’ ZOUTKAMP IN PERSPECTIEF’ Uittreksel Stichting Historische Visserij Zoutkamp
Adema Architecten
De overheden zijn bezig met visievorming voor gebiedsontwikkeling Lauwersoog/ Lauwersmeer ‘Proloog’ ( kader voor Lauwersoog ) ‘Koers op Lauwersmeer’ ( ontwikkelingskader voor Lauwersmeer ) hierin Zoutkamp kern, Buitendijks en Hunzingokanaalzone
De Stichting Historische Visserij Zoutkamp realiseert diverse projecten. Vissershuisje bij Visserij Museum, Sloepenloods, Vissershuisje, Kalkoven en Kaap.
De Stichting Historische Visserij Zoutkamp heeft daarop het initiatief genomen tot het opstellen van een visie op de kern van Zoutkamp:
’ ZOUTKAMP IN PERSPECTIEF’ Dit in samenwerking met de woningstichting Wierden en Borgen en gemeente de Marne
Stichting Historische Visserij Zoutkamp
Adema Architecten
3
INHOUD
VERANTWOORDING De afsluiting van de Lauwerszee heeft grote invloed op Zoutkamp gehad. De nederzetting was gelegen aan de zee en werd een inlandig dorp. Daarmee veranderde ook een groot deel van de economische bedrijvigheid. De vissersvloot verplaatste zich voornamelijk naar Lauwersoog. Ook onderging de visserij als bedrijfstak een enorme schaalvergroting. Oorspronkelijk was garnalen pellen huisvlijt. De verwerking groeide in de kern van kleinschalig tot een groot internationaal bedrijf. Nu is Heiploeg een groot concern met de centrale vestiging buiten de kern bij Zoutkamp. In de jaren’60 van de vorige eeuw kwam er in de aanpak van de kernen een ommezwaai. Van sanering naar opwaardering van de historische kernen. In die beweging paste ook het initiatief voor oprichten van een ‘buitenmuseum’, het Zuiderzeemuseum’ in Enkhuizen. Dit met als thema de geschiedenis van de visserij nederzettingen rond het . Ijsselmeer. De verpauperde panden uit Zoutkamp waren hierop een welkome aanvulling. De gaten die door deze verplaatsing ontstonden werden opgevuld door saneringsbouw. Al deze invloeden hebben een grote inpact gehad op het karakter van Zoutkamp.
De projecten die gerealiseerd worden in het kader van leer- werkprojecten versterken de cultuurtoeristische beleving. Door Monumentenzorg werd in 1995 middels een publicatie de historische ontwikkeling als basis genomen voor een deel van de ruimtelijke structuur van Zoutkamp. Met deze gegevens als uitgangspunt is er een totaalvisie op de kern te formuleren waarbij historie en ontwikkeling goed samengaan.
INHOUD: IDENTITEIT VISSERSDORP
Web Site: Lauwersoog 2011 Visserijmuseum Zoutkamp 2011 Heiploeg 2011
RECENTE ONTWIKKELINGEN STRUCTUURSCHETS 2004 IMPULSEN SCHANSEN VAN ZOUTKAMP
Opdracht: Gemeente De Marne Stichting Historische Visserij Zoutkamp Woningstichting Wierden en Borgen
ONTWERPBENADERING DEELUITWERKING
Productie : Adema Architecten Dokkum
BIJLAGE(N) GESCHIEDENIS ARCHEOLOGIE
REFERENTIES Stichting Historische Visserij Zoutkamp
Bronnen: Cultuur historische verkenning Zoutkamp; 1995 Rijksdienst voor de Monumentenzorg Structuurschets Zoutkamp. 2003 Wissing stedebouw en ruimtelijke vormgeving b.v. Barendrecht De ZK 2014 op koers; dorpsvisie Zoutkamp 2009 – 2014 Herbouw historische maritieme elementen Zoutkamp; 2008; Stichting Historische Visserij Zoutkamp Slag om Zoutkamp; 2010 Albert Buursma
Samenstelling: Albert Buursma, geschiedenis Isabel van der Velde, archeologie Ferry Adema, Broor Adema 11036-DP-14 2012-07-23 Adema Architecten
4
IMPULSEN
OBJECTEN
4 5 3 1 .
2
Stichting Historische Visserij Zoutkamp
1
Huisje bij visserijmuseum
2
Loodsen garnalensloepen
3
Kaap bij Korte Hoofd
4
Kalkoven
5
Oude kerk
Adema Architecten
5
IMPULSEN
HUISJE BIJ VISSERIJMUSEUM Aan de Reitdiepskade is de oude betonningsloods ingericht tot Visserijmuseum. Aan de levendige kade is dit een voorziening die de visserij historie van Zoutkamp verdiept en werkt als toeristische trekker. Het vissershuisje van rond 1700 dat is herbouwd op het achtererf , met een inrichting van omstreeks 1910, laat de bezoeker zien hoe men toen leefde.
Stichting Historische Visserij Zoutkamp
Adema Architecten
6
IMPULSEN
LOODSEN GARNALENSLOEPEN Door particulier initiatief is er een kleurrijke typologie van bedrijfsgebouwen langs het Reitdiep ontstaan. In het kader van leer- werktraject zijn hier twee loodsen gebouwd waar oorspronkelijke garnalensloepen worden herbouwd. Deze loodsen herbergen daarnaast een bezoekerscentrum en zijn een waardevolle aanvulling op het Visserijmuseum. Buitendijks in het verlengde van het Korte Hoofd wordt naar voorbeeld van de kaap op de Engelsmanplaat een constructie gebouwd als uitzichtpunt met daarin opgenomen een ‘trekkershut’. Dit element verbindt de binnendijkse nederzetting met de ruimtelijkheid van het Lauwersmeer.
Stichting Historische Visserij Zoutkamp
Adema Architecten
7
KAAP BIJ KORTE HOOFD
IMPULSEN
1950 Stichting Historische Visserij Zoutkamp
Adema Architecten
8
IMPULSEN
KALKOVEN Tussen de oorspronkelijke schans en het Hunzingokanaal is een vroeg industriegebied ontstaan waarvan kalkovens een belangwekkend beeldmerk waren. Deze ovens zullen worden herbouwd en worden ingericht als museale elementen. Deze elementen zorgen voor distantie tussen de oude kern en de nieuwe uitleg. Hierbij wordt een vissershuisje herbouwd dat oorspronkelijk in Enkhuizen zou worden geplaatst.
Stichting Historische Visserij Zoutkamp
Adema Architecten
9
IMPULSEN
Stichting Historische Visserij Zoutkamp
OUDE KERK
Adema Architecten
10
SCHANSEN
TELOORGANG
In 1882 werd de sterkte pas wettelijk opgeheven en kon de grond worden verkocht. Een stuk wal uit de Spaanse tijd, met daarin het kruitmagazijn bleef bewaard en werd later opgeruimd.
.
Stichting Historische Visserij Zoutkamp
Adema Architecten
11
ONTWERPBENADERING
Stichting Historische Visserij Zoutkamp
Adema Architecten
12
ARTIST IMPRESSIE
.
Stichting Historische Visserij Zoutkamp
Adema Architecten
13
ARTIST IMPRESSIE
.
Stichting Historische Visserij Zoutkamp
Adema Architecten
14
ARTIST IMPRESSIE
.
Stichting Historische Visserij Zoutkamp
Adema Architecten
15
ARTIST IMPRESSIE
.
Stichting Historische Visserij Zoutkamp
Adema Architecten
16
GESCHIEDENIS
HET BEGIN VAN DE SCHANS
Auteur Albert Buursma
De schans te Zoutkamp was in het derde kwart van de zestiende eeuw – ten tijde van de Tachtigjarige Oorlog –van groot belang vanwege de strategische ligging aan het Reitdiep. Deze waterloop was oorspronkelijk de benedenloop van de Hunze en de Aa, die zich bij Harssens verenigden. Toen de stad behoefte kreeg aan beter waterverkeer werd een kanaal van Groningen naar Harssens gegraven en werd het Reitdiep vanaf de stad de benedenloop van de Hunze. Hiermee had de stad een verbinding met open zee, die uitkwam in de Waddenzee. Het was de belangrijkste verbinding over het water. Om deze waterweg te beheersen, was er in 1576 (mogelijk al in 1568) een schans opgeworpen in het Friese Oostmahorn, noordoostelijk van Anjum. Omstreeks 1575 werd door de Spaansen een schans opgeworpen bij Zoutkamp. Deze werd gebouwd, zoals men het toen noemde, in een ‘moorasch’, een moerassig gebied. De natuurlijke bescherming van moeras aan de binnenkant van de dijk werd gebruikt als gracht. Aan de oostzijde werd een gracht gegraven. Over die gracht lag een brug, die aan de landzijde toegang gaf tot de sterkte. Aan de zeezijde was de schans met de dijk verbonden. Stichting Historische Visserij Zoutkamp
Adema Architecten
