Информационный вестник Восточноевропейской ассоциации нидерландистов выходит с 1995 года. Nieuwsbrief. 1 (27) 2011

Информационный вестник Восточноевропейской ассоциации нидерландистов выходит с 1995 года

Nieuwsbrief

www.doenned.org

№1 (27) 2011

DOEN in Minsk

Nieuwsbrief 2011 (1)

Inhoud Voorwoord.................................................................................................3 Kort Nieuws..............................................................................................4 Regionaal colloquiuum Minsk..................................................................5 Verleden, heden, toekomst (Vladimir Belo-oesov, MGU)......................12 Verzuiling in Nederland (Anna Gladkova, MGU)..................................20 Enkele aspecten over de Vlaamse identiteitsvorming (Olga Zabotina, MGU)............................................................................22 “Textuele kenmerken van persoonlijke advertenties” (Kristina Kobyz, PGPU, Pskov).............................................................26 Sparen in de Nederlandse en Oost-Europese сulturen (Valeria Reutava, Minsk)........................................................................30 De symboliek van HUIS in Nederlandse en Engelse idiomen (Olga Gotman, Pskov, PGPU)................................................................38 Heeft het überhaupt of sowieso geen zin? (Wabke Waaijer).................42 Vertaaltransformaties bij het vertalen van Nederlandse infinitiefconstructies in het Russisch (Dasja Burkova, SpbGU, Sint-Petersburg)........................44 Nederlands-Russisch Idioomwoordenboek (Ljudmila Pavlova, RosNOU, Moskou).................................................46 Multiculturaliteit in Nederlandse gerechten (Anna Kochegura, KNLU, Kiev)............................................................48 Het hedendaags Nederlands: culturele en maatschappelijke verschijnselen en hun weerspiegeling in de taal (Nina Spiridonova, KNLU).....................50 Gogols Dikanka in het Nederlands (Aai Prins).......................................52 Geschiedenis gevisualiseerd. Rol van visuele steun in postmoderne proza van Nederland (Jevgenia Yarmysh, KLU, Kiev)...........................................54 FOLKLORE IN DE RUSSISCHE CULTUUR Verschillen in definitie en perceptie (drs. Bas Lohmann).................................................................................58 Nieuwe publicaties op het taalgebied (Maria Pushkova, MGLU, Moskou).......................................................67 Moppen...................................................................................................69

2

valt. Tijdens het colloquium kwamen er zeer uiteenlopende aspecten van Neerlandistiek ter discussie, o. m. linguistische variёteit, vertaalproblemen, de banden tussen Russische en Nederlandse culturele gedachtengoed en inderdaad nog veel meer vragen om erover goed na te denken.

Beste lezer, Weer komen er ´de nieuwe lente en de nieuwe geluid´, en weer heten de jonge en niet zo jonge Neerlandici elkaar welkom op de Dag van de Nederlandse taal en cultuur – 2011. Weer houd je, beste vriend, dit nummer Nieuwsbrief in je handen. En dit alles betekent dat we elkaar weer terug zien bij de activiteiten van het DOEN! Mooi, he? Dit nummer geeft een terugblik aan het afgelopen regionale colloquium van het DOEN, dat nog in october 2010 in Minsk plaats vond. Er staan de voordrachten van de deelnemers gepubliceerd waaronder je zeker een stukje vindt dat je in de smaak

Zoals altijd geeft de Nieuwsbrief het woord niet alleen aan ervarende docenten, maar ook aan de studenten die voor het eerst in Minsk hebben geprobeerd in het openbaar te spreken. Hun artikels staan naast de stukken van hun docenten, en bieden net zo veel besprekingsmogelijkheden aan. Hoop dat die uitdagingen, eerst spreken een dan nog een artikel opmaken, de jonge Neerlandici goed gaan en hen aanmoedigen voor het verder zoeken en de resultaten delen met hun collega´s uit andere steden en universiteiten. We vinden het ook van belang je op de hoogte te stellen dat de nieuwe lied tot het bestuur van het DOEN heeft toegetreden. De redactie welkomt van harte Valeria Reutava uit Pedagogische Staatsuniversiteit te Minsk, Wit-Rusland en wenst haar veel succes met haar nieuwe bezigheden. We wensen je veel leesplezier en veel nieuwe vragen die je nieuwsgierigheid prikkelen. Een goede eigenschap, hoog gewaardeerd door Neerlandici... Jevgenija Jarmysj

3


Voorwoord


Kort Nieuws

Nieuw Bestuur

Tijde n s de Alge me ne le de nve rga de r ing va n h e t DOEN we rd e e n nie u w be st u u r ge k o ze n . L a r i ssa S hi sh ulin a voor z it te r ( Mo sk o u) Ale xa n dra Ya k ovle va - se c re ta r i s (S t . Pe te rsb u rg ) Je vge niya Ya r mysh we b site (O e k raïne) Vale r ia Re u ta va - alge me ne za k e n ( Wit- Ru sla n d) Ma xim Ro d u k ve r ta alwe d st r ijd (O e k raïne)

Het Centrum van talen en culturen

van Beneluxlanden

Het Ce nt r u m va n t ale n e n cu lt u re n va n Be nelu x la nde n wordt op 16 ja nu a r i 2010 opge r icht op ba sis va n e e n ove re e n kom st t u sse n Ru ssische St a at su n ive r sit eit va n Geesteswetenschappen(RSUG) e n Un ive r sit eit va n G e nt. De ove re e n kom st t u sse n on z e t we e u n ive r sit eit e n b evat onde r a nde re e e n pu nt ove r het u it w issel i ngsprog r a m m a vo or st ude nt e n en do ce nt e n va n beide u n ive r sit eit e n. Bi n ne n de ove re e n kom st z ijn e r a a nt al eve ne me nt e n ge pla nd , z oals lez i nge n va n G e nt se do ce nt e n bij R SUG, d ie door beide pa r t ije n ge orga n ise e rd z u l le n worde n. De t a ke n va n het ce nt r u m z ijn de bevorde r i ng va n sa me nwe rk i ng t u sse n on ze u n ive r sit eit e n de hoge ronde r w ijsi n st el l i nge n va n de Be nelu x reg io, e n promot ie va n de Ne de rla nd se t a al. Va n af se pt e mb e r 2010 is e r sp e cial isat ie Ne de rla nd s bij het Ce nt r u m va n st a r t gega a n , met 11 st ude nt e n d ie de le sse n volge n. I n nove mbe r 2010 hebbe n de ve r t ege nwoord ige r s va n het Ce nt r u m voor t ale n e n cu lt u re n va n Be nelu x voor de e e r st e ke e r de elge nome n a a n e e n D.O.E .N. col loqu iu m d ie i n M i n sk ( Wit r u sla nd) he ef t pla at sgevonde n. O n s do el is om Ne de rla nd s a a nt rek kel ijk e n t oega n kel ijk t e m a ke n voor on ze st ude nt e n , e n sa me n met on z e Ru ssische col lega’s a a n het p opu la r ise re n e r va n t e we rke n.

4


Regionaal colloquiuum Minsk

O p 21 – 23 ok tobe r 2010 me t de f in a n ciele ste u n va n de Ne de rla n d se Ta alu nie von d h e t Reg ion ale Collo qui u m Ne e rla n di st ie k DOEN pla at s a a n de Ling u i st i sch e S ta a t s u nive rsiteit te Min sk , Wit- Ru sla n d . Ruim ve e r t ig do c e nte n e n st u de nte n Ne e rla n di st ie k uit alle rlei in stellinge n va n Ru sla n d , Wit- Ru sla n d e n O e k raine n a me n de el a a n de c onfe re nt ie . D e e rega ste n va n he t Collo qui u m wa re n Ma rc Le Cle rc , de se nior - proje ctleide r e n Ma ya Ri spe n s, de proje ctleide r va n de Ne de rla n d se Ta alu nie , Wilk e n Engelbre cht , de voor z it te r va n Come ni u s e n Mik h ail Ja k ovle vsk iy, de proje ctle ide r va n he t pa sopge r ichte Be nelu x Ce nt r u m in Mo sk o u . Al s alge me e n on de r we r p va n he t c ollo qui u m we rd Mult ic ult u ralite it ge k o ze n . Z o’n b eg r ip la at z ie n h oe dive rs e n uite e nlope n d de v i sie s k u n ne n z ijn op de tal va n pro c e sse n ga a n de in de L age La n de n va n tege nwoordig. Hoe wel de th e r m z ich zelf d oe t me te e n de n k e n a a n de a a npa ssingsproble mat ie k in de m ult ic ulte rele sa me nle v ing i s he t alle de elne me rs volk ome n gelu k t de m ult ic ult u raliteit al s e e n ve el z ijdig fe n ome e n te pre se nte re n . D e voordra chte n be vat te n he t ont sta a n va n ste re ot y pe n e n h u n we e rspiegeling in mo de r ne c ult u u r, wijz ig inge n in he t ta alge br u ik , de ve r ta alb a a rheid sproble mat ie k , me t n a me , h oe me n g ra mmat ic ale c on st r u ct ie s va n de e ne ta al in de doelta al we e rge ef t of wat al s e e n ‘re d de n de e ngel’ k a n die ne n bij h e t ve r tale n va n beg r ip pe n die de spe cif ie k e sfe e r in belle le t t re s c re e re n . He t ble e k o ok u it d a t zo’n ve rschijn sel al s spa re n k a n dive rse g ron d he bbe n in ve rschille n de c ult u re n – in Ne de rla n d spa a r t me n om d at ze h u n welva a r t nie t wille n ve rspille n , e n in Ru sla n d spa re n we om d at he t alt ijd k ra p z it me t he t geld . He t r uime beg r ip va n folk lore k a n ook uit e e n a a ntal inval sh oe k e n be k e k e n worde n – va n k it sche a cht ige p o p pe n e n c a de a u t je s tot on de r zoe k e n va n n at ion ale ge d a chte ngoe d e n b a n de n t u s se n volk sc ult u u r e n ve r m a a rste lite raire we rk e n .

5


Fotoreportage

6


Fotoreportage

7


Fotoreportage

8


Fotoreportage

9


Fotoreportage Interculturaliteit in actie

10


Fotoreportage

11


Verleden, heden, toekomst (Vladimir Belo-oesov, MGU)

Vo or som m ige wet e n sch app e r s is het ke n nel ijk i nt e re ssa nt e r ove r de b eke nde e n conc ret e d i nge n t e spreke n d a n t e g isse n ove r e e n t oekom st va n é é n of a nde re t a al. De ge sch ie de n is va n ie de re t a al komt v roeg of la at voor de no o d z a kel ijk heid t e st a a n e e n du idel ijk a nt wo ord t e geve n op de h a mv r a ag – of je sch r ijf- e n s pre ek t a al z ich ook con se que nt z al ont w i k kele n als volwa a rd ig ele me nt va n e e n com mu n icat ie syst e e m. Tale n l ijke n op me n se n. Zij kome n e n ga a n. Tie nt al le n t ale n (e e rde r t a alt je s) ve rdw ijne n nu va n de a a rde ie de r ja a r. D e “g rot e” t ale n ex ist e re n n a a st el k a a r om o oit i n e e n t oekom st hu n w u rge nde k lauwe n i n e e n st r ijd op leve n e n dood u it t e s preide n. Het Ne de rla nd s va n nu , gel ijk ve el a nde re t ale n , g root e n k lei n , ve rke e r t i n de sit u at ie va n e e n t e bet w ijfele n z el fst a nd ig heid . Met “ va n nu” be doel i k het pro ce s va n ve re ngelsi ng va n de Ne de rla nd se t a al d at r u i m ve e r t ig ja a r gele de n b egon ne n is. Da a r me e be doel i k o ok i n de e e r st e pla at s e e n lav i ne a cht ige e n al le s ve r n iet ige nde t oe st room va n , vo or al, Engelse woorde n. Of ze al le m a al lat e r e cht e le e nwoorde n z u l le n worde n 12

e n of e r d a a r voor be rg i ng r u i mt e wa s ge spa a rd i n het Ne de rla nd se be st a nd z u l le n we ve rde r z ie n: het pro ce s va n a d apt at ie is n iet alt ijd t e voor sp el le n. L ez e r, let op: de “ga st woorde n” kome n , ze k u n ne n geweige rd worde n door de spreke nde ge me e n sch ap; m a a r z ij bl ijve n; z e bl ijve n e n ge d r age n z ich als de ba a s. I n d it opz icht is de p osit ie va n het Ne de rla nd s t ege n de a cht e rg rond va n a nde re t ale n he el i nt e re ssa nt. He el proble m at isch l ijk t me het lot va n het Engels d at i n ve r sch i l le nde pla at se n va n de we reld , op ve r sch i l le nde m a n ie re n z al worde n ge sproke n e n ge sch reve n zoals het bij he m / h a a r opkomt. I n zo’n t a al z al me n al le sbeh alve a a n e e n u it spr a a k de n ke n. Dat z al e e n “ove rkoe p ele nde t a al” mo et e n worde n met e e rde r me ch a n ische f u nct ie s va n t r a n sp or t va n nut t ige i n for m at ie e n ge e n e mot ioi nele nu a nce s. Nauwel ijk s z al i n z o’n p e r pla at s ge sp e cial ise e rd Engels e e n ge d icht of e e n rom a n worde n ge sch reve n. Me n k a n z ich ve rheuge n met e e n n aïeve ge d a cht e d at de Lit e r at uu r i n de n at ion ale t ale n i n de t e r r it or iale “cu lt u rele cat a combe n” z al prob e re n t e ove rleve n. Of z al e r i n d ie t ijd ge e n behoef t e me e r a a n k u n st e n cu lt uu r me e r be st a a n? I n de oge n va n e n t a alp e ssi m ist is e r e e n “ t a alw i nt e r ” a a n het kome n. Tot nu t oe spr a ke n w ij ove r “ het Ne de rla nd s”. Ma a r deze t a al m a n i fe st e e r t z ich i n t e n m i n st e t we e t e r r it or iale va r ia nt e n: i n het noorde n ( Ne de rla nd) e n i n het z u ide n ( V la a m s Belg iё). Het proble e m va n het z el f behoud wordt dubbel zo moei l ijk , omd at i n el k va n d ie reg ione n eige n , oor spron kel ijke oor z a ke n z ijn om de bu it e n la nd se i nva sie t o e t e ju iche n of d a a r t ege n t e st r ijde n. De me e st e gele e rde n k ijke n nu z e e r de sola at de t oekom st i n e n de v r a ag: “G a at het Ne de rla nd s t eloor? ” v i ndt bij he el ve el wet e n sch app e r s e e n p osit ief a nt woord . Ve rg isse n is me n sel ijk . Z onde r z ich t ot de lose r s va n het leve n ge reke nd t e w i l le n worde n , be d r iege n ze z ich z el f door de we reld met al le rlei hy p ot he se s t e ve r r ijke n. Nou , g isse n e n m isreke ne n doet d a a rom ie de re e n: p ol it ici, e conome n , a st ronome n , ba n k ie r s. O p het e e r st e gez icht z ijn d at al le m a al me n se n va n w ie je n iet z eg t d at z e va n het leve n ge e n k a a s hebbe n geget e n. N I ETS is wa a rheid geworde n , beh alve de wa a r geworde n voor sp el l i ng va n O r wel l ove r 1984.

X V I I I e euw (!) ve r sch ijne n publ icat ie s va n ze e r lage k wal it eit , t e r w ijl het noorde n al la ng voor d ie t ijd a a n de we reldcu lt uu r de n a me n va n de cor y fe e ё n Vondel, Hoof t , Bre de ro, K at s e.a . h a d ge schon ke n. Het noorde n ont w i k kelde z ich gel ijk m at ig. De Goude n E euw i n het noorde n is de beg i nt ijd geworde n va n het spl it se n , d ive rge re n , U I T ELK A A R GA A N va n wat ooit e e n e e n heid st a al wa s. En d at is log isch. Het Ne de rla nd s (de noordel ijke va r ia nt) i n Belg iё wa s t oe n (n a 1830 e n lat e r) n iet e rg gel iefd . Het t ot het ei nde va n de X V I I I e euw Ne de rla nd s spreke nde Br u ssel wa s Fr a n sspreke nd geworde n – e e n vo or b e eld va n onvoor sp elba re ont w i k kel i nge n. Wie nu i n Br u ssel komt k a n d a a r n iet m a k kel ijk met z ijn ke n n is va n de Ne de rla nd se t a al pron ke n. Fr a n s, qu a si-Fr a n s, qu a siNe de rla nd s, Br u ssels. Er he e r st e i n Ru sla nd v ro ege r i n de X X e euw e e n e cht t e r m i nol ig isch gew i r wa r omt re nt de t oe n be st a a nde t e r me n Ne de rla nd s – Hol la nd s – V la a m s. Z el fs onde r de t a algele e rde n vor mde het proble e m va n e e n n iet zeke re ke n n is. D e door sne e leze r moe st z ich t oe n ve rheuge n met e e n ev ide nt e e n al le d a agse oplossi ng: boeke n u it Belg iё we rde n u it het “ V la a m s” ve r t a ald , boeke n u it Ne de rla nd ve r t a alde me n u it het “ Hol la nd s”. Som s we rde n boeke n “ove rgez et ” u it het Ne de rla nd s. Me n w i lde d a a r bij n iet st i lst a a n bij het feit d at e r eige n l ijk ge e n “ V la a m s” be st ond e n d at het “ Hol la nd s” iet s a nde r s bet eke nde d a n wat me n d a a r me e be doelde. D e g rot e A.A.Refor m at sk i gebr u i k t e voor 1965 ook con se que nt “ Hol la nd s”. Het z u ide n wa s bez ig n a de Revolut ie va n 1830 de p osit ie va n de t we e de st a at st a al t e be pale n. Wi l le m s , de ge e st el ijke va de r va n de V la a m se Beweg i ng i n Belg iё, vo cht vo or e e n eige n t a al met “de h a ege mon ie va n het Hol la nd s”, wat i n z ijn voor st el l i ng t o e n gel ijk st ond met Noord-Ne de rla nd s. D e ge n iale d icht e r, We st vla a m se pr ie st e r G.G ezel le, m a a k t e e e n ijdele p og i ng d ie t r a d it ie voor t t e zet t e n , m a a r met wei n ig v r ucht. Na a r m ijn me n i ng moet e e n t a al i n de ve rgel ijkba re sit u at ie e e n t a alba sis U I T Z ICH Z ELF e n ZON DER e e n i n me ng i ng va n bu it e n af ont w i k kele n. Het Ne de rla nd s i n het noorde n volgde de weg va n e e n n at uu rl ijke e n con se que nt e ont w i k kel i ng, t e r w ijl het be st a a n va n het Ne de rla nd s i n Belg iё m i n of me e r k u n st m at ig t ot st a nd k wa m. De st at u s va n het A BN (oude n a a m) i n Belg iё is wa n kel: A nt we r pse e n G e nt se profe ssore n spreke n onde r

13


Het z u ide n. D ive rge nt ie. D e ge sch ie de n is va n de Ne de rla nd se t a al ve r t o ont on s e e n bi z a r e n c r ucia al ve rlo op. D e ba ke r m at va n de Ne de rla nd se t a al wa s i n het Zu ide n. Wij ke n ne n e e n r ijke e n st a ndva st ige SCH R I F T ELI J K E t r a d it ie i n V la a nde re n (va n we st n a a r o ost), d ie si nd s de X I I e euw be st ond . L at e r, i n de t we e de hel f t va n de X I V e euw z et t e prov i ncie Br aba nt deze t r a d it ie vo or t. I n de t ijd va n de g rot e e conom ische e n p ol it ieke ne e rga ng va n de Zu idel ijke t e r r it or ia k wa me n de Noordel ijke prov i ncie s (voor n a mel ijk Hol la nd) a a n het ho ofd va n o.a . de t a alont w i k kel i ng st a a n. “ D e G oude n E euw ” wa s de bloeit ijd vo or het noorde n i n al le opz icht e n. E conom isch , ge e st el ijk , cu lt u re el... Het Hol la nd s ( let op!) we rd e e n bet rouwba re ba sis vo or de ve rde re ont w i k kel i ng va n e e n t a al d ie w ij lat e r het Ne de rla nd s z u l le n ga a n noe me n. De t a al d ie z ich b ove n al le z u st e rd iale ct e n als bi nd m iddel ve rhef t. D e ( V la a m se) z u idel ijke prov i ncie s bleve n t ot het beg i n va n de X I X e euw af h a n kel ijk e e r st va n Spa nje, lat e r bijn a 10 0 ja a r la ng va n O ost e n r ijk , va n af het ei nde va n de X V I I I e euw va n Fr a n k r ijk . D e pla at sel ijke t a al ( lat e n we d ie ge m a k sh alve V la a m s noe me n) st ond i n d ie t ijd onde r bu it e ngewone d r u k va n d ie t a al kolosse n. Pa s a a n het ei nd va n de


z u ide n n a a r het noorde n alt ijd hoge r wa s. Da a rove r z ijn t ie nt al le n a r t i kele n ge sch reve n. O.a . ove r t a alse pa r at isme. Me n w i l bij de Belg ische t elev isie mome nt e el n iet s me e r hore n va n wat je a a n e e n t u sse nt a al doet de n ke n! Ve rgel ijk de sit u at ie i n het beg i n va n de X I X e euw e n i n het beg i n va n de X X I e euw. Tot ale scheid i ng. Kor t om , het Ne de rla nd s i n Belg iё is a nde r s e n ont w i k kelt z ich volge n s z ijn EIGE N regels. E e n h ist or isch fe nome e n d at me doet de n ke n va n e e n apa r t pro ce s va n e e n t a alont w i k kel i ng i n het z u ide n. Ve rgel ijk het lot va n het D u it s, het Engels, het Fr a n s BU I T E N hu n eige n t a algebie d . el k a a r e n t hu is e e n d ialek t , t e r w ijl hu n a ca de m ische lez i nge n i n e e n onbe r isp el ijk A BN worde n ve r zorgd . Het Ne de rla nd s va n het no orde n wordt i n Belg iё als ge e n e cht t hu is -Ne de rla nd s be schouwd . Het Zu id ne de rla nd s ont w i k kelt z ich i n e e n eige n r icht i ng, wa a rbij z ijn bijzonde re st at u s i n d it gebie d behoude n wordt. Het bewa a r t e e n zeke re zelfst a nd ig heid bi n ne n de g rot e e e n heid . I n de e e r st e pla at s b et ref t d it i n zeke re m at e af w ijke nde wo ordde n sch at , d a a r n a a st behoudt “ het V la a m s” z eke re u it spr a a kbijzonde rhe de n. Dat geb eu r t s p ont a a n e n wordt de la at st e ong. de r t ig ja a r om sch reve n als obje ct ieve “ Br aba nt se u it st r al i ng”. A a n de a nde re k a nt va n keu z e va n e e n eige n weg moet de a ct ieve rol worde n ge con st at e e rd va n s ubje ct ief h a nt e re nde le de n , wa a ronde r prof. Pa a rdeko op e r: h ij he ef t e e n boek je u itgegeve n met r u i m 70 0 0 “ Belg ischNe de rla nd se” woorde n. Het g rot e ve rk la re nde wo orde nboek Va n Dale ne e mt i nd isc re et e e n hoogd r ave nde p osit ie i n do or op al le rlei w ijze woorde n u it het a nde re (“ V la a m se”) t a algebie d t e noe me n: gewe st el ijk , vla a m s, Zu id ne de rla nd s, d iale ct. A l le s , wat op deze m a n ie r wordt ge no e md , is “a nde r s”. A ls e e n t we et al ig wo orde nb o ek in Ne de rla nd wordt u itgegeve n , he et het Гол ла н дско -Р ус ск и й of Р ус ско -Гол ла н дск и й woorde nboek . H ie r is , a a n de e ne k a nt , spr a ke va n e e n t e r m i nolog ische fout e n , a a n de a nde re k a nt , e e n i nd i re ct e beke nt e n is va n het b e st a a n va n e e n t a al met bela ng r ijke bijz onde rhe de n. De g rot e Hube r t L a mp o ve r t elde m ij ve r t rouwel ijk , d at h ij z ijn b o eke n mo e st a a npa sse n om i n Ne de rla nd t e k u n ne n worde n u itgegeve n. St e rke r nog, de Ne de rla nd se p ol it ie re ek s BA A N TJ ER op de V la a m se T V wordt onde r t it eld . D e st a nd a a rdt a al i n Belg iё e n d ie i n het no orde n w ijke n st e e d s me e r va n el k a a r af. E e n la nge t ijd g roeide n ze n a a r el k a a r t o e, wa a rbij de snel heid va n het 14

I n de of f iciёle orga ne n va n de Eu rop e se Un ie v i ndt me n d at al le k lei ne t ale n t e la st ig z ijn , d at z e weg mo et e, a nde r s is het t e duu r. Er z ijn mome nt e el r u i m 20 a ct ieve t ale n , d ie al le m a al gel ijk wa a rd ig z ijn. “G el ijk heid bi n ne n ve r scheide n heid” wa s het mot t o va n de Eu rop e se la nde n. Wa s. Het Ne de rla nd s, onge a cht z ijn 22 m l n. spreke r s, l ijdt z eke r a a n domei nve rl ie s t e n g u n st e va n de Engelse t a al. Ja re n gele de n he ef t de t oe n m al ige onde r w ijsm i n ist e r R it ze n het zove r br a cht e e n voor st el t e doe n om het Engels als ve r pl icht e schoolt a al i n t e voe re n. (“ Schoe n m a ke r, bl ijf bij je le e st ”!!!). I n het pa r a d ig m a va n he m he ef t het Ne de rla nd s ge e n t oekom st. Dit ve r ne de re nd voor st el is geba se e rd op e e n bit t e re, ve rd r a a ide e n fat ale we rkel ijk heid: wa n ne e r je als sp e cial ist i n het leve n e e n be et je vo or u it w i lt kome n , moet je t ale n ke n ne n. Ma a r hoe; met je oude r s k u n je Ne de rla nd s spreke n (ove r koet je s e n k al f je s), m a a r op e e n i nt e r n at ion a al k a nt oor of i n e e n i nt e r n at ion a al be d r ijf moet je nole n s vole n s e e n i nt e r n at ion ale t a al spreke n. Het m a k kel ijk st e is het Engels e n zonde r d ie t a al kom je i n de we reld va n va nd a ag ne rge n s a a n de slag. Schoole ngels is ve r reweg n iet voldoe nde. D u s je ga at n a a r het hoge r school (wa a r al le va k ke n i n het Engels worde n gegeve n), n a be ёi nd ig i ng wa a r va n je sp e cial ist op we reld n ive au wordt. Wi l d at zeg ge n d at je je eige n t a al moet ve rget e n (t e le re n) e n e e n t a al ga a n le re n d ie je e e n ve rd ie nde pla at s i n d it leve n ga r a nde e r t? P r ag m at isch gez ie n k l i n k t d at ove r t u ige nd . Va n de nu ongeve e r be st a a nde 50 0 0 t ale n i n de we reld ne e mt het Ne de rla nd s de 40 pla at s i n e n bl ijf t de de rde t a al onde r de We st- G e r m a a n se t ale n (n a a st Engels e n D u it s). Dat is me e r d a n al le Sca nd i n av ische t ale n sa me n! He el wat!

G a at het Ne de rla nd s t eloor? D ez e ret hor ische v r a ag hoor t me n va a k i n de k r i nge n va n de ve ront r u st e t a al ke n ne r s. E e n door sne e Ne de rla nde r k r ijg t d a a r n iet me e r la st va n d a n als h ij of z ij do or e e n mug wordt ge st oke n. E e n la nge t ijd be st onde n e r n a a st el k a a r t we e g rot e t ale n – het Ne de rla nd s e n het L at ijn. L at ijn he ef t de Ne de rla nd se t a al n iet u it de rou lat ie ve rd ronge n , omd at d ie Rom a a n se t a al e e n va n t evore n du idel ijke n is k re eg i n de hele Ne de rla nd se cu lt uu r: re cht e n e n ge ne e sk u nde. E e n apa r t e pla at s ne e mt i n de hele d iscu ssie de v r a ag ove r het L at ijn , wa a r t ege n het Ne de rla nd s moe st ve cht e n om z ijn eige n ide nt it eit t e behoude n. Dat ve cht e n wa s va n e e n he el a nde re a a rd d a n de st r ijd ove r de sp ont a ne Engelst al ige i nvlo e de n op al le n ive au s nu – lex ica al, fonet isch , g r a m m at i k a al. Ie de re t a al he ef t ooit t ege n e e n v ija nd

15


D e Ne de rla nd se t a al he ef t ge e n z i n i n e e n ag re ssieve expa n sie. Tegel ijke r t ijd is me n ve ront r u st ove r de lotgeval le n va n de Ne de rla nd se t a al, cu lt uu r, l it e r at uu r. To e n het z ove r wa s is 30 ja a r gele de n de Ne de rla nd se Ta alu n ie als Ne de rla nd s Belg isch i nt e rgouve r ne me nt e el orga a n t ot st a nd gekome n. Het re su lt a at: de Ne de rla nd se t a al wordt mome nt e el a a n 20 0 ext r a mu r ale u n ive r sit eit e n als hoofde n bijva k ge do ce e rd . H ie r me e be rei k t me n n iet al le e n d at e r st e e d s me e r e n me e r me n se n i n de we reld i n a a n r a k i ng kome n met de t a al i n k we st ie. Het bela ng r ijk st e is d at me n d a a r me e de t a al i n goe de m at e con se r ve e r t voor de va n bu it e n e n va n bi n ne n onde r m ijne nde i nva sie va n het Engels. Som m ige a ct iv it eit e n va n de Ne de rla nd se Ta alu n ie ove r de we reld b e schouw i k als e e n absoluut on nod ige e n ge do e mde z a a k , o.a . het roya al st eu ne n va n b e pa alde t e r r it or iale t a al re se r vat e n. H ie r me e b e doel i k “ Fr a n s -V la a nde re n” D u i n ke rke/ D u ke rque, Li l le/ R ijsel e n elde r s. Die z ijn e cht pe r spe ct ief loos e n a a n het u it st e r ve n. M ijn s i n z ie n s ve rd ie ne n d ie gebie de n hoog u it e e n ge de n k pla at je e rge n s i n e e n fol k lor ist isch ce nt r u m va n “ H ie r wa s o oit e e n Ne de rla nd sspreke nde ne de r z et t i ng”. Te mp or a mut a nt u r...Er worde n o ok t r a d it ione el K le ef, We sel, Be nt hei m , Li nge n , pla at se n i n D u it sla nd ge no e md , d ie t ot het m idde n va n de X I X e euw Ne de rla nd st al ig wa re n. Te mp or a mut a nt u r... Het Ne de rla nd s wa s e e n omga ngst a al i n de gebie de n wa a r de Ne de rla nd se ko oplu i o oit voe re n: - Nieuw A m st e rd a m ( lat e r New York) – ce nt r u m voor bont h a ndel. I n som m ige t op on ie me n ald a a r v i nde n w ij nog st e e d s de s p ore n va n e e n ooit be st a a nde t a al: Broa dway (de Bre e de Weg), T he Bowe r y ( b ouwe r ij = boe rde r ij), Wal l St re et ( Walst r a at), Ha a rle m , Brook ly n

( Breu kele n); - k u stgebie de n va n I nd iё, Ceylon , wa a r de Eu rop e se kolon ist e n t o e n “ bu rg he r s” we rde n ge noe md ; - de Ne de rla nd se z e elu i bewo onde n bijn a t we ehonde rd ja a r la ng som m ige Japa n se ei la nde n , wa a r ze de pla at sel ijke bevol k i ng i n cont a ct br a cht e n met de mode r ne Eu rop e se a st ronom ie, ge ne e sk u nde, n at uu r wet e n sch app e n e.a . O pme rkel ijk is d at e r i n Naga sa k i on la ngs e e n fol k lor ist isch Ne de rla nd s mu seu m is ge op e nd ; - de i n he e m se t a al d ie i n I ndone siё wordt ge sproke n is door sp ek t va n (on he rke nba re) Ne de rla nd se wo orde n als ge e n a nde r, wa nt i n de kolon iale t ijd sp e elde de ke n n is va n het Ne de rla nd s e e n door slag geve nde rol bij het ve rk r ijge n va n e e n goe d ba a nt je. - va n het m idde n va n de X V I I e euw t ot het ei nde va n de X V I I I e euw wa s het Ne de rla nd s de of f iciёle t a al va n Zu id A f r i k a , wa a r de Ve re n igde O ost i nd isch Compa n ie ( VOC) z ich ve st igde. Da a r g i nge n z ich Hol la nde r s, D u it se r s, V la m i nge n , Fr a n se huge not e n ve st ige n. Hu n voe r t a al wa s K a aps -Hol la nd s. Het Zu id-A f r i k a a n s is lat e r ont st a a n als re a ct ie op e e n sa me n smelt i ng va n al le rlei hot t e nt ot t e n- e n ba nt oet ale n met t ale n va n kolon ist e n u it Maleisiё, Por t ugal, Engela nd e.d . Nu is d at e e n t a al ve n ong. ze s m i ljoe n i nwone r s. - e e n apa r t ve rh a al is het Ne de rla nd s in ve r sch i l le nde bovol k i ngsg ro e p e n (oude e n jonge va r iёt eiet e n va n het Ne de rla nd s. C u r a ça o -Ne de rla nd s , I nd isch Ne de rla nd s, Jidd isch Ne de rla nd s , A r abisch Ne de rla nd s, Tu rk s Ne de rla nd s)


leze r sre a ct ie met k r it iek d a a rop.

ve el

Het Engels wordt globa al sup e r ieu r. Het eige n a a rd ige is d at de me e st e Engelsspreke nde n ge e n a nde re t ale n w i l le n le re n. E e n i nt e re ssa nt so cio psycholog isch fe nome e n. Z e ve r t i k ke n het v re e mde t ale n t e le re n. “Ie de re e n moet on z e t a al ke n ne n”. Er is i n de we reld e e n n ieuwe ge o - ce nt r ische ve r schu iv i ng ga a nde. I n A m st e rd a m k r ijg je e e n d i re ct e re a ct ie i n het Engels als me n e e n b e et je hoor t d at je Ne de rla nd s n iet a cce ntloos is.

gevo cht e n. Het re ce nt e voorbe eld is het Fr a n s met quot a’s voor het gebr u i k i n de m a ssa me d ia va n bu it e n la nd se product e n ( bo eke n , f i l m s, mu z iek , re cla me et c.). E e n v r uchtba a r ide e t rouwe n s! D e h a mv r a ag va n het hele ge sprek – ga at het Ne de rla nd s ve rdw ijne n? I k v r a ag d a n – wel k Ne de rla nd s? Dat va n het no orde n of d at va n het z u ide n? E e rde r d at va n het noorde n. Wa a rom? Het Belg isch Zu id ne de rla nd s is ve el st a ndva st ige r als st r ijde r, het is ve rh a rd i n z ijn con st a nt h ist or isch ve cht e n t ege n het Fr a n s. Me n se n d ie i n Belg iё v re e mde t ale n le re n do e n d at zonde r k apsone s. Zij le re n Engels , moet i k t oegeve n , ve el bet e r e n ef f iciё nt e r d a n hu n le ef t ijdge not e n i n het no orde n . O nde r het Ne de rla nd s moet e n w ij de t a al va n het no orde n ve r st a a n. De me e st e le e r b o eke n z ijn d a a rop ge or iё nt e e rd , de u it s pr a a k d ie de le r a re n probe re n bij t e bre nge n is No ord ne de rla nd s... Ma at n iet al le s t rouwe n s we rk t i n de h a nd va n “ t a alpat r iot t e n”. I n 1984 is e e n A NS g r a m m at ica ve r sche ne n – sch a nde voor e e n a ca de m isch we rk!!! De e e n heid va n de Ne de rla nd se t a al we rd d a a r op e e n cy n ische m a n ie r om zei ld . Er is de zooooveelste spelli ng wijzigi ng t ot st a nd gekome n i n 1995. Ru i m t ie n ja a r d a a r vo or duu rde e r e e n d iscu ssie ove r !!! A ls re a ct ie op d ie w ijz ig i ng ve r sche e n gauw e e n me e doge n loos boek je, e e n 16

Me n zeg t d i re ct – het Engels z al het Ne de rla nd s doe n z i n ke n. Ma a r e e n t a al ga at t o ch N I ET t eloor z ola ng d ie wordt ge sproke n. Dat is ev ide nt. Elot sjk a-ludoje d k a spr a k ook h a a r t a alt je. Ma a r d it is wa a r sch ijn l ijk e e n t e ext re e m voorbe eld . H ie rbij ve rge et me n pr a ct isch alt ijd d at e r i n bijn a al le geval le n spr a ke moet z ijn va n we rde r z ijd se ( lex icale e.a .) beï nvloe d i ng va n de me e st e t ale n. Je k u nt e e n heleboel ont dek k i nge n do e n i n je ke n n is va n het Engels, va n het Ne de rla nd s, va n het Fr a n s noe m m a a r op. I k zou zeg ge n – zola ng e r l it e r at uu r be st a at , be st a at ook de t a al. Tot m ijn g rot e spijt is de k wal it eit va n de he de nd a agse Nederla nd st alige liter at uu r i n vergelijk i ng met 40 - 80 ja a r gele de n d r a st isch a cht e r u itgega a n , voor al qu a be elde nde k r a cht e n be p e rk t e u it du k k i ngsve r moge n va n het woord . Tot de bela ng r ijk st e om st a nd ig he de n d ie e e n t a al t ot opslor pi ng door e e n a nde re k a n leide n behoor t de so cia ale conom ische st a nd va n t a al. Ru st ro e st. M ijn ve ronde r st el l i ng is geba se e rd op devalu at ie va n het ge sch reve n e n het ge sproke n woord . Voor al de jonge ge ne r at ie be doelde h ie r me e h a a r t a al n iet me e r voldoe nde k r a cht ig wa s, me n vond bu it e n la nd se woorde n f r isse r e n sche r p e r. A l le s u it het we st e n wa s co ol, t e r w ijl je moe de r t a al “e e n boe re nt a al” wa s. A me r i k a sa me n met Ca n a d a hebb e n on s bev r ijd , i n A me r i k a worde n de b e st e f i l m s ge m a a k t , i n A me r i k a z i nge n z e


de b e st e songs. Siga ret t e n e n product e n u it de St at e s z ijn p e r fe ct. En als je d ie t a al s pre ek t /z i ng t wordt je beke nd . Wie z i ng t e r nog Ne de rla nd s? De lose r s. De A me r i k a a n se st yl of l i fe is p e r fe ct. Je mo et re cht va a rd ig z ijn e n zeke r t oegeve n d at het Engels ev ide nt m a k kel ijke r is om t e le re n. D ie “m a k kel ijk heid” leidde va a k t ot he e e e e e e el v re e mde u it spr a a k pat rone n e n bi z a r re ve r t a alde con st r uct ie s. E e n he el b eke nd e n he rke nba a r ve r sch ijn sel i n het n a o orlogse Ru sla nd , DDR e.a . (de b eweg i ng va n “st i ljag i”, hu n t a al), ho ewel i n ve el m i nde re m at e. O m beke nde re de ne n. D e Fr a n se n d ie met het z el fde fe nome e n t e k a mp e n h a dde n , lost e n het proble e m s ucce svol op. En hu n syst e e m we rk t. Nie m a nd de n k t e r a a n wel ke rol je t a al i n het leve n sp e elt. Ta al is e e n fa m i l ie paleis, wa a r je regel m at ig rev isie mo et m a ke n , d at is e e n gebouw d ie mooie e n nut t ige bouwele me nt e n va n elde r s k a n t o e pa sse n , wa a r je afge sch i fe rd st u k we rk op t ijd weg moet d r age n. Dat is e e n pa r a d ijs d at je voor je welopgevoe de n a z at e n b ewa a r t , d ie n iet moet e n de n ke n d at i n hu n k a me r s ooit me n se n bi n ne n z oude n kome n met v ieze schoe ne n a a n. Ie m a nd d ie ge e n vo or va de re n e n va de re n w i l hore n , la at i n z ijn hu is me n se n va n ve rd a cht al looi kome n. H ij of z ij d ie onde r mu z iek al le e n “r ap” e n “r ag g y ” ve r st a at st a at n iet st i l bij Br a h m s e n A lbi non i. “ L a at m a a r al le s k l i n ke n wat e r k l i n k t.” A nde re la nde n , a nde re ze de n. Z owel Snor r a-E dd a ( X I I I e ey w), als Sœ mu nde r E dd a ( I X e euw) behore n i n I Jsla nd t ot de al le d a agse schoolt ek st e n (!). K a n e e n do or sne e Ne de rla nd se le e rl i ng e e n M iddel ne de rla nd se t ek st m a k kel ijk leze n , de n k je? D e n k eve n n a , wa a rom??? Wa a rom is me n i n d ie la nde n z u i n ig met mo e de r t a al? Dat doet me al le m a al de n ke n a a n de t ijd va n e e n X I Xde e euwse exonde r w ijsm i n ist e r, ooit pre side nt va n de Ru ssische Aca de m ie va n Wet e n sch app e n , ex- schout-bij-n a cht A.S.Sjisjkov, d ie al le bu it e n la nd se woorde n u it het Ru ssisch pla cht t e ve rd r ijve n om ze door de oe rRu ssische “ wor t elwoorde n” t e ve r va nge n (г ул ьби ще, мок р о с т у п ы…). De st r ijd t u sse n de we st e rl i nge n e n de oost e rl i nge n. De ove r t u ig i ngsk r a cht wa s e r n iet bij. G ewo on zeg ge n “ i k z ie je” is de ve r t al i ng va n “I se e you” e.d . is n iet voldo e nde, is non se n se. P robe e r e r a cht e r t e kome n , wa a rom me n zoiet s zeg t. Dit pro ce s va n i n f i lt r at ie, f u sie moet op e e n W ET E NSCH A PPELI J K n ive au worde n

be st ude e rd e n onwe e rlegba a r ve rk la a rd . En zo’n ve rk la r i ng be st a at. Fi lolog ie behoor t t ot n iet exa ct e wet e n sch ap p e n , m a a r d ie k a n t o ch ve rk la re n e n a dv ie s geve n (n iet i n de t r a nd va n Sjisjkov). Het D u it s be d ie nt z ich met Fa h r st u h l e n Fe r n seh n. Tot gel ijk soor t ige t ale n behore n ook het Hebre euws, Ny Nor sk , Fr ie s e.a . D u s e r z ijn “st e r iele” t ale n. C u m g r a no sal i. De n k eve n n a , wa a rom??? Wa a rom is me n i n d ie la nde n z u i n ig met moe de r t a al? I k wa ag e e n ge du r fde ve rk la r i ng vo or het ge d r ag va n la nde n met d it “re st r ict ie ge d r ag”. M ijn r at ionele ve rk la r i nge n voor het fe nome e n va n ge slot e n heid va n d ie st a ndva st ige t ale n z ijn: re s p e ct voor t r a d it ie, eige n l it e r at uu r-, z a nge n d a n scu lt uu r als bi nd m iddel va n t a al, ve rde d ig i ngs, n iet- expa n sie -ge r icht heid va n de p ol it iek , k lei ne bevol k i ng, n at ion ale “ondoord r i ngba a rheid”. En e ebie d ig i ng va n de be st a a nde wet t e n. Me n m a a k t va a k e e n fout n iet omd at me n st out moe d ig is, m a a r omd at me n n iet we et hoe het a nde r s e n bet e r k a n. L at e n we nu sa me n e e n reisje m a ke n do or de Ne de rla nd se t a al d ie voor vele n als e e n onbeke nd e n i n for m at ief onve r wa cht brok leve n z al bl ijke n. O nde r al le woorde n moet e n w ij e n kele g roe p e n onde r scheide n – 1.woorde n va n de I ndo -Eu rop e se bron (moe de r, z o on , z wage r, mug, koe, egel, be rk , t a r we, brood , n agel et c.). 2. E e n a a nt al wo orde n met de ge me e n sch app el ijke G e r m a a n se ba nde n ( hu is, geloof, g roe n , k n ie, sch ip et c.). 3.Uit ei ndel ijk puu r Ne de rla nd se woorde n ( bijgeloof, bolwe rk , kombu is, m a a r, m issch ie n et c.) De e cht e Ne de rla nd se woorde n? Ne e m bijv. “ be schu it ”. “ Ne de rla nd se r ” k a n het n iet. Ma a r nee: Lat ijn “ bis coct u m” (dubbel

17


geba k ke n of t we e m a al geba k ke n), O ud f r a n s “ b e scoit ”... Geen e n kele Ne de rla nde r, ge e n e n kele Belg z al je gelove n als je z ijn al le d a agse woorde n “vreemdelingen” z u lt no e me n: Bijbel, ap ot he ek , p ol it ie, bot e r, muu r, l it e r, BI ER , W I J N et c. Je wordt u itgela che n. D ie wo orde n z ijn n at uu rl ijk n iet me e r v re e md . O oit als ga st geï nt ro duce e rd i n het Ne de rla nd s z ijn z e a a nge pa st e n ge a dopt e e rd door het Ne de rla nd s. Z e ge d r age n z ich als al le ove r ige “eige n” woorde n. Die wo orde n k l i n ke n n iet a nde r s, n iet s i n hu n u it e rl ijk doet nu de n ke n a a n e e n bu it ela nd se af kom st: de Bijbelse f ig u re n , ap ot heke r szoont je, p ol it ie aut o, muu r sch i lde r i ng, bie r t je, w ijn kelde r... I n al le opz icht e n is het woord geho or z a a m a a n de” bi n ne nt a alse” regels. I n de st re nge t a al k u nd ige z i n moet e n we ba st a a rdwo orde n (d i ne re n , fabr iek , t r a k t e re n , z olde rk a me r, va k a nt ie oord ...) e n v re e mde wo orde n onde r scheide n (sh ag, d r ug...). De t we e de g roe p vor mt wel e e n e r n iet bijz onde r Ne de rla nd s u it z ie nd st el let je wo orde n wa a r va n i k zeg – i k ke n z e t o ch! Nog e e n g roe p “ hybr ide”woorde n – r a cE N, l i f t E N, lu nch E N, a cce pt e rE N. Ne de rla n se woorde n? Ja , m a a r va n v re e mde af kom st. Dat z ijn mor folog isch a a nge pa st e wo orde n (fonet isch nog n iet hele m a al ve r ne de rla n sd e n ge a cce pt e e rd – vo or al lu nche n e n r a ce n). I n het Ru ssisch heb je o ok gel ijk soor t ig onve rboge n “o or s pron kel ijk k l i n ke nde” vor me n va n к а ш не, пенсне, ра д ио e.a . Z oals de me e st e t ale n z it het Nederla nd s vol met de z.g. leenver t ali ngen, d ie me n n iet s a nde r s e r va a r t als “ ba sis -, eige n la nd se woorde n”. Ne e m: voetbal, vo or wo ord , i nvloe d , leve n sloop, wol ke n k r abb e r, et c. Woordg roe p e n: voor e n cont r a , a r mo e de is ge e n sch a nde, geld st i n k t n iet... E e n u itgebreid ve rh a al ove r le e nwo orde n v i ndt me n i n de me e st e we rke n va n N. va n de r Sijs. Er mo et gezegd worde n t e r e re va n de X V I e euwse gele e rde n , som m ige n va n w ie hu n st e m du r fde n t e ve rhef fe n t ege n het L at ijn (!!!). E e n va n de g root st e n va n z e wa s Si mon St ev i n , d ie n iet al le e n z ijn we rke n i n het Ne de rla nd s sch re ef, m a a r o ok z ijn a ca de m ische col lege s i n d ie t a al ve r z orgde. Het Ne de rla nd s (als met at a al, ba sist e r m i nolog ie) zoog t ege n d ie t ijd 18

al voldoe nde v re e mde t e r m i nolog ische woorde n op e n kon r u st ig e n kele de ce n n ia ve rde r doorga a n. I k w i l n iet d at me n bij het leze n va n dez e t ek st i nd r u k k r ijg t , d at het L at ijn e n het Engels de oor z a a k va n ve rloe de r i ng e n ve r wa a rloz i ng va n het Ne de rla nd s z ijn. De me e st e v re e mde woorde n z ijn nut t ig. Si nd s oud she r d r i nge n e r i n de be pa alde Ne de rla nd se sfe re n woorde n i n , voor al, wa a r de Ne de rla nd se t a al ge e n pa sse nd e n compa ct woord voor h a d: i n de oude t ijd Rom a a n se t ale n - k a non , k a ze r ne, net t o, pia no, siga a r, r av iol i, D u it s – r a n sel, houw it se r, bijd r age, t ijd sch r i f t , übe rh aupt , Slav ische – doe r a k , p e re st roi k a ... O nt z et t e nd ve el woorde n u it het Jidd isch e n Hebre euws , A r abisch ,Tu rk s, Ma r rok a a n s, Honga a r s , Zu id-Ne de rla nd s. I n de mode r ne t ijd – al le d a agse woorde n d ie met de al lo cht one n me ek wa me n , t e r me n u it de mode r ne t e ch nolog ie, kook k u n st , het comput e r wez e n. A ssi m i l it at ie va n de n ieuwe woorde n ve rloopt nooit v ia de al va n t evore n a a ngelegde g r af ische of fonet ische wege n. M.i. d a a r is e e n apa r t e ve rh a ndel i ng vo or nod ig. Som s worde n de me n se n d ie “le ne n” “moe de r t a al m a so ch ist e n” ge no e md . Wat z ijn de oor z a ke n – 1.e e n d a a r va n hebbe n we al ge noe md (e e n eige n wo ord ontbre ek t , d a a rom – comput e r, m af f ia , pi z z a ...), 2. nod ige va r iat ie (doelpu nt goal), 3. kor t e r va r ia nt (succe snu m me r - h it), 4.compa ct heid (n iet n a a r w i n st st revende i n stell i ng - nonprof it i n stell i ng), 5.va a k om m a a r t e lat e n z ie n d at me n d at ve r vloek t e Ne de rla nd s “a nde r s” spre ek t (i k z ie je, i k m a a k kof f ie, so wh at? sh it! bij de weg...). Het t ijd sch r i f t O n ze Ta al wa s opge r icht i n de ja re n 30 va n de vor ige e euw als e e n sch r i f tl ijke voor ve cht e r va n lout e r Ne de rla nd s e n t ege n al le v re e mde i nva sie s.I n e e n va n de nu m me r s d a a r va n sch re ef me n ooit: “ Door het voor t du re nde op e nt rek ke n va n la at je s met v re e mde woorde n roe st e n de la de n met go e de

Te re cht? Wij k u n ne n nu een heleboel re ce nt e voorbe elde n re ek s noe me n va n e e n i m me n se Engelse i nva sie i n het Ne de rla nd s. Z onde r d at t r ie st e n la ngd r a d ig ve rh a al t e voe re n , wat t e ve el t ijd e n pla at s i n be slag ne e mt , k u n ne n we conclude re n d at e e n Ne de rla nd se a d apt at ie va n de me e st e woorde n e e n e nor m proble e m is: g r af ische, fonet ische a a npa ssi nge n vor me n e e n ei ndeloze r ij va n va r ia nt e n , mogel ijk he de n , va r iat ie s. Tw ist e n , r u z ie s. I k gelo of d at e r e e n relat ie be st a at t u sse n (1) het proble e m va n de op e n p oor t vo or ei ndeloze Engelse i n f i lt r a nt e n e n (2) de re ce nt e gebeu r t e n isse n i n Ne de rla nd ,

d ie ve rbonde n z ijn met so ciale, p ol it ieke evolut ie s e n met het Wi lde r s -fe nome e n (als me n sel ijke re a ct ie op t a nde n loz e t ole r a nt ie). I k de n k d at het pro ce s va n de Engelse ch a ot ische p e net r at ie a a n ba nde n gelegd moet worde n. Niet door t e zeg ge n d at het sle cht is voor de m at e r ie va n de Ne de rla nd se t a al. Wel door regel m at ig t e ve rk la re n , t e ve rbie de n e n t e quot e re n. I n Fr a n k r ijk is het al gebeu rd . I n Belg iё m ag sle cht s 10% va n col lege s i n het Engels worde n gegeve n. O n ze zond agsk le re n t rek ke n w ij t o ch n iet a a n als w ij we rke n. O p on s we rk w i l le n w ij i n de geglobal ise e rde we rk k a me r door on ze col lega’s worde n ve r st a a n. Ru st ig e n ove r woge n bl ijve n. Het ext re me (i n t a al ook) mo et d a a r bl ijve n wa a r het hoor t. O ve rd ag z u l le n we on ze we rk k le d i ng a a nt rek ke n , ’s zond ags doe n we on z e be st e zond agsk le re n a a n.

19


i n he e m se sy non ie me n va st.” Het Ne de rla nd s ne e mt woorde n ove r, hebb e n we gez ie n , va n al le t ale n. H ie rbij st a at het Engels voorop. I n vele t ale n d r i ng t het Engels door. En het Ne de rla nd s b eho or t t ot t ale n d ie, i n het voet sp oor va n DE TOTA LE TOLER A N T I E al le n ieuwkome r s wel kom he et.


Verzuiling in Nederland (Anna Gladkova, MGU)

Ve r z u iling is e e n so ciolog isch beg r ip, wa a r me e ge doeld wordt op de ve r t icale st r uct uu r i n de sa me n lev i ng, geba se e rd op één of me e r leve n sb e schouwel ijke k a r a k t e r ist ieke n. D e t e r m he ef t doorga a n s e e n negat ieve bijk la n k e n wordt d a n gebr u i k t door d iege ne n d ie de orga n isat ie va n m a at sch ap p el ijke st r uct u re n op ba sis va n leve n sb e schouw i ng m i nde r we n sel ijk a cht e n. “ Ve r z u i l i ng” is e e n beg r ip d at onde r a nde re i n Ne de rla nd e n Belg ië gebr u i k t wordt , m a a r het model k a n ook worde n t o ege pa st op e e n la nd als Liba non , wa a r ve r sch i l le nde rol le n i n het st a at sbe st el z ijn t o eb e de eld a a n f u nct ion a r isse n va n ve r sch i l le nde bevol k i ngsg roe p e n. Het do el va n de ve r z u i l i ng is om e e n st e rk ve rde elde sa me n lev i ng, zoals d ie va n Ne de rla nd i n , r uw weg, het e e r st e de el va n de 20 e e euw, bije e n t e houde n. D it geb eu rde h ie r e ne r z ijd s door e e n z eke re vor m va n scheid i ng t u sse n de b evol k i ngsg ro e p e n , a nde r z ijd s door m iddel va n sa me nwe rk i ng va n de el it e s 20

a a n de t op. Het t ijdp e rk va n de ve r z u i l i ng i n Ne de rla nd wa s het t ijdp e rk va n 1917 t ot 1967. De ja a r t al le n va n het b eg i n e n het ei nde va n deze p e r iode z ijn gekoz e n op g rond va n het feit d at 1917 het ja a r wa s va n de Pa ci f icat ie, t o e n de i ng r ijp e nde g rondwet sw ijz ig i nge n i n z a ke het onde r w ijs e n het k ie sre cht we rde n a a nge nome n , en d at het ve rk iez i ngsja a r 1967 e e n ke e r pu nt i n de p ol it ieke ve rhoud i nge n i n lu idde. To ch hebbe n de z u i le n u it e r a a rd e e n la nge word i ngsge sch ie de n is, d ie z ich vele e euwe n voor 1917 u it st rek t. Wa a r bove nd ie n i n het bijzonde r op mo et worde n gewez e n , is d at het ve r m i nde re n va n de ve r z u i l heid ook e e n geleidel ijk pro ce s is e n d at de ont z u i l i ng du s n iet plot sel i ng i n 1967 e e n feit we rd . De scheid i ng t u sse n de bevol k i ngsg roe p e n we rd vor m gegeve n doord at ie de re z u i l z ijn eige n ke rke n , schole n , sp or t ve re n ig i nge n , p ol it ieke pa r t ije n , om roe p e n , k r a nt e n , st a nd sorga n isat ie s, va kbonde n , scout i ng g roe p e n , e n zel fs w i n kels e n be d r ijve n h a d . Voor het m idde n va n de 20 e e euw wa s deze sit u at ie zel fs z o f r appa nt , d at bijvoorbe eld be pa alde Ne de rla nd se w i n kelbe d r ijve n bij voorkeu r p e r sone elsle de n a a n st elde n d ie l id wa re n va n e e n be pa ald ke rkge noot sch ap. D it leidde t ot g rot e cu lt u rele ve r sch i l le n , n iet al le e n i n de st e de n , m a a r ook op dele n va n het plat t ela nd , met als re su lt a at d at hele bevol k i ngsg roe p e n n a a st el k a a r le efde n z onde r ve el cont a ct t e hebb e n.

ke rk wa re n a a nge slot e n), de v r ijz i n n ige vleugel va n de Ne de rla nd s He r vor mde Ke rk , de Ne de rla nd s He r vor mde n d ie al le e n m a a r for me el l id e n n iet ke rk s wa re n , de k lei ne g roe p v r ijz i n n ige e n on ke rk se k at hol ieke n , e n de me e st e le de n va n de ze e r k lei ne “a nde r sde n ke nde” ke rkge noot sch app e n. I n de 19e e euw de e d z ich do or de e m a ncipat ie va n de k at hol ieke n e n de ge refor me e rde n al e e n ont w i k kel i ng i n de r icht i ng va n ve r z u i l i ng vo or. E e n hoog t e pu nt we rd be rei k t bij de d iscu ssie s rond het alge me e n k ie sre cht e ne r z ijd s e n de z oge n a a mde schoolst r ijd a nde r z ijd s , wel ke hu n be slag k rege n i n de ja re n rond 1917. Beg i n 20 e e euw ve rl ie p ook de ont w i k kel i ng va n e e n mo de r ne gezond heid szorg en de so ciale won i ngbouw voor het ove rg rot e de el la ngs ve r z u i lde l ijne n. De e e r st e t eke ne n va n af brok kel i ng (ont z u i l i ng) z ijn a cht e r af al z ichtba a r gewe e st i n de ja re n 1950, m a a r met n a me va n af de t we e de hel f t va n de ja re n 1960 z et t e dez e door. A n no 20 0 6 is de ve r z u i l i ng zo goe d als ve rdwe ne n , ho ewel e e n a a nt al “re st a nt e n” va n de ve r z u i l i ng nog st e e d s be st a a n , bijvoorbe eld de ve r scheide n heid a a n publ ieke om ro e p e n , e n het be st a a n va n st re ng refor m at or ische dor p e n. Som m ige n me ne n d at b e pa alde Ne de rla nd se mosl i m s e r bew u st vo or k iez e n om z ich t e r ug t e t rek ke n i n e e n eige n z u i l. Door som m ige n wordt d it z el fs gez ie n als e e n st ap n a a r e m a ncipat ie, t e r w ijl a nde re n m i nde r hei l z ie n i n dez e weg.

21


Tegel ijke r t ijd we rde n door het syst eem va n ve r z u i l i ng e ne r z ijd s e n sa me nwe rk i ng a a n de t op a nde r z ijd s ve el m a at sch app el ijke s pa n n i nge n afgewe nt eld . I n pr i ncip e het is n iet alt ijd mogel ijk z u i le n st r i k t t e def i n ië re n. I n el k geval k u n ne n e e n prot e st a nt s ch r ist el ijke, e e n ro om s -k at hol ieke e n e e n so cial ist ische z u i l onde r scheide n worde n. O ok k a n me n de “l ibe r ale” of “alge me ne” z u i l wa a r ne me n , hoewel som m ige l ib e r ale n clai me n d at e r nooit e e n l ib e r ale z u i l is gewe e st; de l ibe r ale n wa re n n a mel ijk t ege n de ve r z u i l i ng. D e k at hol ieke z u i l be st ond u it de le de n va n de Room s -K at hol ieke Ke rk met u it z onde r i ng va n de v r ij k lei ne g ro e p e n k at hol ieke n , d ie hoewel for me el l id va n de ke rk , of ze e r v r ijz i n n ig of i n het gehe el n iet ke rk s wa re n. Deze k lei ne g ro e p b eho orde bij de alge me ne z u i l. De prot e st a nt s - ch r ist el ijke z u i l be st ond u it de le de n va n ve r sch i l le nde prot e st a nt se ke rke n: de G e refor me e rde Ke rke n , st re ng calv i n ist isch i n hu n opvat t i nge n , d ie z ich t ege n het ei nd va n de 19e e euw va n de volge n s he n t e v r ijz i n n ige Ne de rla nd s He r vor mde Ke rk afscheide n , e e n a a nt al k lei ne re ke rke n d ie z ich ook G e refor me e rd no e mde n (C h r ist el ijk-ge refor me e rd , O ud-ge refor me e rd , e n z .), nog st re nge r e n or t ho doxe r d a n de G e refor me e rde Ke rke n , de or t hodoxe vleugel va n de Ne de rla nd s He r vor mde Ke rk , volge n s e e n r uwe sch at t i ng be st a a nde u it ongeve e r e e n de rde va n de le de n va n de ke rk . De alge me ne z u i l be st ond u it de on ke rkel ijke n (z ij d ie n iet bij e n ige


Enkele aspecten over de Vlaamse identiteitsvorming (Olga Zabotina, MGU)

Ide nt it eit svor m i ng is e e n complex pro ce s e n b evat de vor m i ng va n cu lt u rele, so ciale, i nd iv iduele en col le ct ieve ide nt it eit. Het is n iet voor n iet s d at i k i n ve r ba nd met deze ve r sch ijn sele n ove r de V la m i nge n ga spreke n. Het is h ist or isch z o geg ro eid d at d it vol k he el la ng moe st wa cht e n t ot d at het mogel ijk we rd om ove r z ich z el f t e s preke n , om z ich als apa r t e et n ische ge me e n sch ap t e def i n ië re n , e n met a nde re woorde n om z ijn eige n ide nt it eit t e u it e n. Ma a r wat is d at eige n l ijk , ide nt it eit? De t e r m z el f ve r w ijst e e rde r n a a r psycholog ie e n wordt i n het alge me e n ve rk la a rd als d at wat eige n is a a n e e n p e r so on , eige n k a r a k t e r, het i nd iv iduele ke n me rk . Ide nt it eit k a n n iet met e e n pa a r wo orde n ve rk la a rd worde n wa nt het is e e n complexe psych ische re al it eit e n b evat ve r sch i l le nde soor t e n p e r soon l ijk b ew u st z ijn : i nd iv iduele e n col le ct ieve, et n ische e n n at ion ale, cu lt u rele e n so ciale ide nt it eit e n. Voor m ijn onde r we r p is vo or al het beg r ip va n col le ct ieve cu lt u rele ide nt it eit bela ng r ijk: d at is du s de e e n heid va n e e n g roe p p e r sone n d ie ge me e n sch ap p el ijke nor me n , wa a rde n , cu lt u rele e n h ist or ische a cht e rg rond e n dez el fde t a al dele n. Ho ewel ide nt it eit als psych ische re al it eit wordt om sch reve n is ide nt it eit svor m i ng een t o e sch r ijv i ng pro ce s. Dat bet eke nt d at col le ct ieve cu lt u rele ide nt it eit wordt gevor md do or het zel f t e def i n ië re n op g rond va n ge me e n sch app el ijk ve rle de n. Ide nt it eit svor m i ng is du s e e n pro ce s va n z el fcon st r uct ie wa a rbij e e n ge me e n sch ap 22

z ich bet rok ke n voelt i n e e n col le ct ief h ist or isch cont i nu ït eit sbe sef. Ide nt it eit svor m i ng is e e n n a r r at ief pro ce s e n gebeu r t i n de vor m va n c re ë re n van de teksten die na a r gemeenschappelijke cu lt u rele e n h ist or ische a cht e rg ronde n ve r w ijze n e n d ie d ie ne n voor de vor m i ng va n e e n be pa ald zel f be eld va n g roe psve rbonde n heid . Dit soor t t ek st e n ve r sch ijne n i n V la a nde re n pa s i n de 19de e euw. Dat wa s pre cie s de t ijd t oe n he el Eu ropa het ont st a a n va n n ieuwe n at ie s bele efde. De n ieuw ve r sche ne n n at ie s h a alde n hu n i n spi r at ie u it de rom a nt iek e n bek le mt oonde n het bela ng va n het eige n ve rle de n , de eige n t a al e n cu lt uu r. I n V la a nde re n v i ndt deze gez i nd heid va n Eu ropa ook e e n we e rk la n k . E e n g ro e p V la a m se i nt el le ct uele n bre ng t de V la a m se Beweg i ng t ot st a nd d ie st re efde n a a r het u it d r age n e n bevorde re n va n de V la a m se cu lt uu r. Dez e i nt el le ct uele n behoorde n t ot de l it e r ai re k r i nge n e n publ ice e rde n t al va n oude V la a m se t ek st e n , l ie de re n e n spre ek woorde n. E é n va n de me e st i nvloe d r ijke t ek st e n u it d ie p e r iode wa s de h ist or ische rom a n va n He nd r ick Con scie nce “ De L e euw va n V la a nde re n” wa a r i n h ij het ve rh a al va n de ove r w i n n i ng de r G u lde n Sp ore n i n 1302 be sch re ef. E e n e pisode va n de ge sch ie de n is wa a r i n het r idde rlege r va n de Fr a n se kon i ng door het V la a m se voet vol k we rd ve r slage n is d a n k z ij deze rom a n e e n cu lt u s geworde n. Concsie n se t oont i n z ijn rom a n hoe g root s het V la a m se vol k o oit is gewe e st e n hoe m a cht ig V la a nde re n t o e n wa s. De helde nd a de n va n 1302 we rde n ook door de d icht e r s va n de V la a m se Beweg i ng bezonge n. En op d ie m a n ie r d roeg de cu lt u s va n de G u lde n sp ore n slag bij t ot de geleidel ijke ve r zel fst a nd ig i ng va n e e n V la a m s bew u st z ijn. Na de t ijd va n He d r ick Concsie nce is deze cu lt u s e cht e r n iet ve rdwe ne n , m a a r k lon k we e r e n we e r i n ve r sch i l le nde i nt e r pret at ie s. De gebeu r t e n isse n va n 1302 we rde n z owel va n n at ion ale als va n so ciale e n z el fs va nu it n at ion al ist ische p e r sp e ct ieve n om sch reve n: als st r ijd t u sse n t we e vol ke n , als k la sse n st r ijd – t u sse n pat r icië r s e n st e del ijke a mba cht e n , e n als “ Ep os de r G root- G e r m a a n sche G e sch ie de n is”. In ve rgel ijk i ng met He d r ick Concsie nce d ie met z ijn rom a n e e n hoop op e e n eve n gla n sr ijke t oekom st


a a n de V la m i nge n probe e rde t e geve n , i nt e r pret e e rde n z ijn a a n h a nge r s de st r ijd va n 1302 hele m a al a nde r s, n a mel ijk als e e n V la a m s bre ek ijze r t ege n de ve r f r a n st e Belg ische st a at. Si nd s 1902 is e e n t r a d it ie va n ja a rl ijk se G u lde n sp ore n he rde n k i nge n i ngezet. De herden k i ngen g i ngen met g rote fe e st el ijk he de n ge pa a rd , e n i n de k r a nt e n op dez e d age n ve r sche ne n oproe p e n vo or de cu lt u rele zel fst a nd ig heid va n het V la a m se vol k . I n 1973 is de d ag va n de G u lde n sp ore n slag door de V la a m se G e me e n sch ap als of f iciële Fe e st d ag va n V la a nde re n u itge roe p e n. Z oals i n V la a m se schoolboeke n va n ge sch ie de n is st a at: “ D ez e slag de r G u lde n Sp ore n op 11 ju l i 1302 he ef t deze d ag t ot on ze V la a m s n at ion ale fe e st d ag ge m a a k t. Door deze ove r w i n n i ng we rd V la a nde re n bev r ijd .” D e G u lde n sp ore n slag is e e n goe de i l lu st r at ie va n e e n ooit t e r ug gevonde n e piso de u it de ge sch ie de n is d ie la ng z a me rh a nd e e n sy mbool va n de V la a m se g lor ie wordt e n d ie voor al le V la m i nge n een ge me e n sch app el ijke g ro e psve r b ond heid c re ë e r t. G e du re nde t we e la at st e e euwe n sp e elde deze my t he ove r de G u lde n sp ore n slag e e n he el b ela ng r ijke rol i n het V la a m se me d iu m als b ew ijs va n eige n g root ve rle de n e n va n eige n m a cht ig heid . En hoewel e r va nd a ag al n iet z ove el a a nd a cht a a n deze my t he wordt b e st e e d bl ijf t z ijn i nvloe d op de V la a m se ide nt it eit svor m i ng ont zet t e nd g ro ot. Beh alve l it e r ai re t ek st e n k u n ne n o ok ge sch ie de n isboeke n als e e n bron va n de ide nt it eit svor m i ng d ie ne n. Dat is n iet wonde rl ijk , wa nt , zoals i k al e e rde r heb gez egd , g roeit het ide nt it eit sgevoel u it het b e sef va n het bez it t e n va n ge me e n sch app el ijk ve rle de n , du s ge sch ie de n is moet h ie r i n e e n be sl isse nde rol sp ele n. I n d it opz icht z ijn voor al scho ol le e r b o eke n va n ge sch ie de n is b ela ng r ijk , wa nt d a a r va n k r ijge n k i nde re n e e n b e eld va n het eige n la nd , het eige n vol k e n gewe st , de cu lt uu r e n ve r we r ve n het ide nt it eit sgevoel. School le e rboeke n le re n du s de ba sispr i ncip e s e n ne me n e e n g ro ot a a nde el i n de vor m i ng e n b ew u st word i ng va n e e n me n s e n va n e e n bu rge r va n het la nd . Uit V la a m se school le e rboeke n va n ge sch ie de n is k u n ne n we du s e n kele b eg i n sele n h ale n wa a rop V la a m se ident iteit ber u st. De V la a m se gesch ieden is b eg i nt d a a r nog i n de t ijd va n Romei ne n. Er is nog ge e n spr a ke ove r V la a nde re n of Belg ië als z od a n ig, m a a r wel ove r “on ze gewe st e n”, wa a ronde r het t e r rei n va n het hu id ige V la a nde re n du s het noordel ijke

de el va n Belg ië wordt be doelt. D e ge sch reve n ge sch ie de n is beg i nt d a n met de kom st va n Romei ne n e n om pre cie s t e z ijn met de woorde n va n Ju l iu s Ca e sa r d ie i n z ijn boek “O ve r de G al l ische o orlog” de Belge n be sch r ijf t – de op d it gebie d t oe n wone nde st a m: “O nde r al le a nde re st a m me n z ijn de Belge n de d ap p e r st e n –zeg t Caesar, omd at zij het verst ver wijderd z ijn va n de be sch av i ng e n cu lt uu r de r Romei ne n , de kooplu i he n sle cht s z e e r zelde n bezoeke n e n e r om zeg ge n s ge e n a r t i kele n i nvoe re n d ie de ve r w ijv i ng i n de h a nd we rke n e n omd at ze de n a a st e bu re n z ijn va n de G e r m a ne n , d ie ove r de R ijn wone n e n met w ie ze voor t du re nd oorlog voe re n.” O p d ie m a n ie r wordt e e n i nd r u k a a n le e rl i nge n gegeve n d at z e m a cht ige vooroude r s hebbe n e n d at z e u it e e n he el ve r ve rle de n afst a m me n. Na het bew ijs va n de oude wor t els va n de Belge n ve r sch ijnt e r absoluut e e n a nde re k we st ie, d ie op het e e r st e gez icht n iet s t e m a ke n met de ge sch ie de n is sch ijnt t e hebbe n , m a a r bij de k i nde re n beke nd is e n ge e n n auwe re ve rk la r i ng nod ig he ef t. Dat is e e n t a al k we st ie. A l op de e e r st e bla d z ijde n va n de le e r boeke n wordt het beg r ip va n de t a alg re n s i ngevo e rd . Er wordt du s du idel ijk ge m a a k t d at het hu id ige proble e m va n de t a al k we st ie o ok he el d ie p i n de ge sch ie de n is wor t elt. Cit a at u it het le e rboek: “I n het noordel ijke st reke n wa s de i nvloe d va n de Romei ne n opp e r vla k k ige r e n konde n ze het gebr u i k va n hu n t a al n iet opleg ge n. D e ba sis

23


va n de t a alg re n s t u sse n V la a nde re n e n Wal lon ië we rd t oe n gelegd .” (A n no, O nt dek ge sch ie de n is). De la at st e z i n is vetge d r u k t. Het proble e m va n de t a al is n at uu rl ijk ook ide nt it eit sproble e m wa nt de t a al is é é n va n de bela ng r ijk st e m iddele n om i n for m at ie door t e geve n , e n e e n e sse nt iële voor wa a rde voor e e n vol k om z ich ide nt iek t e voele n is het gebr u i ke n va n dezel fde com mu n icat ie m iddele n , wa a r bij t a al e n cu lt uu r he el b et rok ke n z ijn , d a a rom bij de vor m i ng va n ide nt it eit is de f u nct ie va n de t a al he el b ela ng r ijk . A ls we ve rde r ga a n k ijke n komt dez e t a al k we st ie i n bijn a ie de r t ijdp e rk vo or. D e sche r p e t ege n st el l i nge n t u sse n V la a nde re n en Wal lon ië k wa me n eige n l ijk i n de ge sch ie de n is va n Belg ië rond de e euw w issel i ng t evoor sch ijn e n leidde t ot e e n op e n l ijk so cia al con f l ict d ie nog de hele 20 e e euw duu rde t ot d at de t a alg re n s def i n it ief we rd va stge st eld . Het st a at bu it e n k ijf d at het gebr u i k va n het b eg r ip va n de t a alg re n s i n de h ist or ische cont ext be pa alde a sso ciat ie s bij de le e rl i nge n moet oproe p e n d ie met de he de nd a agse z a ke n i n het la nd ve r b onde n z ijn. D u s het proble e m va n de t a alg re n s e n t a al k we st ie i n V la a nde re n c re ë e r t o ok e e n soor t g roe psve rbond heid onde r V la m i nge n e n he ef t e e n a a nde el i n het V la a m se ide nt it eit svor m i ngspro ce s. L at e n we nu t e r ug ke re n bij het beg r ip “ ide nt it eit ”. I k heb het al i n het beg i n u itgelegd , m a a r i k heb nog n iet gezegd d at ide nt it eit n iet als iet s va n zel fspreke nd s gez ie n mo et worde n. Het be sef va n de eige n ide nt it eit ont st a at eige n l ijk pa s i n con f ront at ie met a nde re ide nt it eit e n e n is no oit du s va n zel fspreke nd . We k u n ne n het vo or al z ie n als we de vor m i ng va n col le ct ieve et n ische ide nt it eit bek ijke n d ie i n con st a nt cont a ct met a nde re et n icit eit e n of vol ke n t re e dt. V la a nde re n k a n i n d it opz icht als e e n go e d vo or b e eld d ie ne n wa nt d ie wa s i n de lo op de r e euwe n onde r de d r u k va n a nde re sup e r m a cht , e n we rd du s va a k met a nde re vol ke n ge con f ront e e rd . I n de V la a m se ge sch ie de n isle e rboeke n v i nde n we va a k ve rgel ijk i nge n va n V la m i nge n met hu n bu re n d ie ooit é é n de el vor mde n. Z o wordt ge sch reve n ove r de Ne de rla nde n i n de t ijd va n K a rel V d ie 17 noordel ijke e n z u idel ijke Ne de rla nd se prov i ncie s i n de 16 de e euw he ef t sa me ngebr a cht: “ D e 17 prov i ncië n , som s ook de L age L a nde n ge no e md , wa re n nu ve re n igd . D ez e ve r z a melde gewe st e n be sloege n ongeve e r de op p e r vla k t e va n de hu id ige Be nelu x. Hu n ge me e n sch app el ijke b e n a m i ng is m isleide nd – d a a r voor wa re n 24

de ve r sch i l le n i n be st uu r e n t r a d it ie t e g root – e n sla at i n de e e r st e pla at s op de 17 fe od ale t it els va n K a rel V i n de Ne de rla nde n”. De st r ijd t ege n Spa nje i n d ie t ijd br a cht k at hol ieke n , de Zu idel ijke Ne de rla nde n , en prot e st a nt e n – de Noordel ijke Ne d e rl a n d e n , wel iswa a r d icht e r bij el k a a r, m a a r eve n lat e r, st a at het i n het le e rboek , “st a ke n de t ege n st el l i nge n t u sse n de opst a ndel i nge n we e r de kop op”. E e n pa a r e euwe n lat e r als de Noordel ijke e n Zu idel ijke Ne de rla nde n we e r worde n sa me ngevoegd i n 1815 l ig t het a cce nt i n le e rboeke n st e e d s op ve r sch i l le n: “ De la at st e 230 ja a r wa re n ze eve nwel ie de r hu n eige n weg gega a n e n eige n l ijk voelde n z ij nog m a a r wei n ig voor el k a a r. Het Noorde n wa s g rot e nde els prot e st a nt s, t e r w ijl het Zu ide n st ug k at hol iek wa s”. I n ve rgel ijk i ng met Noordel ijke Ne de rla nde n , d ie worde n g rot e nde els om sch reve n als ve r sch i l le nd i n t r a d it ie, wordt Spa nje als e e n gez wore n v ija nd afgebe eld: Spa a n se t i r a n n ie, Spa a n se Fu r ie, Spa a n se bezet t i ngsm a cht , onve rbiddel ijke Spa a n se he r t og – met z u l ke u it d r u k k i nge n wordt Spa nje om sch reve n. E e n be eld va n zo’n v ija nd is he el bela ng r ijk bij de vor m i ng va n de ide nt it eit , wa nt het helpt om e e n vol k t e ve re n ige n i n de st r ijd t ege n deze v ija nd . Z e hebbe n d a n e e n ge me e n sch app eloijke v ija nd . Niet al le e n Spa nje, m a a r o ok de a nde re be st uu rde r s worde n v ija nd ig afge sch i lde rd: Joz ef I I, de kei z e r va n O ost e n r ijk , wordt e e n ve rl icht de s p o ot ge noe md , wa nt h ij va a rd igde he el wat wet t e n u it zonde r reke n i ng t e houde n met pla at sel ijke t r a d it ie s. H ij sch af t e al le k loost e r s af d ie n iet op gebie d va n onde r w ijs e n z ieke nve r pleg i ng we rk z a a m wa re n , be p e rk t e be deva a r t e n e n be pa alde zel fs het a a nt al k a a r se n op het alt a a r. Door z u l ke be st uu rde r s k rege n de V la m i nge n het gevoel d at z e door v ija nde n we rde n ge rege e rd d ie vo or he n v re e md wa re n. Het re su lt a at va n de e euwe n la nge af h a n kel ijk heid va n a nde re m a cht shebbe r s k l i n k t i n het le e r boek als volg t: “ De bewone r s va n on ze gewe st e n koe st e rde n e e n d ie p wa nt rouwe n z owel t ege nove r de Ve re n igde P rov i ncië n als t ege nove r Fr a n k r ijk ”. Dit gevoel va n wa nt rouwe n t ege n de m a cht hebb e r s,

Beh alve dez e re al ia z ijn e r eige n st e re ot y p e n , a sso ciat ie s, b e elde n , ve ronde r st el l i nge n , e n u it d r u k k i nge n , d ie sp e ci f iek voor het V la a m se t a algebr u i k z ijn. Hoewel het me e st opval le nd ve r sch i l t u sse n het t a algebr u i k i n Ne de rla nd e n V la a nde re n de u it spr a a k is de t a al va n V la a nde re n ook cu lt u re el be pa ald wa a r i n de V la a m se me nt al it eit e n ide nt it eit z ich we e r spiegele n. A ldu s k u n ne n we z ie n d at de V la a m se ide nt it eit svor m i ng i n e n kele r icht i nge n loopt: door l it e r ai re t ek st e n , do or ge sch ie de n is, door be pa alde cu lt u rele fe nome ne n , e n n at uu rl ijk door de t a al. Er z ijn ve el me e r l it e r a i re we rke n beh alve d ie va n He nd r ick Concsie nce wa a r V la a m s bew u st z ijn z ich u it d r u k t. Sch r ijve r s als L ou is Pau l Boon , He r m a n Br u ssel m a n s , Wi l le m Elsschot , Hugo Clau s e n ve el a nde re hebbe n hu n bijd r age geleve rd voor de V la a m se bew u st word i ng. Uit de ge sch ie de n is va n V la a nde re n k u n ne n e r ook me e r voorbe elde n worde n gevonde n wa a r V la a m se ide nt it eit i n u it d r u k k i ng komt. I k heb h ie r e n kele voor b e elde n va n gegeve n. En n at uu rl ijk het gebr u i k va n t a al. Tot d at de V la m i nge n i n hu n t a algebr u i k wel va n de Ne de rla nd se A BN (A lge me e n Be sch a afd Ne de rla nd s) w i l le n ve r sch i l le n z al de t a al o ok e e n ide nt it eit svor me nde fa ct or z ijn wa nt ide nt it eit be r u st i n e e r st e i n st a nt ie op het ide e va n ve r sch i l le n met a nde re ide nt it eit e n e n het bez it t e n va n eige n u n icit eit.

25


sa me n met het v ija nd sbe eld vor me n zo e e n onde rde el va n de V la a m se ide nt it eit. Dat z ijn n iet al le e n m a a r Fr a n k r ijk , O ost e n r ijk , Ne de rla nde n e n Spa nje d ie als w ildv re emd worden om sch reven , ma a r ook Belg ië wordt als “n iet eige n” opgevat. I n ge sch ie de n is le e rboeke n he rh a alt e n kele ke re n het z el fde mot ief: 1) “ De hu id ige g re n s t u sse n Belg ië e n Ne de rla nd wa s t ot st a nd gekome n door de t oeval l ige af loop va n 80 ja a r k r ijgsve r r icht i nge n!” 2) “O n ze no orde rg re n s d ie i n 16 48 we rd be pa ald is no ch va n n at uu rl ijke a a rd , no ch het gevolg va n e e n t a alove rga ng of bevol k i ngsa a rd . Z e is i nt ege nde el k u n st m at ig e n ba se e r t z ich op d at oge nbl i k t oeval l ige m i l it ai re st a nd va n z a ke n”. O p d ie m a n ie r wordt e e n i nd r u k gegeve n d at de V la m i nge n i n e e n k u n st m at ig la nd wone n , met k u n st m at ige g re n z e n , wa a r ze z ich n iet t hu is vo ele n. Beh alve het ge me e n sch app el ijk ve rle de n z ijn ook cu lt u rele a cht e rg ronde n b e pale nd voor de vor m i ng va n de ide nt it eit. Voor de V la m i nge n z ijn d at op de e e r st e pla at s de V la a m se pr i m it ieve n – de sch i lde r school d ie ont st ond i n V la a nde re n i n de 15e e euw. De beke nd st e V la m i nge n d ie t ot deze school behoorde n z ijn de gebroe de r s va n Eyck (“ L a m G o d s”), Rog ie r va n de r Wijde n , Ha n s Me m l i nc e n Je roe n Bosch. Na a st de V la a m se pr i m it ieve n he ef t V la a nde re n nog é é n cu lt u re el fe nome e n , e n d at is de G oude n E euw. Z onde r Goude n E euw k a n z ich ge e n é é n vol k volwa a rd ig voele n. I n V la a nde re n is d at de 16 e e euw – de e euw t oe n A nt we r p e n de bela ng r ijk st e h ave n va n Eu ropa we rd . Ide nt it eit k a n z ich ook i n de t a al u it e n. Dat is m issch ie n de m i n st me rkba re u it i ng va n de ide nt it eit , m a a r d a n wel con st a nt a a nwez ig, wa nt de t a al wordt alt ijd e n ove r al gebr u i k t. Volge n s de hy p ot he se va n Sapi r-W hor f st a a n de t a al, de m a n ie r va n de n ke n , ke n n is - e n cu lt uu r ve r we r v i ng onde r el k a a r s i nvloe d . De t a al d ie i n V la a nde re n wordt ge sproke n ve r sch i lt du s i n d it opz icht va n d ie i n Ne de rla nd . Er z ijn bijvoorbe eld sp e ci f ieke woorde n d ie u it slu it e nd de Belg ische re al it eit we e r s piegele n e n k u n ne n du s n iet bij e e n a nde re omgev i ng pa sse n: bijvoorbe eld l ice nt ia at – a ca de m icu s d ie bevoegd heid he ef t om t ot do ct or t e promove re n , rege nt – le r a a r d ie onde r w ijsbevoegd heid he ef t vo or de lage re k la sse n va n het se cu nd ai r onde r w ijs, reke n hof – st a at scol lege b ela st met de cont role op het f i n a ncie el b ehe e r va n de r ijk sm iddele n , re mgeld – b eg r ip u it het Belg ische syst e e m va n gez ond heid szorg, b e d r ijfsvo orhef f i ng – b eg r ip u it het Belg ische bela st i ngsyst e e m ( het i n houde n va n lone n , sala r isse n).


“Textuele kenmerken van persoonlijke advertenties” (Kristina Kobyz, PGPU, Pskov) ge nor m al ise e rd t ek st e n , wa a r va n de opr icht i ng z ijn e r vele mogel ijk he de n vo or de bouw, voor n a mel ijk va n st r uct u rele a a rd ( bijvoor be eld: re cla me, n ieuws com me nt a a r, p opu la i r-wet e n sch app el ijke t ek st). St a nd a a rd isat ie e n Nor m al isat ie, k u n ne n du s worde n be schouwd als e e n con st r uct ieve pr i ncip e voor de opr icht i ng e n het beg r ip va n t ek st k la sse “a dve r t e nt ie”.

E e n va n de t y p olog ische ke n me rke n va n a dve r t e nt ie s als t ek st k la sse, e n voor al z ijn p e r so on l ijke t y p e, is e e n soor t i nt e r a ct ie va n st a nd a a rd e n expre ssie. D it a r t i kel onde r zoek t het fe nome e n va n spr a a k nor me n , eve n als de com mu n icat ief - pr ag m at ische e n pa r al i ng u ïst ische n ive au s va n expre ssie e n va n de st a nd a a rd i n p e r soon l ijke a dve r t e nt ie s. De k la sse va n de t ek st e n “a dve r t e nt ie” is al la ng b eke nd e n gez ie n , e n behoor t t ot de alge me ne so ciale ke n n is va n n at ive s p e a ke r s, is geba se e rd op de ge nor m al ise e rde spre ek a ct ie: “e e n b o o d sch ap a a n ie m a nd ove r iet s“, d at st e rk de com mu n icat ie bevorde r t , zoals de nu m me r s va n de com mu n ica nt e n om me e r of m i nde r du idel ijk be nch m a rk s i n het pro ce s va n product ie e n p e rce pt ie va n s pr a a k . Met b et rek k i ng t ot de “st a nd a a rd” t ek st ve rk la r i nge n z ijn al le d agel ijk se t ek st e n ove r het alge me e n onde r ve rde eld i n “st e rk ” of “ h a rd” ge nor m al ise e rde t y p e n va n t ek st e n (ze omvat t e n bijvoorbe eld , t ek st e n , zoals we e r svo or sp el l i ng, re ce pt e n , cont r a ct , b eg r afe n is a a n kond ig i ng), e n “los” 26

Sit u at ie s, wa a r t ek st a dve r t e nt ie s worde n gebr u i k t , z ijn relat ief zeld z a a m , e n comp osit or ische - spr a a k pat rone n help e n conc re et e n i n me e r bek nopt e vor m i n for m at ie ove r t e bre nge n “a a n ie m a nd over iet s.” For mu lai re z i n nen z ijn nod ig om a dve r t e nt ie s t e ont we r p e n , voor al omd at z e d ie ne n om de t ijd va n hu n sche p pi ng e n a ssi m i lat ie, alsme de t ek st uele r u i mt e t e ve r m i nde re n. Bove nd ie n sp ele n e e n rol ook e conom ische fa ct ore n: e e n kor t e a a n kond ig i ng is goe d kop e r d a n e e n la nge re. Aa n de a nde re k a nt , is het door psychologe n opge me rk t d at de ge si mu le e rde t ek st wordt 10 ke e r b et e r e r va re n d a n n iet-ge st a nd a a rd ise e rde. I k heb ve el p e r soon l ijke a dve r t e nt ie s onde r zo cht e n ce nt r a al bij het onde r z o ek wa s het conce pt va n “subt ek st ” of „ pt ot ot ek st “. Op ba sis va n de i nva r ia nt e comp osit or isch-pr ag m at ische model va n de k la sse t ek st “a d” - “ ie m a nd kond ig t iet s a a n ie m a nd , de voorge st elde EA Gont sja rova e n C. Ke ssle r, z ijn e r voor het t y p e p e r soon l ijke a dve r t e nt ie s volge nde st a nd a a rd subt ek st e n: “. feit el ijke subt ek st of subt ek st gebeu r t e n is; subt ek st “ be eld va n de aut eu r ”, subt ek st “ b e eld va n de ont va nge r “, net als de fa cu lt at ieve subt ek st „v isie op de t oekom st ”. O nde r feit el ijke subt ek st of subt ek st gebeu r t e n is ve r st a a n we m at e r iële i n houd va n de a a n kond ig i ng, of n ieuwe i n for m at ie d ie de aut eu r w i l ove rbre nge n n a a r e e n be pa alde be st e m m i ng of voor het publ iek . Feit el ijke subt ek st i mple me nt e e r t het ba sist he m a va n a dve r t e nt ie s e n is e e n d r age r va n cont e nt-feit el ijke i n for m at ie. St a nd a a rd comp osit or ische ele me nt e n va n feit el ijke subt ek st i n t ek st e n va n geboor t e va n het k i nd: e e n ve r slag va n het feit va n de geboor t e, geboor t e d at u m ,


n a a m va n baby of babys, geboor t e pla at s, exa ct e t ijd va n geboor t e, de pre se nt at ie va n het b e eld va n de pa sgebore ne. I n de ove rl ijde n sa dve r t e nt ie s woorde n de st a nd a a rd ele me nt e n va n de t ek st he rh a ald , m a a r onde r de vlag geval va n ove rl ijde n , du s het feit va n de dood , geb o or t e d at u m e n d at u m va n ove rle de n , n a a m va n de p e r soon. De t ek st e n va n het huwel ijk , gefel icit e e rd , d a n k z ij omvat t e n comp osit or ische ele me nt e n: het feit va n het eve ne me nt , d at u m , n a me n va n de de el ne me r s. Subt ek st “ be eld va n de aut eu r ” omvat de ve r z a mel i ng va n al le opge nome n i n de t ek st i n for m at ie ove r de aut eu r, z ijn ke n me rke n , alsme de p e r so on l ijke e n psycholog ische houd i ng va n de p e r soon l ijke a dve r t e nt ie s a a n de ge a dve r t e e rde eve ne me nt e n h a a r de el ne me r s. Subt ek st “ be eld va n de aut eu r ” is e e n se m a nt ische ke r n , e n de met ho de va n het zel f i n de t ek st e n va n p e r so on l ijke a dve r t e nt ie s met het a a nbod va n v r ie nd sch ap e n huwel ijk . Voor d it so or t PA s p e elt e e n bela ng r ijke rol ge nde r ge m a rke e rd heid , wa a ronde r ve r sch i l le nde m a n ie re n va n va n zel f pre se nt at ie va n de m a n nel ijke e n v rouwel ijke aut eu r s. Vrouwe n b e sch r ijve n me e r hu n u it e rl ijk (a a nt rek kel ijk / sy mpat h iek / mooi / he el mo oi / jong . Ma n ne n , d a a re nt ege n , z eg ge n d at hu n wa a rde is i n het m at e r ie el of profe ssionele t e r me n e n gebr u i ke n

: welge st elde / profe ssione el s ucce s hebbe n / va st st a a n i n de profe ssionele / be roe psonde r w ijs ove rbela st / i n go e de profe ssionele st a ndpu nt / t opa mbt e n a a r / r ijk / f i n a ncie el on af h a n kel ijk . O nd a n k s het feit d at z owel m a n ne n als v rouwe n als aut eu r s va n d it eige n a a rd ige vor m va n PA p osit ief eige nwa a rde, zel f ve r t rouwe n va n de m a n ne n is va a k hoge r d a n bij de v rouwe n. Subt ek st “ be eld va n de ont va nge r “ is ook e e n ve r pl icht onde rde el va n de t ek st uele st r uct uu r va n de p e r so on l ijke a dve r t e nt ie s. I n de a a n kond ig i nge n va n geboor t e n , va n h a r t e gefel icit e e rd , d a n kba a rheid , d it subt ek st geba se e rd op de d i re ct e n a a mgev i ng va n de ont va nge r, zoals i n ove rle de n a dve r t e nt ie s: Ma be d a n k t voor al le s ; O n z e bijzonde re d a n k ga at u it n a a r Ro el ie K roon e n de me dewe rke r s va n „de Hu l le n“ voor de goe de ve r zorg i ng. Of i n a dve r t e nt ie s va n h a r t e gefel icit e e rd : Lieve Sa sk ia va n h a r t e gefel icit e e rd ! I n PA met het vo or st el va n v r ie nd sch ap e n huwel ijk z ijn e r i n de t ek st bijzonde re “m a rke r s”, of “sig n ale n”, wa a r va n de se m a nt iek ve r m i nde r t het a a nt al va n p ot e nt iële ont va nge r s. Bijvoor be eld: Be nt U A k a de m i k u s, ... ; A ls je mooi, sla n k e n t ot 31ja a r b e nt ....

27


Subt ek st “ v isie op de t oekom st ” v i ndt z ijn re al isat ie i n be pa alde t y p e n va n t ek st e n PA. Subt ek st “ be eld va n t o ekom st ” i n het PA geboor t e voor sp elt de ve r wa cht i nge n va n de oude r s va n e e n pa sgeb ore n i n de t oekom st , i n de PA va n het huwel ijk - de hoop op e e n la ng e n gelu k k ig huwel ijk sleve n , i n het PA met het vo or st el va n v r ie nd sch ap e n huwel ijk s ubt ek st “ v isie op de t oekom st ” omvat het do el e n de a a rd va n de va stge st elde relat ie t u sse n e e n m a n e n e e n v rouw, i n ove rle de n a dve r t e nt ie s is deze opt ionele s ubt ek st i n ve r ba nd met hoop voor de vo or t z et t i ng va n het leve n i n e e n a nde re we reld . G e noe md com mu n icat iefpr ag m at ische s ubt ek st e k u n ne n worde n ge pre se nt e e rd i n de t ek st st r uct uu r va n de AO i n e e n ve r sch i l le nde m at e i n ve r sch i l le nde com mu n icat ieve e n b et eke n isvol le relat ie s, k u n ne n ze el k a a r a a nv u l le n of el k a a r k r u ise n. Bijvoorbe eld , k u n ne n we al le d r ie st a nd a a rd subt ek st a i n ove rle de n a dve r t e nt ie z ie n: O n z e l ieve e n zorgsa me moe de r, om a e n ove rg ro ot moe de r is ove rle de n. Z e h a d z on i n h a a r h a r t A alt je va n de n Ba nd-Ja n si ng h Si nd s 15 de ce mbe r 20 0 4 we duwe va n Si mon va n de n Ba nd 18 nove mb e r 1918 We dde

28

28 se pt e mbe r 2010 Wi n schot t e n Ma a st r icht: Sie neke e n Koos Vr iez e va n de n Ba nd He e m st e de: Olga e n Ma a r t e n Ha m m i ng – Vr ieze Lisa n ne Hele n a L euve n: Elske Vr iez e e n Helde r de Shut t e r He st e r Ha n n a h Cor re sp onde nt ie a d re s: St. L a mbe r t u sla a n , 42 6212 AV Ma a st r icht Er is gelege n heid t ot afscheid ne me n op 3 ok t obe r va n 17.0 0 t ot 18.0 0 uu r i n de rouwk a me r a a n het O ost e rei nde 11 t e Wi n schot t e n De afscheid sple cht ig heid z al worde n gehoude n op m a a nd ag 4 ok t obe r om 13.30 uu r i n c re m at or iu m O ost- G ron i nge n a a n de Aca ciala a n 61 t e Wi n schot t e n I nd ie n U sa me n met on s de la at st e e e r we n st t e bew ijze n , wordt U om 13.15 uu r ve r wa cht. Na de ple cht ig heid is e r gelege n heid t ot condole re n. Subt ek st gebeu r t e n is bevat i n d it voorbe eld , de sa me n st el l i ng-ve r bale ele me nt e n: het feit va n de dood (O n z e l ieve e n zorgsa me moe de r, om a e n ove rg root moe de r is ove rle de n) n a a m e n

z ijn e r volge nde lex icale e e n he de n: is gebore n , t e r we reld kome n; het feit va n het huwel ijk: w ij ga a n t rouwe n , huwel ijk , ja zeg ge n; het feit va n de dood: is va n on s he e ngega a n , he ef t de He re t hu is geh a ald , ove rle e d i n de le ef t ijd va n ... ja a r, he ef t de He re t ot sich ge nom me n , is i nge slap e n , hebbe n we afscheid mo et e n ne me nva n. Not it ie s 1. Br i n ke r, K. Li ng u ist ische Text a n alyse. Ei ne Ei n f ü h r u ng in G r u ndbeg r i f fe u nd Met hode n. Be rl ijn: Er ich Sch m idt Ve rlag, 1997. - 165 S. 2. P rovot orov V.I. Essays ove r het ge n re, de st ijl va n de t ek st. - M.: N V I t he sau r u s, 20 03. - S. 139. 3. Kost om a rov V.G. Ru ssische t a al i n de k r a nt e n. - Moskou: - Un iv. D r u k , 1971. - 276. 4. A r nold I V St i l ist iek . Mo de r n Engels. - M.: Fl i nt: Nau k a , 20 02 .- 383 c.

29


le ef t ijd va n de ove rle de ne, d at u m e n pla at s va n b eg r afe n is. Subt ek st “ be eld va n de aut eu r ” omvat p e r soon l ijke n a me n va n de aut eu r s , de a a nw ijz i ng va n hu n relat ie t ot de ove rle de ne (e chtge noot va n , m a , pa , k lei n e n a cht e rk lei n k i nde re n), lex icale it e m s u it e n va n gevoele n s va n de aut eu r (ve rd r iet ig, m a a r d a n kba r, be d roefd om h a a r he e nga a n , m a a r d a n kba a r voor wat z ij vo or on s he ef t bet eke nd , we z ijn d a n kba r vo or al le mooie e n f ijne he r i n ne r i nge n). Subt ek st “ b e eld va n de ont va nge r ” is i mpl iciet ve r vat i n de d at u m e n pla at s va n de b eg r afe n is e n de d a a ropvolge nde b eg r afe n is u r ne n. Er is som s ook i n for m at ie voor ont va nge r voorh a nde n: I n pla at s va n bloe me n z ag Bet h sy l ieve r e e n g i f t vo or de Z on ne nbloe m of het KW F El k va n de bove nge noe mde subt ek se PA is geï mple me nt e e rd met behu lp va n l i ng u ïst ische m iddele n. Bijvoorbe eld vo or de for mu le r i ng va n de t oe spr a a k b e r icht e n ove r het feit va n de geboor t e


Sparen in de Nederlandse en Oost-Europese сulturen (Valeria Reutava, Minsk) Be st e col lega’s, i k ga e e n voord r a cht houde n ove r de ve r sch i l le n i n de p e rce pt ie va n het b eg ip ‘s pa re n’ i n de Ne de rla nd se e n O ost-Eu rop e se cu lt u re n. O nde r de la at st e b eg r ijp i k vo or al de cu lt u re n va n Ru sla nd e n Wit-Ru sla nd d ie i n d at opz icht ve el op el k a a r l ijke n. I k ne e m ook a a n d at het i n O ek r aï ne het met spa re n ook m i n of me e r het zel fde is ge st eld . Kor t om , d at z ijn de cu lt u re n va n de d r ie O ost- Slav ische t ale n. Wa a rom s pa a r t me n? Spa re n he ef t u n ive r sele mot ieve n , e n de Br it se e conoom J.M. Key ne s onde r scheidt e r d r ie va n: zeke rheid ,doel e n ve r moge n. 1. Z eke rheid smot ief We w i l le n al le m a al de zeke rheid , d at we zo ve el mogel ijk de d i nge n k u n ne n bl ijve n do e n , d ie we gewe nd z ijn t e doe n. O ok i n on zeke re t ijde n , e n du s leg ge n we e e n bu f fe r a a n i n de m a a nde n , wa a r i n we wat geld ove rhoude n. Het z eke rheid smot ief z org t e r vo or d at we nog me e r spa re n d a n we al de de n. 2. Do el mot ief We leg ge n ook geld opz ij voor e e n be pa ald doel: e e n va k a nt ie, n ieuwe aut o, st ud ie vo or on sz el f of de k i nde re n. Nat uu rl ijk k a n me n h ie r voor ook le ne n. 3. Ve r moge n smot ief Spa re n va nu it het ve r moge n smot ief doe n we om ext r a ve r moge n e n i n kom st e n t e ve rga re n vo or de lat e re leve n sfa se n. De n k d a a r bij a a n het bouwe n va n uw p e n sio e n fond se n , of spa re n om voor de opleid i ng va n de k i nde re n t e bet ale n. O n z e v r a agst el l i ng is of e r ve r sch i l le n i n dez e mot ieve n t u sse n ve r sch i l le nde cu lt u re n z ijn e n , zoja , wel ke ve r sch i l le n val le n d a n op? A ls e e r st e m a n ie r om deze ve r sch i l le n t e a n alyse re n hebbe n we e e n k lei n sch al ig veldonde r z o ek ge d a a n. E e n g roe p Ne de rla nde r s e n Wit-Ru sse n we rde n gev r a agd om é é n b ela ng r ijk st e mot ief voor z ich zel f t e k iez e n e n de volge nde v r age n be a nt woorde n: Wel ke gevo ele n s wek t het woord ‘spa re n’? (st el l i nge n m a rke re n) Wa a r de n k je e e r st a a n? (e e n a sso ciat iel ijst opm a ke n) Ho e spa a r je? (sok /spa a r reke n i ng / beleg ge n /voordele n bij u it ve rkoop/...) Het onde r z oek he ef t het volge nde u itgewez e n:

Waarom spaat u? (Wit-Rusland) 20%

20%

Voor het zekerheidsgevoel Voor een bepaald doel 60%

30

Om vermogen op te bouwen


Waarom spaat u? (Nederalnd) 11% 25%

Voor het zekerheidsgevoel Voor een bepaald doel

64%

Om vermogen op te bouwen

O p dez e d iag r a m me n z iet u wel ke dom i ne re nde mot ieve n om t e spa re n w ij bij Ne de rla nde r s e n Wit-Ru sse n k u n ne n con st at e re n. H ie r valt het ve r sch i l met e e n op: Wit-Ru sse n spa re n me e r voor e e n be pa ald doel t e r w ijl voor Ne de rla nde r s het z eke rheid sgevoel het bela ng r ijk st e l ijk t. Dat he ef t ge de elt el ijk e r me e t e m a ke n d at de e conom ische sit u at ie i n Wit-Ru sla nd m i nde r g u n st ig is e n va a k is e r gewo on ge e n geld ove r om voor iet s a nde r s d a n e e n be pa alde a a n koop t e spa re n. Aa n de a nde re k a nt k a n het o ok e e n bew ijs z ijn va n het feit d at Wit-Ru ssische m i nde r voor u it pla n ne n. Ne de rla nde r s d a a re nt ege n w i l le n e r zeke r va n z ijn d at ze e e n app elt je voor de dor st hebb e n wa n ne e r het nod ig zou k u n ne n z ijn , voor al i n de t ijde n va n de e conom ische c r isis. Wel ke a sso ciat ie s wek t het wo ord ‘spa re n’ bij u?

Welke associaties wekt het woord ‘sparen’ bij u?

Nederland

Positief Negatief Wit-Rusland

0

20

40

60

80

100

31


D e opgegeve n a ssosiat ie s we rde n i n p osit ieve e n negat ieve ve rde eld (som s o ok neut r ale). D e g r af iek t oont e e n du idel ijk be eld . En kele voorbe elde n va n p osit ieve a sso ciat e s: z eke rheid , on af h a n kel ijk heid c re e re n , ext r a at je s k u n ne n ve roorlove n. D e me e st e onde r v r a agde Wit-Ru sse n hebbe n de volge nde negat ieve a sso ciat ie s ve r meld: b e scheide n sala r is, z ich iet s n iet k u n ne n ve roorlove n , ge e n mogel ijk heid om leu ke d i nge n t e do e n. Ma rke e r de st el l i nge n d ie u als ju ist e r va a r t:

Uit dez e t abel k u n ne n we opm a ke n d at de t we e de st el l i ng z owel voor Ne de rla nde r s als vo or Wit-Ru sse n va n bela ng is, m a a r voor Ne de rla nd is het t o ch de p opu la i r st e st el l i ng d ie me e r d a n 75% ju ist v i ndt. Voor Wit-Ru sla nd is de voorla a st e st el l i ng va n me e r b ela ng, hetge e n a a nt oont d at spa re n voor al sp ont a a n ve rloopt. Da a r st a at t ege nove r d at de me e rde rheid va n de onde r v r a agde Ne de rla nde r s st el l i ng nu m me r 5 gekoz e n he ef t: e e n bew ijs d at spa re n i ngeba k ke n z it i n het Ne de rla nd se k a r a k t e r. Ho e spa a r t u me e st al (me e rde re mogel ijk he de n)? Voordelen bij kortingen/uitverkoop Beleggen Wit-Rusland Spaarrekening

Nederland

In de sok/spaarvarken 0

20

40

60

80

100

O p de g r af iek z ie n we d at de spa a r reke n i ng i n N L de me e st e gebr u i k t e m a n ie r is om t e s pa re n , bijn a 10 0% va n de re sp one nt e n hebbe n e e n spa a r reke n i ng e n m a ke n e r 32

33


gebr u i k va n. I n Wit-Ru sla nd h a alt me n voorde el voor al bij u it ve rkoop (we e r: s pa re n is s p ont a a n , n iet ge pla nd). Spa a r reke n i ng e n spa a r va rke n score n bij Wit-Ru sse n het z el fde, t e r w ijl spa a r va rke n i n Ne de rla nd n iet z o gebr u i kel ijk is (spa re n voor k lei n k i nde re n). Wat z eg ge n de st at ist ieke n ove r spa re n i n Ne de rla nd e n Ru sla nd / Wit-Ru sla nd? I n de afgelop e n de r t ig ja a r z ijn st e e d s me e r Ne de rla nd se con su me nt e n p osit ief ga a n o ordele n ove r s pa re n. I n m iddels behoor t Ne de rla nd sa me n met De ne m a rke n e n Lu xe mbu rg t ot de EU-la nde n met de me e st p osit ieve houd i ng jege n s spa re n. O ve r de p e r io de va n b eg i n 20 02 t ot e n met mei 20 08 wa re n al le e n de De ne n p osit ieve r d a n de Ne de rla nd se con su me nt e n. I n Wit-Ru sla nd be st a a n e r ge e n gegeve n s ove r het e r va re n va n spa re n , wel ove r e e n u it e r m at e la ag n ive au va n het spa a rge m iddelde ( p e rce nt age va n spa a rgeld i n de u itgave n): 4, 2% i n 20 08, 4,1% i n 20 09 e n n a a r ve r wa cht i ng, 3,9% i n 2010. Het de p osit ogeld g roeit , m a a r moei z a a m (me n he ef t ge e n ve r t rouwe n i n het ba n k syst e e m ,


reke nt op de onde r st eu n i ng va n de st a at e n n iet op p e r soon l ijke i n spa n n i ng). I n Wit-Ru ssische ba n ke n bev i ndt z ich 12% va n het br ut o bi n ne n la nd s pro duct t e r w ijl het we reldge m iddelde bij 19,7% l ig t e n i n Japa n m a a r l iefst 26,5% be d r a ag t. Volge n s of f iciële st at ist ieke n is het spa a r p e rce nt age i n Ru sla nd ook la ag, geld wordt me e st al i n v re e mde valut a’s ge spa a rd (6,7%), n iet op spa a r reke n i nge n (2 ,1%) of i n a a ndele n (0,1%). 75% va n de b evol k i ng he ef t i n de loop va n de la at st e 15 ja a r hele m a al ge e n geld opz ijgelegd . I n de m a a nd voor afga a nde a a n het onde r zoek , he ef t m a a r 4 0% geld gele e nd of e rge n s voor ge spa a rd , de re st he ef t al z ijn i n kome n al u itgegeve n. D it b eve st ig t nog m a als e e n va n de bela ng r ijk st e ke n me rke n va n het spa re n i n O ost-Eu rop e se cu lt uu r: me n spa a r t ove r wege nd ‘i n de sok’e n ve r t rouw t de f i n a nciële i n st r u me nt e n n iet. Het b eho ef t ge e n bet oog d at e r i n Ne de rla nd ve el me e r i n st r u me nt e n e n m a n ie re n om t e s pa re n z ijn , d a n i n de la nde n va n het G OS, of d ie z ijn bet e r ont w i k keld e n op el k a a r afge st e md . Er z ijn m a a r l iefs 16 spa a r vor me n op de volge nde websit e va n de Con su me nt e nb ond ve r meld . Typisch Nederlands zijn koopzegels die door veel mensen worden gespaard. Men koopt de zegels bij het afrekenen in de supermarkt, plakt deze in een boekje en zodra het bokje vol is kan het bij de supermarkt worden ingeleverd. De supermarkt geeft daar dan een geldbedrag voor dat meestal een paar euro hoger ligt dan wat is betaald voor de zegels. Een ander voorbeeld is de spaarloonregeling die ingevoerd is om werknemers te stimuleren een deel van hun loon te sparen. Een gespaard bruto loon wordt in de regeling na vier jaar belastingvrij uitgekeerd. Door dit fiscale voordeel is de regeling erg aantrekkelijk. Daarnaast kan het gespaarde loon voortijdig worden vrijgegeven bij bijzondere gebeurtenissen, zoals bij het kopen van een huis, bij onbetaald verlof of bij het starten van een eigen bedrijf. E e n a nde r bew ijs va n het be st a a n va n e e n ont w i k kelde spa a rcu lt uu r is Nibud – Het Nat ion a al I n st it uut voor Budget voorl icht i ng. Hu n m issie is “ Me n se n help e n g r ip t e k r ijge n op hu n f i n a ncië n e n he n t e help e n be sl issi nge n t e ne me n d ie budget t a i re con se que nt ie s hebbe n”. Z e geve n o.a . i n for m at ie ove r f i n a nciële opvoe d i ng e n omga a n met geld , ve r melde n refe re nt ie cijfe r s ove r u itgave np ost e n i n ve rgel ijkba re hu ishoude n s, bie de n sof t wa re e n boeke n a a n. Som m ige ba n ke n , bv. R aboba n k , orga n ise re n ‘spa a r weke n’. De be doel i ng is d at de k i nde re n le re n spa re n e n met geld omga a n: ie de re e n t u sse n de 4 e n 12 ja a r met e e n s pa a r reke n i ng bij deze ba n k k r ijg t e e n ca de au als h ij/z ij 10 eu ro op z ijn / h a a r reke n i ng st or t. D ez e vo or be elde n t one n a a n d at spa re n als wet e n sch ap wordt gez ie n , iet s d at va n jongs af mo et worde n a a ngele e rd . Ne de rla nde r s z ijn e nt hou sia st ove r spa re n , het ide e wordt alge me e n ge a cce pt e e rd e n als goe d be schouwd , het ga at om ge det a i l le e rde t ips ove r n ieuwe mogel ijk he de n e n m a n ie re n. I n de O ost-Eu rop e se la nde n wordt spa re n e e rde r als iet s s p ont a a n s e r va re n. E e n ve r slag geve r va n Kom somolsk aja pr avd a d ie z ich op de cu r su s f i n a ncie el b ehe e r he ef t i nge sch reve n: « При знат ь ся че с т но, я вс егда д у ма ла , ч т о подобн ые к у р сы - уде л и л и домохоз яек , и л и очен ь с о с т оя т е л ьн ы х би зне сменов. Пе рвы м нечем з а н я т ь ся, а у в т оры х денег с т ол ько, ч т о он и и не зна ю т, к а к с н и м и сп ра ви т ь ся.» ” E e rl ijk gezegd heb i k alt ijd ge d a cht d at zo’n cu r su s of voor hu isv rouwe n is b e do eld , of vo or d i k ke z a ke n lu i. De e e r st e n hebbe n t o ch n iet s bet e r s t e doe n , e n de t we e de n hebb e n zo ve el geld d at ze e r hu n weg n iet me e r i n k u n ne n v i nde n.” E e n a nde r cit a at u it het zel fde a r t i kel: «О чен ь ча с т о л юд и д у ма ю т, ч т о фи на нс ово е п ла н и р ов а н ие обя з ат е л ьно дол ж но бы т ь свя з а но с к а кой- т о ж у т кой эконом ией, з ат я г и в а н ием пояс ов. М ног ие да же с о би ра ю т ся пе р ей т и ч у т ь л и не на х ле б и вод у, ч т обы на коп и т ь на к а к у ю т о вещ ь. Но и ногда до с т ат оч но п р о с т о г ра мо т но пе р е ра сп р еде л и т ь свои ра сход ы, вы ясн и т ь, ч т о д л я в а с пе рво с т епен но е, а ч т о може т и подож дат ь, - об ъясн яе т т р ене р.» “ Het komt va a k voor d at me n de f i n a nciële pla n n i ng met z wa re bez u i n ig i nge n e n het a a n h ale n va n de bu i k r ie m ve rbi ndt. Vele n z ijn be reid om va n brood e n wat e r t e leve n om vo or iet s t e spa re n. Ma a r som s is het ge noeg om je u itgave n t e he r z ie n e n de pr ior it eit e n t e st el le n.” Uit ei ndel ijk is het gebleke n d at de ve r slag ge efst e r op de cu r su s be st ve el n ieuws 34

35


he ef t gele e rd , met de a a nbevel i ng a a n de lez e r s e e n soor tgel ijke cu r su s t e volge n. M.a .w. prob e e r t ze de con su me nt e r va n t e ove r t u ige n d at het i nde rd a a d g u n st ig k a n z ijn om t e spa re n. Me n ve r t rouw t het ide e n iet , e r z ijn e r ge e n a a nge n a me e r va r i nge n a a n gekop p eld (spa re n doe je u it nood). D it vo or be eld w ijst n a a r e e n nog n iet goe d ont w i k kelde spa a rcu lt uu r i n WitRu sla nd . De me e rde rheid st a at e r n auwel ijk s bij st i l wa n ne e r e n hoe ze moet e n s pa re n. Me n se n d ie z u i n ig doe n worde n als ‘on a a nge n a me k lei nge e st ige t y p e s’ be sch reve n. I n d it ve r ba nd k a n e e n a r t i kel op de websit e va n Ru ssische Cosmop ol it a n worde n ge no e md , wa a rop we de volge nde u it spr a ke n v i nde n: «У б ол ьш и нс т в а л юдей с т ра с т ь к эконом и и но си т х ара к т е р п ри вы ч к и – ра вно си л ьно с т ра с т и г ры з т ь ног т и, ковы ря т ь в но су и л и к усат ь г у бы. Э т и л юд и п р ед поч и т а ю т пок у пат ь п р од у к т ы т ол ько на ры н ке, п р ед в ари т е л ьно с ра вн и в цен ы и вы бра в ме с т о, где, на п ри ме р, х ле б с т ои т на 15 копе ек дешев ле. В це л я х эконом и и он и не г н у ша ю т ся п р ой т и 2-3 о с т а новк и пеш ком, ра с су ж да я, ч т о «15 ру блей т оже ден ьг и!». Ча с т о т а к а я п ри вы ч к а – на с лед ие «с ове т ског о п р ош лог о». “ D e me e st e me n se n spa re n u it e e n gewoont e, z oals n agels bijt e n , met de v i nge r s i n hu n neu s z it t e n of op hu n l ipp e n bijt e n. Zu l ke me n se n kop e n al le s l ieve r op de m a rk t , wa a r bij ze de pr ijze n ve rgel ijke n e n de ve rkop e r k ieze n bij w ie ze bijvo or b e eld bro o d 15 kop eke goe d kop e r k u n ne n k r ijge n. O m t e spa re n ga a n z e z ove r d at z e 2-3 h alt e s lop e n va nu it de ove r weg i ng d at “15 roebel ook geld is”! Va a k is z o’n gewo ont e e e n ove r bl ijfsel va n het Sov jet ve rle de n”. D e Ne de rla nde r is va n oud she r z u i n ig gewe e st. ‘Va n oud she r spa a rlu st ig’... d ie lof k r ijge n de Ne de rla nd se prot e st a nt e n nog al e e n s t oegez wa aid . De bew ijze n e r va n z ijn leg io, i k no e m nu e e n voorbe eld: het boek L eve n op st r a nd door I le e n Mont ijn. D it b o ek ga at ove r het hu isel ijk leve n va n de so ciale bove n la ag i n Ne de rla nd i n de e e r st e hel f t va n de t w i nt igst e e euw. I n het t we e de hoofd st u k va n L eve n op st a nd lez e n we: “Ie de re degel ijke hu isv rouw h ield e e n hu ishoudboek bij. Er wa s e e n r u i me sor t e r i ng va n z u l ke b o eke n t e koop; het wa re n n iet zom a a r k a sboeke n , m a a r boeke n met voorge d r u k t e, u itgebreide t abel le n voor al le wekel ijk se u itgave n , va n we rk lone n e n re pa r at ie s t ot fo oie n , blo e me n , de t elefoon e n de wa s. E e n t y p e re nd voor be eld is het Nieuw pr a ct isch hu ishoudb o ek u it 1925, sa me nge st eld door mev rouw A. t e Li nt u m-va n de r L ooy va n de r L e euw, e n a a nbevole n door de Ne de rla nd sche Ve re e n ig i ng va n Hu isv rouwe n , afdel i ng ‘s - G r ave n h age.” D it vo or be eld la at z ie n hoe bela ng r ijk z u i n ig heid voor ‘e e n degel ijke hu isv rouw’ wa s. Het d ie nt nog opge me rk t t e worde n d at het boek va n I le e n Mont ijn a a n de so ciale b ove n la ag gew ijd is, du s de r ijke n spa re n ook , e n nog ef f icië nt e r d a n de a r me n. I n het Ru sla nd va n voor de revolut ie wa s spa re n e cht e r a a n de a r me n t oegewez e n. De so ciale b ove n la ag g i ng spa re n al le e n als ze a nde r s n iet konde n rond kome n , me n sch a a mde z ich e r vo or. A ls voorbe eld h ie r va n k a n De Ma nt el va n Gogol d ie ne n wa a r de a r me a mbt e n a a r Ba sjm at sjk i n op al le s moet bek n ibbele n om e e n n ieuwe m a nt el t e k u n ne n kop e n. Ne de rla nd se z u i n ig heid h a ng t n auw sa me n met de calv i n ist ische nor me n e n wa a rde n. ‘Me n le ef t om t e we rke n’ e n probe e r t e rbij ‘me e r t e hebbe n e n m i nde r u it t e geve n’. Tegel ijke r t ijd is ie de re e n gel ijk i n de oge n va n God , du s me n mo et z ijn ge s pa a rde ve r moge n n iet i n het op e nba a r t one n , d at zou als opsche pp e r ij worde n geï nt e r pret e e rd . De prot e st a nt se wa a rde n va n z u i n ig heid , ge m at igd heid e n pla n n i ng st a a n h a a k s op de nor me n va n de Ru ssische cu lt uu r, wa a r bij me n z ijn so ciale st at u s du idel ijk w i l t one n , e n va a k probe e r t me n z ijn so ciale st at u s i n de oge n va n a nde re me n se n hoge r t e doe n l ijke n door zoge n a a mde me rk k le d ij t e kop e n , ve el sie r a de n t e d r age n , e n z . E e n va n de va a k st voorkome nde n at ion ale st e re ot y p e s va n We st-Eu rop e a ne n ove r de Ru sse n is d at ze n iet k u n ne n spa re n e n r at ione el u itgeve n. De prot e st a nt se m at ig heid e n z u i n ig heid d a a re nt ege n z ijn voor Ru sse n pu re g ie r ig heid e n k lei nge e st ig heid e n het pla n ne n va n je leve n l ijk t sa ai e n i nef f icië nt. Het is v r ij gebr u i kel ijk i n de O ost-Eu rop e se cu lt uu r om voor e e n v rouwel ijke col lega i n de bu s t e bet ale n of t e weige re n om geld t e r ug t e k r ijge n voor e e n boek d at je voor e e n v r ie nd op z ijn ve r z o ek hebt geko cht , m a a r het l ijk t ve r spi l l i ng va n geld voor de Ne de rla nde r s e n de me e st e prot e st a nt se Eu rop e a ne n. Va nu it het prot e st a nt se oog pu nt geve n Ru sse n (O ost-Eu rop e a ne n) ve el t e va a k ca de au s e n d ie z ijn va a k ook ve el t e duu r. Bij on s is het n iet gebr u i kel ijk om de pr ijs va n het ca de au t e be spreke n , m a a r i n We st-Eu ropa is het pr i ncip e va n z u i n ig heid z o u itge sproke n d at de p e r soon d ie het ca de au ge ef t g r a ag z ou ve r t el le n hoe goe d ko op h ij het ca de au he ef t z ie n t e kop e n wa a r bij de p e r soon voor w ie het ca de au is be st e md , eve n bl ij om d it feit zou z ijn. A ls u uw buu r v rouw om h a a r n ieuwe ju rk compl i me nt e e r t ,


k r ijg t u t e hore n d at h ij e e n koopje wa s d ie z e op u it ve rkoop he ef t a a nge sch af t. O ostEu rop e a ne n ve r t el le n i n de regel n iet z o g r a ag d at z e iet s goe d koops hebbe n k u n ne n kop e n. G eld bij b eke nde n le ne n (zout bij e e n buu r v rouw, siga ret t e n bij voor bijga nge r s) pa st n iet z o go e d i n de prot e st a nt se cu lt uu r, wa a r i n het e e n t eke n va n sle cht e pla n n i ng e n gebrek a a n z u i n ig heid is e n , bij gevolg, va n onbet rouwba a rheid . I n O ost-Eu ropa z ijn dez e ge d r agsvor me n vol kome n a cce pt abel e n worde n gez ie n als we de r z ijd se go e de d ie n st e n. D ez e ve r sch i l le n k u n ne n goe d worde n ve rk la a rd a a n de h a nd va n het L ew is mo del: R ich a rd D. L ew is ( Br it se prom i ne nt e t a al k u nd ige, houdt z ich o.a . bez ig met

i nt e rcu lt u r al it eit i n de z a ke nwe reld) onde r scheidt d r ie cu lt uu rcat egor ië n: Li ne a i ra ct ief, mu lt i-a ct ief e n re a ct ief. Li ne ai r-a ct ieve cu lt u re n z ijn i n me e rde rheid t a a kge or ië nt e e rd . Zij he cht e n g rot e wa a rde a a n t e ch n ische comp et e nt ie s, v i nde n feit e n e n log ica b ela ng r ijke r d a n e mot ie s, ze z ijn z a kel ijk e n conce nt re re n z ich op pre st at ie s e n snel re su lt a at. Me e st e We st-Eu rop e se cu lt u re n z ijn l i ne ai r-a ct ief, e n Ne de rla nd is ge e n u it z onde r i ng. Ru sla nd (e n ook Wit-Ru sla nd) st a at d icht e r bij mu lt i-a ct ieve cu lt u re n d ie i n me e rde rheid ext r ave r t , welbe spr a a k t z ijn. Me n se n d ie t ot e e n mu lt i-a ct ieve cu lt uu r b ehore n , st eke n ve el e ne rg ie i n het ont w i k kele n va n e e n e mot ionele ba nd , z ijn u it st eke nde net we rke r s e n be st e de n m i n st e n s zove el a a nd a cht a a n de me n sel ijke fa ct or va n het t e a m als a a n de t a a k . Re a ct ieve cu lt u re n z ijn ook me n sge or ië nt e e rd , m a a r z ijn beke nd om ke n n is, ge du ld e n subt iele cont rolet e ch n ieke n. Z e z ijn be scheide n e n hof fel ijk e n c re ë re n e e n h a r mon ieu z e at mosfe e r. Ve el a z iat ische cu lt u re n hore n bij dez e g roe p. Het L ew is -model la at z ie n wel ke wa a rde n ve r t ege nwoord ige r s va n ve r sch i l le nde cu lt u re n hebb e n. A ls i nd iv idu z u lt u wa a r sch ijn l ijk ele me nt e n u it al le d r ie cat egor ie ë n he rke n ne n , m a a r va a k is 1 e r va n dom i n a nt i n uw de n ke n e n h a ndele n. A ls la at st e bew ijs va n de zo ove rdu idel ijk ve r sch i l le nde be n a de r i nge n t ot spa re n d ie ne n s pre ek woorde n d ie, zoals beke nd , het n at ion ale k a r a k t e r we e r spiegele n. Er b e st a at e e n heleboel Ru ssische spre ek woorde n e n u it d r u k k i nge n d ie met geld , r ijkdom 36

Wat mo et e n we met d ie ve r sch i l le n? Acce pt e re n e n e r reke n i ng me e houde n ( het n iet k wal ijk ne me n als e r m a a r é é n koek je bij de kof f ie wordt a a ngebode n) e n va n el k a a r le re n. A a n de a nde re h a nd , wordt va n e e n Ru s n iet ve r wa cht d at h ij z ich als e e n Ne de rla nde r ga at ge d r age n , of a nde r som. Me n moet wel z ich z el f bl ijve n. Be d a n k t vo or uw a a nd a cht. Bron ne n: w w w.le e r w i k i.n l w w w.cbs.n l w w w.s pa a rba a k .n l w w w.geld mu seu m.n l w w w.t eleg r a af.n l

37


e n s pa re n t e m a ke n hebbe n. De hoofdge d a cht e komt e rop ne e r d at het on mogel ijk is r ijk e n t egel ijke r t ijd e e rl ijk t e z ijn. Spa re n doe je u it nood , e n het is ge e n weg n a a r r ijkdom. Б ог ат ом у не сп и т ся: б ог ат ы й вора б ои т ся. Б ог ат ом у с ла д ко е с т ся, да п лохо сп и т ся. Без денег с он к р еп че. Б ог ат ом у че р т и ден ьг и к у ю т. (а не он са м!) Б ог ат с т во г и не т, а н и ще т а ж и ве т. Б ог ат ы й и не т у ж и т, да ск у ча е т. (ем у не на до раб о т ат ь, ч т о бы о с т а в ат ь ся б ог ат ы м) Ден ьг и коп и л, да не лег ког о и к у п и л. Ден ьг и, что к а мен ья: т я же ло на душу лож ат ся. Л и ш н ие ден ьг и лишняя з аб о т а . Мен ьше денег мен ьше х лопо т. Че р е з золо т о с ле зы л ью т ся. О н т епе рь ла п у с о с е т (т. е. ж и ве т ж и р ом). Б е ла я ден ьг а п р о че рн ы й ден ь. За л и л з а ш к у рк у са ла (з а па с ся). Б л юд и х ле б п р о ед у, а копей к у п р о б ед у. Het b e eld d at de Ne de rla nd se spre ek woorde n oproe p e n , is he el wat a nde r s: do or z u i n ig t e do e n e n goe d t e pla n ne n , word je r ijk . Zu i n ig heid met vl ijt bouw t hu i z e n als k a st ele n. E e n z u i n ige v rouw is het mooist e st u k hu isr a a d . He de n r ijk , morge n sl ijk . K lei n gew i n bre ng t r ijkdom i n. R ijkdom e n dubbelt je ke n ne n el k a a r. Ve el g r a a nt je s m a ke n e e n brood . Wie z e s g u lde n p e r we ek ve rd ie nt , moet z u i n ig hu ishoude n. E e n spa a r z a me h a nd koopt a nde rlu i’s la nd . A ls me n a a n het z a a d spa a r t , ve rl ie st me n a a n de oogst. E e n z u i n ige v rouw is de be st e spa a r p ot.


De symboliek van HUIS in Nederlandse en Engelse idiomen (Olga Gotman, Pskov, PGPU)

D e mo de r ne l i ng u ïst iek be st ude e r t id iome n als m iddel om st e re ot y p e n , cu lt u rele st a ndpu nt e n e n beg r ipp e n t u sse n ge ne r at ie s t e ove rleve re n. De t a al sche pt , ont w i k kelt , behoudt e n ove rbre ng t cu lt uu r. G e me e n sch ap p el ijke e r va r i ng va n de n at ie is ge conce nt re e rd i n de t a al. Me n se n k r ijge n de g root st e de el va n de i n for m at ie ove r de we reld door de t a al. D u s, de t a al is n iet al le e n e e n product e n e e n b ela ng r ijk de el va n e e n cu lt uu r, m a a r o ok de vo or wa a rde va n h a a r be st a a n. Fr a se olog ie is e e n on sch atba re bron va n ken n is over de cu lt uu r en de ment aliteit va n de n at ie. Id iome n we e r spiegele n t r a d it ie s, gewo ont e n e n wa a rde n va n de n at ie e n geve n r ijk m at e r ia al voor de t a al k u nd ige e n cu lt u rele a n alyse. We k u n ne n de cu lt u rele r u i m i n d i me n sie s va n cog n it ie s, met afore n , st a nd a a rd s e n sy mbole n be sch r ijve n. Het sy mb ol isch n ive au va n de l i ng u ïst ische cu lt uu r b e st a at u it ba sissy mbole n , d ie m at e r iële obje ct e n e n t a stba re ke n me rke n z ijn. Dez e obje ct e n e n ke n me rke n z ijn met afor isch he rd a cht. E e n sy mb ool is e e n t eke n wa a rbij ge e n n at uu rl ijke relat ie be st a at t u sse n de re pre se nt at ie va n het t eke n e n de b et eke n is d ie e r me e wordt u itge d r u k t. Het wo ord “sy mbool” komt va n het 38

G r iek se ‘sy mbolon’, d at t eke n , ke nt eke n of he rke n n i ngst eke n bet eke nt. Rel ig ie, k u n st , f i losof ie e n cu lt uu r z ijn i n het gehe el sy mbool r ijke sfe re n. Ma a r de me e st complexe e n me e st gebr u i k t e sy mbole n worde n i n t a al gevonde n. O nde r zoeke r s be schouwe n de bela ng r ijk st e eige n sch app e n va n e e n sy mbool: sy mbole n hebbe n ve el bet eke n isse n ( p olyse m ie), de ve r bi nd i ng t u sse n de vor m e n de bet eke n is va n e e n sy mbool is conve nt ione el m a a r ve r st a a nba a r, sy mbole n k u n ne n de hele t ek st voor st el le n. Het l i ng u ïst ieke we reldbe eld be st a at u it conce pt e n d ie ve r sch i l le nde cu lt u rele gew icht hebbe n. Het H U IS als e e n vei l ige bevol k t e r u i mt e e n als het ce nt r u m va n het he elal ve rhoudt z ich t ot de ce nt r ale, voor n a a m st e beg r ipp e n va n de me n sheid . Het H U IS is e e n a rchet y pisch be eld d at si nd s me n se n heuge n is f u nct ione e r t. Het wordt door de me n s zel f ge m a a k t , du s het is voor de me n s a a nge pa st. Het hu is be sche r md de me n s, ge ef t e e n gevoel va n zeke rheid e n vei l ig heid . De ge orga n ise e rde st r uct uu r va n het hu is is t ege nge st eld met de ch a os bu it e n. Het hu is is ve rgel ijkba a r met e e n moe de r d ie h a a r k i nd voe dt e n be sche r mt. Hoe is het conce pt H U IS ge re pre se nt e e rd i n het Ne de rla nd se l i ng u ïst ieke we reldbe eld? We hebbe n 152 Ne de rla nd se id iome n gevonde n e n onde r z o cht: 93 id iome n met het woord H U IS, 28 met het woord DEU R , 19 - DA K , 8 - DR EM PEL , 4 - H A A R D. De ke r n va n het conce pt is het wo ord H U IS. Dat woord he ef t n iet al le e n e e n bre e d combi n at ieve r moge n (e e n hu is va n ve r t rouwe n – e e n bet rouwba re i n st a nt ie, het Hu is de s He re n – e e n ke rk , on s a a rd se hu is – e e n me n sel ijk l ich a a m; e e n hei l ig hu isje is e e n k ap el let je va n oor sprong, m a a r ove rd r a cht el ijk bet eke nt d at e e n onde r we r p wa a rop ge e n k r it iek wordt ge du ld), m a a r ook ne e mt e e n a ct ief de el a a n het sche psel va n id iome n , de ontle d i ng wa a r va n de sleut el f u nct ie s va n H U IS i n Ne de rla nd se cu lt uu r e n t a al la at u it t e zonde re n. I n de e e r st e pla at s is het hu is e e n sy mbool va n de fa m i l ie: het hu is u itga a n – d at bet eke nt het oude rl ijk

39


hu is t e ve rlat e n om zel fst a nd ig t e ga a n wone n; va n goe de hu i ze kome n – u it e e n go e de of welge st elde fa m i l ie kome n. De b ela ng r ijk st e i n het hu is z ijn k i nde re n ( E e n hu is z onde r k i nde re n is als e e n ke rk z onde r orgel) e n e e n spa a r z a me v rouw ( E e n z u i n ige v rouw is het mooist e st u k hu isr a a d ; Zij m a a k t va n h a a r hu is e e n afgo d). E e n hu is is e e n pla at s wa a r ie m a nd z ich gez el l ig e n vei l ig voelt (A l is het hu is nog z o k lei n , als de avond valt , w i l me n geb orge n z ijn). Het hu is sy mbol ise e r t iet s vei l igs, b e schut s: Ve r va n hu is, d icht bij z ijn sch a de. Het hu is k a n ook e e n do el b et eke ne n: H ij r a a k t hoe la nge r hoe ve rde r va n hu is; Da n z ijn we nog ve rde r va n hu is – d a n we nog ve rde r ve r w ijde rd va n wat we w i l le n be rei ke n; Met g rot e st ap p e n , snel hu is. Hu ishoud i ng k a n e rg moei z a a m z ijn , ve el Ne de rla nd se spre ek woorde n e n gez egde n w ijze n d a a rop ( hu i ze n z ijn k r u i z e n; k lei n hu iske n , k lei ne zorg). D u s, als ie m a nd onbet rouwba a r is e n je n iet met he m i n a a n r a k i ng kome n w i lt , k a n je ove r zo’n p e r soon zeg ge n: Er is ge e n hu is met he m t e houde n. Bove nd ie n , als ie m a nd he el bl ij is, k a n je zeg ge n: h ij is ove r de hu i ze n – du s, ove r de hu i ze n b et eke nt ove r de al le d a agse zorge n.

Voor e e n Ne de rla nde r e e n hu is t e hebbe n bet eke nt be m iddeld t e z ijn , bij voorbe eld: Met ve el houdt me n hu is, met wei n ig komt me n t oe ( het spre ek woord i mpl ice e r t d at w ie ve el he ef t , ve el ve r br u i k t , e n w ie wei n ig he ef t , komt e r o ok me e t oe). O m wa a rde n va n r u st ig, ge orde nd bu rge rl ijk be st a a n t e ke n schet se n zeg ge n ze: Hu isje, boompje, be e st je. O ve r iet s sol ie de, degel ijk s z eg t m a n: d at st a at (z o va st) als e e n hu is, ove r e e n bet rouwba a r p e r soon – me n zou hu i ze n op he m bouwe n. D u s e e n hu is vo or e e n Ne de rla nde r is e e n sy mb o ol va n bet rouwba a rheid e n sol id it eit. Dat is i nt e re ssa nt om onde r ‘t oog t e bre nge n d at v ijf Ne de rla nd se id iome n met het woord H U IS met z ijn opbouw z ijn ve rbonde n , d r ie met z ijn ve rkoop. Met b ehu lp va n dez e id iome n leve r t de Ne de rla nd se cu lt uu r al le d a agse w ijshe de n ove r. Bij voor b e eld , Wie e e n n ieuw hu is w i l b ouwe n , moet e e r st z ijn spijke r s t el le n – d at bet eke nt d at je e e r st je f i n a ncië n moet cont role re n voord at je e e n g rot e i nve st e r i ng doet; Wie z ijn hu is ve rkop e n w i l, sch i lde r t de gevel - e e n meisje d at g r a ag t rouwe n w i l, be st e e dt zorg a a n h a a r u it e rl ijk ; Het hu isje (moet) bij het schuu r t je houde n - m a n moet spa a r z a a m z ijn , al le s met ove rleg e n gel ijk m at ig doe n. A nde re woorde n ne me n ook de el a a n de for me r i ng va n het conce pt H U IS. De a n alyse va n id iome n met het woord H A A R D is bela ng r ijk vo or de bevat t i ng va n het conce pt H U IS. D e h a a rd i n Ne de rla nd se (zoals i n Ru ssische e n de Engelse cu lt uu r) is het sy mbool va n het fa m i l ieleve n , het ce nt r u m va n het hu is, bij voor be eld: hu is e n h a a rd ve rl iez e n , va n hu is e n h a a rd ve rd reve n worde n. Eige n h a a rd is goud wa a rd d r u k t u it d at het bez it t e n va n e e n eige n hu is n iet ge noeg gewa a rde e rd k a n worde n. Het woord DA K b et eke nt ove rd r a cht el ijk het hele hu is, onde rkome n , schu i lpla at s: onde r d a k , ie m a nd onde r d a k bre nge n , ie m a nd op het d a k val le n (zonde r de i nv it at ie kome n). O nb ehu isde me n se n i n het Ne de rla nd s z ijn ook d a k loz e me n se n , e e n re cht op e e n won i ng is e e n re cht op e e n d a k bove n hu n hoofd . Het woord DEU R i n Ne de rla nd se id iome n bet eke nt e e n g re n sl ijn , e e n ove rga ng, bijvoor be eld de deu r n iet u it kome n , de deu r u it z ijn (n iet me e r i n het oude rl ijk hu is wone n) e n ook e e n ba r r iè re,

Nieuwsbrief 2011 (1) e e n h i nde r pa al: de deu r op e n zet t e n voor iet s, d at do et de deu r d icht , a cht e r ge slot e n deu re n. En ige z egsw ijze n t one n d at e e n deu r e e n i nt eg r a al de el va n e e n hu is is: de deu r u itga a n ( het hu is u it ga a n), het is n iet n a a st de deu r ( het is ve r weg), met de deu r i n hu is val le n (met e e n je bood sch ap ve r t el le n), de deu r platlop e n ( he el va a k b ez o eke n). Het wo ord DR EM PEL bet eke nt o ok e e n g re n sl ijn , e e n ove rga ng, e e n h i nde r pa al: ove r de d re mp el ga a n , e e n d re mp el opwe r p e n t ege n iet s. Z oals het b eke nd is , is de sloga n va n Ne de rla nd se Ta alu n ie “ Ne de rla nd s zonde r d re mp els”. I n de Ru ssische e n de Engelse cu lt uu r wordt de gel ijk n a m ige p osit ie door het wo ord GR E NS a a ngev u ld ( Do ct or s w it hout b orde r s, Te a che r s w it hout b orde r s). D u s de ke r n va n het conce pt H U IS z ijn de id iome n met het woord H U IS d ie e e n fa m i l ie, welst a nd , vei l ig heid , b et rouwba a rheid en gel ijk m at ig heid ve r b e elde n. In het alge me e n cor re sp onde e r t d at met de wa a rde n va n Ne de rla nde r s, d ie wor t els i n het calv i n isme hebbe n , zoals ge m at igd heid , vl ijt , fa m i l ieleve n. De id iome n met de wo orde n H A A R D e n DA K bet eke ne n ove rd r a cht el ijk het hu is e n het gez i n. De id iome n met de woorde n DEU R e n DR EM PEL sy mbol ise re n ve r a nde r i ng, g re n sl ijn. We hebb e n 78 Engelse id iome n gevonde n e n onde r zo cht: onde r a nde re 33 id io om s met het woord H U IS, 18 met het wo ord D O OR , v ijf met DA K , t we e met DR EM PEL , t we e met H A A R D (de a nde re id iome n i n hebbe n woorde n GAT ES, W I N D OW e n WA LL , d ie d it onde r zoek n iet b evat). Engelse id iome n be n a d r u k ke n ook de b ela ng r ijk heid va n het hu is voor de me n s, z ijn f u nct ie s va n be sche r m i ng e n 40

bevei l ig i ng: T he re is no pla ce l i ke home. Eve r y dog is a l ion at home. A n Engl ish m a n’s home is h is ca stle. D r y bre a d at home is bet t e r t h a n roa st me at abroa d . I n de Engelse l i ng u ïst ische cu lt uu r is het woord HOUSE/ HOM E e e n sy mb o ol va n e e n fa m i l ie: t o t u r n out of hou se a nd home, t o forbid t he hou se (ve rd r ijve n) e n va n e e n hu ishoude n: set up hou se, t o st a r t l ive i n a hou se (met ie m a nd beg i n ne n sa me n t e wone n). I n het Engels, zoals i n het Ne de rla nd s, bet eke nt het woord HOUSE ook welbe st a nd , ze zeg ge n , bijvoorb e eld , a hu sba nd a nd a hou se i n t he subu rbs als e e n sy mbool va n bu rge rl ijke d rome n. I n Engelse l i ng u ist ische cu lt uu r bet eke nt het woord H EA RT H ook het hu is e n het fa m i l ieleve n , bijvoorbe eld « he a r t h a nd home». Het woord ROOF k a n ove rd r a cht el ijk het hu is e n al le bewone r s bet eke ne n: u nde r t he sa me roof – i n het zel fde hu is, a /no roof ove r one’s he a d – d a k loos z ijn. D u s deze sleut el f u nct ie s va n het Engelse woord kome n ove re e n met de f u nct ie s va n het Ne de rla nd se woord . Ma a r RO OF k a n ook e e n g re n s of l i m iet i mpl ice re n: go t h roug h t he roof – bu it e n z ich z el f ge r a ke n; h it t he roof /r a ise t he roof - i n woe de ont st eke n. Bove nd ie n , het Engelse woord (z oals het Ru ssische wo ord) bet eke nt “ hoofd” i n sla ng. Engelse id iome n met het wo ord D OOR hebbe n ve r sch i l le nde sy mbol ische bet eke n isse n: ove rga ng (At de at h’s do or), h i nde r pa al (Close t he door on smb; O p e n t he door t o smt h). Dat woord k a n ook e e n hu is i n het gehe el bet eke ne n ( From do or t o door, Next door). Er z ijn n iet zo ve el id iome n met het woord T H R ESHOLD i n het Engels, e n z ijn sy mbol ische bet eke n is is e e n b eg i n:

Wo orde nboeke n 1. Je n ny va n de r Toor n- Schut t e. Be eldt a al (50 0 Ne de rla nd se woorde n e n u it d r u k k i nge n met oefe n i nge n e n a nt wo orde n). Boom , A m st e rd a m , 20 02. 2. Va n Dale Mode r n Spre ek wo orde nboek “ El k n a de el hef t z ijn vo ordel” e n 2499 a nde re spre ek wo orde n , sa me n st el l i ng Ton de Boon. Ut re cht / A nt we r p e n , 20 0 6. 3. Spre ek woorde n ve rk la a rd . D r C.G.L . Ap eldoor n , Rob va n R iet. Ut re cht , 1987.

4. K. ter L a a n. Ne de rla nd se spre ek woorde n , spreu ke n e n z egsw ijz e n. A m st e rd a m , 1993 ( Elseveie r) 5. Va n Dale Id ioom woorde nb o ek . Ut re cht , 1999. 6. G root woorde nboek . He rkom st , bet eke n is e n gebr u i k va n al le b eke nde spre ek woorde n. Sa me nge st eld do or E d va n E e de n. Zu id ne de rla nd se Uitgeve r ij, Aa r t e sela a r , 2010. 7. ht t p://w w w.spre ek woord .n l / 8. К ве с е леви ч Д.И. Сов р емен н ы й рус ско - а н гл и йск и й фра зе олог и че ск и й с лов арь. М., 20 02. 9. Ку н и н А.В. А н гло -рус ск и й фра зе олог и че ск и й с лов арь. М., 198 4 10. L ong m a n Dict ion a r y of Cont e mp or a r y Engl ish ht t p://w w w. ldo ce on l i ne.com / 11. Ma c m i l la n Dict ion a r y ht t p:// w w w.m a c m i l la nd ict ion a r y.com /

41


At /on t he t h re shold of smt h; To st u mble on /at t he t h re shold — e e n sle cht beg i n hebb e n . I n het alge me e n k u n ne n we zeg ge n d at de sy mb ol ische f u nct ie s va n het conce pt H U IS i n b eide t ale n ove re e n kome n. Dat is n iet ve r wonde rl ijk , wa nt het conce pt H U IS b eho or t t ot de bela ng r ijk st e e n oud st e conce pt e n va n de me n sheid . Niet t e m i n k u n ne n we z ie n d at Ne de rla nd se id iome n Ne de rla nd se wa a rde n we e r spiegele n , z oals ge m at igd heid , fa m i l ieleve n e n vl ijt.


Heeft het überhaupt of sowieso geen zin? (Wabke Waaijer)

Het t he m a va n deze con fe re nt ie is ‘i nt e rcu lt u r al it eit’ e n d a a rom heb i k m ij ve rd ie pt i n t we e le e nwoorde n u it het D u it s wa a r va n i k ve r moe d d at ze voor de ge m iddelde Ne de rla nd se t a algebr u i ke r on m isba a r z ijn geworde n i n de al le d a agse com mu n icat ie. Het Ne de rla nd s he ef t ve r sch i l le nde soor t e n le e nwoorde n u it het D u it s ove rge nome n. Ve el woorde n z ijn v ia h a ndelscont a ct e n i n het Ne de rla nd s t e re cht gekome n , m a a r ook e e n a a n z ie n l ijk a a nt al wo orde n z ijn v ia de wet e n sch ap, de k u n st e n de cu lt uu r on ze t a al bi n ne n ge slop e n. Twe e z e e r ve el gebr u i k t e D u it se le e nwo orde n z ijn übe rh aupt e n sow ie so. D ez e wo orde n kome n zove el voor i n het al le d a agse t a algebr u i k d at je de Ne de rla nd se t a al bijn a n iet k a n vo or st el le n z onde r deze t we e bijwoorde n va n mo d al it eit. Het succe s va n deze t we e woorde n z ou t e ve rk la re n z ijn door het feit d at hu n b et eke n is zo ondu idel ijk is. Beide wo orde n worde n i n ve r sch i l le nde cont ext e n gebr u i k t e n som s is het e cht mo ei l ijk om z e t e ve r va nge n door e e n ‘Ne de rla nd s’ wo ord . Het wo ord übe rh aupt (voobšče i n het Ru ssisch) is beg i n 20 e e euw u it het D u it s ove rge nome n. Het wa s e e n wo ord wa a r me e me n a a ngaf d at de d i nge n eve n ‘i n het alge me e n’ bekeke n 42

z oude n worde n. Ü be rh aupt wa s e e n u id r u k k i ng d ie gebr u i k t we rd i n de ve eh a ndel. Wa a r sch ijn l ijk is het op d ie m a n ie r ook v ia de h a ndelscont a ct e n i n het Ne de rla nd s t e re cht gekome n. De oor spron kel ijke vor m wa s übe r houbet , d it bet eke nt let t e rl ijk ‘ove r het hoofd’ of ‘ove r de hoofde n’. A ls me n ‘übe r houb et’ h a ndelde d a n bet eke nde d it d at me n de pr ijs va n het t ot a al a a nt al be e st e n sa me n be reke nde, i n pla at s va n p e r kop t e reke ne n. De m a n ie r wa a rop de ve eh a ndela re n deze t e r m gebr u i k t e n doet e rg de n ke n a a n de hu id ige f u nct ie va n het woord übe rh aupt i n het Ne de rla nd s. Hoewel er ve r sch i l le nde Ne de rla nd se woorde n be st a a n d ie i n pla at s va n het woord übe rh aupt k u n ne n worde n gebr u i k t , bl ijk t i n de pr a k t ijk t o ch ve el va ke r de voorkeu r t e worde n gegeve n a a n het gebr u i k va n übe rh aupt i n pla at s va n de ‘Ne de rla nd se’ va r ia nt e n. Er z ijn ve r sch i l le nde va r ia nt e n d ie af h a n kel ijk va n de cont ext het woord übe rh aupt k u n ne n ve r va nge n: ‘eige n l ijk’, ‘i n ’t gehe el’, ‘i n het alge me e n’, ‘al le s i n a a n me rk i ng ge nome n’ e n i n combi n at ie met e e n ont ke n n i ng k a n übe rh aupt ve r va nge n worde n door ‘hele m a al’ e n ‘i n feit e’. E cht e r ond a n k s het voorh a nde n z ijn va n deze Ne de rla nd se ve r t al i nge n va n übe rh aupt , bl ijk t d at z ij t o ch n iet alt ijd vol le d ig ove re e n kome n met de bet eke n is d ie het woord übe rh aupt voor on s he ef t. H ie ronde r volg t e e n voorbe eld va n e e n z i n voor wel ke het bijn a on mogel ijk is om het woord übe rh aupt t e ve r t ale n met e e n ‘Ne de rla nd se’ va r ia nt , omd at de bet eke n is va n het woord i n deze cont ext zo moei l ijk i n a nde re woorde n t e vat t e n is: Da a rbij doet het e r hele m a al n iet t o e wat je doet e n of je het übe rh aupt do et. Nu is het i nt e re ssa nt om t e k ijke n n a a r e e n a nde r z e e r f re que nt gebr u i k t D u it s le e nwoord i n het Ne de rla nd s, n a mel ijk het woord sow ie so e n de i nw isselba a rheid va n d it woord met übe rh aupt. De bet eke n is va n d it woord l ijk t e rg op d ie va n übe rh aupt e n i n som m ige geval le n l ijke n deze t we e le e nwoorde n zel fs el k a a r t e k u n ne n ve r va nge n. To ch z ijn hu n bet eke n isse n

voorbe elde n wa a r i n é é n va n de wo orde n du idel ijk de voorkeu r k r ijg t bove n de a nde r: We et je übe rh aupt /sow ie so* wel wa a r je het ove r hebt? Me de pa ssag ie r s z ijn sow ie so/ übe rh aupt* ve r zeke rd . De conclu sie d ie je k a n t rek ke n n a a r a a n leid i ng va n dez e voor be elde n is d at w ij i n het d agel ijk s t a algebr u i k som s woorde n gebr u i ke n zonde r zel f pre cie s t e wet e n wat ze eige n l ijk bet eke ne n. Vo or al woorde n zoals übe rh aupt e n sow ie so d ie e e n re del ijk abst r a ct e e n mo ei l ijk t e om sch r ijve n bet eke n is hebbe n , le ne n z ich e rg goe d om op e e n w i l lekeu r ige e n onbew u st e m a n ie r gebr u i k t t e worde n. I nt e re ssa nt zou z ijn om e e n s t e onde r z oeke n i n hoeve r re t a algebr u i ke r s zel f wet e n wat z ij w i l le n zeg ge n op het mome nt d at z ij dez e woorde n i n de mond ne me n.

43


n iet gehe el ide nt iek . Het woord sow ie so (i n het Ru ssisch ‘vse r av no’, ‘bez t ogo’) is pa s n a 1950 i n de Ne de rla nd se t a al t e re cht gekome n. De eige n l ijke bet eke n is va n sow ie so is i n het D u it s: ‘het is z u s of z o het z el fde’. Dit komt re del ijk ove re e n met de b et eke n is d ie het i n het Ne de rla nd s he ef t , n a mel ijk: ‘i n el k geval’. H ie r e e n a a nt al voor be eld z i n ne n wa a r u it de i nw isselba a rheid va n de woorde n sow ie so e n üb e rh aupt bl ijk t: I k we et het a nt woord sow ie so/ üb e rh aupt n iet. I k heb sow ie so/übe rh aupt ge e n z i n om d a a r n a a r t oe t e ga a n. Zijn de woorde n sow ie so e n übe rh aupt i n dez e z i n net je s e cht i nw isselba a r vo or el k a a r of is e r t o ch e e n ve r sch i l i n b et eke n is? Dat deze t we e le e nwoorde n qu a b et eke n is t o ch n iet hele m a al ove re e n kome n bl ijk t u it de volge nde


Vertaaltransformaties bij het vertalen van Nederlandse infinitiefconstructies in het Russisch (Dasja Burkova, SpbGU, Sint-Petersburg)

Da sja Bu rkova . Ve r t a alt r a n sfor mat ie s bij het ve r t ale n va n Ne de rla nd se i n f i n it iefcon st r uct ie s i n het Ru ssisch G o e de morge n al le m a al, I k w i l va nd a ag iet s g r a ag ve r t el le n ove r m ijn sc r ipt ie. D ie ga at ove r de ve r t a alt r a n sfor m at ie s va n de i n f i n it iefcon st r uct ie s i n het Ru ssisch of, a nde r s gefor mu le e rd: wel ke m a n ie re n z ijn e r om d ie Ne de rla nd se con st r uct ie s i n het Ru ssisch t e ve r t ale n. Er z ijn ve el ve r sch i l le nde i n f i n it iefcon st r uct ie s i n het Ne de rla nd s, d ie worde n ook wel de Accu sat iv u s cu m i n f i n it ivo con st r uct ie. En kele vo or b e elde n z ijn: I k ho or Els z i nge n H ij he ef t z ich alt ijd wet e n t e re dde n H ij bl ijk t he el h a rd t e we rke n , Wa a r ho or, wet e n e n bl ijk t va st e comp one nt e n z ijn e n z i nge n , re dde n e n we rke n v r ije comp one nt e n z ijn. A a n ve r t a alt r a n sfor m at ie s wordt ve el me e r a a nd a cht be st e e d i n de Ru ssische g r a m m at ica’s d a n i n de Ne de rla nd se. Da a rom ne e m i k als u itga n spu nt het m at e r ia al u it de we rke n va n de Ru ssische t a alwet e n sch ap p e r s Ba rchoe d a rov, G a k e n A lek sejeva , wat de Ne de rla nd se l it e r at uu r b et ref t gebr u i k i k we rke n va n A r t hu r L a ngeveld (‘Ve r t ale n wat e r st a at’) e n Wi m Hon sela a r ( h ij he ef t n a mel ijk a r t i kele n ge sch reve n ove r de a ccu sat iv u s cu m i n f i n it ivo con st r uct ie). Vo or de voorbe elde n heb i k t we e b o eke n u itgekoze n d ie ve r t a ald z ijn n a a r 44

het Ru ssisch. Dit z ijn De slag om de Blauwe br ug va n A.F.T. va n de r Heijde n e n Vi l la de s Rose s va n Wi l le m Elsschot. I k heb expre s t we e ve r t al i nge n va n ve r sch i l le nde p e r iode s u itgekoze n. Vi l la de s Rose s is nog i n de Sov jet t ijd ve r t a ald , i n 1972. De slag om de Blauwe br ug is i n 1999 ve r t a ald . I n m ijn sc r ipt ie probe e r i k zo ve el mogel ijk i n f i n it iefcon st r uct ie s t e v i nde n e n de ve r t al i nge n d a a r va n t e a n al ise re n. O nde r a nde re worde n de volge nde con st r uct ie s beh a ndeld: Lig ge n , z it t e n , h a nge n , st a a n , lop e n t e + i n f i n it ief Hu lpwe rk woorde n va n mod al it eit ( bl ijke n , l ijke n , sch ijne n t e) + i n f i n it ief Wet e n t e + i n f i n it ief Con st r uct ie om...t e + i n f i n iet ief Zie n , hore n , voele n + i n f i n it ief et c. Vanda ag zal i k het alleen over de la atste g roe p hebbe n. Z oals i k al heb gez egd , wordt de a ccu sat iv u s cu m i n f i n it ivo con st r uct ie i n het Ne de rla nd s ve elv u ld ig gebr u i k t. Het bet ref t e e n con st r uct ie wa a rbij de a ccu sat iv u s ge combi ne e rd wordt met e e n i n f i n it ief. Dit komt vo or i n combi n at ie met we rk woorde n d ie z i nt u igl ijke wa a r ne m i ng we e rgeve n , d at w i l zeg ge n z ie n , hore n e n voele n. Het Ru ssisch ke nt deze con st r uct ie n iet m a a r t o ch moet e n deze z i n ne n op de e e n of a nde re m a n ie r n a a r het Ru ssisch ve r t a ald worde n. Het sche m a is: voele n Subje ct + z ie n + l ijde nd voor we r p + i n f i n it i f hore n Ik z ie he m lop e n Ik ho or de k i nde re n z i nge n Me e st al wordt deze con st r uct ie ve r t a ald met e e n voeg woord к а к of ч т о: I k hoorde de d ie re n som s ja n ke n va n pijn bij z o’n m a noeuv re. (27 ) Я не скол ько ра з сл ы ша л, к а к с оба к и ск ул и л и о т б ол и во в р ем я э т ог о ма нев ра . (47 ) …de

m i n ist e r

moe st

de

Wa a r ne m i ngsve rk woorde n + l ijde nd onde r we r p + bijz i n met e e n onde rge sch i k t e voeg woord of met e e n de elwoordcon st r uct ie: (1) I k z ag de n ieuwe kon i ng i n […] onde r e e n bald a k ijn va n het paleis n a a r de Nieuwe Ke rk sch r ijde n.119) Я у ви де л нову ю кор олеву, ко т ора я […] ш ла под ба л да х и ном […] о т д ворца к Новой це рк ви. (231) (2) Toe n i k , a ngst wek ke nd lu id , st e ne n hoorde ne e rkome n op het aut od a k…(117 ) Но когда я усл ы ша л ус т ра ша ющ и й г р охо т к а м ней, па да ющ и х на ма ш и н у… (228)

onge regeld he de n hebbe n z ie n a a n kome n… (109) …ви д и мо, м и н ис т р ч у в с т вов а л, ч т о г ря д у т б е споря д к и… (211) Чт о e n к а к z ijn h ie r onde rl i ng ve r w isselba a r. Bij gebr u it va n ч т о is de a a nd a cht u it slu it e nd ge r icht op het feit z el f; к а к k a n de a a nd a cht r icht e n op het ve rlo op va n het pro ce ss, m a a r hoef t d at n iet t e do e n. A ls de z i n negat ief is of de con st r uct ie wordt ve rgezeld met woorde n als zelde n , no oit , ne rge n s, d a n moet i n de ve r t al i ng ч т о бы worde n gebr u i k t. No oit t evore n h a d i k ie m a nd zo k u nd ig e n t ref zeke r e e n wage n z ie n b e st u re n (18) М не н и когда ра н ьше не довод и ло сь ви де т ь, ч т обы ма ш и ной у п ра в л я л и на с т ол ько у ве р ен но и ловко. (27 )

Weglat i ng va n e e n va st e comp one nt (z ie n , hore n) of va n e e n v r ije comp one nt (i n f i n it ief ) Het zou me n iet hebbe n ve rba a sd de mu nt e n on m iddel l ijk t e z ie n k romt rek ke n. (75) Я не уд и ви лся бы, е сл и бы моне т ы т у т же оп ла ви л ись. (146) I k z ag e r de gele z u i l i n st a a n…(56 ) Я ви де л в н и х жё л т ы й с т олб с на д п исью « т а кси » (10 6) Me e st al wordt e e n va st e comp one nt weg gelat e n. O p d ie m a n ie r worde n a nde re g roe p e n va n de i n f i n it iefcon st r uct ie ge cla ssi f ice e rd e n op ba sis d a a r va n k a n me n conclu sie s t rek ke n wel ke m a n ie re n e r i n het Ru ssisch z ijn om de a ccu sat iv u s cu m i n f i n it ivo con st r uct ie t e ve r t ale n. Dat wa s het. Ba d a n k t voor ju l l ie a a nd a cht.

Volge nde m a n ie r is de subst a nt ivat ie

45


va n de i n f i n it ief. Dez e t r a n sfor m at ie wordt me e st al gebr u i k t als het we rk wo ord m a k kel ijk k a n worde n ge subst a nt ive e rd e n als e r n iet ve el onde rge sch i k t e z i n sdele n z ijn


Nederlands-Russisch Idioomwoordenboek (Ljudmila Pavlova, RosNOU, Moskou)

“ Do or de va st e vor m e n het b e elde nde k a r a k t e r va n id ioom beg r ijp e n t a algebr u i ke r s el k a a r doorga a n s mo eit elo os. Id ioom ve rleve nd ig t het t a algebr u i k ”. Dat is e e n cit a at u it Va n Dale Id io omwo orde nboek , d ie de bet eke n is va n id io om i n com mu n icat ie ve rk la a r t e n onde r st re e pt. Twe e ja a r gele de n heb i k i n Pskov m ijn pla n beke ndge m a a k t e e n id io omwo orde nboek sa me n t e st el le n vo or de Ru ssischt al ige n , d ie Ne de rla nd s le re n. Bij de sa me n st el l i ng va n het woorde nb o ek h a d i k e e n pa a r proble me n , d ie opgelost moe st e n worde n. Die wa re n: 1) sele ct ie va n id iome n , 2) ve r t al i ng e r va n i n het Ru ssisch , 3) be pale n va n e e n st r uct uu r va n het woorde nboek e n va n e e n wo orde nb o ek a r t i kel (wat e r i n moet st a a n). Nu k a n i k de e e r st e re su lt at e n lat e n z ie n. I k heb u it m ijn “d at aba n k ” va n Ne de rla nd se id iome n de me e st gebr u i k t e ge sele ct e e rd (d at va n e e n hoeve el heid cit at e n met e e n id ioom af h i ng). De cit at e n kome n me e st al u it rom a n s e n ve rh ale n va n mode r ne Ne de rla nd se sch r ijve r s, d .w.z . sch r ijve r s va n de la at st e d r ie de ce n n ia va n de 20 - st e e euw e n het beg i n va n de 21- st e e euw ( bv. Ré ne App el, L e on de

Wi nt e r, Hel la S. Ha a sse e n z .) e n ook u it de Ne de rla nd st al ige p e r s (va n af het ja a r 20 0 0). De f u nct ie va n de cit at e n i n het woorde nboek z ijn va n g rot e bela ng. Z e t one n hoe de va st e u it d r u k k i nge n i n de t a al gebr u i k t worde n. Z e z ijn n iet va n bromve r meld i ng voor z ie n , wa nt i k i n d it geval i n het k iel zog va n Va n Dale Id ioomwoorde nboek ga . Het a a nt al id iome n i n het voorge st elde woorde nboek be d r a ag t nu wat me e r d a n 40 0. Bij m ijn we rk gebr u i k t e i k n at uu rl ijk al le rlei Ne de rla nd se woorde nboeke n , t r a d it ione el d ie va n Va n Dale, va n Va n de n Ba a r, Het Ju ist e Woord e n z . De st r uct uu r va n het woorde nb o ek is ont wor p e n. Het woorde nboek be st a at u it d r ie dele n: 1) cla ssi f icat ie, d ie reke n i ng houdt met de de n k wet t e n va n on s abst r a he re nd ve r st a nd . Me n no e mt d ie e e n log ische, of ide og r af ische cla ssi f icat ie. Die k a n ook als de i n houd va n het woordenboek gebr u i k t worden en is t a mel ijk omva ng r ijk (d ie t elt 7 bla d z ijde n). M ijn promot ie sch r i f t “Z e e comp one nt va n het Ne de rla nd st al ige id ioomwe reldbe eld” d ie nde e r als de g rond slag voor. Ma a r d ie cla ssi f icat ie va n het sch r i f t is e e n b e et je he r z ie n , sp e cia al voor het woorde nb o ek . Wa nt n iet al le e n ze eid ioom wordt d a a r beh a ndeld , m a a r ook d ie va n a nde re g roe p e n , bv., id iome n met de n a me n va n onde rdele n va n me n sel ijke l ich a a m z oals de bela ng r ijk st e comp one nt – id io om va n deze soor t is he el va a k gebr u i k t i n al le rlei t ale n , ook wel i n het Ru ssisch , m a a r i n el ke t a al hebbe n ze hu n eige n bet eke n isbijzonde rhe de n – e n ook d ie va n a nde re g roe p e n. Dit de el is i n het Ru ssisch ge sch reve n , e n i k v i nd d at de ve r t al i ng e r va n i n het Ne de rla nd s vo or Ru ssisch spreke nde gebr u i ke r s hele m a al n iet nod ig is.

Als april blaast op zijn hoorn, is het goed voor gras en koorn!

46

de t a nd t e lat e n voele n. Da n volg t e e n k lei n ve rh a alt je ove r de he rkom st va n e e n id ioom , gele e nd u it het Va n Dale Id ioomwoorde nboek (ook i n het Ru ssisch), d a n e e n voor be eld va n het gebr u i k (e e n cit a at met e e n id ioom) e n ve r t al i ng e r va n i n het Ru ssisch , me e st al neut r a al, z onde r gebr u i k va n Ru ssische Id iome n. Na e e n pa a r Ne de rla nd se id iome n va n bijn a dezel fde, gel ijke bet eke n is (d .w.z . va a k va n é é n conce pt) st a at e e n g roe p Ru ssische id iome n , d ie me n i n e e n be pa alde sit u at ie z al gebr u i ke n. Die z ijn ge put u it het Woorde nboek va n Id ioom sy non ie me n va n de Ru ssische Ta al. I n het de rde de el va n het woorde nb o ek st a at het al fabet ische reg ist e r va n al le Ne de rla nd se id iome n va n het woorde nboek met e e n nu m me r va n het st u k wa a r ze voorkome n. De al fab et ische volgorde is a a ngehoude n op ke r nwo orde n , d .w.z . het bela ng r ijk st e woord i n e e n u it d r u k k i ng. Het ke r nwoord is me e st al zel fst a nd ige n a a mwoorde n. I k gelo of d at d at het opzoeke n va n e e n id io om z al ve rge m a k kel ijke n. I k hoop d at d it woorde nbo ek va n nut z al z ijn , als e e n n a slag we rk , wa a r de bet eke n is va n e e n Ne de rla nd s id io om is op t e z oeke n e n het ve r sch i l t u sse n Ne de rla nd s e n Ru ssisch , t u sse n t we e bl i k ke n op de we reld is t e beg r ijp e n.

Wie de klok luidt, heeft het touw nog niet in handen!

47


D ie cla ssi f icat ie bevat t we e g rot e g ro e p e n: “ M E NS” e n “ He elal, Ru i mt e”. D e g ro e p M E NS is he el ve el g rot e r d a n He elal. Dat is wel beg r ijp el ijk , wa nt de M E NS st a at i n het ce nt r u m va n het He elal e n b e schouw t z ich als e e n c r uciale f ig uu r e r va n. Het onde rde el M E NS omvat o.a . de volge nde conce pt e n: ge e st el ijke e n l ich a mel ijke t oe st a nd va n e e n me n s, z ijn a ct iv it eit e n , re su lt at e n va n z ijn a ct iv it eit e n (of d ie ge sla agd z ijn of n iet), z ijn cont a ct e n met a nde re me n se n (of z e sa me n we rke n of t ege n el k a a r) e n z . Het a a nt al conce pt e n d ie onde r de ove rko e p ele nde t e r m M E NS val le n is he el omva ng r ijk . He elal is k lei ne r m a a r eve n b ela ng r ijk als de e e r st e g roe p. H ie r st a a n id iome n d ie gebr u i k t worde n om e e n sit u at ie va n a ct iv it eit e n va n e e n me n s t e be sch r ijve n ( bv. geva a rl ijk of onve r wa cht s), om k wal it eit va n iet s (go e d , sle cht) of de hoeve el heid va n iet s t e b e pale n (ve el, wei n ig), zoals ook r u i mt e, t ijd e n z . Het ide e, wat e e n woorde nboek a r t i kel mo et b evat t e n , kost t e m ij ve el t ijd e n ve el mo eit e. Het he ef t nu ei ndel ijk e e n va st e opb ouw. De Ne de rla nd se Id iome n z ijn let t e rl ijk ve r t a ald i n het Ru ssisch (i k w i l d at b ek le mt one n). Na a r m ijn me n i ng is d at no d ig om e e n woorde nboekgebr u i ke r dé Ne de rla nd se bl i k op de we reld a a n


Multiculturaliteit in Nederlandse gerechten (Anna Kochegura, KNLU, Kiev)

Het Kon i n k r ijk de r Ne de rla nde n he ef t een la nge en i nt e re ssa nt e ge sch ie de n is. Ne de rla nd wa s een kolon ia al r ijk met w ijd spreide i nt e r n at ion ale h a ndelsbet rek k i nge n. Het hoge ont w i k kel i ngsp ei l va n de Ne de rla nd h a d e e n g rot e a a nt rek k i ngsk r a cht op de bevol k i ng i n de kolon ië n. Dat wa s de o or z a a k va n hu n ove rkom st n a a r het cont i ne nt ale de el va n het kon i n k r ijk . I n de 20 st e e euw wa re n e r e n kele i m m ig r at iegolve n met bu it e n la nde r s d ie n a a r Ne de rla nd k wa me n. Na de on af h a n kel ijk heid va n I ndone sië ( Ne de rla nd s I nd ie) k wa me n ve el I ndone sië r s n a a r Ne de rla nd . O p 25 nove mbe r 1975 we rd Su r i n a me on af h a n kel ijk . Ma a r ve el Su r i n a me r s d a cht e n d at dez e ve r a nde r i ng n iet goe d vo or hu n leve n wa s. Z e geloofde n n iet i n e e n on af h a n kel ijke Su r i n a me. Da a rom g ig ge n z e n a a r Ne de rla nd . Z e mo e st e n met aut o cht one n sa me n wone n m a a r z e w i lde n hu n eige n cu lt uu r o ok b ewa re n. I n de ja re n 70 - 80 k wa me n e r ga st a r b eide r s u it Tu rk ije e n Ma rok ko. Z e k wa me n u it e e r st e i n st a nt ie al le e n om e e n pa a r ja a r i n Ne de rla nd t e we rke n. De e conom isch sit u at ie i n hu n geboor t ela nd wa s de re dde n va n hu n kom st. A a ngez ie n de ga st a rbeide r s t ijdel ijk i n Ne de rla nd wa re n e n voor al met a nde re al lo cht one n s pr a ke n , hoefde n ze de Ne de rla nd se t a al n iet t e le re n. Ma a r vele n 48

bleve n u it ei ndel ijk t o ch e n begon ne n e e n n ieuw leve n i n Ne de rla nd . I n de ja re n 90 k wa me n de a siel zoeke r s. Zij k wa me n u it ge d reigde wa a r o orlog wa s e n g rot e a r moe de he e r st e. Z e zo cht e n n a a r e e n n ieuw v r ie ndel ijk va de rla nd . Nu is Ne de rla nd e e n mu lt icu lt u re el la nd . Ve r sch i l le nde n at ion al it eit e n moet e n sa me n wone n. Aut o cht one n beg r ijp e n d at de n ieuwkome r s dez el fde re cht e n hebbe n als z ij. A l lo cht one n le re n de Ne de rla nd se t a al e n ge sch ie de n is m a a r w i l le n hu n eige n cu lt uu r n iet ve rget e n. De i nvloe d va n a nde re cu lt u re n is me rkba a r. We k u n ne n het i n al le fa cet t e n va n leve n va n de mode r ne m a at sch ap pij z ie n. O m t e beg i n ne n i n door we ek se, d agel ijk se d i nge n. De Ne de rla nd se keu ke n is e e n goe d voor be eld . A l le r me e st moet i k z eg ge n d at e e n ke n me rk va n Ne de rla nd se ge re cht e n e e nvoud is. Ne de rla nd se ge re cht e n z ijn st ev ig e n voe d z a a m m a a r de Ne de rla nd se keu ke n st a at ook op e n voor i nvlo e de n va n bu it e n af. Aa n het kolon iale ve rle de n z ijn ve el ge re cht e n u it de I nd ische of

Adriaen Coorte-Stilleven met asperges.

Su r i n a a m se keu ke n ontle e d . O ok we rde n ve el ge re cht e n u it Fr a n se, It al ia a n se e n G r iek se keu ke n ove rge nome n. Een t y pisch Holla nd se ma alt ijd best a at u it e e n combi n at ie va n a a rd app ele n , g ro e nt e n e n vle e s of e e n m a alt ijd soe p of pa n ne n ko eke n. Tege nwo ord ig worde n de a a rd app ele n st e e d s va ke r ve r va nge n door pa st a , r ijst of cou scou s. O ok het st u k je vle e s wordt regel m at ig ve r va nge n door e e n geha k t sau s of vle e sr agout. Bove nd ie n worde n de g ro e nt e n n iet alt ijd me e r gekook t bijvo or b e eld ge r a e rba k t of gewok t. Bijvo or be eld st a mpp ot – een t r a d it ione el ge re cht d at wordt be reid u it a a rd ap p ele n e n g roe nt e n. Nu z ijn e r ve el ve r sch i l le nde va r ia nt e n va n d it ge re cht. Het ve r sch i l z it i n de i ng re d ië nt e n. Het ontbijt i n de Ne de rla nd se keu ke n b e st a at me e st al u it brood e n broodbeleg. Het bro o d is belegd met bot e r e n k a a s of vle e swa re n. Wa r me bot e rh a me n , de z oge no e mde t ost i, is e e n beke nde ont dek k i ng va n de Ne de rla nd se keu ke n. D ive r se ge re cht e n kome n u it I ndone sische e n Su r i n a a m se keu ke n.

49


Erwtensoep met roggebrood en katenspe

Ma a r z ij z ijn a a n de Ne de rla nd se sm a a k a a nge pa st. De C h i ne se keu ke n is ook he el p opu la i r i n Ne de rla nd . G e re cht e n als pi z z a e n pa st a kome n u it It al ia a n se keu ke n. Uit me e r oost el ijke reg ione n we rde n shoa r m a ( M idde nO ost e n), ge ros (G r ieke n la nd) e n done r kebab ( Tu rk ije) ove rge nome n. Uit de me e r z u idel ijke reg ione n worde n bijvoorbe eld i ng re d ië nt e n als aube rg i ne s, cou rget t e s e n a r t isjok ke n gebr u i k t. Ma a r ve el Ne de rla nde r s ve rk iez e n het om op e e n door we ek se d ag bu it e n shu is t e et e n. Er z ijn café s met I ndone sische, Su r i n a a m se, It al ia a n se of o ost e r se ge re cht e n. A ls de Ne de rla nde r s w i l le n koke n , k u n ne n ze op i nt e r net n a a r het re ce pt zoeke n. Beke nde sup e r m a rk t e n bie de n op i nt e r net e e n l ijst a a n va n ge re cht e n voor el ke d ag. Da a r k u nt u o ok re ce pt e n e n i ng re d ië nt e n v i nde n. Het is he el m a k kel ijk . A l lo cht one n Ne de rla nde r s houde n ook va n bu it e n hu is et e n. Zij ga a n n a a r hu n eige n café s. De Ne de rla nd se keu ke n is e e n voorbe eld va n de we e r z ijd se i nvlo e d va n ve r sch i l le nde cu lt u re n. Ma a r dez e i nvloe d be n a d r u k t het ve r sch i l.


Het hedendaags Nederlands: culturele en maatschappelijke verschijnselen en hun weerspiegeling in de taal (Nina Spiridonova, KNLU)

O n z e we reld ve r a nde r t snel. O ok on s leve n wordt snel le r. De me n sheid ve r z i nt st e e d s n ieuwe m iddele n d ie on s leve n m a k kel ijke r m a ke n. Volge n s m ij wordt t a alve r a nde r i ng op d it mome nt het me e st beï nvloe d door de ont w i k kel i ng va n mode r ne t e ch nolog ie ë n. Te de n ke n valt a a n de comput e r, i nt e r net , mobiele t elefo on s, m a a r ook a a n de i nvlo e d va n de me d ia . A ls we k ijke n n a a r de ge sch ie de n is, d a n z ie n we, d at e r ve el woorde n va n af de Twe e de We reldoorlog va nu it het Engels z ijn gele e nd . Voor d ie t ijd wa re n a nde re t ale n leve r a ncie r va n n ieuwe woorde n. I n de e e r st e hel f t va n de 20 e e euw wa s de i nvlo e d va n het D u it s g rot e r. I n de 17-19e — de i nvloe d va n het Fr a n s. Met n a me woorde n ge relat e e rd a a n et e n e n k u n st. Dat z ijn: aube rg i ne, b o et iek , bu re au , ca de au , ch au f feu r, ga r age, horloge et c. L at ijn he ef t si nd s het beg i n va n de ja a r t el l i ng ve el i nvloe d geh a d ( ce nt r u m , mu seu m) Nu zijn er heel veel ver tegenwoordigers va n het Ma rok k a a n s e n Tu rk s i n Ne de rla nd . Het a a nt al me n se n u it Ma rok ko 50

e n Tu rk ije dom i ne e r t. De Ma rok k a ne n hebbe n e e n u itgebreide keu ke n. Z onde r de i nvloe d va n de Ma rok k a a n se cu lt uu r i n Ne de rla nd , zoude n de Ne de rla nde r s bijvoor be eld ge e n cou scou s, shoa r m a of kebab et e n. Ma a r i k ga t e r ug n a a r de i nvloe d va n de t e ch nolog ie ë n , wa nt d at l ijk t me he el i nt e re ssa nt om t e be spreke n. D u s bij de i nvoe r i ng va n dez e t e ch nolog ie ë n ont st a a n n ieuwe woorde n i n de t a al e n ook n ieuwe m a n ie re n va n com mu n icat ie. Aa n de e ne k a nt is e r i nvloe d va n bu it e n (met n a me woorde n u it het Engels kome n i n het Ne de rla nd s t e re cht: comput e r, ch at t e n , e -m ai l, che cke n , sca n ne n , compa ct d isk , et c). Bove nd ie n is e e n g root ge de elt e va n de Ne de rla nd se t v-prog r a m m a’s i n het Engels. Het is he el m a k kel ijk om door e e n prog r a m m a op t v e e n n ieuw woord i n t e voe re n. De jou r n al ist hoef t d at m a a r é é n ke e r t e gebr u i ke n e n d a n ne me n we d at wo ord ove r. Ve el me n se n i n Ne de rla nd spreke n

me n probe re n al le i n for m at ie i n d at e ne be r icht je t e k r ijge n. Het gevolg is d at me n sy mbole n e n af kor t i nge n ga at gebr u i ke n. I m me r s, hoe me e r woorde n je k u nt af kor t e n , hoe u itbreide r de bo o d sch ap bi n ne n be p e rk t e hoeve el heid k a r a k t e r s k a n worde n. Bij het sm s - e n is gebleke n d at de k l i n ke r s ve elal worde n weggelat e n ( kome n ->k m n = d r ie let t e r s i n pla at s va n v ijf ). K la n ke n worde n ve r va nge n door cijfe r s e n le e st eke n s ( succe s -> suc 6 («ce s» - de t we e de let t e rg re e p)). De me e st c re at ieve af kor t i ng is volge n s m ij w8 17= wa cht e e n s eve n. Dat leidt t ot de ve re e nvoud ig i ng va n de t a al e n t ot het feit d at de oor spron kel ijke t a al wordt ve rget e n. Het n ive au va n sch r ijf va a rd ig heid d a alt , wa nt me n se n z ijn nu al gewe nd om kor t t e sch r ijve n. D u s de t a al ve r a nde r t. Ma a r is d at e rg? Ve el Ne de rla nd se woorde n z ijn i n de loop va n de ge sch ie de n is gele e nd va n de a nde re t ale n e n ook op eige n m a n ie r ve r a nde rd . Hoe la nge r d at gele de n is, hoe m i nde r me rke n we d at het wo ord ge e n oor spron kel ijk Ne de rla nd s is. Het is ge e n sch a nde om woorde n t e le ne n e n t e ve r a nde re n. Het is ju ist e e n t eke n d at de t a al a ct ief is.

51


Engels als t we e de t a al. De jeugd lu ist e r t me e r n a a r Engelst al ige l ie dje s d a n n a a r Ne de rla nd se. Wat d a n ook opvalt , is d at Ne de rla nde r s ge neigd z ijn om de Engelse wo orde n gewoon ove r t e ne me n. Dat z ie je i n wo orde n als: k id s i n pla at s va n k i nde re n , job i n pla at s va n we rk , cool, f uck , t e e n s et c. I n het Ne de rla nd s gebr u i k t me n d a n o ok «dow n loa de n » t e r w ijl w ij i n het Ru ssisch wel e e n Ru ssische va r ia nt gebr u i ke n , n a mel ijk «ск ачат ь». A a n de a nde re k a nt z ie je d at het Ne de rla nd s z el f ve r a nde r t. Wa a rom? Het gebeu r t we e r omd at we i n e e n we reld va n t e ch nolog ie ë n leve n. O nde r h a a r i nvloe d wordt de we reld st e e d s k lei ne r. Wel ke ve r a nde r i nge n kome n e r door de n ieuwe m a n ie re n va n com mu n icat ie v ia sm s, m sn , fa cebook , et c.? Te n e e r st e kome n e r n ieuwe woorde n bij;t e n t we e de worde n be st a a nde woorde n op e e n a nde re m a n ie r ge sch reve n ( bijvo or b e eld i n de sm s -t a al). Do or sm s z ijn me n se n c re at ieve r geworde n met t a algebr u i k . Wa nt e e n m iddel als sm s dw i ng t de gebr u i ke r om bi n ne n 160 t eke n s de bood sch ap t e for mu le re n. Voor el k sm s -je moet je b ove nd ie n apa r t bet ale n , h ie rdoor ga at


Gogols Dikanka in het Nederlands (Aai Prins)

I k le e s Gogol. H ij is g root. H ij spre ek t va n l iefde e n de dood , e n d at de me n se n k lei n z ijn e n vo or el k a a r ve n ijn z ijn e n d at , t rot s al le s, d it leve n nog ho og st a at a a nge sch reve n.

R ich a rd M i n ne (1891-1965)

Do or de Ne de rla nd se u itgeve r ij Va n O or schot b e n i k e n ige t ijd gele de n a a ngez o cht vo or e e n he r ve r t al i ng va n o.a . de ve rh ale nbu ndel Вече ра на х у т ор е бл и з Д и к а н ьк и. Er be st ond al e e n Ne de rla nd se ve r t al i ng va n ‘Di k a n k a’, m a a r om e e n a a nt al re de ne n vond me n het no d ig e e n n ieuwe ve r t al i ng t e lat e n m a ke n. I n v roeger t ijden werden ver t ali ngen va n Ru ssische l it e r at uu r va a k u it het D u it s ve r va a rd igd . Het z al du idel ijk z ijn d at e r i n d ie dubbele ve r t a alslag ve el ve rlore n kon ga a n; gelu k k ig is d ie ve r t a alpr a k t ijk i n m iddels ove rboord gez et e n ve r t ale n w ij nu re cht st re ek s u it het Ru ssisch. De oude ve r t al i ng va n ‘D i k a n k a’is ove r ige n s wel d i re ct u it het Ru ssisch ve r t a ald . To ch ve r t oont deze 52

ve r t al i ng e n kele m a n ke me nt e n d ie wel me e r oude ve r t al i nge n a a n k leve n. I n de e e r st e pla at s h a dde n ve r t ale r s v ro ege r de neig i ng om onef fe n he de n u it het or ig i ne el gla d t e st r ijke n e n i n pa ssage s wa a r va n ze d a cht e n d at ze de lez e r m issch ie n n iet du idel ijk zoude n z ijn , het e e n e n a nde r a a n t e pa sse n , weg t e lat e n et c. Tege nwoord ig doe n we d at n iet me e r: we ve r t ale n wat e r st a at , eve nt uele ondu idel ijk he de n k u n ne n op z’n hoogst i n e e n noot u itgelegd worde n. Te n t we e de is het t a algebr u i k va n de v roege re ve r t al i ng ve roude rd . Dat is n iet ve r wonde rl ijk , wa nt ze is zo’n v ijf t ig ja a r oud . Het zou mo oi z ijn als we al le ve r t al i nge n n a v ijf t ig ja a r konde n he r z ie n , m a a r d a a r z al wel ge e n u itgeve r voor t e v i nde n z ijn. L os va n dez e m a n ke me nt e n he ef t de oude ‘Di k a n k a’ nog e e n proble e m. De ve rh ale n u it de bu ndel sp ele n z ich af i n de O ek r a ï ne. Gogol he ef t , de rom a nt ische t r a d it ie i nd a cht ig, ge probe e rd de cou leu r lo cale t e va nge n door al le mogel ijke O ek r aïe n se ele me nt e n t e gebr u i ke n. Z o wordt el k ve rh a al voor afgega a n door e e n O ek r a ïe n s cit a at (u it l ie dje s, t one elst u k ke n , ge d icht e n et c.). I n de Ru ssische t ek st st a at onde r a a n de pag i n a e e n Ru ssische ver t ali ng va n deze cit aten. Verder wemelen de ve rh ale n va n O ek r aïe n se woorde n i n Ru ssische t r a n sc r ipt ie. Voor dez e woorde n he ef t Gogol de bu ndel voor z ie n va n O ek r a ïe n s -Ru ssische woorde n l ijst e n t e n behoeve va n de Ru ssische leze r. I n de be st a a nde ve r t al i ng va n ‘Di k a n k a’ is dez e

53


O ek r a ïe n se la ag bijn a gehe el ve rdwe ne n: de O ek r a ïe n se cit at e n z ijn gewoon i n het Ne de rla nd s ve r t a ald , zod at de exot ische le e se r va r i ng d ie de Ru ssische leze r wel he ef t , ve rlore n ga at. O ok hebbe n de ve r t ale r s e r i nde r t ijd voor gekoz e n om de O ek r a ïe n se t e r me n i n de t ek st ‘weg t e ve r t ale n’. Som s z ijn d a a rbij O ek r aïe n se wo orde n ve rke e rd geï nt e r pret e e rd i n het Ne de rla nd s t e re chtgekome n. A ls vo or b e eld noe m i k ‘ж и н к а’, d at i n het O ek r a ïe n s ‘v rouw’ bet eke nt , m a a r n iet als z o d a n ig is he rke nd e n , ve r moe del ijk va nwege de u itga ng ‘к а’, ve r t a ald is als ‘v rouw t je’. A nde re t e r me n z u l le n door e e n Ru ssische leze r zonde r proble e m b eg re p e n worde n , hoewel h ij we et d at ze u it het O ek r aïe n s kome n. Bijvoorbe eld ‘пару б ок’ ( jonge n), ‘д и вчат а’ (meisje s). Ook z ijn e r woorden d ie door een Ru ssische lez e r me e st al ve rke e rd geï nt e r pret e e rd worde n , bijvoorbe eld ‘бат ог’ d at door e e n Ru s als ‘st ok’ geleze n wordt , m a a r volge n s G ogols woorde n l ijst ‘к н у т’ ( k no et) b et eke nt. O m e e n n ieuwe ve r t al i ng t e re cht va a rd ige n heb i k m ij t e n doel ge st eld om G ogols ‘Di k a n k a’ n iet al le e n i n mo de r n Ne de rla nd s t e ve r t ale n – z onde r iet s t o e t e voege n , weg t e lat e n of gla d t e st r ijke n – m a a r ook om e r n a a r t e st reve n de Ne de rla nd se leze r dezel fde, ‘exot ische’ le e se r va r i ng t e bezorge n als de Ru ssische lez e r he ef t bij het t ot z ich ne me n va n de Ru ssische t ek st. Dit houdt i n d at i k de O ek r a ïe n se cit at e n bove n a a n de ve rh ale n

t r a n sc r ibe e r i n het Ne de rla nd s e n , net als i n het or ig i ne el, onde r a a n de pag i n a ve r t a al met de ve r meld i ng d at het h ie r om O ek r a ïe n se f r ag me nt e n ga at (de Ne de rla nd se lez e r is e r a a n gewe nd d at bu it e n la nd se cit at e n i n de t ek st z el f onve r t a ald worde n opge nome n , voor z ie n va n e e n apa r t e ve r t al i ng; het cy r i l l isch is de Ne de rla nd se lez e r e cht e r n iet m a cht ig, va nd a a r d at i k heb gekoze n voor e e n t r a n sc r ipt ie). Wat de O ek r aïe n se woorde n (i n Ru ssische t r a n sc r ipt ie) i n de t ek st e n zel f a a nga at , heb i k gekoze n voor e e n st re ek t a al d ie bij e e n Ne de rla nd se lez e r dez el fde a sso ciat ie s oproe pt als het O ek r a ïe n s bij e e n Ru ssische leze r: e e n z a cht e, z a nge r ige, som s ve r t e de re nd a a ndo e nde t a al d ie d icht bij de moe de r t a al l ig t. A l met e e n wa s me du idel ijk d at i k vo or ‘iet s z u idel ijk s’ moe st k ieze n. O m t e voorkome n d at de Ne de rla nd se lez e r ‘Di k a n k a’ i n e e n conc ret e Ne de rla nd se ge og r af ische cont ext pla at st , heb i k gekoze n voor e e n me ngel mo e s va n Li mbu rgs / Br aba nt s / V la a m s / D u it s e n h ie r e e n d a a r e e n wo ordje u it me e r noordel ijke d iale ct e n. Gogols woorde n l ijst e n probe e r i k nu n a a r ‘m ijn me ngel moe s’ om t e zet t e n e n dez e o ok i n de ve r t al i ng t oe t e pa sse n. O m de Ru ssische le e se r va r i ng zo d icht mogel ijk t e be n a de re n , moet i k d a a r voor e e r st va st st el le n wel ke O ek r aïe n se t e r me n vo or e e n Ru ssische leze r al d a n n iet du idel ijk z ijn , door he m al d a n n iet cor re ct geï nt e r pret e e rd worde n , wel ke he m va ag beke nd voorkome n et c. Te d ie n ei nde leg i k nu a a n Ru ssische moe de r t a als preke r s Gogols woorde n l ijst e n voor met het ve r z oek a a n t e geve n hoe z ij de t e r me n i nt e r pret e re n , zod at i k op ba sis d a a r va n m ijn eige n ‘me ngel moe swoorde n l ijst’ k a n m a ke n. E e n pa a r voorbe elde n: Gogols ‘бат ог’ ( k noet) wordt bij m ij ‘k w is p el’; ‘пару б ок’ ( jonge n) wordt bij m ij ‘boe r sj’; ‘д и вчат а’ (meisje s) wordt bij m ij ‘me ske s’; ‘ц ибул я’ (u i) wordt bij m ij ‘sie p el’ (d it la at st e woord komt ove r ige n s u it het We st e rk wa r t ie r s, e e n d iale ct d at i n het we st e n va n Noord-Hol la nd ge s proke n wordt , m a a r m ij z a cht i n de ore n k l i n k t e n e e n be et je z we e mt n a a r het D u it se, i n het Ne de rla nd s ook beke nde ‘Zw ieb el’). De door m ij gekozen ver t a alst rateg ie is, op z’n z a cht s gezegd , nogal a mbit ieu s , e n i k heb ook nog n iet de zeke rheid d at het al le m a al ga at lu k ke n. Ma a r e r is m ij ve el a a n gelege n om de Ne de rla nd se lez e r e e n e cht e ‘Di k a n k a- e r va r i ng’ t e geve n. I k houd u op de hoog t e.


Geschiedenis gevisualiseerd. Rol van visuele steun in postmoderne proza van Nederland (Jevgenia Yarmysh, KLU, Kiev)

Er z ijn a a nt al onde r zoeke n ve r r icht n a a r al le rlei a s p e ct e n va n Ne de rla nd se p ost mo de r ne l it e r at uu r1, t o ch bl ijk t de rol va n v is uele comp one nt i n de t ek st bu it e n het wet e n sch ap p el ijke i nt e re sse t e bl ijve n. Niet t e m i n v i nde n we d at va n b ela ng i n on z e voord r a cht d it ve r sch ijn sel n auwe r t e b ek ijke n e n het ve rba nd t u sse n v isue el be eld e n ge sch ie de n is t o e t e l icht e n. We ga a n e r va n u it d at de proble me n va n n at ion ale ge sch ie de n is e n mode r ne sa me n lev i ng i n de we rke n z oals ´R it uele n´(1980) va n Ce e s Not eboom e n ´ No oit me e r slap e n´(1966) va n Wi l le m Fre de r ic He r m a n s ce nt r a al st a a n , e n prob e re n z e met behu lp va n v isu al it eit t e ve rk la re n. Het b eg r ip va n v isu al it eit of v is uele af b e eld i ng is n iet hele m a al n ieuw vo or de l it e r at uu r wet e n sch ap va n t ege nwo ord ig. D e cor relat ie t u sse n b e eld (fot o´s, t eke n i nge n , sch i lde r ije n e n z .) e n onde r we r p e n d ie e rdoor worde n we e rgegeve n of l ieve r ge re pre se nt e e rd wordt b eh a ndeld i n de boeke n va n Li nd a Hut che on e n Su sa n Z ont ag 2 1 Zie bvb. Hugo Brems. Altijd weer vogels die nesten beginnen. Uitgeverij Bert Bakker, Adam, 2009. 2 Zie bvb. ‘On Photography’ (1980) van Susan Zontag en ‘The Politics of Postmodernism’ 54

i n de VS, e n de publ icat ie s va n Ludo Beheydt , K at hol ieke Un ive r sit eit L euve n ( Belg ië)3ove r cu lt u rele sp e ci f iek va n de Ne de rla nd se sa me n lev i ng i n de 17de e euw, vor me n e e n va st e bode m voor het ve rde re be st ude re n va n Ne de rla nd st al ige p ost mode r ne t ek st e n va nu it de ´v is uele´ i nvalshoek . Visue el be eld wordt i m me r s i n deze t oe spr a a k a a ngekeke n als ele me nt va n de Ne de rla nd se cu lt uu r, d ie e e n me rk wa a rd ige rol sp e elt i n het u it d r u k ke n va n ide nt it eit svor me n i n de L age L a nde n. Aa nd a cht a a n ve r be eld i ng g i ng gekop p eld met l it e r ai re ve rbe eld i ngsk r a cht nog i n de ´goude n´ 17de e euw i n de e mble m at a . I n d ie t ijd ont st ond eve ne e n s het be elde npa r a d ig m a wa a r i n el k onde r we r p e e n st e rk ve r ba nd met z ijn b eg r ip k re eg. De p ost mode r ne Ne de rla nd se proz awe rke n n a mel ijk de rom a n s va n Not eboom e n He r m a n s de mon st re re n de neig i ng om be pa alde v isuele a sso ciat ie s aan bela ng r ijke m a at sch app el ijke cat egor ie ë n (ge sch ie de n is, ve r v re e md i ng, on zeke rheid e n z .) t oe t e sch r ijve n. De v isie s va n Ne de rla nd se sa me n lev i ng d ie He r m a n s e n Not eb o om de mon st re re n i n hu n we rke n lop e n u it e r a a rd u it e e n , e n t egel ijke r t ijd val le n sa me n wat ve rbe eld i ng bet ref t. Wi l le m Fre de r ic He r m a n s (1915 – 1995) z iet het con f l ict t u sse n he de n e n ve rle de n va n z ijn la nd als t ege n st el l i ng va n ‘n at uu rl ijk’ e n ‘on n at uu rl ijk’ leve n d at du idel ijk wordt ge m a n i fe st e e rd i n de af be eld i nge n va n Noor se la nd schap, wa a r de hoofdper sonage he e n ga at voor z ijn onde r zoek . A l f re d Isse ndor f af kom st ig u it ‘k u n st m at ige’ Ne de rla nde n bl ijk t k r a cht eloos i n de ‘n at uu rl ijke’ Noor se omgev i ng. A l f re d is ge p or t ret t e e rd als t ege nge st elde a a n z ijn col lega´s u it Noor wege n , z ijn ge d a cht e n ove r sch it t e re nde t oekom st als wereldberoemde geoloog z ijn de ged achten van verovera a r meet passie voor herschapen e n he rbouwe n. I n de ge d a cht egoe d va n A l f re d worde n e r t r a d it ionele h ist or ische (1993) van Linda Hutcheon 3 Ludo Beheydt. De terugkeer van de canon. Historisch besef en historisch houvast . : http://www.deburen.eu/userfiles/files/De%20 terugkeer%20van%20de%20canon%20-%20 Ludo%20Beheydt.pdf

55


ho og t e pu nt e n be sproke n e n bek r it ise e rd , o.m. het ont st a a n va n mode r ne Ne de rla nd t e n gevolge va n ‘st r ijd t ege n het wat e r’, on afgebroke n w ijz ig i nge n e n ve r b et e r i nge n va n t ege nwoord ig. In de n a oorlogse om st a nd ig he de n aldu s He r m a n s is d it r at ion al ist ische we reldb e eld al le sbeh alve con st r uct ief, n a de g r uwele n va n 1940 – 1945, d ie de k lei n ig heid va n ve re e rde Ne de rla nd se bu rge r a a n de orde hebbe n ge st eld . Er is ge e n s pr a ke me e r va n he rbouwe n , me n mo et a nde re a a npa k ke n u it probe re n , met n a me het leve n i n ove re e n kom st met de wet t e n va n n at uu r. De a a n el k a a r t ege nge st elde z iel ige, door mug ge n geb et e n wet e n sch app e r e n g r a nd ioze la nd sch ap p e n va n het Noorde n i n ´ Nooit me e r slap e n´ com mu n ice re n de bood sch ap va n de aut eu r, de gewa a rde e rde morele eige n sch ap p e n e n eige nw ijsheid va n t oe n mo et e n pla at s m a ke n voor het koe st e re n va n re s p e ct voor ń at uu rl ijk leve n´, z onde r t e ve el la at du n ke nd heid wa a r Ne de rla nde r s va nd a ag ge e n goe de re de n vo or hebb e n.

A nde re v isuele comp one nt d ie i n de t ek st va n ´ Nooit me e r slap e n´ t e r spr a ke komt is de spiegel. A l f re d b ez ig met het bouwe n va n z ijn p e r so on l ijke ge sch ie de n is i n het alge me e n e n i n het bijzonde r z ijn ca r r iè re h a alt t el ke n s e e n k lei n spiegelt je t evoor sch ijn om z ijn we e r spiegel i ng t e bek ijke n. D it pipk lei ne spiegelt je g roeit als de rom a n z ich ont vouw t t ot de e nor me ń at uu rl ijke´ spiegel wa ar de hele moder ne samen levi ng i n k ijk t om de bela ng r ijk st e v r age n vo or z ich zel f t e be a nt woorde n. Me n sel ijke ge sch ie de n is is eve ne e n s v isue el, n a a r A l f re d s me n i ng. Er z ijn aldu s de p e r son age d r ie ont w i k kel i ngsfa se s va n het zel f be schouwe n , de e e r st e, wa a r i n me n nog ge e n ide e va n z ich zel f he ef t. De t we e de fa se beg i nt als Na rcissu s z ijn we e r spiegel i ng ont dek t i n het wat e r. D e de rde fa se komt pa s met u it v i nd i ng va n fot og r af ie. De k u n st va n fot og r af isch be eld m a a k t het du idel ijk d at me n s me e rde re af be eld i nge n he ef t4. D e p ost mode r ne p e r iode d ie sa me n valt met de rde v isuele fa se t oont n ieuwe gez icht e n wa a r me n we e r a a n moet we n ne n e n z ijn ge d r ag a a npa sse n. De k we st ie va n eige n gez icht e n als gevolg va n sche p p e n va n eige n ge sch ie de n is bl ijk t i n de rom a n va n He r m a n s e e n ex ist e nt iële v r a agst u k t e z ijn. A l f re d wordt t el ke n s i n de sit u at ie va n f i losof ische keu z e ge pla at st , h ij st elt heleboel v r age n e n d a a rdoor z ijn ve rde re leve n sf i losof ie for mu le e r t. De n at uu r, het onde r we r p va n A l f re d s wet e n sch app el ijke i nt e re sse k a n ook als spiegel geï nt e r pret e e rd worde n. De p e r son age onde r z oek t de n at uu rl ijke pro ce sse n e n ga a ndeweg beg i nt z ich als onde rde el va n de n at uu rl ijke we reld t e z ie n e n v i ndt d a a rdoor z ijn eige n pla at s i n mode r ne ge sch ie de n is. Ce e s Not eboom (geb. 1933) z iet de Ne de rla nd se sa me n lev i ng als t ot ale t eleu r st el l i ng e n on zeke rheid e n t egel ijke r t ijd het ve rla nge n n a a r een h ist or isch houva st. In z ijn beke nde rom a n ´R it uele n´5 wordt e e n p og i ng t ot he r v i nd i ng va n ve rlore n fa m i l iege sch ie de n is e n eige n pla at s in de m a at sch appij ge a n alyse e rd . I n n i Wi nt rop, de hoofdp e r soon , wordt ge con f ront e e rd met de re al it eit va n het fa m i l ieleve n wa a r h ij als ve rlore n z o on n a a r t oe t re e dt. De Wi nt rops, e e n r ijk Br aba nt s z a kel ijk gez i n met de i nt e re sse n i n de voor m al ige Ne de rla nd se I nd iё (!) ve re n ige n met I n n i, hu n n a komel i ng d ie 4 Willem Frederic Hermans. Nooit meer slapen. De Bezige Bij, A´dam. – pp.41 -42 5 СейсНотебоом. Ритуалы. – М. : Текст. – 2005. – 192 с.


met e e n e e n s k w ijtge r a a k t sm a a k he r v i ndt i n va st e gewo ont e s d ie i n de fa m i l iek r i ng he e r se n. E e n a nde re fa m i l ie, de va de r e n z o on Ta a d s, m a n i fe st e re n op het e e r st e gez icht het alt e r n at ieve modu s v ive nd i met als ke r nbeg r ip me n-i n-zńe e nt je. D ie ve r sch i l le nde leve n sw ijz e n wa a r t u sse n I n n i z ijn ex ist e nt iële keu ze mo et m a ke n bl ijke n t o ch i n e e n d i ng gel ijk t e z ijn , met n a me het zoge n a a mde ´r it uele nve r slav i ng´. Vis u al it eit i n ´R it uele n´ is t e z ie n

i n de a a nd a cht a a n m at e r iële ele me nt e n , wat ook voor de a nde re we rke n va n de sch r ijve r ke n me rke nd is. De voor we r p e n , de Japa n se r a k u , ele me nt e n va n rel ig ieu z e ce re mon ië n of al le d a agse hu ishoudel ijke d i nge n t rek ke n met e e n de lez e r s a a nd a cht e n vor me n op d it w ijze de hele sce ne. De Ta a d se n e n Wi nt rops z ijn beide onde rhev ig a a n r it ue el d ie z e als ve r be rg pla at s va n alge me ne on z eke rheid z ie n. O ok h ie r net zoals i n ´ Nooit me e r slap e n´ va n W. F. He r m a n s worde n de

Willem Frederik Hermans 56

57


op p osit ie s ge m a a k t m a a r i n de cont ext va n ´R it uele n´ z ijn d ie opp osit ie s nog d ie p e r

e n i n zeke r z i n ook bu it e n sp or ige r. Het m at e r iële voor we r p is t ege nge st eld a a n de me n sel ijke f ig u re n , ge noeg capa cit eit ve r t one ndom het ge d r agsprof iel va n z ijn eige n a a r t e be pale n ( bvb. A r nold Ta a d s d ie ´gehe cht´ sch ijnt t e z ijn a a n de k lok i n z ijn k a me r). Het ontbreke n va n e n kele zeke rheid i n de ove rlev i ngsmogel ijk he de n d at z ich va n al le p e r son age s i n de rom a n me st e r he ef t ge m a a k t leidt t ot d r a st ische a cce nt ve r schu iv i ng wa a r bij het v is uele be eld de hoofdp osit ie he r vat. E e n s e e n onde rde el va n h ist or isch ve r sch ijn sel z ijn e e n voor we r p of e e n k u n st we rk i n st a at e e n apa r t e ge sch ie de n is t e c re ë re n wat voor me n se n on mogel ijk bl ijf t. Z owel de Ta a d se n , I n n i Wi nt rop e n z ijn hele gez i n , als de a nt iqu a re n Roze nb o om e n R i ze n k a mp d ie va n ´st u k ke n ge sch ie de n is´ prof it e re n z ijn i n g re e p va n het gez ag va n het m at e r iële d at ze al le m a al als re dde n m iddel va n alomt ege nwo ord ige i n st abi l it eit z ie n. De bood sch ap va n Ce e s Not eboom is du idel ijk , we z ijn n iet me e r i n st a at on ze eige n ge sch ie de n is t e b ouwe n , we z ijn d a a r voor t e moe e n on zeke r, du s bl ijve n de voor we r p e n d ie la nge r leve n d a n e e n me n s e e n soor t t ouw t je om va st t e k nopp e n. E e n k u n st we rk of e e n hu ishoudel ijke souve n i r t je sche pt st e e d s n ieuwe cont ex st e ne n om sch r ijf t de k a de r s wa a r me n i n le ef t. Z o’n ‘leve nt je i n het k a de r’ ve r a nde r t snel i n e e n va st e r it ue el d ie voor e e n i nd iv idu e cht leve n ve r va ng t zonde r d at me n het zel f we et. Wat k a n als u it weg d ie ne n? Of is het re e d s t e la at? Wie we et...


FOLKLORE IN DE RUSSISCHE CULTUUR Verschillen in definitie en perceptie (drs. Bas Lohmann)

1. I n leid i ng 1.1 Ve r ba z i ng e n ve r wonde r i ng To e n sch r ijve r deze s r u i m e e n k wa r t e euw gele de n Ru ssisch g i ng st ude re n a a n de u n ive r sit eit , h a d h ij al e e n ze e r b e scheide n ve r z a mel i ng Ru ssische vol k smu z iek e n vol k sk u n st a a ngelegd . E e n m a al op de u n ive r sit eit ble ek h ij met z ijn b ela ngst el l i ng voor Ru ssische fol k lore al le e n t e st a a n: onde r de me de st ude nt e n wa s e r n ie m a nd d ie e n ige af f i n it eit , la at st a a n e n ige ke n n is h a d va n de Ru ssische vol k scu lt uu r. Me n h a d de k la ssieke n geleze n , me n ke nde de g rot e comp on ist e n , e n kele k u n st e n a a r s, me e st al u it de ava ntga rd ist ische p e r iode, e n d a a r me e we rd het be eld va n de Ru ssische cu lt uu r d at me n h a d feit el ijk vol le d ig ge a cht. Twe e ke e r hebbe n do ce nt e n e e n Ru ssisch vol k sl ie d lat e n hore n a a n hu n st ude nt e n e n b eide ke re n vond d it ge e n e n kele we e rk la n k . Na d ie n is de aut eu r me n ig m a al ge con f ront e e rd met de ve rba z i ng va n ve el Ne de rla nde r s, goe d t hu is op het gebie d va n k u n st , cu lt uu r e n l it e r at uu r, ove r de rol d ie fol k lore i n Ru sla nd sp e elt i n het alge me e n e n i n de Ru ssische cu lt uu r i n het bijzonde r. Ne de rla nde r s bl ijke n ve r wonde rd t e z ijn als ze i n 58

Ru ssische mu se a k le de rd r a cht e n e n gebr u i k svoor we r p e n u it het boe re n leve n va n wele e r als k u n st t e nt oonge st eld z ie n st a a n.*1 Me n v i ndt het opme rkel ijk d at e r a a n Ru ssische con se r vat or ia sp e ciale opleid i nge n z ijn voor vol k sz a ng e n vol k smu z iek . En i nde rd a a d: hoeve el balet t e n e n op e r a’s z ijn e r n iet , geba se e rd op sprook je s, gela rde e rd met al le rh a nde ele me nt e n u it de Ru ssische vol k scu lt uu r, voor z ie n va n mu z iek va n we reldbe ro e mde comp on ist e n , d ie hu n i n spr iat ie voor e e n de el u it de vol k smu z iek hebbe n ge put? Hoeve el vol k sl ie de re n z ijn e r wel n iet bewe rk t e n ge a r r a nge e rd door d iezel fde ve r m a a rde comp on ist e n? Ho eve el monu me nt ale sch i lde r ije n z ijn e r wel n iet ge m a a k t door de g rot e me e st e r s va n het Ru ssische 19e - e euwse re al isme met vol k ssprook je s als t he m a?*2 En hoe onbeke nd bl ijk t d ie we reld va n de Ru ssische vol k scu lt uu r t egel ijke r t ijd t e z ijn. I n het G ron i nge r Mu seu m is va n 15 de ce mbe r 20 07 t ot 6 apr i l 20 08 e e n t e nt oon st el l i ng gewe e st met als t he m a “ Sprook je s, vol k sve rh ale n e n lege nde n u it de Ru ssische sch i lde rk u n st va n de 19de e n de 20 st e e euw ”. Deze t e n st oon st el l i ng he ef t ve el publ icit ai re onde r st eu n i ng geh a d , n iet i n de la at st e pla at s door het G ron i nge r Mu seu m zel f. O p de websit e va n het mu seu m wordt de Ne de rla nd se bezoeke r ge at t e nde e rd op de rol va n sprook je s i n de Ru ssische cu lt uu r: “ Voord at het t he m a va n spro ok je s e n lege nde n i n de sch i lde rk u n st we rd ge a cce pt e e rd , h a d het al e e n volwa a rd ige pla at s ve r wor ve n bi n ne n de l it e r at uu r.” “I nvloe d r ijke comp on ist e n en k u n st e n a a r s hebbe n z e (sprook je s – BL) u itgebe eld e n ze d a a r me e d ie p ve r a n ke rd i n de Ru ssische cu lt uu r.” *3 O nd a n k s deze u it spr a ke n d ie z ijn ge d a a n door het G ron i nge r Mu seu m i n het k a de r va n dez e t e nt oon st el l i ng, bleve n ke n n isse n e n v r ie nde n v r age n: hoe k a n fol k lore zo’n g rot e rol sp ele n , z o ve el bet eke n is hebbe n voor de Ru ssische cu lt uu r? Behore n sprook je s n iet t ot e e n voorbije cu lt uu r p e r iode va n e e n vol k? Hoe k a n het d a n d at de Ru sse n hu n sprook je s nog n iet ontg roeid z ijn? Me n l ijk t moeit e t e hebbe n met het

1.2 P roble e m st el l i ng Wa a rom l ijk t me n z ich aan Ne de rla nd se z ijde zo wei n ig met fol k lore t e ve re e n z elv ige n , e e n om st a nd ig heid d ie z ich n iet zelde n u it i n e e n oorde el d at e e rde r negat ief d a n p osit ief u it valt?

I n dez e lez i ng z al get r a cht worde n e e n ve rk la r i ng h ie r voor t e v i nde n e n om de p osit ie d ie de fol k lore i n de Ru ssische cu lt uu r he ef t t e ve rk la re n va nu it de sp e ci f ieke ke n me rke n va n de Ru ssische fol k lore. 2.0. Def i n it ie en p e rce pt ie va n fol k lore Def i n it ie s e n p e rce pt ie s va n fol k lore k u n ne n ve r sch i l le nd z ijn. Het is i n d it ve r ba nd bu it e ngewoon ve rhelde re nd om def i n it ie s va n fol k lore u it Ne de rla nd se en Ru ssische woorde nboeke n en e ncyclop e d ie ë n t ege nove r el k a a r t e pla at se n omd at u it d iezel fde def i n it ie s de opvat t i ng e n belev i ng va n fol k lore d a n wel vol k sk u n st zou k u n ne n bl ijke n. I n d it ve r ba nd is bew u st gekoz e n vo or d ie bron ne n , d ie om sch r ijv i nge n h a nt e re n d ie ge det ai l le e rde r z ijn d a n “mondel i nge vol k sove rleve r i nge n;” z u l ke def i n it ie s z ijn i n z owel Ru ssische als n ietRu ssische bron ne n t e v i nde n , wa a r t o e beh alve Ne de rla nd se ook Fr a n se, D u it se e n Engelse k u n ne n worde n ge reke nd . Wat eve nwel opvalt is d at ju ist ve el Ru ssische bron ne n de me e st u itgebreide e n de me e st r u i me def i n it ie s geve n. A ls Ne de rla nd set al ige bron ne n voor def i n it ie s z ijn h ie r gebr u i k t het “ Va n Dale G root woorde nboek va n de Ne de rla nd se t a al”, ve e r t ie nde e d it ie ( h ie r n a t e noe me n: de G rot e Va n Dale) e n de Ne de rla nd se Wi k ip e d ia . A ls Ru ssische bron ne n worde n gebr u i k t het “ Nieuw e ncyclop e d isch woorde nb o ek ” e n de Ru ssische Wi k ip e d ia .*6 O m n iet i n he rh al i ng t e ve r val le n z ijn e r h ie r t we e Ru ssische e n t we e Ne de rla nd se def i n it ie s ge sele ct e e rd ; de a nde re def i n it ie s val le n g rot e nde els sa me n met de h ie r ge pre se nt e e rde. 2.1. Def i n it ie s va n fol k lore: 2.1.1. Ne de rla nd se def i n it ie s I. Het “ Va n Dale G root woorde nb o ek va n de Ne de rla nd se t a al” ge ef t de volge nde bet eke n is va n fol k lore: de gez a me n l ijke oude ze de n e n gebr u i ke n , vol k sove rleve r i nge n , het bijgeloof e n de vooroordele n als vol k scu lt uu r ve r sch ijn sel I I. Ne de rla nd se Wi k ip e d ia: Fol k lore is de ve r z a mel n a a m vo or al le ve rh ale n , l ie de re n e n l ie dje s , gebr u i ke n e n a mba cht e n d ie nog wel beke nd z ijn , m a a r n iet alge me e n worde n ve r t eld , gezonge n , ge d a a n of worde n u itge oefe nd . Fol k lor ist ische ve rh ale n z ijn bijvoor be eld de ove rleve r i nge n e n de sage n. Fol k lor ist ische gebr u i ke n z ijn bijvoor be eld het r i ngst eke n , het p olsst ok ve r spr i nge n , het m idw i nt e rbla ze n e n het m a ke n va n

59


du ide n va n d ie he el a nde re st at u s va n fol k lore, al is het m a a r, omd at fol k lore i n Ne de rla nd e e n de rgel ijke bet eke n is e n a ct u al it eit voor de cu lt uu r e e nvoud ig weg n iet he ef t. I nd ie n d it wel het geval zou z ijn , z ou me n i m me r s ve r wa cht e n , d at de Ru ssische fol k lore e n de rol d ie h ij sp e elt pr i ncipie el a nde r s be oorde eld zou worde n. A ls me n fol k lore t ege moet t re e dt , doet me n d at onb ew u st va nu it e e n Ne de rla nd se cont ext , wat i n ve el geval le n re su lt e e r t i n e e n e e rde r negat ieve wa a rde r i ng va n fol k lore e n d a a r me e ook va n de rol va n vol k sk u n st i n de Ru ssische cu lt uu r, zeke r als d ie vol k sk u n st wordt ge pre se nt e e rd als z el fst a nd ig cu lt uu r fe nome e n. D it k a n wel l icht ve rk la a rd worde n do or de om st a nd ig heid d at bi n ne n e e n Ne de rla nd se cont ext a a n fol k lore d i k w ijls het et i ket k le ef t va n iet s oubol l igs, fol k lore is iet s voor hobby ist e n , iet s voor de mon st r at ie s va n oude a mba cht e n voor t o e r ist e n , Vole nd a m se t oe r ist e n k it sch , e n z . De sa me n st el le r s va n bove nge noe mde t e nt o on st el l i ng z ijn z ich e r t e rdege va n b ew u st gewe e st d at e e n prom i ne nt e pla at s va n fol k lore i n de cu lt uu r va nu it e e n Ne de rla nd s p e r sp e ct ief al le s beh alve va n z el fs preke nd is e n het Ne de rla nd se publ iek wordt h ie r d a n ook expl iciet op gewez e n: D e Ru ssische cu lt uu r is ve el me e r do ord ronge n va n de vol k ssprook je s d a n de on z e. Uit d r u k k i nge n d ie d a a r a a n refe re re n worde n ve el gebr u i k t e n bove n al is het e e n b ela ng r ijke e n alom gebr u i k t e bron. O ok Pat t y Wage m a n ve r meldt als con ser vator va n het G ron i nger Mu seu m d at het onde r we r p Ru ssische sprook je s i n het we st e n wa a r sch ijn l ijk onbeke nd is omd at het ‘va nu it 21st e e euws p e r sp e ct ief n iet als se r ieu s wordt be schouwd . “ Eu rop e se k u n st e n a a r s ve rkoze n het alt e r n at ief va n G r iek se my t he n om se r ieu ze ve rh ale n te ve r t el le n. Voorbe elde n d a a r va n z ijn ve el e e nvoud ige r i n de we st e r se k u n stge sch ie de n is t e v i nde n.*4 D e vol k ssprook je s m a ke n onde rde el u it va n de vol k scu lt uu r, e n d ie is n iet p opu la i r. L a nge t ijd we rd d at i n Ne de rla nd als su f afge d a a n , i k z ag t e n m i n st e zelde n vol t rot s e e n k lomp e nd a n s a a ngekond igd worde n. O ok d at t ij is a a n het ke re n , mondje sm a at kome n wel degel ijk ele me nt e n u it de vol k scu lt uu r i n de b e elde nde k u n st t e re cht (...).”*5


pa a sv u re n. Fol k lor ist ische a mba cht e n z ijn bijvo or b e eld d ie wel ke op e e n m a rk t vo or oude a mba cht e n worde n ge de mon st re e rd , zoals het vle cht e n va n m a nde n e n bije n kor ve n e n het (n ietm a ch i n a al) m a ke n va n k lomp e n. 2.1.2. Ru ssische def i n it ie s I I I. Nieuw e ncyclop e d isch woorde nb o ek: Fol k lore is vol k sk u n st , me e st al vo or al or a al; de gez a me n l ijke c re at ieve a ct iv it eit va n e e n vol k , wa a r i n z ijn leve n , z ijn leve n sb e schouw i ng, leve n sgevoel e n ide ale n worde n we e r spiegeld ; d i nge n d ie do or e e n vol k z ijn ge sch ap e n e n d ie b et eke n is hebbe n i n z ijn al le d a agse b e st a a n , z oals p oëz ie (ove rleve r i nge n , l ie de re n , sche r t sl ie dje s, g r app e n , s pro ok je s, e p os), vol k smu z iek ( l ie de re n , i n st r u me nt ale mu z iek e n t one elst u k ke n), t heater (d r a ma’s, sat i r ische toneelst u k ken, p op p e nt he at e r), d a n s, a rch it e ct uu r, b e elde nde e n de cor at ieve t oege pa st e k u n st. Som m ige onde r zoeke r s reke ne n o ok al le vor me n va n n iet-profe ssionele k u n st t ot de fol k lore (a m at eu rk u n st , wa a ronde r o ok vol k st one el). I V. De Ru ssische Wi k ip e d ia: D e Ru ssische Wi k ip e d ia ne e mt b ove n st a a nde bron bijn a let t e rl ijk ove r, m a a r vo eg t t we e weze n l ijke pu nt e n t o e: a . […] D e c re at iv it eit va n e e n vol k v i ndt h a a r o or s prong i n oude t ijde n e n wor t elt d a a r me e, h ist or isch gez ie n , i n de we reldcu lt uu r. Het sche pp e nde ve r moge n va n e e n et nos is de bron va n n at ion ale a r t ist ieke t r a d it ie s, het is het m iddel wa a r me e het z el f bew u st z ijn va n e e n vol k wordt u itge d r u k t. b. Het is moei l ijk e e n pre cieze def i n it ie t e geve n va n “ fol k lore” omd at vol k sk u n st n iet st at isch e n onve r a nde rl ijk is. Fol k lore b ev i ndt z ich con st a nt i n e e n ont w i k kel i ngspro ce s. Z o k u n ne n vol k sl ie de re n worde n u itgevoe rd i n e e n a r r a nge me nt met mode r ne i n st r u me nt e n met he de nd a agse t he m a’s, e r k u n ne n n ieuwe s pro ok je s ont st a a n met mode r ne t he m a’s, vol k smu z iek kan worde n b eï nvlo e d do or ro ck ’n rol l, he de nd a agse mu z iek k a n ele me nt e n va n vol k smu z iek i n z ich opne me n , be elde nde e n t oege pa st e vol k sk u n st k u n ne n worde n beï nvloe d do or g r af ische comput e rk u n st , e n z . 2.1.3. Wel of ge e n onde r scheid t u sse n fol k lore e n vol k sk u n st Het e e r st e wat opvalt is d at i n de Ru ssische def i n it ie s e r ge e n onde r scheid ge m a a k t wordt t u sse n fol k lore (gebr u i ke n , overlever i ngen , bijgeloof e.d.) ener z ijd s en vol k sk u n st a nde r z ijd s. I n de Ne de rla nd se def i n it ie s , z eke r i n de G rot e Va n Dale, wordt d it onde r scheid wel ge m a a k t. A ls 60

vol k sk u n st n iet valt onde r fol k lore, is het i n de cont ext va n d it bet oog releva nt o ok t e k ijke n n a a r de def i nt ie d ie de G rot e Va n Dale va n “ vol k sk u n st ” ge ef t: het voor tbre nge n va n –, re sp. wat voor tgebr a cht wordt a a n e st het isch wa a rdevol le voor we r p e n door het vol k , som s met de bijge d a cht e a a n iet s n a ïefs, iet s pr i m it iefs 3.0 A n alyse va n de def i n it ie s De els val le n de def i n it ie s sa me n , m a a r de om sch r ijv i nge n ve r sch i l le n du idel ijk qu a d ie pga ng e n rei k w ijdt e. Wat opvalt a a n de om sch r ijv i nge n u it de G rot e Va n Dale is d at z e n iet al le e n kor t e n z a kel ijk z ijn , m a a r d at z e woorde n bevat t e n als bijgeloof e n vooroordele n – beg r ip p e n d ie ge e n p osit ieve con not at ie hebbe n. I n de def i n it ie va n “ vol k sk u n st ” gebr u i k t de G rot e Va n Dale de woorde n n aïef e n pr i m it ief – n iet gekopp eld a a n k u n st (“n aïeve k u n st ” e n “ pr i m it ieve k u n st ” hebbe n op z ich ge e n p ejor at ieve bijk la n k), i n wel k geval ze e e n neut r ale bet eke n is zoude n hebbe n , m a a r deze t e r me n st a a n op z ich z el f e n d a a r me e z ijn e r we de rom t we e t e r me n gebr u i k t d ie e e rde r e e n negat ieve d a n e e n p osit ieve bijk la n k hebbe n , wa a r me e het e e rde r ge no e mde “e st het isch wa a rdevol le voor we r p e n” e n igsz i n s l ijk t t e worde n ont k r a cht. D e def i n it ie s d ie de Ne de rla nd se Wi k ip e d ia ge ef t is wel iswa a r u itgebreid , m a a r is d at hoofd z a kel ijk door h a a r vele z e e r conc ret e voorbe elde n. De def i n it ie s u it de Ru ssische bron ne n st a a n i n sch r i l cont r a st met de Ne de rla nd se. H ie r t ref t me n beg r ip p e n aan als c re at iv it eit , we e r spiegelde levensbeschouw i ng en idealen. Vol k sk u nst he ef t , zo wordt ge st eld , bet eke n is vo or e e n vol k i n z ijn al le d a agse be st a a n. Fol k lore be sla at e e n ve el heid a a n sfe re n: t he at e r, a rch it e ct uu r, be elde nde e n de cor at ieve t oe pa st e k u n st worde n n a d r u k kel ijk ge noe md – al le m a al t e r me n d ie i n Ne de rla nd se def i n it ie s af wez ig z ijn. Va nu it e e n Ru ssisch p e r sp e ct ief is fol k lore e e n ve r sch ijn sel met e e n z eke re d ie pga ng, fol k lore wordt z onde r me e r i n e e n bre de cu lt uu r-h ist or ische e n k u n st h ist or ische cont ext ge pla at st e n he ef t wel h a a st f i losof ische d i me n sie s. D e om sch r ijv i ng u it de Ru ssische Wi k ip e d ia leg t e e n expl iciet ve rba nd t u sse n de vol k sk u n st e ne r z ijd s e n de we reldcu lt uu r en n at ion ale a r t ist ieke t r a d it ie s a nde r z ijd s.*7 E e n a nde r wez e n l ijk pu nt is d at fol k lore n a d r u k kel ijk als iet s leve nd s, iet s a ct ue els wordt gez ie n: vol k sk u n st he ef t bet eke n is voor e e n vol k i n z ijn al le d a agse be st a a n , fol k lore is

4.0. Eige n sch app e n va n Ru ssische fol k lore 4.1. En kele voorbehoude n A lvore n s in te ga a n op de eige n a a rd ig he de n va n de Ru ssische fol k lore d ie ne n e r e n kele voorbehoude n worde n ge m a a k t. 1. Met Ru ssische fol k lore wordt bi n nen het k a de r va n deze ve rh a ndel i ng bove n al aut he nt ieke fol k lore be doeld . Me n moet z ich re al ise re n d at de Ru ssische fol k lore z oals d ie z ich nu m a n i fe st e e r t i n de vor m va n souve n i r s, d a n s - e n z a ng g roe p e n e.d ., e e n st e rk ge st yle e rd , om n iet t e z eg ge n ge profa ne e rd af t rek sel is va n de aut he nt ieke fol k lore d ie i n m iddels ook vo or ve r reweg de me e st e Ru sse n t e r r a i ncog n it a is. Z o hebbe n de kost uu m s wa a r i n kore n e n z a ng- e n d a n sg roe p e n opt re de n wei n ig me e r t e m a ke n met het aut he nt ieke Ru ssische vol k skost uu m e n do e n souve n i r s, hoe k u n st ig ook ge m a a k t , al le e n bij be n a de r i ng de n ke n a a n aut he nt ieke t oege pa st e of de cor at ieve

vol k sk u n st. 2. De Ru ssische fol k lore is i n de Sov jet-p e r iode ve elv u ld ig gebr u i k t vo or propaga nd ist ische doelei nde n. Fol k lore we rd n a d r u k kel ijk ge pre se nt e e rd als iet s va n het vol k omd at fol k lore p e r def i n it ie ide olog isch n iet ge d isk re d it e e rd wa s. Fol k lore we rd ge p ol it ise e rd e n om d ie re de n door vele n afgewez e n. Deze om st a nd ig he de n l ijke n vo or vele n i n Ru sla nd e e n onbeva nge n k ijk op fol k lore voor alt ijd on mogel ijk t e hebbe n ge m a a k t. Het is i n dez e p e r io de d at de fol k lore ve r rega a nd ge st yle e rd e n ge profe ssion al ise e rd we rd – e n wel i n negat ieve z i n: door e e n t eve el a a n p e r fe ct ion isme ve r we rd fol k lore va a k t ot iet s obl iga at s e n leve n loos. Ve el va n wat nu is t e z ie n e n t e belu ist e re n is e e n voor t z et t i ng va n d ie school, ho ewel e r ook kore n e n k u n st e n a a r s z ijn d ie, met w issele nd succe s, probe re n t e r ug t e ke re n n a a r e e n aut he nt ieke st ijl. I n d it ve r ba nd d ie nt e r op geweze n t e worde n d at de oor z a a k va n het a a n z ie n va n de fol k lore i n de Ru ssische cu lt uu r n iet gez o cht k a n worde n i n de rol d ie h ij t oeb e de eld k re eg t ijde n s het Sov jet-b ew i nd . I ron ische r w ijze is het Sov jet-reg i me, met z ijn of f iciële p osit ieve wa a rde r i ng vo or fol k lore, ju ist ve r woe st e nd gewe e st vo or de t r a d it ionele boe re ncu lt uu r (me n de n ke a a n de r igou reu ze col le ct iv isat ie va n de la ndbouw, a a n de i ndu st r ial ise r i ng, a a n e e n negat ieve houd i ng t.o.v. het ve rle de n d ie ge cu lt ive e rd we rd). De i n z et va n fol k lore door het Sov jet-reg i me vo or propaga nd ische doelei nde n worde n i n d it bet oog de rh alve bu it e n be schouw i ng gelat e n. 4.2. Ke n me rke n e n eige n a a rd ig he de n va n de Ru ssische fol k lore Bij het be spreke n va n de ke n me rke n e n eige n a a rd ig he de n va n de Ru ssische fol k lore d ie nt e e n de rde voor behoud t e worde n ge m a a k t. Vele z a ke n d ie h ie r ge noe md worde n gelde n i n me e rde re of m i nde re m at e eve ne e n s voor de vol k sk u n st va n a ndere vol keren , bi n nen Eu ropa komen i n d it ve rba nd met n a me M idde n-Eu ropa e n de Bal k a n i n be eld . De i nvlo e d va n de fol k lore is, bijvoorbe eld op het gebie d va n de mu z iek , i n ve el M idde n-Eu rop e se la nde n e e n alge me e n beke nd feit. Me n de n ke d a a r bij voor Tsje ch ië a a n de mu z iek va n Be d ř ich Smet a n a (1824 – 188 4) e n A nt on í n D voř á k (1841 – 190 4) e n vo or Honga r ije a a n de de st ijd s ba a nbreke nde comp osit ie s va n Béla Ba r t ók . Vo or t s d ie nt i n d it ve r ba nd gewez e n t e worde n op de hoogont w i k kelde z a ngcu lt uu r i n Bu lga r ije d ie ve el beke nd heid he ef t gek rege n door het koor “ L e myst è re de s

61


n iet e e n afge slot e n iet s u it e e n voorbije cu lt uu r p e r io de d at u it slu it e nd het domei n is va n l ief hebbe r s e n et nog r afe n. I n d it ve r ba nd is het opme rkel ijk d at de k wal i f icat ie oud i n ge e n e n kele vo or h a nde n z ijnde Ru ssische def i n it ie vo orkomt , hoewel ve el z a ke n u it de Ru ssische vol k scu lt uu r zonde r me e r u it e e n vo or bij t ijdva k st a m me n. Het ve r sch i l i n def i n it ie s t oont ondubb el z i n n ig a a n hoe g root het ve r sch i l t u sse n opvat t i ng va n fol k lore is i n de Ne de rla nd se e n i n Ru ssische cu lt uu r. Aa n Ru ssische z ijde z ijn e r a nde re d i me n sie s, is me e r d ie pga ng, vol k sk u n st he ef t e e n a a n z ie n l ijke rei k w ijdt e i n r u i mt e e n t ijd . I n e e n p og i ng du id i ng t e geve n a a n d it a a nget o onde onde r scheid r ijst de v r a ag of de Ne de rla nd se fol k lore e ne r z ijd s e n de Ru ssische a nde r z ijd s het zel fde z ijn e n e r al le e n e e n ve r sch i l is i n be n a de r i ng e n def i n it ie of d at het ve r sch i l i n p e rce pt ie i n ve r ba nd k a n worde n gebr a cht met e e n wez e n l ijk a nde r s -z ijn va n beide vol k sk u n st e n. A nde r s gefor mu le e rd: is e r a a n b eide k a nt e n sle cht s spr a ke va n “ Vole nd a m se t oe r ist e n k it sch” e n wordt dez e a a n Ru ssische z ijde om wel ke re de ne n d a n ook e e n bet eke n is e n st at u s t oege d icht d ie bu it e nprop or t ione el e n d a a r me e on re cht m at ig is of z ijn e r om st a nd ig he de n d ie de opval le nde rol va n fol k lore k u n ne n ve rk la re n? O m e e n a nt wo ord op deze v r a ag t e k r ijge n z al n a de r i n moet e n worde n gega a n op de a a rd va n de Ru ssische vol k sk u n st i n de bre e d st e z i n va n het woord .


voi x bu lga re s.” L os va n d it gegeve n st a at ge e n e n kele vol k scu lt uu r op z ich zel f omd at i n fol k lore alge me e n me n sel ijke wa a rde n hu n u it d r u k k i ng v i nde n. Dit la at e cht e r n iet onve rlet d at el ke fol k lore t egel ijke r t ijd iet s on m iske nba a r eige n s he ef t. Het is vo or d at on m iske nba a r eige ne wa a r voor h ie r a a nd a cht gev r a agd wordt. I n Ru sla nd wa s fol k lore n iet a a nget a st do or de mo de r n it eit e n oor spron kel ijk gebleve n Me n d ie nt z ich t e re al ise re n d at de Ru sse n bij u it st ek e e n vol k z ijn va n landbouwers en dat deze omst andigheid hu n we reldb e schouw i ng e n cu lt uu r d ie pga a nd b eï nvlo e d he ef t. E e n bijzonde rheid h ie rbij is d at m i nde r d a n honde rd ja a r gele de n de me e st e Ru sse n nog de el u it m a a k t e n va n de b o e re ncu lt uu r: t ot 1917 le efde ci rca 85% va n de Ru ssische bevol k i ng op het plat t ela nd , e e n a a n z ie n l ijk hoge r p e rce nt age d a n i n ve el We st-Eu rop e se la nde n. I n ve el We st-Eu rop e se la nde n h a d de mo de r n it eit ei nd 18de e euw re e d s h a a r i nt re de ge d a a n e n h a d d a a r al le rlei ve r a nde r i nge n i n sa me n lev i ng e n cu lt uu r gebr a cht. Ru sla nd bevond z ich i n e e n a nde re sit u at ie: de e nor me af met i nge n va n het la nd , d ie ook i n on z e d age n t ot de ve rbe eld i ng bl ijve n s preke n , i n combi n at ie met sp e ci f ieke h ist or ische e n so cia al-m a at sch app el ijke pro ce sse n , m a a k t e n d at al le rlei mode r ne ont w i k kel i nge n met a a n z ie n l ijke ve r t r ag i ng wa re n doorge d ronge n t ot de b evol k i ng of h a a r nog n auwel ijk s h a dde n b e rei k t. Ve r sch ijn sele n d ie z o ke n me rke nd z ijn voor het mode r ne t ijdp e rk als i ndu st r ial isat ie, k apit al isme, ve r st e del ijk i ng, r at ion al isme e n het af k alve n va n rel ig ie zoude n i n Ru sla nd pa s i n de ja re n ’20 e n ’30 va n de 20 st e e euw hu n i nvlo e d doe n gelde n e n zoude n e n la nd e n vol k i ng r ijp e nd ve r a nde re n. D ez e om st a nd ig heid m a a k t e d at de op z ich al con se r vat ieve boe re ncu lt uu r he el la ng st abiel ble ef e n d a a r me e h a a r eige n heid e n o or s pron kel ijk heid h a d behoude n. De Ru ssische fol k lore wa s alomvat t e nd Tot i n de 20 st e e euw h a d Ru sla nd e e n weidve r breide e n nog he el v it ale b o e re ncu lt uu r met e euwe noude t r a d it ie s d ie elde r s i n Eu ropa , ju ist als gevolg va n de opga ng va n de mode r n it eit , a a n het ei nd va n de 19de e euw goe dde els ve rlore n wa re n gega a n. Het leve n va n de me n s wa s doorde se md met r it uele n: of het nu g i ng om sei zoe n sgebonde n a ct iv it eit e n i n de la ndbouw, om geboor t e, u it huwel ijk i ng of br u i lof t e n , al le geb eu r t e n isse n we rde n begeleid door e e n 62

ve el heid a a n va st e r it uele n e n l ie de re n. De boe re ncu lt uu r omvat t e n a d r u k kel ijk al le sfe re n va n het leve n: k le d i ng (schoeisel, k le d i ngst u k ke n , hoofdt o oie n met ve r f ijnd borduu r we rk e n appl icat ie s als goudd r a a d e n zoet wat e r pa rels), a rch it e ct uu r (ve r scheide n heid aan t y p e n hu i ze n , g r a a n schu re n , k ap el le n , ke rke n , va a k r ijkel ijk voor z ie n va n hout sn ijwe rk va n n ive au), t oege pa st e k u n st (gebr u i k svoor we r p e n: meub els, ke r a m iek , m ajol ica , k ist e n , doze n va n be rke nba st , spi n new iele n , we efget ouwe n , h a me n , sle e ë n , hooivorke n , deu re n , e n z . – al le s we rd ge de core e rd), z a ng (e e n ve el heid a a n ge n re s, ze e r ho og ont w i k kelde en ge compl ice e rde p oly fon ie met al eve n ge compl ice e rde i mprov isat ie cu lt uu r; ve el Ru ssische comp on ist e n hebbe n d a a r m at e r ia al e n i n spi r at ie u itgeh a ald), sie r a de n , d a n s, oude helde n sage n ( byl i n a’s) d ie z owel t ot de fol k lore als t ot de O ud-Ru ssische l it e r at uu r worde n ge reke nd , sprook je s , spre ek woorde n , e n z . Er be st a a n z el fs icone n d ie door boe re n ge sch i lde rd z ijn. Me n k a n zonde r me e r st el le n d at zowel i n k wal it at ief als i n k wa nt it at ief opz icht de vol k scu lt uu r e e n ze e r bre de la ag wa s va n de Ru ssische cu lt uu r übe rh aupt. Ext r a aut he nt icit eit door aut a rk ie va n de boe re nbevol k i ng Da a rbij moet nog i n a a n me rk i ng worde n ge nome n d at ve r reweg de me e st e Ru ssische boe re n hoege n a a md zel f voor z ie ne nd wa re n: he el ve el va n al le s wat d ie vol k sk u n st voor tbr a cht we rd bijgevolg ook nog e e n s ge m a a k t va n eige n , n at uu rl ijke m at e r iale n (eige n wol, l i n ne n , hout , le e r, ve r f, vele n maakten z el f a a rdewe rk , m ajol ica , sme e d ijze re n voor we r p e n), wat a a n de oor spron kel ijk heid va n d ie fol k lore e e n ext r a d i me n sie gaf. Est het isch bew u st z ijn: vol k sk u n st als voor t z et t i ng va n de n at uu r Z oals gezegd le efde de me e rde rheid va n de Ru ssische bevol k i ng op het plat t ela nd e n h ield ze z ich i n leve n do or de la ndbouw. Me n le efde i n de n at uu r, met de n at uu r e n door de n at uu r. D ez e obje ct ieve om st a nd ig heid ontlok t e a a n e e n Moskou se k u n st ke n ne r de u it spr a a k “ vol k sk u n st is e e n voor t z et t i ng va n de n at uu r.” De vor me n d ie i n de n at uu r voork wa men en wa a r mee men voor t du re nd ge con f ront e e rd we rd , be pa alde n log ische r w ijs het e st het ische bew u st z ijn va n het vol k ; dez e vor me n k wa me n , get r a n sfor me e rd e n ge abst r a he e rd i n het bew u st z ijn , t ot u it i ng i n onde r me e r de vor mgev i ng e n de cor at ieve k u n st. Som s we rd i n de de cor at ieve k u n st

va n a r ist o c r at isme. Dit geldt u it e r a a rd n iet voor vol k sk u n st al le e n , m a a r geldt e cht e r i n gel ijke m at e ook voor fol k lore. Het beg r ip a r ist o c r at isme d ie nt h ie r t e worde n opgevat als z u ive r f i losof ische, n iet als so cia al-h ist or ische of z el fs k u n st h ist or ische t e r m i n de z i n va n ve rheve n ve r f ijn i ng. Ru ssische f i losofe n , onde r w ie Ni kolaj Be rdjajev (1874 – 1948), st el le n d at ie de re c re at ieve d a a d e e n st at e me nt is va n e e n on af h a n kel ijke, v r ije p e r soon l ijk heid . Z onde r v r ijheid – wa a rbij onde r v r ijheid n iet z oz e e r p ol it ieke of f ysieke v r ijheid , m a a r b ove n al i n ne rl ijke v r ijheid wordt ve r st a a n – e n zonde r p e r soon l ijk heid is e r ge e n k u n st e n c re at iv it eit mogel ijk . Vol k sk u n st is zo bez ie n eve ne e n s e e n m a n i fe st at ie va n v r ije p e r soon l ijk he de n met e e n du idel ijk om r a nde ide nt it eit. I n het geval va n de Ru ssische fol k lore wor t elt d ie ide nt it eit i n e euwe noude t r a d it ie s e n le ef regels d ie door hu n cont i nu ït eit e n gez ag e e n wel h a a st sa c r ale st at u s h a dde n bi n ne n de Ru ssische boe re nwe reld . Het voorga a nde i n a a n me rk i ng ne me nde is het d a n o ok ge e n t oeval, st e rke r, het is zel fs gehe el wet m at ig d at de me e st e sfe re n va n de Ru ssische vol k sk u n st e e n eve n abr upt als d r a m at isch ei nde vonde n i n het ja a r 1928 – het beg i n va n de ge dwonge n e n geweldd a d ige col le ct ivat ie va n de Ru ssische la ndbouw, d ie, z oals b eke nd , de ve r n iet ig i ng va n de Ru ssische boe re ncu lt uu r bet eke nde e n d ie de b o e re n hu n i nd iv iduele v r ijheid e n hu n ide nt it eit ont n a m. Uit deze opge somde pu nt e n komt e e n be eld n a a r vore n va n e e n r ijke e n ho og ont w i k kelde fol k lore. Het is ju ist dez e om st a nd ig heid d ie de vol k sk u n st e e n be du ide nde rol he ef t lat e n sp ele n i n de Ru ssische cu lt uu r zoals me n d ie he de n t e n d age ke nt. 5.0. Ru ssische fol k lore e n de k la ssieke Ru ssische cu lt uu r Het m ag du idel ijk z ijn d at z ij, d ie i n Ru sla nd va n af het ei nd va n de 18de e euw fol k lore begon ne n t e ve r z a mele n of z ich t ot de fol k lore we ndde n om i n s pi r at ie op t e doe n , of het nu ga at om sch r ijve r s , comp on ist e n of k u n st e n a a r s, om r i ngd wa re n door e e n t r a d it ionele le ef we reld d ie hoege n a a md nog hele m a al i nt a ct wa s. De bela ngst el l i ng voor de vol k scu lt uu r, geï n spi re e rd door de D u it se Rom a nt iek , v iel sa me n met e e n t ijd va n g rot e cu lt u rele bloei e n wa a r i n de k la ssieke Ru ssische cu lt uu r zoals me n h a a r nu ke nt t ot st a nd k wa m. Het boegbe eld va n de k la ssieke 19de - e euwse Ru ssische cu lt uu r,

63


z el fs h al f-abst r a ct e of abst r a ct e vor me n b e rei k t. Dez e op de vor me n u it de n at uu r geï n s pi re e rde k u n st h a d , ju ist omd at het e e n vo or t z et t i ng va n de n at uu r wa s, e e n b e pa alde i n ne rl ijke k r a cht , e e n z eke re p osit ieve la d i ng. Rel ict e n va n my t h isch bew u st z ijn De archaïsche t rek ken van de Russische fol k lore kome n i n het bijzonde r t ot u it i ng i n e e n sp e ci f ieke psycholog ie, d ie door e e n a a nt al f i losofe n e n a nt rop ologe n*8, onde r w ie de Fr a n se f i losoof e n e pist i moloog G e orge s G u sfor f, “my t h isch bew u st z ijn” ge no e md wordt. Dit my t h ische bew u st z ijn is nu al le e n nog a a nwez ig bij pr i m it ieve vol ke re n , m a a r i n oe roude t ijde n wa s het ke n me rke nd voor de hele me n sheid . Het ga at h ie r om e e n voor st el l i ng e n e r va r i ng va n de we rkel ijk heid d ie nog n iet a a n de cont role va n de re de onde r wor p e n z ijn e n wa a rbij de me n s z ich zel f n iet onde r scheidt va n z ijn omgev i ng, c.q. de n at uu r e n al le ele me nt e n d a a r i n. Er is vo or de pr i m it ieve me n s ge e n a nde re we reld wa a r t ege nove r de me n s z ich z el f mo et b eve st ige n of va n wa a r u it de me n s z ich z ou moet e n doe n gelde n. De me n s z iet z ijn b e st a a n ge proje ct e e rd i n de vor me n va n de u it e rl ijke we rkel ijk heid e n i nde nt i f ice e r t z ich met d ie vor me n; d it ve r sch ijn sel wordt a a nge du id als pa r t icipat ie. Deze pa r t icipat ie, aldu s de f i losofe n , komt t ot st a nd door e e n my t he d ie de me n s no ch k a n for mu le re n , no ch k a n b eg r ijp e n , m a a r d ie h ij de sond a n k s le ef t. D e w ijze wa a rop i n sprook je s, m a a r vo or al i n vol k sl ie de re n de n at uu r om sch reve n wordt , la at va a k a a nw ijsba re rel ict en z ien va n d it my t h ische bew u st z ijn: me n s e n n at uu r z ijn nog h al f i n el k a a r geï nca r ne e rd , wat het bijvoorbe eld mogeljk m a a k t d at de fo cal isat ie op e e n d ie r wordt ove rgebr a cht. I n ve el l ie de re n wordt e r e e n af fe ct ieve houd i ng t.o.v de n at uu r ge de mon st re e rd e n wordt ze t ege mo etget re de n als e e n leve nd weze n d at ho or t , z iet , spre ek t , e n voelt als e e n me n s. D it al le s br a cht e e n vol k sp oëz ie vo or t d ie als bijzonde r ly r isch k a n worde n gek wal i f ice e rd e n d ie h a a r ly r ische k a r a k t e r b ove n al u it d r u k t i n de w ijze wa a rop de n at uu r wordt ve r woord of wordt a a ngewe nd . I n de w ijze wa a rop de n at uu r ve r wo ord of a a nge du id wordt is e r va a k s pr a ke va n e e n subt iel psycholog isme. A r ist o c r at isme als ont olog ische eige n sch ap va n k u n st é n vol k sk u n st I n d it ve rba nd moet i ngega a n worde n op het wez e n va n c re at iv it eit , omd at c re at iv it eit als e e n rode d r a a d door al le sfe re n va n de vol k sk u n st loopt. I n de Ru ssische f i losof ie wordt ge sproke n va n de sche p pi ngsd a a d als e e n m a n i fe st at ie


A lexa nde r Po e sjk i n (1799 – 1837 ), k re eg, z oals vele n va n u it d ie t ijd , e e n op de We st-Eu rop e se cu lt uu r ge or ië nt e e rde opvo e d i ng, wa a r va n onde r me e r de Fr a n se Ve rl icht i ng, de D u it se rom a nt iek e n de mu z iek va n Moz a r t va n zel fspreke nd de el u it m a a k t e n. Ma a r zoals beke nd wa s Po e sjk i n ook e e n g root ke n ne r e n b ewonde r a a r va n Ru ssische sprook je s e n l ie de re n e n h ij wa s d at zel fs i n d ie m at e, d at h ij z el f spro ok je s ge sch reve n he ef t. I n hu n ho e d a n ig heid va n l it e r ai re sprook je s st a a n z e e ne r z ijd s los va n de t r a d it ionele vol k s pro ok je s, m a a r bij het sch r ijve n e r va n he ef t h ij wel bew u st gebr u i k ge m a a k t va n mot ieve n e n st ijl m iddele n va n de t r a d it ionele vol k sprook je s. Bij ho ege n a a md al le Ru ssische d icht e r s k a n me n i nvloe de n a a nt ref fe n u it de vol k s p o ëz ie: e e n sp e ci f iek met r u m d at gebr u i k t is , b e pa alde ve r t elpro cé dé s u it de vol k s p o ëz ie, ve r w ijz i nge n n a a r al le rlei p e r son age s e n mot ieve n u it sprook je s of byl i n a’s. H ie rbij k a n me n de n ke n a a n d icht e r s u it ve r sch i l le nde p e r iode n , onde r a nde re n L e r mont ov, Ma ndelst a m , Blok e n Je se n i n. Va n P. Tsjai kovsk i (1840 – 1893) is het b eke nd d at h ij met z ijn not it ieboek je n a a r dor p e n g i ng e n lu ist e rde n a a r wat d a a r gez onge n we rd e n d ie a a nt eke n i nge n ve r we rk t e i n z ijn comp osit ie s – e n h ij wa s z eke r de e n ige n iet.*9 I n het oeuv re va n onde r a nde re n M. Moe sorgsk i (1839 – 1881), A. Borod i n (1833 – 1887 ), N. R i m sk i-Kor sa kov (184 4 – 1908), M. Bala k i rev (1837 – 1910) e n I. St r av i n sk i (1882 – 1971) z ijn on m iske nba re fol k lore i nvlo e de n a a n t e w ijze n. Me e st al z ijn d ie i nvlo e de n get r a n sfor me e rd , wa nt het ga at ve elal n iet om e e n si mp elweg copië re n of ontle ne n va n conc ret e ele me nt e n u it defol k lore, m a a r om het vat t e n va n de ge e st va n fol k lore, wat op e e n d ie pga a nde ke n n is e n af f i n it eit met fol k lore w ijst e n re su lt e e r t i n me e r ge abst r a he e rde ele me nt e n u it de vol k smu z iek . Vele sch i lde r s hebb e n sch i lde r ije n ge m a a k t n a a r t he m a’s u it de fol k lore of met fol k lore - ele me nt e n , onde r w ie I l’ja Re pi n , Iva n Bi l ibi n , M ich ai l Vroebel, Vi k t or Va snet sov, Bor is Zvor yk i n. Ve el b eke nde k u n st e n a a r s hebbe n i l lu st r at ie s of de cor schet se n ge m a a k t voor bal let e n of op e r a’s d ie geba se e rd wa re n op s pro ok je s. Pa r al lel a a n deze pr a k t ijke n we rd va n af de t we e de hel f t va n de 19de e euw fol k lore e e n obje ct voor wet e n sch app el ijk onde r z o ek . Si nd s d ie t ijd be st a at e r i n Ru sla nd e e n la nge e n re sp ek t abele t r a d it ie op het gebie d va n et nog r af ie e n fol k lor ist iek . Me n ve r z a melde e n 64

a n alyse e rde n iet al le e n sprook je s, helde n sage n , l ie de re n e.d ., m a a r o ok we rde n al i n deze t ijd col le ct ie s va n t oege pa st e e n de cor at ieve vol k sk u n st a a ngelegd . I n deze sit u at ie is t ot op de d ag va n va nd a ag ge e n ve r a nde r i ng gekome n. E e n i l lu st r at ief voorb e eld h ie r va n is V la d i m i r P ropp (1895 – 1975), e e n va n de g rond leg ge r s va n de mode r ne st r uct u r al ist ische t ek st t he or ie e n fol k lor ist , d ie ve el ge sch reve n he ef t ove r Ru ssische sprook je s (z ijn beke nde we rk “ De mor folog ie va n het sprook je”) e n Ru ssische vol k sp oëz ie. 5.1. O or z a ke n va n de ve r sch i l le nde bet eke n is va n fol k lore i n de Ru ssische cu lt uu r ve r su s de Ne de rla nd se Uit het voorga a nde moge du idel ijk z ijn geworde n , hoe r ijkge sch a ke e rd de Ru ssische fol k lore wa s e n hoe d ie pga a nd z ijn i nvloe d is gewe e st. Het bove n st a a nde i nd a cht ig moet me n t ot de conclu sie kome n d at de Ru ssische sit u at ie t e n ze e r st e ve r sch i lt va n de Ne de rla nd se: bi n ne n het be rei k va n de Ne de rla nd se cu lt uu r k a n va n e e n de rgel ijke g rot e i nvloe d va n de eige n fol k lore op de eige n cu lt uu r n iet worde n ge sproke n , zeke r n iet als me n z ich be p e rk t t ot de la at st e d r ie e euwe n. Voor dez e om st a nd ig heid z ijn t e n m i n st e t we e oor z a ke n a a n t e w ijz e n d ie d i re ct met el k a a r i n ve r ba nd st a a n; de e e r st e oor z a a k is hoogst wa a r sch ijn l ijk d at de fol k lore i n Ne de rla nd i n de afgelop e n 20 0 -30 0 ja a r al t e ze e r wa s afgek al fd om va n bet eke n is t e k u n ne n z ijn voor de “ hoge re” cu lt uu r. Deze om st a nd ig heid – e n t eve n s t we e de oor z a a k – is t e r ug t e voe re n op het re e d s ve r melde feit d at i n ve el We st-Eu rop e se la nde n de mode r n it eit i n de 18de -19de e euw re e d s h a a r i nt re de de e d e n d a a r i ng r ijp e nde ve r a nde r i nge n i n sa me n lev i ng e n cu lt uu r t ewe egbr a cht. In Ru sla nd d ronge n mode r ne ont w i k kel i nge n met a a n z ie n l ijke ve r t r ag i ng door, me de door de e nor me af met i nge n va n het la nd , d ie e e n ve r spreid i ng va n mode r ne ont w i k kel i nge n e e rde r ve r t r a agde n d a n ve r snelde n. Fe nome ne n als i ndu st r ial isat ie, k apit al isme, ve r st e del ijk i ng, r at ion al isme e n ont ke rkel ijk i ng i n Ru sla nd pa s a a n z ie n l ijk lat e r hu n t ol ga a n eise n. Z o leidde d it i n de 19de e euw t ot e e n sit u at ie met e ne r z ijd s e e n nog i nt a ct e, r ijke fol k lore i n Ru sla nd e n a nde r z ijd s e e n Ne de rla nd se fol k lore d ie re e d s ve el va n z ijn v it ale oor spron kel ijk heid ve rlore n h a d . I n de Ne de rla nd se sit u at ie kon de vol k sk u n st n iet me e r d ie rol sp ele n , d ie het i n Ru sla nd nog wel kon. Dit he ef t geleid t ot t we e weze n l ijk ve r sch i l le nde sit u at ie s.

6.0. A fslu it i ng I n het beg i n va n deze lez i ng is a a nget o ond hoeze e r de Ne de rla nd se e n Ru ssische def i n it ie s va n fol k lore va n el k a a r ve r sch i l le n e n d at e r ge sproke n k a n worde n va n e e n preg n a nt onde r scheid d at t e r ug gevo e rd k a n worde n op de bet eke n is e n st at u s d ie de fol k lore i n beide gebie de n he ef t. I n de G rot e Va n Dale wordt bijvo or b e eld z a ng n iet expl iciet ge noe md als onde rde el va n fol k lore, t e r w ijl z a ng ju ist e e n va n de weze n l ijke onde rdele n va n fol k lore is e n zeke r va n de Ru ssische. A a n de h a nd va n z a ng k a n ge probe e rd worde n t e ve rk la re n wa a rom fol k lore i n ve r sch i l le nde cu lt u re n e e n eige n rol s p e elt of ju ist n iet sp e elt. Het gegeve n d at e r ove r al gez onge n we rd d a n wel wordt , b et eke nt n iet va n zelspreke nde r w ijs d at vol k sz a ng ove r al het zel fde is: e r k a n e e n ve r sch i l be st a a n i n ge sch a ke e rd heid e n i n de m at e va n ont w i k kel i ng va n d ie vol k sz a ng. Er z ijn vol ke re n d ie b eke nd z ijn om hu n z a ngcu lt uu r e n e r z ijn vol ke re n d ie h ie rom m i nde r of n auwel ijk s b eke nd st a a n. Het is de v r a ag of e e n la nd als It al ië de ba ke r m at h a d k u n ne n worde n va n de b elca nt o e n de op e r a , als e r ge e n ho ogont w i k kelde z a ngcu lt uu r zou hebbe n b e st a a n onde r het vol k e n zoals b eke nd he ef t It al ië e e n g rot e z a ng t r a d it ie. Me n k a n i n z u l ke geval le n spreke n va n e e n pi r a m ide model: de “ hoge” cu lt uu r r u st op e e n bre de, sol ide ba sis d ie gewor t eld is i n de vol k sk u n st. De “ hoge re” cu lt uu r he ef t ele me nt e n i n z ich opge nome n u it de vol k sk u n st e n d at ve r sch ijn sel wordt – i n el k geval i n het de sbet ref fe nde la nd – als e e n va n zel fspreke nd , n at uu rl ijk ve r sch ijn sel be schouwd . Z o k u n ne n g rot e It al ia a n se op e r a z a nge r s Nap ol it a a n se vol k sl ie dje s z i nge n e n n ie m a nd d ie z ich d a a r la at du n ke nd ove r u it z al lat e n. En me n ve rget e Fjodor Sjaljapi n n iet , d ie het z i nge n va n Ru ssische vol k l ie de re n be sl ist n iet b e ne de n z ijn wa a rd ig heid vond .*10

Door al le rh a nde ontle n i nge n do or de “ hoge” cu lt uu r a a n de vol k scu lt uu r he ef t de vol k sk u n st bijn a aut om at isch e e n be pa alde st at u s e n a ct u al it eit. Tege n de a cht e rg rond va n zo’n om st a nd ig heid e r va a r t me n ele me nt e n u it de fol k lore n iet als d isson a nt , als f re md kör p e r, m a a r worde n dez e e e rde r gez ie n als e e n st u k gez a mel ijk cu lt u re el e r fgo e d d at e e n eige n , volwa a rd ige pla at s i n ne e mt i n het zel f bew u st z ijn e n bijgevolg i n de n at ion ale cu lt uu r. A nde r s gefor mu le e rd: “ hoge” cu lt uu r e n fol k lore z ijn n iet gel ijk , m a a r wel gel ijk wa a rd ig. E e n de rgel ijk aut om at isme is eve nwel n iet vo or el ke cu lt uu r, voor el k la nd i n gel ijke m at e vo or de h a nd l ig ge nd: het moge ev ide nt z ijn d at e e n – door wel ke oor z a ke n d a n o ok – afst e r ve nde of m i nde r r ijke vol k scu lt uu r m i nde r m a k kel ijk k a n f u nge re n als ba sis of i n spi r at iebron voor de schone k u n st e n. Da a r me e is ook de st at u s va n de fol k lore i n d ie cu lt uu r e e n a nde re: i n zo’n geval bev i ndt de eige n fol k lore z ich i n e e n a nde r reg ist e r. H ie r st u it me n op e e n i ngew i k keld sa me n sp el va n cu lt u re ela nt rop olog ische bijz onde rhe de n en cu lt u re el-h ist or ische pro ce sse n d at de houd i ng t e n opz icht e va n fol k lore i n dez e of ge ne cu lt uu r be pa alt. De ve rba z i ng a a n Ne de rla nd se z ijde ove r de st at u s va n de fol k lore i n de Ru ssische cu lt uu r he ef t vloeit vo or t u it e e n Ne de rla nd s p e r sp e ct ief, wa a r bi n ne n vol k sk u n st wel h a a st p e r def i n it ie e e n a nde re p osit ie he ef t e n a nde re a sso ciat ie s oproe pt d a n i n e e n Ru ssische cont ext. Voor e e n bet e r beg r ip voor de pla at s d ie fol k lore i n ne e mt i n de Ru ssische cu lt uu r d ie nt d at p e r sp e ct ief t e worde n ve r bre e d e n het be eld d at be st a at va n vol k sk u n st t e worde n ve rd ie pt. Moskou , ok t obe r 2010

Not e n *1 A l d a n n iet afge d a a n als “ Vole nd a m se t oe r ist e n k it sch” op z’n Ru ssisch. *2 Me n de n ke a a n het bal let “ D e v uu r vogel” op mu z iek va n St r av i n sk ij, me n de n ke a a n “ Ru sla n e n Ljud m i la”, “ Sa d ko” va n R i m sk ij-Kor sa kov, fol k lore ele me nt e n i n bijn a al le Ru ssische op e r a’s va n Tsjai kovsk ij, Moessorgsk ij. Men den ke a a n a r r a nge me nt e n va n vol k sl ie de re n do or R a ch m a n i nov, Tsjajkovsk ij e n Boro d i n ,

65


Nog m a als moet e r op geweze n worde n d at e e n ho ogont w i k kelde fol k lore z eke r n iet al le e n voorbehoude n is a a n Ru sla nd . Datge ne wat de relat ie t u sse n Ru ssische fol k lore e n Ru ssische cu lt uu r eve nwel h a a r bijz onde re a a rd ve rle e nt is d at e r z ove el af z onde rl ijke e n u it e e n lop e nde sfe re n u it de vol k scu lt uu r sa me n kome n i n de “ hoge” cu lt uu r: spre ek t me n ove r de i nvlo e d va n de fol k lore i n de Ru ssische cu lt uu r, d a n spre ek t me n é n ove r mu z iek – z owel k la ssieke als l icht e mu z iek , é n ove r l it e r at uu r é n ove r be elde nde k u n st é n ove r t o ege pa st e k u n st é n a rch it e ct uu r e n d at al le s va a k i n de bre e d st e z i n va n het wo ord .


i nvlo e d va n vol k smelod ie ë n i n de mu z iek va n Boro d i n. Me n de n ke a a n de doeke n va n Re pi n , Re r ich , Va snet sov, Vroebel, de i l lu st r at ie s va n Bi l ibi n e n Zvor yk i n. *3 Websit e G ron i nge r Mu seu m: “ Ru ssische spro ok je s, vol k sve rh ale n e n lege nde n” *4 D it is n iet hele m a al ju ist: i n de 19de e euw wa re n e r ve el D u it se k u n st e n a a r s d ie i n hu n we rke n t e r ug g re p e n op de oude G e r m a a n se my t holog ie of de D u it se ge sch ie de n is e n d a a rbij gebr u i k m a a k t e n va n fol k lore - ele me nt e n. H ie rbij de n ke me n a a n de zg. Na z a re ne n , e n met n a me Fr a n z Pfor r (1788 – 1812), Pet e r von Cor nel iu s (1788 – 1867 ), Ju l iu s Sch nor r von Ca rolsfeld (1794 – 1872) e n A l f re d Ret hel (1816 – 1859). *5 Websit e G a su n ie n.a .v. de t e nt o on st el l i ng i n het G ron i nge r Mu seu m: “ Ru ssische spro ok je s, vol k sve rh ale n e n lege nde n” *6 Ho ewel de Wi k ip e d ia la ng n iet alt ijd als b et rouwba re wet e n sch app el ijke bron k a n worde n a a nge me rk t , ref le ct e re n de ve r sch i l le nde Wi k ip e d ia’s de a cce nt e n d ie e r i n ve r sch i l le nde cu lt u re n gelegd worde n; ju ist om deze re de n is het gebr u i k va n deze bron m.b.t. fol k lore ge re cht va a rd igd . *7 Ru ssische k u n st ke n ne r s en et nog r afe n hebbe n de sgev r a agd deze st el l i ng b eve st igd ; al le “ hoge” cu lt uu r komt vo or t u it de vol k scu lt uu r e n el ke “ hoge” cu lt uu r is op h a a r eige n w ijze t egel ijke r t ijd e e n n at ion ale cu lt uu r omd at ze s p e ci f ieke ke n me rke n he ef t. *8 Lucie n L év y-Br ü h l (1857-1939), G e orge s G u sdor f (1912 – 20 0 0), Mau r ice L e e n h a rdt (1878 – 1954), G e r a rd va n de r L e euw (189 0 – 1950) *9 D e Honga a r se comp on ist Béla Ba r t ók (1881 – 1945) h a d g rot e af f i n it eit met de oude Honga a r se vol k smu z iek e n de e d het z el fde. *10 O ok i n Fi n la nd t ref t me n dez e sit u at ie a a n: b eke nde Fi n se op e r a z a nge r s, onde r w ie Ma r t t i Talvela (1935 – 1989), b eke nd om z ijn rol le n i n op e r a’s va n Wag ne r e n Moz a r t e n ja re n la ng va st e ga st op de Bay reut he r Fe st spiele, n a m e e n cd op met Fi n se vol k sl ie de re n.

66

Bron ne n Nieuw e ncyclop e d isch woorde nb o ek , u itg. G rot e Ru ssische Encyclop e d ie, Moskou , 20 0 0 Va n Dale G root woorde nboek va n de Ne de rla nd se t a al, 20 05 My t he et Mét aphysique, G. G u sdor f, Pa r is 1953 De pr i m it ieve me n sch e n de rel ig ie, G. va n de r L e euw, G ron i nge n 1952 I nt e r netbron ne n h t t p : / w w w. n l .w i k i p e d i a . o r g / w i k i / Fol k lore (ve r sie t ot 7 ju n i 2010) h t t p : / w w w. r u .w i k i p e d i a . o r g / w i k i / Фол ьк лор h t t p : / w w w. g r o n i n g e r m u s e u m . n l / i ndex.php?i ndex=3812 ht t p:/w w w.ga s u n ie.n l /n l /g u /ga s u n ie e n - k u n s t / le z i n ge n /e r-i s - e e n s - c i r q u e - d e p e pi n © 2010 B.T h. L oh m a n n , Moskou

себя в разовых проектах, подготовке презентаций, сопровождении групп. Это поможет в будущем уметь выстраивать отношения в коллективе, понять свои слабые и сильные стороны. С этим связан выбор книг, которые я хочу предложить вашему вниманию: 1. Учебник, подготовленный некоммерческой театральной группой FastForward «Alsikjou» (Poёzievooranderstaligen). Это подборка стихотворений, позволяющая познакомить студентов с образцами литературы Нидерландов. Поэзия предоставляет много возможностей для творчества, для дискуссий, для оживления учебного процесса. Рекомендую вам эту замечательную книгу. Уважаемые коллеги, В своем сообщении я бы хотела познакомить вас с некоторыми новинками учебнометодической литературы по нидерландскому языку. Все книги, с которыми я бы хотела вас познакомить, я активно использую при проведении занятий по языку в различных целевых аудиториях. Выбор используемой литературы зависит от тех целей, которые ставит перед собой преподаватель, работая с той или иной целевой группой. Я вижу свою задачу в том, чтобы научить своих студентов навыкам коммуникации, умею поддерживать беседу, вести дискуссию, аргументировано отстаивать свою точку зрения. Мыслить самостоятельно, а не просто повторять за преподавателем заученные фразы. Успех на рынке труда в современном мире прежде всего зависит от умения «продать» себя максимально выгодно. Для этого необходимо развивать навыки коммуникации, адаптивные способности, готовность к интеграции и постоянном совершенствовании полученных в процессе обучения навыков. Простое владение языком совершенно недостаточно в современных условиях. Необходимо умение ориентироваться на рынке труда, Пробовать

2. Серия из трех книжек, предназначенных для подготовки к экзамену NT2 (ExamentrainerNT2 – voorbereidingophetStaatsexamenNederlandsalstweedetaal): А) Luisteren. Данное пособие состоит из аутентичных интервью с представителями различных профессий и организаций. После прослушивания предлагается выбрать правильный ответ на предлагаемые вопросы. К книге прилагаются аудиофрагменты. B) Schrijven. Данное пособие представляет собой ряд письменных творческих заданий. Темы, мнение по которым следует выразить, достаточно острые, злободневные и дискуссионные. Эти темы можно использовать как для письменных работ, так и для дискуссий в аудитории, как спонтанных, так и подготовленных дома. С) Lezen. Данная часть содержит аутентичные статьи из разных областей знаний - публицистические, технические, научные. Статьи достаточно сложные и требуют навыков

67


Nieuwe publicaties op het taalgebied (Maria Pushkova, MGLU, Moskou)


работы с письменными источниками. После текста предлагается выбрать правильные ответы. Данные статьи можно использовать для расширения словарного запаса, умения работать с текстом, умения рецензировать текст и для обсуждения прочитанного в аудитории. И, конечно, для перевода. Поскольку тексты разноплановые и достаточно сложные. 3. Кроме того мне хотелось бы обратить ваше внимание на книжку TaaltempoNederlands (trainingvanvraagenantwoord). Данное пособие уместно использовать в любой аудитории, в качестве паузы во время напряженных занятий. Пособие позволяет в сжатые сроки повторить то или иное грамматическое правило. Можно использовать практически с первых уроков, выбирая упражнения по уровню сложности и соотнося их с проходимым материалом. И еще несколько слов об учебных пособиях, выпущенных мной в издательстве «Живой язык» Данные пособия предлагается использовать в качестве прикладных при занятиях языком как на курсах так и со студентами: Справочник по глаголам, содержит следующие разделы: Грамматика, Спряжение глаголов и Словарь наиболее часто употребляемых глаголов – 3000 слов, снабженных пояснениями.

Справочник по грамматике, содержит основные систематизированные сведения о грамматике нидерландского языка. В пособии описаны лексико-грамматические категории 68

всех нидерландских частей речи, особенности их образования и употребления. Прилагается список неправильных глаголов.

Словарь выходит из печати в апреле. В словаре содержится 5000нидерландскихслов и 5000 нидерландских предложений, 5000 русских слов и 5000 русских предложений, сгруппированных по 100 различным темам, включающим около 400 разделов: автомобиль, армия, архитектура, аэропорт, банк, больница, время, географические названия, город, деньги и т. В словаре даётся фонетическая транскрипция всех нидерландских и русских слов. В конце словаря приведены два алфавитных указателя нидерландских и русских слов, содержащих номера тем, в которых они встречаются. Словарь может быть использован при изучении как нидерландского языка, так и русского. Вот и все, о чем мне бы хотелось вам сообщить.


Moppen 4 en 5 mei Zegt een Duitser tegen een Amsterdamse barkeeper: “Wat is het stil vandaag.” “Klopt,” zegt de barkeeper. “Het is vandaag 4 mei. “Ja maar, het is zo stil, vind ik.” “Klopt,” zegt de barkeeper weer. “Ik zei je toch al dat het vandaag 4 mei is.” “Maar waarom is het dan zo stil?” “Dan herdenken we de honderdduizenden doden van ons die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn gevallen.” “Honderdduizenden doden? Man, bij ons zijn miljoenen doden gevallen.” “Klopt,” zegt de barkeeper; “maar dat vieren wij morgen.” Bier en vrouwelijke hormonen Weten jullie dat er in bier vrouwelijke hormonen zitten? Als je tien glazen bier op hebt, begin je allerlei onzin uit te kramen... en je gaat je overal mee bemoeien.. En je kunt dan ook geen auto meer rijden!!! Met de koffers op Schiphol Ik stond vorige week op Schiphol met drie koffers bij de incheck balie: “Deze koffer moet naar Milaan, deze naar Barcelona en de laatste moet in Moskou zijn.” Baliemedewerkster: “Maar meneer, dat kan helemaal niet!” Ik: “Jawel, dat hebben jullie de vorige keer ook met mijn koffers gedaan.”

69


Наш адрес:

Ons adres:

Москва 11954, проспект Вернадского,

Nieuwsbrief, prospekt Vernadskogo, 76, Moskou, 119454;

дом 76, Nieuwsbrief;

Telefoon:. +7 (495) 4349268;

Телефон: +7 (495)4349268

Redacteurs:

Редколлегия:

Larisa Shishulina – hoofdredacteur

Л. Шишулина - главный редактор

Redactieleden:

Е. Ярмыш

Jevgenya Jarmysh

e-mail: [email protected]

e-mail: [email protected]

Бас Ломан

Bas Lohmann

Оформление и дизайн

Art direction en lay-out

В. Кригер; e-mail:

Vyacheslav Kriger; e-mail:

[email protected]

[email protected]

А также студенты, изучающие нидерландский язык в МГИМО (У)МИД России e-mail: [email protected]

70

Информационный вестник Восточноевропейской ассоциации нидерландистов выходит с 1995 года. Nieuwsbrief. 1 (27) 2011

Recommend Documents