsprofiel en de landelijke / lokale speerpunten in Enkhuizen 6.1 hoofdlijnen gezondheidsprofiel 6.2 stand van zaken landelijke speerpunten 6.3 specifieke aandachtspunten 7. Prioriteiten gezondheidsbeleid 2013 - 2016 8. Middelen en evaluatie
7 7 8 8 8
9 10 11 11 12 12 14 14 14 20 24 31
Bijlage 1 Bijlage 2
Gezondheidsprofiel Enkhuizen Evaluatie gezondheidsbeleid Enkhuizen Buurtscan Enkhuizen Afkortingen Verklarende woordenlijst Bronnen
Bijlage 3 Bijlage 4 Bijlage 5 Bijlage 6
-2-
32 48 56 83 84 86
1. Inleiding Doel van het gemeentelijk gezondheidsbeleid is om de gezondheid van inwoners te beschermen, te bewaken en te bevorderen. Dat is geregeld in de Wet publieke gezondheid (Wpg). In de wet is ook een specifiek artikel opgenomen waarin gemeenten de opdracht krijgen zorg te dragen voor de uitvoering van preventieve zorg voor ouderen en jeugd. Dit ligt in de lijn met de gemeentelijke Notitie Seniorenbeleid 2011 – 2015 en de vertaling in het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG). Op grond van de Wpg dienen gemeenten elke vier jaar een nota lokaal gezondheidsbeleid op te stellen. De gemeenteraad dient deze vast te stellen binnen twee jaar na vaststelling van de landelijke nota gezondheidsbeleid “Gezondheid dichtbij”. In de gemeentelijke nota worden de ambities op het gebied van lokaal gezondheidsbeleid beschreven. De ambities worden bepaald aan de hand van “speerpunten” die voortkomen uit het landelijke beleid en/of de gezondheidssituatie van de eigen bevolking. De regierol voor het lokale gezondheidsbeleid ligt bij de gemeente. Bij het opstellen van de nota is rekening gehouden met de spelers in het veld, de financiële middelen en zeker ook met de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Ook andere beleidsterreinen zoals welzijnsbeleid, jeugd- en onderwijsbeleid, CJG, ouderenbeleid, sport, openbare orde, veiligheid, sociaal- en inkomensbeleid, de inrichting van de openbare ruimte, ruimtelijke ordening en milieu hebben een verbinding met de nota lokaal gezondheidsbeleid Enkhuizen. Gestreefd wordt naar een integraal en samenhangend beleid. Op West-Fries niveau en / of in SED verband (Stede Broec, Enkhuizen en Drechterland) wordt er zoveel mogelijk samenwerkt ten aanzien van de beleidsontwikkeling en de afstemming van het activiteitenaanbod. De raakvlakken tussen de Wmo en de Wpg zijn groot. Ongezond gedrag verhoogt immers de ziektelast. Het voorkómen van gezondheidsproblemen betekent dat er een minder beroep zal worden gedaan op de voorzieningen in het kader van de Wmo. Het is dus zaak om veel aandacht te schenken aan preventie en participatie. Daarbij gaat het met name om de collectieve preventie: het voorkomen en vroegtijdig opsporen van ziekten en om het bevorderen van de onderlinge afstemming tussen collectieve preventie en curatieve gezondheidszorg. Het is vooral gericht op het wegwerken van gezondheidsverschillen binnen de gemeente. In het gemeentelijk gezondheidsbeleid verdienen psychische gezondheid en het gevoel van -3-
welbevinden een prominente plaats. Lekker in je vel zitten zorgt ervoor dat je positiever in het leven staat, minder last hebt van stress, beter kunt functioneren en problemen beter de baas kunt. Door verbindingen te leggen tussen de beleidsterreinen welzijn, sport, jeugd en senioren kan de gemeente het makkelijker maken voor haar inwoners om hun leefstijl te verbeteren. De gedetailleerde uitvoering van de activiteiten van de nota lokaal gezondheidsbeleid worden beschreven in het nog te verschijnen Uitvoeringsprogramma Wmo 2013.
Leeswijzer Een samenvatting van de nota staat op hoofdlijnen in hoofdstuk 2 beschreven. In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op de beïnvloedende factoren ten aanzien van de gezondheid en een uitleg over de openbare gezondheidszorg. Iedere gemeente heeft gemeentelijke verantwoordelijkheden die geformuleerd staan in hoofdstuk 4. De relatie tussen de Wet publieke gezondheid, de Wet maatschappelijke ondersteuning met de Wet op de jeugdzorg, AWBZ en de Zorgverzekeringswet laat zien dat het overheidsbeleid steeds meer zorgverantwoordelijkheid en de bijbehorende taken naar de gemeente overhevelt. De landelijke overheid geeft de kaders van het gezondheidsbeleid in haar nota aan en biedt de gemeente aanknopingspunten door middel van vijf speerpunten . Ook zijn de lokale kaders in Enkhuizen die genoemd staan in de Stadsvisie, de Wmo, Ouderenbeleid, en de Buurtscan vermeld. In hoofdstuk 5 vindt u een beschrijving. De GGD heeft een nieuw gezondheidsprofiel opgesteld dit levert inzichten op over de landelijke en lokale speerpunten. In hoofdstuk 6 worden de kengetallen beschreven. In hoofdstuk 7 staan de prioriteiten gezondheidsbeleid 2013 – 2016 schematisch weergegeven. Middelen en evaluatie is het onderwerp in hoofdstuk 8. In de bijlagen vindt u respectievelijk het uitgebreide gezondheidsprofiel Enkhuizen, de evaluatie van het gezondheidsbeleid aan de hand van de stand van zaken 2011 en 2012,de buurtscan, een overzicht met afkortingen, een verklarende woordenlijst en de geraadpleegde bronnen.
-4-
Hoofdstuk 2
Samenvatting
De gemeente heeft de plicht om in kader van de Wet publieke gezondheid iedere vier jaar een nota lokaal gezondheidsbeleid op te stellen. Doel van de nota is om de ambities aan de hand van de landelijke en lokale speerpunten weer te geven. De gemeente vervult ten aanzien van het lokaal gezondheidsbeleid een regierol. Het lokaal gezondheidsbeleid maakt onderdeel uit van een integraal en samenhangend beleid en is een uitvloeisel van de door de gemeenteraad gestelde kaders. Een voorbeeld hiervan is de samenhang met de Wet maatschappelijk ondersteuning en het Centrum voor jeugd en gezin. Het is immers overheidsbeleid dat gericht is dat steeds meer zorgverantwoordelijkheid en de bijbehorende taken naar de gemeente wordt overgeheveld. De toekomstige transities Jeugdzorg en AWBZ zal dit nog verder uitbreiden. Lokaal is er al een koppeling gelegd met het seniorenbeleid en de buurtscan (zie bijlage 3).. De persoonlijke gezondheid wordt door verschillende factoren beïnvloed, zoals de biologische en erfelijke factoren, leefstijlfactoren, omgevingsfactoren en de gezondheidsvoorzieningen. De gezondheidszorg is vooral gericht op collectieve preventie, naast de behandeling en verzorging van patiënten die al gezondheidsproblemen hebben. In de landelijke nota gezondheidsbeleid “Gezondheid dichtbij” zijn vijf speerpunten geformuleerd waar iedere gemeente mee aan de slag moet namelijk: depressie, diabetes, overgewicht, roken en schadelijk alcoholgebruik daarnaast kan iedere gemeente ook zelf lokale speerpunten opnemen. De GGD heeft een gezondheidsprofiel 2011 voor Enkhuizen opgesteld. Aan de hand van de cijfers zijn specifieke lokale speerpunten opgenomen in de nota: eerste lijn voorzieningen, AED, zelfdoding en sociale omgeving. Daarnaast is het lokale speerpunt dementie uitgewerkt vanwege het amendement van de gemeenteraad in kader van de notitie Seniorenbeleid (juli 2011) Van de inwoners ouder dan 65 jaar in Enkhuizen heeft 32% een matig risico op een angststoornis of depressie en 3,2 % een hoog risico. Preventieve cursussen met het onderwerp omgaan met depressie worden georganiseerd en de huisbezoeken door organisaties worden geïnventariseerd en op elkaar afgestemd. Diabetes komt voor bij 0,7 % van de inwoners van 19-65 jaar en bij 15% van de 65-plussers. Aan de folder “Gecombineerde Leefstijl interventie in Enkhuizen” wordt meer bekendheid gegeven. Ook wordt de beweegkuur “nieuwe stijl” geïntroduceerd. Van de inwoners van 19 jaar en ouder in Enkhuizen heeft 45% overgewicht. Van de kinderen van 4-12 jaar heeft 24% overgewicht.
-5-
Zowel bij de senioren als bij de jeugd worden bewegingsactiviteiten aangeboden. Daarnaast is een cursus “gezonde voeding hoeft niet veel te kosten” in de planning. 29% van 19-65 jaar rookt. Bij de jongeren van 12-19 jaar is dit 12%. De activiteiten rondom Westfrisse jeugd wordt voortgezet. In Enkhuizen drinkt 38% van 12-19 jarigen overmatig alcohol. Bijna de helft van de ouderen in Enkhuizen is een onverantwoorde drinker en 31 % van de volwassenen (19-65 jaar). De huisartsendichtheid is in Enkhuizen lager vergelijkbaar met landelijk en de regio Noord-Holland Noord. En de gemiddelde afstand tot de huisartsenpost is 18,5 km. Regionaal 7,8 km. Er wordt regelmatig overlegd met de eerste lijn organisaties over de samenwerking, samenhang en afstemming. Ten aanzien van het speerpunt AED zijn al goede vorderingen gemaakt. Het beleid en de uitvoering wordt de komende jaren voortgezet, zodat er een goed netwerk in de gemeente beschikbaar blijft. In de periode 1998-2008 waren er in Enkhuizen jaarlijks gemiddeld 5,8 sterfgevallen door zelfdoding per 100.000 inwoners (Enkhuizen heeft 18.000 inwoners). De komende periode zullen afspraken gemaakt worden met betrokken organisaties en onderwijs over preventieve maatregelen. Ten aanzien van het speerpunt sociale omgeving scoort Enkhuizen hoger op de verschillende onderdelen ten opzichte van West-Friesland, Noord-Holland Noord en Nederland. Het betreft ooit slachtoffer zijn, ooit lichamelijk mishandeld, ooit geestelijk mishandeld, ooit ongewilde seksuele ervaring, onveilig gevoel overdag, onveilig gevoel ’s nachts en slachtoffer criminaliteit laatste jaar (12-19 jaar). In de nota seniorenbeleid zijn acties opgenomen over het Politiekeurmerk Veilig Wonen en communicatie tussen jongeren en senioren. Daarnaast zal er structurele voorlichting gegeven worden via de gemeentepagina over alle aspecten van onveiligheid. Ook zullen er gesprekken met bewoners georganiseerd worden over de feiten met betrekking tot onveiligheid en de relatie tot het onveilig voelen. Naar aanleiding van het gemeentelijke amendement dementie worden diverse acties ondernomen, zoals een ondersteuningsaanbod, een goedlopende zorgketen en het bevorderen van de vroegsignalering. Ieder jaar wordt in de jaarstukken van de gemeente de speerpunten en de acties geëvalueerd. -6-
Hoofdstuk 3
Gezondheid
Gezondheid bepaalt in belangrijke mate de kwaliteit van leven. Een goede gezondheid wordt door mensen vaak het belangrijkste aspect van hun leven genoemd. Gezonde mensen voelen zich beter, zijn minder vaak ziek en werken meer en langer. Ze kunnen in de samenleving beter meedoen. Een goede gezondheid komt dus zowel het individu als de samenleving ten goede. Investeren in een goede gezondheid van de bevolking dient niet alleen een persoon- maar ook een sociaal belang.
3.1 Gezondheid en beïnvloedende factoren De gezondheid wordt door de volgende factoren beïnvloed: 1. Biologische en erfelijke factoren: de aanwezige (aanleg voor) gezondheid of ziekte. 2. Leefstijlfactoren: het gedrag van mensen (bijvoorbeeld op het gebied van voeding, genotsmiddelen, lichaamsbeweging en seksualiteit) is van invloed op hun gezondheid en het al dan niet ontstaan van ziekte. 3. Omgevingsfactoren: de sociale en fysieke omgeving: gezin, school, winkels, de buurt waar mensen wonen, sociale contacten, huisvesting, het bedrijf waar mensen werken, inkomensaspecten, milieu, veiligheid, recreatiemogelijkheden. 4. Gezondheidszorg: de beschikbaarheid, bereikbaarheid, toegankelijkheid en kwaliteit van gezondheidszorgvoorzieningen. Bij het bevorderen van een gezonde leefstijl is een integrale aanpak, waarbij bovengenoemde factoren in samenhang worden bekeken, vaak het meest effectief.
3.2 Openbare gezondheidszorg Gezondheidszorg is vooral gericht op collectieve preventie: de bescherming en bevordering van de gezondheid van de bevolking of van specifieke groepen daaruit, alsook het voorkomen en het vroegtijdig opsporen van ziekten onder die bevolking. Het gaat om zorg voor de gezondheid van de samenleving als geheel, van risicogroepen en van mensen die tussen de wal en het schip (dreigen te) vallen. Deze zorg is een aanvulling op de behandeling (cure) en verzorging (care) van patiënten op het moment dat hun gezondheid al geschaad is. Naast collectieve preventie omvat de openbare gezondheidszorg dus ook activiteiten die te maken hebben met overheidsverantwoordelijkheid voor beschikbaarheid en toegankelijkheid van gezondheidszorgvoorzieningen.
-7-
Hoofdstuk 4
Gemeentelijke verantwoordelijkheden
Het belangrijkste kader voor lokaal gezondheidsbeleid is de Wet publieke gezondheid (Wpg). Sinds 1 januari 2007 is de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) van kracht. Deze wet heeft op belangrijke onderdelen raakvlakken met de Wpg. De Wpg en de Wmo worden vanwege hun belang voor het lokale gezondheidsbeleid kort toegelicht. Verder wordt de relatie met de Wet op de Jeugdzorg, de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) en de Zorgverzekeringswet in dit hoofdstuk kort beschreven.
4.1 De Wet Publieke Gezondheid De Wet Publieke Gezondheid (Wpg) is sinds 1 december 2008 van kracht. De Wpg integreert en vervangt de Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid (WCPV), de Infectieziektewet en de Quarantainewet. Het doel van de Wpg is het bewaken, beschermen en bevorderen van de gezondheid van de bevolking of van specifieke groepen alsmede het voorkómen en het vroegtijdig opsporen van ziekten onder die bevolking. De gemeenten brengen de hieruit voortvloeiende werkzaamheden over het algemeen onder bij de Gemeentelijke Gezondheid Dienst (GGD). Ook verplicht de wet de gemeente om een GGD in stand te houden. Belangrijke deelterreinen van de Wpg zijn collectieve preventie, infectieziektebestrijding en jeugdgezondheidszorg. De Wpg vermeldt wat gemeentelijke taken en rijkstaken zijn. Gemeenten kunnen dus niet alle wettelijke taken zelf sturen. De Wpg is daarmee een gematigd decentrale wet. Het Ministerie van VWS stelt iedere vier jaar een preventienota vast waarin de landelijke prioriteiten op het terrein van de collectieve preventie worden aangegeven. Gemeenten zijn verplicht om elke vier jaar een nota lokaal gezondheidsbeleid op te stellen. Met het oog op de bestrijding van infectieziekten zijn internationale afspraken in de Wpg verankerd. De wet regelt dat er voldoende voorzieningen beschikbaar moeten zijn om infectieziekten snel op te kunnen sporen en te bestrijden. Voor de jeugdgezondheidszorg is het digitaal dossier via de Wpg verplicht gesteld. In de Wpg is ook een artikel opgenomen over ouderengezondheidszorg (artikel 5a). Voor gemeenten en de GGD is dit een nieuwe wettelijke taak. Gemeenten krijgen de opdracht voor de preventieve zorg voor ouderen. De concrete invulling van de ouderengezondheidszorg wordt aan de gemeenten overgelaten.
4.2 Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) Sinds 1 januari 2007 is de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) van kracht. Aanleiding voor de invoering van de Wmo vormen zowel financiële als inhoudelijke overwegingen. Op financieel gebied vormen de oplopende kosten van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) een belangrijke aanleiding. Door de toenemende vraag kan de zorg op termijn alleen betaalbaar blijven als de aanspraak op professionele zorg wordt teruggedrongen. In de Wmo gaat -8-
het niet langer om verzekerde rechten op hulpverlening, maar wordt gesproken van het compensatiebeginsel. De burger is eerst zelf verantwoordelijk. Vanuit de Wmo wordt ingestoken op een algemene aanpak en principieel afgestapt van een doelgroepenbeleid. Het doelgroepenbeleid verandert naar een inclusief beleid (meedoen, diversiteit en participatie) voor alle burgers. De gemeente zal meer vraaggericht, op maat en gebonden aan een in tijd gelimiteerde interventie gaan werken. Inhoudelijk is de Wmo een participatiewet. Het streven is dat iedere burger, jong en oud en zowel met als zonder gezondheidsbeperkingen, actief aan de samenleving deel kan (blijven) nemen. De intentie is dat mensen zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen en de regie over hun eigen leven kunnen voeren. Kwetsbare mensen krijgen een steuntje in de rug. Uitgangspunt is dat de burger in eerste instantie zo veel mogelijk zelf (of in eigen kring) in zijn zorgbehoefte voorziet. De gemeente compenseert waar dat niet mogelijk is. Het samenhangende beleid dat daarvoor nodig is kan het beste zo dicht mogelijk bij de burger, dus door de gemeente, worden uitgevoerd. De Wmo maakt de gemeente verantwoordelijk voor maatschappelijke participatie van alle burgers. Kwetsbare groepen mogen geen drempels ervaren om deel te nemen aan de maatschappij. Anders dan bij de Wpg (gematigd decentrale wet) kenmerkt de Wmo zich door een volledig decentrale sturingsvisie. Dit betekent dat elke gemeente zelf bepaalt op welke wijze ze de maatschappelijke ondersteuning organiseert. In de doelstellingen van de Wmo neemt de versterking van de burgermaatschappij (civil society) een belangrijke plaats in. Burgers worden geacht elkaar te helpen en er wordt naar gestreefd dat burgers zelf zorg en ondersteuning in hun eigen omgeving organiseren. De nieuwe gemeentelijke Wmo beleidsplan 2013 – 2016 verschijnt in de 2e helft van 2013.
4.3 Relatie tussen de Wpg, Wmo, de Wet op de Jeugdzorg, AWBZ en Zorgverzekeringswet De relatie tussen de Wpg en de Wmo kan worden omschreven als die van twee naast elkaar fungerende wetten met als overstijgend doel om de kwaliteit van leven van burgers te bevorderen. Om te voorkomen dat inwoners een beroep doen op individuele Wmo-voorzieningen is het van belang dat gemeenten in de collectieve preventieactiviteiten binnen de beide wetten (blijven) investeren. Sinds 2008 is de gemeente aan de slag gegaan met het ontwikkelen van een CJG. De inrichting hiervan wordt gezien als de opmaat naar het nieuwe gedecentraliseerde stelsel van de jeugdzorg, dat uiterlijk 1 januari 2015 gerealiseerd moet zijn. De Wpg en de Wmo raken nauw aan de kaders van de Algemene wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) en de Zorgverzekeringswet. Via de AWBZ worden de kosten voor langdurige zorg gefinancierd en zorg die niet onder de Zorgverzekeringswet vallen. De AWBZ wordt uitgevoerd -9-
door de Zorgkantoren die bij Zorgverzekeraars zijn onder gebracht. De Zorgverzekeringswet wordt uitgevoerd door de zorgverzekeraars. Het overheidsbeleid is erop gericht dat er steeds meer zorgverantwoordelijkheid en bijbehorende taken naar de gemeenten worden overgeheveld. Dit zal met de transities jeugdzorg en AWBZ de komende jaren versterkt worden doorgezet.
4.4 Facetbeleid Lokaal gezondheidsbeleid is gemeentelijk beleid gericht op de verbetering van de volksgezondheid. Gezondheidsbeleid heeft raakvlakken met gemeentelijk beleid op andere terreinen zoals welzijnsbeleid, jeugd- en onderwijsbeleid, CJG, seniorenbeleid, sport, openbare orde en veiligheid, en sociaal- en inkomensbeleid . Voor het bereiken van een consistent beleid is van belang dat het gemeentelijke gezondheidsbeleid met alle betrokkenen wordt afgestemd met gemeentelijk beleid op deze andere terreinen. De gemeente heeft een eigen verantwoordelijkheid als het gaat om de ontwikkeling en uitvoering van lokaal gezondheidsbeleid. De GGD ondersteunt de gemeente met behulp van epidemiologische gegevens, bij de ontwikkeling en uitvoering van gezondheidsbeleid en bij de evaluatie van het lokale en regionale gezondheidsbeleid.
- 10 -
Hoofdstuk 5
De kaders van het gezondheidsbeleid
Op landelijk en regionaal niveau zijn kaders uitgewerkt voor het opstellen van een gezondheidsnota. Allereerst wordt in paragraaf 5.1 de landelijke nota gezondheidsbeleid ‘Gezondheid dichtbij’ beschreven. Vervolgens wordt in paragraaf 5.2 het regionaal advies van de GGD Hollands Noorden weer gegeven. In paragraaf 5.3 worden de lokale kaders, die een relatie hebben met het gezondheidsbeleid verwoord. Deze kaders en het gezondheidsprofiel (paragraaf 7.1) zijn de bouwstenen voor het opstellen van de prioriteiten gezondheidsbeleid 2013-2016 (hoofdstuk 8).
5.1 Landelijke nota gezondheidsbeleid ‘Gezondheid dichtbij’ Sinds 2007 staat de gezondheidsbevordering al geruime tijd hoog op de beleidsagenda. De insteek is dat er een omslag nodig is van ZZ (ziekte en zorg) naar GG (gezondheid en gedrag). In de landelijke nota gezondheidsbeleid ‘Gezondheid dichtbij’ (september 2011) benoemt de minister de landelijke prioriteiten die aanknopingspunten bieden voor het gemeentelijk gezondheidsbeleid. Het rapport ‘Van Gezond naar Beter’ (RIVM) laat zien dat de vijf speerpunten uit de landelijke preventienota 2006 belangrijk blijven om de (volks)gezondheid te verbeteren: depressie diabetes overgewicht roken schadelijk alcoholgebruik Het kabinet neemt deze vijf speerpunten onveranderd over. De landelijke nota meldt: ‘We willen meer focus aanbrengen door ons in het bijzonder te richten op bewegen’. Bewegen is zowel goed voor de lichamelijke als de geestelijke gezondheid en hangt positief samen met de andere speerpunten. Ongezonde leefgewoonten komen namelijk vaak in combinatie voor: mensen die minder bewegen eten vaker ongezond, roken vaker en drinken vaker excessief alcohol. Bewegen leidt ook tot minder depressie en diabetes. In de landelijke nota ‘Gezondheid dichtbij’ zijn, samengevat, drie thema’s uitgewerkt: 1. Vertrouwen in gezondheidsbescherming Daar waar mensen sommige risicofactoren voor de gezondheid zelf niet kunnen beïnvloeden, mag zij rekenen op de overheid. 2. Zorg en sport dichtbij in de buurt Naast het bestrijden van ziekte kan de gezondheidszorg zich nog meer richten op het bevorderen van de gezondheid. Herkenbare en toegankelijke voorzieningen, fysiek of digitaal, kunnen hieraan bijdragen. Zorg en preventie moeten meer worden afgestemd. Daarbij dienen de behoeften van de mensen het uitgangspunt te zijn.
- 11 -
3. Zelf beslissen over een leefstijl Mensen maken zelf keuzes. Publieke private samenwerking (PPS) wordt gezien als een kansrijke methode om de gezonde keuzes aantrekkelijk te maken. Beschikbaarheid van betrouwbare, toegankelijke en doelgerichte informatie daarbij is essentieel. Extra aandacht voor de jeugd door middel van bevordering van een gezonde leefstijl, vroege signalering van risico’s en inzet op weerbaarheid om dagelijkse verleidingen te weerstaan, naast het stellen van grenzen en het stimuleren van een gezonde basis bij de jeugd.
5.2 Regionaal advies GGD Hollands Noorden De GGD heeft naar aanleiding van de landelijke nota een regionaal advies opgesteld ter ondersteuning van de gemeenten bij het opstellen van het nieuw lokaal gezondheidsbeleid. De GGD adviseert de gemeenten om niet alleen het accent op bewegen te leggen, maar ook op weerbaarheid. Door de weerbaarheid van inwoners te vergroten, zijn zij beter in staat om verleidingen en groepsdruk te weerstaan. Weerbaarheid hangt hierdoor positief samen met de thema’s overgewicht, roken en schadelijk alcoholgebruik.
5.3 Lokale kaders Enkhuizen Om het gezondheidsbeleid goed vorm te geven willen we: Burgers verleiden om gezond gedrag te gaan vertonen Naast het kijken naar individuele risicofactoren een bredere blik op fysieke en sociale omstandigheden die van invloed zijn op de gezondheid van mensen Integraal beleid binnen de gemeentelijke afdelingen verder ontwikkelen Integrale en intensieve samenwerking met organisaties en afstemming met als doel het verbeteren van de leef- en gezondheidssituatie Vernieuwende en creatieve initiatieven stimuleren Deze nota staat niet op zich, maar legt een duidelijke verbinding met de Stadvisie 2030 en de lokale beleidsvelden. De diverse actiepunten in de verschillende nota’s hebben een preventieve of stimulerende werking ten aanzien van het lokaal gezondheidsbeleid. In de Stadsvisie Enkhuizen 2030 is een kader opgenomen die samenhangt met het gezondheidsbeleid, namelijk de richtinggevende uitspraak 8: “Enkhuizen wil een thuisbasis zijn voor mensen die zichzelf goed weten te redden én mensen die ondersteuning en zorg nodig hebben om zich in de maatschappij te kunnen handhaven”. In de Wmo komen verschillende doelen samen zoals het bevorderen van de zelfredzaamheid en het bevorderen van maatschappelijke participatie. De prestatievelden 2 (op preventie gerichte ondersteuning van jeugdigen met problemen met opgroeien en van ouders met problemen met opvoeden ), 8 (openbare geestelijke gezondheid bevorderen) en 9 (verslavingsbeleid bevorderen) zijn duidelijk gezondheid gerelateerde prestatievelden. De visie in het Wmo beleidsplan luidt: “de inwoner van Enkhuizen voert zelf regie over zijn / haar leven met een gemeente die dat stimuleert en daar waar nodig ondersteunt”. - 12 -
De volgende kaders zijn leidend: De inwoners van Enkhuizen zijn zelf verantwoordelijk De inwoners van Enkhuizen helpen elkaar Kwetsbare burger en groepen krijgen voorrang Betaalbaarheid is belangrijk Samen staan we sterker In de Notitie Seniorenbeleid 2011 – 2015, vastgesteld door de gemeenteraad op 5 juli 2011, is de visie opgenomen: “de gemeente Enkhuizen wil dat oudere bewoners in de gelegenheid worden gesteld zo lang mogelijk op een prettige manier zelfstandig te blijven wonen en ondanks mogelijke (fysieke) beperkingen als volwaardige burgers kunnen blijven deelnemen aan de samenleving”. De volgende speerpunten hebben een samenhang met het gezondheidsbeleid: Speerpunt 3: Preventie van eenzaamheid Speerpunt 4: Fysieke en sociale toegankelijkheid Speerpunt 5: Continuering welzijns- en gezondheidsvoorzieningen Speerpunt 6: Stimulering van voldoende beweging en ontmoeting Speerpunt 8: Optimaliseren van de communicatie over voorzieningen In de Buurtscan Enkhuizen (februari 2013) wordt voortgebouwd op het sportbeleid van de gemeente Enkhuizen namelijk “Enkhuizen actief” (periode 2009 – 2012). De visie die daarin omschreven stond: “het stimuleren van sporten en bewegen als belangrijkste mogelijkheid om de fysieke, cognitieve en sociale gezondheid van de bewoners te verbeteren”, was de aanleiding om activiteiten in kader van “Enkhuizen actief” te ontwikkelen. De gemeente stelde daarbij tot doel dat: Sportverenigingen en sportvoorzieningen voor iedereen makkelijk toegankelijk zijn Bepaalde groepen in de samenleving die onvoldoende bewegen bereikt worden met extra activiteiten, die niet direct voortkomen uit de georganiseerde sport maar op den duur wel lidmaatschap daarvoor stimuleren In de Buurtscan Enkhuizen zijn de volgende speerpunten van het gemeentelijk beleid opgenomen: Gericht zijn op groepen in Enkhuizen die onvoldoende bewegen (4 – 12 jaar, 12 – 16 jaar, 55 jaar en ouder en gehandicapten) Doorstroom naar georganiseerde sport bevorderen (met name in de leeftijdscategorie 12 – 16 jaar) Onder andere bestaan uit zichtbare sportevenementen en toernooien Betrokkenheid van inwoners vergroten
- 13 -
Hoofdstuk 6
Het gezondheidsprofiel en de landelijke / lokale speerpunten in Enkhuizen
De GGD heeft een gezondheidsprofiel 2011 samengesteld. In het gezondheidsprofiel worden de belangrijkste bevindingen over de gezondheidssituatie van de inwoners van Enkhuizen beschreven. In dit hoofdstuk (paragraaf 7.1) is het gezondheidsprofiel op hoofdlijnen weer gegeven. In paragraaf 7.2. zijn de landelijk vastgestelde speerpunten in cijfers opgenomen. In de laatste paragraaf worden de vier lokale speerpunten voorgesteld.
6.1 Hoofdlijnen gezondheidsprofiel Enkhuizen is qua leeftijdsopbouw vergelijkbaar met landelijk en regionaal. De verwachting is echter dat Enkhuizen zal vergrijzen. Tussen 2010 en 2025 neemt het aantal ouderen met 62% toe. Inwoners van Enkhuizen zijn lager opgeleid en hebben minder inkomen dan landelijk. De levensverwachting in Enkhuizen is 81,2 jaar; dit is hoger dan landelijk en in andere gemeenten van Noord-Holland Noord. Kanker en hart- en vaatziekten zijn ook in Enkhuizen de belangrijkste doodsoorzaken. In NoordHolland Noord overlijden meer mensen door verkeersongevallen, dementie en ziekten van het zenuwstelsel dan landelijk. Er overlijden minder mensen als gevolg van ziekten van hart en vaten, ademhalingswegen en infecties. De meest gemelde infectieziekte is hepatitis B. Het risico op Q-koorts is relatief laag. Het risico op de ziekte van Lyme is in Enkhuizen hoger dan landelijk. Chlamydia is de meest voorkomende seksueel overdraagbare aandoening. Jongeren in Enkhuizen vrijen relatief vaak onveilig. De helft van de inwoners heeft een chronische aandoening; dit is vaak een aandoening van het bewegingsapparaat. Een op de zes inwoners voelt zich psychisch ongezond. Onder kinderen en jongeren is hyperactiviteit het meest voorkomende psychische probleem. 36% van de inwoners van Enkhuizen voelt zich eenzaam en 35% loopt een risico op een angststoornis of depressie. Alcoholgebruik onder jongeren is gedaald, maar nog steeds drinkt 38% van de jongeren in Enkhuizen overmatig alcohol. Bijna de helft van de ouderen en bijna een derde van de volwassenen is een onverantwoorde drinker. Ruim één op de zes volwassenen en één op de negen ouderen drinkt overmatig alcohol. Het aantal cliënten met alcohol- of drugsverslaving is flink toegenomen. Er zijn 3.900 rokers in Enkhuizen. - 14 -
Ruim 6.000 mensen hebben overgewicht. De meerderheid van de inwoners eet niet genoeg groente en fruit en ruim 5.000 inwoners bewegen onvoldoende. Bijna 70% van de jongeren is lid van een sportvereniging. Bijna iedereen geeft de woonomgeving een voldoende, maar een kwart van de inwoners ervaart ernstige geluidshinder. Enkhuizen voldoet niet aan de richtlijn voor openbaar groen. Het bereik van vaccinaties en screening is hoog. Het aanbod van eerstelijnszorg is lager dan landelijk. Gebruik eerstelijnszorg veelal vergelijkbaar met landelijk. Het aantal ziekenhuisopnames is vergelijkbaar met landelijk. Een op de zeven ouderen in Enkhuizen ontvangt mantelzorg of thuiszorg .
6.2 Stand van zaken landelijke speerpunten De landelijke nota, “Gezondheid dichtbij”, (2011) benoemt vijf landelijke speerpunten. De gemeenten zijn verplicht om deze speerpunten op te nemen en te vertalen in de uitvoering. 6.2.1 Depressie Van de inwoners ouder dan 65 jaar in Enkhuizen heeft 32% een matig risico op een angststoornis of depressie en 3,2% heeft een hoog risico. Depressie Enkhuizen WestNoordNederland Friesland Holland Noord Aantal Matig risico op angst en depressie Hoog risico op angst en depressie
%
%
%
%
12-19 jaar
3.126
27,7
26,0
27,0
-
>65 jaar 12-19 jaar
845 643
32,0 5,7
31,1 4,7
28,9 3,9
-
85
3,2
2,1
2,4
-
>65 jaar
- 15 -
6.2.2 Diabetes In Enkhuizen hebben naar schatting bijna 9.100 inwoners minstens één chronische aandoening (51%). Naarmate de leeftijd hoger wordt, stijgt dit percentage van 23% onder kinderen van 0-12 jaar naar 85% onder 65-plussers Diabetes komt voor bij 0,7% van de inwoners van 19-65 jaar en bij 15% van de 65-plussers. Diabetes Enkhuizen WestNoordNederland Friesland Holland Noord
Diabetes
0-12 jaar 12-19 jaar 19-65 jaar >65 jaar
Aantal
%
%
%
%
0 5 79 404
0 0,3 0,7 15,3
0,2 0,4 2,8 13,5
0,2 0,5 3,0 14,6
0,3 1,2 2,8 13,6
6.2.3 Overgewicht Ruim 6.000 volwassenen in Enkhuizen zijn te zwaar Van de inwoners van 19 jaar en ouder in Enkhuizen heeft bijna de helft (45%) overgewicht, waarvan 12% ernstig overgewicht of obesitas; het gaat in totaal om ruim 6.000 mensen. Dit komt overeen met de regio (45%) en landelijk (47%). Overgewicht en obesitas komen vaker voor naarmate de leeftijd stijgt. Van de inwoners ≥ 65 jaar in Enkhuizen heeft 55% overgewicht, waarvan 14% obesitas. Onder inwoners van 19-65 jaar zijn deze percentages respectievelijk 42% en 11%. Bijna één op de vier kinderen heeft overgewicht Van de kinderen van 4-12 jaar in Enkhuizen heeft 24% overgewicht, waarvan 4,6% ernstig overgewicht of obesitas. Regionaal heeft 16% van de kinderen van 4-12 jaar overgewicht. Landelijk wordt geschat dat 14% van de kinderen en jongeren (4-16 jaar) overgewicht heeft.
- 16 -
Overgewicht
Aantal Overgewicht (incl. obesitas)
4-8 jaar
8-12 jaar 12-16 jaar 19-65 jaar >65 jaar
4-8 jaar 8-12 jaar 12-16 jaar 19-65 jaar >65 jaar
WestFriesland
NoordHolland Noord
Nederland
%
%
%
%
138
17,0
13,9
13,0
252 4.786 1.445
30,1 42,4 54,7
19,6 43,6 57,2
19,1 16,4 43,0 56,3
Aantal Obesitas
Enkhuizen
36 39 1.253 388
42,5 56,6
Enkhuizen
WestFriesland
NoordHolland Noord
Nederland
%
%
%
%
4,4 4,7 11,1 14,7
3,5 3,2 8,7 14,1
3,2 3.7 3,4 9,2 13,2
10,3 15,2
6.2.4 Roken 3.900 rokers in Enkhuizen Van de inwoners van 12 jaar en ouder in Enkhuizen roken er ongeveer 3.900. Het grootste deel hiervan zijn volwassenen in de leeftijd van 19-65 jaar. Ruim één op de vijf volwassenen (29%) rookt. Dit is vergelijkbaar met heel Noord-Holland Noord (28%) en landelijk (32%). Een op de acht (12%) jongeren van 12-19 jaar rookt; regionaal is dit 14% en landelijk 11%. In 2005 rookte 13% van de jongeren in de regio. Onder ouderen wordt minder gerookt dan onder volwassenen. Van de inwoners ≥ 65 jaar in Enkhuizen rookt 19% (Noord-Holland Noord en landelijk beide 15%). Bijna 6% van de jongeren heeft recent softdrugs gebruikt Van de jongeren van 12-19 jaar in Enkhuizen heeft 5,8% in de afgelopen 4 weken softdrugs (cannabis) gebruikt. In heel Noord-Holland Noord en landelijk is dit 8%.
- 17 -
Het gebruik van harddrugs (o.a. cocaïne, amfetamine) komt minder vaak voor: 2,4% van de jongeren in Enkhuizen heeft ooit harddrugs gebruikt (regionaal 3,2% en landelijk 3,8%). Volwassenen van 19-65 jaar gebruiken iets minder vaak softdrugs dan jongeren: 4,2% van de volwassenen in Enkhuizen heeft recent cannabis gebruikt; 8,5% heeft ooit harddrugs gebruikt. In de Kop van Noord-Holland en West-Friesland heeft 2,3% van de volwassenen in de laatste vier weken cannabis gebruikt en 5,9% heeft ooit harddrugs gebruikt
Toename aantal cliënten drugsverslaving Het aantal cliënten dat in verband met cannabisproblematiek is ingeschreven bij een instelling voor ambulante verslavingszorg is in de laatste jaren meer dan verdubbeld. In de periode 20062010 waren er in Noord-Holland Noord gemiddeld 9,6 per 10.000 inwoners per jaar ingeschreven in verband met cannabisproblemen tegenover 4,6 in de periode 2001-2005. Het aantal cliënten dat is ingeschreven in verband met cocaïne- of amfetamineverslaving is ook toegenomen van gemiddeld 9 per 10.000 inwoners per jaar in de periode 2001-2005 naar 11 in de periode 20062010: een stijging van 22%. Roken en Enkhuizen WestNoordNederland Drugs Friesland Holland Noord Aantal Rokers
Gebruik softdrugs laatste 4 weken Ooit harddrugs gebruikt
%
%
%
%
8-12 jaar 12-19 jaar 19-65 jaar >65 jaar 12-19 jaar
196 3.217 497 93
12,3 28,5 18,8 5,8
0,5 13,3 25,1 15,5 6,3
0,9 14,0 28,1 15,0 7,9
10,5 32,2 15,0 8,0
19-65 jaar 12-19 jaar
474 38
4,2 2,4
2,7 2,3
2,3 3,2
3,0 3,8
19-65 jaar
959
8,5
6,5
5,9
6,1
6.2.5 Schadelijk alcoholgebruik In Enkhuizen drinkt 38% van de jongeren van 12-19 jaar overmatig alcohol (vijf of meer glazen alcoholhoudende drank tijdens minimaal één gelegenheid in de afgelopen 4 weken). Dit is vergelijkbaar met de regio (37%). In 2005 was het overmatig alcoholgebruik onder jongeren in de - 18 -
regio 45%. De daling is vooral opgetreden bij de jongeren onder de 16 jaar (van 39% naar 28%). Onder jongeren ouder dan 16 jaar is het overmatig alcoholgebruik vrijwel gelijk gebleven (68% in 2005 en 66% in 2009). Landelijk dronk in 2007 36% van de jongeren overmatig alcohol. De gemiddelde leeftijd waarop jongeren in Noord-Holland Noord voor de eerste keer alcohol drinken is met een half jaar gestegen van 12 jaar en 2 maanden in 2005 naar 12 jaar en 8 maanden in 2009. Meer onverantwoorde dan overmatige drinkers Overmatig alcoholgebruik is voor volwassenen van 19-65 jaar gedefinieerd als minimaal 1 keer per week 6 of meer glazen alcoholhoudende drank per dag. Voor ouderen (≥ 65 jaar) is dit gemiddeld meer dan 3 glazen per dag voor mannen en meer dan 2 glazen per dag voor vrouwen. In Enkhuizen drinkt 17% van de volwassenen overmatig alcohol. Dit komt vrijwel overeen met heel Noord-Holland Noord (18%) en is hoger dan landelijk (13%). Van de oudere inwoners in Enkhuizen drinkt 11% overmatig alcohol (regionaal 12%). Onverantwoord alcoholgebruik komt (veel) vaker voor. Bijna de helft (47%) van de ouderen in Enkhuizen is een onverantwoorde drinker (NHN 48%) en 31% van de volwassenen van 19-65 jaar in Enkhuizen is een onverantwoorde drinker. Toename aantal cliënten alcoholverslaving Het aantal cliënten dat in verband met alcoholproblematiek is ingeschreven bij een instelling voor ambulante verslavingszorg is in Noord-Holland Noord gestegen van 25 per 10.000 inwoners per jaar in de periode 2001-2005 naar 35 in de periode 2006-2010. Dit is een toename van 40%. Alcohol Enkhuizen WestNoordNederland Friesland Holland Noord Aantal Af en toe/wel eens alcohol Overmatig alcoholgebruik
%
%
%
%
8-12 jaar
163
19,7
16,3
15,6
-
12-19 jaar
602
37,7
36,9
36,6
36,0
19-65 jaar >65 jaar Onverantwoorde 19-65 jaar drinkers >65 jaar
1.953 283 3.510
17,3 10,7 31,1
20,6 10,8 33,8
18,3 12,2 32,4
12,9 -
1.236
46,8
46,1
48,1
-
- 19 -
6.3 Specifieke aandachtspunten In de beleidsnota Lokaal gezondheidsbeleid 2009 – 2012 heeft de gemeente Enkhuizen specifieke beleidsprioriteiten opgenomen naast de landelijke speerpunten namelijk voldoende eerstelijnsvoorzieningen en automatische externe defibrillatoren. 6.3.1 eerstelijnsvoorzieningen In Noord-Holland Noord is de dichtheid van verschillende eerstelijns zorgverleners lager dan landelijk. Dichtheid is gedefinieerd als het aantal inwoners per fulltime-equivalent (fte) zorgverlener. Een lagere dichtheid betekent dat er per zorgverlener meer inwoners en dus meer potentiële cliënten zijn. De huisartsendichtheid is in Noord-Holland Noord vergelijkbaar met landelijk (2.340 inwoners per fte huisarts regionaal en 2.350 landelijk), maar in Enkhuizen lager (2.410 inwoners per fte huisarts). De gemiddelde afstand tot de dichtstbijzijnde huisartsenpraktijk is in Enkhuizen 0,7 km. In Noord-Holland Noord is dit 1 km en landelijk 0,9 km. De gemiddelde afstand tot de huisartsenpost is in Enkhuizen 18,5 km. Dit is meer dan regionaal (7,8 km) en landelijk (6,0 km). 6.3.2 AED Kanker en hart- en vaatziekten zijn in Nederland de belangrijkste doodsoorzaken met respectievelijk 22,1 en 21,8 sterfgevallen per 10.000 inwoners per jaar. Ook in Enkhuizen en Noord-Holland Noord zijn dit de belangrijkste doodsoorzaken. In Enkhuizen is de sterfte aan kanker 22,3 en aan hart- en vaatziekten 17,6 per 10.000 inwoners per jaar. Het gezondheidsprofiel Enkhuizen (2011) levert lokaal extra nieuwe aandachtpunten op: 6.3.3 Zelfdoding In Enkhuizen heeft 16% van de jongeren van 12-19 jaar en 4,9% van de inwoners ouder dan 65 jaar in het afgelopen jaar wel eens serieus nagedacht over zelfdoding (voor heel Noord-Holland Noord zijn deze cijfers respectievelijk 19% en 3,9%). Van de volwassenen van 19-65 jaar in Enkhuizen heeft 10% wel eens serieuze gedachten aan zelfdoding. In de Kop van Noord-Holland en West-Friesland samen denkt 5,6% van de volwassenen wel eens serieus na over zelfdoding.
- 20 -
In de periode 1998-2008 waren er in Enkhuizen jaarlijks gemiddeld 5,8 sterfgevallen door zelfdoding per 100.000 inwoners (landelijk 9,2 en in Noord-Holland Noord 9,0).
Zelfdoding
Aantal Wel eens of 12-19 jaar (heel) vaak serieuze gedachte aan zelfdoding 19-65 jaar >65 jaar
Enkhuizen
WestFriesland
NoordHolland Noord
Nederland
%
%
%
%
254
15,9
20,0
18,8
-
1.129 129
10,0 4,9
5,6 3,7
5,6 3,9
3,2 -
6.3.4 sociale omgeving Van de inwoners van 19-65 jaar in Enkhuizen voelt 22% zich ’s nachts onveilig en 7,3% overdag (Noord-Holland Noord respectievelijk 16% en 5,2%). Inwoners ouder dan 65 jaar in Enkhuizen voelen zich minder vaak onveilig: 15% ’s nachts en 4,3% overdag (regionaal respectievelijk 14% en 5,9%). Een op de tien (10%) volwassenen van 19-65 jaar in Enkhuizen is in de laatste 12 maanden slachtoffer geweest van crimineel gedrag. Het gaat dan om zaken als inbraak, beroving, bedreiging, diefstal en aanranding. In de Kop van Noord-Holland en West-Friesland is dit eveneens 10%. Van de jongeren van 12-19 jaar in Enkhuizen is 33% in het afgelopen jaar slachtoffer geweest van diefstal, vernieling, bedreiging of fysiek geweld (Noord-Holland Noord 30%).
- 21 -
Sociale omgeving
Aantal Ooit slachtoffer huiselijk geweld Ooit lichamelijk mishandeld Ooit geestelijk mishandeld Ooit ongewilde seksuele ervaring Onveilig gevoel overdag Onveilig gevoel ’s nachts Slachtoffer criminaliteit laatste jaar
Enkhuizen
WestFriesland
NoordHolland Noord
Nederland
%
%
%
%
19-65 jaar
971
8,6
6,6
7,3
-
>65 jaar 12-19 jaar
50 142
1,9 8,9
2,0 6,9
3,6 6,1
-
12 – 19 jaar
383
24,0
20,0
20,4
-
12-19 jaar
134
8,4
7,8
7,1
6,4
19 -65 jaar
824
7,3
6,4
5,2
-
>65 jaar 19-65 jaar
114 2.427
4,3 21,5
6,5 16,3
5,9 16,2
-
>65 jaar 12-19 jaar
394 524
14,9 32,8
15,1 31,9
13,9 30,1
-
19 -65 jaar
1.140
10,0
10,9
10,1
-
- 22 -
6.3.5
Dementie
De gemeenteraad heeft in kader van de notitie Seniorenbeleid in juli 2011 een amendement aangenomen over dementie, waarin verzocht wordt om acties te ondernemen ten behoeve van dementeren en hun mantelzorgers. Steeds meer van de mensen met een vorm van dementie woont thuis. Naar verwachting zal dit percentage de komende jaren oplopen. 82% van de mantelzorgers die zorgen voor iemand met dementie is overbelast, of loopt een groot risico op overbelasting. Tegenover de toename van dementie staat een afname van de beroepsbevolking. In 2010 zijn er nog 55 potentiële werkenden per dementiepatiënt. In 2050 zijn dat naar verwachting 27. Het platform Dementie Noord-Holland Noord heeft in oktober 2010 een Dementie Monitor voor de gemeente Enkhuizen gepubliceerd.
Dementie
Enkhuizen
Jaar
Aantal
2010 (nulmeting) 2020 2030
207 273 399
- 23 -
Hoofdstuk 7
Prioriteiten gezondheidsbeleid 2013 – 2016
De verantwoording van het gezondheidsbeleid 2007 – 2012 is opgenomen in het jaarverslag 2011 en 2012 van de gemeente (zie bijlage 2). De conclusies en aanbevelingen zijn verwerkt in de prioriteiten 2013 - 2016.
Speerp. Beleidsmaatregel 1a Preventieve cursussen omgaan met depressie
Speerpunt 1 Depressie Wanneer Dekking Bij Programma 8 voldoende vraag Doorlopend Programma 8
1b
Afstemming omtrent huisbezoeken verbeteren
1c
Preventieactiviteiten door GGZ voor mensen met beginnende klachten, preventie van psychische klachten zoals: -informatiebijeenkomsten ziektebeelden -deskundigheidsbevordering psychiatrie aan andere instellingen -Check Chat -KOPP -Slaapcursus voor ouderen Ondersteuning voor mantelzorgers van mensen met psychische klachten door de GGZ: -familievertrouwenspersoon
1d
2013
Programma 8
2013
Programma 8
- 24 -
Gewenste opbrengst Voorkomen van depressie en eenzaamheid Er is een inventarisatie van de mogelijkheden mbt de huisbezoeken van organisaties en er zijn afspraken gemaakt over de afstemming. Het voorkomen van ernstige ontregeling
Het voorkomen van uitval van mantelzorgers
Speerpunt 2 Diabetes Speerp. Beleidsmaatregel Wanneer Dekking 2a Beweegkuur “nieuwe stijl” 2013 Programma 8 2b
Bekendheid geven aan folder “Gecombineerde Leefstijl Interventie” in Enkhuizen
2013
Programma 8
Speerpunt 3 Overgewicht Speerp. Beleidsmaatregel Wanneer Dekking 3a Blijven subsidiëren van Lopend Programma 8 Oud. activiteiten die het Bel. stimuleren van voldoende beweging met ontmoeting tot doel hebben 3b Ontwikkelen van specifieke 2014 extra activiteiten
3c
3d 3e
3f
Jeugdimpuls (scholen kunne zich aanmelden voor gratis beweeginterventie) Cursus “gezonde voeding hoeft niet veel te kosten” “Ik lekker fit” (boekje en activiteiten)
Planning GGD
Combinatiefunctionaris
Doorlopend Programma 5
Planning GGD Planning GGD
- 25 -
Gewenste opbrengst Patiënten hebben een gezonde leefstijl Patiënten gaan over tot een gezonde leefstijl
Gewenste opbrengst Senioren bewegen meer en dit zorgt voor een vermindering van het overgewicht In de regio wordt samengewerkt om specifieke activiteiten ter voorkoming van overwicht bij kinderen te ontwikkelen De jeugd beweegt meer ter voorkoming van overgewicht. Bewustwording tav gezonde voeding Een beter bewustwording en meer bewegen door goede voorlichting. Dit ter voorkoming of het beteugelen van overgewicht. -Jeugdsportpas -Beweegmanagement voorjaar / najaar -Aangepast sporten -Verenigingsadvisering -Buurtsportcoach -Advies bewegingsonderwijs -Natte gymles
Speerp. Beleidsmaatregel 4a
4b
4c
4d
4e
4f
Speerpunt 4 Roken / drugs Wanneer Dekking
“In Controls of Alcohol / Drugs” is een voortzetting van het project West Frisse Jeugd. De GGD coördineert de aanpak en de uitvoering voor de preventieve activiteiten en de communicatie. Het programmabureau Integrale Veiligheid NHN coördineert het repressieve spoor In het basisonderwijs komt bij AEAV ook drugs aan de orde : - Ouderavonden AEAV - Training AEAV -Gastlessen door de Brijderstichting In het voortgezet onderwijs ELO door de Brijderstichting
In kader van VIS-project door Brijderstichting organiseren van: -Drugsweek -Spreekuur RSG -ZAT -Gastlessen -Ouderavond Ten aanzien van het domein thuis wordt drugsinfo verzorgd Ten aanzien van het domein Zorg: -Advies, Begeleiding en Consultatie (ABC) gesprekken
Doorlopend
Gewenste opbrengst Lokaal Preventieve en gezondheidsbeleid repressieve aanpak van de problemen
2013 Lokaal Men is bewust van (per jaar gezondheidsbeleid de gevolgen van afgesproken) drugsgebruik en indien nodig de toegang tot hulpverlening te vinden 2013 Lokaal Men is bewust van (per jaar gezondheidsbeleid de gevolgen van afgesproken) drugsgebruik en weet indien nodig de toegang tot hulpverlening te vinden 2013 Lokaal Vroegtijdig en (per jaar gezondheidsbeleid effectief worden afgesproken) gebruikers geïnformeerd met het doel het drugsgebruik terug te brengen. 2013 (per jaar afgesproken) 2013 (per jaar afgesproken)
- 26 -
Lokaal Terugbrengen van gezondheidsbeleid het drugsgebruik Lokaal -Gesprek met o.a. gezondheidsbeleid Individuele jongeren leidt tot het terugbrengen van het
-ABC t.g.v. intoxicatie -Deelname Centrum voor Jeugd en Gezin
Speerp. Beleidsmaatregel 5a
5b
Bij het voortgezet onderwijs: -ELO
5d
Ten aanzien van het domein thuis wordt alcoholinfo verzorgd Ten aanzien van het domein Zorg: -Advies, Begeleiding en Consultatie (ABC) gesprekken -ABC t.g.v. intoxicatie
5e
Speerpunt 5 Alcoholgebruik Wanneer Dekking
In Controls of Alcohol / Drugs” is een voortzetting van het project West Frisse Jeugd. De GGD coördineert de aanpak en de uitvoering voor de preventieve activiteiten en de communicatie. Het programmabureau Integrale Veiligheid NHN coördineert het repressieve spoor In het basisonderwijs : - Ouderavonden AEAV - Training AEAV -Gastlessen door de Brijderstichting
5c
drugsgebruik - bij de mentoren is de deskundigheid vergroot
Doorlopend
Gewenste opbrengst Lokaal Preventieve en gezondheidsbeleid repressieve aanpak van de problemen
2013 Lokaal Men is bewust van (per jaar gezondheidsbeleid de gevolgen van afgesproken) alcoholgebruik en indien nodig de toegang tot hulpverlening te vinden 2013 Lokaal Men is bewust van (per jaar gezondheidsbeleid de gevolgen van afgesproken) alcoholgebruik en indien nodig de toegang tot hulpverlening te vinden 2013 Lokaal Terugbrengen van (per jaar gezondheidsbeleid alcoholgebruik afgesproken) 2013 Lokaal -Gesprek met o.a. ( per jaar gezondheidsbeleid Individuele afgesproken) jongeren leidt tot het terugbrengen van het alcoholgebruik - 27 -
-Deelname Centrum voor Jeugd en Gezin
- bij de mentoren is de deskundigheid vergroot
Speerpunt 6 Eerstelijnsvoorziening Speerp. Beleidsmaatregel Wanneer Dekking 6a Afstemming tussen eerste doorlopend Programma 8 lijn voorzieningen bij allerlei doelgroepen
Speerp. Beleidsmaatregel 7a
Voortzetten AED beleid en uitvoering
Gewenste opbrengst Bijdrage leveren aan goede gezondheidszorg
Speerpunt 7 AED Wanneer Dekking
Gewenste opbrengst Doorlopend Lokaal Goed netwerk in de gezondheidsbeleid gemeente van AED vrijwilligers en apparaten
Speerpunt 8 Zelfdoding Speerp. Beleidsmaatregel Wanneer Dekking 8a Afspraken over preventie 2e helft Programma 8 maatregelen met betrokken 2013 organisaties en onderwijs door middel van een creatieve methodiek die aansluit bij de leefwereld van de jongeren 8b Meerdere 1e helft Programma 8 vertrouwenspersonen 2014 aanwijzen (jongerenwerker / medewerkers op scholen)
- 28 -
Gewenste opbrengst Het zoveel mogelijk beperken van zelfdoding door middel van voorlichting
Het zoveel mogelijk beperken van zelfdoding
Speerpunt 9 Sociale omgeving Speerp. Beleidsmaatregel Wanneer Dekking 9a Bevorderen dat meer Gestart in Programma 8 Oud. woningen van senioren 3e kw ‘11 Bel. voldoen aan het Politiekeurmerk Veilig Wonen
9b Oud. Bel.
9c Oud. Bel.
9d
9e
De gemeente voert overleg met de woningcorporaties en projectontwikkelaars over de toepassing van het Politiekeurmerk Veilig Wonen bij bestaande bouw en nieuwbouw Communicatie tussen jongeren en senioren stimuleren. Onder meer in samenwerking met de Politie en de Stichting Welzijnswerk Enkhuizen. De lopende acties worden voortgezet en waar mogelijk geïntensiveerd. Gesprekken met bewoners over het gevoel van onveiligheid
Gestart 1e Programma 8 helft 2012
Structurele voorlichting via gemeentepagina
Start 3e kwartaal 2013
Gestart 1e Programma 8 helft 2012
2014 / 2015
- 29 -
Programma 2
Gewenste opbrengst De bekendheid met het politiekeurmerk onder senioren is vergroot door twee keer per jaar een actief bewustwordings/ voorlichtingstraject uit te voeren Prestatieafspraken over toepassing PKVW in bestaande bouw en nieuwbouw
Geëvalueerde en waar mogelijk aangescherpte prestatieafspraken
Bewustwording over: Is het gevoel van onveiligheid op feiten gebaseerd of is het een gevoel van onbehagen. Gemeentepagina Bewustwording en stimuleren van persoonlijke actie
Speerpunt 10 Dementie Wanneer Dekking Doorlopend Programma 8
Speerp. Beleidsmaatregel 10a Vrijwilligers en mantelzorgers die met mensen met (beginnende) dementie te maken hebben de juiste ondersteuning te kunnen bieden 10b Bevorderen van een goedlopende zorgketen voor mensen met dementie
10c
Vroegsignalering bevorderen
Doorlopend Programma 8
Doorlopend Programma 8
- 30 -
Gewenste opbrengst Juiste ondersteuningsaanbod zodat de vrijwilligers en mantelzorgers niet overbelast raken Samenwerking tussen professionals / vrijwilligers en mantelzorgers verbeteren Samenwerking tussen de betrokkenen partijen is verbeterd en dementie wordt vroegtijdig gesignaleerd en het aanbod gestroomlijnd
Hoofdstuk 8
Middelen en evaluatie
8.1 Middelen In het lokaal gezondheidsbeleid wordt op alle fronten preventieve acties ondernomen om de bevolking bewust te maken van een gezonde levensstijl. De gemeente heeft hier, naast de zorg voor de burgers, ook een financieel belang bij. Preventie zal bijdragen aan lagere kosten in kader van de Wmo. De gemeentelijke afdelingen zijn hiervan bewust en werken intensief en integraal met elkaar samen ten aanzien van de verschillende doelgroepen en op de beleidsonderwerpen. Met de vakafdelingen en de uitvoerende organisaties is een gebalanceerde preventieaanbod ontwikkeld om de speerpunten vorm te geven. De beleidsmaatregelen die vanuit de landelijke en lokale speerpunten in de nota vermeld zijn worden financieel gedekt in de diverse programma’s van de gemeentelijke begroting. Wanneer er beleidsmaatregelen, op wat voor manier ook wegvallen, heeft dit consequenties voor het totale programma en eventueel veroorzaakt dit meerkosten in de Wmo. Dit is een extra aandachtspunt.
8.2 Monitoring / Evaluatie De gemeente maakt gebruik van de GGD-gezondheidsmonitor. Als extra element is het item mantelzorg toegevoegd bij zowel de jeugdmonitor als de ouderenmonitor. Dit levert inzicht op ten aanzien van de resultaten van de genoemde beleidsmaatregels maar ook van de recente problematieken. Jaarlijks vindt er een evaluatie plaats ten aanzien van de beleidsmaatregels die beschreven zijn bij de speerpunten. De resultaten van deze evaluatie wordt aangeboden bij de jaarrekening . Dit kan leiden tot een bijstelling van de beleidsmaatregels.
- 31 -
Bijlage 1 Gezondheidsprofiel 2011 1
Inleiding
9
2
Inwoners van Enkhuizen
11
3
Levensverwachting, ziekten en aandoeningen
13
4
Psychische en psychosociale gezondheid
17
5
Alcohol, roken en drugs
21
6
Gewicht, voeding en beweging
25
7
Fysieke en sociale omgeving
29
8
Preventie en zorg
31
- 32 -
1. Inleiding Gemeenten krijgen een steeds grotere rol in het volksgezondheidsbeleid. Op basis van de Wet publieke gezondheidszorg (WPG) moeten gemeenten elke vier jaar een nota gezondheidsbeleid opstellen. Gezondheid en zorg zijn ook belangrijke onderwerpen in de Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO) en in het jeugd- en ouderenbeleid. Bij het opstellen van de gemeentelijke nota’s dienen gemeenten gebruik te maken van informatie over de lokale gezondheidssituatie. Het verschaffen van inzicht in de gezondheidssituatie is één van de kerntaken van de GGD. De GGD brengt onderzoeksrapporten uit over de periodieke gezondheidsenquêtes voor verschillende doelgroepen en factsheets over diverse onderwerpen, zoals over suïcide, psychische gezondheid en alcoholgebruik onder jongeren. In dit gezondheidsprofiel worden niet alleen de belangrijkste cijfers uit deze rapporten en factsheets weergegeven, maar is ook gebruik gemaakt van informatie uit andere interne en externe bronnen, zoals zorgregistraties van de GGD en onderzoeken van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en andere organisaties. Voor iedere gemeente in Noord-Holland Noord is zo een grote hoeveelheid informatie bijeengebracht. Het gezondheidsprofiel geeft een totaalbeeld van de gezondheidssituatie in een gemeente en is ook bedoeld als naslagwerk voor de belangrijkste cijfers. Hiermee kunnen keuzes voor het gemeentelijke gezondheidsbeleid worden onderbouwd. Gedetailleerdere informatie of aanvullende cijfers staan vaak in de onderliggende onderzoeksrapporten. U kunt natuurlijk ook contact opnemen met de GGD. Opbouw De basis voor het gezondheidsprofiel is het model van de Canadese minister Marc Lalonde. Dit model gaat ervan uit dat de gezondheid wordt beïnvloed door verschillende factoren zoals persoonskenmerken, leefstijl, sociale en fysieke omgeving, preventie en zorgvoorzieningen. Daarnaast zijn bij de keuze voor onderwerpen en bronnen ook andere criteria gebruikt zoals relevantie en actualiteit, betrouwbaarheid en beschikbaarheid op regionaal en gemeentelijk niveau. In hoofdstuk 2 worden enkele kenmerken van de inwoners van Enkhuizen beschreven. In hoofdstuk 3 t/m 8 staan de belangrijkste bevindingen over de gezondheidssituatie in Enkhuizen. Waar mogelijk worden cijfers vergeleken met de regionale en landelijke situatie en voor verschillende onderwerpen is de kennis over risicogroepen, achtergronden en trends beknopt samengevat. Het hoofdstuk waarin alle cijfers in tabelvorm wordt weergegeven.is niet opgenomen in de bijlage. Dit is terug te vinden op de website van de GGD Noord-Holland Noord.
- 33 -
Interpretatie cijfers De gezondheidssituatie in Enkhuizen verschilt op een aantal punten met die van de regio en die van Nederland. Dat geldt in meerdere of mindere mate voor iedere gemeente. Het is belangrijk om niet alleen te focussen op verschillen tussen gemeenten, maar ook te kijken naar de omvang en ernst van het probleem. Want ook als er in een gemeente bijvoorbeeld minder alcohol gedronken wordt dan elders, het blijft een belangrijke oorzaak van ongezondheid. Daarnaast moet voorzichtig worden omgegaan met de interpretatie en het vergelijken van kleine percentages. Kleine fluctuaties in het aantal mensen met een gezondheidsprobleem hebben een grote invloed op het geschatte percentage. Beschikbaarheid gegevens Zoveel mogelijk worden de cijfers over Enkhuizen weergegeven en vergeleken met de cijfers in Noord-Holland Noord en Nederland. Niet altijd zijn er cijfers op gemeentelijk niveau of landelijke cijfers beschikbaar. De cijfers op regionaal niveau kunnen dan gebruikt worden als indicatie voor het gemeentelijke percentage. Wanneer er geen landelijke cijfers worden vermeld in de tekst, dan zijn er geen (vergelijkbare) cijfers beschikbaar. Zo zijn er voor de gemeenten in Noord-Kennemerland niet voor alle onderwerpen, waarvoor de cijfers afkomstig zijn uit de gezondheidsenquêtes, cijfers beschikbaar. Dit komt, omdat de laatste enquêtes onder kinderen van 0-12 jaar en volwassenen van 19-65 jaar in Noord-Kennemerland in 2006 zijn uitgevoerd door de toenmalige GGD Noord-Kennemerland en (deels) andere vragen bevatte dan de enquêtes die in 2007 zijn uitgevoerd in de Kop van Noord-Holland en WestFriesland door de GGD Hollands Noorden. Na de eerstvolgende kinder- en volwassenenenquêtes (resultaten verwacht in 2012 en 2013) zijn deze verschillen gelijk getrokken. In de tekst wordt steeds gemeld wanneer de cijfers voor gemeenten in Noord-Kennemerland niet beschikbaar of niet vergelijkbaar zijn met de andere gemeenten in Noord-Holland Noord. Bronnen De cijfers zijn afkomstig uit vele in- en externe bronnen en door de GGD verzameld, bewerkt en geanalyseerd voor de gezondheidsprofielen. De cijfers kunnen soms licht afwijken van eerder gerapporteerde cijfers door nieuwe of aangepaste analyses en herziene definities. Overal worden de cijfers weergegeven, die bij het schrijven van de profielen definitief beschikbaar waren. De bevolkingscijfers van het CBS bijvoorbeeld betreffen het jaar 2010, omdat er voor 2011 alleen voorlopige cijfers beschikbaar waren. Overigens wijken de voorlopige bevolkingscijfers over 2011 nauwelijks af van de definitieve cijfers over 2010. Achter in dit gezondheidsprofiel vindt u een overzicht van alle gebruikte gegevensbronnen. Literatuurverwijzingen worden in de tekst met nummers (in superscript) aangegeven. Via deze nummers kunt u de volledige verwijzing terugvinden in de literatuurlijst achter in het gezondheidsprofiel.
- 34 -
Afronding In de tekst zijn percentages boven de 10% zoveel mogelijk afgerond op hele percentages. Percentages lager dan 10% zijn afgerond op één decimaal. Absolute aantallen zijn zoveel mogelijk afgerond op 10–tallen voor aantallen kleiner dan 1.000 en op 100-tallen voor aantallen groter dan 1.000.
2. Inwoners Enkhuizen Leeftijdsopbouw Enkhuizen vergelijkbaar met landelijk en regionaal Enkhuizen telde op 1 januari 2010 18.153 inwoners. Van alle inwoners is 23% 18 jaar of jonger. Dit is vergelijkbaar met landelijk (22%) en met Noord-Holland Noord (23%). Ook het percentage ouderen (≥ 65 jaar) in Enkhuizen (15%) komt overeen met landelijk (15%) en Noord-Holland Noord (15%). De grijze druk, dat is de verhouding tussen het aantal personen ≥ 65 jaar en het aantal personen van 20 tot 65 jaar, is zowel in Enkhuizen als landelijk en in heel Noord-Holland Noord, 25. Dit betekent dat er in Enkhuizen tegenover 100 inwoners van 20 tot 65 jaar (de ‘verzorgenden’) 25 inwoners ouder dan 65 jaar staan die zorgbehoevend kunnen zijn. De verwachting is echter dat het aantal inwoners blijft groeien tot ruim 20.100 inwoners in 2025 en dat het aantal ouderen in Enkhuizen daarbij relatief sneller groeit dan landelijk en regionaal. In Enkhuizen neemt het aantal inwoners ≥ 65 jaar met 62% toe tot ruim 4.400 inwoners. Landelijk wordt een toename van 47% verwacht, en voor heel Noord-Holland Noord 57%.
20.000
16.000 ≥ 65 jaar
12.000
20-65 jaar
8.000
4.000
0 2010
2015
2020
2025
Fig 1. Prognose aantal inwoners 2010-2025 naar leeftijdsgroep in Enkhuizen (Bron: CBS)
Bijna een op de zeven inwoners van allochtone herkomst In Enkhuizen wonen bijna 1.200 (6,5%) niet-westerse allochtonen en ruim 1.300 (7,2%) westerse allochtonen. Landelijk is 11% van de bevolking van niet-westerse herkomst en 9,1% is westers - 35 -
allochtoon. In heel Noord-Holland Noord zijn deze percentages respectievelijk 6,5% en 7,4%. Een persoon wordt als niet-westers allochtoon beschouwd wanneer tenminste één van beide ouders geboren is in Turkije, Afrika, Latijns-Amerika of Azië (uitgezonderd Indonesië en Japan). Voor westerse allochtonen gaat het om landen in Europa (m.u.v. Turkije), Noord-Amerika, Oceanië, Indonesië of Japan. Lager opgeleid, meer achterstandsleerlingen en minder inkomen Van de inwoners van 15-65 jaar in Enkhuizen heeft 66% een inkomen uit arbeid. Dit is vergelijkbaar met landelijk (64%) en de hele regio Noord-Holland Noord (66%). Het opleidingsniveau is lager dan landelijk en regionaal. Van de inwoners van 19-65 jaar in Enkhuizen is 44% laag opgeleid. Landelijk en in Noord-Holland Noord is dit respectievelijk 32% en 40%. Het aantal achterstandsleerlingen, dat zijn leerlingen in het basisonderwijs van wie de ouders een laag opleidingsniveau hebben, is in Enkhuizen 18%. Dit percentage is hoger dan in de hele regio (11%) en landelijk (16%). Het percentage voortijdig schoolverlaters, leerlingen die het voortgezet of middelbaar beroepsonderwijs verlaten zonder HAVO-, VWO- of MBO-niveau 2 diploma, was in het schooljaar 2008-2009 in Enkhuizen 3,9% en is vergelijkbaar met regionaal (3,8%) en landelijk (3,1%). Het gemiddeld besteedbaar inkomen per inwoner is in Enkhuizen 14.300 euro. Dit is lager dan in Noord-Holland Noord (14.900 euro) en landelijk (14.700 euro). Het percentage huishoudens in Enkhuizen dat moet rondkomen van een inkomen rond of onder het sociaal minimum is 7,2%. Dit is vergelijkbaar met landelijk (7,8%) en hoger dan in de hele regio Noord-Holland Noord (6,4%). Samenstelling huishoudens vergelijkbaar met regionaal en landelijk In bijna 2.800 huishoudens (34% van alle particuliere huishoudens in Enkhuizen) wonen één of meer kinderen. Dit is vergelijkbaar met regionaal (36%) en landelijk (34%). Van de huishoudens met kinderen is 20% een eenoudergezin; het gaat om ruim 500 gezinnen. Het percentage eenoudergezinnen komt overeen met heel Noord-Holland Noord (18%) en met landelijk (19%). In Enkhuizen zijn bijna 2.800 eenpersoonshuishoudens. Het percentage eenpersoonshuishoudens (35%) is vergelijkbaar met de regio (32%) en landelijk (36%).
3. Levensverwachting, ziekte en aandoeningen Levensverwachting in Enkhuizen hoger dan regionaal en landelijk De gemiddelde levensverwachting in Enkhuizen is 81,2 jaar; dit is hoger dan landelijk (80,1 jaar) en regionaal (80,5 jaar). Het sterftecijfer is met 65,6 per 10.000 inwoners per jaar lager dan gemiddeld in Noord-Holland Noord (70,1) en Nederland (72,1). Er is op dit moment geen eenduidige verklaring voor de verschillen in levensverwachting en sterfte. De sterfte aan de belangrijkste doodsoorzaak kanker wijkt in Enkhuizen niet significant af van regionaal en landelijk. De sterfte aan hart- en vaatziekten is in Enkhuizen lager dan regionaal en landelijk. Er zijn geen gegevens voorhanden over de gezonde levensverwachting in Enkhuizen. Voor heel Noord-Holland Noord is de levensverwachting in goede ervaren gezondheid 63,4 jaar en vergelijkbaar met landelijk (63,0 jaar). - 36 -
Kanker en hart- en vaatziekten zijn belangrijkste doodsoorzaken Kanker en hart- en vaatziekten zijn in Nederland de belangrijkste doodsoorzaken met respectievelijk 22,1 en 21,8 sterfgevallen per 10.000 inwoners per jaar. Ook in Enkhuizen en NoordHolland Noord zijn dit de belangrijkste doodsoorzaken. In Enkhuizen is de sterfte aan kanker 22,3 en aan hart- en vaatziekten 17,6 per 10.000 inwoners per jaar. Voor Noord-Holland Noord zijn deze sterftecijfers respectievelijk 22,5 en 20,9. Voor andere doodsoorzaken zijn alleen cijfers beschikbaar voor heel Noord-Holland Noord. Daarbij valt op dat in Noord-Holland Noord beduidend minder mensen overlijden als gevolg van hart- en vaatziekten, ziekten van de ademhalingswegen en infectieziekten. Er overlijden in Noord-Holland Noord meer mensen als gevolg van verkeersongevallen, dementie en ziekten van het zenuwstelsel dan landelijk. Variatie in ervaren kwaliteit van leven onder inwoners Enkhuizen Kwaliteit van leven is een samenvattende maat voor het welbevinden van de bevolking in termen van lichamelijk, psychisch en sociaal functioneren. Van de kinderen van 8-12 jaar ervaart 5% een lagere kwaliteit van leven; onder jongeren van 12-19 jaar is dit 32%. Van de volwassenen van 19-65 jaar rapporteert 30% een lagere lichamelijke kwaliteit van leven; onder ouderen (≥ 65 jaar) is dit 28%. Verder ervaart 20% van de volwassenen en 31% van de ouderen een lagere psychische kwaliteit van leven. De percentages in Enkhuizen wijken niet veel af van regionaal. De helft van de inwoners rapporteert één of meer chronische aandoeningen In Enkhuizen hebben naar schatting bijna 9.100 inwoners minstens één chronische aandoening (51%). Naarmate de leeftijd hoger wordt, stijgt dit percentage van 23% onder kinderen van 0-12 jaar naar 85% onder 65-plussers. De meest (zelf) gerapporteerde aandoeningen onder kinderen en jongeren zijn allergieën (respectievelijk 14% en 31%), gevolgd door astma, bronchitis of COPD (respectievelijk 9,1% en 8,4%). Jongeren van 12-19 jaar rapporteren ook vaak migraine (19%). Onder ouderen komen aandoeningen van hart en vaten (46%) en het bewegingsapparaat (37%) het meeste voor. Onder inwoners van 19-65 jaar komen aandoeningen van het bewegingsapparaat het meeste voor (25%). Diabetes komt voor bij 0,7% van de inwoners van 19-65 jaar en bij 15% van de 65-plussers. Meest gemelde infectieziekte is hepatitis B In 2010 was hepatitis B de meest gemelde infectieziekte in Noord-Holland Noord, gevolgd door kinkhoest en tuberculose. Per 100.000 inwoners waren er 8,4 meldingen van hepatitis B, 7,2 van kinkhoest en 6,2 van tuberculose. Hepatitis B en kinkhoest zijn in 2010 minder vaak gemeld dan landelijk (respectievelijk 11,5 en 26,0 per 100.000 inwoners). Tuberculose kwam in 2010 in NoordHolland Noord ongeveer even vaak voor als landelijk (6,5 per 100.000 inwoners). Infectieziekten zijn onvoorspelbaar en komen vaak in clusters voor. Op basis van de cijfers over één jaar kan daarom ook geen conclusie worden getrokken over het structureel meer of minder vaak voorkomen van bepaalde infectieziekten in (de gemeenten van) Noord-Holland Noord.
- 37 -
Lager risico op Q-koorts en ziekte van Lyme In 2010 waren er in Noord-Holland Noord negen meldingen van Q-koorts (allen in West-Friesland). Landelijk waren dit er 505. Het risico op Q-koorts is in Noord-Holland Noord relatief laag, omdat het aantal geiten in de regio vrij laag is. Het aantal patiënten waarbij de huisarts een rode ring op de huid heeft vastgesteld, als indicatie voor de ziekte van Lyme, was in 2009 in de meeste gemeenten in Noord-Holland Noord lager dan elders in Nederland. Op Texel, in bosrijke gemeenten en enkele gemeenten langs de IJsselmeerkust stelde de huisarts vaker een rode ring vast (fig 3). Chlamydia meest voorkomende seksueel overdraagbare aandoening In de periode 2003-2009 werd bij 12% van de bezoekers van het soa-spreekuur in Noord-Holland Noord chlamydia gevonden (landelijk 11%), gevolgd door gonorroe (2,5%). Jongeren zijn een belangrijke risicogroep voor het oplopen van chlamydia. Van de jongeren van 12-19 jaar in Enkhuizen heeft 24% wel eens geslachtsgemeenschap gehad, waarvan 37% niet altijd met condoom vrijt. In heel Noord-Holland Noord zijn deze percentages respectievelijk 21% en 46%. Volgens landelijk onderzoek heeft 12% van de jongeren van 12 tot en met 16 jaar ervaring met geslachtsgemeenschap en heeft 80% daarvan de laatste keer met een condoom gevreeën.
4. Psychische en psychosociale gezondheid Een op de zes inwoners is psychisch ongezond Van de inwoners ouder dan 12 jaar in Enkhuizen is één op de zes (16%) psychisch ongezond. In NoordHolland Noord is dit 15%. Inwoners van 19-65 jaar in Enkhuizen ervaren minder psychische klachten (15%) dan jongeren (20%) en ouderen (19%). In heel Noord-Holland Noord voelt 14% van de volwassenen en ouderen zich psychisch ongezond, en 18% van de jongeren. Hyperactiviteit meest ervaren psychosociale probleem Van de jongeren van 12-19 jaar in Enkhuizen loopt 16% risico op emotionele en/of gedragsproblemen. Dit is vergelijkbaar met landelijk (15%), maar is iets hoger dan in de hele regio Noord-Holland Noord (13%). Het meest ervaren psychosociale probleem is hyperactiviteit; 26% van de jongeren in Noord-Holland Noord heeft daar last van. Van de kinderen van 8-12 jaar in Enkhuizen loopt 16% risico op psychosociale problemen; in de gemeenten van de Kop van NoordHolland en West-Friesland samen is dit 20%. Voor de gemeenten van Noord-Kennemerland zijn er momenteel geen gegevens over psychosociale problemen onder kinderen jonger dan 12 jaar. De meest ervaren problemen onder kinderen zijn zich ongelukkig voelen/zorgen maken, hyperactiviteit en/of aandacht tekort en problemen met leeftijdsgenoten (allen rond de 10%). De diagnose ADHD is bij 2,1% van de kinderen van 4-12 jaar en bij 5,3% van de jongeren van 12-19 jaar in Noord-Holland Noord vastgesteld.
- 38 -
Een op de drie inwoners heeft risico op angststoornis of depressie Van de inwoners ouder dan 65 jaar in Enkhuizen heeft 32% een matig risico op een angststoornis of depressie en 3,2% heeft een hoog risico. In heel Noord-Holland Noord heeft 31% van de ouderen een matig of hoog risico op een angststoornis of depressie. Van de volwassenen van 19-65 jaar in de Kop van Noord-Holland en West-Friesland heeft eveneens 31% een matig of hoog risico op depressie. In Enkhuizen heeft 33% van de volwassenen een matig of hoog risico op een angststoornis of depressie. Er zijn momenteel geen gegevens over angst en depressie onder volwassenen van 19-65 jaar in Noord-Kennemerland. Bijna 5.000 inwoners voelen zich matig of ernstig eenzaam Van alle inwoners van 19 jaar en ouder in Enkhuizen voelt 36% zich eenzaam; 28% matig en 7,5% (zeer) ernstig eenzaam: het gaat om bijna 5.000 mensen. Van de inwoners van 19-65 jaar in Enkhuizen voelt 35% zich eenzaam (Noord-Holland Noord 36%); onder inwoners ouder dan 65 jaar is dit 37% (Noord-Holland Noord 38%). Een op de zes jongeren heeft gedachten aan zelfdoding In Enkhuizen heeft 16% van de jongeren van 12-19 jaar en 4,9% van de inwoners ouder dan 65 jaar in het afgelopen jaar wel eens serieus nagedacht over zelfdoding (voor heel Noord-Holland Noord zijn deze cijfers respectievelijk 19% en 3,9%). Van de volwassenen van 19-65 jaar in Enkhuizen heeft 10% wel eens serieuze gedachten aan zelfdoding. In de Kop van Noord-Holland en WestFriesland samen denkt 5,6% van de volwassenen wel eens serieus na over zelfdoding. Er zijn voor de gemeenten van Noord-Kennemerland geen gegevens over gedachten aan zelfdoding onder inwoners van 19-65 jaar. In de periode 1998-2008 waren er in Enkhuizen jaarlijks gemiddeld 5,8 sterfgevallen door zelfdoding per 100.000 inwoners (landelijk 9,2 en in NoordHolland Noord 9,0). Vanwege de kleine aantallen moet echter zeer voorzichtig worden omgegaan met het vergelijken van sterftecijfers tussen gemeenten.
5. Alcohol, roken en drugs Alcoholgebruik jongeren in Enkhuizen vergelijkbaar met de regio In Enkhuizen drinkt 38% van de jongeren van 12-19 jaar overmatig alcohol (vijf of meer glazen alcoholhoudende drank tijdens minimaal één gelegenheid in de afgelopen 4 weken). Dit is vergelijkbaar met de regio (37%). In 2005 was het overmatig alcoholgebruik onder jongeren in de regio 45%. De daling is vooral opgetreden bij de jongeren onder de 16 jaar (van 39% naar 28%). Onder jongeren ouder dan 16 jaar is het overmatig alcoholgebruik vrijwel gelijk gebleven (68% in 2005 en 66% in 2009). Landelijk dronk in 2007 36% van de jongeren overmatig alcohol. De
- 39 -
gemiddelde leeftijd waarop jongeren in Noord-Holland Noord voor de eerste keer alcohol drinken is met een half jaar gestegen van 12 jaar en 2 maanden in 2005 naar 12 jaar en 8 maanden in 2009.
Meer onverantwoorde dan overmatige drinkers Overmatig alcoholgebruik is voor volwassenen van 19-65 jaar gedefinieerd als minimaal 1 keer per week 6 of meer glazen alcoholhoudende drank per dag. Voor ouderen (≥ 65 jaar) is dit gemiddeld meer dan 3 glazen per dag voor mannen en meer dan 2 glazen per dag voor vrouwen. In Enkhuizen drinkt 17% van de volwassenen overmatig alcohol. Dit komt vrijwel overeen met heel NoordHolland Noord (18%) en is hoger dan landelijk (13%). Van de oudere inwoners in Enkhuizen drinkt 11% overmatig alcohol (regionaal 12%). Onverantwoord alcoholgebruik komt (veel) vaker voor. Bijna de helft (47%) van de ouderen in Enkhuizen is een onverantwoorde drinker (NHN 48%) en 31% van de volwassenen van 19-65 jaar in Enkhuizen is een onverantwoorde drinker. Van de inwoners van 19-65 jaar in de Kop van Noord-Holland en West-Friesland is bijna één op de drie (32%) een onverantwoorde drinker. Er zijn momenteel geen gegevens over onverantwoord alcoholgebruik onder volwassenen in Noord-Kennemerland. De norm voor onverantwoord alcoholgebruik houdt ook rekening met het aantal dagen dat iemand alcohol drinkt. Daarbij maakt het niet uit hoeveel glazen iemand drinkt. Zo is iemand die meer dan 5 dagen per week alcohol drinkt een onverantwoorde drinker, omdat het risico op verslaving aanzienlijk toeneemt. Toename aantal cliënten alcoholverslaving Het aantal cliënten dat in verband met alcoholproblematiek is ingeschreven bij een instelling voor ambulante verslavingszorg is in Noord-Holland Noord gestegen van 25 per 10.000 inwoners per jaar in de periode 2001-2005 naar 35 in de periode 2006-2010. Dit is een toename van 40%. 3.900 rokers in Enkhuizen Van de inwoners van 12 jaar en ouder in Enkhuizen roken er ongeveer 3.900. Het grootste deel hiervan zijn volwassenen in de leeftijd van 19-65 jaar. Ruim één op de vijf volwassenen (29%) rookt. Dit is vergelijkbaar met heel Noord-Holland Noord (28%) en landelijk (32%). Een op de acht (12%) jongeren van 12-19 jaar rookt; regionaal is dit 14% en landelijk 11%. In 2005 rookte 13% van de jongeren in de regio. Onder ouderen wordt minder gerookt dan onder volwassenen. Van de inwoners ≥ 65 jaar in Enkhuizen rookt 19% (Noord-Holland Noord en landelijk beide 15%). Bijna 6% van de jongeren heeft recent softdrugs gebruikt Van de jongeren van 12-19 jaar in Enkhuizen heeft 5,8% in de afgelopen 4 weken softdrugs (cannabis) gebruikt. In heel Noord-Holland Noord en landelijk is dit 8%. Het gebruik van harddrugs (o.a. cocaïne, amfetamine) komt minder vaak voor: 2,4% van de jongeren in Enkhuizen heeft ooit harddrugs gebruikt (regionaal 3,2% en landelijk 3,8%). Volwassenen van 19-65 jaar gebruiken iets minder vaak softdrugs dan jongeren: 4,2% van de volwassenen in Enkhuizen heeft recent cannabis - 40 -
gebruikt; 8,5% heeft ooit harddrugs gebruikt. In de Kop van Noord-Holland en West-Friesland heeft 2,3% van de volwassenen in de laatste vier weken cannabis gebruikt en 5,9% heeft ooit harddrugs gebruikt. Landelijk zijn deze percentages respectievelijk 3% en 6,1%. Er zijn geen gegevens over soft- en harddrugsgebruik onder volwassenen voor de gemeenten in Noord-Kennemerland. Toename aantal cliënten drugsverslaving Het aantal cliënten dat in verband met cannabisproblematiek is ingeschreven bij een instelling voor ambulante verslavingszorg is in de laatste jaren meer dan verdubbeld. In de periode 2006-2010 waren er in Noord-Holland Noord gemiddeld 9,6 per 10.000 inwoners per jaar ingeschreven in verband met cannabisproblemen tegenover 4,6 in de periode 2001-2005. Het aantal cliënten dat is ingeschreven in verband met cocaïne- of amfetamineverslaving is ook toegenomen van gemiddeld 9 per 10.000 inwoners per jaar in de periode 2001-2005 naar 11 in de periode 2006-2010: een stijging van 22%. Alleen het aantal cliënten dat is ingeschreven in verband met het gebruik van opiaten is in dezelfde periode afgenomen van 7,4 naar 6 per 10.000 inwoners per jaar: een daling van circa 20%.
6. Gewicht,voeding en beweging Ruim 6.000 volwassenen in Enkhuizen zijn te zwaar Van de inwoners van 19 jaar en ouder in Enkhuizen heeft bijna de helft (45%) overgewicht, waarvan 12% ernstig overgewicht of obesitas; het gaat in totaal om ruim 6.000 mensen. Dit komt overeen met de regio (45%) en landelijk (47%). Overgewicht en obesitas komen vaker voor naarmate de leeftijd stijgt. Van de inwoners ≥ 65 jaar in Enkhuizen heeft 55% overgewicht, waarvan 14% obesitas. Onder inwoners van 19-65 jaar zijn deze percentages respectievelijk 42% en 11%. Bijna één op de vier kinderen heeft overgewicht Van de kinderen van 4-12 jaar in Enkhuizen heeft 24% overgewicht, waarvan 4,6% ernstig overgewicht of obesitas. Regionaal heeft 16% van de kinderen van 4-12 jaar overgewicht. Landelijk wordt geschat dat 14% van de kinderen en jongeren (4-16 jaar) overgewicht heeft. In NoordHolland Noord heeft 16% van alle 4-16 jarigen overgewicht. Het aantal jongeren van 12-16 jaar in Enkhuizen waarover gegevens beschikbaar zijn is te klein om voor die groep een betrouwbaar cijfer van overgewicht te schatten. Regionaal komt overgewicht het meest voor in de leeftijdscategorie 8-12 jaar (19% overgewicht, waarvan 3,7% obesitas). In Enkhuizen heeft 30% overgewicht, waarvan 4,7% obesitas.. Ruim 6% van de kinderen heeft ondergewicht Van de kinderen van 4-12 jaar in Enkhuizen heeft 6,4% ondergewicht; in Noord-Holland Noord is dit 9,3%. Het lichaam van iemand met ondergewicht heeft moeite met goed functioneren. Hierdoor kunnen lichamelijke en mentale klachten zoals angst en depressie ontstaan. Onder volwassenen en ouderen komt ondergewicht veel minder vaak voor: minder dan 1% van de inwoners van 19-65 jaar - 41 -
in Enkhuizen heeft ondergewicht (regionaal en landelijk respectievelijk 1,4% en 1,9%). Van de inwoners ≥ 65 jaar in Enkhuizen en Noord-Holland Noord heeft respectievelijk 1,7% en 2,9% ondergewicht (landelijk 1%). Vaker borstvoeding in Enkhuizen Een, drie en zes maanden na de geboorte krijgt respectievelijk 65%, 53% en 34% van de baby’s in Enkhuizen borstvoeding. Baby’s in Enkhuizen krijgen vaker borstvoeding dan baby’s in heel NoordHolland Noord: respectievelijk 51%, 32% en 16% krijgt na één, drie en zes maanden borstvoeding. Inwoners Enkhuizen eten niet genoeg groente en fruit Van de volwassen bevolking van 19-65 jaar in Enkhuizen voldoet 74% niet aan de norm van minimaal 200 gram groente per dag en eveneens 74% eet niet dagelijks twee stuks fruit. Voor Noord-Holland Noord zijn deze cijfers respectievelijk 73% en 71%. Ook jongeren eten onvoldoende groente en fruit: 67% van de jongeren van 12-19 jaar in Enkhuizen eet niet dagelijks groente en 84% voldoet niet aan de fruitnorm (NHN respectievelijk 68% en 85%). Een op de zes inwoners zonder ontbijt naar school of werk In Enkhuizen ontbijt 16% van de inwoners van 19-65 jaar minder dan vijf keer per week (NoordHolland Noord 17%). Ook jongeren van 12-19 jaar gaan regelmatig zonder ontbijt de deur uit: 17% ontbijt minder dan vijf keer per week (Noord-Holland Noord 16%). Ruim 5.000 inwoners van Enkhuizen bewegen onvoldoende Van de inwoners van 4 jaar en ouder in Enkhuizen voldoen er ruim 5.000 niet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB). De NNGB verschilt per leeftijdsgroep: voor kinderen en jongeren is de norm dagelijks een uur matig intensief bewegen en voor volwassenen en ouderen dagelijks een half uur. Van de kinderen van 4-12 jaar in Enkhuizen voldoet 13% niet aan de NNGB. In de Kop van Noord-Holland en West-Friesland beweegt 7% van de kinderen onvoldoende. Voor de kinderen van 4-12 jaar in de gemeenten van Noord-Kennemerland is een strengere norm gehanteerd dan in de Kop van Noord-Holland en West-Friesland: de lichamelijke activiteit moest ook minimaal twee keer per week gericht zijn op het verbeteren en handhaven van de lichamelijke fitheid. Volgens deze strengere norm voldoet 18% van de kinderen van 4-12 jaar in Noord-Kennemerland niet aan de NNGB. Bijna de helft (46%) van de jongeren van 12-19 jaar in Enkhuizen beweegt onvoldoende. Dit is meer dan in heel Noord-Holland Noord (32%).Ook voldoet bijna een derde (31%) van de inwoners van 19-65 jaar in Enkhuizen niet aan de NNGB. In heel Noord-Holland Noord en landelijk beweegt, naar schatting, respectievelijk 38% en 42% van de volwassenen onvoldoende. De gemeentelijke, regionale en landelijke cijfers zijn echter niet volledig vergelijkbaar omdat er verschillende vraagstellingen gebruikt zijn. Tot slot beweegt 31% van de inwoners ≥ 65 jaar in Enkhuizen onvoldoende. Dit is vergelijkbaar met Noord-Holland Noord (32%).
- 42 -
Meerderheid kinderen en jongeren lid van een sportvereniging Van de jongeren van 12-19 jaar in Enkhuizen is 68% lid van een sportvereniging. In Noord-Holland Noord en landelijk is dit respectievelijk 70% en 65%. Ook de meerderheid van de kinderen is lid van een sportvereniging. In Enkhuizen is 70% van de kinderen van 4-12 jaar lid van een sportvereniging. In de Kop van Noord-Holland en West-Friesland is dit 73%. Er zijn geen gegevens over lidmaatschap van een sportvereniging voor kinderen in Noord-Kennemerland.
7. Fysieke en sociale omgeving Meer verkeersslachtoffers in Noord-Holland Noord In Noord-Holland Noord waren er in 2008 3.900 verkeersongevallen, waarvan ruim 1.100 ongevallen met gewonden of dodelijke slachtoffers. Het aantal verkeersongevallen in NoordHolland Noord is vergelijkbaar met landelijk (6,1 per 1.000 inwoners per jaar), maar het aantal verkeersslachtoffers was in 2008 hoger dan in andere regio’s; 2,5 per 1.000 inwoners per jaar tegenover 1,7 per 1.000 landelijk. Meeste ongevallen bij ouderen in en om het huis In Enkhuizen heeft één op de tien inwoners ≥ 65 jaar (9,7%) in de laatste drie maanden een ongeval gehad, waarvoor medische behandeling nodig was (Noord-Holland Noord 13%). In Noord-Holland Noord vond een derde van deze ongevallen in of rond het huis plaats, gevolgd door verkeersongevallen (11%) en ongevallen bij het sporten (8,2%). Meer dan 95% geeft woonomgeving voldoende, maar… In Enkhuizen geeft meer dan 95% van de inwoners hun woonomgeving een rapportcijfer van 6 of hoger op een schaal van 1-10 (Noord-Holland Noord 95%). Een op de vier inwoners (25%) in Enkhuizen ervaart ernstige geluidshinder rondom zijn woning en één op de zes wordt ernstig in zijn slaap gestoord door geluiden buitenshuis (17%). Geluidshinder is hierbij gemeten via zelfrapportage. Een score van 8 of hoger op een schaal van 0-10 is ernstige hinder. Belangrijkste bronnen van geluidshinder zijn bromfietsen/scooters (41%), wegverkeer (36%) en buren (28%). Enkhuizen behoort bijna tot de gemeenten in Noord-Holland Noord met 75 m2 openbaar groen binnen een straal van 500 meter, namelijk 74m2 in 2006 (fig. 9). Een op de vijf inwoners voelt zich ’s nachts onveilig Van de inwoners van 19-65 jaar in Enkhuizen voelt 22% zich ’s nachts onveilig en 7,3% overdag (Noord-Holland Noord respectievelijk 16% en 5,2%). Inwoners ouder dan 65 jaar in Enkhuizen voelen zich minder vaak onveilig: 15% ’s nachts en 4,3% overdag (regionaal respectievelijk 14% en 5,9%). Een op de tien (10%) volwassenen van 19-65 jaar in Enkhuizen is in de laatste 12 maanden slachtoffer geweest van crimineel gedrag. Het gaat dan om zaken als inbraak, beroving, bedreiging, diefstal en aanranding. In de Kop van Noord-Holland en West-Friesland is dit eveneens 10%. Voor de gemeenten in Noord-Kennemerland zijn geen gegevens over volwassenen beschikbaar. Van de - 43 -
jongeren van 12-19 jaar in Enkhuizen is 33% in het afgelopen jaar slachtoffer geweest van diefstal, vernieling, bedreiging of fysiek geweld (Noord-Holland Noord 30%). Huiselijk geweld en (kinder)mishandeling Het verkrijgen van betrouwbare gegevens over het vóórkomen van huiselijk geweld en mishandeling is lastig. In gezondheidsenquêtes geeft 1,9% van de inwoners ≥ 65 jaar in Enkhuizen aan ooit in zijn/haar leven slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld (Noord-Holland Noord 3,6%). Van de inwoners van 19-65 jaar geeft 8,6% aan ooit slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld (in de Kop van Noord-Holland en West-Friesland 7,3%). Voor volwassenen van 19-65 jaar in Noord-Kennemerland zijn geen gegevens beschikbaar. Van de jongeren van 12-19 jaar in Enkhuizen heeft 8,4% ooit een ongewilde seksuele ervaring gehad; landelijk en regionaal gaat het om 6,4% en 7,1% van de jongeren. Ook geeft 8,9% van de jongeren aan ooit thuis, in de buurt of op school lichamelijk mishandeld (geschopt, geslagen of vastgebonden) te zijn (Noord-Holland Noord 6,1%). Bijna één op de vier jongeren (24%) in Enkhuizen zegt ooit geestelijk mishandeld te zijn (regionaal 20%). Het gaat dan vaak om treiteren, kleineren of uitgescholden worden. Bij het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) werden in 2008 over 19 (0,5%) kinderen van 0-18 jaar in Enkhuizen meldingen gedaan (regionaal en landelijk 0,7%). Gemiddeld 3 tienermoeders in Enkhuizen In Enkhuizen waren er in de periode 2006-2010 gemiddeld 3 meisjes van 19 jaar of jonger met een kind (tienermoeders). In dezelfde periode is er gemiddeld genomen ieder jaar 1 kind in Enkhuizen geboren met een moeder jonger dan 20 jaar. In heel Noord-Holland Noord waren er gemiddeld genomen 95 tienermoeders en zijn er gemiddeld 59 kinderen per jaar geboren met een moeder jonger dan 20 jaar.
8. Preventie en zorg Vaccinatiegraad hoger dan regionaal en landelijk Voor bijna alle vaccinaties uit het rijksvaccinatieprogramma is de vaccinatiegraad in Enkhuizen vergelijkbaar met of hoger dan regionaal en landelijk. Voor de verschillende infectieziekten loopt de vaccinatiegraad uiteen van 95% voor Pneumokokken bij zuigelingen tot 98% voor BMR en meningokokken C bij zuigelingen. In Noord-Holland Noord zijn deze percentages respectievelijk 96% en 98%, en landelijk 94% en 96%. Sinds september 2009 worden meisjes van 12 jaar gevaccineerd tegen baarmoederhalskanker (HPV-vaccinatie, bestaande uit drie prikken). In Enkhuizen heeft 55% van de meisjes de volledige HPV-vaccinatie ontvangen. In Noord-Holland Noord is dit 56% en landelijk 52%. Tweederde van de 60-plussers haalt griepprik Ruim 2.600 inwoners van 60 jaar en ouder (68% van alle 60-plussers) hebben in 2009-2010 de jaarlijkse griepprik gekregen van de huisarts in Enkhuizen. Dat is minder dan regionaal (71%) en - 44 -
landelijk (76%). Omdat de griepvaccinatie via de huisarts wordt geregistreerd en de huisarts ook patiënten uit andere gemeenten kan hebben, kunnen de vaccinatiecijfers per gemeente echter een enigszins vertekend beeld geven. Opkomst kankerscreening hoger dan landelijk In Enkhuizen is het opkomstpercentage voor het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker onder vrouwen van 30-60 jaar 70%. Regionaal en landelijk is dit opkomstpercentage respectievelijk 71% en 66%. Van de vrouwen van 50-75 jaar in Enkhuizen laat 84% zich screenen op borstkanker (regionaal eveneens 84%). Dit is meer dan landelijk (80%). Vrijwel alle pasgeborenen gescreend op aangeboren aandoeningen Vrijwel alle pasgeborenen in Enkhuizen (99,5%) zijn in 2010 in de 1e week na de geboorte gescreend op aangeboren gehoorstoornissen (Noord-Holland Noord 99,7%). In de 1e week na de geboorte wordt ook de hielprik verricht om aantal zeldzame aandoeningen tijdig te kunnen ontdekken. Bij ongeveer 80% van de pasgeborenen wordt de hielprik door de GGD uitgevoerd. De overige pasgeborenen worden vanwege het vaak krappe tijdspad in het ziekenhuis geprikt. In West-Friesland heeft de GGD bij 82% van alle pasgeborenen de hielprik uitgevoerd (Noord-Holland Noord 81%). Voor de gemeenten in West-Friesland zijn geen opkomstpercentages van de hielprik per gemeente bekend. Opkomst jeugdgezondheidszorg tot bijna 100% Tijdens de periodieke gezondheidsonderzoeken (PGO’s) door de GGD worden alle kinderen van een bepaalde leeftijd gescreend. Er zijn (minimaal) vijftien contactmomenten in de leeftijdsperiode van 0-4 jaar en drie in de leeftijdsperiode 5-19 jaar. In 2010 is er voor alle kinderen van 0-4 jaar in Enkhuizen en voor 99% van de kinderen in Noord-Holland Noord minimaal één keer per jaar contact geweest met de ouders/verzorgers. In Enkhuizen zijn de opkomstpercentages voor kinderen van 5/6 jaar, 10/11 jaar en uit de 2e klas van het voortgezet onderwijs respectievelijk 84%, 96% en 96% (Noord-Holland Noord allen 95%). Er moet echter voorzichtig worden omgegaan met het trekken van conclusies over het bereik op basis van lage of hoge opkomstpercentages. Door verschillen in registratiesystemen, extra oproeprondes in 2010 en in sommige gemeenten een risicogerichte benadering kunnen percentages hoger of lager dan verwacht uitvallen. Jaarlijks krijgt één op de honderd kinderen in Noord-Holland Noord een indicatie jeugdzorg Jeugdzorg is bedoeld voor kinderen van 0 tot 18 jaar met ernstige opvoedings- en opgroeiproblemen, en voor hun ouders of opvoeders. In 2007 registreerde Bureau Jeugdzorg voor 35 kinderen (0,9%) in Enkhuizen een nieuwe indicatie jeugdzorg (Noord-Holland Noord 1,1%, landelijk 1,9%). Een kind met een jeugdbeschermingsmaatregel is niet meegenomen in de berekening van de indicator, omdat deze kinderen in vrijwel alle gevallen op een eerder moment al een indicatie voor jeugdzorg hebben gekregen.
- 45 -
Dichtheid verschillende eerstelijns zorgverleners lager dan landelijk In Noord-Holland Noord is de dichtheid van verschillende eerstelijns zorgverleners lager dan landelijk. Dichtheid is gedefinieerd als het aantal inwoners per fulltime-equivalent (fte) zorgverlener. Een lagere dichtheid betekent dat er per zorgverlener meer inwoners en dus meer potentiële cliënten zijn. In 2009 waren er in Noord-Holland Noord circa 2.580 inwoners per fte tandarts (landelijk 2.490), 1.695 vrouwen in de vruchtbare leeftijd per eerstelijns verloskundige (landelijk 1.665) en 7.260 inwoners per apotheek (landelijk 6.880). De huisartsendichtheid is in Noord-Holland Noord vergelijkbaar met landelijk (2.340 inwoners per fte huisarts regionaal en 2.350 landelijk), maar in Enkhuizen lager (2.410 inwoners per fte huisarts). De gemiddelde afstand tot de dichtstbijzijnde huisartsenpraktijk is in Enkhuizen 0,7 km. In Noord-Holland Noord is dit 1 km en landelijk 0,9 km. De gemiddelde afstand tot de huisartsenpost is in Enkhuizen 18,5 km. Dit is meer dan regionaal (7,8 km) en landelijk (6,0 km). Gebruik eerstelijnszorg varieert In Enkhuizen heeft 63% van de inwoners van 19-65 jaar en 80% van de inwoners ≥ 65 jaar in het afgelopen jaar contact gehad met de huisarts. Dit is lager dan landelijk (respectievelijk 72% en 85%) en vergelijkbaar met regionaal (respectievelijk 66% en 82%). Ook het gebruik van geneesmiddelen is lager dan landelijk. Bijna tweederde (65%) van de ouderen in Enkhuizen gebruikte (voorgeschreven) geneesmiddelen in de laatste twee weken (landelijk 82% en regionaal 63%). Van de inwoners van 19-65 jaar in Enkhuizen gebruikte 30% voorgeschreven geneesmiddelen. In de Kop van Noord-Holland en West-Friesland gebruikte een derde (33%) voorgeschreven geneesmiddelen in de laatste twee weken (landelijk 36%). Er zijn geen gegevens over geneesmiddelengebruik onder volwassenen in de gemeenten van Noord-Kennemerland. Inwoners van Enkhuizen hebben ongeveer even vaak als regionaal en landelijk contact gehad met de fysiotherapeut. Van de inwoners van 19-65 jaar heeft 24% in het laatste jaar contact gehad met een fysiotherapeut (regionaal en landelijk 21%). 27% van de ouderen in Enkhuizen heeft contact gehad met de fysiotherapeut; in Noord-Holland Noord is dit 25% en landelijk 28%. Ook het tandartsbezoek wijkt niet af van landelijk. Het percentage inwoners dat minimaal één keer per jaar contact heeft met de tandarts in Enkhuizen loopt uiteen van 98% onder jongeren van 12-19 jaar tot 53% onder 65plussers (landelijk van 95% tot 53%). Een op de tien volwassenen maakt gebruik van geestelijke gezondheidszorg Een op de tien inwoners van 19-65 jaar in Enkhuizen (9,9%) en 6,3% van de inwoners ouder dan 65 jaar heeft in het afgelopen jaar contact gehad met de geestelijke gezondheidszorg of het maatschappelijk werk (regionaal respectievelijk 6,5% en 4%). Er zijn geen landelijk vergelijkbare cijfers. Minder contacten met medisch specialist In Enkhuizen heeft 28% van de inwoners van 19-65 jaar en 57% van de inwoners ≥ 65 jaar in het afgelopen jaar contact gehad met een medisch specialist. Dit is minder dan landelijk (respectievelijk 39% en 67%) en vergelijkbaar met regionaal (respectievelijk 32% en 53%). Het aantal - 46 -
ziekenhuisopnames was in 2007 vergelijkbaar met landelijk en regionaal. In Enkhuizen waren er 9,8 opnames per honderd inwoners; regionaal 10,2 en landelijk 11,0. De gemiddelde afstand tot het dichtstbijzijnde ziekenhuis is in Enkhuizen 18,9 km. Dit is meer dan landelijk (6,4 km) en regionaal (9,5 km) In 2009 ruim 35.000 ambulanceritten in Noord-Holland Noord In 2009 waren er 55,2 ambulanceritten per 1.000 inwoners in Noord-Holland Noord (landelijk 63,2). Omgerekend gaat het om meer dan 35.000 ambulanceritten. Van deze ritten is 55% een A1rit (landelijk 44%), 19% een A2-rit (landelijk 23%) en 26% een B-rit (landelijk 33%). Bij A1-ritten is er sprake van een levensbedreigende situatie en moet de ambulance binnen 15 minuten ter plaatse te zijn. Bij 9,7% van de A1-ritten in Noord-Holland Noord werd deze norm niet gehaald (landelijk 8%). Bij A2-ritten moet de ambulance binnen 30 minuten ter plaatse zijn. Bij 5,1% van de A1-ritten in Noord-Holland Noord werd deze norm niet gehaald (landelijk 5,5%). B-ritten zijn planbare ritten, hiervoor bestaat geen tijdscriterium. Een op de zeven ouderen ontvangt mantelzorg en/of thuiszorg In Enkhuizen heeft één op de zeven (14%) inwoners ouder dan 65 jaar in het afgelopen jaar mantelzorg ontvangen (regionaal 13%) en ruim één op de zeven (15%) ouderen heeft contact gehad met de thuiszorg (regionaal eveneens 15%). Thuiszorg betreft zorg van de wijkverpleegkundige, gezinsverzorging of alfa-hulp. Ouderen geven ook zelf mantelzorg aan anderen. Van de 65-plussers in Enkhuizen heeft 14% mantelzorg gegeven in het afgelopen jaar (regionaal 12%). Van de inwoners van 19-65 jaar is dit 17% (regionaal 16%). Minder OGGZ-meldingen en meer aanvragen schuldsanering dan regionaal In Enkhuizen zijn in 2010 29 meldingen binnen gekomen bij het OGGZ-meldpunt: 16 meldingen per 10.000 inwoners (Noord-Holland Noord 22). Er kunnen meerdere meldingen gedaan worden over één persoon. Het aantal aanvragen schuldsanering in Enkhuizen was in 2010 12 (6,6 per 10.000 inwoners), dit is meer dan regionaal (4,7).
- 47 -
Bijlage 2
Evaluatie Gezondheidsbeleid
In de jaarstukken van de gemeente zijn de resultaten van het beleid opgenomen waaronder de gegevens die een raakvlak hebben met het gezondheidsbeleid 2007 – 2012. Dit is aangevuld met recente informatie van organisaties. Beleidspeerpunt
Stand van zaken 2011
Stand van zaken 2012
2011
2012
Uitgevoerd conform afspraken. Totaal aantal (geregistreerde) deelnemers. Enkhuizen Actief: 2010: 1.468 (geregistreerde) deelnemers. Bezoek website Enkhuizen Actief: 23.263 keer bezocht. Een stijging van 2.671 bezoekers ten opzichte van 2010. Inzet bewegingsonderwijs: in het schooljaar 2010-2011 geven bewegingsconsulenten aan 2 of meerdere groepen vijf tot acht van de basisscholen bewegingsklassen. 50 % van de basisscholen.
Het project Enkhuizen actief liep tot eind 2012. De website Enkhuizen actief is in 2012 25.292 keer bezocht, een stijging van 2.000 ten opzichte van 2011. Voor de jeugd zijn diverse sport- en bewegingsactiviteiten georganiseerd zoals de Jeugdsport Pas, schoolsportkalender, Hockey clinic, Schoolkorfbaltoernooi en Sport en Spel dag. Voor de diverse doelgroepen (jeugd, ouderen en mensen met een beperking) zijn activiteiten georganiseerd. 920 geregistreerde deelnemers hebben meegedaan aan diverse uiteenlopende activiteiten zoals spinningmarathon Alpe d’Huez, hockey, uitleen sport- en speelactiviteiten tot en met aangepaste sporten. 13 juli is de fitnesstuin De Stiefeltûn in de tuin van ouderenzorg Westerhof geopend. De tuin is voor iedereen uit Enkhuizen toegankelijk. Ook is de Sportfair georganiseerd. Door middel van de combinatiefunctie regeling worden een aantal
Actiepunten Overwicht (bewegen en voeding) Uitvoering activiteiten in het kader van “Enkhuizen actief”.
- 48 -
activiteiten geborgd zoals de sport- en speluitleen, sportkalender en het beweegonderwijs op de basisscholen. Uitvoering van laagdrempelige projecten door de gemeente als werkgever.
Hierover is intern overleg gaande met de ondernemingsraad en personeelszaken.
Ontwikkelen van acties in het kader van overgewichtpreventie in samenwerking met de GGD Hollands Noorden en andere partners.
Gezonde (sport)kantines.
RSG doet mee aan het project gezonde kantines.
Het onderdeel Beweegkuur is 8 februari 2012 officieel van start gegaan met de ondertekening van het samenwerkingsverband met fysiotherapiepraktijk Kineo, huisartsencentrum de Rode Meeuw, ZonH, sportservice West-Friesland en de gemeente Enkhuizen. Vanuit Enkhuizen Actief zijn financiën beschikbaar gesteld, waarmee de deelnemers aan de bewegingskuur begeleid worden naar een actieve en gezonde leefstijl. Er worden 20 patiënten binnen de doelgroep Diabetes 2 / overgewicht geselecteerd, waarna met elke deelnemer een apart beweegtraject wordt afgesloten. Het is de bedoeling dat deze mensen na afloop van dit traject doorstromen naar het lokaal sport- en beweegaanbod in Enkhuizen. Is omgezet en breder getrokken door de GGD
Schadelijk alcohol- en druggebruik Alcohol Verkeers Cursus Jongeren
2011
2012
In totaal hebben 44 jongeren deze cursus gevolgd. 39 jongeren hebben een gratis rijbewijs ontvangen.
Betrokkenheid volwassenen beleid preventie schadelijk
Een aantal informatiegroepen over
Vele gemeenten in de regio zijn niet mee door gegaan. Effect niet te meten, niet meer gesubsidieerd (provinciegelden) 30 verwanten zijn bereikt.
Er wordt onderzocht in hoeverre aansluiting met de JOGG (jongeren op gezondgewicht) in Enkhuizen gewenst is.
- 49 -
alcoholgebruik
alcohol voor verwante over gevolgen van alcohol en het ‘omgaan met een drinker ‘: aantal groepen 2, bereik: 16 verwanten.
Speciale informatiebijeenkomst voor mantelzorgers
Brijder heeft voor 5 mantelzorgers een bijeenkomst georganiseerd omtrent het thema alcohol, de gevolgen voor de drinker en hoe om te gaan met een problematische drinker In het basisonderwijs de Driespan heeft een ouderavond plaatsgevonden waar 37 ouders bij aanwezig waren. Is in 2012 voortgezet. De repressieve aanpak van de drugsproblematiek is hieraan toegevoegd. De GGD coördineert de aanpak en de uitvoering voor de preventieve activiteiten en de communicatie. Het programmabureau Integrale Veiligheid Noord-Holland Noord coördineert dat voor het repressieve spoor. Een goed netwerk heeft de efficiëntie en doelmatigheid van het preventiewerk ontwikkeld. Stichting Brijder heeft aan diverse zorgoverleggen en werkgroepen deelgenomen De medewerker van afdeling preventie is regelmatig aanwezig in het CJG. Daarnaast werden vragen beantwoord via individuele contacten. Met 106 opvoeders heeft Brijder besproken hoe ze zo effectief mogelijk op het gebruik van hun kin(eren) kunnen reageren
Het project “Alcohol een ander Verhaal”
Werkgroep Westfrisse Jeugd
Netwerkontwikkeling door stichting Brijder
Serviceverlening en vraagbaakfunctie van preventie door Brijder
“Omgaan met middelengebruik bij jongeren” is voor ouders / opvoeders van een kind dat op een zorgelijke wijze experimenteert met genotmiddelen - 50 -
Training “Leren signaleren”
Vroegtijdige Interventie School (VIS)
Project Advies, Begeleiding en consultatie (ABC) Ontwikkeling aanbod Jeugd door Brijder
Depressie Aanbieden preventieve cursussen omgaan met depressie / eenzaamheidspreventie.
2011 Voorlichtingsbijeenkomst voor de inwoners van Enkhuizen over het onderwerp depressie; cursus ‘in de put uit de put’. Prestatieafspraken met WWE over huisbezoeken en opgenomen als speerpunt in de notitie seniorenbeleid.
Twee filmavonden anti Stigma (psychische ziektebeelden) speciaal door GGZ georganiseerd in Enkhuizen
Deskundigheidbevordering voor Wmo loketmedewerkers over psychiatrische ziektebeelden KOPP cursus (voorkomen van
(gesubsidieerd door het project de West-Frisse jeugd) Er zijn 33 deelnemers bereikt -125 leerlingen zijn middels gastlessen voorgelicht -3 keer zitting genomen in het Zorgadviesteam (ZAT) van het RSG -Traditionele drugsweek -Ouderavond bij drugsweek werd door 45 ouders bezocht -9 docenten namen deel aan deskundigheidsbevordering Het bereik is 91 personen waarvan 12 ten gevolge van alcoholtoxicatie Zes keer is deskundigheidsbevordering voor jeugdhulpverleners ingezet en was Brijder aanwezig op consultatiebasis bij casuïstiekbesprekingen rondom jeugd. Het bereik was 36 intermediairs 2012 In 2012 is gestart met een onderzoek naar behoefte en noodzaak van extra huisbezoeken om volgens een bepaalde methode eenzaamheidsgevoelens van ouderen tegen te gaan. In kaart brengen en afstemming van aanbieders huisbezoeken. 1e avond waren er 8 bezoekers 2e avond werd door 16 mensen bezocht.1e avond waren er 8 bezoekers 2e avond werd door 16 mensen bezocht. De loketmedewerkers hebben hier aan meegedaan
1 kind uit Enkhuizen heeft de - 51 -
ernstige psychische problemen bij kinderen en jongeren als gevolg van psychische of verslavingsproblemen van één of beide ouders De Familievertrouwenspersoon geeft preventieve ondersteuning aan GGZmantelzorgers Informatiebijeenkomsten ziektebeelden worden in de regio aangeboden door de GGZ
Check Chat (anoniem chatten voor jongeren ) door GGZ Eerstelijns voorzieningen in Enkhuizen Afstemming vraag en aanbod gezondheidsvoorzieningen.
Realisatie Centrum voor Jeugd en Gezin Enkhuizen.
cursus gevolgd
Door 1 mantelzorger uit Enkhuizen is hier gebruik van gemaakt 4 bijeenkomsten zijn aangeboden voor de totale regio. Onduidelijk is hoeveel inwoners uit Enkhuizen specifiek meegedaan hebben Is een regionale activiteit 2011
2012
Enkhuizen heeft in 2011, samen met de gemeente Hoorn, meegedaan aan het project ‘samenwerking tussen huisarts en gemeente’. Doel van dit project is om samenwerking tussen huisartsen en gemeenten te verbeteren.
Jaarlijks gesprek met huisartsen, en voldoende aanbod volgens cijfers ZonH
In 2011 is verder gewerkt aan de doorontwikkeling van het CJG: 1) Invoering werkwijze 1 Gezin 1 Plan 2) Starten van regulier casusoverleg betrokken hulpverleners 3) Promotie CJG.
- 52 -
1) Er zijn in Enkhuizen voor alle samenwerkingspartner s drie bijeenkomsten georganiseerd om de werkwijze 1 Gezin – 1 Plan in Enkhuizen te implementeren. 2) Er wordt een keer in de 6 weken een zorgoverleg met alle samenwerkingspartner s gehouden. De procesregisseur, verantwoordelijk voor de procesgang rond de melding, werkt voor de gemeenten Hoorn, Enkhuizen en
Automatische Externe Defibrillatoren (AED) Stand van zaken AED
Medemblik. 3) Om het CJG te promoten zijn er begin 2012 een aantal kookmiddagen “lekker en gezond” georganiseerd in samenwerking met Welwonen en Wilgaerden. Daarnaast is op alle basisscholen in Enkhuizen het receptenboekje “Hap Snap” van Sonja Bakker uitgedeeld met een begeleidende brief van het CJG. 2012
2011 Het AED-project is aangesloten bij het Burgernetwerk AED van de Veiligheidsregio: Het project is op 9 maart officieel van start gegaan met 134 deelnemers. Op dit moment zijn 196 inwoners betrokken. In 2011 zijn er twaalf zogenaamde AED alerts geweest. Na elke inzet wordt, daar waar mogelijk de dag na het alert, het zogenaamde nazorggesprek, georganiseerd. Betrokken hulpverleners worden dan in de gelegenheid gesteld om ervaringen met elkaar uit te wisselen. Hierbij is altijd iemand van de EHBO en / of Rode Kruis - 53 -
Aantal deelnemers: 185. Er hebben zich in 2012 negen mensen afgemeld, de reden van afmelding is uiteenlopend van te druk tot het hebben van gezondheidsklachten. Er zijn vijf AED-alerts geweest. Na elke inzet wordt, daar waar mogelijk de dag na het alert, het zogenaamde nazorggesprek, georganiseerd. Betrokken hulpverleners worden dan in de gelegenheid gesteld om ervaringen met elkaar uit te wisselen. Hierbij is altijd iemand van de EHBO en / of Rode Kruis aanwezig. Er zijn in 2012 in totaal 12
aanwezig. Er zijn in 2011 in totaal 13 basis- en 7 herhalingscursussen gegeven. Digitaal worden de deelnemers via de nieuwsbrief op de hoogte gehouden van alle zaken die te maken hebben met het AED-project Enkhuizen.
herhalingscursussen, waaraan 88 mensen hebben deelgenomen en één basiscursus georganiseerd. Digitaal worden de deelnemers via de nieuwsbrief op de hoogte gehouden van alle zaken die te maken hebben met het AEDproject Enkhuizen. Op 9 mei is een informatieve avond gehouden voor alle deelnemers aan het project, hierbij waren ruim 50 mensen aanwezig. Eind van de zomer is een nieuw systeem in gebruik genomen, aangesloten gemeenten in de regio Noord-Holland Noord zijn overgegaan van AEalert naar Hartslag nu.
Gemeenten zijn verplicht taken, vanuit de Wet Publieke gezondheid (Wpg) en de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), rond het opgroeien en opvoeden zo te organiseren, dat deze gebundeld aan het kind en de ouders worden aangeboden in een Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG). Het basistakenpakket JGZ is een wettelijke verplichting in het kader van de Wet publieke gezondheid. Met de uitvoerende organisatie, de GGD Hollands Noorden, zijn in 2011 en 2012 afspraken gemaakt over het houden van een consultatiebureau in het Centrum voor Jeugd en Gezin, het uitvoeren van een (gezondheids-) onderzoek voor de schoolgaande jeugd, volgens de richtlijnen van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), het verzorgen van opvoedspreekuren (2 x per maand). Sinds 2012 is er elke week “Koffie met een rietje”. Hier komen ouders met jonge kinderen bij elkaar om onder andere te praten over opvoeden. Daarnaast zijn er vanuit het CJG de volgende bijeenkomsten, cursussen en training gegeven:
- 54 -
2011 ‘Peuter in zicht’ ‘Opvoeden en Zo’ ‘Opvoeden in beeld voor echtparen’ ‘Beter omgaan met pubers’ In samenwerking met Brijder ‘Help, mijn kind kan niet zonder’ Aan bovenstaande cursussen hebben 96 mensen deelgenomen. Door het CJG zijn ook lezingen in het kader van Positief Opvoeden (TripleP) verzorgd. Deze lezingen zijn gegeven op verschillende locaties (RSG, de bibliotheek en de Bonte Veer). In totaal hebben 190 ouders deze lezingen bezocht. 2012 Voorstelling van Theater THOT “Buurvrouw voed je kind eens op!” Lezing positief opvoeden (0 – 12 jaar) Workshops in het kader van Positief Opvoeden (8x) Aan bovengenoemde bijeenkomsten hebben in totaal 245 personen deelgenomen.
- 55 -
BUURTSCAN ENKHUIZEN Februari 2013
Colofon Dit is een uitgave van Sportservice Noord-Holland, regiokantoor Sportservice West-Friesland Nibbixwoud, februari 2013
Uitgevoerd door: Jeroen de Wilde Kantooradres Dorpsstraat 84a 1688CH Nibbixwoud
Disclaimer Dit rapport is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid opgesteld. Echter voor onjuistheden en onvolledigheden, op welke grond dan ook kan Sportservice Noord-Holland op geen enkele wijze aansprakelijk gesteld te worden. Sportservice Noord-Holland is niet aansprakelijk voor schade die is of dreigt te worden toegebracht en voortvloeit uit of in enig opzicht verband houdt met het gebruik van het rapport. Aan de inhoud van dit rapport kunnen geen rechten worden ontleend. Niets uit dit rapport mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van opdrachtnemer. Ongeautoriseerd of oneigenlijk gebruik van de inhoud van het rapport kan een inbreuk op intellectuele rechten, regelgeving met betrekking tot privacy, publicatie en/of communicatie in de breedste zin van het woord opleveren.
-57-
-58-
Inhoudsopgave 1.
INLEIDING ..................................................................................................................................... 60
2.
GEMEENTELIJK SPORTBELEID.................................................................................................. 61
3.
DEMOGRAFISCHE EN GEZONDHEIDSKENMERKEN ............................................................... 63 3.1 LEEFTIJDSOPBOUW EN PROGNOSE .................................................................................. 63 3.2 INWONERS KENMERKEN ...................................................................................................... 66 3.3 GEZONDHEID INWONERS..................................................................................................... 68
4.
SPORT- EN BEWEGEN ................................................................................................................ 70 4.1 NEDERLANDSE NORM GEZOND BEWEGEN ...................................................................... 70 4.2 SPORTPARTICIPATIE ............................................................................................................ 70 4.3 SPORTAANBOD ...................................................................................................................... 72 4.4 SPORTIEVE WENSEN EN BEHOEFTE VAN INWONERS .................................................... 72
5. SAMENVATTING EN CONLUSIES .................................................................................................. 75 LITRATUUR EN BRONNEN ................................................................................................................. 77 BIJLAGE 1 – Sportaanbieder Enkhuizen en omgeving ........................................................................ 78 BIJLAGE 2 – In gemeente actieve bonden ........................................................................................... 79 BIJLAGE 3 – Sportstimuleringsactiviteiten ............................................................................................ 80 BIJLAGE 4 – Naschoolse Sportactiviteiten ........................................................................................... 81 BIJLAGE 5 - Ontbrekende sport- of beweegactiviteiten in Enkhuizen .................................................. 82
-59-
1. INLEIDING De gemeente Enkhuizen Enkhuizen is een stad en gemeente in de regio West-Friesland, in de Nederlandse provincie NoordHolland. De gemeente ligt aan zowel het Markermeer als het IJsselmeer. In de gemeente wonen 18.335 inwoners op een oppervlakte van 116,04 km² (waarvan 103,62 km² water) (1 november 2012, bron: CBS). De gemeente Enkhuizen omvat naast de gelijknamige stad ook het dorp Oosterdijk en buurtschap Westeinde. De gemeente Enkhuizen gelooft in de positieve kracht van sport en bewegen, bijvoorbeeld als middel om de gezondheid, sociale cohesie en integratie te bevorderen. Het beleid van de gemeente Enkhuizen is er dan ook op gericht om het voor inwoners mogelijk te maken dat zij kunnen sporten en wil sportbeoefening bevorderen. Naast het ondersteunen van de georganiseerde sport zijn ook subsidies mogelijk voor ander initiatieven die gericht zijn op de breedtesport. Enkhuizen staat bekend als de 'Haringstad' vanwege haar verleden als centrum voor de haringvisserij. De stad is, onder meer vanwege de watersport (jachthavens), een belangrijk toeristisch centrum. Enkhuizen is dan ook een belangrijk centrum voor de watersport op het IJsselmeer. Gedurende het jaar worden er ook verschillende zeilraces georganiseerd rondom de stad (Wikipedia, 2012). Naast de watersport kunnen inwoners aan vele diverse andere takken van sport beoefenen, zowel ongeorganiseerd als georganiseerd. Sportverenigingen en andere organisaties bieden allerlei sporten bewegingsactiviteiten aan, van denksporten, vechtsporten, balsporten en dans tot fitness. Verbeteren sportparticipatie In het kader van het programma ‘Sport en Bewegen in de Buurt’ van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport kunnen sportaanbieders deelnemen aan de sportimpuls. De Sportimpuls is een subsidieregeling van de rijksoverheid, die lokale sport- en beweegaanbieders financieel ondersteunt (minimaal € 10.000,-- tot maximaal € 150.000,--) bij de opzet van activiteiten. Deze activiteiten bestaan uit het opstarten en aanbieden van sportactiviteiten voor mensen die niet of nauwelijks sporten of bewegen. De wensen en behoeften van (potentiële) sporters dienen daarbij het uitgangspunt te zijn. Om de kansen voor subsidie aan de sportaanbieders te vergroten, heeft Sportservice West-Friesland een gemeentescan voor de gemeente Enkhuizen verricht. Voor een serieuze aanvraag zijn de steun van de gemeente en onderbouwing met behulp van een gemeentescan vrijwel essentieel. Het voorliggend rapport beschrijft de uitkomsten van de gemeentescan, waarbij in de navolgende hoofdstukken een samenvatting wordt gegeven van de belangrijkste bevindingen.
-60-
2. GEMEENTELIJK SPORTBELEID Het meeste recente op papier vastgelegde sportbeleid van de gemeente Enkhuizen betreft de periode 2009 – 2012 en is genaamd ‘Enkhuizen Actief’. Deze nota is specifiek gericht op sport en beweegbevordering. Op basis van deze nota wordt in dit hoofdstuk het gemeentelijk sport- en beweegbeleid beknopt uiteengezet. De voor sport weggelegde rol in het gemeentelijk beleid Aanleiding voor het opstellen van de sportnota zijn voor de gemeente Enkhuizen de door de GGD afgenomen gezondheidsenquêtes geweest. De alarmerende resultaten op het gebied van de toename in overgewicht bij de West-Friese inwoners, en met name die uit Enkhuizen, heeft gezondheidspreventie een punt van aandacht gemaakt. De gemeente Enkhuizen ziet het stimuleren van sporten en bewegen daarbij als belangrijkste mogelijkheid om de fysieke, cognitieve en sociale gezondheid van haar inwoners te verbeteren. Naast de positieve invloed op de gezondheid als belangrijkste noodzaak tot sportbeleid, erkent de gemeente tevens de ‘sociale functies die de sport in de lokale samenleving kan vervullen’. De sportnota noemt daarbij de positieve bijdragen aan de integratie van nieuwkomers en het bevorderen van de sociale betrokkenheid door middel van het samenbrengen van mensen. De gemeente Enkhuizen streeft naar een sportbeleid, waarbij meer burgers actief gaan sporten en bewegen, omdat: Sporten en bewegen hebben een positief effect op de gezondheid; Sporten bevordert de integratie en sociale betrokkenheid; Sporten is een plezierige vorm van vrije tijdbesteding. Invulling aan het gemeentelijk Sportbeleid Bij het inzetten van sport ten behoeve van de gezondheid stelt de gemeente zich daarbij tot doel dat:
Sportverenigingen en sportvoorzieningen voor iedereen makkelijk toegankelijk zijn; Bepaalde groepen in de samenleving die onvoldoende bewegen bereikt worden met extra activiteiten, die niet direct voortkomen uit de georganiseerde sport maar op den duur wel lidmaatschap daarvoor stimuleren.
Uitgangspunten hierbij zijn:
Betrokkenheid van de inwoners waarbij een actieve bijdrage vanuit vertegenwoordigers van instellingen, sportverenigingen en individuen ideeën worden aangedragen. Dit is vormgegeven in het programma Lokaal Actief in Enkhuizen. Dit programma heeft door inzet van een professionele coördinator 4 jaar met zeer veel succes gedraaid. Sportverenigingen spelen een centrale rol bij sportstimulering. Een van de belangrijkste doelen is dat meer inwoners van Enkhuizen lid worden van een sportvereniging. Zichtbare sportevenementen en toernooien stimuleren het participeren in sport- en beweeg activiteiten. Naast incidentele activiteiten om sport en bewegen te promoten, wordt gestreefd naar een structurele aanpak van sport- en bewegingsstimulering voor de lange termijn, waarbij gestreefd wordt naar een sluitende aanpak d.w.z. dat alle mensen, jong en oud individueel worden gestimuleerd om deel te gaan nemen aan sportactiviteiten.
-61-
Naast het toegankelijk houden van de sport in het algemeen richt de gemeente zich ook specifiek op doelgroepen die achterstanden hebben op het gebied van sport en bewegen. Dit zijn:
Jeugd 4 – 12 jaar Omdat uit GGD enquête blijkt dat kinderen te lang stilzitten en te weinig buiten spelen. 12 – 16 jaar Omdat sportparticipatie in het verenigingsleven lager ligt dan in de rest van WF.
Ouderen (55+) Omdat bewegingsarmoede binnen deze groep relatief veel voorkomt en er voor deze groep relatief weinig stimuleringsactiviteiten plaatsvinden.
Gehandicapten
Omdat bekend is dat mensen, die weinig financiële middelen hebben, minder in de sport participeren en minder gezond zijn houdt de gemeente de verenigingssport voor jeugd toegankelijk door middel van subsidies per jeugdlid. Ook kan men een beroep doen op het ‘sociaal cultureel bijdragefonds’ ten behoeve van sociale en culturele activiteiten voor inwoners met een inkomen tot 120% van de toepasselijke bijstandsnorm. Buiten de gemeente om kan tevens een beroep worden gedaan op ondersteuning vanuit het Jeugdsportfonds West-Friesland. De rol die de gemeente zelf inneemt in het sportstimuleringsbeleid Om het sportstimuleringsbeleid tot een gezonde en zelfredzame bevolking te laten leiden, ziet de gemeente voor zichzelf een belangrijke regierol voor zichzelf weggelegd. Daarnaast kent zij hiervoor ook een aantal wettelijke kaders op het gebied van maatschappelijke ondersteuning en openbare gezondheid die resulteren in specifieke taakstellingen en bijbehorende bevoegdheden. Deze voornaamste (wettelijke) kaders voor sportbeleid zijn de Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid, de Wet Maatschappelijke Ondersteuning en de Beleidsnota Jeugd 2008-2012: Want de jeugd heeft de toekomst. Zowel het belang bij een gezonde en zelfredzame bevolking, als de wettelijke taken en bevoegdheden, maken dat de gemeente door middel van subsidiëring van initiatieven op het gebied van breedtesport stimuleren. Onder breedtesport worden daarbij die sportactiviteiten bedoeld die voor iedereen toegankelijk zijn. De rol van burgers in het sportstimuleringsbeleid De beleidsnota ‘Enkhuizen Actief’ staat voor een werkwijze van het sportstimuleringsbeleid. ‘Deze aanpak is sterk interactief, waarbij de burgers van Enkhuizen direct invloed kunnen uitoefenen op de samenstelling en de uitvoering van het programma (Gemeente Enkhuizen, 2009: 3). Dit heeft onder andere geresulteerd in een samenwerkingsverband tussen lokale en regionale instellingen, het onderwijs, sportverenigingen en vrijwilligers, genaamd Enkhuizen Actief, met als doel inwoners van Enkhuizen in beweging te krijgen door sport- en bewegingsactiviteiten aan te bieden.
-62-
3. DEMOGRAFISCHE EN GEZONDHEIDSKENMERKEN 3.1 LEEFTIJDSOPBOUW EN PROGNOSE In 2011 telt de gemeente Enkhuizen 18.173 inwoners. Daarvan is in grafiek 1 de bevolkingssamenstelling van Enkhuizen naar leeftijd weergeven en afgezet tegen de gemiddelde percentages in gemeenten met vergelijkbaar inwonersaantal, Noord-Holland als provincie en de gehele Nederlandse bevolkingssamenstelling in 2011. Grafiek 1 – Inwoners naar leeftijd in % (2011)
Af te lezen uit de van het CBS afkomstige bevolkingsstatistieken is dat Enkhuizen qua bevolkingssamenstelling naar leeftijd niet noemenswaardig verschilt met het gemiddelde bij de andere aggregatieniveaus (vergelijkbare grote, Noord-Holland en Nederland). Grafiek 2 - Bevolkingsprognose Enkhuizen, provincie en Nederland, indexcijfers (2011=100)
bron: ABF Primos in ZONH
-63-
Anders dan bij de bevolkingssamenstelling naar leeftijd, waar geen noemenswaardige verschillen zijn ten opzichte van de andere aggregatieniveaus, zijn in de totale bevolkingsontwikkeling richting 2040 wel significante verschillen te zien. Waar sommige gemeenten in Nederland een bevolkingskrimp zien die tegen de bevolkingsgroei van Nederland als geheel in gaan (krimpgebieden) kent Enkhuizen, en Noord-Holland in minder mate, een sterk groeiende populatie. In 2040 zou de Nederlandse bevolking gegroeid zijn met 7%, voor Enkhuizen wordt maar liefst een groei van 20% voorzien. Met name tot 2025 is in Enkhuizen een constante inwonersgroei ten opzichte van 2011 te zien van zo’n ruwweg 2% per drie jaar. Vanaf dan zwakt de groei af totdat in 2040 geen significante groei meer wordt verwacht. Afbeelding 1 – Procentuele groei en krimp van de bevolking
-64-
Grafiek 3 - Verwachte percentage 65-plussers in Enkhuizen van 2010-2040
bron: ABF Primos in ZONH, 2011 Zien we deze groeicijfers van Enkhuizen in het licht van de algehele vergrijzing van Nederland dan is de kans zeer aanwezig dat de vergrijzing in Enkhuizen nog grotere proporties zal aannemen dan in de rest van het land. Waar een groter deel van de bevolking vergrijst en de totale bevolking in Enkhuizen sneller groeit dan in de rest van het land, zal het totale aantal ouderen in Enkhuizen ook sterker toenemen dan elders het geval is. Deze constatering is goed te zien in grafiek 3 waarin de ontwikkeling van het percentage 65-plussers tot uitdrukking komt. Op dit moment ligt het aandeel ouderen van Enkhuizen nog gelijk met het Nederlands gemiddelde dat op zo’n 15% ligt. Tussen 2011 en 2040 wordt in Enkhuizen een aandeel van ruim 28% verwacht, bijna een verdubbeling van het percentage ouderen op dit moment. In Nederland in zijn geheel wordt ‘slechts’ een aandeel van 26% verwacht in 2040. Grafiek 4 - Percentage 65-plussers naar buurten in de gemeente Enkhuizen
bron: CBS Kerncijfers Wijken en Buurten in ZONH,2011 In grafiek 4 is te zien in welke delen van Enkhuizen op dit moment (2011) veel 65-plussers zijn gehuisvest. Hoe deze kaart er over 30 jaar uit ziet is moeilijk te voorspellen, maar voor het starten van sport- en beweegactiviteiten gericht op de ouderen van nu biedt deze kaart belangrijke aangrijpingspunten.
-65-
Naast een de sterke vergrijzing van de bevolking van Nederland zal Nederland tussen 2011 en 2040 tevens te maken krijgen een vergroening van de bevolking. Deze zal procentueel echter in het niet vallen bij de hierboven beschreven vergrijzing. Bij gebrek aan cijfers over Enkhuizen zal hiervoor Noord-Hollands ter referentie dienen. Tabel 1 - Bevolkingsprognose jeugd en jongeren (2011-2040) -14 jaar
15-24 jaar
Noord-
2011
17,2
11,8
Holland
2040
15,9
11,2
Nederland 2011
17,4
12,3
2040
16,0
11,0 bron: ABF Primos in ZONH
In tabel 1 is te zien dat In 2011 in Noord-Holland sprake is van 17,2% inwoners van onder de 14 jaar en 11,8% inwoners tussen de 15-24 jaar. In 2040 zouden deze bevolkingsgroepen als procentueel aandeel binnen de totale bevolking met respectievelijk 1,3% en 0,6% dalen. Rekening houden met de totale bevolkingsgroei van 20% zou dit echter nog een flinke stijging aan totale inwoners binnen deze leeftijdscategorieën kunnen betekenen. Helemaal gezien het feit dat deze op dit moment een aandeel van respectievelijk 17% en 11,5% hebben van het totaal aantal inwoners, waar dit bij de 65+’ers maar 15,6% is (zie grafiek 1).
3.2 INWONERS KENMERKEN Omdat het aantal gezondheidsproblemen binnen een gemeente beïnvloedt wordt door de grootte en de samenstelling van de bevolking zullen een aantal naast leeftijdsopbouw relevante kenmerken van de inwoners in Enkhuizen worden uitgelicht. Hierbij is gebruik gemaakt van de inzichten en cijfers uit het door de in 2011 door GGD Hollands Noorden opgestelde gezondheidsprofiel van de gemeente Enkhuizen. In de door GGD Hollands Noorden geïnventariseerde gegevens over de staat van gezondheid in Enkhuizen zijn deze zo goed als mogelijk afgezet tegen de regio, de provincie en het land. Het is voor beleid, preventie en zorg van belang inzicht te hebben in de grootte van risicogroepen. Daartoe behoren o.a. de in de vorige paragraaf besproken ouderen. In deze paragraaf zullen daartoe de samenstelling van de huishoudens, het inkomensniveau en de herkomst van de inwoners van Enkhuizen worden besproken. Paragraaf 3.3 zal de voor sport- en bewegen meest relevante zichtbare manifestatie (overgewicht) van ongezonde inwoners worden besproken
Samenstelling huishoudens De samenstelling van het huishouden staat in relatie tot de gezondheid van de leden van ditzelfde huishouden, onder andere via de burgerlijke staat. Bekend is dat mensen die alleenstaand zijn een mindere goed ervaring gezondheid hebben dan mensen die samenwonen mensen. Dit uit zich onder andere ook in een lagere levensverwachting en verhoogt zorggebruik van ongehuwde, gescheiden en verweduwde in vergelijking met gehuwden. Mogelijke oorzaken hiervan zijn de verschillen in leefstijl. Zo leven alleenstaanden ongezonder en risicovoller. De samenstelling van het huishouden in termen van burgerlijke staat heeft ook consequenties voor de kinderen binnen het huishouden. Zo hebben kinderen in eenoudergezinnen een verhoogd risico op een lager welbevinden, minder goede sociale contacten en ongezonde leefgewoonten (GGD,2011).
-66-
Tabel 2 – Huishoudens (2010)
Eenpersoons
Aantal 2.790
% 34,5
% 29,8
Noord – Holland Noord % 31,9
Meerpersoons
5.301
65,5
70,2
68,1
63,9
Eenouder
547
19,7
16,8
17,8
19,2
Meerouder
2.223
80,3
83,2
82,2
80,8
Enkhuizen
Huishoudens Alle huishoudens Huishoudens met kinderen
WestFriesland
Nederland
Jaar
% 36,1 10
10
Bron: GGD Hollands Noorden, 2011 Uit de gegevens in tabel 2 komt naar voren dat in Enkhuizen voor Noord-Hollandse, en zeker WestFriese begrippen, aanzienlijk meer eenpersoonshuishoudens zijn. Zetten we dit echter af tegen Nederlandse begrippen dan is hier echter geen sprake meer van en ligt het onder het landelijk gemiddeld. Mogelijke verklaring zou kunnen zijn dat in steden een procentueel hoger percentage eenpersoonshuishoudens is. Bekijken we de samenstelling van het huishouden echter in combinatie met kinderen dan blijken de huishoudens in Enkhuizen zowel voor West-Friese, Noord-Hollandse als Nederlandse begrippen relatief vaak eenoudergezinnen te zijn (bijna 20%). Inkomensniveau Mensen met een lager inkomen hebben een lagere levensverwachting. De levensverwachting van mannen uit de laagste inkomensklasse is bij de geboorte 6,2 jaar lager dan wanneer zij uit de hoogste inkomensklasse komen. Bij vrouwen is dit verschil ongeveer 7 jaar. Daarnaast oordelen mensen met een (langdurig) een laag inkomen vaker negatief over hun gezondheid dan personen boven de armoedegrens. Het zorggebruik blijkt echter geen significant verband te houden met inkomen. Tabel 3 –Inkomensniveau Enkhuizen
Gemiddeld besteedbaar inkomen per inwoner Huishoudens onder 105% sociaal minimum (vastgesteld minimaal bedrag om in levensonderhoud te kunnen voorzien
WestFriesland
Noord– Holland Noord
Nederland Jaar
Aantal -
€14.300
€14.600
€14.900
€14.700
560
7,2%
7,2%
6,1%
6,4%
08
Bron: GGD Hollands Noorden, 2011 Uit de beschikbare gegevens in tabel 3 komt naar voren dan het inkomen onder bewoners van Enkhuizen lager is dan in zowel West-Friesland, Noord-Holland Noord als ook Nederland als geheel. Dit vertaald zich uiteindelijk ook in een substantieel hoger aandeel inwoners van Enkhuizen (7,2%) dat een besteedbaar inkomen heeft dat onder het sociaal minimum ligt (met uitzondering van de regio West-Friesland, waar dit gelijk is).
-67-
Herkomst De afkomst van mensen in Nederland heeft invloed op de door hen ervaren gezondheid. Zo wordt de eigen gezondheid door niet-westerse allochtonen als minder goed ervaren, hebben ze meer chronische aandoeningen, hebben ze een verhoogd risico op angsten en depressies en hebben ze al met al een hoger zorggebruik dan inwoners van westerse afkomst. Positieve uitzonderingen zijn dat niet-westerse allochtonen minder alcohol nuttigen en minder vaak roken dan autochtone inwoners. Deze verschillen hangen deels samen met de verschillen in sociaaleconomische status, zoals inkomen en opleidingsniveau, en culturele en andere leefgewoonten (GGD,2011). Tabel 4 – Herkomst Enkhuizen
Herkomst
Autochtoon
WestFriesland
Noord – Holland Noord
Nederland
Aantal 15.666
% 86,3
% 86,9
% 86,0
% 79,7
1.303 1.184
7,2 6,5
6,4 6,6
7,4 6,5
9,1 11,2
Jaar
10 Westers allochtoon Niet-Westers allochtoon
Bron: GGD Hollands Noorden, 2011 Kijkend naar de beschikbare gegevens in tabel 4 ten aanzien van de bevolkingssamenstelling naar herkomst zijn in vergelijking met de directe omgeving van Enkhuizen (West-Friesland en NoordHolland Noord) weinig verschillen te ontdekken, met name wat betreft de niet-westerse allochtonen. In alle gevallen zijn er bijna de helft minder niet-westerse allochtonen dan in Nederland. Dit betekent dat in Enkhuizen 6,5% niet-westerse allochtonen wonen.
3.3 GEZONDHEID INWONERS In paragraaf 3.1 is duidelijk geworden dat de bevolking in Enkhuizen de komende decennia sterk zal vergrijzen, nog meer dan in de rest van het land. Een oudere bevolking heeft gemiddeld meer gezondheidsproblemen en een hoger zorggebruik. Door de vergrijzing zal de ziektelast de komende decennia in Nederland met mogelijk 40% toenemen, in Enkhuizen zal deze stijging mogelijk nog aanzienlijk meer zijn gezien de snellere bevolkingsgroei. Kijken we naar de huidige situatie, dan is de mate van overgewicht mogelijk een goede indicator van de (fysieke) gezondheid van de inwoners van Enkhuizen. Overgewicht en obesitas, de ernstige vorm van overgewicht, zorgen naar schatting voor 40.000 Nederlanders die ziek worden en worden als oorzaak gezien voor 7% van de sterfgevallen. Overgewicht en vooral obesitas hangen daarbij samen met vele chronische aandoeningen (o.a. hart- en vaatziekte, diabetes, aandoeningen aan het bewegingsapparaat, bepaalde vormen van kanker en psychische en psychosociale problemen). Een te hoge energie-inname (eten en drinken) en te weinig lichamelijke activiteit zijn belangrijke oorzaken van overgewicht, en daarmee tevens een aanknopingspunt voor het voorkomen ervan (GGD Hollands Noorden,2011). Onderstaande tabel geeft het percentage inwoners met obesitas en/of overgewicht aan in Enkhuizen en vergelijkt dit met de rest van Nederland. Kinderen met overgewicht hebben een hogere kans om op latere leeftijd (ernstig) overgewicht te hebben. In relatie tot de andere kenmerken en prognoses van de inwoners van Enkhuizen is het goed te weten dat overgewicht vaker voorkomt naarmate de leeftijd stijgt, men een lager opleidingsniveau heeft en/of men van niet-westerse afkomst is.
-68-
Tabel 5 – Gewicht Enkhuizen
Overgewicht (incl. Obesitas)
Obesitas
WestFriesland
Noord – Holland Noord
Nederland
Jaar
4-8 jr.
Aantal 138
% 17,0
% 13,9
% 13,0
% -
10
8-12 jr. 12-16 jr. 19-65 jr. 65+ 4-8 jr. 8-12 jr. 12-16 jr. 19-65 jr. 65+
252 4.786 1.445 36 39 1.253 388
30,1 42,4 54,7 4,4 4,7 11,1 14,7
19,6 43,6 57,2 3,5 3,2 8,7 14,1
19,1 16,4 43,0 56,3 3,2 3,7 3,4 9,2 13,2
42,5 56,6 10,3 15,2
10 10 06,07 09 10 10 10 06,07 09
Bron: GGD Hollands Noorden, 2011 Opvallend aan de beschikbare gegevens in tabel 5 is de constatering dat de kinderen tussen de 4 en 8 jaar in Enkhuizen relatief veel vaker aan overgewicht leiden (17,0%) dan leeftijdsgenoten in de regio West Friesland (13,9%) en Noord-Holland Noord (13%). Ook in de leeftijdscategorie tussen 8 en 12 jaar is dit het geval en zelfs sterkere mate (respectievelijk 30,1%, 19,6% en 19,1%). Wanneer wordt gekeken naar obesitas is een zelfde beeld te zien. Geconcludeerd mag dan ook worden dat de Enkhuizen, in ieder geval bij de jeugd tot 12 jaar, een groter probleem heeft ten aanzien van overgewicht dan in de rest van Noord-Holland Noord.
-69-
4. SPORT- EN BEWEGEN In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de mate waarin inwoners voldoen aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) en lid zijn van een sportvereniging. De cijfers die worden gepresenteerd zijn afkomstig van de GGD Noord-Hollands Noorden (2011) en van het KISS-systeem (Kennis- en informatiesysteem voor de Sport van het NOC*NSF). Dit systeem registreert van alle leden van de aangesloten bonden de postcode, geboortedatum, geslacht, lidmaatschap bond, start lidmaatschap bij betreffende bond en eventuele einddatum. 4.1 NEDERLANDSE NORM GEZOND BEWEGEN De NNGB verschilt per leeftijdsgroep: voor kinderen en jongeren is de norm dagelijks een uur matig intensief bewegen en voor volwassenen en ouderen dagelijks een half uur. Oudere leeftijdsgroepen voldoen minder vaak aan de norm dan de jongere leeftijdsgroepen. Tabel 6geeft het percentage inwoners van Enkhuizen weer dat niet voldoen aan de NNGB, onderverdeel naar leeftijd, en zet dit zo goed mogelijk af tegen de regionale en landelijke gemiddelden. Tabel 6 – Voldoet niet aan Nederlandse Norm Gezond Bewegen Enkhuizen
Onvoldoende 1 bewegen
4-12 jr. 12-19 jr. 19-65jr 65+
Aantal 204 735 3.522 811
WestFriesland % 12,6 46,0 31,2 30,7
% 8,1 36,4 33,0 32,8
Noord – Holland Noord % 32,1 38,0 31,5
Nederland
Jaar
% 42,0 -
07 09 06,07 09
Bron: GGD Hollands Noorden, 2011 Uit de gegevens van het GGD Hollands Noorden voldoet ongeveer 5.300 inwoners van 4 jaar en ouder in niet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB). Opvallend zijn de groepen 4-12 jaar en 12-19 jaar. Deze blijven fors achter op de regionale gemiddelden. Daarbij moet worden opgemerkt dat inwoners tussen de 12-19 jaar in grote mate (46%) niet kunnen voldoen aan de gestelde norm. Toch blijkt ook voor de groepen ouder dan 19 jaar nog steeds zo’n 30% niet aan de norm te kunnen voldoen. Zetten we dit percentage echter af tegen de regionale gemiddelden dan blijkt Enkhuizen hier er juist een positievere (of minder negatieve) balans op na te houden. Helemaal wanneer je dit vergelijkt met het Nederlands gemiddelde. 4.2 SPORTPARTICIPATIE Om te kijken hoe het staat met de sportparticipatie graad in Enkhuizen via lidmaatschappen bij bonden is gebruik gemaakt van het Kennis- en informatiesysteem voor de Sport van het NOC*NSF. Daar in zijn van alle leden van de aangesloten bonden, de postcode, geboortedatum, geslacht, start lidmaatschap bij betreffende bond en eventuele einddatum registreert.
1
Beweging is gemeten via zelfrapportage. Voor kinderen, jeugdigen, en volwassenen van 19-65 jaar in de Kop van
Noord-Holland en West-Friesland, is gevraagd naar de frequentie, duur en intensiteit van verschillende lichamelijke activiteiten met de SQUASH vragenlijst. Op basis hiervan is berekend of men, gemiddeld genomen, voldoet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB): voor kinderen en jeugdigen dagelijks een uur matig intensief bewegen, voor volwassenen dagelijks een half uur (GGD Hollands Noorden,2011).
-70-
Tabel 7 – Lidmaatschappen Enkhuizen
Enkhuizen
Aantal lidmaatschappen 4.073
Aantal inwoners
Sportparticipatie
17.790
22,9%
bron: NOC*NSF,2012 Uit de gegevens valt af te lezen dat in Enkhuizen ongeveer 23 op iedere 100 inwoners lid is bij een bij NOC*NSF aangesloten sportbond. De verdeling van lidmaatschappen van bonden over de verschillende leeftijden is daarbij als volgt: Grafiek 5 – Aantal lidmaatschappen per leeftijdscategorie
bron: NOC*NSF,2012 Uit het KISS-systeem komt in grafiek 5 naar voren dat Enkhuizen (blauwe lijn) op een paar punten afwijkt van de landelijke gegevens (rode lijn) wanneer gekeken wordt naar de mate waarin de diverse leeftijdsgroepen lid zijn van een bij een (door NOC*NSF erkende) sportbond aangesloten sportvereniging. Wat als eerste opvalt, is dat in de jeugd van 0 tot 10 jaar in Enkhuizen flink minder lid is. Tussen de 5 en de 10 jaar is dit bijvoorbeeld zo’n 4% minder. Daarnaast blijkt uit de grote piek dat een sterke daling van het percentage lidmaatschappen bij NOC*NSF erkende bonden plaatsvindt tussen de ongeveer 15 en 25 jaar. Tabel 8 – Percentage leden sportverenigingen Enkhuizen
Lid sportvereniging
4–12 jr. 12–19 jr.
Aantal 492 509
WestFriesland % 69,7 68,1
% 72,4 70,7
Noord – Holland Noord % 72,8 70,4
Nederland
Jaar
% 66,0 65,0
07 09
Bron: GGD Hollands Noorden, 2011
-71-
Het beeld dat uit het KISS-systeem naar voren komt is echter niet het beeld dat in tabel 8 uit het gezondheidsprofiel Enkhuizen van de GGD Hollands Noorden naar voren komt. Hieruit zou juist sprake zijn van een voorsprong op het landelijk gemiddeld binnen de jongere leeftijdscategorieën. In de gegevens vanuit het GGD Hollands Noorden blijkt Enkhuizen wel achter te blijven op het regionale gemiddelde. Wat ten tweede opvalt in grafiek 5 uit het KISS-systeem is dat het aantal lidmaatschappen tussen de 20 en de 45 jaar (licht) achterblijft op het landelijk gemiddelde. Derde opvallende aspect in grafiek 5 is dat vanaf 50 tot aan de leeftijd van 75 er juist relatief veel lidmaatschappen in Enkhuizen zijn. Met name tussen de 60 en 65 jaar is dit verschil goed waarneembaar. Het percentage lidmaatschappen vanaf 75 jaar en ouder loopt vervolgens zo goed als gelijk met de rest van Nederland. 4.3 SPORTAANBOD In Enkhuizen en directe omgeving (Bovenkarspel en Grootebroek) is een vrij divers aanbod van aan sporttakken en beweegactiviteiten aanwezig, ook voor 50+ers (zie bijlage 1 en 2). Deze sporten en activiteiten worden veelal georganiseerd door sportverenigingen (meer dan 30), maar daarnaast wordt ook op commerciële gronden fitness, zwemmen, ballet, salsa, extreme sports, yoga, streetsoccer, wandelen, zeilen, judo en kungfu aangeboden. Naast het traditionele verenigingsleven en de commerciële sport- en beweegaanbieders worden in Enkhuizen vanuit verschillende instanties ook naschoolse sportactiviteiten aangeboden die gratis of voor een zeer gering bedrag worden aangeboden (zie bijlage 4) en hebben (in ieder geval tussen 2009 en 2012) verschillende sportstimuleringsactiviteiten plaatsgevonden (zie bijlage 3). 4.4 SPORTIEVE WENSEN EN BEHOEFTE VAN INWONERS Waar in de voorgaande paragraaf de sportparticipatie en het sportaanbod in Enkhuizen e.o. is beschreven zal hier de sportieve wensen en behoeften van de inwoners van Enkhuizen uiteen worden gezet. Daarvoor is gebruik gemaakt van een in januari 2013 uit naam van Sportservice West-Friesland onder de inwoners van Enkhuizen verspreide enquête. Hierbij is een oproep gedaan hun sport- en beweegwensen kenbaar te maken. Deze oproep werd gedaan in een pers-, twitter- en facebookbericht van de gemeente, aan bestuurders van verenigingen, door het aanschrijven van ouders van kinderen in de bovenbouw. In totaal hebben 104 inwoners (45% mannen en 55% vrouwen) de enquête ingevuld, waarvan de meesten woonachtig zijn in de kernen binnenstad (24%), Kadijken (23%), Gommerwijk (20%) en Plan-Noord (14%). 50% van de respondenten heeft een leeftijd tussen de 30 en 50 jaar (zie tabel 6, gemiddeld leeftijd 40,1 jaar, range 12-75 jaar). Bij 35,3% van de respondenten is sprake van een thuiswonend kind of kinderen. Tabel 9 - Leeftijdsopbouw respondenten enquête naar sportieve wensen (n=97) Leeftijdscategorie <25 25-30 30-35 35-40 40-45 45-50 50-55 55-60 60-65 65>
aantal 17 7 14 10 13 13 5 6 2 10
percentage 17% 6% 14% 10% 13% 13% 5% 6% 2% 10%
Slechts de helft (48,1%) van de respondenten sport in georganiseerd verband, waarvan 24,5% respondenten bij een sportvereniging en 17% respondenten bij een fitnesscentrum/sportschool. Daarnaast sport één op de tien respondenten in andersoortige georganiseerde verbanden. De belangrijkste redenen om niet in georganiseerd verband te sporten zijn: ik wil me niet vastleggen (36%), financiën (32%), wisselende werktijden (26%) en omdat ze al in ongeorganiseerd verband
-72-
sporten (22%). Van beduidend minder betekenis zijn de redenen: onvoldoende bekend met sport in Enkhuizen (14%), Sport die ik wil doen is er niet in Enkhuizen (8%) en de sporten in Enkhuizen spreken mij niet aan (8%). Daarnaast geeft 10% van de respondenten die niet in georganiseerd verband sporten aan het te druk te hebben met (klein)kinderen (10%). Onderstaande tabel geeft de antwoorden van respondenten weer op de interesse die zij eventueel hebben in sport- en beweegactiviteiten. Tabel 9 - Percentage respondenten dat interesse heeft in genoemde activiteiten Hoe interessant vindt u de volgende sport- en bewegingsactiviteiten?
n
Helemaal geen interesse
.
Enige interesse
.
Zeer sterke interesse
nvt
Activiteit die rekening houdt met wisselende werktijden. Georganiseerde fiets- of wandeltochten. Competitie gerichte activiteiten. Activiteit om kennis te maken met een sport. Activiteit met leeftijdsgenoten. Gevarieerd sport- en spelaanbod (elke week een andere activiteit) Activiteit die rekening houdt met chronische aandoening/lichamelijke beperking. Activiteit gericht op het bevorderen van de mentale gezondheid (vitaliteit, zelfvertrouwen, anti-stress). Activiteit samen met andere (aankomende) moeders/vaders. Activiteit terwijl mijn kind sport. Activiteit onder schooltijd.
72
8
5
16
11
20
12
73 70 71
21 22 10
11 8 8
16 13 15
8 12 17
11 9 17
6 6 4
72 71
6 15
7 12
19 17
13 12
23 11
4 4
71
16
9
9
6
16
15
71
12
6
14
15
17
7
72
32
12
7
4
1
16
71 70
31 26
6 4
5 7
6 6
3 10
20 17
Bij een groot deel van de respondenten is enige tot zeer sterke interesse in: activiteiten met leeftijdsgenoten (76%), activiteiten om kennis te maken met een sport (69%), activiteiten die rekening houden met wisselende werktijden (65%), activiteiten gericht op het bevorderen van de mentale gezondheid (64%), een gevarieerd sport- en spelaanbod (58%) en georganiseerde fiets- en wandeltochten (48%). Opvallend is dat er minder behoefte is om samen met andere moeders of vaders te sporten (17%) en te sporten als hun kinderen sporten of op school zitten (respectievelijk 20% en 33%). Zetten we deze percentages in het perspectief van de 35% respondenten die een thuiswonend kind hebben dan zijn dit echter wel degelijk aanzienlijke percentages. Met voorzichtigheid kan dan ook gesteld worden dat hier wel degelijk interesse voor is onder inwoners met thuiswonende kinderen. Tabel 10 op de volgende pagina geeft de antwoorden van respondenten die niet in georganiseerd verband sporten weer op de interesse die zij eventueel hebben in sport- en beweegactiviteiten.
-73-
Tabel 10-Percentage respondenten dat niet in georganiseerd verband sport dat interesse heeft in genoemde activiteiten Hoe interessant vindt u de volgende sporten bewegingsactiviteiten?
Helemaal geen interesse
.
Enige interesse
.
Zeer sterke interesse
nvt
35
3
3
10
2
9
8
36
10
3
11
3
4
5
Competitie gerichte activiteiten.
33
11
5
5
4
3
5
Activiteit om kennis te maken met een sport.
34
5
4
10
6
7
2
Activiteit met leeftijdsgenoten.
35
5
1
9
7
10
3
34
9
4
10
4
5
2
35
8
4
6
2
8
7
34
6
4
8
6
6
4
35
17
5
3
3
0
7
34
16
1
2
5
1
9
33
13
2
4
3
3
8
Activiteit die rekening houdt met wisselende werktijden. Georganiseerde fiets- of wandeltochten.
Gevarieerd sport- en spelaanbod (elke week een andere activiteit) Activiteit die rekening houdt met chronische aandoening/lichamelijke beperking. Activiteit gericht op het bevorderen van de mentale gezondheid (vitaliteit, zelfvertrouwen, anti-stress). Activiteit samen met andere (aankomende) moeders/vaders. Activiteit terwijl mijn kind sport. Activiteit onder schooltijd.
n
De respondenten die nog niet in georganiseerd verband sporten hebben voornamelijk enige tot zeer sterke interesse in: activiteiten met leeftijdsgenoten (74%), activiteiten om kennis te maken met een sport (68%) en activiteiten die rekening houden met wisselende werktijden (60%). Ook activiteiten gericht op het bevorderen van de mentale gezondheid, gevarieerd sport- en spelaanbod, georganiseerde fiets- en wandeltochten en activiteiten gericht op chronische aandoeningen/ lichamelijke beperkingen scoren boven of net onder de 50%. Slechts 36% van de respondenten die niet in georganiseerd sport heeft interesse in competitie gerichte activiteiten. Ook binnen deze groep is weinig interesse voor activiteiten met andere moeder en/of vaders (17%, activiteiten onder het sporten of school van kinderen (respectievelijk 24% en 30%). Deze percentages moeten echter in perspectief worden gezien van de 35% van de respondenten die een thuiswonend kind hebben. Deze percentages zijn wel iets lager dan onder de gehele groep van respondenten. Gezien het aantal respondenten van 55 jaar en ouder (6) en respondenten met een chronische aandoening of beperking (19) kunnen er slechts beperkte uitspraken worden gedaan over hun 2 specifieke wensen . Het antwoordpatroon van de 55-plussers lijkt te duiden op bovenmatige interesse in georganiseerde fiets- en wandeltochten (100%), activiteiten met leeftijdgenoten (75%) en activiteiten gericht op het bevorderen van mentale gezondheid (75%). Mensen met een chronische aandoening of beperking geven wel duidelijk aan geïnteresseerd te zijn in activiteiten die rekening houden met hun aandoening (92%) en activiteiten waarbij wordt gesport met leeftijdgenoten (92%). Ook activiteiten om kennis te maken met een sport (81%) en activiteiten die de mentale gezondheid bevorderen worden uitgelicht (64%) steken er ruimschoots bovenuit. Op de vraag welke specifieke sport- en beweegactiviteiten ontbreken in Enkhuizen antwoorden redelijk wat respondenten dat er een uitgebreid sport- en beweegaanbod is (zo’n 6 respondenten geven dit aan). Dit komt overeen met de lage scores op ‘sport die ik wil doen is er niet in Enkhuizen (8%) en de sporten in Enkhuizen spreken mij niet aan (8%)’. De overige respondenten noemen een scala aan sportactiviteiten. Omdat het aannemelijk is dat niet alle respondenten een overzicht hebben van het totale sportaanbod, kan het zijn dat sommige activiteiten wel in de gemeente plaatsvinden. De ontbrekende sportactiviteiten die door meerdere respondenten worden genoemd zijn atletiek, yoga en aanverwante activiteiten, activiteiten voor gehandicapten en chronisch zieken, badminton, schaatsen/skeeleren, ballet (zie bijlage 5).
2
Bij de ouderen zullen we de scores op niet van toepassing er uit filteren. Deze geven een verschil van 20% waarmee de scores naast de geringe aantal respondenten van 55+ door een niet van toepassing score een nog meer vertekend beeld kunnen geven. Bij activiteiten met leeftijdsgenoten was dit 1 van de 5, bij bevorderen mentale gezondheid 1 van de 5 en bij georganiseerde fiets- en wandeltochten 2 van de 5.
-74-
5. SAMENVATTING EN CONCLUSIES De gemeente ziet het belang van een gezonde en zelfredzame bevolking en stimuleert daarom breedtesportactiviteiten door middel van subsidies. Omdat ook voor het aanvragen van subsidies in het kader van de sportimpuls gemeentelijke steun een pré is, is het voor sportaanbieders daarom aan te bevelen de activiteiten zo goed mogelijk in het gemeentelijk beleid te doen passen. Uit de quickscan van het gemeentelijke sportbeleid blijkt de kans van slagen daarbij groter wanneer de aanvraag wordt gedaan voor activiteiten die: Speerpunten gemeentelijk beleid 1. Gericht zijn op groepen in Enkhuizen die onvoldoende bewegen (4-12 jaar, 12-16 jaar, 55 jaar en ouder en gehandicapten); 2. Doorstroom naar de georganiseerde sport bevorderen (met name in de leeftijdscategorie 12 16 jaar; 3. Onder andere bestaan uit zichtbare sportevenementen en toernooien 4. Betrokkenheid van inwoners vergroot. Uit de gegevens met betrekking tot de bevolkingskenmerken van de inwoners van Enkhuizen zijn een aantal zaken te concluderen en die aanknopingspunten bieden voor het opzetten van nieuwe beweegen sportactiviteiten: Bevolkingsprognose 1. Enkhuizen kent op dit moment zo’n 18.300 inwoners en zal de komende 40 jaar een sterke bevolkingsgroei meemaken ten opzichte van het aantal inwoners in 2011 (+20%). Deze groei is bijna twee keer zo groot als die van de provincie (+10%), en ruim twee keer zo groot als die van Nederland als geheel (+7%). 2. Enkhuizen zal nog meer dan de rest van Nederland te maken krijgen met de gevolgen van de vergrijzing. In 2040 zal maar liefst 29% van de inwoners een leeftijd 65+ hebben. Deze inwoners hebben op dit moment een leeftijd van eind 30 jaar tot begin 50 jaar oud. 3. De bevolking tot en met 24 jaar als aandeel van het totaal aantal inwoners zal afnemen. Dit betekent gezien de totale bevolkingsgroei echter niet dat er in absolute aantallen een daling te zien zal zijn. Risicogroepen Enkhuizen m.b.t. gezondheid. 1. De huishoudens in Enkhuizen zijn relatief vaak eenpersoonshuishoudens en eenoudergezinnen. Deze hebben verhoogd risico op gezondheidsklachten vanwege hun ongezondere en risicovolle leefstijl. Bij eenoudergezinnen werkt dit negatief door op het welbevinden, de sociale contacten en de leefgewoonten van kinderen. 2. Het gemiddelde besteedbaar inkomen in Enkhuizen ligt lager dan in de rest van Nederland. Ook het aandeel van inwoners met een besteedbaar inkomen dat dicht tegen het sociaal minimum aanligt, is zowel in Enkhuizen als de rest van West-Friesland ligt hoger (7,2%) dan in de rest van Nederland (0,8% lager). 3. Het aandeel niet-westerse allochtonen is in Enkhuizen laag (6,5%) in vergelijking met de rest van Nederland (11,2%). De risicogroep voor gezondheidsproblemen is daarmee minder groot en behoeft mogelijk minder prioriteit dan in andere stedelijke gebieden in Nederland. Gezondheid 1. Overgewicht is in Enkhuizen in vergelijking met de rest van de regio. Fors meer kinderen (47,1% t.o.v. 33,5% in West-Friesland) tussen de 4 en 12 jaar leiden aan overgewicht. Ook het percentage daarvan dat leidt aan obesitas is aanzienlijk groter (9,1% t.o.v. 6,7% in WestFriesland). 2. Vanaf 19 jaar scoort Enkhuizen op het gebied van overgewicht en obesitas juist iets beter dan de regio West-Friesland en Noord-Holland Noord. In vergelijking met de rest van Nederland scoort Enkhuizen ongeveer hetzelfde. 3. Omdat overgewicht en obesitas op jonge leeftijd ook het risico op het leiden aan overgewicht en obesitas op latere leeftijd vergroot, is de kans groot dat dit zich de komende jaren ook zal uiten in de procentuele verschillen met de rest van Nederland op latere leeftijd. In de toekomst loopt Enkhuizen daarmee het risico om ook in de leeftijdscategorieën boven de 19 jaar een bovengemiddeld percentage inwoners te hebben dat aan overgewicht leidt. Sport- en bewegen 1. De jeugd in Enkhuizen tussen de 4 en 19 jaar voldoet in bovengemiddelde mate niet aan de e Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB). Na het 19 levensjaar voldoen de
-75-
Enkhuizenaren op dit moment juist bovengemiddeld goed aan de norm (10,8% meer dan in heel Nederland). 2. Met name de leeftijdscategorie van 12 tot 19 jaar loopt sterk achter op de NNGB (46% voldoet niet). 3. In lijn met de achterblijvende scores op de NNGB scoort de jeugd tussen de 4-12 en 12-19 jaar in Enkhuizen fors minder dan de rest van Nederland bij het lid zijn van een bij NOC*NSF aangesloten sportbond. Vergelijken we dit echter met de scores van het GGD op de lidmaatschappen van sportverenigingen dan scoort Enkhuizen juist hoger (69,7% en 68,1%) dan de rest van Nederland (66,0% en 65,0%). Verklaring zou kunnen zijn dat er in Enkhuizen mogelijk een bovengemiddeld sportaanbod is te vinden voor deze leeftijdscategorieën dat niet via de georganiseerde sport verloopt of niet via door NOC*NSF erkende bonden. 4. Tussen ongeveer 15 en 25 jaar is een zeer sterke daling te zien van het percentage dat lid is van een bij NOC*NSF aangesloten sportbond. 5. Hoewel de volwassen inwoners van Enkhuizen zich stukken beter aan de NNGB houden, zijn ze tot ongeveer 45 jaar procentueel iets minder vaak lid van een sportvereniging. Wensen en behoeften 1. De belangrijkste redenen om niet in georganiseerd verband te sporten zijn het niet willen vastleggen, financiën beperkingen en wisselende werktijden. 2. Het aanwezige sportaanbod in Enkhuizen is gevarieerd. Inwoners die nog niet in georganiseerd verband sporten hebben wel meer interesse dit wel te doen wanneer activiteiten (in volgorde van belangrijkheid) met leeftijdsgenoten zijn, mensen kennis laten maken met een sport, rekening houden met wisselende werktijden, gericht zijn op het bevorderen van de mentale gezondheid, een gevarieerd sport- en spelaanbod bieden, fietsen wandeltochten zijn en/of gericht zijn op chronische aandoeningen/ lichamelijke beperkingen. 3. Ouders met thuiswonende kinderen blijken geïnteresseerd te zijn in activiteiten wanneer kinderen zelf sporten of op school zijn. Ook is lichte interesse in activiteiten samen met andere moeders of vaders 4. Onder de ouderen inwoners van 55 jaar en ouder kunnen geen harde conclusies worden getrokken. Indicaties bestaan voor bovenmatige interesse in georganiseerde fiets- en wandeltochten, activiteiten met leeftijdgenoten en activiteiten gericht op het bevorderen van mentale gezondheid. 5. Onder de inwoners met een chronische aandoening of beperking kunnen geen harde conclusies worden getrokken. Indicaties bestaan voor bovenmatige interesse in activiteiten die rekening houden met hun aandoening, activiteiten waarbij wordt gesport met leeftijdgenoten, activiteiten om kennis te maken met verschillende sporten en activiteiten die de mentale gezondheid bevorderen.
-76-
LITRATUUR EN BRONNEN Zorg Optimalisatie Noord-Holland (ZONH) (2012) Demo-rapport ROS-Wijkscan. [http://zonh.rosopen.databank.nl/quickstep/QsReportAdvanced.aspx?geoitem=388&report=r0_te aser&selcode=r0_0.5606147938078925] Enkhuizen Actief (2012) Naschoolse Activiteiten. [http://www.enkhuizenactief.nl/activiteiten/naschoolse-activiteiten], geraadpleegd op 17-01-2012 Gemeente Enkhuizen (2009) Nota Sportbeleid 2009-2013; Enkhuizen Actief GGD Hollands Noorden (2011) Gezondheidsprofiel Enkhuizen NOC*NSF (2012) KISS gemeente rapportage Enkhuizen 21-05-2012
-77-
BIJLAGE 1 – Sportaanbieder Enkhuizen en omgeving (buurtscan) Legenda:
V=Vereniging
Tak van sport 50-Plus
Atletiek Badminton Ballet (klassiek) Basketbal Dansen Biljart Denksport
Extreme sports Gymnastiek Hengelsport Hockey Korfbal Ontspanning Schaatsen Sportcentra
Tafeltennis Tennis Traditionele sporten Voetbal
Volleybal Wandelsport Watersport
Vechtsporten
Zwemmen
CO=Commercieel
Naam (vereniging) Stichting DoeMé Welwonen Wijkcentrum De Bonte Veer Streker Atletiek Vereniging Badmintonvereniging Hybris Enkhuizer Balletschool Basketbalvereniging Enkhuizen Sizzling Salsa Bondsclub De Drie Haringen Bridge Club de Peperbus Bridge Vereniging Sans Fumeé Bridgen Troef Enkhuizer Bridgeclub Enkhuizer Damclub Schaakvereniging Kan Tegen Verlies Bootcampcompany C.G.V. Dindua Gymnastiekvereniging V.E.K.-W.I.K. HSV Ons Genoegen Enkhuizen Hockeyclub Enkhuizen DTS Enkhuizen Yoga instituut Enkhuizer IJsclub Enkhuizer Sport Centrum Fysiosport Enkhuizen Jumping Feet Tafeltennisvereniging Olympia Enkhuizer Tennisclub Pétanque Vereniging Enkhuizerzand 2 Serve Team Du Passage Voetbal Vereniging Dindua Voetbal Vereniging West Frisia Volleybal Vereniging Madjoe Sportief Wandelen WSV De Haringstadters Enkhuizer Hardzeil Commissie Onderwatersportver. Enkhuizen-OSVE Waterskiver. De Ven Watersportver. Almere te Enkhuizen Zeilschool Enkhuizen Wielrenver. West-Frisia Judoschool Eric Bos Schermclub Enkhuizen Van Ark Kungfu Academie Enkhuizer Zwem Vereniging EZV Recreatiebad Enkhuizerzand Vrijwillige Reddingsbrigade Enkhuizen
-78-
S=Stichting Locatieplaats Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Grootebroek Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Bovenkarspel Enkhuizen Grootebroek Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen Enkhuizen
V/CO/S S S V V V CO V CO V V V V V V V CO V V V V V CO V CO CO CO V V V CO V V V V CO/V CO V V V V CO V V/CO V CO V CO V
fko rting
BN NAF NBLO NKV NWV NRB NSB NWU NAS NBSB NDB NGU NHS NHB NKB NKB NKF NLTB NMV NSB NVVL NVB NZB NAU HV BB BB BB BF BB DB FB GF HB IJB IOBB JBB KB KBV OB RB SV TTB TFU eVoBo WB WWB edding BN BN
Bo ndN aam
BIJLAGE 2 – In gemeente actieve bonden (buurtscan) Judo Bond Nederland KNAC Nationale Autosport Federatie KNBLO-wandelsportorganisatie NL Koninklijk Nederlands Korfbal Verbond Koninklijk Nederlands Watersportverbond Koninklijke Nederlandsche Roei Bond Koninklijke Nederlandsche Schaatsenrijders Bond Koninklijke Nederlandsche Wielren Unie Koninklijke Nederlandse Algemene Schermbond Koninklijke Nederlandse Baseball en Softball Bond Koninklijke Nederlandse Dambond Koninklijke Nederlandse Gymnastiek Unie Koninklijke Nederlandse Hippische Sportfederatie Koninklijke Nederlandse Hockey Bond Koninklijke Nederlandse Kegel Bond Koninklijke Nederlandse Kolf Bond Koninklijke Nederlandse Krachtsport en Fitnessfederatie Koninklijke Nederlandse Lawn Tennis Bond Koninklijke Nederlandse Motorrijders Vereniging Koninklijke Nederlandse Schaak Bond Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart Koninklijke Nederlandse Voetbal Bond Koninklijke Nederlandse Zwembond Koninklijke Nederlanse Atletiek Unie Nederlands Handbal Verbond Nederlandse Badminton Bond Nederlandse Basketball Bond Nederlandse Boks bond Nederlandse Bowling Federatie Nederlandse Bridge Bond Nederlandse Darts Bond Nederlandse Frisbee Bond Nederlandse Golf Federatie Nederlandse Handboog Bond Nederlandse IJshockey Bond Nederlandse Indoor en Outdoor Bowls Bond Nederlandse Jeu de Boules Bond Nederlandse Kano Bond Nederlandse Klim- en Bergsportvereniging Nederlandse Onderwatersport Bond Nederlandse Rugby Bond Nederlandse Ski Vereniging Nederlandse Tafeltennis Bond Nederlandse Toer Fiets Unie Nederlandse Volleybal Bond Nederlandse Wandelsport Bond Nederlandse Waterski & Wakeboard Bond Reddingsbrigade Nederland Squash Bond Nederland Taekwondo Bond Nederland
bron: NOC*NSF, 2012
-79-
BIJLAGE 3 – Sportstimuleringsactiviteiten (buurtscan) Onderstaand een indruk van de in Enkhuizen bestaande en in het verleden uitgevoerde sportstimuleringsactiviteiten:
Combinatiefunctionarissen bewegingsonderwijs Jeugdsportpas Fitness voor Senioren Meer Bewegen voor ouderen Ondersteuning verenigingen Panna Knock Out Rots en Water Verschillende activiteiten gericht op aangepast sporten Beweegkuur Actieve Beweegzorg Werkgroepen aanpak ‘Enkhuizen Actief’ Alle leerlingen actief voortgezet onderwijs Sport op straat Zaalvoetbalproject Galm+ Denken en Doen Promotie breedtesport: Ronde van Noord-Holland en Nationale Sportweek Sportvoorzieningen in de openbare ruimte: moutainbikeparcours, beachvolleybalveld en fitnesstuin achter woonzorgcentrum Westerhof Promotie 30 minuten bewegen
-80-
BIJLAGE 4 – Naschoolse Sportactiviteiten (buurtscan) Naschoolse Activiteiten schooljaar 2012 - 2013 Activiteit Brandweer Scholenjeugddag Hockeyclinic (2 groepen)
Organisator
Datum
Leeftijd
Inschrijfgeld
Brandweer Enkhuizen
Za 15 sept.2012
groep 3 t/m 8
geen
A: gr. 3 t/m 5
Westfriese Hockeyclub Enkhuizen
Wo 26 sept.2012
Scholierenloop
S.A.V.
Wo 3 okt. 2012
Unicefloop
RCU Enkhuizen e.o.
Za 6 okt. 2012
4 t/m 12-13 jr.
n.v.t.
Schaken
K.T.V.
Wo 10 okt.2012
groep 3 t/m 8
geen
Tafeltennis
T.T.V. Olympia
Za 20 okt. 2012
groep 4 t/m 8
Volleybal
V.V. Madjoe
Za 3 nov. 2012
groep 3 t/m 8
n.v.t.
Sponsorplons
Stichting EvO
Za 2 febr. 2013
deeln. in bezit zwemdiploma! groep 3 t/m 8
n.v.t.
Korfbalinstuif
D.T.S.
Wo 6 mrt.2013
groep 3 t/m 6
n.v.t.
Zwemmen
E.Z.V.
Za 23 mrt. 2013
deeln. in bezit zwemdiploma! groep 3 t/m 8
Voetbal
V.V. Dindua
geen B: gr. 5 t/m 8 Groep 3 t/m 8 + begeleiding
€ 0,30 p.p.
Wo 10 apr. en
Avondvierdaagse
W.S.V. De Haringstadters
Atletiekdag Jeugd Scholympische Dag
S.A.V.
groep 3 t/m 8 Wo 17 apr. 2013 Ma 3 juni t/m do 6 juni 2013 za 15 juni 2013
geen
vanaf 4 jaar groep 5 t/m 8
€ 0,50 p.p.
(Bron: Enkhuizen Actief, 2013)
-81-
BIJLAGE 5 - Ontbrekende sport- of beweegactiviteiten in Enkhuizen (buurtscan) (Antwoorden gegeven in de gehouden enquête)
Familietoernooitjes, maakt niet uit welke sport Zaalvoetbal en atletiek, beide voor kinderen. Atletiek yoga beoefening Basketbal "1) Triathlon / begeleiding bij zwemtraining - slagverbetering begeleiding bij lopen - looptraining begeleiding bij fietsen - houding op fiets / afstelling (start to triathlon). 2) Zwemmen met medische indicatie / Gewichtloos bewegen voor mensen met een chronische aandoening. 3) Aanbieden zwemsporten aan sport en beweegklassen RSG" Er ontbreekt niets, er is voldoende. Er zijn al best veel verenigingen in Enkhuizen, niet te klagen. Ik vind dat er genoeg activiteiten zijn in Enkhuizen t.a.v sport en bewegen. weet ik niet kanovaren wordt niet gestimuleerd door ontbreken vaarverbod voor gemotoriseerd verkeer in gebieden als het Streekbos. schaatsen en handbal niets "In de natuur een sportpad. Bv in streekbos, route met oefeningen. Voor iedereen. En in de avond ga ik als vrouw in de winter niet hardlopen, te donker en onveilig gevoel Er is veel voor kinderen, maar ik zou het fijn vinden als er info over wordt gegeven. Bijv. rittenkaart om kennis te maken na behalen diploma Bewegen voor mensen met ziekte. Ballet/dans Meer verplichte georganiseerde beweging op basisscholen en middelbaar onderwijs Gehandicaptensport. Yoga school voor mijzelf "Body Balance, Thai Chi, Pilates graag meer in het aanbod (ik ken tot nu toe alleen een aanbieder) (elementsenkhuizen.nl). Badminton, Tennis." "dansschool voor jong en oud in de vakanties activiteiten die buiten zijn voor kinderen" Sporten voor kleine portemonneetjes. Rugby,mma,kravmaga voor mij volleybal bijvoorbeeld bij het strand Bootcamp, schaatsen / skeeleren Geen idee hardloopclinic met prof. begeleiding "Sport voor kinderen met een verstandelijke beperking. Zoals voetbal, gym en zwemles." Benoemd bij vraag 8. Er is geen bepaalde activiteit of sport die ik mis. Sport voor kinderen tussen 3 en 5 Fietsen voor dames en mountainbike, badminton, waterpolo, roeien. Alles recreatief en voor doelgroep vanaf 20-50 jr toegankelijk. Surf
-82-
Bijlage 3
Afkortingen
ABC
Spreekuur en Advies, Begeleiding en Consultatie
AEAV
Alcohol, een ander verhaal
AED
Automatische Externe Defibrillatoren
AWBZ
Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten
CJG
Centrum voor Jeugd en Gezin
EHBO
Eerste Hulp Bij Ongelukken
ELO
Elektronische Leer Omgeving
GGD
Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst
JOGG
Jongeren Op Gezond Gewicht
PKVW
Politiekeurmerk Veilig Wonen
PPS
Publieke private samenwerking
RIVM
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu
RSG
Regionale Scholen Gemeenschap
VIS
Vroegtijdige Interventie School
VWS
Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport
Wmo
Wet Maatschappelijke ondersteuning
WCPV
Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid
Wpg
Wet publieke gezondheid
WWE
Welzijnswerk Enkhuizen
ZAT
Zorg Advies Team
-83-
Bijlage 4
Verklarende woordenlijst
Collectieve preventie
de bescherming en bevordering van de gezondheid van de bevolking of van specifieke groepen daaruit, alsook het voorkomen en het vroegtijdig opsporen van ziekten onder die bevolking
Chronisch
Een medische term voor een langdurige ziekte die traag verloopt. De term zegt op zich niets over de ernst van de ziekte
Compensatiebeginsel
Voor de compensatie van de beperking die mensen ondervinden in hun zelfredzaamheid en maatschappelijke participatie kent de gemeente voorzieningen toe. De definitie is: “tijdelijke zorgplicht is vervangen door permanent compensatiebeginsel op enkele specifieke terreinen. Voor mensen met een beperking is de gemeente verplicht beperkingen te compenseren met maatschappelijke ondersteuning die hen in staat stellen: a. een huishouden te voeren b. zich te verplaatsen in en om de woning c. zich lokaal te verplaatsen per vervoermiddel d. medemensen te ontmoeten en op basis daarvan sociale verbanden aan te gaan Aan de andere kant moet ook rekening worden gehouden met de capaciteit van de aanvrager om de nodige maatregelen zelf te betalen.” Uitgangspunt is dat de voorzieningen doeltreffend, doelmatig en afgestemd zijn op de specifieke situatie van de cliënt.
Curatieve preventie
Maatregelen om een zieke te genezen.
Eerste lijn
De eerstelijnszorg levert een bijdrage aan het gezond blijven van mensen. Het gaat dan om lichamelijke en psychische gezondheid en sociaal welbevinden. Daarnaast draagt de eerstelijnszorg bij aan begeleiding bij zwangerschap en bevalling, snel genezen van alledaagse ziekten of zo goed mogelijk functioneren met (chronische) ziekte of handicap. -84-
Facetbeleid
beleid dat onder andere overheidsterreinen dan volksgezondheid valt, maar waarbij toch sprake is van het voorkómen van gezondheidsschade.
Integraal beleid
Gericht zijn op een samenhangend aanpak.
Intersectorale samenwerking
Samenwerking met en tussen verschillende sectoren.
Mantelzorg
De zorg die mensen geven aan hun partner, een familielid of een vriend die (langdurige) zorg nodig heeft, bijvoorbeeld vanwege een chronische ziekte, een handicap of ouderdom. Het gaat om zorg waarvoor anders een professionele hulpverlener nodig is. Het betreft dus niet de gebruikelijke zorg. Mantelzorg wordt vrijwillig geboden.
Overgewicht
Llichaamsgewicht dat boven het ideale gewicht ligt; de bmi (body mass index) is groter dan 25.
Participatie
Actieve deelname
Politiekeurmerk Veilig Wonen
Dit is een veiligheidsinstrument dat bijdraagt aan de sociale veiligheid in en rond woningen, wooncomplexen, buurten en wijken
Preventieve zorg
Activiteiten ter voorkoming van ziekte.
Screening Transitie AWBZ
De huidige regelingen AWBZ en Wmo ondergaan een transitie. De gemeenten worden per 2015 verantwoordelijk voor ondersteuning, begeleiding en verzorging van hun burgers.
Transitie Jeugdzorg
Omdat het huidige jeugdzorgstelsel te versnipperd is, wordt de gehele jeugdzorg overgeheveld naar gemeenten. Deze transitie moet ook gepaard gaan met een inhoudelijke vernieuwing. De voorzieningen en hulpverleners zouden zich bijvoorbeeld meer moeten richten op de versterking van de eigen kracht van kinderen, jongeren en opvoeders.
Vroegsignalering
Tijdig signaleren en onderkennen van problemen om zo in een vroeg stadium te kunnen ingrijpen.
Zorgketen
Een zorgketen is een samenhangend geheel van doelgerichte en planmatige activiteiten en / of maatregelen gericht op een specifieke patiëntencategorie, in de tijd gefaseerd.
-85-
Bijlage 5
Bronnen
Brijder Jeugd
Jaarplanning 2013
CJG Enkhuizen
Jaarprogramma 2013 en 2014
Gemeente Drechterland
Nota lokaal gezondheidsbeleid 2013 - 2016
Gemeente Enkhuizen
Nota lokaal gezondheidsbeleid 2008 - 2012
Gemeente Enkhuizen
Notitie Seniorenbeleid 2011 - 2015
Gemeente Enkhuizen
Stadsvisie Enkhuizen 2030
Gemeente Enkhuizen
Wmo nota 2008 - 2012
Gemeente Koggenland
Nota lokaal gezondheidsbeleid 2013 - 2016
Gemeente Stede Broec
Nota lokaal gezondheidsbeleid 2013 - 2016
GGD
Gezondheidsprofiel 2011
GGZ
Aanvraag activiteitensubsidie 2013
Platform dementie Noord-Holland Noord
Resultaten Dementie Monitor 2010
Programmabureau Integrale Veiligheid
Kadernotitie aanpak Jeugd, Alcohol en Drugs 2012 - 2015
Sportservice Noord-Holland West-Friesland
Buurtscan Enkhuizen februari 2013
RIVM
Het rapport “Van Gezond naar Beter”
VWS
Nota “Gezondheid dichtbij” 2011
ZONH
Eindrapport Beweegkuur Enkhuizen
-86-
