xix

Mediation.book Page ix Thursday, September 22, 2005 2:41 PM

Inhoud

Over de auteurs / v Voorwoord / xix 1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.7.1 1.7.2 1.7.3 1.8 1.8.1 1.8.2 1.9 1.10 2 2.1 2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.2 2.2.1 2.2.2 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.3.4 2.3.5

Mediation / 1 A.F.M. Brenninkmeijer De opkomst van mediation in Nederland / 1 De geschiedenis van mediation in Nederland / 2 Grondslagen van mediation / 4 Wat is mediation? / 6 Het belang van mediation voor betrokkenen en organisaties / 9 Mediation in een juridische en sociaal-psychologische context / 11 Mediation en ADR / 13 Bevorderen van het onderhandelingsproces / 14 Bovenpartijdige geschillenbeslechting / 15 Andere vormen van ADR / 18 Kenmerken van mediation / 19 Onderscheidende kenmerken / 19 Een vergelijking met andere methoden van conflictoplossing / 20 Wanneer mediation wel en niet toepassen? / 21 Besluit / 22 Communicatie / 23 K. van Oyen Taal / 23 Samenwerkingsbeginsel / 23 Taalhandelingen / 25 Drogredenen / 27 Vier aspecten van communicatie / 28 Beschrijving van de aspecten / 29 Interpreteren van de aspecten / 31 Gedragsverandering / 32 Drie noodzakelijke stappen / 32 Veranderen van gedrag / 33 Een attitude wijzigen / 35 De betekenis voor mediation / 36 Besluit / 37

ix

Mediation.book Page x Thursday, September 22, 2005 2:41 PM

inhoud

3 3.1 3.1.1 3.1.2 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 4 4.1 4.2 4.3 4.3.1 4.3.2 4.4 4.4.1 4.4.2 4.5 4.5.1 4.5.2 4.6 4.7 4.8 4.9 4.10 4.10.1 4.10.2 4.10.3 4.10.4 4.10.5 5 5.1 5.2 5.2.1

x

Conflicten / 39 H.C.M. Prein Inleiding / 39 Wat is een conflict? / 39 Positieve kanten van conflicten / 40 Twee soorten conflicten / 41 Zakelijke of taakinhoudelijke conflicten: de structurele achtergrond van conflicten / 41 Sociaal-emotionele conflicten: de psychologische achtergrond van conflicten / 46 Het belang van emoties in conflicten / 48 De dynamiek van conflicten: conflict als proces / 53 Psychologische escalatiemechanismen / 53 Het escalatiemodel van Glasl / 56 De relevantie van het escalatiemodel voor mediation / 60 Onderhandelen / 63 A.F.M. Brenninkmeijer Wat is onderhandelen? / 63 Tien manieren om onderhandelingen moeilijk te maken / 65 Onderhandelingsstijlen / 67 Vier onderhandelingsstijlen / 67 Combinaties van onderhandelingsstijlen / 68 Effectief onderhandelen / 69 Samenwerken / 69 Empathie en assertiviteit / 70 Vormen van onderhandelen / 70 Distributief of positioneel onderhandelen / 71 Integratief of probleemoplossend onderhandelen / 71 De meerwaarde van belangenverschillen en belangentegenstellingen / 71 Van distributie naar integratie en weer terug / 76 Hoofdregels van integratief onderhandelen / 76 Barrières / 77 Het onderhandelingsproces / 78 Voorbereiden / 79 Exploratie (discussie) / 80 Suggesties doen / 83 Loven en bieden / 83 Wilsovereenstemming vastleggen / 84 Het mediationproces / 87 H.J. Bonenkamp Inleiding / 87 Voorbereidingsfase / 88 Inleiding / 88

Mediation.book Page xi Thursday, September 22, 2005 2:41 PM

in h o u d

5.2.2 5.2.3 5.2.4 5.2.5 5.2.6 5.2.7 5.2.8 5.2.9 5.2.10 5.2.11 5.3 5.3.1 5.3.2 5.3.3 5.3.4 5.3.5 5.4 5.4.1 5.4.2 5.4.3 5.4.4 5.4.5 5.5 5.5.1 5.5.2 5.5.3 5.5.4 5.5.5 5.6 5.6.1 5.6.2 5.6.3 5.6.4 5.6.5 5.7 5.7.1 5.7.2 5.7.3 5.7.4 5.8 5.8.1 5.8.2 5.8.3

Een opdrachtgever neemt contact op met de mediator / 88 Een partij neemt contact op met de mediator / 89 De mediator neemt contact op met (een van de) partijen / 89 Er vinden intakegesprekken plaats / 91 Er worden dossiers toegezonden / 93 De mediator stuurt informatie aan partijen / 94 Datum en locatie afspreken / 94 Voorbereiden op het eerste gesprek / 94 Het einddoel van de voorbereidingsfase / 94 Mogelijke complicaties en valkuilen / 95 Plenaire mediation: openingsfase / 95 Inleiding / 95 De kennismaking / 96 Toelichting op het mediationproces / 96 Het verifiëren van commitment, vertrouwelijkheid en mandaten / 97 Het bieden van structuur, een vooruitblik op het mediationproces en de spelregels / 99 Plenaire mediation: de exploratiefase / 100 Inleiding / 100 Partijen voelen zich inhoudelijk en emotioneel gehoord / 101 Deëscalatie en vermindering van spanning / 103 Van onnuttige naar nuttige informatie / 104 Van verleden naar toekomst / 106 Plenaire mediation: de draai- en categorisatiefase / 107 Inleiding / 107 Het perspectief / 107 Naar de essentie / 108 Complete onderhandelingsagenda / 109 Categoriseren van de belangen, vaststellen van belangenclusters en vaststellen van een onderhandelingsvolgorde / 109 Plenaire mediation: de onderhandelingsfase / 110 Inleiding / 110 Creativiteit stimuleren: eerst opties genereren, dan pas onderhandelen / 111 Werken met package-deals / 112 Parkeren bij impasses / 112 Het belang van objectieve criteria / 112 Plenaire mediation: de besluitvormingsfase / 113 Inleiding / 113 De tussenafrondingsfase / 113 Besluitvormingsfase / 114 De vervolgprocedure / 114 De afsluitingsfase / 115 Inleiding / 115 Vaststellingsovereenkomst / 115 Afsluitingsrituelen / 115 xi

Mediation.book Page xii Thursday, September 22, 2005 2:41 PM

inhoud

6 6.1 6.1.1 6.1.2 6.1.3 6.2 6.2.1 6.2.2 6.2.3 6.2.4 6.2.5 6.2.6 6.3 6.3.1 6.3.2 6.3.3 6.3.4 6.3.5 6.4 6.4.1 6.4.2 6.4.3 6.4.4 6.4.5 6.5 6.5.1 6.5.2 6.5.3 7 7.1 7.2 7.3 7.3.1 7.3.2 7.3.3 7.3.4 7.3.5 7.4 7.4.1 7.4.2 7.4.3

xii

Betrokkenen / 117 K. van Oyen en J.A.Th.M. de Waart Deelnemers en niet-deelnemers / 117 Deelnemers / 117 Niet-deelnemers / 118 Keuze van de deelnemers / 118 Partijen / 119 Welke partijen nemen deel aan de mediation? / 119 Definitie partij / 119 Wanneer is een partij geschikt voor mediation? / 119 Vertegenwoordiging / 120 Kwaliteiten van de vertegenwoordiger / 121 Contact met de achterban / 122 Mediator / 122 De taken van de mediator / 122 De competenties van de mediator / 124 Op peil houden van kennis en vaardigheden / 126 Co-mediator / 126 Interne en externe mediator / 128 Derden / 129 De verwijzer / 129 Opdrachtgever / 130 Adviseur / 130 Partijbegeleider / 131 De derde-belanghebbende en de derde-betrokkene / 132 Mediation met groepen / 133 Vormen / 133 Kenmerken / 134 Werkvormen / 136 Culturele diversiteit / 139 B.A. de Vries Inleiding / 139 Interculturele mediation in sociaal-wetenschappelijk perspectief / 140 Cultuur / 141 Overleving en sociaal leren / 141 Subculturen / 143 Subjectiviteit en misverstanden / 143 Culturele dimensies volgens Hofstede / 145 Zichtbare en onzichtbare aspecten / 146 Verandering van cultuur / 148 Systeemtheorie van interculturele transformatie (SIT) / 148 De cultuurschok / 149 De ‘ontkrachtende’ gebeurtenis / 150

Mediation.book Page xiii Thursday, September 22, 2005 2:41 PM

in h o u d

7.5 7.6 7.7 7.7.1 7.7.2 7.7.3 8 8.1 8.1.1 8.1.2 8.2 8.2.1 8.2.2 8.2.3 8.2.4 8.2.5 8.2.6 8.3 8.3.1 8.3.2 8.3.3 8.3.4 8.4 8.4.1 8.4.2 8.4.3 8.4.4 8.4.5 8.5

9 9.1 9.2

Consequenties voor de intercultureel mediator / 151 Interculturele mediation in vogelvlucht / 155 Man-vrouwverschillen / 156 H.C.M. Prein Bestaan er man-vrouwverschillen bij mediation? / 156 Achtergronden van man-vrouwverschillen / 159 Besluit / 162 Interventies / 165 H.C.M. Prein Inleiding / 165 Wat is interveniëren? / 165 Onderscheid tussen inhoud en proces / 166 Gesprekstechnieken van de mediator / 168 Open en actief luisteren / 168 Reflecteren of spiegelen / 168 Parafraseren / 169 Samenvatten / 170 Positief heretiketteren: neutraliseren, normaliseren, gemeenschappelijk maken / 170 Vraagtechnieken voor een mediator / 172 Interventies in bijzondere situaties / 175 Hanteren van emoties / 175 Hanteren van impasses en vastzittende situaties / 178 Hanteren van machtsverschillen / 182 M.C.P.H. Houben Hanteren van ruziemodellen / 190 D.H.D. MacGillavry Gescheiden zittingen: de caucus / 191 A.F.M. Brenninkmeijer Het begrip caucus / 191 Pendeldiplomatie / 192 Randvoorwaarden voor de caucus / 193 De caucus en de neutrale positie van de mediator / 194 Advies / 197 Valkuil bij interventies: de reddersdriehoek / 197 A.F.M. Brenninkmeijer Benaderingen / 201 Inleiding / 201 A.F.M. Brenninkmeijer Faciliterende en evaluatieve mediation / 201 A.F.M. Brenninkmeijer

xiii

Mediation.book Page xiv Thursday, September 22, 2005 2:41 PM

inhoud

9.3 9.4

10 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 10.6 10.7 11 11.1 11.2 11.3 11.4 11.4.1 11.4.2 11.4.3 11.4.4 11.4.5 11.4.6 11.4.7 11.5 11.5.1 11.5.2 11.5.3 11.5.4 11.5.5 11.5.6 11.5.7 11.6 11.6.1 11.6.2 12 12.1 12.2

xiv

Transformatieve mediation / 205 H.C.M. Prein Narratieve mediation / 214 C. Bos Juridische aspecten / 223 A.F.M. Brenninkmeijer Is mediation ‘juridisch’? / 223 De noodzaak van een schriftelijke mediationovereenkomst / 224 Het tussentijdse verslag / 227 De verantwoordelijkheid voor de inhoud van de vaststellingsovereenkomst / 228 Een van het recht afwijkende uitkomst / 230 Aansprakelijkheid van de mediator / 233 Besluit / 233 Ethische aspecten / 235 A.F.M. Brenninkmeijer en K. Iest Ethiek: waarom? / 235 Het morele kompas van de mediator / 236 Professionaliteit en ethiek / 236 Uitgangspunten van beroepsethiek / 237 Onpartijdigheid en onafhankelijkheid / 238 Honorarium / 239 Toewijding, efficiëntie en deskundigheid / 240 Vertrouwelijkheid en geheimhouding / 240 Collegialiteit / 241 De wet als grens? / 241 Toetsen van ethisch handelen / 242 Methoden om beroepsethiek te bevorderen / 242 Zelfreflectie, intervisie en collegiaal overleg / 243 Aankaarten en bespreken / 243 Transparantie / 243 Sturend optreden / 244 Ethisch handelen waarborgen / 244 De zaak overdragen / 244 Mediation afbreken / 244 Ethiek en klachten / 245 Klachtbehandeling / 245 Lering uit tuchtzaken / 246 Institutionele aspecten / 251 P. Walters Inleiding / 251 Structurering / 253

Mediation.book Page xv Thursday, September 22, 2005 2:41 PM

in h o u d

12.2.1 12.2.2 12.3 12.3.1 12.3.2

Formele structurering / 253 Organisatorische structurering / 261 Onafhankelijke kwaliteitsborging / 264 Persoonscertificatie van Mediators / 264 Positie certificatieschema / 269

13

Doorverwijzen / 271 M. Pel Het belang van adequaat verwijzen / 271 Verwijzers: wie en waarom / 272 Valkuilen bij verwijzen naar mediation en kerncompetenties van de doorverwijzer / 274 Kennis, houding en vaardigheden van de verwijzer / 275 De keus voor mediation: wie kiest / 275 Succesindicatoren / 276 Keuzemotieven van partijen / 278 Invloed van de verwijzer op deelname, verloop en resultaat van de mediation / 278 Kennis over diverse methoden van conflictbeëindiging / 281 Voorlichting over kenmerken en effecten van mediation / 282 Timing en keuze van de methode van verwijzen / 283 Besluit / 284 Het verwijzingsgesprek / 284 In gesprek met een of meer conflictpartijen / 286 De keus voor het type van conflictoplossing: zelf oplossen of laten beslissen / 286 Voorlichting over mediation / 287 Vragen en weerstanden / 288 Toetsen onderhandelingsbereidheid, onderhandelingsruimte en escalatiegraad / 289 Bespreken van de rol van adviseurs en achterban / 292 Indien mediation: de keus voor de mediator en het organiseren van het eerste gesprek / 292 De mediator als verwijzer / 293

13.1 13.1.1 13.1.2 13.2 13.2.1 13.2.2 13.2.3 13.2.4 13.2.5 13.2.6 13.2.7 13.2.8 13.3 13.3.1 13.3.2 13.3.3 13.3.4 13.3.5 13.3.6 13.3.7 13.4 14 14.1 14.1.1 14.1.2 14.1.3 14.1.4 14.1.5 14.1.6 14.2

Toepassingen / 295 Echtscheiding / 295 B.E.S. Chin-A-Fat Ontwikkeling / 295 Conflicten / 296 Kenmerken / 296 Betrokkenen / 297 Experimenten Scheidings- en Omgangsbemiddeling / 299 Recente politieke ontwikkelingen / 300 Forensische mediation / 300 C.A.R.M. van Leuven

xv

Mediation.book Page xvi Thursday, September 22, 2005 2:41 PM

inhoud

14.2.1 14.2.2 14.2.3 14.2.4 14.2.5 14.2.6 14.3 14.3.1 14.3.2 14.3.3 14.4 14.4.1 14.4.2 14.4.3 14.5 14.5.1 14.5.2 14.6 14.6.1 14.6.2 14.6.3 14.7 14.7.1 14.7.2 14.7.3 14.7.4 14.8 14.8.1 14.8.2 14.8.3 14.8.4 14.9 14.9.1 14.9.2 14.9.3 xvi

Definitie en historische ontwikkeling / 300 De deskundigenbenoeming / 302 De inhoud van de opdracht aan de deskundige / 303 Mediation en onderzoek / 304 Rapportage / 305 De plaats van forensische mediation binnen ADR / 305 Gezondheidszorg / 306 A.A. van den Berg Conflicten / 306 Betrokkenen / 307 Kenmerken / 307 Omgeving / 310 Buurtbemiddeling / 310 C. Hogenhuis Herstelbemiddeling: een brug tussen slachtoffer en dader / 314 J.M.L.A. Frijns en J.H. Mooren Milieu en ruimtelijke ordening / 317 L.F. Wiggers-Rust Onderwijs / 321 Sociaal-emotionele en taakinhoudelijke conflicten / 321 M. Thiebout Leerlingbemiddeling / 326 C.L. van Eldik Thieme De overheid / 330 A.F.M. Brenninkmeijer Conflicten in de publieke sfeer / 330 Betrokkenen / 331 Kenmerken / 332 Werk / 337 T. Fluitsma, H.S. Merens-Riedstra en K. Iest Arbeidsconflicten / 337 Betrokkenen / 338 Kenmerken / 340 Marktsector en overheid / 342 Zakelijke mediation / 343 A.J.A.J. Eijsbouts en M.A. Schonewille Conflicten / 344 Betrokkenen / 344 Ontwikkeling van mediation in het bedrijfsleven / 345 Kenmerken / 346 Internationale zakelijke mediation / 352 A.F.M. Brenninkmeijer en A.H.D. Ingen Housz Conflicten / 352 Betrokkenen / 352 Kenmerken / 352

Mediation.book Page xvii Thursday, September 22, 2005 2:41 PM

in h o u d

15 15.1 15.2 15.2.1 15.2.2 15.3 15.3.1 15.3.2 15.3.3 15.3.4 15.3.5 15.3.6 15.3.7 15.3.8 15.3.9 15.4

Internationale politiek / 359 G.C.A. Junne Internationale politieke conflicten / 359 Bekende voorbeelden / 360 Vier voorbeelden / 360 Lessen voor mediation / 362 Mediation in breder perspectief / 364 Aandacht voor de achterban / 364 Omgaan met asymmetrie / 364 Een proactieve houding / 365 Verantwoording nemen voor concessies / 365 Timing is cruciaal / 366 Elkaar voor de voeten lopen / 366 Voldoende draagvlak / 366 Voorbeelden uit het verleden / 367 Het belang van nazorg / 367 Besluit / 367 Literatuur per hoofdstuk / 369 Trefwoordenregister / 391

xvii