gebiedsvisie
"
rust en ruimte voor mens en natuur
Zuidlaardermeergebied 1
;VJEMBBSEFS NFFS /PPSEMBSFO
;VJEMBSFO
rust en " #SPOMBOEFO 0PTUFSQPMEFS
'PYIPM
)BSFO 8FTUFSCSPFLTUFS NBEFQPMEFS
1
0OOFSQPMEFS
,SPQTXPMEFSCVJUFOQPMEFS
,SPQTXPMEF
0PTUQPMEFS
1
-FJOXJKL
;VJEMBBSEFS NFFS 8PMGTCBSHF /PPSEMBSFO
VJULJKLQVOU WPHFMLJKLWPPS[JFOJOH GJFUTQPOU GJFUTQBE HFQMBOEGJFUTQBE XBOEFMQBE BBOMFHTUFJHFS
EF(SPFWF
;VJEMBSFO
ruimte voor mens en natuur Evenwijdig aan de Hondsrug voert de Hunze het water uit Oost-Drenthe af naar het noorden. Vlak voor de beek de provincie Groningen bereikt, verbreedt hij zich tot een natuurlijk meer: het Zuidlaardermeer. Vanaf dit punt dijt ook het beekdal uit tot een uitgestrekte, laaggelegen vlakte. Vroeger stonden grote delen daarvan steevast onder water aan het eind van de winter. Ook in de rest van het jaar was het er zompig, een en al moeras en veen. Later werd het gebied ontgonnen tot wei- en hooiland, maar door de nattigheid bleef het moeizaam boeren. Daardoor zijn grote delen tot op de dag van vandaag zonder bebouwing gebleven: een weidse oase van rust en ruimte onder de rook van Groningen, Hoogezand-Sappemeer, Haren en Zuidlaren. En een eldorado voor water-, moeras- en weidevogels.
Bestaande en nieuwe natuur Het Zuidlaardermeergebied is een kerngebied in de ecologische hoofdstructuur, het aaneengesloten netwerk in wording van natuurgebieden in Nederland. Het beheer van de natuurgronden is op Gronings grondgebied grotendeels in handen van de Stichting Het Groninger Landschap. Zij doet er alles aan om de bestaande waardevolle natuur te behouden en nieuwe natuur te ontwikkelen. Broedgebieden van weidevogels blijven in stand, water- en moerasvogels en ook vissen krijgen er leefruimte bij. Het water krijgt daarbij haar rol als vormende kracht terug. Delen van het gebied gaan daarvoor flink op de schop. De afgelopen jaren hebben we veel inrichtingsmaatregelen uitgevoerd en dit werk zetten we de komende tijd nog voort.
wandelpaden aangelegd en uitkijktorens en vogelkijkhutten geplaatst. De komende jaren gaan we de voorzieningen nog uitbreiden met nieuwe paden, een kijkhut en een bezoekerscentrum. Zodat iedereen wandelend, fietsend of varend de ruimte en de gevarieerde natuur van dit bijzondere landschap kan beleven.
Samen met anderen Al deze maatregelen voert de Stichting niet op eigen houtje uit. Onze plannen maken deel uit van een omvattend plan om van het hele Hunzedal, van de bron tot aan de stad Groningen, weer een natuurlijk beeksysteem te maken met volop mogelijkheden voor natuurbeleving. Op Drents grondgebied wordt hier hard aan gewerkt door de collega’s van Het Drentse Landschap. Onze plannen sluiten bovendien aan op het beleid van gemeenten, waterschap, provincie en rijk. Met deze overheden en andere betrokken partijen in de streek werken we op verschillende manieren samen. En last but not least betrekt Het Groninger Landschap graag de bewoners en gebruikers bij haar plannen. In deze publicatie geven we aan wat we de komende jaren willen bereiken en hoe we dat willen doen.
Voor de mensen Daarbij heeft Het Groninger Landschap niet alleen aandacht voor de natuur, maar evenzeer voor de mens die van die natuur wil genieten. ‘Dicht bij de natuur, dicht bij de mensen’ is niet voor niets ons motto. Recent hebben wij al verschillende fiets- en
rust en ruimte voor mens en natuur
Natuur: behouden, versterken, ontwikkelen
Zuidlaardermeer met oeverlanden: bestaande natuur behouden en versterken
Ten oosten van het Zuidlaardermeer en het Drentsche Diep: nieuwe natuur ontwikkelen
Het Zuidlaardermeer is een verblijfplaats voor overwinterende, pleisterende en broedende watervogels. In de rietvelden broeden allerlei soorten moerasvogels en groeien bijzondere planten zoals de dotterbloem. Het Groninger Landschap wil deze waarden behouden en versterken. Daarnaast willen wij het onderwaterleven – waaronder de vissenpopulaties – verbeteren. Een van de voorwaarden is schoon, helder water. Daarvoor moet vooral de kwaliteit van het toegevoerde Hunzewater worden verbeterd, naast maatregelen in het meer zelf. Voor de waterkwaliteit is in de eerste plaats het waterschap verantwoordelijk, maar vanzelfsprekend werken wij graag mee aan verbetering. Herstel van de waterkwaliteit wordt bemoeilijkt doordat het biologisch evenwicht is verstoord. In het troebele water gedijen brasems, die weer vertroebeling in de hand werken door de bodem om te woelen. De snoek, de voornaamste natuurlijke vijand van de brasem, komt te weinig voor, onder meer omdat er onvoldoende paaigebieden zijn. Om paaiplaatsen voor de snoek te creëren wil Het Groninger Landschap op enkele plekken langs de oevers de overgang van het meer naar het land verzachten door de kade een stukje ‘landinwaarts’ te verleggen. Daarvan profiteren ook moerasvogels en oeverplanten. Niet alleen de omvang, maar ook de kwaliteit van de oeverbegroeiing bepaalt het voorkomen van planten en dieren. De vitaliteit van het riet vermindert door verdroging. Om dit tegen te gaan is een dynamisch peilbeheer nodig met hoge waterstanden in winter en voorjaar. Het Groninger Landschap dringt bij provincie en waterschap aan op het instellen van zo’n beheer. Daarnaast starten we zelf experimenten met het afplaggen van rietvelden. Hiermee brengen we het maaiveld dichter bij het water, waardoor de rietlanden wat natter worden.
In de polders ten oosten van het Zuidlaardermeer en het Drentsche Diep krijgt de natuur nieuwe kansen. In 2000 is als eerste het gebied Leinwijk ingericht en in de zomer van 2006 wordt de inrichting voltooid van de Westerbroekstermadepolder en de Kropswolderbuitenpolder. De voormalige landbouwgronden hebben een compleet ander aanzien gekregen. Door afgraven van laagtes zijn de hoogteverschillen binnen de terreinen vergroot. ’s Winters wordt het neerslagwater in de polders vastgehouden en extra water ingelaten, zodat grote delen blank komen te staan. In het voorjaar zakt het water geleidelijk en vallen delen droog. Daarmee worden de natuurlijke peilschommelingen van vroeger nagebootst. Door de dynamiek van het water in combinatie met de hoogteverschillen ontstaat een grillig mozaïek van open water, rietland, ruigte en bloemrijk grasland, met hier en daar wat wilg en els. Schotse hooglanders en konikpaarden helpen het landschap open te houden. Als sluitstuk gaan wij in de komende jaren het gebied Wolfsbarge op een soortgelijke manier inrichten. Wolfsbarge zal naadloos aansluiten op het gebied dat Het Drentse Landschap aan de Zuidoever in zal richten. De hoge waterstand in de winter komt hier op een meer natuurlijke manier tot stand dan in de andere polders. In de Westerbroekstermadepolder en de Kropswolderbuitenpolder wordt water uit het Foxholstermeer ingelaten; in Leinwijk wordt vanuit het Zuidlaardermeer water ingepompt, waarna het langzaam terugvloeit naar het meer. Wolfsbarge krijgt een open verbinding met het Zuidlaardermeer door de bestaande dijk af te graven. De lage delen zullen spontaan vollopen bij een hoge waterstand op het meer. Het beoogde effect is hetzelfde: de dynamiek keert terug, en daarmee de natuur die daar bij hoort. Vanwege de open verbinding met het meer is dit effect in Wolfsbarge afhankelijk van herstel van het natuurlijk peilverloop op het meer, met een hoger peil in winter en voorjaar.
Doordat de ondiepten in Leinwijk en Wolfsbarge in verbinding staan met het meer, kunnen ze dienen als paaiplaatsen voor de snoek. Mede door aanleg van vispassages vindt uitwisseling plaats. Veel water- en moerasvogels maken gebruik van de variatie aan ondiep open water en riet.
Ten westen van het Zuidlaardermeer en het Drentsche Diep: bestaand landschap en natuur behouden en versterken Het veenweidelandschap van de polders ten westen van het meer en het Drentsche Diep (Ooster-, Onner- en Oostpolder) is cultuurhistorisch waardevol. Kenmerkend zijn de dijkjes en de verkaveling van smalle percelen. Petgaten herinneren aan de vroegere turfwinning uit het veen. De polders zijn vanouds rijk aan weidevogels. Het Groninger Landschap wil deze bestaande waarden in stand houden en waar mogelijk versterken. Dat betekent dat we het beheer van maaien en beweiden voortzetten. Voorwaarden voor een goede weidevogelstand zijn een niet te lage waterstand en bemesting met ruige stalmest. Dat bevordert het bodemleven en zorgt daarmee voor bereikbaarheid van voedsel voor de weidevogels. Zo veel en zo lang mogelijk willen wij boeren in de omgeving blijven
inschakelen bij het beheer. Als dit medebeheer van de reservaten in de toekomst niet meer inpasbaar is in hun bedrijfsvoering, zullen wij een beheerboerderij stichten om het beheer te kunnen voortzetten. Weidevogels als grutto en tureluur zijn gebaat bij een vochtige bodem. In het vroege voorjaar verblijven ze bovendien graag in of bij ondiep water. Daarom streeft Het Groninger Landschap ook in dit deelgebied naar een bij de natuur passend waterpeil: ’s winters en vroeg in het voorjaar hoog, met hier en daar plassen op het land, en ’s zomers lager. In een smalle zone langs de meeroever willen wij zomerpolders inrichten, waar ’s winters water wordt ingelaten dat in de loop van het voorjaar weer wordt uitgemalen. Hier zal ruig grasland en moeras ontstaan dat aantrekkelijk is voor moerasvogels en voor enkele van de meer bijzondere soorten weidevogels, zoals de zomertaling. Hier en daar worden zomers delen gemaaid en beweid. Petgaten groeien zonder ingrijpen vanzelf dicht en veranderen uiteindelijk in bos. Maar juist in de groeistadia die vooraf gaan aan bosontwikkeling zijn ze het meest waardevol voor vogels en planten. De Stichting Het Groninger Landschap wil enkele petgaten opnieuw graven. Deze zullen langzaam dichtgroeien en na verloop van jaren maken we ze weer open.
rust en ruimte voor mens en natuur
De Hunze op weg naar de stad Aan de noordrand van het Zuidlaardermeergebied liggen twee kleine terreinen. De Hunzezone is een strook open grasland die tussen de stad-Groningse bedrijventerreinen Euvelgunne en Eemspoort door slingert, een vroegere loop van de Hunze volgend. Het Groninger Landschap is in overleg met de gemeente Groningen om het eigendom en beheer over deze strook
over te nemen. In deze groene oase in een stedelijke omgeving willen wij het cultuurhistorische weidelandschap in stand houden en openstellen voor publiek. Het gebied De Bronlanden, ingeklemd tussen het Winschoterdiep en het spoor, is een schakel in de ecologische verbinding tussen het Zuidlaardermeergebied en de Hunzezone. Als we dit verwerven, willen we het inrichten voor natte natuur.
Water in de hoofdrol Water heeft het Zuidlaardermeergebied gevormd. In het beheer van de natuurgebieden geven wij het water weer de hoofdrol. Het trefwoord is natuurlijke dynamiek. Wisselende waterstanden, ’s winters hoog en ’s zomers lager, geven de natuur opnieuw vorm. Maar niet alleen de natuur profiteert ervan. Het beheer brengt met zich mee dat de neerslag die ter plekke valt, langer dan voorheen in de gebieden blijft. Bovendien worden in het winterseizoen grote hoeveelheden overtollig Hunzewater een tijdlang vastgehouden. Daardoor dragen de gebieden van Het Groninger Landschap bij aan het voorkomen van wateroverlast in stedelijke en agrarische gebieden stroomafwaarts. Dat is precies de bedoeling van het waterbeleid voor de eenentwintigste eeuw, zoals dat door de overheden is afgesproken in het Nationaal Bestuursakkoord Water.
De natuurgebieden kunnen bovendien worden gebruikt voor de opvang van extra veel water in noodsituaties als acute wateroverlast dreigt, zoals in het najaar van 1998. Het Groninger Landschap werkt mee aan het realiseren van deze vorm van waterberging. Om het waterbeheer optimaal te kunnen uitvoeren, werken we nauw samen met het waterschap Hunze en Aa’s. De belangrijkste voorwaarde is een dynamisch peilbeheer op het Zuidlaardermeer. Om dat mogelijk te maken moet een zogeheten ‘pandscheiding’ worden aangelegd tussen het watersysteem van het Zuidlaardermeer en het Winschoterdiep. Daarmee kan worden voorkomen dat het peil van het meer daalt en de oeverlanden verdrogen, wanneer het boezempeil wordt verlaagd vanwege de bodemdaling.
Recreatie: meer ruimte voor beleving Als grote open, groene ruimte vlakbij vier wooncentra is het Zuidlaardermeergebied een aantrekkelijke bestemming voor rustzoekende recreanten. Van welke kant je het gebied ook in komt, varend, fietsend of wandelend laat je al snel de drukte achter je en ben je midden in de natuur. Voor Het Groninger Landschap spreekt het vanzelf dat bezoekers in de gelegenheid worden gesteld om de rust en ruimte te ervaren en van de natuur te genieten. Bij de inrichting van nieuwe natuurgebieden leggen wij wandel- en fietspaden en kijkhutten of -torens aan. De voorzieningen plannen we zo dat rust en ruimte gewaarborgd blijven en de natuur er weinig last van heeft. Voor de komende tijd staat onder meer de ontwikkeling van een bezoekerscentrum op het programma.
Fietsen Door de aanleg in 2001 van het fietspad in de Oostpolder tussen Noordlaren en het fietspontje over het Drentsche Diep
is een ‘klein fietsrondje Zuidlaardermeer’ gerealiseerd. Het fietspontje wordt beheerd door de gemeente Hoogezand-Sappemeer. Het Groninger Landschap hecht er grote waarde aan dat dit zelfbedieningspontje, dat bijdraagt aan de beleving van het gebied, goed functioneert. In overleg met de gemeenten Hoogezand-Sappemeer en Haren streven wij naar zo ruim mogelijke openingstijden. In 2006 worden de nieuwe fietspaden in gebruik genomen die Het Groninger Landschap heeft aangelegd in de Kropswolderbuitenpolder en de Westerbroekstermadepolder. Daarmee is een ‘groot fietsrondje Zuidlaardermeer’ mogelijk geworden. Ten oosten van het meer is in 2000 al een fietspad door Leinwijk gelegd. Ter hoogte van Wolfsbarge moeten fietsers nu nog een stukje langs de doorgaande weg, maar zodra het natuurgebied Wolfsbarge is ingericht, zal ook hier een fietspad komen. Zo wordt aansluiting gezocht met het natuuren woongebied bij De Groeve.
rust en ruimte voor mens en natuur
Wandelen In de afgelopen jaren heeft Het Groninger Landschap rondwandelmogelijkheden gerealiseerd in de Oosterpolder (uitloopgebied Haren), de Westerbroekstermadepolder en Leinwijk. In het inrichtingsplan voor het gebied Wolfsbarge is een wandelroute opgenomen. In de Onnerpolder en de Oostpolder bieden de bestaande wegen en paden volop wandelmogelijkheden.
Varen
De Stichting Het Groninger Landschap zet zich in voor het natuur- en landschapsschoon in de provincie Groningen
Zeilen, surfen en varen met een motorboot of jacht, het kan allemaal op het Zuidlaardermeer. De mogelijkheden worden uitgebreid door baggeren en door de aanleg van de vaarverbinding ‘Van turf tot toervaart’ met Oost-Groningen. Bij realisatie van een pandscheiding moet de constructie de vaarrecreatie niet belemmeren. Zolang mensen op het water de regels in acht nemen, kan vaarrecreatie prima samengaan met het behoud van de natuur, de rust en de ruimte. Helaas houdt nog niet iedereen zich aan de regels. Daarom willen wij samen met ondernemers en gebruikers bekijken hoe wij dat gedrag op een positieve manier kunnen beïnvloeden. Ook willen wij bezien of er nog steigers op het meer gerealiseerd kunnen worden zonder dat dit leidt tot meer verstoring.
Dicht bij de natuur, dicht bij de mensen In de komende jaren wil Het Groninger Landschap een bezoekerscentrum voor het Zuidlaardermeergebied realiseren, zo mogelijk in samenwerking met een of meer andere partijen. Daarvoor zoeken wij een locatie aan de oostkant van het meer, dichtbij de bewoning en het recreatieterrein van Meerwijck, een van de belangrijkste ‘toegangspoorten’ tot het gebied. Het vrijwilligersteam van Het Groninger Landschap voor het Zuidlaardermeergebied verzorgt een uitgebreid excursieprogramma. Hiervoor beschikt het team over een eigen boot, waarmee geregeld vaarexcursies worden gehouden. De boot ligt nu in de jachthaven van Meerwijck. Het plan is om voor de excursieboot een eigen botenhuis te realiseren, zo mogelijk in combinatie met het nieuwe bezoekerscentrum. In de voorgaande jaren heeft de Stichting verscheidene observatiepunten aangelegd: de kijkwand in de Oosterpolder, de vogelkijkhut in de Westerbroekstermadepolder, de uitkijktoren in Leinwijk en de uitkijktoren aan de rand van het meer aan het fietspad door de Oostpolder bij Noordlaren. Binnenkort komt daar een kijkvoorziening bij aan de rand van Meerwijck met uitzicht over de Kropswolderbuitenpolder.
door aankoop, inrichting en beheer van gebieden. Ruim 7600 hectare natuurgebied is in beheer en de Stichting heeft meer dan 16.000 donateurs (Beschermers). Natuur en landschap wordt toegankelijk gemaakt zodat mensen ook daadwerkelijk van de natuur kunnen genieten. Rijksstraatweg 333 9752 CG Haren t (050) 313 5901 f (050) 313 8979
[email protected] www.groningerlandschap.nl
Plannen Zuidlaardermeer met oeverlanden meer waterpeildynamiek, inrichten paaiplaatsen snoek, verbeteren waterkwaliteit, ontwikkeling waterplanten Ten oosten van het Zuidlaardermeer en het Drentsche Diep ontwikkeling moerassen door peildynamiek, vispassages, aanleg vogelkijkhut Meerwijck, inrichting natuur natte Wolfsbarge, aanleg wandel- en fietspad Wolfsbarge Ten westen van het Zuidlaardermeer en het Drentsche Diep graven nieuwe petgaten, behoud van cultuurhistorische kavelpatronen, ontwikkeling moeraszone (zomerpolders), beheer gericht op weidevogels, overname beheer en eigendom hunzezone, behoud cultuurhistorisch weidelandschap Meer ruimte voor beleving ontwikkelen bezoekerscentrum, voltooiing groot fietsrondje Zuidlaardermeer
